R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X II , W A R S Z A W A 1962

BOLESŁAW ŚWIĘTOCHOWSKI

PRÓCHNICZNE W SKAŹNIKI ŻYZNOŚCI GLEBY W ŚW IETLE DOŚWIADCZEŃ

Zakład Uprawy Roli JUNG, Katedra Ogólnej Uprawy Roli i RoślinWSR Wrocław

Człowiek w pływ a na glebę glebotwórezo, podobnie jak wszelkie czyn­niki przyrodnicze, a naw et w niektórych przypadkach przew yższa ich działanie. To co czynniki na tu ra lne w yw ołują przez szereg dziesiątków lat, człowiek nieraz osiąga po kilku. Ale w pływ ten na glebę jako środo­wisko roślinne może być zarówno dodatni, jak i ujem ny, i to czasem na skalę katastrof żywiołowych, jak powodzie, trzęsienia ziemi i w ybuchy wulkanów. Z tego względu w ydaje się konieczne stałe kontrolow anie poczynań człowieka, czy jego działanie n ie w pływ a ujem nie na środo­wisko, a w szczególności na glebę. Zwłaszcza teraz, przy wzmożonej w szechstronnej chemizacji rolnictw a i silnej m echanizacji, sposób od­działyw ania rolnika na glebę powinien być kontrolow any. Dlatego nauka rolnicza stale poszukuje takich wskaźników ,,żyzności gleby”, k tóre infor­m ow ałyby o k ierunku zmian zachodzących w glebie, k tó re m ów iłyby o tym , czy potencjał gleby wzrasta, czy opada, czy u trzym uje się na pew nym poziomie.

W ydawałoby się, że takim testem jest uzyskiw any plon. N iestety, często jest inaczej. Nieraz wysoki plon uzyskuje się przy równoczesnym, zazwyczaj niedostrzegalnym , powolnym degradow aniu gleby. Tak np. dzieje się p rzy upraw ie zbóż w m onokulturze, tj. co roku idących po so­bie, przy równoczesnym silnym nawożeniu m ineralnym . Po szeregu la t takiej gospodarki załam uje się równowaga w glebie i plony gwałtow nie zaczynają spadać. Może zajść przypadek odw rotny, że na glebie o „wyso­kiej żyzności” klęski żywiołowe ukry te przed wzrokiem rolnika lub mało in tensyw ne odm iany roślin upraw nych mogą spowodować zm niejszone plony, niew spółm iernie niskie do możliwości środowiska.

128 В. Świętochowski

D rugą grupą powszechnie używ anych indeksów jest s truk tu ra roli. N iestety i z tym są trudności. Na zjeźdizie naukowym w M ünchenbergu w 1959 i r., poświęconym s tru k tu rze rodi, na k tórym wygłoszono kilkadzie­s ią t referatów , praw ie każdy z referujących przedstaw ił inną metodę, a naw et często oznaczał nie te same zjaw iska przebiegające w glebie, bo zarów no dotyczące s tru k tu ry , ja'k i tekstu ry gleby. Na zakończenie zjazdu nie tylko nie uzgodniono poglądów, ale nie ustalono naw et żadnych w y­tycznych badań na przyszłość.

Indeksy mikrobiologiczne jak i dotyczące m ezofauny m ogłyby w ska­zać rolnikowi na popraw ność jego pracy, ale nie są jeszcze dostatecznie opracow ane, a poza tym są bardzo pracochłonne.

Skład chemiczny gleby może również dać pewne interesujące w ska­zówki rolnikowi. Z nich najciekaw sze są chyba wskaźniki dotyczące próchnicy czy też w ogóle m asy organicznej, tej żywej krw i gleby.

Zarówno rolnicy, jak i gleboznawcy przypisują m aterii organicznej decydujące znaczenie w procesie pow staw ania gleby. W ielu gleboznaw­ców (W i l i a m s , M u s i e r o w i c z ) tw ierdzi, że u tw ór skalny dopiero w tedy staje się glebą, gdy w -nim pojaw i się w skutek życia biologicznego m ateria organiczna. Resztki roślin, zwierząt, drobnoustrojów pod w pływem procesów biologiczno-tfizyczno-chemicznych zatracają dotychczasową bu­dowę m orfologiczną i chemiczną. Jednocześnie składniki i związki o prostszej budowie łączą się i pow staje w ten sposób swoista nowa sub­stancja organiczna, zwana próchnicą (humusem). Zatem próchnica jest to ta część m aterii organicznej gleby, które pow stając z tkanek roślinnych, zwierzęcych oraz kom órek drobnoustrojów nie ty lko zatraca s tru k tu rę posiadaną przez m ateriał wyjściowy, ale uzyskuje swoistą budowę che­miczną. C harakterystyczną dla niej cechą (mimo że jest m aterią m artw ą) jest jej w ielka zmienność (labilność) zarówno we w zajem nym ustosun­kow aniu się ilościowym poszczególnych frakcji, jak i w naturze chemicz­nej i fizycznej tych związków. C harakterystyczną cechą próchnicy jest również geneza jej powstania, albowiem tw orzy się zarówno na drodze rozkładu, jak i syntezy. T rudno jest też uchwycić w glebie moment, w k tórym m artw e szczątki żywych organizm ów zaczynają być próchnicą.

Oznaczenie samego węgla próchnicy w glebie rzadko jest w ystarcza­jące do określenia w zrostu czy spadku żyzności, gdyż nieraz przy długo­letn im „okulturow yw aniu” gleby nie w zrasta wcale ilość próchnicy lub tylko nieznacznie. Najczęściej w poszczególnych typach gleb praktycznie biorąc procent węgla jest praw ie że ustalony [1], gdyż zachowują one pew ien stan dynam icznej równowagi m iędzy procesem przyrostu nowej próchnicy a rozkładem poprzednio już w ytw orzonej. Na przykład w Za­kładzie Doświadczalnym M ochełek koło Bydgoszczy, gdzie na polach pro­wadzono przez ponad 50 lat in tensyw ną gospodarkę, ilość С próchnicy

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb 129

w w arstw ie ornej w ahała się w granicach 0,60— 0,75°/oi, podczas gdy obok na polach chłopskich upraw ianych źle, ekstensyw nie ilość jej również w ahała się w granicach 0,60— 0,72°/oi, m imo że tam uzyskiw ane plony były o 50% niższe niż na polach Zakładu; wzrosła jedynie miąższość w arstw y próchnicznej. W ahania były oikoło 30 cm, podczas gdy na polach chłopskich w arstw a ta sięgała zaledwie do ± 20 cm. Zatem głębokość w arstw y próchnicznej może być jednym z testów próchnicznych żyzności gleby.

W ydaje się jednak, że ciekawszy będzie rodzaj czy charak ter próch­nicy. Toteż w Zakładzie U praw y Roli i Roślin we W rocławiu zajęliśm y się poszukiw aniem testów próchnicznych, które pozwoliłyby na kontrolo­w anie celowości czy poprawności pracy rolnika z punktu w idzenia p rzy ­rodniczego. Za punlkt wyjścia posłużyła nam obserw acja, że przy ekstra­how aniu gleb, będących w różnym stanie ku ltury , szybkość rozpuszczania substancji próchnicznych nie była jednakow a i że stosunki m iędzy frak ­cjam i układały się rozmaicie, a ilości zarówno N, jak i С w poszczególnych frakcjach były różne.

Początkowo zastosowaliśm y m etodę frakcjonow anej analizy związ­ków azotowych, podaną przez Ł a z a r i e w a [2, 3, 4]. P rzy tym wydziela się 4 frakcje:

I — wyciąg kwaśny,II — alkaliczny (1,0 n NaOH),

III — hydrolizat 25% roztw oru H 2S 0 4 na gorąco iIV — pozostałość (melaniny).

We frakcjach, idąc za autorem , oznaczono zapas N. Przyjęliśm y przy tym dw a wskaźniki, a to:

— stosunek frakcji alkalicznej do hydrolizatu i— hydrolizatu do m elaniny.

M etodą tą analizowano szereg gleb biorąc próbki spod darn i i z pola obok leżącego. W ychodziliśmy z powszechnie przyjętego założenia, że gleba pod darn ią jest w lepszej strukturze, zawiera więcej próchnicy i jest potencjalnie bardziej „żyzna” niż gleba z upraw nego pola. N iektóre dane dotyczące tych wskaźników z pracy Ś w i ę t o c h o w s k i e g o i D z i e ż y c a [11] podaję w tabl. 1.

Jak z przytoczonej tablicy wynika, istnieją duże różnice w zawartości próchnicy zarówno m iędzy typam i gleb, jak i m iędzy próbkam i z m iejsc o różnym użytkow aniu ziemi. Jednak pod darn ią nie zawsze widzim y większe nagrom adzenie próchnicy. N atom iast oiekawie układa się w skaź­nik 1 (wyciąg alkaliczny do hydrolizatu). Jest on wyższy od jedności w glebach charakterystycznych przez frakcje kwaśne (według term ino­logii Łazariewa), a rów ny jedności lub m niejszy w glebach charak tery ­stycznych przez frakcje mieszane, jakim i są m ady i czarne ziemie wroc-

9 R o czn ik i G lebozinaw cze

130 В. Świętochowski

ławskie. Ciekawe, że wskaźnik I pod darn ią jest zawsze m niejszy niż na roli, '00 wskazuje, że wartość jego pod w pływem upraw y zbliża się do wartości wskaźnika gleb czarnoziemów właściwych (0,75) (patrz Ł a z a - r i e w [2, 3, 4]). Natom iast wskaźmlk II jest zawsze większy pod darn ią, z w yjątkiem przypadku na madzie ciężkiej.

T a b l i c a 1

Wskaźnik żyzności n iek tó rych g leb - F e r t i l i t y indexes of some s o i l s

Typ gleby S o il type

MiejscowośćL ocality

Substancja organiczna w g leb ie Organie m atter

in s o i l %

Stosunek f r a k c ji a lk a lic z n e j do

hy d ro liz a tu w g leb ie

R atio a lc a lin e f r a c t . t o hydro-

l i s a t e in s o i l

Sto s une к h y d ro liz a tu do melaniny w g lab ia

Ratio hydro li s a te

to huminuprawnejunder

c u ltu re

poddarniąunderg rass

uprawnejunder

cu ltu re

poddarn iąundergrase

uprawnejunder

c u ltu re

poddarn iąunderg ra ss

Fodbielicowa lekka Light podso lic Swojec 0,91 0,88 1,78 1,07 1,37 2,19

Less zdegradowany Loess degraded Brochocin 1,42 0,78 1,23 1,19 1,93 2,48

Mada cieâka 1 Heavy a l lu v ia l I Swojec 1,71 1,81 1,11 0,89' 2,53 2,77

Mada ciężka II Heavy a l lu v ia l I I Swojec 1,60 1,14 0,98 0,79 2,04 1,68

Czarne ziemie Wro­cław skieWrocław black ea r th s

Łukaszówice 3,10 2,74 1,04 0,98 2,38 2,75

Czarne ziem ie Wro­cławskieWrocław black e a rth s

Żurawin 2,90 3,83 0,77 0,75 22,88 4,16

Dalsze badania Dzieżyca [1] potw ierdziły niniejsze wnioski, ale po­nieważ analiza frakcjonow ana azotu jest zbyt pracochłonna, przerzuci­liśm y się na klasyczną metodę S v e n O d e n a [9] zm odyfikowaną przez T i u r i n a [12] i M i k l a s z e w s k i e g o [6, 7, 8]. M odyfikacja polega na w prow adzeniu dekalcytacji, użyciu 0,1 n NaOH oraz całkow itej ekstrakcji frakcji rozpuszczalnych (T i u r i n). M odyfikacja M i k l a ­s z e w s k i e g o polega na w prow adzeniu 6-krotnej ekstrakcji (wykona­nej w ściśle określonych warunkach), rozdzieleniu każdego wyciągu od­dzielnie na frakcje (kwasy ful wo nowe, hym etom elanow e i huminowe), w ykonaniu oddzielnych oznaczeń węgla w poszczególnych wyciągach frakcji i w ykreśleniu krzyw ych dla każdej z nich. Badania M i k l a ­s z e w s k i e g o wykazały, że wspom niane krzyw e są dość charak te ry ­styczne dla przebiegu procesów biotycznych w glebie. Poza tym zastoso­w aliśm y indeksy węglanowe:

I — test w yrażający stosunek hum iny do kwasów fulwowych,II — hum iny do kwasów hum inowych.

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb 131

W tablicy 2 przedstaw iam w pływ na wskaźniki węglowe intensyw nej, 50-letniej gospodarki rolniczej oraz zadarnienia gleby, a w tabl. 3 w pływ 20-letniego różnego nawożenia.

T a b l i c a 2

Wpływ r a c jo n a ln e j in tensyw nej g o sp o d ark i r o ln i c z e j o raz z a d a rn ie n ia na w skaźn ik i węglowe In f lu e n c e of. r a t i o n a l in te n s iv e c u l t i v a t i o n and o f g ra s s - f o n n a t io n on th e carbon in d ic e s

M iejscow ość Gleba - S o i l S tan g leb y - S o i l s t a t eWskc

In<tin ikox

L o c a li tyI* II* *

M ochełek p ia s e k g l i n i a s t y loamy sand

w k u l tu r z e (Z.D.)*** - under c u l t i v a t io n«i

p o le c h ło p sk ie - farm f i e l d

2,292,251,52

1,030,970,97

g l in a lek k a l i g h t loam

w k u ltu r z e (Z.D.) - under c u l t i v a t io n po le c h ło p sk ie - farm f i e l d

о

2,811,712,31

1,150,891 , 1 0

Laskowice p ia s e k s łab o g l i ­n ia s t y - s l i g h t l y loamy sand

darń - g r a s s lan d p o le orne - a ra b le f i e l d

5.631.63

3,510,65

p ia se k g l i n i a s t y loamy sand

darń - g ra s s land p o le orne - a ra b le f i e l d

3,781,75

1,480,72

sz c z e rk mocny loamy sand (10-20% s i l t and c la y p a r t i c l e s )

ogród s i l n i e nawożony obornik iem g a rd e n , i n t e n s i v e l i manured d a rń - g ra s s lan d p o le orne - a ra b le f i e l d

1 2 , 3 6

3,672,19

3,60

1,450,75

* S tosunek huminy do kwasów fulwowych - R a tio humin to f u lv i c a c id e ** S tosunek huminy do kwasów huminowych - R atio humin to humin a c id s

*** Z.D. - Z ak ład D ośw iadczalny - E x p e rim en ta l s t a t i o n

Z tablicy 2 wynika, że ilość hum iny w yrażona wskaźnikiem (I i II) w Lasko wicach jest w iększa na tych samych, ale zadarnionych glebach niż na polach upraw nych oraz na glebach o wyższej ku lturze w porów ­naniu z chłopskimi polami ze złą upraw ą (Mochełek) z w yjątkiem pola świeżo nawożonego obornikiem.

Z tablicy 3 wynika, że na polach Thyrowa pod Berlinem w stosunku do pól nie nawożonych w skaźniki węglowe na glebie pól nawożonych przez 20 lat były wyższe zarówno przy nawożeniu obornikiem , jak i na­wozami zielonymi. Niezupełnie się to zgadza z plonami, k tóre tam uzyskano, zarówno bowiem na polu nawożonym nawozami m ineralnym i, jak nawozami organicznym i są one wysokie.

J a b ł o ń s k i w swoich nie ogłoszonych w ynikach na Swojcu stw ier­dza, że wszystkie wskaźniki są wyższe na polu zachwaszczonym perzem niż na polu oczyszczonym z rozłogów. Pod gęstym porostem perzu k ieru ­nek procesu rozkładu próchnicy jest korzystniejszy niż na polu czystym*

9*

132 В. Świętochowski

gdyż in tensyw ne zabiegi upraw ow e przy wyciąganiu perzu i jego w y- trzepyw aniu spowodowały nasilenie aerobiozy i obniżyły w artość wskaź­ników (tabl. 4).

Zjawisko to w yjaśnia mi znaną niechęć praktyków rolników do nisz­czenia perzu przez wyciąganie rozłogów z gleby i usuw anie ich z pola. Nie należy zatem perzu usuwać, lecz niszczyć na m iejscu w glebie.

T a b l i c e 5

Wpływ 5 0 - le tn ie g o naw ożenia g le b y na w skaźn ik i węglowe (w Thyrow pod B erlinem ) ł In f lu en c e od 5 0 -y e a rs s o i l f e r t i l i z a t i o n on carbon indexes (Thyrow n e a r B e r lin )

Plon śred n i z 20 l a t q/ha Mean crops fo r 20 years Zawartość

WskaźnikIndex

Nawożenie 10 l a t uprawy jęczm ienia

(z ia rn o )10 y ea ïs

burley c u l t , (g ra in )

10 l a t uprawy ziemniaków

(kłęby)10 y ears

po ta to c u l t , ( tu b e rs )

С ogółem T ota l С content

%

F e r t i l iz a t io nI* И**

0 5,3 84 0,26 1,37 0,87

! NPK + Ca 22,1 261 0,26 1,38 0,85

NPK + 300 q obornika + Ca farm manure

NPK + 600 Q obornika + Ca farm.manure

22.3

25.4

283

283

0,42

0,52

2,71

2,78

1,73

1,64

NPK + z ie lony nawóz + Ca green manure

24,7 246 0,43 2,78 1,97

NPK + z ie lony nawóz + 300 q. obornika green manure farm.manure

25,8 252 0,40 2,82 1,84

O b ja śn ie n ia ja k w t a b l . 2 See ta b . 2

Próbow aliśm y m etodę próchniezną zastosować do doświadczeń up ra­wowych, rozpoczynając na szerszą skalę w szeregu zakładów doświad­czalnych w 1949 r. w Polsce [10]. Prow adzono tam porównanie między:

— orką średnią (głębokość 20— 25 cm),— orką pogłębioną (30—35 cm),— orką średnią z pogłębiaczem, stosowaną w płodozmianie co 4— 5

lat (20— 25 cm + 10 cm),— orką pogłębioną z przedpłużkiem (30— 35 cm).

W tablicy 5 przytoczone dane dotyczą plonów z tych doświadczeń dzieląc je w edług rodzaju gleb.

Z tablicy tej wynika, że na glebach cięższych reakcja roślin na po­głębienie upraw y była w większości przypadków dodatnia (powyżej 2°/o od norm alnej orki), podczas gdy na lżejszych raczej ujem na. Lecz ilość przypadków bez reakcji jest również wysoka, a w yniki dodatnie w w ięk-

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb

szóści przypadków m atem atycznie nie udowodnione. Dane te w ykazują, że jednorazow a orka głęboka nie w płynęła w silniejszym stopniu na w łas­ności roli, ale uzyskiw ane zwyżki, choć nie udowodnione, nie są przy­padkowe. Należy zatem przypuszczać, że pogłębienie upraw y powoduje zwyżki plonów oraz zm iany profilu glebowego pod w arunkiem , że będzie w ykonane częściej, co wyw oła zwiększenie miąższości w arstw y ornej. Dlatego też rozpoczęliśmy doświadczenia z pow tarzaniem co pewien czas pogłębiania. Takie doświadczenie założono w M ałyszynie W ielkim (Zakład Doświadczalny IUNG) w 1950 r. i już do chwili obecnej 3-krotnie pogłę­biono odpowiednie obiekty, a mianowicie w latach 1950, 1953, 1956 w se­rii I, a w latach 1953, 1955 i 1958 w serii III.

T a b l i c a 4

Wpływ zaperzen ia na wskaźniki węglowe próchniczne Influence of couch-grass growth on humus carbon indexes

Stan pola Zawartość С С contont

%

Wskaźnik Index UlminyUlmin

%S ta te of f ie ld

Г I I е*

ZaperzoneWith couch-grass growth

0,71 1,46 1,0? 35,7

OdperzoneCouch-grass k il le d 0,40 0,35 0,20 10,0

O bjaśnienia jak w ta b l . 2 See ta b . 2

W 1959 r. w obu seriach oznaczono wskaźniki w w arstw ie 15— 25 cm, tj. tej, k tó rą w zruszała też p łytka orka oraz w w arstw ie 25— 30 cm, w zru­szanej tylko przy orce pogłębionej lub z pogłębiaczem. W yniki zestawiono w tabl. 6. Jak widać, w w arstw ie górnej różnice m iędzy obiektami, choć są dość duże, m ają raczej charak ter przypadkow y, gdyż w obu seriach są rozbieżne, a w serii I zacierają się. Nie można zatem stw ierdzić w pły­w u orki na górną w arstw ę. Ciekawsze są natom iast dane z w arstw y 25— 30 cm. Tutaj w yraźnie głęboka orka w płynęła na popraw ienie wskaź­ników próchnicznych. W skaźniki węglowe próchnicy tej w arstw y przy orce pogłębionej zbliżyły się do wskaźników w arstw y górnej. Widać zatem, że 3-krotne pogłębienie powiększyło grubość w arstw y ornej, przy czym nie ujaw niło się jednak korzystne działanie przedpłużka; przeciwnie, uw i­doczniły się naw et tendencje ujem nego w pływ u tego narzędzia. Natom iast jest w yraźny brak działania pogłębiacza na zmianę wskaźników próchni­cznych. Stąd wniosek, że pogłębianie nie w płynęło trw ale na zmianę p ro­filu. Potw ierdza to pogląd N i t s c h a , że pogłębiacz działa krótko i ty l­ko w przypadkach chorej gleby (z podeszwą płużną).

I lo ść doświedczeń o plonach więkezych i mniejszych od plonów uzyskanych na orce środn ie j (głębokość 20 - 25 cm)Number of experiments with h igher and lower crop y ie ld s than those obtained by medium ploughing (depth 20 - 25 cmj

T a b l i c a 5

Na glebach On s o i ls

cięższych - heav ier lże jszych - l ig h te r

Orka przedzimowe Ploughing prew inter

ogółemw % ogólnej i lo ś c i

in % of t o ta l ogółemw % ogólnej i lo ś c i

in % of to ta ldoświadczeń

to t a l number of

experim ents

z odchy­leniam i with de­v ia tio n s

пи-

bez od­chyleń*

nod ev ia tio n s

z odchy­leniam i w ith de­v ia tio n s

m-

doświadczeń

to ta l number of

experiments

z odchy­leniam i w ith de­v ia tio n s

m+

bez od­chyleń*

nodev ia tions

z odchy­leniam i w ith de­v ia tio n s

m-

Pogłębiona (30 - 35 cm) Deep ploughing 90 4 4 ,5 25,5 30,0 64 26,5 31,3 42,2

Średnia z pogłębiaczem (20-25 сш + lo cm) Average w ith su b so ile r 90 40,0 36,6 23,4 64 20,3 43,B 35,9

Pogłębiona z przedpłużkiem (30-35 cm) Deep ploughing w ith skim c o u lte r

62 53,2 24,2 22,6 64 21,6 31,5 46,9

Stosunek i lo ś c i wyników dodatnich do ujemnych Ratio number of p o s itiv e to negative r e s u l ts

Pogłębiona Deep ploughing 1,5 : 1 ,0 C, 63 : 1,0

brednia z pogłębiaczem Average with su b so ile r 1,7 : 1,0 0,56 : 1,0

Pogłębiona z przedpłużkiem Deep ploughing w ith skim c o u lte r 2,2 : 1,0 0,46 : 1 ,0

* Wszystkie dośw iadczenia, których plony były równe lub odbiegały w gran icach 2% na p lus lub minus od plonu na orce ś re d n ie j, zaliczono do grupy doświedczeń bez odchyleń

A ll experim ents, in which crop y ie ld s were equal to or deviated in the l im its of approximately t 2% from the y ie ld s obtained by average ploughing were q u a lif ie d as experiments with no d ev ia tio n

134 B.

Świętochow

ski

î a b l i c a 6

Doświadczenia uprawowe wykonane w Małyezynie Wielkim, Zakład Doświadczaliby IUNG. Wskaźniki próchniczne żyzności gleby C u ltiv a tio n experiments a t Małyszyn W ielki, Experim ental S ta tio n IUNG. Humus in d ices of s o i l f e r t i l i t y

Rodzaj o rk i przedzimowej

S eria - S eries I Orka zróżnicowana 1950, 1953 i 1956.

Pole żyta w I I I roku, I I I cyklu D iffe re n tia te d ploughing 1950й 1953, 1956.

Цуе f ie ld in 3“ yeard , 3a cycle

S eria - S eries I I I Orka zróżnicowana 1953.1955 i 1958 Pole ziemniaków w I гоки, I I I cyklu D iffe re n tia te d ploughing 1953,1955,

1958. P o ta to ,f ie ld in l s‘ year,3d cycle 3

an a liza - an a ly s is 30.IX .1959r.Kind of p re w in te r- ploughing an a liza - a n a ly s is 26.V.1959r. an a liza - an a ly s is 2 9 .IX.1959 г .

Сogółem

to ta l

hum in a humin

%

wskaźnik - index Сogółem

to ta l

huminahumin

%

wskaźnik - index Сogółem

to ta l

huminahumin

%

wskaźnik - index

I * I I ” I * I I ** I * I I **

Warstwa Layer 15 - 25 cm

Örednia - Average 0,65 56,1 3,17 2,84 0,35 40,8 1,66 1,55 0,42 39,1 2,3 5 ,4

Pogłębiona - Deep ploughing 0,70 60,4 3,33 2,32 0,32 36,3 1,19 1,44 0,40 45,0 2,6 7 ,1

Średnia z pogłębiaczem Average with su b so ile r

0,70 47,1 2,80 1,63 0,37 33,7 1,21 1,07 0,45 44,6 3 ,0 6,0

Pogłębiona z przedpłuźkiem Deep ploughing w ith skim coulte

0,62)Ti

49,3 2,52 1,94 0,40 46,4 1,97 1,98 0,50 51,5 3,7 11,2

Warstwa Layer 25 - 30 cm

Średnia - Average 0,30 24,1 0,68 0,69 0,10 - - - 0,17 19,6 0,7 2,7

Pogłębiona - Deep ploughing 0,65 56,4 3,24 2,38 0,28 20,5 0,54 0,61 0,45 50,8 3,2 9,4

Średnia z pogłębiaczem Average w ith su b so ile r

0,22 24,7 0,60 0,73 0,24 14,4 0,34 0,40 0,15 13,6 0,5 1,3

Pogłębiona z przedpłuźkiem Deep ploughing with skim coultc ,r ° ’34

!

31,7 1,16 0,88 0,30 23,2 0,72 0,63 ’ 0,35 38,0 1,8 6 ,7

* i ** O bjaśnienia jak w tab . 2 - Зое tab . 2

Próchniczne w

skaźniki żyzności

gleb 1

35

В. Świętochowski

Postaw iliśm y sobie również pytanie, czy roślinność m otylkowa w ie­loletnia i jednoroczna (strączkowe) wpływ a na zmianę w skaźników próch­nicznych, tak jak działa zadarnienie roślinnością łąkową. Na ten tem at zrobiono szereg doświadczeń i stwierdzono, że jeśli chodzi o m otylkowe wieloletnie, to mogą one w pływać na pewno bardzo silnie na żyzność, zwłaszcza na zwięźlejszych glebach. Tak więc na glebie gliniastej w do­świadczeniach na Swojcu po zaoranej udanej 3-letniej lucernie w prze­ciągu 6 lat uzyskiwano wyższe plony niż na poletkach po jednorocznej roślinie m otylkowej (w ciągu 3 lat były — peluszka, groch, jęczmień i rzepak). Za ten okres uzyskano wyższy zbiór o 52,8 jednostek zbożo­wych, co równa się 43,5 q ziarna żyta, tj. jakby o 1,5 razy plon był w yż­szy. Zbadane przez J e l i n o w s k i e g o w roku 1958 wskaźniki by ły również wyższe, jak to widać z tabl. 7.

T a b l i c a 7

Wpływ lucerny z tymotką np te e ty żyzności gleby w s e r i i B. Oznaczenia z maja 1958 r .

Influence of lucerne w ith timothy on s o i l f e r t i l i t y t e s t in s e r ie s B. A nalysis May, 1958

Obiekt przyorany w 1953 r . Object ploughed in 1953

Сogółem

to ta l%

Сhuminy

humin

WskaźnikIndex

Zwyżki plonów z ha

w jednostkach z l a t 1954-1959

Crop in crease fo r yeare

. 195411959 , in c e re a l u n its

I* II**

Zaianowanie z r o ś l in ą jednorocz­ną motylkowąR otation w ith one-year leguminous crops

1,06 51,7 2,86 2,92 246,3

Zmianowanie: lucerna i tymotka w 1951-1953R ota tion w ith lucerne-tim othy 1951-1953

1,23 58,2 3,77 3,79 309,1

Zwyżki na lu ce rn ie Increase on lucerna

0,17 6,5 0,91 0,87 52,8***

* i ** O bjaśnienie jak w ta b l . 2 - See tab . 2

*** 52,8 jednostek zbożowych - 43,5 <1 z ia rn a żyta - wzrost plonów o 50% 52,8 ce re a l u n its - 43,5 rye g ra in - 50% increase of crops

R ezultaty uzyskane na glebie piaszczystej nie były jednak aż tak wielkie. Doświadczenie założono na słabo gliniastym piasku, na bardzo dobrym stanowisku, bo po rzepaku, po którym przyszła lucerna, siana w czystym siewie i w gorczycę oraz jednoroczne m otylkowe (peluszka na ziarno — pierw szy rok, żyto — drugi ток, w yka ozima — trzeci rok). Lucerna na ogół była lepsza bez rośliny ochronnej, różnice jednak w sia­

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb 137

nie były niewielkie. Po 2-letnim użytkow aniu lucerny na siano zasiewano kolejno rzepak (pierwszy rok), pszenicę (drugi rok), żyto (trzeci rok) i m otylkowe (czw arty rok). Doświadczenie rozpoczęto w latach 1955 — seria I, 1956 — seria II, 1957 — seria III, a zaoryw ano lucernę na jesieni pod rzepak w latach 1957, 1958 i 1959. W 1959 r. jesienią rozpoczęto ba­dania nad zawartością i jakością próchnicy i prowadzono je przez lata 1960 i 1961. W yniki średnie dla wszystkich serii zestawiono w tabl. 8.

T a b l i c a 6

Wpływ przedplonu motylkowego i ro ś l in niemotyłkowych na wskaźniki węglowe żyzności Influence of leguminous end non-leguminous p recu rso r p la n ts on the carbon f e r t i l i t y indexee

Rok po R oślina Pomiary Mesurements

S eriaSeries

m otyl­kowych

Year a f t e rlegumin.

w roku P lan t in

1959

Rodzaj te s tu Kind o f t e s t

je s ie ńAutumn

1959

11 .IV A pril I960

1 1 ЛOctober

I 960

wiosnaSpring

1961

wrzepaku in rape

wrzepaku in rape

wpszenicy in wheat

жpszenicy in wheat

С 1motylkowelegumin.

% С ogółem,w tym t o t a l % С of which

% С huminy - humines

wskaźnik - index 1

0,60

33,9

2,66

0,74

41,5

2,92

0,50

46,7

2,78

0,61

52,6

3,56

wskaźnik - index I I 0,84 1,26 1,72 2,61

«i

wpszenicy in wheat

wpszenicy in wheat

wżycie in rye

W

życie in rye

i

в !2 rzepak

rape

% С ogółem,w tym to t a l % С of which

% С huminy - humines

0,49

30,4

0,38

41,4

0,30

47,0

0,50

42,1

wskaźnik - index I 2,37 2,70 3,33 2,74j wskaźnik - index II 0,71 1,42 1,62 1,63

i11 i j

wżycie in rye

wżycie

in rye

wmotyl­kowych

inlegumin.

woz imych

in w in ter crops

111i

i % С ogół.em,w tym to t a l % С of which

0,41 0,38 0,46 0,52

j A 3pszen ica

wheat % С huminy - humines 29,7 42,8 48 ,0 48,6i! wskaźnik - index I 2,56 2,84 3,66 3,22

i1

wskaźnik - index I I 0,68 1,46 1,83 1,96

138 В. Świętochowski

Na jesieni po m otylkowych były wszystkie wskaźniki wyższe niż po rzepaku (pierwszy rok po lucernie) i po pszenicy (drugi rok). Różnice m iędzy jednorocznym i są nieznaczne na korzyść pierwszej następującej rośliny po rzepaku, z w yjątkiem w skaźnika I, co w skazuje już na m ałe następcze działanie po lucernie w drugim roku. Na wiosnę następnego ro­ku utrzym yw ała się ilość С ogółem nieco wyższa na poletkach bliższych m otylkowym , a w skaźniki żyzności się w yrów nały. Jesienią już zanikało działanie następcze lucerny, natom iast silnie oddziałał gatunek rośliny w danym czasie rosnącej. Zatem działanie strukturotw órcze (a raczej wysokie wskaźniki węglowe) m otylkow ych wieloletnich w danym do­świadczeniu było krótkotrw ałe: jedno-, dw uletnie. N iekorzystny w ynik był raczej spowodowany nieodpowiednią agrotechniką lucerny na glebie piaszczystej.

T a b l i c a 9

Wpływ przedplonu motylkowego na plony r o ś l in następnych « roku 1961 influence of leguminous p recu rso r on crops o f successor p la n ts in 1961

S eriaS eries

Rok po m otyl­

kowych Years a f t e r

leguo in .

R oślina w P lan t in

I960

Plon po - Crops a f t e r q/ha

motylkowychjedno­

rocznychannual

legumin.

lu ce rn ie bez ro ś l in y ochronnej

lucerna w ithout

сотег p lan t

lu cern ie z ro ś l in ą ochronną

lucerne w ith сотег

p la n t

p rzed z ia łufnościcon fid .

in te rv a l

С 1 rzepak nasiona rape seed

10,8 12,4 11,2 2 ,0

В 2

ziarno pszen ica corn

*hM t .ło m .straw

21,3

30,6

25 ,4

35,0

22,7

32,1

2 ,9

3,6

1 3

ziarno

żyto corn

słomastraw

36,?

56,6

38,8

61,5

39,1

« л

3 .1

6.1

Jeśli chodzi o różnice m iędzy obiektam i w poszczególnych seriach (między strączkow ym i a lucerną), to nie były one w ielkie i bardzo różnie się układały w zależności od przedplonu motylkowego. Lucerna nie w y­kazyw ała w yraźnie dłuższego działania korzystniejszego na wskaźniki węglowe, mimo że w plonach roślin następnych różnice były dość w y­raźne, chociaż nieistotne, jak to widać z tabl. 9.

Mimo że następcze działanie lucerny w ciągu 3 lat dość w yraź­nie odbiło się na plonach większych niż po m otylkow ych jednorocznych,

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb 139

jednak na zmianę charak teru gleby nie w płynęła ta roślina w tym stop­niu, by stosowane przez nas testy uchwyciły tę różnicę.

Jeśli chodzi o rośliny strączkowe, to uw ażam y je na ogół za dobre przedplony i zaliczam y je ogólnie do roślin strukturotw órczych (z m ały­mi w yjątkam i), w przeciw ieństw ie do zbożowych (z w yjątkam i). Postaw i­łem przy tym hipotezę, że m otylkow e jednoroczne są tym lepszym przed- plonem, im dały wyższy plon i im dłużej trw ały , tj. później były sp rząt­nięte. Oczywiście nieudane strączkow e (jak i w ieloletnie m otylkowe) są złym przedplonem . Zbożowe odwrotnie, tym są lepszym przedplonem , im wcześniej są zebrane, a tym gorszym, im urodzaj jest gorszy. Dosko­nale to ilu s tru je rys. 1. Na w ykresie podana jest zależność plonów na-

Plon przedplonu (motylkowe) ą /h a - Termin przedplonu '.(dni) -

Yield of precursor fy/ha) Term of precursor (days)---------

Hys. 1. Zależność plonów następnej rośliny (np. żyto, pszenica): a — od wielkości zbioru przedplonu, b — od terminu sprzętu przedplonu zbożowego

1 — p o s trą c z k o w y c h , 2 — p o z b o żo w y c h

Dependence of yields of succesor plant (e.g. rye, wheat): a — on crop size of precursors, b — from term of harvest precursor plants

1 — a f t e r p a p i l io n a c e a e , 2 — a f t e r c e r e a l p la n ts

stępnej rośliny (np. żyta, pszenicy) od wielkości zbioru przedplonu m o­tylkow ego i zbożowego (a), a na w ykresie (b) zależność od term inu sprzętu obu przedplonów.

Jak widać z rys. 1, w obu przypadkach ,, noży ce plonów” zbóż (żyta czy pszenicy) po m otylkow ych i zbożowych rozw ierają się szerzej w m ia­rę w zrostu plonów i opóźniania sprzętu przedplonów. Te założenia po­tw ierdziły się w szeregu doświadczeń moich i moich doktorantów (Sien­kiewicz, Rutkowski), a nieliczne dane odbiegające od podstaw owej hipo­tezy (czy w ykresu) są wyw ołane tym, że w hipotezie w pierw szym

140 В. Świętochowski

rzędzie mówi się o wpływie części podziem nych i ścierni roślin m otyl­kowych, a w doświadczeniach operuje się danym i dotyczącym i ty lko części m asy nadziem nej. Nie zawsze jednak istnieje dodatnia korelacja m iędzy plonem części nadziem nej m otylkow ych z ich częściami podziem ­nym i (resztkam i pożniwnymi).

Od 1957 r. zaczęliśmy prowadzić w K atedrze w raz z doświadczeniam i polowymi obserw acje nad indeksam i węglowym i próchnicznym i w glebie w zależności od roślin. N iektóre dane przytaczam w tabl. 10. W ynika z niej, że przy m otylkowych jednorocznych mogą być nieraz znacznie wyższe w skaźniki próchniczne.

T a b l i c a 10

Wpływ r o ś l in motylkowych jednorocznych jako przedplonu na wskaźniki węglowe żyzności gleby Influence o f leguminous as p recu rso r p la n ts on the carbon f e r t i l i t y indexes

Obiekty - ObiecteС ogółem T o ta l С

%

С huminyWskaźnik - Index

Humin С % I* II**

W życie IV .1959 r . Zakład Doświadczalny Z ło tn ik i In rye , A p ril, 1959» Experim. S ta tio n Z ło tn ik i,

, Poznań Poznań

Żyto po łu b in ie Rye a f te r lup ine 0,91 63,9 5,57 7,10

Żyto po owsie Rye a f te r oat 0,85 61,2 4,63 6,58

W życie IV.1957 r . Zakłed Doświadczalny Swojec k.Wrocławia In ry e , A p r i l ,1957, E xperim .S tation Swojec near Wrocław

Owies poplon motylkowy Oat legumin. a f te rc u ltu re

1,00 46,9 3,69 1,55

Owies bez poplonu 0 o t, no e f te rc u ltu re 0,87 33,1 1,64 0,95

* i ** o b jaśn ie n ia jak w ta b l . 2 - see tab . 2

Przytoczone w yniki w skazują, że jednak zawartość próchnicy w glebie bardzo silnie się zmienia w zależności tak od długości odstępu czasu, jak i od pory roku oraz od przebiegu pogody. Badania J a b ł o ń s k i e g o wykonyw ane w różnej porze roku potw ierdzają również tę tezę i w ydaje się, że w pływ przebiegu pogody, k tóra w arunkuje nasilenie lub zm niej­szenie anaerobiozy (czy aerobiozy) jest tu bardzo silny.

Tak w ykonyw ane analizy mogą jednak w skazywać na nasilenie anae­robiozy czy aerobiozy w glebie. W celu w yjaśnienia tej spraw y w 1958 r . założono doświadczenie w term osach. Jako gleby użyto m ieszanki piasku gliniastego (250 g) z piaskiem rzecznym (250 g), z którym i wym ieszano

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb 141

50 g drobno rozdrobnionych korzeni lucerny. Zastosowano 2 poziomy: 30 oraz 60% pełnej wilgotności. Term osy trzym ano w tem peratu rze po­kojowej. W początkowym okresie m ierzono tem peratu rę w ew nątrz te r ­mosów. Po 8, 15, 22, 32, 57 i 80 dniach od daty założenia term osy otw ie­rano i glebę analizowano. N iektóre dane z uzyskanych m ateriałów po­daję na rys. 2.

W ażniejsze wyniki z doświadczeń były następujące:— W w arunkach wyższej wilgotności (60:%) w porów naniu do w arun­

ków suchszych (30%) przebieg rozkładu m asy korzeniowej w glebie był

Dm - Days

Rys. 2. Ważniejsze wyniki badań prowadzonych w termosach nad rozkładem ko­rzeni lucerny zmieszanych z glebą (250 g piasku gliniastego + 250 g piasku rzecz­nego + 50 g rozdrobnionych korzeni przy 30 i 60°/o pełnej wilgotności gleby, w temperaturze pokojowej. Glebę analizowano po 8, 15, 22, 32, 57 i 80 dniach)a — z a w a r to ś ć w ę g la w g le b ie ; b — u d z ia ł f r a k c j i w w ę g lu o g .: 1 — h u m in a , 2 — k w . h u m in o w e , 3 — k w . fu lw a n o w e ; с — w s k a ź n ik i : 1 — w s k a ź n ik I, 2 — w s k a ź n ik I I ; l in ie g ru b s z e — 60% w i l ­

g o tn o ś c i , l in ie c ie n k ie — 30% w ilg o tn o ś c i

Mor important findings of tests in constant-temperature chambers regardingdecomposition of lucerne roots mixed with soil (250 g loamy sand + 250 g riversand + 50 g broken-up roots at room temperature, by 30 and 60°/a soil moisture;

the soil was analyzed after 8, 15, 22, 32, 57 and 80 days) a — Soil c a rb o n c o n te n t , b — f r a c t io n % o f t o t a l c a r b o n c o n te n t : 1 — h u m in , 2 — h u m ic acicï,3 — fu lv ic a c id , с — in d e x : 1 — in d e x I, 2 — in d e x II ; b ig e r l in e s — 60% o f m o is tu re , t h i n e r

fo r 30%

szybszy a tem pera tu ra w zrastała szybciej i wcześniej spadała; zgruźlenie gleby było intensyw niejsze a tworzące się gruzełki większe; we w szyst­kich badanych okresach była wyższa ilość С ogółem, С hum iny i ulm iny a ilość С kwasów fulwowych m niejsza.

— Przytoczone indeksy I i II, m ające charakteryzow ać korzystn iej­szy kierunek przem ian w glebie, w zrasta ły w m iarę rozkładu korzeni i były zawsze wyższe p rzy większej wilgotności.

— W ydaje się zatem, że na proces zgruźlania gleby w pierw szym

142 В. Świętochowski

rzędzie m a w pływ tworząca się z resztek roślinnych humiria i ulm ina i że wobec tego należy dążyć do jak najw iększego ich grom adzenia w no r­m alnych w arunkach polowych.

Przedstaw ione w tym ostatnim doświadczeniu zjawisko można by ująć w następującą hipotezę roboczą, k tó rą ilu stru je rys. 3. W m iarę rozkładu m asy organicznej m aleje ilość С ogółem (I) oraz ilość hum i­ny w zrasta (2). W skutek tego zwiększa się stan zgruźlenia, w zrasta ilość gruzełków (3), co znów powoduje, że w glebie w zrasta pojemność wod­na (4). Jeżeli u trzym ujem y wilgotność na stałym poziomie, to ilość wody aktyw nej (użytecznej) m aleje (5).

W szystkie przytoczone zjaw iska w silniejszym stopniu w ystępują przy wyższej wilgotności niż przy niższej. Jedynie spadek С ogółem stanow i tu w yjątek. Toteż różnice między ilością wody aktyw nej w glebie suchej

Czas rozkładu materii organicznej (dni) Time of organie matter decomposition ►

Rys. 3. Teoretyczny przebieg zmian związanych z rozkładem materii orga­

nicznej w glebie 1 — w ę g ie l o g ó ln y w g le b ie , 2 — z a w a r to ś ć h u m in y , 3 — z a w a r to ś ć gruzełK Ó w , 4 — p o ­je m n o ś ć w o d n a , 5 — w z g lę d n a z a w a r to ś ć w o d y ; l in ie g ru b s z e — 60% w ilg o tn o ś c i , l in ie

c ie n k ie — 30% w ilg o tn o ś c i

Theoretical course of changes related to decomposition of organic m atter

in soil1 — to t a l c a rb o n in so il, 2 — h u m in c o n te n t , 3 — c o n te n t o f c ru m b s , 4 — w a te r c a p a c i ty . 5 — r e la t iv e w a te r c o n te n t ; b ig e r l in e s — 60% o f m o is tu re , th in e r — 30% o f m o is tu re

i w ilgotnej były na początku doświadczenia większe niż na końcu. Myślę, że ta wiadomość będzie przy badaniach z wilgotnością gleby interesująca.

Rozpatrując rys. 2 widzimy, że w pierwszych dniach rozkładu korzeni lucerny uzyskane testy nie układają się prawidłowo. Da się to w yjaśnić tym, że do analizy wchodzą: po pierw sze — nie przerobione na próchnicę rozdrobnione resztki korzeni, k tóre ze względów technicznych nie dały się usunąć, po drugie — pewne ilości- związków nieswoistych, których w pierw szym okresie rozkładu tzw. próchnica zawiera dość dużo. Każdy z tych elem entów przy analizie m etodą Sven Odena może trafić do k tórejś frakcji próchnicznej, nie będąc jej właściwą częścią składową. W ymie­nione elem enty w większej lub m niejszej ilości znajdujem y w każdej próchnicy glebowej, ale w większej ilości w próchnicy, k tóra przed kilku dniam i była jeszcze m asą organiczną. To nam wyjaśnia, dlaczego przy

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb 143

analizow aniu gleb świeżo wynaw ożonych obornikiem, zwłaszcza nieprze- ferm entow anym lub bezpośrednio po zaoranym zielonym nawozie boga­tym w resztki pożniwne, otrzym ane w yniki często zaskakująco odbiegają od ogólnej prawidłowości. Sądzę, że do badania próchnicy gleby świeżo wzbogaconej w substancję organiczną m etoda Sven Odena nie jest od­powiednia, a otrzym ane tą drogą testy są zawodne. Dlatego podjęliśm y nowe badania w celu określenia za pomocą analizy chemicznej, kiedy i jak testy węglowe należy skorygować.

LITERATURA

[1] D z i e ż y с J.: Wpływ roślinności strukturotwórczej na przemiany niektórych grup związków azotowych w glebie. Zeszyty Naukowe WSR Wrocław, nr 1,1959.

[2] Ł a z a r i e w N. М.: К izuczenju poczwiennych mass, как bioorganomineral- nych sistiem. Sowietskaja Agronomija, nr 7, 1939.

[3] Ł a z a r i e w N. М.: Ekołogiczeskaja mikrobiologia i izuczenije poczwien- nowo płodorodia. Trudy Wsies. Nauczno Issled. Inst. S. CH. Mikrobiologii za 1941—1945, z. 1, 1945, 5.

[4] Ł a z a r i e w N. М.: Tipy bioorganomineralnych sistiem razlicznych poczw. Trudy Wsies. Nauczno Issled. Inst. S. Ch. Mikrobiołogii za 1941—1945, z. 1, 1949, 23.

[5] J e l i n o w s k i S.: Badania nad wydajnością lucerny w czystym siewie i w mieszance z trawami oraz wartości jej jako przedplonu przy uprawie w pło- dozmianie (w druku).

[6 ] M i k l a s z e w s k i S.: Próba określenia żyzności gleb lekkich za pomocą wskaźników i testów opartych na fizyko-chem icznych właściwościach próchni­cy glebowej. Zeszyty Naukowe WSR Wrocław, Rolnictwo IX, z. 4, 1959.

[7] M i k l a s z e w s k i S. i J a b ł o ń s k i B.: Próby znalezienia wskaźników (te­stów) żyzności gleb z zastosowaniem analizy chromatograficznej. Acta Agro- botanica, Vol. IX, nr 1, 1960.

[8 ] M i k l a s z e w s k i S.: Zastosowanie analizy chromatograficznej w bada­niach próchnicy glebowej. Cz. I. Zeszyty Naukowe WSR Wrocław, Rolnictwo. 14, Cz. II. Analiza chromatograficzna ilościowa kwasów fulwonowych. Zeszyty Naukowe WSR Wrocław, Rolnictwo VII, 23, 1959.

[9] O d e n S.: Huminsäuren. Kolloidchemische Beihefte II, 1919.

[10] R a d o m s k a M.: Wpływ głębokości i sposobu wykonania orki przedzimowej na niektóre właściwości gleby i plony roślin w płodozmianie. Zeszyty Naukowe WSR Wrocław, Rolnictwo XIV, nr 40.

[11] Ś w i ę t o c h o w s k i B., D z i e ż y c J.: Frakcjonowana analiza związków azotowych w glebie jako wskaźnik potencjalnej żyzności gleby. Roczn. Glebozn., t. 3, 1953. *

[12] T i u r i n J. A.: Trudy jubilejnoj sesji, poswiaszczennoj stoletiju so dnia roźdienija W. M. Dokuczajewo, 1949.

144

Б . С В Е Н Т О Х О В С К И

ГУМУСНЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ ПЛОДОРОДИЯ ПОЧВ В СОВЕ1ЦЕНИИ ОПЫТОВ

О тдел З е м л е д е л и я И н с т и ту т а А г р о т е х н и к и , У д о б р е н и я и П о ч в о в е д е н и я ,К а ф е д р а О б щ ей С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы , В р о ц л а в

Р е з ю м е

В настоящей работе автор обсуждает пригодность некоторых гумусовых показателей для оценки происходящих в почве изменений органических суб­станций. Эти показатели позволили бы контролировать целесообразность и ис­правность труда земледельца — с точки зрения природоведения. Для достижения этой цели применены следующие показатели: количество С, процент гумина и соотношение между содержанием гумина и фз^львокислотой (индекс 1 ). соотно­шение между содержанием гумина к гуминовой кислоте (индекс 2 ), полученные по методу Свена Одена в модификации Микляшевского.

Оказалось, что эти показатели, при одновременном сравнении на полях, на которых применялись различные агрономические мероприятия, могут дать из­вестные указания относительно целесообразности возделывания почвы. Отме­чена определенная сходимость на величины с:

1 ) рациональным, интенсивным долголетним возделыванием почвы (табл. 2 ),2 ) многолетним внесением органических удобрений (табл. 3),3) остатком органических субстанций после сорняков (табл. 4).4) долголетним углублением пашни (табл. 6 ),5) влиянием люцерны в качестве подсевной культуры (табл. 7),6 ) воздействием подсевной культуры зернобобовых (таб. 8 , 1 0 ).Путем лабораторных опытов с разложением гумуса в двух горизонтах влаж­

ности обнаружено, что при 60°/о полной ёмкости процесс разложения был более полезен, чем при 30°/о, ввиду большей интенсивности образования комочков и роста показателей I и II, долженствовавших характеризировать направление изменений в почве, по мере разложения корней в течение 80 дней; эти показа­тели были всегда выше при большей влажности обстановки.

в . Ś w i ę t o c h o w s k i

HUMUS INDICES OF SOIL FERTILITY IN THE LIGHT OF EXPERIMENTS

D e p t, o f S o il C u lt iv a t io n , I n s t i t u t e o f S o il S c ie n c e a n d C u l t iv a t io n o f P la n ts , D e p t, o f G e n e r a l S o il a n d P la n t C u l t iv a t io n , C o lle g e o f A g r ic u l tu r e , W ro c ła w

S u m m a r y

Author considers the suitability of certain humus indices for evaluation of the transformations of organic matter occurring in the soil. Such indices would allow to control the expediency and proper performance of farm work under the aspect of optimal growth conditions. To this end the following indices were used: total amount of C, percentage of humin and ratio humin amount to fulvic acid (index I), ratio humin amount to humic acid (index II), both of which were obtained by Sven Oden’s method as modified by Miklaszewski.

Próchniczne wskaźniki żyzności gleb 145

It was found that in simultaneous comparison of field activities by different farming procedures those indices may give certain information regarding the suitability of the cultivation method applied. Their values showed distinct con­vergence with:

a) rational intensive m any-years cultivation (Tab. 2),b) many-years organic fertilization (Tab. 3),c) organic matter residues after weeds (Tab. 4),d) m any-years deep ploughing (Tab. 6 ),e) influence of lucerne as precursor crop (Tab. 7) andf) influence of leguminous plants as precursors (Tab. 8 , 10).The laboratory tests on humus decomposition on two humidity levels allowed

to state that at 60°/o of full capacity the decomposition process proceeded better than at 30°/o, since crumb formation was more intensive and the indices I and II, expected to indicate the characteristic itrend of transformations in the soil, rose during an 80-days period in ratio to decomposition of the roots, being always higher in humid conditions.

10 R o c z n ik i G le b o z n a w c z a