bİlgİsayara gİrİŞ - bayburt · bİlgİsayara gİrİŞ bayburt Üniversitesi uzaktan eğitim...

İÇİNDEKİLER

• Bilgisayar Kavramı ve Tarihçesi

• İlk bilgisayarlar

• Bilgisayarların gelişimi

• Bilgisayarın Zaman Çizelgesi

• Türkiye'de Bilgisayarın Geçmişi

• Bilgisayarların yapısı ve bileşenleri

• Anakart(Mainboard)

• Merkezi İşlem Birimi(CPU)

• Rasgele Erişimli Bellek(RAM)

• BIOS

• Sabit Disk

• Giriş ve Çıkış Birimleri

• Bağlantı noktaları(USB, HDMI vb.)

HEDEFLER

• Bu ünitede amaçlanan kazımlar;• Bilgisayarların gelişim sürecini ve tarihçesini

tanımlayabilmek

• Bilgisayarların ana özelliklerini ve bileşenlerini açıklayabilmek

• Donanım birimlerini ve bağlantı noktalarını öğrenmek

BAYBURT ÜNİVERSİTESİ

UZAKTAN EĞİTİM

MERKEZİ

TEMEL BİLGİ

TEKNOLOJİLERİ ÜNİTE

1

BİLGİSAYARA

GİRİŞ

BİLGİSAYARA GİRİŞ

Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2

1.1 Bilgisayara Kavramı ve Tarihçesi

1.1.1 İlk Bilgisayarlar

Günümüzde geçerli olan anlamı ile bilgisayarların tarihçesi 1943 senesinde ENIAC adlı bilgisayar ile başlamıştır. ENIAC (Elektronik sayısal

birleştirici ve hesaplayıcı),Pennsylvania Üniversitesinde John Mauchly ve John Presper Eckert tarafından tasarlanmış ve yapılmış olan dünyanın ilk genel amaçlı sayısal bilgisayarıdır. ENIAC, o dönemde mevcut olan

“lambaları”(vacuum tube) kullandı.

ENIAC ile ilgili en büyük sorun, programlanmasının çok zor olmasıydı. ENIAC’ı geliştiren ekipten John von Neumann’ın 1945 senesinde daha sonra kendi adını alacak(Neumann Makinası) bir tasarım ile

ortaya çıktı. Neumann’ın önerisi, bilgisayarın uyarınca işlem yapacağı komutların, hafızada bilgisayarın anlayabileceği bir formda, veri ile birlikte

yer alması ve de cihazın bu komutları okuyarak işlemesi ilkesine dayanmaktaydı. ”Kayıtlı program kavramı” (Aynı dönemlerde Alan Turing’de benzer bir kavram geliştirmiştir.) olarak adlandırılan bu yaklaşım,

kendisinden sonra gelecek tüm bilgisayarlarda (günümüzde de) çalışma ilkesini teşkil etmiştir.

Bu yaklaşıma uyan ilk bilgisayar ise yine Neumann ve ekibi tarafından Princeton Üniversitesinde yapılmış olan IAS’dir (Üniversitedeki Gelişmiş

Çalışmalar Enstitüsünün adını IAS olarak almıştır). Şekil 1.1-1’de IAS bilgisayarının ana bileşenleri gösterilmektedir:

Ana hafıza, hem veri hem de program komutlarını saklamaktadır,

Aritmetik ve mantık birimi (ALU) sayısal veri üzerinde işlem yapma

yeteneği taşımaktadır,

Kontrol birimi, hafızadaki komutları yorumlayarak yapılacak işlemi

belirlemektedir,

Giriş-çıkış birimi ise cihazın idare edilmesi için veri/program işlemlerinin giriş-çıkışını sağlamaktadır.

Şekil 1.1-1 IAS bilgisayarının ana bileşenleri

1.1.2 Bilgisayarların Gelişimi

İstisnalar haricinde günümüzdeki tüm bilgisayarlar IAS bilgisayarının kullandığı yapıya uygun tasarlanmıştır.

Vakum tüplerini temel alan ilk bilgisayar tasarımları,

transistörün icadı ile çok daha küçük, az enerji harcayan, daha ucuz, daha az ısınan ve daha dayanıklı bu alternatife hızla döndüler.



Moore Kuralı: Entegre devreler üzerindeki transistör sayısının her iki senede bir iki kat artacağını öngören ve zamanın (şu ana kadar) haklı çıkarttığı öngörü. Gordon Moore bu öngörüyü 1965 yılında yaptığında “en az on sene ”daha geçerli olacağını

belirtmişti.

Bilgisayarın ikinci dönemi olarak adlandırılan transistörlü evrede iki önemli değişiklik daha ortaya çıktı. Bilgisayarın çalışmasını sağlayan komutları dolayısı ile programları daha rahat ve

hızlı geliştirmeyi mümkün kılan “üst düzey programlama dilleri” ve de bilgisayarın çalışma ortamını ve kurallarını belirleyen “sistem

yazılımları”. Üçüncü nesilde ise transistörler yerlerini birçok transistörü

üzerinde barındıran “entegre devrelere” bıraktılar. İkinci nesil bilgisayarlarda başlarda 10000 civarında transistör bulunmakta idi,

zaman içerisinde bu yüz binlerce transistöre ulaştı ve ayrık transistörler ile cihaz üretimini çok zor bir hale soktu. 1958’de entegre devrenin imali ile bilgisayarların üçüncü nesli DEC’in PDP-

8’i ve de IBM System/360’ı ile başladı. Bu dönemde bir entegre devrenin üzerine konulabilecek transistör sayısı inanılmaz bir sürat

ile artmaya başladı. Bunun ile ilgili önemli entegre devre üreticilerinden Intel’in kurucularından olan Gordon Moore’un ifade ettiği “Moore kuralı” günümüze kadar geçerliliğini korumuştur. Bu

gelişmenin birçok etkileri olmuştur:

Aynı birimdeki işlem veya hafıza kapasitesinin maliyeti sürekli olarak azalmıştır,

Bileşenlerin küçülmesi hafıza ve mantık elemanlarının daha

yakın yerleştirilmesini mümkün kıldığı için elektriksel yollar kısalmış ve bu da işlem hızını arttırmıştır,

Küçülen bilgisayarı farklı ortamlarda ve bağlamlarda kullanmak mümkün hale gelmiştir,

Enerji ve soğutma ihtiyaçları azalmıştır,

Entegre devre üzerindeki bağlantılar lehimlenmiş ayrık

bileşenlere göre çok daha güvenilir sonuçlar sunmuştur.

Bir diğer çok önemli gelişme, entegre devreler üzerindeki bileşen sayısının artması ile bir Merkezi İşlem Biriminin (CPU) tüm işlevlerini tek bir yonga üzerinde sunabilecek noktaya ulaşılmasıdır.

Intel 1971 yılında 4004 adlı yongası ile bir CPU’nun tüm bileşenlerini tek bir entegre devre üzerinde sunmuş ve ilk

mikroişlemci ortaya çıkmıştır.

Günümüzde ise mikroişlemci dünyasında çok çekirdekli

işlemciler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu sayede Moore kuralının devamı boyut, güç, ısı, sürat gibi kısıtlara rağmen devam

ettirilmektedir. Bunun ile birlikte giderek yaygınlaşan mobil platformların (cep telefonları, tablet bilgisayarlar gibi) gerektirdiği enerji konusunda avantajlı “mobil işlemci mimarileri” (ARM ve

diğerleri) de yaygın olarak kullanılmaktadır.

1.1.3 Bilgisayarın Zaman Çizelgesi

1943 İlk elektronik bilgisayar ENIAC yapıldı. 1944 Harvard Mark 1 bilgisayarı üretildi. 1948 Transistör icat edildi.



1956 Fortran programlama dili geliştirildi. 1959 Cobol programlama dili geliştirildi. Ticaret alanı ve özellikle iş yerlerinin yönetimiyle ilgili konularda hazırlanmıştır.

1964 Basic programlama dili John George Kemeny tarafından ABD'de geliştirildi.

1966 İnternetin atası Arpanet kuruldu. 1967 Texas Instruments ilk cep hesap makinesini yaptı. 1968 Douglas Engelbart fareyi icat etti.

1969 C programlama dili AT&T Bell laboratuvarlarında, Ken Thompson ve Dennis Ritchie tarafından UNIX İşletim Sistemi'ni

geliştirebilmek amacıyla B dilinden türetilmiş yapısal bir programlama dilidir. 1970 Pascal programlama dili bilgisayar bilimcisi Niklaus Wirth

Pascal'ı yapısal programlamayı derleyiciler için daha kolay işlenir hale getirebilmek amacıyla geliştirmiştir.

1972 İlk video oyunu Odyssey üretildi. 1973 İlk mikrobilgisayar üretildi. 1976 İlk süper bilgisayar Cray 1 üretildi.

1983 C++ programlama dili Bell Laboratuvarlarından Bjarne Stroustrup tarafından geliştiriliştir.

1984 CD-ROM piyasaya sürüldü. 1987 Perl dili Larry Wall tarafından geliştirilmiştir. Metin işleme ve görüntü tanıma konusunda çok güçlüdür.

1991 Python programlama dili, Guido van Rossum tarafından geliştirildi. Nesne yönelimli, yorumlanabilen, birimsel (modüler) ve etkileşimli bir programlama dilidir.

1993 Intel, Pentium işlemciyi tanıttı. 1995 Java programlama dili üretildi.

1995 PHP dili Rasmus Lerdorf tarafından yaratıldı. 1995 Ruby programlama dili, Yukihiro Matsumoto tarafından geliştirilmiştir. Nesneye yönelik bir programlama dilidir.

1995 Java programlama dili, Sun Microsystems mühendislerinden James Gosling tarafından geliştirilmiştir. Nesneye yönelik, zeminden

bağımsız, yüksek verimli, çok işlevli, yüksek seviye bir programlama dilidir. 1995 Javascript betik dili, Brendan Eich tarafından geliştirilen ve

sadece istemci taraflı (client-side) yorumlanan bir betik dilidir.

1.1.4 Türkiye’de Bilgisayarın Geçmişi

Türkiye'ye ilk bilgisayar 1960 yılında yol yapımında gereken hesaplamaları daha hızlı yapabilmek için Karayolları Genel Müdürlüğü'ne gelmiştir. IBM-650 Veri İşleme Makinesi (Data

Processing Machine) adlı bilgisayar 12 yıl kullanılmıştır ve elektrikle çalışan ve elektronik veri işleme kapasitesine sahip 167 m²

bir alana sığan ve ağırlığı 30 tonluk ilk bilgisayar ENIAC'tan tam 15 yıl sonra edinilmiştir. İkinci bilgisayar ise akademik amaçlı kullanmak için İstanbul Teknik Üniversitesi'nin Taşkışla binasına

geldi. Bu bilgisayar IBM 1620 idi. İ.T.Ü'den sonra ise Orta Doğu Teknik Üniversitesi bilgisayara sahip oldu. Türkiye'deki dördüncü

bilgisayar ise Devlet Planlama Teşkilatı'na geldi.



Şekil 1.1-2: Metni Biçimlendirme (Yazı Tipi Grubu)

1.2 Bilgisayarların Yapısı ve Bileşenleri

Önceki bölümde aktarıldığı çerçevede Neumann tarafından oluşturulan mimari, günümüz bilgisayarlarının da yapısal esasını

teşkil etmektedir. Şekil 1.2.1’de bir bilgisayarın kavramsal yapısı ve buradaki

işlevsel bölümlenme aktarılmaktadır.

Şekil 1.2-1: Kavramsal Bilgisayar Mimarisi

Kavramsal olarak belirlenmiş ve ayrımlanmış bu yapı da her

bilgisayarda yer alan ve de verinin saklanması, işlenmesi, aktarılması işlevlerini, bunların genel olarak kontrolünü üstlenen



birimler mevcuttur. Bu birimlerin üstlendiği görevlerin bir bilgisayar mimarisinde paylaşılacağı yapılar ise Şekil 1.2.2’te mevcuttur.

Şekil 1.2-2: Bilgisayar Ana Mimarisi ve Bileşenleri

Bu mimari yapılanma altında en kritik birim ana işlemci /

CPU’dur. CPU’nun görevi, bünyesindeki kontrol birimi vasıtası ile

CPU’nun ve de bilgisayarın işlemlerini yönetmek, aritmetik/mantık birimi vasıtası ile bilgisayarın veri işleme görevlerini icra etmek,

yazmaçlar vasıtası ile CPU’nun dâhili hafıza işlemlerini yapmaktır (ki günümüzde artık CPU’ların da çok ciddi ilave hafıza birimleri mevcuttur).

Bunun ile birlikte bilgisayarın ana hafıza birimi ve de dış dünya ile veri alışverişini sağlayan giriş/çıkış birimleri mevcuttur.

1.2.1 Anakart(Mainboard)

Ana kartların temel görevi, üzerinde olan birimler ile genişletme yuvalarına takılacak birimler arasında veri akışını

sağlamaktır. Ana kart, sinir sistemi gibi birimlerin çalışmasını düzenlemek ve kontrol etmekle görevlidir. Ana kart üzerindeki tüm

birimlerin yonga seti(chipset) adı verilen entegre devrelere bağlıdır. Yonga seti ana kartın beyni olarak tanımlanır. Bu entegreler, tüm sistemin uyumlu çalışmasını sağlar.

Ana kart bileşenleri, veri taşıyıcı yol (BUS) adı verilen

iletken hatlarla veya doğrudan yonga setine bağlıdır. Yonga setlerine

veri aktarılırken, veri üzerinde düzenleme yapılacaksa veya veri bir sıra şeklinde alınacaksa ara yüz kontrol birimleri kullanılır. Ana kart

üzerindeki iki temel yonga seti, farklı birimlerin çalışmasını kontrol eder. Ana kartlar ayrıca güç kaynağından gelen gerilimi sisteme dağıtma işlemini de gerçekleştirir.



Şekil 1.2.1-1: Ana kart

Ana kartların çoğu asgari şu bileşenleri içerir:

Bir veya daha fazla mikroişlemcinin (CPU)

takılabileceği soket (veya slotlar)

Sistemin belleklerinin takılabileceği slotlar (genellikle DRAM yongaları içeren DIMM modülleri

formunda)

CPU'nun sistem yolu (FSB) ile bellek ve çevresel veri

yolları arasındaki iletişimi yöneten yonga seti

Sistemin firmware veya BIOS'unu içeren kalıcı bellek

yongaları (modern anakartlarda genellikle Flash ROM'dur)

Çeşitli bileşenleri eş frekanslı hale getirmek için saat sinyali üreten saat üreteci

Yonga setinin desteklediği veri yolları sayesinde sistemle iletişim kuran genişleme kartlarının takılabileceği slotlar

Güç kaynağından aldıkları elektik enerjisini CPU, yonga seti, ana bellek ve genişleme kartlarına dağıtan

güç konektör ve devreleri

Bunlara ek olarak, neredeyse tüm ana kartlar, klavye ve farenin takılabileceği PS/2 konektörleri gibi yaygın giriş aygıtlarını destekleyen mantık ve konektör içerirler.



1.2.2 Merkezi İşlem Birimi(CPU)

İşlemci- CPU (Central Processing Unit-Merkezi İşlem Birimi-MİB), bilgisayarın beyni olarak tanımlanır. Bu tanımlama,

işlemcinin önemini belirtmek için söylenir. Bugün piyasada çeşitli işlemciler bulunmaktadır. Aslında işlemciler, sadece bilgisayarlarda bulunan bir donanım değildir. Bilgisayarların yanında tüm elektronik

sistemlerde bulunur. Örneğin otomatik çamaşır makinesi, otomatik bulaşık makinesi; fabrikalardaki otomatik cihazlar, televizyon ve

telefon gibi cihazlarda işlemci vardır.

Şekil 1.2.2-1: İlk İşlemci

1971 yılında, yüzlerce transistörü silikon chip üzerine

yerleştirip ilk tek yongalı işlemci üretildi. Bu işlemcinin saat hızı 740 kHz, veri yolu 4 bit, komutları 8 bit uzunluğundadır. Transistör sayısı 2300, pin sayısı 16, program hafızası 4KB, adreslenebilir

hafızası 640 Byte’tır. İlk işlemci donanım dünyasında yeni bir devrin başlangıcı oldu.

İşlemci, bilgisayarın birimlerinin çalışmasını ve bu birimler arasındaki veri (data) akışını kontrol eden, veri işleme (verileri değerlendirip yeni veriler üretme) görevlerini yerine getiren donanım

birimidir. İşlemci yerine mikroişlemci, CPU (Central Processing Unit ),

MİB (Merkezi İşlem Birimi), μP (mikro Processor) isimleri de

sıklıkla kullanılır. İşlemci = Mikroişlemci = MİB = CPU = μP

İşlemciler aslında transistör adını verdiğimiz yarı iletken

elemanların birleştirilmesi ile oluşturulmuş devrelerdir. Başlarda

2000 transistör birleştirilerek yapılan işlemciler, teknolojinin gelişmesi ise 1 Milyar ve daha fazla transistör birleştirilerek

yapılabilir bir seviyeye gelmiştir. Elektrik sinyalleri bu devreler üzerinde hareket eder. Bilgisayarın yaptığı tüm işlemler; elektrik sinyalleri vasıtasıyla gerçekleşir. Devrede elektrik sinyalinin olması

“1”, elektrik sinyalinin olmaması “0” ile ifade edilir.

İşlemci işlemleri ikilik sayı sistemini kullanarak yani 0 ve 1 sayılarını kullanarak yapar. Komut, işlem, veri, vb. kavramların ikili sayı sistemi ile ifadesine Makine dili (makine kodu) denir.

Mesela “A” harfi ikilik sistemde “01000001” ile ifade edilebildiği gibi mavi gibi bir renk de ikilik tabandaki sayı gruplarıyla ifade

edilir. Aynı şekilde bir ses veya görüntü kaydı da yine buna benzer

BayUni

Highlight



ikilik sayı grupları ile ifade edilirler. Her “0” veya “1”in bilgisayarda kapladıkları alana bit adı verilir.

Üreticiler, farklı işlemci mimarilerine göre işlemci üretirler. İşlemci mimarisi; işlemcinin işlemleri gerçekleştirme yöntemini,

teknolojisini ve tasarımını ifade eder. Ortak mimariye sahip olan işlemciler aynı komutları tanımakta ve aynı yazılımları çalıştırabilmektedirler. İşlemci mimarisinin tarihi yapısına

bakıldığında John von Neumann tarafından 1945 yılında yazılan rapordaki işlemci mimarisi hâlen geçerliliğini korumaktadır.

Şekil 1.2.2-2: İşlemci yapısı ve işlemcinin çevre birimleriyle ilişkisi

İşlemcilerin görevleri genel olarak şunlardır:

İşlemciler, bilgisayarda yönetici konumunda çalışır.

İnsan beyninin tüm vücut organlarını sinir sistemi vasıtasıyla yönetmesi gibi işlemcilerde kontrol

sinyalleriyle sisteme bağlı tüm birimlerin çalışmasını düzenler ve bu birimleri yönetir.

İşlemci kendine gönderilen makine komutlarını işler

ve sonuçlarını çevre birimlerine ya da belleklere gönderir. Gönderilen komutlara göre işlemci 3 temel

işlemi gerçekleştir.

Mikro işlemci kendi içindeki ALU (Arithmetic Logic

Unit-Aritmetik Mantık Birimi) birimini kullanarak matematiksel ve mantıksal işlemleri yapar.

İşlemci bellek bölgesindeki verilerin yerlerinin değiştirilmesini sağlar. Kendine gönderilen komutlara göre hareket eder ve yeni görevleri başlatır.

İşlemciler, klavyeden girilen tuşun ifade ettiği karakteri değiştirmeden ekranda gösterdiği gibi,

aldığı verileri değerlendirip yeni veriler de üretebilir. Örneğin, hesap makinesinin işlemcisi, girilen

rakamlar üzerinde istenilen işlemi uygulayarak yeni sonucu ekranda gösterir.



Hafıza büyüklük ölçülerini tekrar hatırlayacak olursak: 1 Bayt (B) = 8 Bit 1 Kilobayt (KB) = 1024 Bayt 1 Megabayt (MB) = 1024 KB 1 Gigabayt (GB) = 1024 MB

1 Terabayt (TB) = 1024 GB

1.2.3 Rasgele Erişimli Bellek(RAM)

Genel olarak bellekler, elektronik bilgi depolama

üniteleridir. Kullandığımız elektronik cihazlar üzerinde bellekler yer almaktadır. Başta bilgisayarlar olmak üzere cep telefonları, el bilgisayarları, hesap makineleri, oyun konsolları, araba radyoları,

video cihazları ve televizyonlarda da bellekler kullanılmaktadır. Bilgisayarlarda kullanılan bellekler, işlemcinin istediği bilgi,

komutları maksimum hızda işlemciye ulaştıran ve üzerindeki bilgileri geçici olarak tutan depolama birimleridir. İşlemciler her türlü bilgiyi ve komutu bellek üzerinden alır. Bilgisayarın açılışından

kapanışına kadar sağlıklı bir şekilde çalışmak zorunda olan en önemli bilgisayar bileşenlerinden biri bellektir.

Teknik olarak bellek, herhangi bir şekilde elektriksel verinin depolanması işlemidir. Günümüzde hızlı ve geçici depolama anlamında kullanılmaktadır. Görevi, işlemcinin verileri işlemesi

sırasında gerekli olan verileri geçici veya kalıcı olarak saklamaktır.

Şekil 1.2.3-1: Bellek Hiyerarşisi

Günlük kullanımda RAM, hafıza ve bellek kelimeleri

çoğunlukla aynı kavramı ifade etmektedir. Hangi kavramı kullandığınız çok önemli olmayabilir ancak doğru sınıflandırmayı bilmeniz önemlidir.

Bilgisayarın ana hafızası olan RAM’ın, sadece bir hafıza türü

olduğu unutulmamalıdır. RAM’ın yanı sıra bilgisayar bünyesinde daha birçok hafıza birimi vardır. CMOS, ROM, EPROM, flash gibi kavramların hepsi birer hafıza türüdür.



Bellek

Çeşitleri

Veri Saklama Açılımı

RAM Geçici Random Access Memory ROM Kalıcı Read Only Memory PROM Kalıcı Programmable ROM EPROM Kalıcı Erasable Programmable ROM EEPROM Kalıcı Electronically Erasable

Programmable ROM Flash Kalıcı

Şekil 1.2.3-2: Bellek Çeşitleri

Bilgisayarlardaki bellek çeşitleri, çalışma biçimlerine göre

RAM bellek ve ROM bellek olmak üzere iki kategori altında incelenir. Flash bellekler bazı durumlarda ROM belleklerden ayrı olarak tutulmaktadır.

RAM, işlemci tarafından işletim sisteminin, çalışan

uygulama programlarının ve kullanılan verinin hızlı bir biçimde erişebildiği yerdir. Bilgisayarlardaki CD-ROM, disket sürücü veya sabit disk gibi depolama birimlerinden daha hızlıdır. Bilgisayar

çalıştığı sürece RAM faaliyetini devam ettirir; bilgisayar kapandığı zaman, RAM'da bulunan veriler silinir.

RAM'a “Random Access” yani rastgele erişimli denir.

RAM’lar birbirinden tamamen bağımsız hücrelerden oluşur. Bu

hücrelerin her birinin kendine ait sayısal bir adresi vardır. Her hücrenin çift yönlü bir çıkışı vardır. Bu çıkış veri yolunda (Data

Bus) mikroişlemciye bağlıdır. Bu adresleme yöntemiyle RAM’daki herhangi bir bellek hücresine istenildiği anda, diğerlerinden tamamen bağımsız olarak erişilebilir. İşte rastgele erişimli bellek adı

da buradan gelmektedir. RAM’da istenen kayda ya da hücreye anında erişilebilir.

1.2.4 BIOS

BIOS terimi; “Basic Input / Output System” (Temel Giriş

/ Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir. BIOS, bilgisayar ilk açıldığı anda çalışmaya başlayan küçük bir yazılımdır.

BIOS yazılımı, anakart üzerinde sabit olarak bulunan ROM

(Read Only Memory - Sadece Okunabilir Bellek) adını verdiğimiz bir chip (yonga) içindedir

BIOS yazılımı, sistemin ayrılmaz bir parçasıdır. Sistemin kapatılması ya da formatlanması durumunda BIOS silinmez. Bunun

nedeni de, BIOS’un diskte değil, anakart üzerine monte edilmiş, salt okunabilir bir bellek olan ROM yongasında kayıtlı olmasıdır.

Bilgisayarı ilk açtığımızda çalıştırılan ilk program BIOS’tur. İlk olarak bilgisayarın donanımını tarar ve test eder. Bu işlem Power

BayUni

Rectangle



On Self Test ( İlk açılış ta kendini sınama) veya POST olarak adlandırılır. Bu test sırasında BIOS, herhangi bir sorunla karşılaştığı zaman bunu kullanıcıya yazılı veya sesli hata mesajı olarak bildirir.

Daha sonra BIOS, işletim sistemini yükler.

POST; güç kaynağının normal işlevlerini, anakartı, işlemciyi, giriş/çıkış denetleyicilerini, belleği, klavyeyi ve video bileş enlerini kontrol eden birçok test çalıştırır. Bilgisayar POST

aşamasını tamamlarsa kısa tek bir bip ya da iki kısa bip sesi çıkarır (BIOS üreticisine bağlı olarak ses sayısı değişebilir.).

POST, problem tespit ederse, ön yükleme sürecini yarıda

keser ve görüntüsel olarak ekrana yazılı ya da duyulabilir bir seri bip

sesi ile hata mesajı verir.

BIOS’ta yapılabilecek ayarları şöyle sınıflandırabiliriz:

1. Anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak/açmak ve bu özelliklerin değerlerini

değiştirmek/gözlemlemek: BIOS, bilgisayarın donanı mı hakkında tüm bilgiye sahip olur ve bu donanımların birbirleri ile haberleşmeleri işlemini

üstlenir. Örneğin ses kart ı, modem gibi parçaları üzerinde barındıran bir anakart aldığınızda, ana kartınızın üzerine takılı olan aygıtların listesini

işletim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen bir donanımı BIOS yazılımı içerisinde

iptal ettiğimizde ise işletim sisteminiz bu aygıtı artık görmeyecektir. Örneğin, on - board olarak ses kartı taşıyan ana kartın BIOS’una girerek ses özelliğini

iptal ettiğimizde işletim sistemi artık bu ses kartını algılayamayacaktır.

2. Ana kartın üzerine takılı olan donanımları n

çakışmaması ve düzgün çalışması için gereken

parametreleri ve adresleri tayin etmek: BIOS, anakart üzerine takılı olan donanımların “çalışma

adreslerini” işletim sistemine bildirerek onların doğru düzgün çalışmasına olanak tanır. Normal şartlarda BIOS, aygıtların “çalışma adreslerinin”

belirlenmesini işletim sistemine yaptırır. Fakat kalabalık ek donanıma sahip bir sistemde, bazı

donanımları n “çalışma adresleri”, işletim sistemi tarafından aynı atandığında, çakışma dediğimiz olay ortaya çıkar. Çoğu zaman, aynı “çalışma adresine”

sahip donanımlar kendi aralarında bu yeri paylaş arak sorun çıkartmazken, bazı durumlarda aynı çalışma

adresine ait donanımlar bu adresi paylaşmak istemezler. Böyle bir durumda iki donanım da

BOOT (Başlatma):

Bilgisayarın, açıldığında bir dizi sıradan kontrolleri

yapıp bilgisayarın açılabilmesi için gerekli olan sistem dosyalarını

yükleyerek işletim sistemini devreye sokma

işlemidir.



çalışmaz. Ama BIOS’a girip, aygıtların kullanması gerektiği çalışma adreslerini (IRQ, DMA vs.) kendimiz belirlediğimizde her iki donanım da

çalışmasına devam eder.

3. Ana kartın, sistem açılışında (BOOT) ilk olarak kullanacağı aygıtı (CD ROM, Floppy, Hard disk) BIOS belirler: BIOS, ilk açılış işlemlerini

tamamladıktan sonra bilgisayarın bir işletim sistemi ile açılması için işlem sırasını içerisinde işletim

sistemi bulunduran bir aygıta bırakması gerekir. Burada bilgisayar, Disket sürücü, CD ROM veya hard disk gibi disk ortamlarından herhangi birisi ile

açılmak istenebilir. Burada bilgisayarın hangi aygıtta bulunan işletim sistemi ile açılacağı önceliğini, yine

BIOS içerisinde yapılmış olan açılış (BOOT) ayarları belirler.

1.2.5 Sabit Disk

Sabit disk sürücüleri; dizüstü bilgisayarlarda, masaüstü bilgisayarlarda, süper bilgisayarlarda, sunucularda ve el

kameralarında verilerin sürekli olarak saklanmasını sağlayan donanım elamanıdır. İşletim sistemleri ve sürekli çalışması gereken

yazılımlar sabit disk üzerinde tutulur.

Şekil 1.2.5-1: 3,5 İnçlik sabit diskin yapısı

Sabit Disklerin temel görevi, içerisine yazılan bilgiyi tutmak ve istenildiği zaman bu bilgileri geri vermektir. Sabit diskler

aslında basit birer mıknatıstır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte



sabit diskler, hibrid sabit disk ve bütünleşmiş flaş bellekten oluşan Solid State Drive’ye dönüşmüştür.

Sabit diskler, dönen disklerden oluşan cihazlardır. Bu disklerin yüzeyleri manyetik özelliğe sahiptir. Bu diskler üzerinde

bilgisayar verisi olan 1 ve 0’lar meydana gelir. Her diskin yüzeyi, manyetik alan etkisine sahip, manyetik bir

bantla kaplanmıştır. Disk plakaları manyetik olmayan alüminyum ya da cam gibi malzemelerden yapılmaktadır. Disklerin yüzeyine çok

yakın okuma/ yazma kafaları vardır. Her kafanın üzerinde Mapnetorezistif (MR) bir algılayıcı bulunmaktadır.

Yazma/okuma kafası, diskin yüzeyinden geçtikçe MR algılayıcısında direnç değişimi meydana gelir. Analog direnç

değişimi değerlendirilip sayısal verilere çevrilir. Sabit diskin içinde, disklerin bağlı olduğu bir iğne vardır.

Diskler arasında ortak bir kola bağlı bulunan yazma/okuma kafası bulunur. Taşıyıcı kol, kafaların yay şeklinde hareket etmesini

sağlayarak tüm yüzeyin okunmasını sağlar. Böylece her bir kafa karşılık geldiği diskin tüm yüzeyini tarayabilir.

Teknolojinin gelişmesiyle yeni sabit diskler HDD (Hard Disc Driver) dışında, SSD (Solid State Driver) ve HHD (Hybrid Hard Driver) olarak piyasada kullanlımaya başlandı. HDD sabit diskler

mekanik yapıya sahip oldukları için bant genişliği sınırlanmaktadır. Çünkü dönüş hızları ve eksensel hareket kabiliyetleri, elektronik

yapılara göre oldukça düşüktür. Fakat veri kurtarma kabiliyeti en iyi sabit disk modelleridir.

Şekil 1.2.5-2: SSD (Solid State Driver) sabit disk

SDD sabit diskler verileri SDRAM ve flash hafıza

yapılarında tutan sürücülerdir. Mekanik parçaları olmadığı için performansı daha iyi, sessiz çalışmakta ve güç gereksinimi daha

düşüktür. Dezavantajı veri kurtarma olanaklarının az olmasıdır.



HHD sabit diskler, SSD ve HDD karışımı melez bir yapıya

sahiptirler. HHD sabit diskler, flash hafıza içeren yüksek boyutta

tampon belleğe sahip sabit disklerdir. Mekanik sisteme göre daha hızlı olan flash yapı kullanılarak disk erişimlerindeki bekleme

süreleri azaltılmaktadır. Sabit disklerin bilgisayarlara iletişimi için çeşitli ara birimler

vardır. Sabit diskin bilgisayara bağlanabilmesi için hem sabit diskin hem de ana kartın o arabirimi desteklemesi gerekmektedir. Bu

arabirim türleri:

ST506 - Günümüzde artık kullanılmayan bu

denetleyici okuma ve yazma hızı bakımından oldukça yavaş kalmaktadır. En fazla 16 kafa sayısını

destekleye bilmekteydi.

IDE - 1989 yılında Western Digital firması tarafından

geliştirilen, sabit disk ve ana kart arasındaki iletişimi ayarlayan standart. En yaygın kullanılan modeldir.

S-ATA (SATA veya Serial ATA) - 2000 yılında

değişik bilgisayar firmaların işbirliği ile kararlaştırılan yeni ve daha hızlı standart. Ultra

ATA'ya seçenek olarak çıkmıştır. 2005 itibari ile yeni bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

SCSI - 1986'da yürürlüğe geçen, özellikle sunucu bilgisayarlarda kullanılan, çok hızlı ama çok pahalı olan SCSI sabit disklerin bağlanma standardı.

USB veya Firewire - Taşınabilir disklerin veya başka dış birimlerim bilgisayarlara bağlanmalarında

kullanılan ara birimdir.

Dosya sistemi(file system), disk üzerindeki dosyaların organize edilmesi, saklanma biçimidir. İşletim sistemi, sabit diski belli bir düzene göre kullanır ve bu düzene dosya sistemi denir.

Aşağıda en çok kullanılan dosya sistemleri yazılmıştır.

FAT16: Windows95’in de kullandığı, eski bir dosya sistemidir. Dosyaları adreslemek için 16 bit

kullanması sebebiyle en fazla 2 GB'lık sabit disk bölümlerini desteklemektedir. Sabit diskin yapısı Sabit diskin yapısı

FAT32: FAT16’dan daha gelişmiş bir dosya sistemidir. Adresleme için 32 bit kullanması

sayesinde sabit disk bölümlerini 2 TB'a kadar desteklemektedir. FAT32 dosya sistemi 4 GB'tan

büyük dosyaları saklayamamaktadır.

NTFS: Microsoft tarafından geliştirilen dosya sistemidir.



FAT dosya sistemleri, Linux'un temel mantığı olan dosya izin sistemini desteklememektedir. NTFS ise, her ne kadar dosya izinlerini desteklese de, bu konuda Linux'tan farklı bir yöntem

kullanmaktadır.

ext2: Çok yetenekli bir Linux dosya sistemidir. Dosya izinlerini desteklemektedir. İleriye dönük, kolay geliştirilebilen bir dosya sistemi olarak

tasarlanmıştır.

ext3: Ext2’nin bütün özelliklerine sahip bir dosya

sistemidir. Ext2'nin özelliklerine ek olarak, ext3'e günlükleme özelliği eklenmiştir. Bu özellik, herhangi

bir sistem çökmesi durumunda geri kurtarma olayının çok daha kolay yapılmasını sağlar.

1.3 Giriş ve Çıkış Birimleri

Bilgisayara bilgi girmek ve de işlenen bilgilere ait sonuçları yansıtmak için kullanılan birimlere Giriş/Çıkış birimleri denir. Üç

başlık altında toplanabilir.

Giriş Birimleri

Klavye, Fare, Işıklı Kalem, Barkod okuyucu, Tarayıcı (Scanner), Optik Okuyucu, Mikrofon, Bilgisayara sadece bilgi

girilmesinde kullanılan birimlerdir.

Çıkış Birimleri

Ekran, Yazıcı, Plotter (çizici) ,Hoparlör Bu birimler sadece bilgisayarda işlenen verilere göre sonuç almak için kullanılırlar.

Giriş/Çıkış Birimleri

Disk ve disket, Optik Disk ya da CD-ROM’lar, Manyeto Optik diskler

Bu birimlerin üzerinde bilgi kaydedilebilen hem de bu

kaydedilen bilgilerin okunduğu birimlerdir.

1.4 Bağlantı Noktaları Bağlantı noktası bir aygıtın bağlandığı veya sistem ile

iletişim kurduğu veri gönderip alabilen noktadır (bazen jak olarak adlandırılır).

Konektör ise bir kablonun ucundaki, porta giren parçadır.

Seri port, aynı anda tek bir veri iletimi gerçekleştiren, genellikle fare, klavye veya modem gibi hızlı veri iletimine ihtiyaç duyulmayan aygıtları bağlar. Paralel port, aynı anda birden fazla veriyi iletir ve

örneğin bir yazıcıyı sistem birimine bağlar.



Şekil 1.4-1: Belli Başlı Bilgisayar Portları

Bu şemada ise port şekilleri ve isimlendirilmelerini

görüyoruz. Bunları ezbere bilmek birçok açıdan kolaylık sağlar.

USB portu aracılığıyla, tek bir konektör ile maksimum 127 farklı aygıt bağlanabilir.

Diğer port tipleri:

FireWire portu, hızlı veri iletimi gerektiren çoklu

aygıt tiplerini bağlayabilir.

MIDI, eSATA, SCSI, IrDA ve Bluetooth özel amaçlı portlardır.

MIDI portu, sistem birimini bir müzik enstrümanına bağlar.

eSATA portu bir harici SATA hard diskini bilgisayara bağlar.

ASCSI portu, sistem birimini disk sürücüleri gibi SCSI çevrebirimlerine bağlar.

IrDA portu ve Bluetooth teknolojisi, kablosuz aygıtların kızılötesi ışın dalgaları veya radyo

dalgalarıyla bilgisayara sinyal göndermesine izin verir.



Özet

•Bilgisayar donanım ve yazılım ikilisinden oluşan veri işlemek üzere konumlandırılmış makinelerdir.İşlemci,ram,sabit disk,anakart gibi donanım parçalarından oluşur.Donanımlar anakart üzerinde konumlandırılarak bir kasa içerisinde muhafaza edilir.Anakart üzerinde barındırdığı port ve veri yolları vasıtası ile işlemci ve diğer donanımlar arasındaki bağlantıyı sağlar.Aynı zamanda anakart üzerinde bulunan küçük bir işletim sistemi olan BIOS ile bilgisayara bağlı olan donanımlar kontrol edilir.İşlemci veriyollarından gelen verileri işleyerek ilgili birime gönderir, bu bilgiler anlık olarak bellek üzerinde depolanır.Depolama işlemi kalıcı olarak yapılmak istenirse veri sabit disklere taşınır.



DEĞERLENDİRME SORULARI

1) Aşağıdaki bellek türlerinden hangisinin üzerindeki bilgiler bilgisayar

kapatıldığında silinir?

a) RAM

b) ROM

c) PROM

d) EPROM

e) Hepsi

2) Hangisi bilgisayarın özelliklerinden birisi değildir?

a) Bilgileri büyük bir hızla istenilen şekilde işler.

b) Doğru programlandığında asla yanlış yapmaz.

c) Bilgileri yorumlar, geliştirir ve yenilerini üretir.

d) Programlanan hiçbir şeyi unutmaz.

e) Hiçbiri

3) Bilgisayar donanımını oluşturan birimler nelerdir?

a) Klavye + Mouse + Monitör

b) Giriş Birimi + Merkezi İşlem Birimi + Çıkış Birimi

c) Disket + Hard disk + Cd-Rom

d) Ram, Rom

e) Hepsi

4) “RAM” nedir?

a) Yalnızca okunabilir belek.

b) Bilgilerin taşınması için gereken bellek.

c) Üzerine herhangi bir bilgi yazılmayan birim

d) Program çalıştırılması için kullanılan geçici bellek.

e) Hepsi

5) 2MB kaç KB eder?

a) 1024

b) 2000

c) 2048

d) 512

e) 4096

6) Aşağıdakilerden hangisi giriş birimidir?

a) Tarayıcı

b) Yazıcı

c) Fare

d) Monitör

e) Hiçbiri

BayUni

Rectangle



7) Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimi değildir?

a) İşlemci

b) Yazıcı

c) Harddisk

d) Monitör

e) CD-RW

8) Bilgisayarlarda sayı sistemlerinden hangisi kullanılır?

a) 256'lı sayı sistemi

b) 16'lı sayı sistemi

c) 10'lu sayı sistemi

d) 2'li sayı sistemi

e) 8'li sayı sistemi

9) Bilgisayarın her türlü elektronik aksamına ne denir?

a) Hardware(Donanım)

b) Software(Yazılım)

c) CPU(İşlemci)

d) İnputUnit(Giriş Çıkış)

e) İşletim Sistemi

10) Bilgisayarda işlemlerin yapıldığı birim aşağıdakilerden hangisidir?

a) Ram

b) Anakart

c) HDD

d) Rom

e) CPU

CEVAPLAR

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

A C B B C C C D A E



KAYNAKLAR

1. http://office.microsoft.com/tr-tr/ 2. http://www.openoffice.org.tr/

3. Çukurova Üniversitesi Ders Notları 4. Açıköğretim Fakültesi Ders Notları

http://office.microsoft.com/tr-tr/

http://www.openoffice.org.tr/

bİlgİsayara gİrİŞ - bayburt · bİlgİsayara gİrİŞ bayburt Üniversitesi uzaktan eğitim...

Documents