bonvicini de ripa vita scholastica

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academyof Sciences in Prague

Bonvicini de Ripa Vita scholasticaAuthor(s): ANEŽKA VIDMANOVÁSource: Listy filologické / Folia philologica, Roč. 90, Čís. 2 (1967), pp. 128-135Published by: Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy ofSciences in PragueStable URL: http://www.jstor.org/stable/23465902 .

Accessed: 15/06/2014 05:18

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at .http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp

.JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range ofcontent in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new formsof scholarship. For more information about JSTOR, please contact [email protected].

.

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy of Sciences in Prague iscollaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Listy filologické / Folia philologica.

http://www.jstor.org

This content downloaded from 62.122.79.22 on Sun, 15 Jun 2014 05:18:52 AMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/stable/23465902?origin=JSTOR-pdf

http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp


Bonvicini de Ripa

Vita scholastica

aneZka vidmanovA

In codice Trebonensi А 4 exaravit a. 1459 Udalricus Crux de Telcz carmen Vita scholastica nuncupatum. Quoniam non omnes quaestiones cum hoc carmine conexae adhuc clare et perspicue solutae sunt, non

а re aestimamus carmini denuo animum advertere, quippe quod ad vitam scholarum medio aevo florentium cognoscendam piurimum valeat.

Compositum est autem carmen a Bonvicino de Ripa (in fontibus Italicis Bonvesin da Riva dictoj, qui saeculo XIII ad finem vergente Mediolani inter homines litteratos principem obtinuit locum, debitum imprimis ope ribus eius cum lingua Latina turn Italica scriptis. In historia litterarum Italicarum Bonvicinus semper magno favore fruebatur et adhuc animos

legentium commovet,1 at contra ut auctor Latinus quasi in umbra iacens

omnino negligitur,2 id quod facile intelleges, si in animum induxeris, quanti opera eius Italica Latinis praecellant.

Bonvicinus saeculo XIII medio Mediolani natus illic per totam vitam mansit et ibidem inter a. 1313—13153 mortem obiit. Aut morem maiorum aut naturam suam secutus magister est factus4 et locum obtinuisse vide

tur inter octo Mediolanenses indigenas professores artis grammaticae discipulorum copiam sub sua unusquisque ferula protegentes. Habuit pro priam scholam omni apparatu et omnibus libris ad discendum neces sariis instructam. In bibliotheca eius asservabantur opera grammatica, lexicographica, moralia, historica, omnia fortasse — si Disticha Catonis et libros ad usum scholarum saec. IV—V conscriptos et medio aevo iden

tidem usitatos praetermittimus — medio aevo compilata.s Ludus eius filiis mercatorum Mediolanensium divitum destinatus erat, quibus Bon vicinus scientiam praebebat, immo haud parvo pretio vendebat.s Famam

1 Bonvicini fit mentio in quavis litterarum Italicarum historia. Ex libris recentio ribus vide: Francesco Flora, Storia della letteratura Italiana I, Verona 1952, p. 96—97; Luigi Russo, Storia della letteratura Italiana I, Firenze 1956, p. 44—47; Dizionario letterario Bompiani delle opere e dei personaggi di tutti i tempi e di tutte le lettera ture. Vol. VII, Milano 1957, p. 840—841; Gianfranco Contini, Poeti del duecento. Т. I, Milano—Napoli 1960, p. 665—712, t. II, p. 845—846; A. Bascape, Arte e religione nei poeti lombardi del duecento, Firenze 1964, p. 63—92.

2 Praeter editores scripta eius Latina sola tractavit Vincenza Sansonetti, Gli scritti latini di Bonvesin da la Riva: Atti dell'Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti 102, 1943, 897—920 (non vidi). In libris ad historiam litterarum medii aevi Latinarum perti nentibus perpauca inveniuntur: Gustav Grober, Obersicht iiber die lateinische Literatur, Strafiburg 1902, p. 210 et 383; Paul Lehmann, Erforschung des Mittelalters, B. v| Stuttgart 1962, p. 90.

3 Lehmann 1. c. mortem eius in a. 1291 posuit, sed a. 1313 Bonvicinum etiamtum vivum testamentum fecisse comperimus.

4 In epitaphio nominatur doctor in grammatlca. 5 Bonvicini de Rippa De magnalibus urbis Mediolani. А сига di Francesco Novati

Roma 1898, p. 24. 6 In vita scholastica magni aestimat salarium magistro tempore praescripto solven

dum et muneribus augendum esse. Cf. v. 680 Sit merces alacris, integra, sponte, clta

et vv. 695—704

128



BONVICINI DE RIPA VITA SCHOLASTICA

magisterii augebat etiam fama litterarum, quibus indefesse operám dabat, imprimis Vitae scholasticae.7

In Vita scholastica distichis elegiacis composita tractantur quinque claves, quae discipulis ostium sapientiae patefaciant, et tres regulae —

vel ut ipse Bonvicinus ait regimina —, quae magistro observanda sint. Camera sapientiae his aperitur clavibus: timore Domini, honoře magistři, lectione assidua, quaerendo dubitata, memoria lectorum. Magistři est

exemplum bonům praebere, mores discipulorum corrigere, ad unum quem que discipulum singulariter accedere. In hoc carmine plus quam in aliis

operibus, quae clavibus sapientiae dedicata sunt,8 vita quotidiana magistři et discipuli tunc temporis perspicitur.

цио tempore vita scnolastica orta sít, certum in moaum aeiimri nequit.

Franceschini9 opus maturae experientiae aestimat, Contini10 pro iuvenili

opera habet eo fretuš, quod Bonvicinus in Italicis Laudibus de Virgine Maria duo exempla miraculorum exhibet, quae in Vitam scholasticam inseruit. Quia vero haec exempla Latina Bonvicino minime attribuenda

sunt, ut porro demonstrabimus, Aetio Franceschini potius adsentiendum et Vita scholastica aetati Bonvicini provectae tribuenda est. Vix enim credibile est Bonvicinum in ipsis magisterii sui primordiis tam fuse omneš casus tractavisse, in quibus honor magistro deberetur. Si Bonvi cinus quasi omnia opera ultimis saeculi XIII triginta annis composuit, non multum a vero fortasse discedimus Vitam scholasticam in ultimum illius saeculi decennium ponentes.

Агз et ingenium Bonvicini non magni sunt aestimanda. Vita scholastica inter alia opera didactica, quorum tanta copia medio aevo exstitit, ne

Quinto largiri nitaris munera sepe, munere quam precio plus decorabis вит.

Doctorem gratis est lucrum vincere donis, denarlus solidům dans radone datur.

Inter discipulos sic te cognoscet, amabit, omnia sic poteris poscere tutus вит.

Tucius accedes ad вит, tibi nulla vetabit, si que iusta liquent, si vel honesta petes.

Sic te nitetur eura maiore docere, sic tibi subsidium consiliumque dare.

Discipulus solvere obliviscens multum siblmet nocet. Cf. vv. 685—690

Solvere doetori qui negligit aut dare поп vult, se quam doctorem negligit ille magis.

Doetori causam přestat turbaminis ille, sepe suos nummos hic petit, ille rubet.

Discipulum talem vix doctor diligit ullus, sepe libris spoliat, sepe repellit eum.

7 Edidit Ezio Francescihini, Padua 1943 (Testi e documenti di storia e di letteratura Latina medioevale VJ. Cum editio eius non sit critica et lectiones nonnullae multum a lectionibus codicum diserepent, partes selectas in commentatione hac laudatas ex edi tione mea in Bibliotheca Teubneriana proditura profero.

8 Cf. praecipue: Rino Avesani, „Leggesi che cinque sono le chiavi della sapienza": Rivista di cultura classica e medioevale 7, 1965, 62—73; Paul Lehmann, Ein vergessener mittellateiniseher Schriftsteller Johannes de Wetsiaria: Erforschung des Mittelalters, В. V, Stuttgart 1962, p. 430—480; idem, Mittelalterliche Biichertitel: Erforschung des

Mittelalters В. V, p. 88—90; Anežka Vidmanová-Schmidtová, Ze středověké školy: Zprávy

Jednoty klasických filologů 3, 1961, 83—89; eadem, Pět klíčů ke středověké moudrosti:

Zprávy Jednoty klasických filologů 4, 1962, 15—20. 9 Op. 1. р. VI—VII.

10 Op. 1. p. 667; ei consentit Avesani, op. 1. p. 63.

129



ANEŽKA VIDMANOVÁ

quaquam excellit. lam primo obtutu apparet singulis clavibus partes mul

tum dispares obvenisse. Cum clavi primae 490 versus dedicentur, clavis

quinta non nisi decem versus obtinet et omnia regimina magistři solos 162 versus occupant. Materia modo dispari tractata est etiam in Bonvicini

opere Latino De magnalibus urbis Mediolani, ubi capita octo et longi tudine et modo inaequalibus distinguuntur. Bonvicinus nullam certam rationem sequitur, quae sibi in mentem veniunt, chartae tradit ideoque saepe rem iam tractatam repetit (e. g. eadem argumenta redeunt in ver

sibus 269—290 = 727—730, 679—694 = 883—894, 695—704 = 835—840, 705—736 = 921—9281.

Latinitas media, qua carmen compositum est, linguam Italicam aliquan tulum redolet (e. g. bancus v. 437 ponitur pro sedili in ecclesia, banca v. 880 pro scamno; orthographia Bonvicini Latina et Italica contaminatae esse videntur11). Bonvicinus ut poeta doctus nonnumquam vocam inusi

tatam profert (e. g. v. 168 et 657 irl2), sed verborum proprium significa tum interdum negligit (v. 322 ut vldeas Cristum Virgine matre satum). Genus dicendi est rhetoricum: Bonvicinus indulget gradationi,13 syno nyma et voces significationis vicinae usitat,14 voces eiusdem generisis vel eiusdem radicis cumulat,1^ antithesim amat.1? Ordinem verborum identidem mutat.18 Ex coloribus rhetoricis anaphoram praefert;19 invenies etiam chiasmum.20

Quod pertinet ad rem metricam, versus Bonviciani a carminibus medio cribus medio aevo lingua Latina conscriptis nihil differunt. Caesura pen themimeres semper adhibetur, in fine hexametrorum et pentametrorum

11 Quamquam non nisi rarissime ex orthographia codicum orthographia auctoris vera et propria cognosci potest, tamen in hoc opere iam primo obtutu offendit vocales o - и et consonantes s - sc - χ saepissime confundi etiam in codicibus, qui non sunt in Italia orti. Bonvicini genus dicendi пес поп copiam verborum linguam Italicam redolere adnotat etiam Dizionario Bompiani, p. 841.

12 Ezio Franceschini, Ir — vola manus: ALMA 22, 1952, 17—32. 13 Cf. v. 683 qui cito, letanter, plene dat tempore, bis dat. 14 Cf. vv. 217—220

Hic propter bursám falsus, periurus, iniquus, discors, detractor, non caret arte doli,

proditor, ingratus, villanus et absque rubore, corporis ac animi vim mulieris habet.

15 Cf. v. 501 te laudet stacio, dormicio, sessio, sermo. 16 Cf. v. 500 si ludis, ludo ponere disce modům. i? Cf. vv. 97—98

18 Cf. vv. 517—518

19 Cf. vv. 69—72

20 Cf. vv. 241—244

Ne sis rixosus, contendens, invidus, asper, immo pacificus, invidiosus, amans.

Non coram proprio virgam doctore tenebis, non baculum, nisi sit congrua causa, manu.

Sepe bonům laudet, sapienter crimina culpet, tempore sit sterilis, tempore feta suo.

Sepe sacerdoti proprio tua crimina pandat, sepe tuo Domini nomen in ore sonet.

Largus soluendo, cum debes, largus emendo libros et quicquid tu tibi noscis opus,

largus honorando socios propriumque magistrům, pauperibus largus, largus honoře tuo.

130




voces bisyllabae praevalent. Carmen totum admodum fastidiosum varietate

ulla caret.

Bonvicinus fuit vir bonae, quamquam non optimae, indolis; quae autem noverat, eis bene uti scivit. Ut bonus magister meminerat proverbium Verba mouent, exempla trahunt, qua de causa doctrinam exemplis illu

strabat. Maximam partem eorum Scripturae debuit: e. g. honor parentibus

tribuendus non solum decalogo, sed etiam historia Absolonis commen

datur, quae e II. libro Regum 16,1—18,15 pendet. Absolon est testis, subita qui mořte peremptus,

egregio patři sponte rebellis erat (v. 315—316].

Tria exempla e memoria antiquitatis originem trahunt, quamquam iure dubitandum est, num e fontibus veteribus hausta sint. A peccato Sodo mitico discipuli prohibentur verbis:

Нос speciále decus Dominus plus vindicat ipse,

crimen ob hoc urbes quinque ruere simul (vv. 315—316].

In libro Geneseos cap. 19 duae urbes tantum nominantur, Sodoma scilicet et Gomorrha. De quinque urbibus pro hoc peccato deletis narrat Flavius

Iosephus, Bellům Iudaicum IV 484. Sed Iosephum Bonvicinus vix noverat, fons quidam recentior ponendus est, ut e. g. Speculum historiale Vin centii Bellovacensis, ubi 1. I, cap. 106 de pentapoli subversa legimus.

De garrulitate Bonvicinus sic loquitur vv. 75—76:

Que tibi secrete dicuntur, clausa teneto,

alter ni forsan Curius esse velis.

Alluditur hic ad Q. Curium, Catilinae coniurationis participem, qui Cice roni coniuratos tradidit; sed fons, unde Bonuicinus historiam sumpserit, latet.

Ad avaritiam pertinent versus 225—228:

Нос vicio multos iam desperasse refertur,

qui proprie demum causa fuere necis.

Prodidit hinc Cristum Iudas, se Crassus et ipsum.

Ustus aque guttam dives habere nequit.

Exempla Biblica ex evangeliis Marci 14,10—11 et Lucae 16,24—25 fluxe

runt; M. Licinii Crassi Divitis, qui divitias apud Sullae adversarios sibi

quaerens nemini pepercit et ideo et Sullae fautori suo displicuit, e quo dam libro historico medio aevo composito Bonvicinus notitiam habuisse videtur.

Praeter exempla e Biblia et antiquitate Graeco-Romana sumpta octo miracula in versus redacta sunt, ad quorum fontes indagandos operám maximam navavit Adele Manzi.21 Sunt autem haec:

Ne discipulus doctus fiat superbus, narrat Bonvicinus hanc fabulam

(vv. 103—108):

Ne sis arrogitans ceu clericus ille superbus,

mens erat omnino cuius in „ergo" tumens.

21 Adele Manzi, L'„Exemplum" nella „Vita scholastice" di Bonvesin da la Riva: Aevum 23, 1949, 1—27, quae ad hanc quaestionem solvendam et codicem Bergomatem ψ 3,64 indagationi recommendavit.

131



ANEŽKA VIDMANOVÁ

Post mortem proprio comparult ille magistro, Tartara cul fastu se subiisse tulit.

Doctoris palmam sudoris gutta foravit,

discipulum testans igne perire gram.

Historia, ad quam hic alluditur, multum pervulgata est. Ut alia scripta omittamus, praebet eam e. g. Vincentius Bellovacensis in Speculo morali, 1. I, dist. 26, р. 1.

Discipuli, ut parentibus honorem debitum tribuant, admonentur non solum exemplo Absolonis, sed etiam fabula, quam primus Augustinus, Sermones de sanctis, serm. 322 b (PL 38, c. 1443—1444] et De civitate Dei XXII 8 narravit:

De septem turba fratrumque triumque sororum

mndictam legitur mořte tulisse Deum.

Infestos matri mater maledixit et omneš

tacti continuo peste juere gravi (vv. 317—320).

Ut missam saepe audiant, moventur discipuli exemplo Indicae originis:

Нос iuvenis quidam monitu faciendo parentls

jugit ab iniuste prodlcione necis,

vitavit foveam, quam proditor invidus egit, in quam detractor incidit arte sua (vv. 327—330).

Exemplum hoc legitur etiam in codice bibliothecae municipalis Bergo matis ψ 3,64 inter exempla B. Mariae Virginis (fol. 40v—41г].

Sacerdotem corpus Christi ferentem honorandum esse dočet exemplum in Britannia et Francogallia praesertim notum:

Sic démon quldam contactus carmine fecit.

Arguit hoc fieri поп amor, immo tremor [vv. 425—426].

Tribus exemplis miraculosis discipuli monentur, ut maxime adorent

Virginem Mariam, cuius cultor eximius Bonvicinus ipse fuit:

Hec castellani servans a démone corpus

ас antmam, salvum denique fecit eum.

Hec quoque plratam, quod eam reverenter amamt,

eterna vetuit perdicione morl.

Hec desperatum pro nati crimine patrem

corporis ac anime mortis ab ore tulit [vv. 473—478).

Exempla quae sunt de castellano et pirata in multis recensionibus medio aevo innotuerunt, at contra fons exempli quod est de agricola desperato adhuc latet et e codice Bergomate ψ 3,64, fol. 6r~v solum est notum, ubi etiam ambo priora exempla, quae sunt de castellano et de pirata, fol. 6V—7V invenies. Haec tria miracula Bonvicinus etiam Italice tractavit, et quidem fabulam de castellano et de pirata in libro cui Laudes de

Virgine Maria22 inscribitur, narrationem de agricola desperato in libro Rationes quare Virgo tenetur diligere peccatores2^ nuncupato.

22 Ed. Gianfranco Contini, Le opere volgari di Bonvesin de la Riva, Vol. I. Testi, Roma 1941, p. 215—218 et 218—221; denuo Poeti del duecento p. 683—689 et 689—693.

23 Ed. Contini, Le opere volgari, p. 234—236.

132




Exempla miraculosa eiusdem generis sunt atque exempla Bibliae et

antiquitati debita et eodem modo carmini inserta. Locum vero plane alium obtinuerunt in codice Ambrosiano Q 36 sup. et in editionibus vete ribus, ubi versibus, qui sunt de miraculis, adiunguntur partes oratione soluta scriptae, in quibus historiae a Bonvicino summis tantum digitis attactae planius et fusius narrantur. Omnibus, qui ad nostra usque tem

pora carmen Bonvicianum lectitabant, Vita scholastica aut in quadam editione vetere aut in editione Franceschiniana praesto fuit (pauci enim sunt, qui opera medio aevo scripta investigantes codices manu scriptos pro editionibus veteribus evolvant], quae editiones exempla prosa ora tione scripta tamquam partem integram et genuinam operis Bonvicini exhibent. Nihil igitur mirum, quod etiam hodie ab hominibus litteratis miracula haec prosaica maximi ut culmen artis Bonvicini aestimantur,24 id quod praecipue eorum generi dicendi vivo et familiari tribuitur, quam quam iam a. 1917 Aetius Levi ea Pseudo-Bonviciana et in textům carminis interpolata suspicatus est.^ Quae suspicio aucta est, postquam Cremaschi codicem Vitae Bergomatem pervestigans nullas paragraphos oratione soluta scriptas invenerat.26 a. 1952 Franceschini quattuor codices et no vem editiones veteres Vitae scholasticae perlustravit, quibus ad textům editionis suae constituendum uti non potuerat (nam tempore alterius belli gentium editionem parans ad codices praeter Ambrosianum acces sum non habuit); qua occasione oblata ad codices omneš qui innotuerunt conferendos adhortatus est, ut hoc modo denique quaestio solveretur, utrum exempla prosaica cum textu Bonviciano coniungenda an ab eo

secludenda essent.2?

Contuli septemdecim e viginti codicibus, qui ad nos pervenerunt.28 Paragraphos oratione soluta scriptos non nisi in codice Ambrosiano repperi, qui codex ab aliis codicibus vel titulis, qui singulis partibus poematis inscribuntur, differt. Exempla prosaica nec non tituli communes sunt codici Ambrosiano cum editionibus veteribus, sed lectiones eorum singulae in tantum invicem dissentiunt, ut duas recensiones unius operis potius quam opus unum variis lectionibus inquinatum praebeant; quae

24 Ε. g. Dizionario Bompiani, р. 841; Wiese—Pěrcopo, Dějiny literatury italské, Praha

1907, p. 26—27. 25 Ezio Levi, Libro dei cinquanta miracoli della Vergine, Bologna 1917, ·ρ. XLIII nota. 26 Giovani Cremaschi, Un codice poco noto della „Vita scholastice" di Bonvesin

da la Riva: Aevum 23, 1949, 1—27. 27 Ezio Franceschini, Intorno al těsto della „Vita scholastice" di Bonvesin da la

Riva: Aevum 26, 1952, 22—32. 28 Catalogum codicum imperfectum exhibet Hans Walther, Initia carminum ac ver

suum medii aevi posterioris Latinorum, Gottingen 1959, n. 8088 et 11680, ad quem supplendi sunt codices memorati in commentatione Franceschiniana et in mea censura libri Waltheri (Listy filologické 85, 1962, 221). Vita scholastica ad nos in his codicibus

pervenit: cod. Jagellonensis 516 (saec. XV), Cod. Bergomas Γ IV 28 (a. 1430), cod. Darmstadtensis 2780 (a. 1480), cod. Florentinus П. I. 162 (saec. XV), cod. Franco furtensis Barthol. 62 (saec. XV), cod. Sangallensis 587 (saec. XIV), cod. Basileensis А X 136 (saec. XIV), cod. Jagellonensis 518 (saec. XV), cod. Hauniensis 1634 (saec. XV), cod. Ottobonianus Lat. 3325 (a. 1413), cod. Magliabecchianus Cl. I 45 (saec. XIII—XIV), cod. Bodleianus Canon. Class. Lat. 78 (a. 1303), cod. Parisinus Lat. 8321 (saec. XV), cod. Ambrosianus Q 36 sup. (saec. XIV), cod. Riccardianus 630 (saec. XV), cod. Tre honensis A 4 (a. 1459), cod. Reginensis Lat. 431 (saec. XV). His codicibus Marcianis nondum uti potui: Lat. XII, 15 (saec. XV), Lat. XIV, 220 (saec. XV), Lat. XIV, 336

(saec. XV). Vitam scholasticam praebebat olim codex Monasteriensis 357 a. 1479 exa

ratus, qui tempore secundi belli gentium deletus est.

133



ANEŽKA VIDMANOVÁ

opinio et vario ordine, ubi exempla et tituli ponuntur, corroboratur.29

Textus codicis Ambrosiani simillimus est textui Exemplorum b. Mariae Virginis, qui in codice Bergomate ψ 3,64 saeculo XIV exarato legitur. Utroque codice diligenter collato manifestům est exempla in codicem Ambrosianum et Bergomatem ex eodem fonte fluxisse, at contra in editio nibus veteribus ex alio fonte textui huic aliquantulum alieno hausta esse.30 Cum autem codex Ambrosianus saeculo XIV exaratus neque archetypům neque textům bonům et integrum afferat, concludendum est titulos et

paragraphos prosaicas in Bonvicini exempláři originem non habuisse et ad scholarum usum additos esse. Exempla oratione soluta scripta Pseudo-Bonviciana esse eo quoque confirmatur, quod argumenta eorum ab argumentis carminum Bonvicini Italicorum aliquantulum discrepant: e. g. in exemplo Latino castellanum salvavit S. Bernardus, in Italico quidam benedeg patron; in narratione Latina ad caput piratae navigant íratres minores lintre vecti, in quem e navi descenderunt, in Italico exemplo navis ipsa ad caput clamans se dirigit.31 Porro sermo Latinus Bonvicini proprius in libro De magnalibus urbis Mediolani rhetoricus et coloribus ornatus, immo cursibus instructus multum differt a sermone admodum rudi et minime perpolito, quo miracula prosaica composita sunt. Hisce rébus freti paragraphos oratione soluta scriptas aeque atque titulos partium pro interpolatis habemus et ab opere Bonvicini eos secludimus.

Restat ut quaeramus, in quantum Vita scholastica cum aliis operibus quinque claves tractantibus cohaereat. Rudium doctrina32 Bonvicino inno tuisse confirmatur versibus parallelis:

Iste liber merit o Rudium doctrina vocatur (v. 347.] Iste liber merito sit Vita scholastica dictus (v. 933).

In přimis duabus clavibus (Bonvicini regiminibus) ad magistros perti nentibus eadem argumenta in utroque poemate tractantur. Multum autem

invicem differunt claves discipulis necessariae. In clavibus discipulorum et argumento et ordine cum Vita scholastica consentit Summa gramma tice Petři de Isolella, ad quam grammaticam Bonvicinus fortasse his versibus alludit:

Ut per grammaticam sapiencia possit haberi,

hic claves, lector, dat tibi quinque liber (v. 5—6.)33

29 Ε. g. exemplum I ponitur in codice Ambrosiano post v. 108, in editionibus veteribus

post v. 116. 30 Cf. e. g. verba, quibus exemplum VI incipit, in codice Ambrosiano et Bergomate

et a contra in editionibus Parmensi et Veneta a. 1495 publici iuris factis:

Quidam castellanus erat taňte malicie, quod omneš transeuntes per Ulam viam sine miseraclone spoliabat vel per se vel

per latrones, quos in domo sua tenebat. Et licet esset pessimus, tamen revere batur Vlrginem Mariam et omni die salu tabat devote eam.

31 Manzi, op. 1. p. 14 et 20. 32 De hoc carmine vide in commentatione

Listy filologické 87, 1964, 338—345. 33 Avesani, op. 1. p. 66.

Quidam castellanus taňte malitie erat, quod omneš transeuntes per partes illas sine miseraclone spoliabat.

Et licet tam pessimus esset, tamen re verebatur Virginem Mariam et quottidie salutabat eam et sepe et cum devotione.

mea De incerti auctoris Rudium doctrina:

134




Summa grammatice ultimo decennio saeculi XIII verisimiliter orta est34 qua de causa non novimus, quis e quo pendeat. Quamquam alii quoque libri claves sapientiae tractantes in manus Bonvicini venire potuerunt, unum tamen superare, vincere, substituere in animo habuit, Rudium

doctrinam videlicet.35

Vita scholastica multum divulgata est, multo magis quam alia Bonvi cini opera. Ε viginti codicibus, qui ad nos pervenerunt, duodecim asser vantur in Italia, duo in Helvetia, unus in Francogallia, unus in Germania, unus in Britannia, unus in Dania, duo in Polonia, unus in Bohemia. Inter annos 1459—1555 Vita scholastica vicies publici iuris est facta, saepis sime in Italia, sed etiam in Francogallia et Helvetia36 Brevi tempore inde flores legebantur. Non multo post saeculum XIV medium versus Bonviciani in Florilegium Treverense inserti sunt,37 saeculo XV duodecim versus e Vita scholastica sumpti in codice bibliothecae metropolitanae Pragensis Μ 114 exarati sunt. Epitomen schematicam Vitae scholasticae tractatus Italicus Cinque chiavi della sapienza exhibet,38 per quem e Vita pendet etiam Libro di buoni costumi Pauli de Certaldo.ss

34 Avesani, op. 1. р. 63—65. 35 Huic opinioni adhaeret etiam Avesani, op. 1. p. 66. 36 Gesamtkatalog der Wiegendrucke, vol. IV, Leipzig 1930, c. 561—564, n. 4922—4930;

Franceschini, Vita scholastlca, р. XIII—XIV. 37 Franz BrunhOlzl, Florilegium Treverense: Mittellateinisches Jahrbuch 1, 1964, 65—77. 38 Francesahini, Intorno p. 24. 39 Edidit S. Morpurgo, Firenze 1921.

135



bonvicini de ripa vita scholastica

Documents