bÖlÜm 4 malİyet sİstemlerİonderem/malmuh41.pdf · 2006. 12. 13. · İtÜ tekstil müh....

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER113.12.2006

İİstanbul Teknik stanbul Teknik ÜÜniversitesi niversitesi Tekstil Teknolojileri ve TasarTekstil Teknolojileri ve Tasarıımmıı FakFaküültesi ltesi 20020066–– 2007 2007 ÖÖğğretim Yretim Yııllıı GGüüz Yarz YarııyyııllııTEK485 MALTEK485 MALİİYET MUHASEBESYET MUHASEBESİİ

BBÖÖLLÜÜM 4M 4MALMALİİYET SYET SİİSTEMLERSTEMLERİİ

(S(SİİPARPARİŞİŞ MALMALİİYET SYET SİİSTEMSTEMİİ))

13.12.2006 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

Maliyet TaMaliyet Taşışıyyııccıılarlarıı ve Maliyet Sistemlerive Maliyet Sistemleri•• ÖÖnceki bnceki bööllüümlerde, mamul maliyetlerini olumlerde, mamul maliyetlerini oluşşturan ana unsurlarturan ana unsurlarıın n

(dolays(dolaysıız madde, dolaysz madde, dolaysıız iz işşççilik ve genel imalat maliyetleri) ilik ve genel imalat maliyetleri) hesaplanmashesaplanmasıı, izlenmesi ve kontrol, izlenmesi ve kontrolüü incelenmiincelenmişştir. tir.

•• Bu Bu ana maliyet unsurlarana maliyet unsurlarıınnıın mamuller ile nasn mamuller ile nasııl ilil ilişşkilendirilecekilendirileceğğiikonusunda gelikonusunda gelişştirilen ytirilen yööntemler ntemler maliyet hesaplama ymaliyet hesaplama yööntemleridirntemleridir. Bu . Bu yyööntemler de uygulanacak ntemler de uygulanacak maliyet sistemlerininmaliyet sistemlerinin ortaya ortaya ççııkkışıışı ve ve geligelişşimini saimini sağğlamlamışışttıır. r.

Yükleme Yöntemleri Maliyet Sistemleri


Maliyet TaMaliyet Taşışıyyııccıılarlarıı ve Maliyet Sistemleri ve Maliyet Sistemleri

•• Mamullerin birim maliyetleriniMamullerin birim maliyetlerini sasağğllııklklıı bir bibir biççimde hesaplayabilmek imde hesaplayabilmek iiççin in hesap birimi (maliyet tahesap birimi (maliyet taşışıyyııccııssıı)) olarak ne gibi mamullerin veya olarak ne gibi mamullerin veya mamul gruplarmamul gruplarıınnıın temel aln temel alıınacanacağığınnıı kesinlikle saptamak gerekir. kesinlikle saptamak gerekir.

•• Maliyet taMaliyet taşışıyyııccııssıı maliyetlerin ymaliyetlerin yüüklendiklendiğği hesap birimidir. i hesap birimidir. •• Nelerin birim maliyeti hesaplanmak istenebilir?Nelerin birim maliyeti hesaplanmak istenebilir?•• Genel olarak bir iGenel olarak bir işşletmenin yarattletmenin yarattığıığı her deher değğer veya hizmet, bir er veya hizmet, bir

maliyet tamaliyet taşışıyyııccııssıı saysayıılabilir. labilir. ÖÖrnerneğğin;in;• Pazara sunulan mamuller,• Pazara sunulan hizmetler,• İşletme içerisinde yapılan tamirat işleri, • Üretilen elektrik, • Kullanılmak üzere üretilen çeşitli tesisat veya • İşletme personeline sunulan bazı sosyal hizmetler,vs.


Maliyet TaMaliyet Taşışıyyııccıılarlarıı ve Maliyet Sistemlerive Maliyet Sistemleri

•• EndEndüüstri istri işşletmelerinde letmelerinde üüretilen mamullerin retilen mamullerin birimbirim maliyetlerinin maliyetlerinin hesaplanmashesaplanmasıında nda uygulanacak uygulanacak maliyet sisteminimaliyet sistemini belirlerken, belirlerken, etken olan unsurlaretken olan unsurlarıın ban başşllııcalarcalarıı;;• Mamul türleri,• Üretim tekniği,• İşletme büyüklüğü,• Örgüt (organizasyon) yapısı, şşeklinde seklinde sııralanabilir. ralanabilir.

•• Her iHer işşletme tarafletme tarafıından aynen kullanndan aynen kullanıılabilecek, bir anlamda hazlabilecek, bir anlamda hazıır r rereççeteler bieteler biççiminde maliyet sistemleri yoktur. iminde maliyet sistemleri yoktur.

•• Her iHer işşletme kendi yapletme kendi yapıısal sal öözelliklerine ve gereksinimlerine en uygun zelliklerine ve gereksinimlerine en uygun maliyet sistemini kurmak, smaliyet sistemini kurmak, süürekli olarak gelirekli olarak gelişştirmek ve detirmek ve değğiişşen en kokoşşullara uydurmak ve iyileullara uydurmak ve iyileşştirmek zorundadtirmek zorundadıır.r.



•• Mamullerin niteliMamullerin niteliğği ve i ve ççeeşşitliliitliliğği kontrol ve sonui kontrol ve sonuçç tahlilleri tahlilleri bakbakıımmıından ndan öönemlidir. Bununla ilgili nemlidir. Bununla ilgili üçüç ayrayrıım karm karşışımmııza za ççııkmaktadkmaktadıır: r: • Tek mamul üreten işletmeler• Benzer mamuller üreten işletmeler• Farklı mamuller üreten işletmeler

•• FarklFarklıı mamullerin imali halinde, saymamullerin imali halinde, sayııssıı bazen ybazen yüüzlere varabilecek zlere varabilecek çeşitlerin bazı gruplar halinde toplanması gerekir. gerekir.

•• ÇÇeeşşitlerin ayritlerin ayrıımmıında nda büyüklük, dış görünüş, kullanılış amacı, uygulanan üretim ve satış yöntemleri esas alesas alıınabilir. nabilir.

•• Hesap planHesap planıında yapnda yapıılacak bu gruplama, tutulacak hesap saylacak bu gruplama, tutulacak hesap sayııssıınnııazaltazaltııp, kayp, kayııtlartlarıı kolaylakolaylaşşttıırmak bakrmak bakıımmıından ndan öönemlidir. Dinemlidir. Diğğer er yandan, mamul gruplaryandan, mamul gruplarıı bakbakıımmıından yapndan yapıılacak kaylacak kayııtlar, maliyet ve tlar, maliyet ve kar tahlillerini hkar tahlillerini hıızlandzlandıırrıır ve daha anlamlr ve daha anlamlıı duruma getirir. duruma getirir.



•• Birim maliyetlerin hesabBirim maliyetlerin hesabıında esas alnda esas alıınacak sistemler nacak sistemler üçüç ana ana ööllçüçüte gte gööre are aşşaağığıdaki gibi sdaki gibi sıınnııflandflandıırrıılabilir.labilir.

•• ÜÜretim tekniretim tekniğğine ve politikasine ve politikasıına gna gööre: re: •• SSİİPARPARİŞİŞ MaliyetiMaliyeti--SAFHA MaliyetiSAFHA Maliyeti

•• KullanKullanıılan rakamlarlan rakamlarıın fiili olup olmamasn fiili olup olmamasıına gna gööre:re:•• FFİİİİLLİİ MaliyetMaliyet--STANDART MaliyetSTANDART Maliyet

•• Maliyetlerin mamul ve/veya dMaliyetlerin mamul ve/veya döönemle ilinemle ilişşkilerine gkilerine gööre:re:•• TAM MaliyetTAM Maliyet-- DEDEĞİŞĞİŞKEN MaliyetKEN Maliyet


Maliyet TaMaliyet Taşışıyyııccıılarlarıı ve Maliyet Sistemlerive Maliyet Sistemleri•• Sistem olarak asSistem olarak asııl l öönemli ayrnemli ayrıım,m,üüretim teknik retim teknik öözellizelliğği, ii, işş akakışıışı ve ve

iişş politikaspolitikasıına dayanan na dayanan SipariSiparişş--Safha MaliyetiSafha Maliyeti ayrayrıımmııddıır. r.

•• Bu genel ayrBu genel ayrıım m ççererççevesinde deevesinde değğiişşik maliyet hesaplama ik maliyet hesaplama yyööntemleri ele alntemleri ele alıınabilir. Bu sistemlerin uygulanmasnabilir. Bu sistemlerin uygulanmasıında nda fiili fiili veya veya standart standart rakamlar kullanrakamlar kullanıılabilir. labilir. ÖÖte yandan, aynte yandan, aynıı iişşletme, letme, maliyetlerin tmaliyetlerin tüümmüüyle mamuller arasyle mamuller arasıında ilinda ilişşki kurabileceki kurabileceğği gibi i gibi ((tam maliyettam maliyet) sadece ) sadece dedeğğiişşken maliyetleriken maliyetleri dikkate alan bir hesap dikkate alan bir hesap sistemi de olusistemi de oluşşturabilir. turabilir.

•• SonuSonuçç olarak uygulanacak yolarak uygulanacak yööntemler, tek bantemler, tek başşlarlarıına bir maliyet na bir maliyet sistemini temsil edemezler. Maliyet sistemi, uygulanacak sistemini temsil edemezler. Maliyet sistemi, uygulanacak ççeeşşitli itli yyööntemlerin bir kombinasyonudur. ntemlerin bir kombinasyonudur.

•• ÖÖrnek:rnek:Fiili (gerFiili (gerççek) rakamlarla ek) rakamlarla -- siparisiparişş maliyeti esasmaliyeti esasıına gna göörere-- tam tam maliyet sistemimaliyet sistemi


Maliyet TaMaliyet Taşışıyyııccıılarlarıı ve Maliyet Sistemlerive Maliyet Sistemleri•• ÇÇeeşşitli hammaddelerin iitli hammaddelerin işşlenip, lenip, şşekil ve ekil ve öözellik zellik

dedeğğiişştirditirdiğği sanayi kollari sanayi kollarıından biri olan tekstil ndan biri olan tekstil sanayinde de sanayinde de üüretim koretim koşşullarullarıı farklfarklııllıık gk göösterebilir.sterebilir.

•• Mamul Mamul ççeeşşidi az olan, belirli bir idi az olan, belirli bir üüretim dretim düüzeninde zeninde ssüürekli ve kitle birekli ve kitle biççiminde iminde üüretim yapan iretim yapan işşletmelerde letmelerde basit veya katsaybasit veya katsayııllıı safha maliyet sistemisafha maliyet sistemi uygulanarak, uygulanarak, birim maliyetleri kolaylbirim maliyetleri kolaylııkla hesaplanabilir. kla hesaplanabilir.

•• Belirli bir zamanda deBelirli bir zamanda değğiişşik mamullerden, deik mamullerden, değğiişşik ik üüretim koretim koşşullarullarıına gna gööre, nispeten az miktarlarda re, nispeten az miktarlarda üüretim yapretim yapııldldığıığı zaman uygulanacak sistem, zaman uygulanacak sistem, siparisiparişşmaliyetimaliyeti olabilir. olabilir.


SipariSiparişş Maliyet SistemiMaliyet Sistemi•• EndEndüüstri istri işşletmelerinde letmelerinde üüretim faaliyetleri ya retim faaliyetleri ya siparisiparişşee ggööre veya re veya

seriseri olarak yapolarak yapıılmaktadlmaktadıır. r.

•• SipariSiparişş kelimesinin skelimesinin söözlzlüük anlamk anlamıı ““mmüüşşterilerin mal satterilerin mal satıın alma n alma istemiistemi””dir. dir.

•• Oysa, sipariOysa, siparişş maliyet sisteminde maliyet sisteminde siparisiparişş, belirli , belirli öözellikte bir zellikte bir mamulden, belirli miktarda imal etmek imamulden, belirli miktarda imal etmek iççin iin işşletmenin teknik letmenin teknik servislerine verilen bir servislerine verilen bir ““iişş veya imalat emridirveya imalat emridir””. .

•• İşİş emri genellikle uygulamada memri genellikle uygulamada müüşşterilerden alterilerden alıınan siparinan siparişşler ler üüzerine yapzerine yapıılmakla birlikte, bir ilmakla birlikte, bir işşletme, geletme, geççmimişş ddöönemlerdeki nemlerdeki pazar paypazar payıına ve ina ve işş hacmine uygun olarak belli bir shacmine uygun olarak belli bir süüre stoka re stoka ççalalışışarak, satarak, satıılmak lmak üüzere zere ççeeşşitli mamuller itli mamuller üüretebilir.retebilir.

•• Birbirinden fiziksel aBirbirinden fiziksel aççııdan farkldan farklıı her her iişş ya da ya da üüretim grubu retim grubu ((üüretim partisi)retim partisi) iiççin katlanin katlanıılan lan üüretim maliyetlerinin ayrretim maliyetlerinin ayrıı ayrayrııizlenip, izlenip, siparisiparişş kartlarkartlarıındanda biriktirildibiriktirildiğği (toplandi (toplandığıığı) y) yöönteme nteme SipariSiparişş Maliyet SistemiMaliyet Sistemi denir.denir.


SipariSiparişş Maliyet SistemiMaliyet Sistemi•• SipariSiparişş maliyet sisteminde maliyet sisteminde öönemli olan nemli olan muhasebe dmuhasebe döönemi nemi

dedeğğil, bir iil, bir işşin ya da in ya da üüretim partisinin kendisidirretim partisinin kendisidir. .

•• Bu iBu işş üçüç ggüünde, nde, üçüç ayda ya da ayda ya da üçüç senede bitebilir. senede bitebilir. İşİş bitene bitene kadar bu ikadar bu işş iiççin yapin yapıılan lan üüretim maliyetleri devamlretim maliyetleri devamlıı olarak olarak izlenecek, kayizlenecek, kayııt edilecek ve it edilecek ve işş bittibittiğğinde toplaminde toplamıı alalıınacaktnacaktıırr. .

•• SipariSiparişş maliyet sistemi, maliyet sistemi, üüretilen mallarretilen mallarıın farkln farklıı derecelerde derecelerde dikkat ve dikkat ve öözen gerektirdizen gerektirdiğği ve bu nedenle farkli ve bu nedenle farklıı iişş partileri partileri halinde birbirinden ayrhalinde birbirinden ayrıılabildilabildiğği sanayi dallari sanayi dallarıında uygulannda uygulanıır.r.•• Makine sanayi Makine sanayi UUççak sanayi ak sanayi İİnnşşaataat sanayisanayi Mobilya Mobilya MatbaacMatbaacııllııkk•• Film stFilm stüüdyolardyolarıı MimarlMimarlıık bk büürolarrolarıı HastanelerHastaneler

•• Konfeksiyon iKonfeksiyon işşletmelerindeletmelerinde, , üüretimin yapretimin yapııssıı bu maliyet bu maliyet sistemini kullanmaysistemini kullanmayıı gerektirebilir. gerektirebilir.


SipariSiparişş Maliyet Sisteminin EsaslarMaliyet Sisteminin Esaslarıı•• Herhangi bir Herhangi bir üüretim partisi veya sipariretim partisi veya siparişşin maliyetini in maliyetini

saptamak isaptamak iççin, in, iişşin bain başşladladığıığı andan bitirildiandan bitirildiğği ana kadar, bu i ana kadar, bu siparisiparişş iiççinin harcanan harcanan dolaysdolaysıız maddelerz maddeler veve dolaysdolaysıız iz işşççiliiliğğininççok yakok yakıından ndan izlenerek kaydedilmesiizlenerek kaydedilmesi, , iişş bittibittiğği andai anda ssööz z konusu siparikonusu siparişşe e üüretim genel maliyetlerindenretim genel maliyetlerinden bir pay bir pay yyüüklenmesi gerekir. klenmesi gerekir.

•• Bu sistemde sipariBu sistemde siparişşle dole doğğrudan ilgili olan dolaysrudan ilgili olan dolaysıız malzeme z malzeme ve dolaysve dolaysıız iz işşççilik maliyetleri o sipariilik maliyetleri o siparişşe aynen ye aynen yüüklenir. klenir.

•• Genel imalat maliyetleri ise, sipariGenel imalat maliyetleri ise, siparişşe ge gööttüürrüü usullerle usullerle yyüüklenir. Sipariklenir. Siparişşler iler işşletme iletme iççerisinde ne kadar farklerisinde ne kadar farklıı yollar yollar izlerse, yizlerse, yüüklemede gklemede güçüçllüükler o derecede artar. Bu bakkler o derecede artar. Bu bakıımdan mdan maliyet yerleri ayrmaliyet yerleri ayrıımmıı ve maliyet yve maliyet yüükleme anahtarlarkleme anahtarlarıı seseççimi imi isabetli olmalisabetli olmalııddıır. r.


SipariSiparişş Maliyet Sisteminin Maliyet Sisteminin ŞŞematik Gematik Göösterimisterimi


SipariSiparişş Maliyet KartMaliyet Kartıı ÖÖrnerneğğii


SipariSiparişş Maliyet Sisteminin EsaslarMaliyet Sisteminin Esaslarıı

•• İİmalattaki her siparimalattaki her siparişşin maliyetini ayrin maliyetini ayrıı izleyebilmek iizleyebilmek iççin in her sipariher siparişşe ait maliyetlerin ayre ait maliyetlerin ayrıı bir bir siparisiparişş kartkartıınanaiişşlenmesi gerekir. Bu kartta lenmesi gerekir. Bu kartta üçüç esas maliyet unsurunu esas maliyet unsurunu (direk malzeme, direk i(direk malzeme, direk işşççilik, Gilik, GİİM) ayrM) ayrııca yazabilecek ca yazabilecek ssüütunlar da bulunmaltunlar da bulunmalııddıır. r.

•• DolaysDolaysıız maddelerin sipariz maddelerin siparişşle ilile ilişşkisi kisi madde istek fimadde istek fişşlerileriyardyardıımmııyla, dolaysyla, dolaysıız iz işşççiliiliğğin sipariin siparişşle ilile ilişşkisi kisi iişşççilik ilik zaman kartlarzaman kartlarııylayla kurulur. kurulur.

•• DDöönem sonlarnem sonlarıında yapnda yapıılacak karlacak karşışılalaşşttıırmalarda, siparirmalarda, siparişşhesaplarhesaplarıındaki maliyet tndaki maliyet tüürleri toplamlarrleri toplamlarıı ile imalattaki ile imalattaki ilgili maliyet tilgili maliyet tüürleri toplamlarrleri toplamlarıı birbirini tutmalbirbirini tutmalııddıır. r.


ÖÖrnek 1:rnek 1:•• 05.08.2005 tarihinde 05.08.2005 tarihinde üüretimine baretimine başşlanan 101 no.lu siparilanan 101 no.lu siparişşin in üüretim retim

maliyeti bilgileri maliyeti bilgileri şşööyledir: yledir:

•• 05.08.2005 tarihinde 355 no.lu madde istek fi05.08.2005 tarihinde 355 no.lu madde istek fişşi ile 70 kg F hammaddesi i ile 70 kg F hammaddesi kg fiyatkg fiyatıı 50 50 YTLYTL’’denden A A üüretici maliyet yerinde retici maliyet yerinde üüretime alretime alıınmnmışışttıır. r.

•• 101 no.lu sipari101 no.lu siparişş iiççin dolaysin dolaysıız iz işşççilik maliyeti olarak 07.08.2005ilik maliyeti olarak 07.08.2005’’de A de A esas esas üüretim maliyet yerinde 69 no.lu iretim maliyet yerinde 69 no.lu işşççi i ççalalışışma kartma kartıı ile 20 saat iile 20 saat işşççilik ilik harcanmharcanmışış olup, saat olup, saat üücreti 62,50 creti 62,50 YTLYTL’’dirdir. B esas . B esas üüretim maliyet yerinde retim maliyet yerinde ise 10.08.2005ise 10.08.2005’’de 30 saat ide 30 saat işşççilik yapilik yapıılmlmışış olup, saat olup, saat üücreti 50 creti 50 YTLYTL’’dirdir. .

•• Genel Genel üüretim maliyeti olarak, A esas retim maliyeti olarak, A esas üüretim maliyet yerinde kullanretim maliyet yerinde kullanıılan lan her direk madde kg baher direk madde kg başışına 15 YTL, B esas na 15 YTL, B esas üüretim maliyet yerinde ise retim maliyet yerinde ise ççalalışıışılan her direk ilan her direk işşççilik saati (Dilik saati (DİİS) baS) başışına 10 na 10 YTLYTL’’liklik yyüükleme kleme yapyapıılacaktlacaktıır. r.

•• 05.08.2005 tarihinde 05.08.2005 tarihinde üüretimine baretimine başşlanlanııp, 11.08.2005p, 11.08.2005’’de bitirilen C de bitirilen C mamulmamulüünden 100 birim nden 100 birim üüretilmiretilmişştir. tir.

•• SipariSiparişş maliyet kartmaliyet kartıı ddüüzenlenerek, 101 no.lu siparizenlenerek, 101 no.lu siparişşin toplam ve birim in toplam ve birim maliyetlerini hesaplaymaliyetlerini hesaplayıınnıız. z.


ÖÖrnek 1 (devamrnek 1 (devamıı):):


ÖÖrnek 2:rnek 2:•• Bir mobilya Bir mobilya şşirketinin Airketinin Ağğustos 2005 ayustos 2005 ayıına ait faaliyet bilgileri ana ait faaliyet bilgileri aşşaağığıdaki daki

gibi derlenmigibi derlenmişştir. tir.

•• 31.07.2005 tarihindeki stoklar:31.07.2005 tarihindeki stoklar:• Dolaysız madde stoku: 832 birim x 100 YTL/birim= 83.200 YTL• Yarı mamul stoku:

• Mamul stoku:


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):• Dönem içinde satın alınan dolaysız malzeme

• Dönem içinde atölyelerce düzenlenen madde istek fişleri


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):• Ağustos ayının üretim hattına alınan siparişleri için kullanılan direk malzeme için

FİFO stok değerleme yöntemi uygulanmış, imalata verilen toplamı 166.990 YTL ve stok değeri 121.110 YTL olarak bulunmuştur.

• Tahakkuk edilen işçilikler: Direk işçilik 110.000 YTL ve dolaylı işçilik 27.200 YTL olup, toplam 137.200 YTL’lik işçilik tahakkukundan 20.500 YTL tutarında çeşitli kesintiler karşılığı düşüldükten sonra, net 116.700 YTL çalışanlara ödenmiştir.

• Dolaylı işçilikler dışında genel imalat maliyetlerinin toplamı 71.800 YTL olarak gerçekleşmiştir. GİM mamullere DİS baz alınarak yüklenmektedir. Buna göre toplam GİM (27.200 + 71.800 == 99.000 YTL olup, GİM yükleme oranı (99.000 YTL/6.600 DİS=) 15 YTL/DİS olarak hesaplanmıştır.


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):• Ağustos ayında tamamlanan siparişler sırasıyla 118 (100 birim), 119

(75 birim) ve 122 (80 birim) numaralı siparişlerdir. • Ağustos ayında satışı gerçekleşen siparişler ise sırasıyla 112, 113,

115, 117 ve 122 numaralı siparişlerdir. • İstenenler:

a. Üretimi tamamlanan ve satışı yapılan siparişlerin maliyetlerini hesaplayınız.

b. Ağustos ayı sonunda malzeme stoklarının ve yarı mamul durumundaki siparişlerin maliyetlerini saptayınız.

c. 31.08.2005 tarihli mamul stoklarını hesaplayınız.

• Dolaysız malzeme maliyeti:


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):a. Üretimi tamamlanan siparişlerin maliyeti (YTL):

Tamamlanan mamullerin toplam maliyeti: 163.150 YTL

Satışı yapılan siparişlerin maliyetleri (YTL):


ÖÖrnek 2 (devam):rnek 2 (devam):b. 31.08.2005 tarihli yarı mamul maliyeti (YTL) :

c. 31.08.2005 tarihli mamul maliyeti (YTL):


ÖÖrnek 3: rnek 3:

• Sipariş üzerine çalışan bir işletmede, her siparişin maliyeti ayrı hesaplanmaktadır.

• İki atölye halinde çalışan işletmede siparişlere harcanan direkt işçilik günlük iş emirleri ile izlenmekte, direkt malzeme harcamalarının saptanmasında malzeme ambarının çıkış fişleri temel alınmaktadır.

• İşletmenin 01.12.2005 tarihli mizan (ayarlama kayıtlarından sonra) bakiyeleri aşağıdaki gibidir:


15.068.56015.068.560Toplam

9.398.500___Gelirler

___296.000Büro giderleri

___135.000Enerji maliyetleri

___66.000Bakım maliyetleri

___410.000Amortisman

170.060___Götürü faiz maliyeti

___170.060Faiz maliyetleri

___240.000Kira giderleri

___6.180.000Ücretler

___650.000Malzeme alış

2.050.000___Amortisman karşılıkları

2.650.000___Sermaye

800.000___Borçlar

___4.100.000Makinalar

___500.000Malzeme stok (dönem başı)

___1.750.000Alacaklar

___571.500Kasa

AlacakBorç

BakiyelerHesaplar

ÖÖrnek 3: Mizan kayrnek 3: Mizan kayııtlartlarıı sonrassonrasıı bakiyeler (TL)bakiyeler (TL)


AtAtöölyelerden birinde daha lyelerden birinde daha ççok iok işş ggüüccüü kullankullanıılmakta, ikincisinde ise lmakta, ikincisinde ise makinelerle makinelerle ççalalışıışılmaktadlmaktadıır. r. İşİşletmenin yletmenin yöönetsel inetsel işşleri ileri iççin ayrin ayrıı bir bbir büüro ro vardvardıır. Verilen tamamlayr. Verilen tamamlayııccıı bilgiler bilgiler şşunlardunlardıırr::

• Birinci atölyede 2 işçi, ikinci atölyede 3 işçi çalışmaktadır. Yıllık ücretler sırasıyla, 960.000 ve 1.440.000 TL’dir.

• Ustabaşının yıllık ücreti 1.080.000 TL’dir; kendisi 2 atölye ile aynıderecede ilgilenmektedir.

• Yönetim kısmında bir müdür ve bir memur bulunmaktadır. Yılda 1.800.000 TL alan müdür zamanın yarısını yönetsel işlere, yarısını da teknik konulara harcamaktadır. Her iki atölye ile de aynı oranda ilgilenmektedir. Büro memurunun yıllık ücreti 900.000 TL’dir. Böylece mizanda toplamı 6.180.000 TL olarak gösterilen ücretlerin 2.700.000 lirası yönetime, geri kalan 3.480.000 lirası ise teknik servislere ait bulunmaktadır.

• Enerji maliyetlerinin 60.000 lirası 1. atölye, 68.000 lirası 2. atölye ve 7.000 lirası da yönetim kısmına aittir.

• Bakım işleri yalnızca 2. atölye için söz konusu olmaktadır.


• Kira maliyetleri dairelerin aşağıdaki yüzölçümleri ile oranlı olarak dağıtılmaktadır.

1. atölye 200 m2

2. atölye 4003. atölye 200

• Amortisman maliyetleri makinelerin alış değerlerinin %10’u olarak hesaplanmaktadır. (1. atölyedeki makinelerin alış bedeli 1.150.000 TL, ikincidekilerin 2.500.000 TL ve yönetim kısmındakilerin 450.000TL’dır. Alış bedellerinin %50’si amorti edilmiştir.)

• Yıl sonunda elde 680.000 liralık malzeme stoku bulunduğu saptanmıştır. Bunun 160.000 liralık kısmı 1. atölyede, geri kalan 520.000 liralık kısmı ise 2. atölyededir. Yıl zarfında kullanılan malzemenin 281.600 liralık kısmı 1. atölyede, bakiyesi 2. atölyede kullanılmıştır.

• Faiz maliyetleri bağlı sermayenin %4’ü olarak kabul edilmektedir. Bunun hesabında makinelerin defter değeri, eldeki malzeme stoklarıile kasada ve alacaklarda bağlı net sermaye (alacaklar-borçlar) esas alınmaktadır.


• Eldeki siparişlerden 4 tanesi için şimdiye kadar katlanılan maliyetler aşağıda gösterilmiştir.

İstenen :1. Maliyet dağıtım tablosu düzenlenecektir.2. Siparişlerin maliyetleri şu iki yönteme göre hesaplanacaktır.

a)Genel maliyetlerin (GİM+Yönetim) siparişlere yüklenmesinde bütün işletme için direkt işçilik tutarı üzerinden bir maliyet yüzdesi uygulanacaktır.

b) Atölyelerden ve yönetim kısmından siparişlere farklı yüzdelerle maliyet yüklenecektir. Yükleme hadleri atölyeler için gene direkt işçilik tutarlarıüzerinden, yönetim maliyetleri için ise toplam imalat maliyetleri üzerinden hesaplanacaktır.

76.00051.20081.50062

51.20076.00081.50061

20.500__30.00060

__20.50030.00059

2. Atölye1. AtölyeMalzemeNo

İşçilikSipariş


ÇöÇözzüüm :m :Maliyet daMaliyet dağığıttıım tablosum tablosu

2.277.8603.193.2002.496.0007.967.060Toplam

___188.400281.600470.000Malzeme

___1.440.000960.0002.400.000Dolaysız İşçilik

2.277.8601.564.8001.254.4005.097.060Toplam

69.86070.80029.400170.060Faiz

296.000______296.000Büro mal.

7.00068.00060.000135.000Enerji

45.000250.000115.000410.000Amortisman

___66.000___66.000Bakım

60.000120.00060.000240.000Kira

1.800.000450.000450.0002.700.000Maaşlar

___540.000540.0001.080.000Dolaylı işçilik

Yönetim2. Atölye1. AtölyeToplamMal. Türleri


AAççııklamalarklamalar

• Ustabaşının dolaylı işçilik olan ücreti atölyeler arasında yarı yarıya bölüştürülmüştür. (540.000+540.000=1.080.000 TL)

• Müdürün maaşının yarısı yönetime yüklenmiş, diğer yarısı da eşit olarak, 2 atölye arasında dağıtılmıştır. (900.000+450.000+450.000 TL).

• Kira alanla (200-400-200 m2) oranlı olarak dağıtılmıştır.• Bakım, enerji ve büro maliyetleri ait oldukları kısımlara doğrudan

doğruya yüklenmiştir.

• Amortisman, makinelerin alış değerlerinin %10’u olarak dağıtılmıştır.


AAççııklamalarklamalar• Faiz maliyetlerinin dağıtımı için kısımlar bakımından,

bağlı sermaye şöyle hesaplanmıştır:

* 1.150.000/2 = 575.000

69.86070.80029.400%4 Faiz

1.746.5001.770.000735.000Toplam

950.000____Net Kredi

571.500____Kasa

__520.000160.000Malzeme stoku

225.0001.250.000575.000*Makinalar

Yönetim2. Atölye1. AtölyeBağlı Sermaye

Atölyelerde bağlı sermaye makinelerin defter değerleri ile malzeme stokundan oluşmaktadır. Yönetimde, makine değerinden başka, kasadaki para ve alacaklarla borçlar arasındaki farkı oluşturan net kredi tutarı(1.750.000TL alacak-800.000 TL borç = 950.000 TL) bağlı sermaye sayılmıştır.


• Malzeme kullanımı şöyle hesaplanmaktadır:Dönem başı stok (mizandan) 500.000 TLDönem içinden alınan (mizandan) 650.000

Toplam 1.150.000 TLDönem sonu stok 680.000

Dönem içinde harcanan 470.000 TL• Genel maliyet yükleme yüzdelerinin hesabı şöyledir:

a) Tek % ileGenel maliyet toplamı / Dolaysız işçilik = 5.097.060 / 2.400.000

= % 212.38b) Farklı% ler:

1. Atölye için: 1.254.400 / 960.000 = % 130,672. Atölye için: 1.564.800 / 1.440.000 = %108,67 Yönetim için : 2.277.860 /5.689.000 = %40


Yönetim maliyetleri %’sinin hesabı için, bu kısmın maliyetleri aşağıdaki imalat maliyetleri toplamına oranlanmıştır:

Toplam maliyetler 7.967.060 TL Yönetim kısmının maliyetleri(-) 2.277.860Toplam imalat maliyetleri 5.689.200 TL

2. Sipariş Maliyetlerinin hesabıa) Tek % ile

478.847478.84794.03894.038Toplam mal.

270.147270.14743.53843.538*Genel Mal.

127.200127.200**20.50020.500İşçilik

81.50081.50030.00030.000Malzeme

62616059Sip. No

Maliyet

(*) 20.500x 2,1238 = 43.538(**) 76.000+51.200=127.200


b) Farklı%’lerle

501.469509.107101.888108.202Toplam mal.

143.277145.45929.111-30.915*Yönetim mal.

358.192363.64872.77777.287Top. İmal. mal.

82.58955.63922.277-2. Atölye

66.90399.309**26.787+1. Atölye

G.İ.M.

76.00051.20020.5002. Atölye

51.20076.00020.5001. Atölye

İşçilik

81.50081.50030.00030.000Malzeme

62616059Sip.no

(+) 20.500x 1,3067 = 26.787 (*) 77.287x0,4 = 30.915 (**) 76.000x1,3067=99.309(-) 20.500x1,0867 = 22.277 72.777x0,4 = 29.111 51.2000x1,0867 = 55.639


İİki yki yöönteme (tek hadnteme (tek had--departmanlar idepartmanlar iççin ayrin ayrıı hadler) ghadler) gööre re siparisiparişşlere ylere yüüklenen genel maliyetler aklenen genel maliyetler aşşaağığıdaki tabloda daki tabloda öözetlenmizetlenmişştir:tir:

292.769300.40751.38857.702

143.277145.45929.11130.915Yönetim

82.58955.63922.2772. Atölye

66.90399.30926.7671. Atölye

Farklı Hadler:270.147270.14743.53843.538Tek Had:

Sip62

Sip61

Sip60

Sİp59


YorumYorum• Atölyeler ve yönetim için farklı yükleme %’leri kullanıldığı zaman,

siparişlerin maliyetleri arasında önemli farklar ortaya çıkmaktadır.

• Tek %’li sistemde 59 ve 60 no.lu siparişlerin maliyetleri aynı iken farklı%’ler kullanıldığında, 60 no.lu siparişin maliyetinin 59 no.lu siparişindekinden oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. Bunun nedeni, 60 no.lu sipariş üzerinde yalnız 2.atölyede çalışılmasıdır. Bu atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi %108.67 iken 59 no.lu siparişin çalışıldığı 1.atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi, %130.67’dir. Bunun etkisi yönetim maliyetinin hesabına da yansımaktadır.

• Genel imalat maliyetlerinin imalata yüklenmesinde tek bir maliyet yükleme haddi kullanılması, ancak tek mamul üreten işletmelerde söz konusu olabilir. Maliyet yerlerinin sayısı ne kadar çok olursa ve siparişler veya imalat partileri işletme içinde ne kadar değişik yollar izlerse, daireler bakımından farklı maliyet hadleri kullanılmasının önemi o derece artar.


ÖÖrnek 4:rnek 4:

Sipariş üzerine özel imalatta bulunan bir konfeksiyon işletmenin 1.10.200X tarihindeki stokları aşağıdaki gibidir.

Malzeme stoku 850.000TLYarı mamul stoku 1.175.000

Bu yarı mamul stoku, üzerinde çalışan ve henüz tamamlanmamış bulunan üç siparişe, o tarihe kadar yüklenmiş olan maliyetler toplamından oluşmaktadır.

Sipariş No. 3043 (50 adet ceket) 540.000 TLSipariş No. 3047 (100 adet etek) 420.000Sipariş No. 3049 (150 adet gömlek) 215.000TOPLAM 1.175.000 TL


Ekim ayı işlemleri sıra ile şöyledir:1)650.000 TL’lik malzeme satın alınmıştır.2)Üç yeni sipariş alınmış ve bunlar için imalat emirleri düzenlenmiştir.

Sipariş No. 3050 – 30 adet mantoSipariş No. 3051 – 80 adet pantolonSipariş No. 3052 – 100 adet yelek

3) Ekim ayı ücretleri 950.000 TL’ dır. Sosyal sigorta işveren payı olan 204.250 TL genel imalat maliyeti sayılmaktadır.4) Ekim ayında ambardan şu malzeme çekişleri olmuştur:

Sipariş No. 3043 için 132.000 TL Sipariş No. 3049 için 160.000Sipariş No. 3050 için 200.000Sipariş No. 3051 için 120.000Sipariş No. 3052 için 118.000Toplam 730.000 TL

Ayrıca ambardan 55.000 TL’ lık tela, astar, düğme ve şeklinde işletme malzemesi çekilmiştir.


5) İşçilik maliyetleri dökümüne göre, sipariş için harcanan direkt işçilik tutarları şöyledir:

Sipariş No. 3043 için 50.000 TL Sipariş No. 3047 için 160.000Sipariş No. 3049 için 310.000Sipariş No. 3050 için 215.000Sipariş No. 3051 için 105.000Sipariş No. 3052 için 40.000Toplam 880.000 TL

Tahakkuk eden işçiliğin geri kalan 70.000 TL sı endirekt işçiliktir.

6) Genel imalat maliyetleri imalata dolaysız işçilik tutarının %50si olarak yüklenmektedir.

7) Diğer endirekt imalat maliyetleri (amortisman, vergi, sigorta vs) 130.750 TL’dir.


8) 3050 no’ lu sipariş için ambardan alınmış bulunan 15.000TL lıkmalzeme kullanılmadığı için ambara iade edilmektedir.

9) Aşağıdaki üç sipariş Ekim ayında tamamlanmış ve karşılarında yazılı bedeller üzerinden müşterilere fatura edilmiştir:

Sip No. 3043 860.000 TLSip. No. 3047 995.000Sip. No. 3050 775.000Toplam 2.630.000 TL

İstenen:1. Malzeme stok, yarı mamul stok, GİM, imalat, SMM ile ilgili

hesapları yapınız.,2. Tamamlanan siparişlerin maliyetlerini belirleyiniz.3. Fiili GİM ile götürü yüklenen G.İ.M arasındaki farkı saptayınız.


ÇöÇözzüümm1) Malzeme Stok Hesabı :

Dönem başı malzeme stoku 850.000 TLDönem içi malzeme alışı (+) 650.000 1.500.000 TL

Dönem içi imalata verilişi(-) 730.000 770.000Dönem sonu ambara iade (+) 15.000Dönem sonu malzeme stoku 785.000 TL

YarıMamul Stok Hesabı :Dönem başı y.mamul stoku 1.175.000 TLDönem sonu y. Mamul stoku 1.295.500G.İ.M Hesabı (Fiili) :Endirekt malzeme 55.000 TLEndirekt işçilik 70.000Sos. Sig. İşveren payı 204.250 Diğer 130.750

460.000

Götürü usulü yüklenen karşılık GİM= 880.000x0.50=440.000 TL


İİmalat Hesabmalat Hesabıı

178.000277.500507.500840.000792.000615.0003.210.000TOPLAM

20.00052.5000107.500155.00080.00025.000440.000GİM

40.000105.000215.000310.000160.00050.000880.000Direk işçilik

118.000120.000185.000160.000132.000-715.000D.İçi malzeme maliyeti

---215.000420.000540.0001.175.000D.Başı yarımamul mal.

305230513050*30493047*3043*ToplamMaliyet Türü


Tamamlanan siparişlerin maliyeti:

Sipariş No. 3043 için 615.000 TL Sipariş No. 3047 için 792.000Sipariş No. 3050 için 507.500Toplam 1.914.500 TL

Birim Maliyetler:Sipariş No. 3043 için 615.000 TL /50 =12.300 TL/ adetSipariş No. 3047 için 792.000 TL /100= 7.920 TL/ adetSipariş No. 3050 için 507.500 TL/ 30= 16.916.7 TL/ adet

Dönem sonu yarı mamul stok maliyeti:

Sipariş No. 3049 için 840.000 TL Sipariş No. 3051 için 277.500Sipariş No. 3052 için 178.000Toplam 1.295.500 TL


Ekim ayında imalata götürü olarak yüklenen GİM 440.000 TL iken, o ayın fiili GİM’i 460.000 TL’ye ulaşmıştır. İmalat 20.000 TL eksik yüklenmiştir.

Eksik maliyet doğrudan SMM hesabına yazılacağı gibi, eldeki yarı mamul stokları ile satışların maliyeti arasında orantılı olarak da dağıtılabilir. İkinci yol kuramsal bakımdan daha doğru olmakla birlikte, bu örnekte 1.yol seçilmiştir.

Satılan Malın Maliyeti Hesabı:

Tamamlanan üç siparişin maliyeti 615.000 TL Eksik yüklenen GİM 20.000

Toplam 1.934.500 TL

Buradan hareketle brüt kar hesaplanacak olursa: Tamamlanan üç sipariş ile ilgili satışlar 2.630.000 TL SMM (-) 1.934.500Brüt kar 695.500 TL


Proje Maliyeti ve KontrolProje Maliyeti ve Kontrolüü

•• İşİş partileri (siparipartileri (siparişşler) iler) işş kolunun kolunun öözelliklerine gzelliklerine gööre, kre, küçüüçük k dedeğğerde ve kerde ve kıısa ssa süürede tamamlanabilecek irede tamamlanabilecek işşler olabileceler olabileceğği i gibi, kgibi, kööprprüü, baraj in, baraj inşşaataatıı, fabrika yap, fabrika yapıımmıı gibi bgibi büüyyüük k bbüüttççelerle gerelerle gerççekleekleşştirilen, tamamlanmastirilen, tamamlanmasıı aylar, hatta yaylar, hatta yııllar llar ssüüren iren işşler de olabilir. ler de olabilir.

•• Bu ikinci gruba giren iBu ikinci gruba giren işşlerin her birine lerin her birine ““projeproje”” adadıı verilir. verilir. •• Projeyi diProjeyi diğğer siparier siparişş ttüürlerinden ayrlerinden ayııran ran öözellikler, zellikler, iişşin in

bbüüyyüüklklüüğğüü, tamamlanma s, tamamlanma süüresinin uzunluresinin uzunluğğu, daha fazla u, daha fazla uzmanluzmanlıık, beceri ve koordinasyon gerektirmesi ve sk, beceri ve koordinasyon gerektirmesi ve sıık sk sıık k tekrarlanacak bir itekrarlanacak bir işş olmamasolmamasııddıırr. .

•• Proje, sProje, sııradan bir sipariradan bir siparişşe ke kııyasla yasla ççok daha yook daha yoğğun ve titiz bir un ve titiz bir denetim gerektirir. Bu denetim (kontrol), denetim gerektirir. Bu denetim (kontrol), projenin kapsamprojenin kapsamıına, na, zamanlamaszamanlamasıına, kalitesine ve maliyetinena, kalitesine ve maliyetine yyööneliktir. neliktir.


Proje Maliyeti ve KontrolProje Maliyeti ve Kontrolüü

•• Projelerde, iProjelerde, işş devam ederken bazdevam ederken bazıı dedeğğiişşiklikler iklikler ((öörnerneğğin, teknik spesifikasyonlarda dein, teknik spesifikasyonlarda değğiişşiklikler)u iklikler)u olabilir. Bu deolabilir. Bu değğiişşiklikler projenin, iklikler projenin, tamamlanma tamamlanma ssüüresini, tahmini maliyetini ve kalitesini resini, tahmini maliyetini ve kalitesini etkilemektedir.etkilemektedir.

•• Bir projenin gerBir projenin gerççek maliyetiek maliyeti siparisiparişş maliyet sistemi maliyet sistemi esasesasıına na ggööre re ööllçüçüllüür.r.

•• Kontrol amacKontrol amacııyla, projeler bir dizi yla, projeler bir dizi iişş paketlerinepaketlerinebbööllüünnüür.r.

•• İşİş paketleri paketleri iiççin ayrin ayrıı birbir zaman szaman sııralamasralamasıı yapyapııllıır.r.


A projesi iA projesi iççin geliin gelişşme planme planıı ve maliyet bve maliyet büüttççesi (bin YTL)esi (bin YTL)

• Bu plan iki yönden kontrole olanak tanır: 1)İş istenen sürelerde tamamlanmakta mıdır? 2) İşe fiilen harcanan para (gerçek maliyet) öngörülen tutarlar kadar mıdır?


Proje Maliyeti ve KontrolProje Maliyeti ve Kontrolüü• Haziran sonunda işin %35 oranında tamamlanmış olduğunu ve o ana

kadar katlanılan gerçek maliyetin 20.150.000 YTL olduğu saptanmıştır.

• Bu veriler işin planlanan sürenin gerisinde seyretmekte olduğunu, harcamaların ise öngörülenin üstüne çıktığını gösterir.

• Maliyet performans raporu genellikle iki sapma rakamı hesaplar: maliyet sapması ve zaman (şedül) sapması.

• Maliyet Sapması= Tamamlanan İşin Gerçek Maliyeti (TİGM) -Tamamlanan İşin Bütçelenmiş Maliyeti (TİBM)

• Maliyet Sapması= 20.150-17.500=2.650 (x bin YTL)• Zaman (Şedül)Sapması= Tamamlanan İşin Bütçelenmiş Maliyeti (TİBM)

-Öngörülen İşin Bütçelenmiş Maliyeti (ÖİBM)

Zaman (Şedül)Sapması=17.500-23.000= -5.500 (x bin YTL)

• Her iki sapma da bu örnekte olumsuzdur.

bÖlÜm 4 malİyet sİstemlerİonderem/malmuh41.pdf · 2006. 12. 13. · İtÜ tekstil müh....

Documents