HASAN LYCEL

KLASKLERDZS

BR HAVVA KIZI

HONOR DEBALZAC

TRKYE BANKASIKLTR YAYINLARI

zgn adUNE FILLE D'VEfranszca aslndan evirenBABR KUZUCUOLU trkiye i bankas kltr yaynlar, 2009editrAL ALKAN NALgrsel ynetmenBROL BAYRAMdzeltiMGE KARALOMgrafik tasarm ve uygulamaTRKYE BANKASI KLTRYAYINLARIBu kitabn tm yayn haklar sakldr.Tantm amacyla, kaynak gstermek artylayaplacak ksa alntlar dnda gerek metin,gerek grsel malzeme hibir yolla yaynevindenizin alnmadan oaltlamaz, yaymlanamaz vedatlamaz.TRKYE BANKASI KLTRYAYINLARIistiklal caddesi, no: 144/4 beyolu 34430

istanbulTel. (0212) 252 39 91Fax. (0212) 252 39 95www.iskultur.com.tr

Genel Yayn: 1668

Hmanizma ruhunun ilk anlay veduyu merhalesi, insan varlnn enmahhas ekilde ifadesi olan sanateserlerinin benimsenmesiyle balar.Sanat ubeleri iinde edebiyat, buifadenin zihin unsurlar en zenginolandr. Bunun iindir ki bir milletin,dier milletler edebiyatn kendi dilinde,daha dorusu kendi idrakinde tekraretmesi; zek ve anlama kudretini oeserler nispetinde artrmas,canlandrmas ve yeniden yaratmasdr.te tercme faaliyetini, biz, bubakmdan ehemmiyetli ve medeniyetdvamz iin messir bellemekteyiz.

Zeksnn her cephesini bu trleserlerin her trlsne tevcih edebilmimilletlerde dncenin en silinmezvastas olan yaz ve onun mimarisidemek olan edebiyat, btn ktleninruhuna kadar iliyen ve sinen bir tesiresahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyetittisali, zamanda ve meknda btnhudutlar delip aacak bir salamlk veyaygnl gsterir. Hangi milletinktpanesi bu ynden zenginse o millet,medeniyet leminde daha yksek biridrak seviyesinde demektir. Bu itibarlatercme hareketini sistemli ve dikkatlibir surette idare etmek, Trk irfannn ennemli bir cephesini kuvvetlendirmek,onun genilemesine, ilerlemesine hizmetetmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini

esirgemiyen Trk mnevverlerinekranla duyguluyum. Onlarnhimmetleri ile be sene iinde, hideilse, devlet eli ile yz ciltlik, hususiteebbslerin gayreti ve gene devletinyardm ile, onun drt be misli fazlaolmak zere zengin bir tercmektpanemiz olacaktr. Bilhassa Trkdilinin, bu emeklerden elde edeceibyk fayday dnp de imdidentercme faaliyetine yakn ilgi ve sevgiduymamak, hibir Trk okuru iinmmkn olamyacaktr.

23 Haziran 1941

Maarif Vekili

Hasan li Ycel

nszHonor de Balzac, 1839 ylnda, Bir

Havva Kz'nn ilk basksna, yazd veyazmay tasarlad birok romandanmeydana gelecek ve sonunda nsanlkKomedyas ad altnda toplanacak olaneserinin tamam iindeki yerinianlatmay hedef edinen bir nsz kalemealmt. nszn hemen banda yazar,bu romandaki amacnn, "az okhafifletici sebepler atfedebileceimiz birvesileler kalabalnn baz kadnlaryasak bir aka ittii bir durumu tasviretmek" olduunu syler. "Ama bukadnlar," diye ekler, "fazla bataasaplanmadan, aile hayatna dnecekkadar aklselim sahibiydi. Aslnda,

ihtiraslarn dourduu ktlkler onlaramutlu bir ev hayatnn getirdii gzeltatlarn ne olduunu kavratmayayaramt."

Bir Havva Kz'nn nszndeki,romana nerdeyse hakszlk, ama galibaineleyici, alayc bir ifadeyle bilerekyaplan bir hakszlk olarakgrebileceimiz bu kuru zet dnmeyedeer. "Bu keskin giri neyin nesi?"sorusu geliyor hemen insann aklna.nszn devamnda ipular araynca,iin bir yannn okura dnk olduunugryoruz: "Bu eser bir gazetedeyaymlanmaya baladnda birok okur,ardndan heyecan verici bykfelaketlerin, revata olan tabiriyle,dramatik sayfalarn geleceini

umuyordu. Hikyenin biraz dabeklenmedik bir anda sonunu getiren,stelik bize gre doru olan sahne, okmasumane, dolaysyla hayli yavanaddedildi. Yazar, gnmzn akl bukadar baka yerde, edebiyatla bu kadaraz ilgili okur kitlesinden nasl (...) zelHayattan Sahneler balna dikkatetmesini isteyebilirdi?"

Bu noktada biraz durmak isterim. nceok geneli. Btn eli kalem tutanlarnakln kurcalar bu yazar-eser-okurilikisi. Eskiden beri yazar okuruna okkere, Balzac'n yukarya aldmzsatrlarnda da olduu gibi, gvensiz,karamsar gzle bakagelmitir. Bunu tabiiki, her eyden nce, kimden gelirsegelsin, her olumsuz tepkiye kar eserine

sahip kmak iin yapar. Oysa stnebiraz dnnce, aslnda okur, hele deedebiyat trnden bir eserle bir yerdensonra yazarnn hayli dnda ba baadeil midir acaba? O noktada yazareserinden dlap onun sahibi olmaktankmaz m? Hele zaman denen eyle obyk hesaplamada. Kalclkta. Birinsan, bir fani olan yazarn mrbesbelli ki byle bir hesaplamayayetmez! Ne Cervantes, ne Shakespeare,ne Balzac, ne Dostoyevski eserlerinin tabugne kalacan bilebilirdi. Peki, bireseri kocaman zaman tnelinden bugnekadar kim, ne tar? Yaratclnanmazl m? Zamann seicilii mi?Araya sonradan katlanlar, onu yenidenkefeden, yorumlayan yazarlar,

eletirmenler, edebiyat tarihileri, u bumu? Pek iyi, nesilden nesle devrolanokurluun, kalcl belirleyen unsurlariinde hi mi yeri yok? Tartlaskonular. Hatta kalcln ille de haklolup olmad bile. Nihayet biz, bizekalanlar bilebiliyoruz. Tartlaskonularn da yeri buras deil phesiz.Benden zaman zerine sadece u kadar:Bizli, bizsiz, kendi bana var olan birolgu o. Zaman znelletiren, onailevler ykleyen biziz. Yani her eyinsan ii. Yazarlk da, eser de, okurlukda, kalclk da!

Balzac ardn yle getiriyor: "(...)Hibir iddete veya ancak ParisHayatndan bir sahnenin tuzu biberiolabilecek kt hususlara imkn

vermeyen zel Hayattan Sahneler..."Demek ki Paris Hayatndan Sahneler'euygun grd "dramatik sayfalar" zelHayattan Sahneler iinde yer alan bireser iin yakksz buluyor. Biraz inceeleyip dnnce, Balzac'n nsz'de,aslnda soyut anlamda okura deil,sosyal gelimenin o dnemde yaratthayat biiminin ve felsefesinin taycssayd belli bir okur yapsnayklendiini fark ediyoruz. Hlasa,btn bunlarla biraz daha senli benliolmak iin, nsanlk Komedyas'nnHonor de Balzac tarafndandzenleniine, bu dzenlenite onuniinde yaad topluma ve devre baktarzna ksaca da olsa gz atmakgerekiyor.

Balzac, yazarlk hayatnn nerdeyse tabandan beri, yazm olduu ve yazmaytasarlad romanlar belli bir balkveya balklar altnda bir arayagetirmeyi hep tasarlamt. zelHayattan Sahneler baln 1830ylndan 1832 ylna kadar yazdromanlar iin kullanm, 1834 ylndaToplum Ahlak ve Grenekleri zerinencelemeler baln ortaya atmt.1837 ylnda ise bu sonuncusunun yansra, Felsef ncelemeler ile Tahlilncelemeler'i de, Sosyal ncelemelergenel bal altnda, grup olaraktoplamay dnmt. Nihayet 1842ylnda zihnindeki emaya son ekliniverdi ve genel balk olarak da nsanlkKomedyas (La Comdie humaine)

adn, o yl kimisi yeniden yaymlananromanlar iin kaleme ald ok uzunbir giri yazsyla takdis etti. Yazd veyazaca btn romanlar, dier altbalklarla, on dokuzuncu yzyl Fransztoplumunun dokusunu, her corafyadan,her sosyal tabakadan, tek tek insanlarlayanstmay amalayan bu devasa ataltnda yer alacakt. Honor de Balzac'nbu aty kurarken on sekizinci yzyldanmiras kalma pozitivist, Ansiklopedicigelenekten, ona ad verirken de Dante'ninnl eserinden etkilendiini dnmekhouma gidiyor.

nsanlk Komedyas'nn niha emasnagelince, ilk blm Toplum Ahlak veGrenekleri zerine ncelemeler tekilediyordu. Bu blme giren romanlar alt

alt bala dalmt: zel HayattanSahneler, Tara Hayatndan Sahneler,Paris Hayatndan Sahneler, SiyasetHayatndan Sahneler, Asker HayattanSahneler ve Kr Hayatndan Sahneler.Komedyann ikinci ve nc blmleride Felsef ncelemeler ile Tahlilncelemeler'di. Hepsi iin yazarntasarlad roman says 137 idi. Derhalsyleyeyim, nsanlk Komedyas yazarn1850 ylnda, elli bir yandaykenlmyle yarm kald. Tasarsnnbanda, o gne kadar tamamlad esersays altm kadard. lmne kadar busay seksen altya vard. Ardnda, nekadar nsanlk Komedyas kapsamndatam bilmiyorum, yirmiye yakn datamamlanamam roman brakt.

nsanlk Komedyas'nn temelini zelHayattan Sahneler, Paris HayatndanSahneler, Tara Hayatndan Sahneler veFelsef ncelemeler meydana getirir.Balzac'tan tamamlanm olarak geridekalan 86 romann 77'si bu balklaraaittir. Zaten onlar arasnda ille de kesinsnrlar olduu pek sylenemez. Tek tekkiilerin hayatnn bir romandan dierineakt bu rgde yazar, onlarla, yaaddevirde Fransa'nn btn sosyal hayatndile getirme iddiasndadr. Tabii buiddia, onun o topluma kar takndtavr kadar, romanda, daha genelifadesiyle edebiyatta varmak istediiyeni yeri de beraberinde getiriyor.Komedya'nn giriinde yle diyor:"Eskiden hkmdarlk devri kurumlar

her eyi basitletirmiti. Karakterlerbelliydi: Tccar veya zanaatkr birburjuva, bana buyruk bir asil, kle birkyl. te eski Avrupa toplumu. Bu,bugn bir romana girecek deiikolaylara ok az imkn brakyordu. XV.Louis'nin hkmdarlna kadar romanite byle bir eydi. imdi Fransa'daEitlik, irili ufakl sonsuz farkllklaryaratt. Bir zamanlar kast dnyas herferde belli bir ehre kazandryordu.imdi fert ehresini kendi yapyor.Toplumlar bir kalemde tasvir edecekbir ey kalmad: Ne klk kyafet, nesenyr bayraklar. (...) Toplum meknherkese ait. zgn olan sadecemesleklerde, gldrc olanalkanlklarda. ekil ortadan yok

olunca, edebiyatn dncenin tasvirineatlmas ve insan gnlnn en nazikcokularn aramas icap etti. Yazar itebunun iin eserine konu olarak Fransztoplumunu ald. Tarihi yazan Fransztoplumunun kendisi, bense onun zabtktibiyim." Balzac bytecini, otoplumdaki corafyann, bir sosyaltabakann, siyas mekanizmann, ksacahayatn stnde ustaca gezdiriyor,setii, yaratt kahramanlarn sahicibir bedene ve ruha brndrme yolunukefediyordu. "nsanlar dile getirirken,memleketi dile getirmek"ti istedii. Bunubecererek, edebiyat leminde sosyalromann gerek yaratcs oldu.

Honor de Balzac'n eski ahlaki vesosyal deerlerin kr krne szcs

olduu fikrine hi katlmyorum. Banagre, bire bir yaad an insan o.Zaten canll, doyuruculuu da ondan.Tercihleri uurla, bilerek yaanm birhayat tecrbesinin ifadesi. Franszhtilali'nin kendi kendini yiyip tkettii,iktidarn Napolyon'un hrsl ve glellerine teslim ettii gnlerin hemenardndan dodu. ocukluu,mparator'un btn kadim Avrupa'y kanave Fransz htilali'nin fikriyatnaboduu, sonra da bu eski dnya nndeboyun edii, aaal ve straplyllarda geti. Onun genliinde Fransa,Bourbon hanedanndan iki kraln idaresialtnda yeniden kendini bulmayaalyordu. Kan kaybede kaybedeihtilalden, cumhuriyetin en

acmaszndan, imparatorluktan, aryenilgiden, onur krklndan gemibyle bir toplumda btn deersistemleri, btn kurumlamalar altstvaziyetteydi. Bata birok aydn gibi oda devrimci, sol dnceye yaknd. teyandan, bir edebiyat gzyle, yaadbu alkantl dnyay daha derindentahlil edebilecei olgun yaa ermiti.1830 yl Temmuz aynda patlak verenolaylar, ona gre, tredi bir burjuvaziyleeyyamc bir kraln ittifakyla sonaerince, devrime olan btn inancnyitirdi. "Temmuz htilali, yollara yenibatan denen kaldrm talarnnaltnda" ezilip kalmt. te ondan sonra,yaad sosyal ve siyas dnya iinde,mrnn sonuna kadar srdrecei kesin

tavrn ald: Liberalizmin, tefecikapitalizmin, burjuva ikiyzllnnateli bir hasm haline geldi.Romanlarnda Restorasyon devrine,onun deerlerine, hayatna, insanlarnadaha olumlu bir bak asn stlendi.Bir Havva Kz, Balzac'n tam bukavakta, bu tavrn aka dile getirmekamacyla, zel Hayattan Sahnelererevesi iinde kaleme ald birroman. Bu noktaya az sonra yenidendneceim. Honor de Balzac'n 1842ylnda, zihninde son eklini verdiinsanlk Komedyas'nn zemininde,phesiz, yaad dnyaya kendine hasbu bak tarz vard. Hatta daha nceyazd romanlarndan bazlarn buadan yeniden elden geirme,

snflandrma ihtiyacn duymutu. Amabtn bunlarn yazarn, roman dnyasnsiyah-beyaz bir renk, daha dorusurenksizlik lemine dntrdndnmek ok yanl olur. O, romannnyaratc unsurlarn insan ve toplumhayatnn ok daha derinlerinde saklkaynaklarda arad. Tercihlerini dahaok, sayfa kenarlarna kmadiyebileceimiz cmlelerde dile getirdi.Olumsuz olann ille de irkin olduu gibiilkel bir dnceye hi saplanmad. BirHavva Kz'na yazd nszn biryerinde bakn ne diyor: "Bu kemekebir gzellikler kaynadr." stndesrarla durduu farkll vurgulamakgayretiyle terazinin iki ayr kefesinekoyduu, eski toplum deerlerini

yanstan zel Hayattan Sahneler'le,tredi yeni burjuvazinin at koturmaalan olarak tantt Paris HayatndanSahneler, birok kere ayn meknlarda,ayn kiilerle, ayn tatta geer.

Sz daha fazla uzatmadan Bir HavvaKz'na dnelim. Eser, nsanlkKomedyas'nn, Toplum Ahlak veGrenekleri zerine ncelemelerblmnn zel Hayattan Sahnelerbal altnda bir araya gelen, yirmiyedisi tamamlanm otuz iki romannnon yedincisi. nsanlk Komedyas'nnsnflanmasnda bir tarih sralamas yok.Ama bu eserin birok kiisi, hayatlarnndaha ncesi veya daha sonrasyla, bubyk atnn baka romanlarnda davarlar. Bir Havva Kz, bu anlamda da,

gene bir kavakta yer alyor. Balzac,daha nce bu ad, ilki ta 1831 ylndaolmak zere, hepsi de gen kadndnyasn ileyen, birden ok romaniin dnm. Ama zaten birbirindenok farkl konular olan bu eserler,sonradan baka adlarla yaymlanm.Nihayet yazar, Temmuz htilali'nizihninde, ncesi ve sonrasyla,toplumdaki deimenin bir mihenk taolarak benimseyince, bu seimini genegen ve asil bir kadnn bandan geenbedbaht bir ak hikyesinde dile getirmeamacyla bu roman kaleme alyor. Buyanyla eser, Balzac'n iinde yaadtopluma, onun sosyal, siyas, kltrelkurumlarna, aile yapsna en tenkitigzle bakt gl bir rnek. Tek tek

insanlardan hareketle, eitli sosyalevrelerin 1830'lu yllardaki etrefilhayatn, btn veheleriyle canl birbiimde gzler nne seren zl birroman. Yazar, eserinin kadnkahramann iine dmekte olduuuurumdan son anda, onuruzedelenmeden kurtararak, zel HayattanSahneler'le Paris Hayatndan Sahnelerarasnda kendi tercihini aa vuruyor.Demek ki hikye baka trl bitse, zatenParis'te getii iin, Paris HayatndanSahneler iinde yerini bulacakt.

Bitirirken, romandan, Balzac'n birtoplum eletirmeni olarak kaleme ald,dndrc birka satr burayaaktarmak istiyorum: "Ailenin btnbireyleri dank halde, birbirini

unutmu, aile gururunun sz konusuolduu, karlarn hepsini bir arayagetirdii veya gerekte olduu gibikalben de birbirinden kopard anakadar, sadece hatralarn zayf balarylaavunarak yaayp giderler. Hemmaddeten, hem manen birlik iinde mrsren aile, artk eine ender rastlanr bireydir. Aileleri paralayp aile saysnoaltrken, ada hukuk dzeniktlklerin en korkuncunu yaratt:Bireycilik." Bu dosdoru tespit o gndenbugne, Bat toplumunun bata gelengereklerinden biri saylmakta. Gzelde, ayn gerek, yani "toplumun giderekfertlere ayryor" olmas, bir yandan da,Balzac'n en nemli temsilcilerinden biriolduu, on dokuzuncu yzyl modern

romanna sosyal malzeme hazrlayantemelli unsur da deil mi?

Babr Kuzucuolu

BR HAVVA KIZIBOLOGNINI Kontesi VIMERCATI

Hanmefendi'ye,

Konumalarnzla Milano'da Paris'iyaattnz bir yolcuya verdiiniz zevkihatrlarsanz madam, onun, yanbanzda geen zevkli akamlaraduyduu minnettarlnn ifadesi olarak,eserlerinden birini ayaklarnzn dibineserdiini ve Milano'da aziz olanisminizle, onu daha nce eski yazardostlarnzdan birinin hikyeleri iinyaptnz gibi, himaye etmenizidilediini grerek amayacaksnz.

Sizin de, daha bu ada gzel,

kadnln o btn deerli stnniteliklerini annesinden kapaca inceglmseyiinden okunan ve eminim ki,bedbaht bir anann benim Eugnie'meok grd ocuk mutluluunu sonunakadar yaayacak bir Eugnie'niz var.Franszlar psevdilik ve vefaszlklasularlar. Bu konuda ben, kararllm vehatralara ballmla, daha ok birtalyana benzerim. Eugnie adnkaralarken aklm ok kere Viccolo deiCappucini sokandaki evde,sohbetlerimize, tartmalarmza ve busevgili ocuun glmelerine ahit olangeni mermer salona ve kk baheyegitti.

Corso'dan Trei Monasteri'ye gitmekzere ayrlmtnz. Kim bilir u anda

orada nelerle megulsnz? Zaten artksizi, muhakkak evrenizi alm olan ogzel eylerin arasnda deil,varlklarn Carlo Dolci, Raffaello,Tiziano ve Allori'ye borlu olduumuz,kendimizden uzaklatka bir bilmeceyednen o gzel tablolardan biri olarakgrebileceim.

Bu kitap, Alpler'i ap elinizeulaabilirse, size duyduum itenminnettarln ve derin dostluun birispat olacaktr.

Mtevaz bendeniz

DE BALZAC

Neuvedes-Mathurins sokann engzel konaklarndan biri. Gecenin saaton bir buuu. Fransz sanayisinin ancakbu son yllarda imal edebildii, o gzokayan, hareli, mavi kadifeyle kapl,evin hanmna ait zel dairede,minenin nnde iki gen kadnoturmakta. Kaplarda, pencerelerde,gerek sanatkrlar olan demecilerdenbirinin elinden kma, duvarkaplamalarnn rengine uyan mavilikte,yumuack kamir perdeler. lemeli zincirle tavann ortasndaki zarif glkabartmasna aslan, firuze kakmalgm bir lamba. En kk ayrntdabile bu dekora uygunluk aranmt.stne beyaz kamirden yldzdrlm, mavi ipekten tavan

kaplamasna kadar. Bu kaplamanninciler tutturulmu, kvrml, uzuneritleri, eit aralklarla duvarlaradklyordu. Yere bastnzda, zerinemavi iek demetleri serpilmi, ynden,ak kl rengi bir Belika halsnn skbir imenlikte yrr gibi scacktemasn hissederdiniz. Eski alarn engzel rneklerinden ilham alnarakpelesenk aacndan yaplm mobilya,zengin tonlaryla bu btnln donuk,yahut da bir ressamn kullanaca birifadeyle, biraz fazla flu manzarasn birkat daha ortaya karmaktayd. Kenarlaryaprak yaprak tahtadan oyulmu,ortalarnda beyaz, nadir bir ipeklizerine mavi iek naklar bulunankoltuk ve kanepe srtlar sevimli bir

grn arz ediyordu. Pencerenin ikiyannda bulunan iki etajer, elsanatlarnn dncenin ateinde pimirnlerini, yani pahada ar bir sr vrzvr sergilemekteydi. Mavi mermerdenminenin stnde, eski Saksonyatarznn en lgn porselenleri, ellerindezarif iek demetleriyle ezeli dnleregiden, Alman inisinden yaplma buobancklar, arabesk tarzda savatilenmi platin bir saatievrelemekteydi. st tarafta, zerindekabartma figrler olan ve eski kralmaliknelerinden kalma bir abanozlaevrelenmi Venedik aynasnn dilimleribirbirine aksederek parldamaktayd. kitane ieklik, serlerin, solgun ve ilahieklerin, botanik ilminin bu incilerinin

salksz lksn yaymaktayd. Busouk, dzenli, sanki sata karlmgibi tertemiz dairede, insanda mutlulukuyandran o hrn ve arzulu kemeketeneser bulamazdnz. Her ey, gzyalarnaboulmu iki kadn da dahil, tam birahenk iindeydi. Sanki her ey acekiyordu.

Konan sahibi, Ferdinand du Tillet,Paris'in en zengin bankerlerinden biriydive sahibinin ad, konan, bu daireninbir numunesini tekil ettii hadsizhesapsz lksn aklyordu. Geritannm bir aileden deildi, zenginliinide Allah bilir nasl elde etmiti ama, duTillet, Fransa Adliyesinin en nlsimalarndan birinin, Temmuz

htilali'nden[1] sonra Ayan Meclisiyeliine seilmi Kont de Granville'inkk kzyla 1831 ylnda evlenmiti.Gsteri hrsndan doan bu evlilik,hkimin Kont Flix de Vandenesse'leevlenen byk kznnki kadar ykl birdrahomadan szlemeyle, klnadokunulmadan vazgeerek, du Tillettarafndan adeta satn alnmt. Dahance Vandenesse'lerle kurulan ailebana gelince, Granville'ler bunu haylibyk bir drohama demek pahasnaelde etmilerdi. Bylece AsaletinAdalette at gedii Banka kapatmt.Kont de Vandenesse, du Tillet'liikendine kendi mal etmi bu Ferdinandefendiyle, gnn birinde bacanakolacan yl nceden kestirebilseydi,

imdiki karsyla belki de evlenmezdi.Lakin 1830 ylnn Fransa'nn siyashayatna, ahlakna ve insanlarnvarlklarna getirecei acayipdeiiklikleri, 1828 yl sonlarnda kimbilebilirdi ki? Unvanlarn sahipdeitirdii u devirde, biri kalkp daFelix de Vandenesse'e Ayan Meclisiyelii tacnn kendinden alnp,kaynpederinin bana oturtulacansyleseydi, phesiz onu deli sanrd.

Chauffeuse[2] denen alakiskemlelerden birinin stne bzlmolan Madam du Tillet, dikkatli bir kadnedasyla, kz kardei Madam Flix deVandenesse'in elini bir anne efkatiylegsnde skyor, ara sra da pyordu.

Madam de Vandenesse'i eski elilerdenCharles de Vandenesse'in kars olaneltisinden ayrt edebilmek iin,soyadnn yanna kocasnn vaftiz isminide ekleyerek armak det olmutu. Birmarkiz, Fontaine'li bir bayan olan buelti, Kont de Kergarouet'den byk birservetle dul kalarak Charles deVandenesse'le evlenmiti. Kanepeye yaruzanm, serbest kalan elinde bir mendil,bir trl bastramad hkrklarsolumalarna karan, gzleri nemlikontes, ancak karde kardee, o dabirbirlerini sevdikleri takdirde itirafedilebilecek srlarn amaktayd.Gerekten de bu iki kz karde birbirinibyk bir efkatle sevmekteydi. yle birdevirde yayoruz ki, bylesine garip

evlilikler yapm iki kz kardeinbirbirlerini bu kadar iten sevmelerinin,kocalarnn birbirlerini bunca horgrd ve sosyal uyumsuzluklarla dolubir ortamda, bylesine temiz, bylesineprzsz kalabilmi bu efkatinsebeplerini tespit etmek iin, olsa olsa,bir tarihinin grevlendirilmesi gerekir.Yine de, ocukluklarna yneltilecekksa bir bak onlarn birbirlerine kartakndklar bu tavr aklamayayetecektir.

Kzlar konusunda bir annenin batagelen grevini yerine getirmi, vazifesinimdrik (klasik ifadesi bu), sofu ve darkafal bir kadnn elinde, Marais'nin[3]kasvetli bir konanda yetien Marie-

Anglique ve Marie-Eugnie, hepannelerinin gz nnde bulunduklar evevresinden kamadan, ilki yirmi,ikincisi on yedi yanda, evlenme anavardlar. O gne kadar bir gsteriye bilegitmemilerdi; onlarn tiyatrosu Pariskiliseleri olmutu. Netice olarak, anaocandaki yetime tarzlar birmanastrnki kadar hogrszd.Kendilerini bildiler bileli, hep analarKontes de Granville'in odasna bitiikbir odada yatarlard ve aradaki kapbtn gece ak kalrd. Zamanlarnkendilerine zen gstererek harcayacakyerde, namuslu aile kzlar iinvazgeilmez olan dini vazifeler veyaalmalarla, fakirlere diki dikmekle vepazarlar ngilizlere "Yrrken arbal

olalm, yoksa havalik ediyoruz sanrlar"dedirtecek cinsten gezilerle geirirlerdi.Bilgi daarcklar hibir zaman, enhogrsz ve en yoz kilise babalararasndan seilmi papazlarn kabulettirdii snrlar aamad. Kocalarnnyatana bundan daha saf, bundan dahabakire giren iki kza hayatta rastlanmaz.Anneleri zaten bu hususu Tanr'ya veinsanlara kar yerine getirilecek birdev saymaktayd. Bu iki zavall yaratk,evliliklerinden nce ne roman okumu nede anatomileri Cuvier'ye[4] ancakolmazln zirvesi gibi gelecek veFarnse Herkl'n[5] bilekadnlatracak tarzda izilmi birtakmfigrlerden baka ey karalamlard.Resim izmeyi onlara evde kalm bir

kadn retmiti. Kerli ferli birpapazdan gramer, lengistik, tarih,corafya ve kadnlara yetecek kadarhesap dersi aldlar. reticiMektuplar[6], Noel'in[7] EdebiyatDersleri gibi papazn izin verdiikitaplardan baz paralar akamlaryksek sesle okunurdu. Ama gene deannelerinin retmeninin gzetiminde.Olur a! Karlarna, ne demek istediiadaba uygun bir ekilde anlatlmazsa,ocuklarn aklna kt eylergetirebilecek bir blm kabilirdi.Fnelon'un Tlmaque' tehlikeligrlmt. Kontes de Granvillekzlarn, onlardan Marie Alacoque'a[8]benzeyen birer melek yaratmakistercesine seviyordu. Ama onlara

braksanz, daha az faziletli ve dahasevimli bir anneyi tercih ederlerdi. Bueitim sistemi meyvelerini verdi.Kendilerine bir boyunduruk gibi kabulettirildii ve zahmetli olduu iin, dingerekliliklerin yerine getirilmesi bumasum gnlleri, sanki suluymular dacezalarn ekiyorlarmasna bezdirdi.Dini, duygularn bask altna alm,stlerinde ok derin izler brakmolmasna ramen, sevemediler. ifteMarie'ler ya birer aptal haline gelecekya da hrriyeti seeceklerdi. Onun iin,d dnyayla temasa gelip baz fikirlerinmukayesesini yapar yapmaz evlenmearzularn dile getirdiler. Bunu isterkenaslnda o arpc zarafetlerinin vekymetlerinin farknda bile deildiler.

Kendi ruh berraklklarndan habersizolunca, hayat nereden bilecekler?Mutluluu deerlendirecek hayattecrbeleri olmad gibi mutsuzluakar da silahszdlar. Bu annehapishanesinde tek tesellileribirbirleriydi. Geceleri alak seslefsldamalar yahut annelerinin bir anbalarndan ayrlmasndan yararlanarakkarlkl sarf edilmi birka cmle,bazen kelimelerin ifadede aciz kaldnice dnceyi dile getirirdi. Birokkere, btn gzlerden karlan vebirbirine duygularn ileten bir bak acbir hzn iirine benzerdi. Bulutsuz birgkyz grmek, ieklerin kokusu,bahede kol kola yaplm bir gezintionlara tarifsiz sevinler verirdi. Bir

eliinin bitii onlar iin ocuksu birmutluluk kaynayd. Annelerinin onlarngnllerini doyuracak imknlarvermekten ve zeklarn gelitirmektenuzak olan evresi zihinlerini karartyor,duygu dnyalarn hzne bouyordu. Zirabu evre namus budalas, kara kuru,gzellikten nasibi olmayan yalkadnlardan oluuyordu. Konumalargnah kartan papazlarn veya vaizlerinayrt edici nitelikleri, ufak tefekrahatszlklar, La Quotidienne[9] veL'Ami de la Religion'un[10] bilekavrayamayaca birtakm din hadiselerstne sohbetlerle geerdi. Erkekleregelince, yreklerindeki ak atei oktankllenmiti, yzler souk vednyasndan bezmi bir ifadedeydi.

Suratlarn ekidii ve hznlendii,duyarlln sadece sofralarda ve maddrahatlklarda kald bir yataydlar.br dnya kaygs kendini iine gcnevermi, gnlk hayat gaileleriyleypranm bu insanlarn btn canllnyok etmiti. Sknet iinde geen oyunmeclisleri gece yarlarna kadar srerdi.Ana sertliinin btn hametiyle devamettii bu toplantlarda iki kk ocuk,gzleri ukura kam, ask suratl, canskc bu adamlara ister istemez kinduyuyordu. Yaadklar hayatnkaranlklar iinde onlar iin canlkalabilen tek bir erkek yz vard:Mzik hocalarnn yz. Gnah karanpapazlar mziin Katolik kilisesindedoan, orada gelien bir Hristiyan

sanat olduunu sylemilerdi. Buyzden iki kk kza mzik renmeizni kt. Komu bir manastrda solfejve piyano dersi veren gzlkl hatun,temrinleriyle onlarn cann kard.Ama kzlarn by onuna basnca,Kont de Granville zel hoca tutmazorunluluunu ileri srd. Madam deGranville, bu kanlamaz tavizde, birkadnn kocasna borlu olduu itaatintam bir rneini verdi: Sofu bir kadnnkafasnda bir din gerekliliin yerinegetirilmesi erdemdir. Mzik hocas,ellisinde neyse sekseninde de ylegrnen, dnyaya yal gelmiinsanlardan biriydi. Katolik birAlmand. kk, buruuk, esmer yz,derinliklerinde belli belirsiz, ocuksu ve

yapmacksz bir eyler saklamaktayd.Gzlerinde masumiyetin mavisi yanyor,dudaklarnda ilkbaharn sevinliglmseyii dolayordu. Kendiliindensa'nnki gibi biimlenmi yal krsalar, vecde gelmi edasna, mizachakknda insan yanltan, muhteem bireyler ekliyordu: Oysa en akl almazbudalall en byk ciddiyetleyapabilirdi. Elbiseleri, sadece vcudunurten, hi zen gstermedii eylerdi.Madd hayata ylesine kaytszd ki,baklar bu deersiz eylere taklpkirlenmesin diye, hep yukarlarabakard. Deeri bilinmemi bu byksanatkr, oturduklar her masadaeldivenlerini, uradklar her hanedeemsiyesini brakr gibi, zamann ve

ruhunu bakasna veren unutkanlarn osevimli snfna dahildi. Elleri ykandhalde kirli kalan cinstendi. Nihayet,arpk bacaklar zerinde ireti duran veinsann kalbnn, ruhunun ne dereceyekadar tamamlaycs olduunun pek iyigsteren yal vcudu, ancak birAlmann, yani cansz sandmz haldehayat olan varlklarn airi Hoffmann'nizebildii o garip yaratklara aitgibiydi. Anspach Dukal kilisesinineski orgcusu, sofuluk imtihanndangemi Schmucke ite byle biriydi.Kendisine "Oru tutuyor musunuz?" diyesorulmutu da, iinden "nsaf! u halimebakn!" demek gemiti. Fakat sofupapazlar meclisiyle dalga gemek kiminhaddine? Bu ihtiyar kilise kakn, ifte

Marie'lerin hayatnda ylesine yer ettiki, yalnz sanattan anlayan bu saf vebyk sanatkra ylesine byk dostlukduydular ki, evlendikten sonra bile, ikiside kendisine mr boyu er yzfranklk bir gelir baladlar. Bu parazavallcn kirasna, birasna, piposunave giyim kuamna yeter de artard bile.Alt yz franka ders gelirleri deeklenince dnya ona gllk glistanlkt.Schmucke sefaletinden ve dileklerindenancak, anne hainliinin souk rts vesofuluun buzlar altnda filizlenen bu ikikalbe, bu cici iki kza sz amakcesaretini kendinde bulabiliyordu. tebu husus bize btn Schmucke'yi ve ifteMarie'lerin ocukluunu aka anlatr.Paris'te akna dnm bu Alman,

hayli ge de olsa, hangi rahip, hangiihtiyar sofu kefetmitir, bilinmez.Granville kontesinin kzlarna bir mzikhocas bulduunu renir renmez,btn anneler onun adn ve adresinisorar oldular. Bylelikle Schmucke'ninMarais'de mzik dersi verdii evlerinsays otuzu buldu. Biraz gecikmihretine maden sar tokal, ii atklndan keeyle kapl pabular ve dahask yeniledii amarlaryla kavutu.Uzun zamandr asil ve drst birsefaletin altnda ezilmi olan ocuksusevinci yeniden ortaya kt. Mesela, birgn nce amur iinde olan yollar gecedon yznden kuruyunca; "Kkhanmlar, bu gece kara kediler, Paris'inamurunu yediler," cinsinden ufak tefek

nkteli szler bile eder oldu. Amabunlar Cermen-Gal ivesiyle ok garipbir ekilde sylemekteydi[11]. Gnlbahesinden koparmasna bir cinsvergiss mein nicht'[12] bu iki meleetakdim etmekten memnun, onu verirkenylesine duygulu ve incelik dolu birtavr taknyordu ki, insan istese dehafife alamazd. Bahtsz hayatlarnagirdii bu iki kz rencisinindudaklarnda, kendi yznden domubir tebessm gezindiinde o kadarmemnun oluyordu ki, srf bunun iinkendini, aslnda o mizata olmadhalde, isteyerek gln durumlarasokuyordu. Onun duygululuu en sradannktelere bile ayr bir tat verirdi.Mteveffa Saint-Martin'in[13]

o tumturakl ifadesiyle, bir ilah glamurdan altn yaratrd. ifte Marie'ler,din terbiyenin en soylu dncelerindenbirine uyarak, hocalarn dairelerininkapsna kadar saygyla uurlarlard. kikzcaz kapda ona, bu adam mutluklmaktan kendileri de kvan duyarak,birka tatl sz sylerlerdi: Kadnlkigdlerini dile getirecek bakakimseleri yoktu ki! Ta evlenene kadarmzik onlar iin, hayat iinde bir bakahayat olup kmt. Hani ryalarnhakikat, hayat da kt bir rya sayanRus kylleri vardr ya, onlar gibi. inedme tehlikesinde olduklarsradanlklara, ile doldurmann insanyiyip bitiren dncelerine kar

korunmak arzusuyla kendileriniyrtnrcasna mzik sanatnn glkleriiine braktlar. Melodi, Armoni veBeste... Bu Katolik, mzik delisi krtanrsnn uyumlu bir ekilde bir arayagetirdii, gklerin bu peri kz onlarnalmalarn dllendirmekte, semavdanslarna yer yaratmaktayd. Mozart,Beethoven, Haydn, Paesiello, Cimarosa,Hummel ve dier ikinci derecedendehalar onlarda, bakir gnllerinin iffetemberini yaramayan, ama iindeuutuklar Yarat leminin kaplarnaan binlerce duygu uyandryordu. Bazmzik paralarn belli birmkemmellie ererek aldklarnda, elskyorlar, sahici bir vecd iindebirbirlerini kucaklyorlard. Yal

hocalar, "Mzik azizelerim"[14] diyorduonlara.

ifte Marie'ler baloya ancak on altyana basnca gidebildiler; o da yldasadece drt defa ve ereflerine uygunevlerde olmak artyla. Ancak,kavalyeleriyle bir arada olduklarndataknacaklar tavr hakknda gereklitalimat aldktan sonra analarnn dizidibinden ayrlabilmekteydiler. Dansederken de elerinin sorularna,azlarndan "evet" veya "hayr"danbaka cevap kmayacak kadar arbalolmak zorundaydlar. Kontesin gz,dudaklarndan kacak kelimeyikefetmek istercesine, kzlarnn

stnden ayrlmazd. Zavall kzlarnbalo kyafetleri her grene parmaksrtacak cinstendi: enelerine kadarkan, batan ayaa bklm iinde, uzunkollu, muslinden elbiselerdi bunlar.Zarafetlerini da vurmamak amacngtt ve gzelliklerini gizlediidnlrse bu tuvalet cinsi eski Msrklklaryla belli belirsiz bir benzerlikgsterir. Gene de bu pamuklu ynlararasndan hznn tatllatrd iki ehrebelirirdi. Sevecen bir acmann konusuolduklarn fark edince hiddetekaplrlard. Ne kadar saf da olsa, arzuuyandrmay bu kadar istemeyen kadnolur mu? Hibir tehlikeli, kt veyasadece kararsz bir dnce beyinlerininsafln zedeleyememiti: Gnlleri

tertemiz, eller pespembeydi. Salkdoluydular. Havva bile Tanr'nnellerinden, btn gece yanndauyuyacaklar veya uyank kalacaklarerkeklere her eyde itaat etmeleriyolunda o basit ama korkun emri alp,ana ocandan Evlendirme Dairesine veKiliseye doru yola dzlen bu ikikzdan daha masum kmamtr. Onlarnkafasna gre, kaplanacaklar el evindekendilerini, bu anne manastrndan dahakt hissedemezlerdi. Babalar, Kont deGranville, bazen kendisini siyasetekaptrsa da, doruluktan ayrlmayan bubyk ve bilge hkim niin bu ezicibaskya kar bu iki zavall yaratkorumamt? Heyhat! Evlilikleri onuncuyln doldurduunda tarih bir

anlamayla, kar koca, kendi evlerindeayr ayr yaamaya karar vermilerdi.Baba, oullarnn yetitirilmesi iinikendi stne alrken kzlarnnkini anayabrakt. Bu bask dzenini kadnlar iinerkeklerden daha az tehlikeli bulmutu.ifte Marie'ler bilmem akta, bilmemevlilikte yle byle bir zulmeurayacaklard, bu onlarn alnyazsyd.Ama gene de bu ite uradklar zarar,dncelerinin zgr kalmas ve sonhaddine kadar vardrlan dingerekliliklerin iddetli basks altndastnlklerinin ypranmamas gerekenolan ocuklarna oranla daha azd. Kontdrt kurbandan ancak ikisinikurtarabilmiti. Kontes, biri sorguhkimliine, dieri gezgin hkimlie

aday iki olunu, kzlaryla en ufakyaknla girmelerine izin veremeyeceikadar kt yetimi buluyordu. Zavallocuklarn karlkl ilikileri ciddi birtakip altndayd. Zaten kont, oullarnkolejden tatile kardnda, onlar evdetutmak bile istemezdi. ocuklar ara sraanneleri ve kz kardeleriyle yemekyemeye eve gelirlerdi. Kalanzamanlarnda hkim bey onlar dardabir yerlere gtrrd: Lokantaya,tiyatrolara, mzelere, mevsimiysekrlara, ksacas canlar nereyi ekerseoraya. Kontesin veya babalarnn doumgn, ylba, baarlarnndllendirildii gnler gibi, ocuklarnson derece sklarak baba evindekaldklar, orada geceledikleri, kontesin

gzn ayrmad ve bir an onlarla babaa kalmaya imkn vermedii kzkardelerini kucaklamaya bile cesaretedemedikleri, o aile ii kutlama gnleridnda, kzlar kardelerini o kadar azgrdler ki, aralarnda hibir bakurulamad. Byle kutlama gnlerinde,kontesin azndan ikide bir "NeredeAnglique? Eugnie ne yapyor?ocuklar nerede?" gibi sorularduyulurdu. Oullarndan sz aldzaman, kontes onlar kfrdenkurtaramad iin Tanr'dan af dilergibi, souk ve acl baklarnyukarlara dikerdi. Onlar hakkndakiyakarlar ve serzenileri ErmiyaPeygamber'in en ac msralarna takartrd. Bu yakarlara aldanan kzlar,

kardelerini ahlak yoksulu ve sonsuzadek kaybedilmi saymaktayd. ocuklaron sekiz yana basnca, kont onlarakendi dairesinde iki oda verdi ve hukukrenimlerini yapmak zere onlar,sekreterliini de yapan, kendilerinegelecekteki meslek srlarn retmeklegrevli avukatn gzetimine brakt.ifte Marie'ler kardelik sevgisini ancakbelli belirsiz bir ekilde tandlar. Kzkardelerinin dnnde biri uzak birmahkemede savc yardmcsyd, brise tarada mesleinin ilk admlarnatmaktayd. nemli davalar yzndenher iki dne de katlamadlar. Birokailede, senlibenli, birlik ve dayanmaiindeymi gibi grnen aile hayataslnda hep byledir: Erkek ocuklar

uzakta, memleket hizmetinde grev alpmesleklerinde ilerlemek ve servetyapmakla meguldr. Kzlarsa,kendilerininkinden farkl bir aileninkar girdab iinde dner dururlar.Ailenin btn bireyleri dank halde,birbirini unutmu, aile gururunun szkonusu olduu, karlarn hepsini biraraya getirdii veya gerekte olduu gibikalben de birbirinden kopard anakadar, sadece hatralarn zayf balarylaavunarak yaayp giderler. Hemmaddeten, hem manen birlik iinde mrsren aile, eine ender rastlanr bireydir. Aileleri paralayp aile saysnoaltrken, ada hukuk dzeniktlklerin en korkuncunu yaratt:Bireycilik.

Genliklerinin akp gittii derinyalnzlk iinde, Anglique ve Eugnie,konan zemin katnda karsnn oturduubyk daireye geldiinde kederliyzyle hatrladklar babalarn ok azgrdler. O, krsdeki ciddi vemuhteem havasn evde de muhafazaederdi. On ikisine bastklar, oyuncak vebebek an ap, akllarn kullanacak,ihtiyar Schmucke'nin akalarna artkglemeyecek yaa geldiklerinde, kontunalnndaki izgilere ileyen kukularnsrrn yakaladlar. Bu kat maskeninaltnda, yumuak bir tabiatn ve sevimlibir varln izlerini fark ettiler. Onun,evdeki yerini ister istemez dinebraktn, kzlarna kar baba olarakduyduu sevgide, babaln bu en ili

duygusunda krld gibi, koca olarak daumduunu bulamadn anladlar. Bu traclar, sevecenlikten yoksun bymkzlarda zellikle acma duygusuuyandrr. Ara sra bahede, bir eliylebirine, br eliyle dierine sarlmolarak ortalarnda yrrd. Admlarnonlarn ocuk admlarna uydurur,aalarn sk olduu bir yere gelinceonlar durdurur, nce birinin, sonradierinin alnna pckler kondururdu.Gzleri, az, btn ehresi ac birduygululuk ifade ederdi.

Biliyorum, ok mutlu deilsinizocuklar, demiti bir keresinde onlara.Ama sizi erkenden evlendirip buradanuzaklatnz grmek benim iin byksevin olacak.

Baba, diye cevap vermiti Eugnie,bizim kararmz da bu, ilk isteyenevaracaz.

te! diye haykrmt o zaman kont,bu tr bir yetitirme sisteminin verdiiac meyveler... Birer azize yaratmakisteyen, yaratsa yaratsa sadece...

Gerisini getirmemiti.

Babalarnn kendileriyle vedalatyahut yemeini bir vesileyle evde yediizamanlar gz gze geldiklerinde, onunbaklarnda ili bir sevecenlik ifadesisezerlerdi. Bu kadar seyrek grdkleribu babaya acmaktaydlar... ve insanacdklarn sever.

Nasl yaratl Rita'yla Christina'y[15]

doutan birbirine yaptrmsa,mutsuzluun da birbirine ylekenetledii bu iki kz kardeinevlenmeleri, ite bu sert ve dinyetitirme tarz yznden oldu. Evlenmeana gelmi birok erkek manastrdankm, tepeden trnaa sofu bir kz,monden dncelerle yetimi bir kzatercih eder. Zaten bu ikisinin ortasyoktur. Bir erkek, ya gazete haberleriokuyan, onlarn yorumunu yapan, bin birgenle vals, galo[16] yapan, hibirgsteriyi karmayan, kitap kurdu, birdans retmeninin dizlerini kendidizlerine dayayarak geriye yatrd, dinhibir endiesi olmayan ve kendi ahlakanlayn kendi yaratan kltrl birgen kzla evlenecektir ya da Marie

Anglique ve Marie Eugnie gibi masumve pirpak bir gen kzla. Belki ilki nekadar tehlikeliyse, ikincisi de o kadartehlikelidir. Ama gelin grn ki, henzArnolphe yanda olmayan erkeklerinbyk ounluu dindar bir Agns'itertaze bir Climne'e[17] tercih ederler.

ifte Marie'ler t pt, ayn boyda,elleri ayaklar birbirine benzer eylerdi.K, Eugnie annesi gibi sarnd.Anglique de babas gibi esmer. Amaikisi de ayn tene sahipti: Biryasemininki kadar dolgun, onun kadarnarin, perdahl, temas edildiindeyumuack bir dokunun stnde penepene renklenmi, zenginlii vesafkanll ifade eden sedef

parlaklnda bir cilt. Eugnie'nin mavigzleri gibi, Anglique'in kahverengigzlerinde de, nemli gz aklarnnstnde yzp giden gzbebeklerinindalgn ifadesinde yapmaca kamayanbir kaytszlk, kastl olmayan biraknlk havas vard. Kusursuzyaratklard. Biraz zayfa olanomuzlar, belli ki bir sre sonradolgunlaacakt. Gnn birinde kocalar,bir balo vesilesiyle biraz akgiyinmelerini rica edince, uzun zamandrhep kapal olan gerdanlarkusursuzluuyla her greni artt.Kocalar, bu iki saf varln nce gizlicehissettikleri, sonra btn gece boyuncayzlerini pembeletiren o tatl utancnkeyfini karmlard. Girite izdiimiz,

bynn alad, kendini kardeinintesellilerine brakt sahne balarken,ikisinin de elleri kollar kar gibi birbeyazla brnmt... Birer deocuklar olmutu, ilkinin olan, tekininkz. Eugnie, kklnde annesinedaha afacan grnmt. Onun iin de,zen ve sertliinden aslan pay onadt. Bu korkun annenin gznde, asilve marur bir kz olan Anglique kendibann aresine bakabilecek bir ruhyceliine sahipken, cin Eugnie dahaok dikkat gsterilmeye, zapturapt altnaalnmaya muhtat. Bakasnndnceleri yznden hakszlauram, beklenmedik durumlarnkurban olmu, hayatta her baarya laykolduu halde deeri bilinmemi, kaderin

cilvesiyle ac ekerek yaam ve lmince ruhlu insanlar vardr. te masum,sevin dolu Eugnie de yle, anasnnhapishanesinden kar kmaz birsonradan grmenin hnzrca despotluualtna girdi. Anglique ise, bykduygusal mcadelelere hazr durumda,doludizgin, Paris sosyetesinin yksekevrelerine atlmt.

Madam de Vandenesse, belli kievleneli alt yl olmasna ramen hlsaf kalabilmi ruhunun kaldramayacabir eziyetin yk altnda, bacaklar yarbkk, gvdesi yan yatm, ba dalgnbir ekilde kanepenin arkasna dayal,ylece ylp kalmt. talyanTiyatrosu'nda yle bir grndktensonra kz kardeinin evine komutu.

rgl salarnda hl takl kalmbirka iek vard. Dierleri,eldivenleri, yakas krkl ipek ceketi,balk ve manonuyla birlikte halnnstne dalm vaziyetteydi. Nemligzleri, ak gerdanndaki incilere karanprl prl gzyalar i ac olmayansrlar ele veriyordu. Bu grkem iindene korkun manzara, deil mi? Konteskendinde konuacak g bulamyordu.

Zavall ocuk, dedi Madam duTillet, benden yardm istemek hayalinekapldna gre, evliliim hakkndahayli yanlyor olmalsn!

Kontes, erimi kar yataklarnda endibe batm talar bile nasl skpsrklerse, kz kardeinin iinde kopan

frtnann iddetiyle, gnlnnderinliklerinden ylesine kopup gelen bucmleyi duyunca bankerin karsnaaknlkla bakt. O anda kaplddehetin atei gzyalarn kuruttu,baklar sabit kalakald.

Yoksa sende mi bir uurumundibindesin meleim? dedi alak sesle.

Benim zntlerim senin aclarndindirmez ki!

Anlat bir tanem. Henz, senidinlemeyecek kadar bencil deilim.Desene, ocukluumuzdaki gibi, genebirlikte ac ekmekteyiz.

Ne yazk ki, artk birbirimizdenuzakta! diye cevap verdi hznle

bankerin kars. Birbirine dman ikievrede yayoruz. Sen gitmediinzaman gidiyorum Tuileries'ye.Kocalarmz birbirine hasm iki partiyeye. Ben kt bir adamn, muhteris birbankerin karsym, canm benim! Senise cmert, asil ve iyi birinin...

Ne olur, sitem etme! dedi kontes.Bir kadnn benim durumuma dmesiiin, donuk, renksiz bir hayatnskntlarna yakalanm olmas, buhayattan kmak iin ak cennetininkapsn almas gerekiyor. Ancak birbakasnn yanndayken yaadnhissetmenin, bir air ruhunun usuzbucaksz heyecanlarna kendinivermenin, onun hayatn da yaamann,bu ihtiras dnyasnda, uzaklklar kat

etme yarnda yol alrken onun yanndaolmann mutluluunu tatmas, onunaclaryla ac ekmesi, sonsuz zevkleredoru onunla birlikte kanat amaslazm. Btn bunlar yaparken de,merakl bir dnya karsnda sakin,souk, kaytsz kalmay becereceksin.Evet canm, bizim urada yaptmzgibi, evinde, minenin karsnda,kanepede otururken btn bir okyanusukalbinde zapt edebileceksin. Amakalbimizin sezgilerini byten, onlaryayan byk bir sevgiyi iimizde herdakika yaatmak, hibir eye soukkalamamak, hayatn onca insan iindegnelerden daha parlak bir ift gzbulmak iin yaplan gezintiye balklmak, biraz ge kalnnca heyecana

kaplmak, en ince damarlarmza kadarbedenimizin her yann saran o mutlulukanlarn alp gtren kaderin ktcilvesini yenmek istemek, ne ho ey.Ah! Yaamak denen u sarholuk birtanem! Bir sr kadn tadamadklarduygularn peinden diz kpyalvarrken... yaamak! Dn ki canm,bu iirler dnyasnn yaanacak tek avar: O da genlik. Birka yl dahageince nn ktr, souktur. Btn bugnl zenginliklerine sahip olup daonlar yaamadan kaybetmek tehlikesiylekar karya bulunmak...

Dehete kaplm bir halde, bu mthikonumay ellerini yzne kapatarakdinleyen Madam du Tillet, sonundaban kaldrp kardeinin scak

gzyalaryla slanm yzn grd.

Sana sitem etmek aklmnkesinden bile gememiti biriciim!dedi. Bir anda kalbime gzyalarmnsndremeyecei bir ate saldn. Evet,benim srdrdm hayat, anlattn buak bana mazur gsterecek cinsten.Birbirimizi daha sk grebilseydik, iinedtmz u halde bulunmazdk, eminol. Benim straplarm yakndantansaydn, kendi mutluluunun deerinibilecektin. Belki de kar koyacak gcverecektin bana, bahtiyar olacaktm.Senin bahtszln, bir rastlantnn banaat geici bir ey. Kendimutsuzluumu ise ben her an yayorum.Kocam iin sadece onun lksnnaynas, tutkularnn bir sembol, ona

gurur veren tatmin yollarndan biriyim.Bana kar ne sahici bir sevgi, ne degven duyar. Ferdinand, u mermerkadar duyarsz ve yapaydr, dediminenin kenarna vurarak. Banaitimad yoktur. Kendim iin istediimher ey batan reddedilir. Fakat onunhouna giden, servetini sergileyecek birfrsat dounca, istiyor muyum, istemiyormuyum, bana sorulmaz bile. Odalarmdzenler, sofram iin olmadk masrafagirer. Emrimdeki insanlar, tiyatrodakilocam, hepsi gstermelik ve son modayagredir. Gsterii iin hibir eyesirgemez, ocuklarnn kundaklarnadantela iletir ama alamalarn duymaz,ihtiyalar nedir, dnmez bile. Anlyormusun beni? Saraya giderken elmaslarla

donanmmdr, ehre inerken enpahalsndan bir sr vr zvr vardrstmde. Ama kendi hesabma tek kuruharcayamam. Belki her grendekskanlk uyandran, altn iindeyzd sanlan Madam du Tillet'ninkendine ait yz frank bile yoktur. Birbaba ocuklarna bile kaytszsa,annelerine haydi haydi yledir. Hh!Bedelimi dediini ve kuruuna biledokunamadm ahs servetimin kendielinden km olduunu ok kabacaretti bana. Kendimi sadece metresiolmaya itseydim, onu batankarabilirdim belki. yle dndmzaman da, bir noterin dul kars rnei,ellisini ap da hl iddialarndanvazgememi, ona gz atrmayan biri

olup karmm gibi garip bir duyguyakaplyorum. O lmedike zgrolamayacam, yle hissediyorum.Benim buradaki hayatm, bir kralieninhayat gibi, belli bir dzen iindegeiyor. Yemek zaman senin atondakigibi ngrakla haber verilir bana.stesem de istemesem de, belli bir saattekoruda gezmeye kmak zorundaymdr.Yanmda daima resmi kyafette ikihizmetkr vardr ve saati gelince evednm olmam gerekir. Emir verecekyerde, emir alyorum ben. Bir baloda,bir tiyatroda bir uak yanma yaklar,"Arabanz harekete hazr efendim," der.ok kere elenmeyi yarda kesip yoladzlmek zorundaymdr. Kars iinyaratt kalba uymamaya kalkarsam,

Ferdinand kzacaktr, paylar o zaman. Bulanetli bolluk iinde benim paymaden znt. Meer annemiz iyi biranneymi diyorum bazen. Hi olmazsa ogeceleri bizi rahat brakyordu, seninlebirka laf edebiliyordum. Sonunda beniseven, benimle birlikte strap eken birivard yanmda. Halbuki burada, bumuhteem evde, bir ln ortasndaym.

Bu korkun itiraf karsnda kontes dekz kardeinin elini kavrad, gzyalariinde dudaklarna gtrd. Eugniealak sesle:

Sana nasl yardm edebilirim? dediAnglique'e. Bizi bu halde yakalarsakukuya der ve bir saatten beri banaanlattn eyleri renmeye kalkar. O

zaman yalana bavurmak gerekir ki, iikt ve cin gibi biri karsndabecermesi g eydir. Beni tuzaadrr sonra. Neyse, brakalm benimbamdaki tatszlklar da, sana gelelim.stediin krk bin frank, bizim Fredinandiin bir hi saylr. Kodaman bir bakabankerle, Baron de Nucingen'le birliktemilyonlarla oynuyor o. Bazen yemeionlarla birlikte yerim de, sylediklerieylere azm ak kalr. Du Tilletazmn skln bilir, benim yanmdaekinmeden her laf eder. Kimseye birey sylemeyeceimden emindir. Ah, ah!Yol ortasnda ilenen cinayetler bile,para iin dndrlen bu dolaplarnyannda masum bir i kalr. Nucingen'lebizimki, insanlarn yklp

mahvolmalarna, benim onlarn iindeyzdkleri bollua kaytsz olduumkadar kaytszdr. Er ge servetlerinikaybedecekleri ilere giren, defterlerininnasl drlmekte olduunu daha bir gnnce iittiim, oyuna getirilmizavalllar ok kere kapma dayanr.Haydutlarn ininde Lonarde'asylendii gibi, onlara "Gznz drtan!"[18] demek geer iimden. Ama ozaman benim bama neler gelir?Susarm tabii... Bu muhteem konak, birKrk Haramiler maarasdr. Nucingen'ledu Tillet, ihtiraslar iin avu dolusupara harcarlar. Ferdinand, yeniden inaetmek zere, Tillet'de eski atonun yerinisatn alyor. Oraya bir ormanlamalikneler eklemek istiyor. Olunun

kont olacan, soyunun nesil sonraasil saylacan iddia ediyor. Saint-Lazare sokandaki konandan bkanNucingen ise bir saray ina ettirmekte.Karsyla dostuzdur... Ha! diye haykrdbirden, onun bize faydas dokunabilir.Kocasna kar cretkrdr, serveti dekendine aittir. Eminim, seni bu derttenkurtaracaktr o.

Madam de Vandenesse, Madam duTillet'nin boynuna atlp, onugzyalarna boarken:

Biricik canm benim, dedi, nmdesadece birka saatim var. Ona bu akamgidelim. Hemen imdi!

Peki, gecenin on birinde ben dar

nasl kabilirim ki?

Benim arabam var ya.

Du Tillet odann kapsn aarken:

Ne dolap eviriyorsunuz oradabakaym? diye sordu.

Sahte bir sevgi ifadesi takndyumuak bakl ehresini iki kz kardeeevirmiti. Hallar ayak seslerinibomu, kadnlar daldklar konumannheyecan iinde, du Tillet'nin arabasnngelirken kard grltyduymamlard. Yaama tarznn veFlix'in kendine tand zgrlnzeksn ve kavrayn gelitirdiikontes, hl annesininkinin bir devamsayabileceimiz koca basks altnda

ezilmekte olan kz kardeinin, sankikocasna ihanet etmiesine bir dehetekapldn fark etti ve dorudan szegirerek onu g durumda kalmaktankurtard:

Kardeimin daha zengin olduunusanyordum, dedi enitesine bakarak,kadnlar bazen kocalarna amakistemedikleri skntlara derler,Josphine'le Napolyon'un arasnda daolduu gibi. Bu yzden kendisinden biryardm istemeye gelmitim.

Du Tillet ylk ylk suratnekiterek:

Bunu seve seve yapabilir sevgilibaldzm, Eugnie ok varlkldr, diye

cevap verdi.

O size gre yle eniteciim, dedikontes ac ac glerek.

Bu sze hi alnmadan baldznkucaklayan du Tillet:

Ne lazm? dedi.

Neyse ki az nce kardeinin ne menembirisi olduunu gzelce anlatt bylebir adama kar minnet altndakalacan anlayan Madam deVandenesse:

Akll dostum, kocalarmzla igrmek istemiyoruz demedim mi bensize? diye cevab kondurdu. Eugnie'yiyarn ararm.

Yarn m? dedi banker souk birifadeyle. Yarn olmaz. Madam du Tilletyarn le yemeini meclisteki yerinibana brakacak olan mstakbel bir AyanMeclisi yesinin, Baron de Nucingen'inevinde yiyecek.

Kz kardeinin aralarndaki srr elevermesinden korkan kontes, onunla gzgze gelmekten kanarak:

yleyse, izin verirseniz, onunlaOpera'daki locamda bulualm, dedi.

Onun kendi locas var, diye cevapverdi, hrnlaarak du Tillet.

yle olsun, dedi kontes, oradagrrz.

Bu erefi bize ilk defabahediyorsunuz, dedi du Tillet.

Kontes serzenii anlad ve glmeyebalad.

Merak etmeyin, dedi, karlndabir bedel istemiyorum.

Sonra kardeine dnerek:

Allahsmarladk bir tanem, dedi.

Kstah! dedi arkasndan, kontesinsat iekleri yerden toplarken duTillet, sonra karsna dnd:

Madam de Vandenesse'inhareketlerinden biraz ders alsanz, hide fena olmayacak. Bu kstah dnyadasizi biraz nce kardeinizin burada

davrand gibi grmek isterdim. Oysasizin beni zen bn ve burjuva birhavanz var.

Eugnie cevap olarak gzlerini havayadikti.

Konumasna bir an ara vermi olanbanker elindeki iekleri karsnagstererek:

Ha! kiniz burada ba baa nekonuuyordunuz bakalm? dedi. Yarnlocanza kadar gelmeyi kabul ettiinegre, kim bilir bana neler gelmiolmal?

Sorgu sualin balayacandan korkanzavall biare kadn, uykusunun geldiiniileri srerek, stn deimek zere izin

isteyip kapya yneldi. Du Tillet ozaman karsnn kolundan tuttu ve onu ikizarif iek demeti arasnda duran yeilaltndan amdann na, kendine doruekti ve delip geen baklarn karsnngzlerine dikti. Souk souk:

Kz kardeiniz buraya, ilikisiolduu, gn iinde denecek krk binfrank borcu olan bir adama para bulmakiin geldi, dedi. nk bu zat, bu vadedeborcunu deyemezse, kymetli birmcevher gibi Clichy sokanda[19]koruma altna alnacak!

Bu szleri duyunca, zavall kadna,davurmamaya alt asab birtitreme geldi.

Beni ok korkuttunuz, dedi. Amakz kardeim bir erkee sizinkastettiiniz anlamda bir ilgiduyamayacak kadar iyi yetimitir vekocasn sever.

Du Tillet, donuk bir ifadeyle:

Tam tersine, dedi. Sizin yetitiiniztarzda, din gereklilikler ve basklaraltnda yetien kzlar zgrlk akylayanp tutuur. Mutlulua hasrettirler.Eritikleri mutluluk ise, hayal ettiklerikadar gzel ve dopdolu deildir. Bylekzlardan iyi e olamaz.

Sulamalarnz isterseniz banayneltin ltfen, dedi Eugnie alayc birtonla, ama kardeime sayg gsterin.

Kontes de Vandenesse ok mutludur.Kocas onu, kendisinden kopamayacakkadar bana buyruk brakmtr. Zatendndnz doru olsayd, gelip dederdini bana amazd.

in asl benim dediim gibi, dedidu Tillet. Hem ben sizin her halkrdabu ie karmanz istemiyorum. unu dabilin ki, bu adamn kodesi boylamasndakarm var. Tamam m!

Madam du Tillet cevap vermedenodadan kt.

Odada yalnz bana kalan du Tillet:

Nasl olsa benim szmeuymayacak, ben de pelerine dp neyaptklarn anlarm, diye kendi kendine

sylendi. Bu aptallarn niyeti bizle akatmak.

Omzunu silkti ve karsnn, dahadorusu, klesinin ardndan yrd.

Madam Felix de Vandenesse'in Madamdu Tillet'ye vermi olduu sr, alt ylncelere kadar giden bir hikyeninbirok noktasyla ilgilidir ve Madam deVandenesse'in hayatndaki balcaolaylara ksaca gz atlmazsa,anlalmas imknszdr.

kballerini Restorasyon'a[20] borluolan nemli kiilerden bir ksm, gene buiktidar tarafndan, hem de kendisi iintalihsiz bir kararla, Martignac'la[21]birlikte memleketi idare mevkiinden

uzaklatrld. Felix de Vandenesse de,X. Charles'n son gnlerinde AyanMeclisi yelii elinden alnmolanlardan biriydi. Geici olduunu dadnse, iine dt bu itibarszlkaklna evlenmeyi getirdi. Onu byle birkarara, pek ok erkek iin de yledir,gnl maceralarndan, genlik annbu ateli meyvelerinden duyduubkknlk itti. Byle bir durum, sosyalhayatn btn arln stmzdehissettirdii zel bir anda baa gelir.Flix de Vandenesse, daha hayatnnbandan beri, ak denen eyi en gzelbiimiyle yaam btn erkekler gibibir keresinde mutlu, bir dierindemutsuz, ama en sk da mutludan okmutsuz olmutu. Bu ayrcalkllar trn

daha sonralar memnun etmek kolaydeildir. Bu gibiler, hayatlarnyaadktan, birok rnek tandktansonra, nihayet bir "yle byle"ye razolurlar ve mutlak bir hogrllesnrlar. Byleleri hi aldatlmaz,nk artk bir eye inanmazlar. Amaboyun eilerine bir zarafet katarlar. Hereyi mmkn saydklarndan, daha az acekerler. Yalnz ne var ki Flix halenParis'in en yakkl ve en hoa gidenerkeklerinden biri saylabilirdi.Kadnlar arasnda dikkatleri ona aslevirten, dendiine gre ona duyduuakn acsna dayanamayp len, asrn enasil yaratklarndan biri olmutu.[22]Ama onu zel bir ihtimam gsteripyetitiren gzel Leydi Dudley'di. Bir

sr Parisli kadnn gznde, Felix,hakknda sylenen her kt eyin,aslnda gnl fetihlerini talandrd oroman kahramanlarndan biriydi. Akmaceralarnn kapsn Madam deManerville'le kapamt. Bir Don Juanolmadan, siyas hayatnda dt hayalkrklna, ak hayatnda dauramaktayd. Genliini dolduran,genliini aydnlatan, idealindeki ak,idealindeki kadn... Ona rastlamaktanbedbahtlkla sonsuza dek umutkesmekteydi. Otuz yalarna doru, KontFelix, mutluluk aramann skntlarna birevlilikle son vermeye karar kld. Bukonuda seimi bire bir belliydi:Katolikliin en kat ilkeleriyle bymgen bir kz istiyordu. Kontes de

Granville'in kzlarn ne artlardayetitirdiini renmesi, bunlardanbyne talip olmasna yetti. Kendiside bir anne basksnn acmaszlnauramt. Azapl genlik yllarn, kadnterbiyelilii adna duygularn aavurmama mecburiyetinin bir gen kzkalbine ne derecede gem vurabileceinihl unutmayacak kadar hatrlyordu.ster acl, zgn, isyankr olsun bu kalp,ister sakin; sevimli ve gzel duygularaalmaya hazr... Durum deimez.Zorbalk, sembollerini ilka kleliininiki byk simasnda bulabileceimiz,birbirine kart iki rnek dourur:Spartaks ile Epiktetos.[23] Bir yanda kinve kinin yaratt kt duygular, teyanda tevekkl ve Hristiyan yumuak

ball. Kont de Vandenesse, Marie-Anglique de Granville'de kendinibuldu. Masum, saf ve yapmacksz birgen kz elie kabul ederken, genyanda dt yal insan haliyle, dahaiin banda, kocalk duygularn babalkduygularyla hallihamur etmeye kararverdi. Dnya dertleri ve siyasiuralardan gnl bezmiti veilkbaharnda bir hayata karlk olarak,ypranm bir hayattan kendine kalan nevarsa hepsini vereceini biliyordu.lkbaharn kr ieklerinin yanna knkarn, krpe, tasasz ftursuzluunyanna yllanm hayat tecrbelerinikoyacakt. Bylece durumunu salkl birekilde hesapladktan sonra, epeyhazrlkl olarak evliliin barnana

snd. Merhamet ve gven, dayandiki mihenk tayd. Analar kzlar iinite byle kocalar aramaldr.Bylelerinde Zek, Tanr gibiesirgeyendir. Hayal bysndenkurtulma bir cerrahn kavrayclngetirir, Tecrbe ise bir anneninngrlln... Bu duygu evliliinilah faziletleridir. Talihi yaver gitmibir insan, nezih bir insan olmaalkanlklarnn Flix de Vandenesse'eretmi olduu meraklar, tatlar, yksekseviyede politika yapmann kazandrdbilgiler, srasyla i hayatnda, dncehayatnda, edebiyat hayatnda edindiigzlemler, ite btn bu stnlklerkarsn mutlu klma yolunda iine yaradve zeksn bu yolda kulland. Marie

Anglique, ana ilehanesinden karkmaz, kendini bir anda, Rochersokandaki bir konakta, Felix'inbahettii, en ufak eyasna kadararistokrasi kokan bir evlilik cennetindebuldu. Burada, tatl bir beraberliinperdah, gen ve sevien kalplerinarzuladklar uyumlu bir serbestlieengel tekil etmiyordu. Marie-Angliqueilk nce madd hayatn btn zevklerinitatt. ki yl boyunca kocas onunlalasyd. Felix karsna hayatn pfnoktalarn teker teker, byk birustalkla aklad. Onu peyderpeyyksek sosyetenin esrarna soktu, asilailelerin eceresini ezberletti ona,dnyay retti. Giyiminde kuamnda,konuma adabnda klavuzluk etti.

Karsn tiyatro tiyatro gezdirdi, onatarih ve edebiyat dersleri aldrd. Btnbu eitimi bir k, bir baba, birretmen ve bir koca zeniyletamamlad. Bunlar yaparken, mutlak birlmllk sayesinde, karsnn dininanlarn ykmadan, zevkleri de,dersleri de kolay alnr hale getiriyordu.Sonunda bu byk retmenlik abasnnsemeresini grd. Drt yl iinde,Kontes de Vandenesse'in ahsnda, ognn en sevimli ve ilgi ekicikadnlarndan birini yaratmann zevkinitatt.

Marie-Anglique, Flix'e kar, onuntam duymasn istedii hissi duydu:Gerek bir dostluk, iten birminnettarlk, kar koca arasnda olmayadeer, soylu bir efkatle i ie, kardeebir sevgi. Anne de olmutu, hem de iyibir anne. Flix, bulutsuz bir mutlulukyaamak iin, alkanln cazibesinedayanarak, karsn kendine, farkna bilevardrmadan mmkn olan en skbalarla balad. Bu ilme vkf olmak vebyle davranabilmek, ancak hayatyarndan yenik km, siyasette deakta da hayal krklnn emberindengemi insanlara zgdr. Flixeserinden zaten ressamlarn, yazarlarn,antlar diken mimarlarn yaratrken

duyduklar hazlar alyordu. Flix buiten, bir yanda eserine emek vermekten,te yanda semeresini grmekten, iki katsevin duyuyordu. Karsna hayrand:Bilgili ama yapmacksz, ince zekl amadoal, sevimli ve iffetli, hem bir genkz hem anneydi o. Hem eksiksizzgrd, hem de gnlden bal. yievliliklerin hikyesi, bahtiyar milletlerintarihi gibidir: ki satrda ifade edilir,edebiyat yapmaya ihtiya yoktur. Bununiin, nasl mutluluk kendi aklamasnkendinde tarsa, bu drt yl da ylegeti. Ebed aklarn kl rengi kadaryumuak, kudret helvas gibi yavan,Astre[24] roman kadar elendiriciolandan tesini salamas mmkndeildi.

1833 ylnda, Felix'in ina ettii binabeklenmedik bir anda temelindensarsld, ykld yklacakt. Ne yirmibeinde bir kadnn kalbi, on sekizindebir gen kalbidir, ne de krk yandakibir kadnn kalbi, otuz yandakinebenzer. Kadnlarn hayatnda drt avardr, her a yeni bir kadn yaratr.Vandenesse, modern detlerimizin eseriolan deiikliklerin kanunlarn phesizbilmekteydi. Fakat kendi hesabnyaparken, baz kurallar atlad: Tpk engl gramer ustasnn kitap yazarkenbaz kurallar atlamas ya da en bykgeneralin sava meydannda, atehattnda, manzaraya aldanarak, askerliksanatnn mutlak kurallarndan birini

atlamas gibi. Olaylara dncesinindamgasn vuran adam, phesiz birdhidir. Ama en ok dehaya sahip olan,dehasn ikide bir harcamayandr. Yoksafazlaca Allah babaya benzerdi. Bir tekruh sarsntya uramadan, en kktartmaya konu olacak tek lafedilmeden, tatl bir duygu ahengi iindeyaanan bu drt yln sonunda konteskendini, verimli bir toprakta, masmavibir gkyznde parlayan tatl bir gneinokamalar altnda byyen, kusursuz birfidan gibi hissederek, sanki dnyayayeni batan gelmi gibi oldu. Byleyken,hayatnda meydana gelen, yukardaizdiimiz sahneye konu olan kriz, bazaklamalar yapmazsak, anlalamaz.Mutlu bir e olduu kadar, mutlu bir

anne olan bu gen kontesin, ilk baktamazeret kabul etmeyen hatalar,kadnlarn gznde, belki bu aklamalarsayesinde biraz olsun balanr halegelecektir. Hayat birbirine zt iki ilkedendoar, bunlardan biri eksik olduuzaman varlk ac eker. Vandenesse, hereyde hazr tatmin imknn yaratarak,Arzuyu, manevi glerin hayli byk birksmn kendine kullanan, yaratmann buba tacn ortadan kaldrmt. Arscaklk, ar mutsuzluk, btnyleyaanan mutluluk... Btn bu mutlakilkeler, reticilii olmayan boluklardahkm srer. Tek olmak isterler hep,kendileri olmayan her eyi yok ederler.Vandenesse kadn deildi. Mutluluueitlendirme sanatn ise yalnz kadnlar

bilir. veleri, reddedileri, korkular,ekimeleri, bir gn nce esamisiokunmayan eylerden bir gn sonramesele yaratan bilgie ve ince ruhlubnlkleri hep bundan gelir. Erkeklersrar etmekten bkabilirler ama, kadnlarasla. Vandenesse diklemelerle sevgilikarsn skmayacak kadar mkemmelhuyluydu. Ona aklarn en berran, enbulutsuzunu yaatt. Ebed mutluluk, neolduunu Tanr'dan bakasnn bilmedii,br dnyaya ait bir konudur.Yeryznde ise, byk airler, ha birecennet tasvirleri yapp, okurlarnncann skarlar. Vandenesse de Dante'yleayn noktada karaya oturdu: Ah o bahtszcesarete verilen eref pay! Kars,kocasnn bu kusursuz irem banda,

sonunda bir tr tekdzelik buldu. lkkadnn yeryz cennetinde erdii okusursuz mutluluk ona uzun sre tadlangzelliklerin verdii bulanty,Rivarol'un Florian'[25] okurken hissettiitrden bir bulanty verdi. Can aldabir kurt istedi. Bu duygu hep Havva'nnmuhtemelen can skntsndan yannavard, ylan klna girmi eytanakar hissettii duyguya benzemitir. Buahlak dersi, Kitab- Mukaddes'i bizzatYahudilerden bile daha ok ciddiye alanProtestanlar iin belki de talihin kt bircilvesi olarak grlecektir. Ama Madamde Vandenesse'in durumunu aklamakiin, ncil'den rnek getirmeye lzumyok: O ruhunda, kullanlmam byk birgcn varln hissediyordu, mutluluu

ac ektirmiyordu. Sakin, endiesiz biryolda yryordu, kaybetmek korkusuiini titretmiyordu. Her sabahuyandnda ayn masmavi g, ayntebessm, ayn okayc sz buluyordukarsnda. Hibir esinti bir kmltyaratmyordu bu duru gln stnde:Bat rzgr bile. Er ge, bu buz krlsn,altndaki su dalgalansn isteyecekti.Onun bu arzusu, kendini mazurgsterecek bilmem hangi ocukaeylere dayanmaktayd. Ama iindeyaadmz toplum Kitab- Mukaddes'inTanrs kadar bile merhametli deildir.Kontes, artk incelmi zeksyla, buduygunun ne kadar rahatsz ediciolduunu mthi bir ekilde anlyor, amabunu sevgili kocacna amay korkun

bir ey buluyordu. Yaad sadelikiinde, bulabildii tek ak kelimesiydibu "sevgili kocack". nk aknkurbanlarna alevler iinde rettiiabartl sevgi dili bu k souundaieklenmez. Vandenesse, eldenbrakmad lllkten memnun,akllca hesaplarla karsn hep evlilikteduyulan sevginin lml blgelerindetutuyordu. Zaten bu rnek koca, onukarsnn gznde bytecek, kendisinegnl dlleri yadracak soytarcaoyunlar asil bir ruha hiyaktramyordu. Kendi varlylakarsna yetsin, servetin yapayllklarnahibir ey borlu olmasn istiyordu.Kontes Marie, koruda gezideyken, eksikveya kt koumlu bir araba grnce,

atlar ngiliz tarznda bal, dizginliolmalarna ramen sanki serbestmi gibibelli bir mesafede duran kendi arabasnagnl holuuyla bakar, sevinirdi. Felixkendi kendine verdii zahmetlerinkarln istemek gibi bir aalahibir zaman dmemiti. Karsna,yaad bu zevkler, bu lks doalmgibi geliyordu. Kocasna, gururundanfedakrlk ederek duyaca hibir minnetborcu yoktu. Bu her eyde byledir.yiliin her zaman deeri bilinmez, birhuy olarak grlr o. Kt bilineninsanlar, kt davranmadklar zamandllendirilir de, iyi kalpli birininkimseye sezdirmeden gsterdiigayretler seyrek olarak fark edilir. Osralar Madam Felix de Vandenesse

sosyete dnyasnda artk, hani GiuliaGrisi'nin[26] uzun zaman Scalatiyatrosunun korosunda oynadsylenen arka plandaki, mahcup,gzleyen, dinleyen, nemsiz kadnroln terk edecek kadar grgkazanmt. Kendini "prima donna"laoynayacak kudrette hissediyordu, bunubirok kere de denedi. Flix'imemnuniyete boacak biimdekonumalara girdi. Kocasyla olanilikisinin zeksna kazandrd ustacaklar ve derin gzlemleriyle herkesindikkatini ekti. Baar cret verdi ona.Dn karsnn gzel olduundan demvuranlar, bugn onun zekiliinden szedince, Vandenesse sevinle doluyordu.Gene baklar stne ektii bir balo,

bir konser, bir toplant dn Mariesslerini karrken, cici ve kendindenemin bir tavrla Felix'e soruyordu:

Bu akam sizi memnun edebildimmi?

Kontesin baarlar baz kadnlarnkskanlk imeklerini stne ekti.Bunlarn arasnda, o gne kadar onakoruyuculuk etmi olan kocasnn kzkardei Markiz de Listomre de vard. Ogne kadar markiz, silik bir yaratakanatlarn atn, onu insan iinekacak hale getirmeye abaladnsanmaktayd. Oysa gzel, zeki, faziletli,mzisyen ve iveye pek rabet etmeyenbu Marie adl kontes, dnyann bana nebiim bir tuzakt! Felix de Vandenesse

sosyetede, bir zamanlar ban kopardveya kendisiyle ban koparan ama genede onun evliliine kaytszkalmayacan bildii bir sr kadnnvarlndan haberdard. Bu kadnlar,Madam de Vandenesse'in ahsnda,kendi durumundan sklan, az konuan,ince dnceli gibi bir havas olmayan,elleri pembe, hanm hanmck bir kadntipini bulunca, yeterince aldklarnsanmlard. 1830 yl Temmuz ayfelketi gelip att; iki yl boyuncasosyete dald. Buhrann srdsralar, varlkl kiiler ya topraklarnaekildiler ya da Avrupa seyahatleriylevakit geirdiler. Salonlarn yenidenalmas ta 1833 yln buldu. Saint-Germain mahallesi kst ama hl gidip

gelinen birka ev vard. Avusturya'nnFransa bykelisinin tarafsz meknsaylan evi de bunlardan biriydi.Bourbon'cu sosyeteyle yeni sosyete, ensekin temsilcileriyle burada bulutu.Srlen kral ailesine bin bir gnl veminnettarlk bayla bal, amakanaatlerinde tavizsiz Vandenesse,kendini partisinin budalaca arlklarnrnek alma zorunda saymamt.Tehlikeden ylmadan, uzlama yollararamak zere halk ynlar arasndangeip, stne den grevi lm gzealmak pahasna yerine getirmiti.Bylece inanlarna ballna lekesrdrmemi olarak, karsyla yenideninsan iine kt. Vandenesse'in eskidostlar, onun gen karsyla bu sefer

karlatklarnda, aristokrat bir kadnnen zarif davranlaryla kendineekidzen vermi bu k, zeki, tatlkontes haliyle onu tanmakta adetaglk ektiler. Madam d'Espard,Madam de Manerville, Leydi Dudley vedaha az tannm baz baka kadnlar,yreklerine bir ylann reklendiinihissettiler. lerinde hiddete dnmbir gururun nameli slklarn duydular.Felix'in mutluluunu ekemediler. Onumutsuz klmak uruna en deerlieylerini seve seve feda edebilecekkadar. Bu gler yzl fesat kumkumalar,kontese dman kesilmek yerine, onunevresini aldlar. Takn bir dostluklaonu barlarna bastlar ve erkeklerinyannda onu gklere kardlar. Onlarn

niyetlerini hemen anlayacak kadartecrbe sahibi Vandenesse, gznstlerinden eksik etmedi, onlardansaknmasn syleyerek karsn uyard.Bu kadnlarn hepsi, karsyla olanyaknlklarnn kontta uyandrdendieleri fark edince, onun kendilerineduyduu gvensizliini hibalamadlar; rakibelerine olan ilgi vezenlerini bir kat daha artrdlar. Dnendolaplardan hibir ey anlayamayanMarkiz de Listomre'i ileden karanok byk bir baar elde ettiler. KontesFlix de Vandenesse'ten, Paris'in engzel, en zeki kadn diye bahsediliroldu. Marie'nin eltisi, Markiz Charles deVandenesse, ayn ad tamann kardkarklktan ve bu durumun neden

olduu karlatrmalardan ok zntduymaktayd. Geri markiz de ok gzel,ok zeki bir kadnd ama, hasmlar onunkarsna kontesi, eltisi olmaktan ok,ondan on iki ya kk olmasylakaryorlard. Ksacas bu fesatkumkumalar kontesin kazand takdirin,bu iki yaknyla olan ilikilerine ne gibitatszlklar getireceini ok iyibiliyorlard. Grmceyle elti herkesin elstnde tuttuu Marie Anglique'e karsouk tavrl ve krc olmaya balad.Tehlikeli akraba, aile ii dman halinegeldiler. O sralar, siyas dramndourduu genel umursamazla karedebiyatn kendini, iinde aile hayatnaihanet sularndan baka eybulunmayan, hepsi az veya ok Byron

kokan eserler yaratarak savunduunuhepimiz biliriz. O dnemde kitaplarda,dergilerde ve piyeslerde evlilikyemininin bozulmasndan bol bir eyyoktu. Bu ezel konu hibir zaman bukadar moda olmamt. k: tekocalarn bu kbusu, belki yaadmzbu burjuva anda aile hayatnda eskizamanlara bakarak daha az kyor olsada, hep mevcuttu. Herkesin pencereleret, "Gznz an!.. Iklaryakn! Sokakta hrszlar kol geziyor!.."diye barld zaman m artk?ehirlerde siyas ve ahlakkarklklarn pek bol olduugnmzde de aile facialarna hirastlanmad deil, ama bunlarRestorasyon devrindeki kadar gze

batmayan kural d olaylard. Gene deKitab ve Tiyatroyu, iirin bu iki eklinionca megul eden bu konu, kadnlarnba baayken azlarndan dmyordu.k, bu kadar arzu edilen ama nadirenrastlanan bu varlk hep sohbetkonusuydu. Dile dm maceralararalarnda tartyorlard ve butartmalar her zaman namusu btnkadnlar ayordu. Gayrimeru birmutluluu yaam veya yayor olankadnlarn bu gibi konumalara uzakduruu dikkate deer bir husustur. Bugibiler insan iine ktklar vakitnamuslu, ll ve neredeyse mahcupbir tavr taknrlar. Herkesi skta daveteden veya yaadklar zevkten dolay afdileyen bir halleri vardr. Buna karlk,

bir kadn aile facialarndanbahsedilmesinden holanyor, sulularhakl gstermeye alan aklamalaragiriiyorsa, bilin ki kararszlnkavanda demektir ve hangi yoluseeceini bilememektedir. Btn kboyunca, Madam de Vandenessekulaklarnn etrafn byk grltsyleuuldadn hissetti. Frtnalar hep onunetrafnda esti. Adlarnn ve durumlarnnnemiyle saladklar n ellerinde tutanbu szm ona dostlar, birok kere onan ekici ehresini izdiler. Akstne, Madam de Stael'inde kendilerinebahettii gle, hayatn kadnlarasunduu esrarl bir bilmece olan bubyk tutku stne ateli szler ettiler.Bir kede ba baa kaldklar zaman

kontes onlara saf saf kocayla karasnda ne fark olduunu soruyordu.Vandenesse'in bana bela sarmak iinyanp tutuan kadnlardan biri hemenonun merakn iyice artracak, hayalinikamlayacak, kalbini titretecek, ruhunugaleyana getirecek bir cevapkonduruyordu:

nsan kocasyla srnr tatlm,diyordu eltisi Markiz de Vandenesse,yaamak dediin kla olur.

Evlilik, yavrucuum,ilehanemizdir bizim, aksa cennet!diyordu Leydi Dudley.

nanmayn, diye kyorduMatmazel de Touches, cehennemdir

cehennem.

Ama atei ak olan cehennem! diyetamamlyordu Markiz de Rochefide.

Markiz d'Espard ona:

ok defa acda, diyordu, mutluluktaolduundan daha fazla zevk vardr:nanlar uruna can veren azizeleri birdnsene! Bir kocayla, kk budala,bir hayatmz var diyebilmek iinyaarz. Oysa sevmek, bir bakasnnhayatn yaamaktr.

Gzel Moina de Saint-Hreen,glerek:

k yasak meyvedir, bu sz hereyi zetler benim iin! diyordu.

Diplomatik toplantlara veya LeydiDudley gibi, Prenses Galathionne gibizengin yabanclarn verdii balolaragittii gnler hari, kontes aa yukarAllah'n her akam, talyanTiyatrosu'nda veya Opera'da molaverdikten sonra, o dnemde salonlarnnkaplarn ziyaretilerine aabilmibirka aristokrat konan sahibeleri olanMarkiz d'Espard'a, Madam Listomre'e,Matmazel des Touches'a, Kontes deMontcornet'ye veya Vikontes deGrandlieu'ye giderdi. Ak olanaristokrat evlerinin hepsi bu kadard. Buevlerden hep kalbine kt tohumlaratlm olarak kard. Ona hayatnbtnlemekten sz ediyorlard. O sralarpek geerli bir szd bu. Anlalmak

diyorlard. Kadnlarn esrarl anlamlarverdikleri bir baka kelime de buydu.Eve hep endieli, belirsiz heyecanlarduyarak merak iinde ve dncelidnerdi. Hayatnda neyi eksik bulurdu,bilemiyoruz ama, onu hepten bombogryor deildi.

Madam Flix de Vandenesse'in gittiisalonlar arasnda, en elenceli amakarma sosyete, kapsn nl sanatlara,mal evrelerin en nde gelensimalarna, sekin yazarlara aan, ufaktefek, gzel bir kadn olan Kontes deMontcornet'nin evinde bulunurdu. Btnbu kiiler, ancak ciddi bir snavdangetikten sonra bu sosyeteye kabuledilirdi. yle ki, en g beenir insanlarbile, bu evde kurduklar arkadalklarda,

daha aa tabakadan birisiylekarlama korkusunu yaamazlard. Enbyk iddialar bile orada gveniindeydi. Btn k boyunca aralarndaMadam d'Espard'nki ve MadamListomre'inki, Matmazel desTouches'unki, Des de Grandlieu'nnkbulunan birka salonda toplanm olanyksek sosyete, sanatn, bilimin,edebiyatn ve siyasetin baz yenihretlerini bir araya getirmiti. Ykseksosyete asla haklarndan vazgemez,daima elenmek ister. Kontesin ksonuna doru, evinde verdii birkonserde, edebiyat ve siyaset dnyasnnyeni hretlerinden biri, Raoul Nathan,bu sosyeteye dahil oldu. Onu bir bakamehur adam, ann en zeki, ama en

tembel yazarlarndan biri olan EmileBlondet takdim etmiti. Blondet'ninhreti dar bir evredeydi, gazetecileronu gklere karrlard ama ad bellievrelerin dnda tannmazd. Kendi debunun farkndayd. Zaten kuruntuyakapld da yoktu. Alayc konumalararasnda, hretin, ancak kk dozlarlaalndnda faydal bir zehir olduunusylerdi.

Uzun zaman mcadele ettikten sonraevresine kendini kabul ettirmi olanRaoul Nathan, o gnden bu yana,kendilerine "Gen Fransa" adn takpinsan gldren, u kibar ortaasoftalarnn, ekilcilie kar duyduklarani hayranlktan yararlanmt. Zaten sonderece iddial bu sanat hayranlarnn

arasna girerken, d grntsylekendine bir dhi ss vermiti. nkon dokuzuncu yzyl Fransz elbisemodas kadar gln bir ey olamaz. Buadam ite bu tarz batan ayaadeitirme cretini gstermiti. Hakknteslim etmemiz gerekir, Raoul ahsnda,belli bir erevede, bilmem hangibyk, deiik ve olaanst belirtilerisergilemektedir. Dostlar kadar,dostlarndan daha az deerde olmayandmanlar da, dnyada hibir eyinonun d ekliyle i dnyasnn uyduukadar birbirine uymadnda hemfikirdir.Raoul kendini doal haline braksa,belki de giyim kuamyla olduundanbile daha benzersiz olurdu. Darmadanykk yz, ona sanki meleklerle veya

eytanlarla dvm gibi bir havavermektedir. Bu yz Almanressamlarnn l sa'ya yaktrdklaryzn bir benzeridir. Orada,insanolunun gsz tabiat ile ilahgler arasnda cereyan eden sreklikavgann bin bir alameti gze arpar.Ama bu adamn kk yanaklarnda,keli ve derin hatl alnnda,akaklarndan gzlerine doruderinleen gz ukurlarnda, dknlkifade eden hibir iz bulamazsnz.Gergin kollar bacaklar, kntl kemikyaps gzden kamayan birsalamlktadr. Sanki iinde yananatelerle kurumu, yaad arlklarlakeelemi derisi, en az kendi kadarmthi bir iskeleti rter. Zayf ve uzun

gvdelidir.

Uzam, daima karmakark salarinsanda etki uyandrmay hedef edinir.Bu, Byron misali, salar kt taranm,garip yapl adamn leylek gibibacaklar, kk diz kapaklar, abartlbir vcut erisi, yenge kskalar gibituttuunu brakmayan, gergin kasl elleri,zayf ve sinirli parmaklar vardr.Raoul'un gzleri Napolyon'un gzleridir.nsann ruhunu deler geer. nce yapl,kemerli bir burun, bir kadnn sahipolmay dileyecei kadar bembeyazdilerle bir kat daha gzelleen dzgnbir az. Ba hareketle ve ateledoludur, alnndan zek fkrr. Raoul,yanndan geerken gznz alan, birsalonda hemencecik btn baklarn

kendine yneldii kl bir u oluturano bir avu insan kmesine dahildir.Molire'nin Eliante'a, kendine zensizbirini izmek iin kullandrd ifadedenyararlanmamza izin verilirse,ihmalkrlyla dikkati eker. Elbiseleriher zaman, sanki fizyonomisiyle uyumsalasn diye, kasten katlanm,krtrlm gibidir. Bir elini, MsyChateaubriand'n Girodet'nin mehurtablosundaki pozu gibi, devamlyeleinin iine sokar. Ama bunu onabenzemekten ok (nk hazret hikimseye benzemek istemez), gmleininmuntazam pililerini gsterebilmek iinyapar. Gze batacak kadar kesik ve serthareketli ban evirirken, kravat biranda o yana bu yana kayar. Bu ba bir

atn, dizginlerinden kurtulmak iinsabrszlanan, gemini karmak amacylabir o yana, bir bu yana sallanan bagibidir. Uzun ve sivrilmi sakal, geniveya kei sakall kibarlarnki gibitaranm, koku srlm, fralanm,parlatlm deildir, kendi halinebraklmtr. Omuzlarna kadar inen,yakalyla kravatna karan salardedii yeri ya lekesi yapar. Kuru,boumlu ellerine ne trnak frasdemitir ne de limon lks. Birokgazete yazar cilt bakm sularnnsertlemi derilerini yumuatmakta zatenbir ie yaramadn iddia ediyor.Ksacas bu korkun Raoul bir tuhaftr.Hareketleri tam almayan birmakineninki gibi kesintilidir. Yrrken,

heyecanl zikzaklar, Paris bulvarlarndasakin sakin gezinen burjuvalarlaarpmasna sebep olan anidendurularyla, her trl dzen dncesinidumura uratr. Krc alayla, ineliszlerle dolu konuma tarz dagvdesinin hareketlerini taklit eder. alrcasna bir tondan kan sesibirdenbire yumuaklar, yerli yersizairaneleir, teselli edici, tatl birhavaya brnr. Araya aklamasmmkn olmayan sessizlikler, bazendinleyeni yoran zek oyunlar girer.nsan iinde cretkr bir sakarl, aynfikirde olmay hor grr bir hali,saygda kusur edilmeyen, kknktelerle olduu kadar, konuurkenyerlemi nezaket kurallarn

bozmamaktaki srarla da cann skan nevarsa, hepsine kar brnd bireletiri havas vardr. Ama gene de,kadnlarn bir trl nefret edemedii,in ii eserler gibi zgn bir yanasahiptir. Zaten ok kere onlara zenli birkibarlk gsterir. Girdii garip klklarkabul ettirmekten, antipatiler zerinde,gururunu, onurunu ve kibrini okayan birzafer kazanmaktan honuttur. Bir gnMarkiz de Vandenesse ona:

Niye bylesiniz? diye sormutu.

Kurumla verdii cevap:

nci de bir istiridye kabuununiinde gizlenmiyor mu? oldu.

Ayn soruyu ynelten bir bakasna da

yle demiti:

Herkes iin iyi olursam,aralarndan tercihim olan birisi iinnasl daha iyi grnebilirim?

Raoul Nathan dzensizlii entelektelhayatna iar edinmiti. Verdii izlenimyanl deildir: Yetenei, burjuvaevlerini kap kap dolap, her trl iiyapmaya hazr gndeliki kzlarnyeteneine benzer. nce eletirmendi,hem de byk eletirmen. Ama sonra bumeslekte bou bouna ziyan olup gittiikansna vard. Kendine sorarsanz,makaleleri kitap deerindeydi.Tiyatronun kazanl bir alan olmas onucezbetti. Fakat sahne dzeniningerektirdii salam ve yorucu almay

kaldramad iin, bir vodvilciyle, duBruel ile ibirlii yapmaya mecbur oldu:Du Bruel onun fikirlerini esere dkyor,nkte dolu, belli aktrler veya aktrisleriin hazrlanm, eften pften piyeslermeydana getiriyordu. yi kr getiren biraktris olarak Florine'i ikisi birliktekefetmiti. Du Bruel'le, yapkikizlerinkine benzer beraberlii RaoulNathan'n gcne gitti ve Thtre-Franais[27] iin tek bana byk birdram kaleme ald. Eser, ona btn erefpayeleriyle birlikte ateli makalelerinsaldrsn getirdi. Raoul Nathan yce vesoylu Thtre-Franais'yi genliinde,klasik tarzn hkm srd bir ada,Pinto[28] trnden romantik tarzdayazlm aaal bir piyesle bir kere

daha denemiti: Odon gece boyunca,yle iddetle alkalanmt ki, sonundaoyun yasak edilmiti. Tiyatro sanatnavkf, gerek zevk sahibi ama sesi okaz kabilen sekin kiilerden olumubir evrede, oklar iin bu ikinci piyesde ilki gibi bir aheserdi ve yazarnabakalaryla ortaklaa, art arda kalemealnm ok saydaki piyesten daha fazlan salamt. Emile Blondet ona:

Buna benzer bir k daha yap,adn lmszleir, demiti.

Ama Raoul Nathan, bu zor yoldayrmek yerine, geim derdiyle, kendinion sekizinci yzyl vodvilciliinin kkoyunlarna, kostm gsteriine dayananpiyeslere ve nl kitaplarn sahne

uygulamalarna verdi. Btn bunlararamen o henz son szn sylememibyk bir zek saylmaktayd. Zaten,mecburiyet yznden, kapal havuzdabalk yetitirir gibi yazdklarnsaymazsak, yaymlanm romanylayksek seviyeli edebiyatla temasagelmiti. Bu romandan ilki,hayatlarnda tek bir eserden fazlasnveremeyen birok yazarda da olduugibi, parlak bir baar kazanmt. RaoulNathan, biraz iirilerek en n srada yerverilen bu kitaptan, bu sanatkraneeserden her frsatta an en gzel kitab,yzyln biricik roman diye ona bunasz ettirmekteydi. Aslnda her sanatdalnn kendine has birok gerekliliiolmasndan ikyet ediyordu. Btn

eserleri, tabloyu, heykeli, kitab, mimaryapy Sanatn biricik mealesi altndatoplamakta en ok katks olanlardanbiriydi. nce, kendisine o gnn airlertopluluu iinde yer salayan bir iirkitab yazmakla ie balad. Kitaptakiiirlerden birisi buulu havasyla haylihayranlk uyandrmt. Varlk sahibiolmamas yznden, hep yeteneineinanarak oradan oraya savruluyor,kendini bir tiyatroya, bir basnaatyordu. Yani n, yazlmam, yazlsada pazarn gerektirdii bask saysnbile bulamayacak gelecektekikitaplarnn adyla avunan, soluukesilmi birok mehurun n gibi,duyulmam deildi. Nathan'da birdehann grnts vard: Onu tutup

daraacna gtrseler, kafasn banaltna Andr de Chnier[29] gibi uzatrd.1830 ylndan 1833 ylna kadar srenkarklklar srasnda devlet arknakene gibi yapan bir avu yazar,profesr, felsefeci ve tarihinin iktidaristila ettiini grnce, siyaset tutkusunakapld. Edeb makaleler yerine siyasmakaleler yazmam olmasnahayfland. Servetlerine iini kemiren birkskanlk duyduu u tredilerden okstn olduuna inanyordu. Her eyikskanan, her eyi yapmaya muktedir,btn baar yollarnn n tkanm, binbir parlama noktasyla bulutuu haldehibirinde karar klamam, hepyanndakinin gcn tketen zeklaradahildi. u srada Saint-Simonculuktan

cumhuriyetilie kayyordu, belki birsre sonra da hkmet yanls olupkacakt. Her kede syracak birkemik bulaca ve tekme yemetehlikesinden uzakta, havlayp etrafkorkutabilecei emin bir dam altaryordu. Ne var ki, o sralardahkmeti yneten ve Richelieu'nntabiriyle "kararl kafa" denen eyin, dahadorusu fikirlerinde kararllnzerresini kendilerinde bulamad yazarmilletine hi itibar etmeyen, nl deMarsay'in kendisini ciddiye almadngrerek utan duyuyordu. Zaten Raoul'nilerinin devaml olarak bozuk gitmesihkmet erbabnn iine gelirdi.htiyalar Raoul' er ge, artlar ilerisrmek yerine, srlen artlar kabul

etmeye gtrecekti. Raoul'n gerek vezenle gizlenmi olan karakteri, bilinenkarakterine uyar. Devlet benim dercesineahsi, az iyi laf yapan, iyi niyetligrnmeyi bilen bir oyuncudur o. Hikimse duygularla onun kadar ustacaoynayamaz, sahte byklklerlebbrlenemez, kendini manevgzelliklerle ssleyemez, szleriylesayg uyandramaz ve Alceste gibikendini ortaya koyup Philinte[30] gibidavranamaz. Bencillii boyal kartondanbir zrhla kapl olarak ar ar yoladzlr ve ok kere amalad gizlihedefe varr. Tembellii son kertesindeolduundan, ancak ihtiyalarn ackamsn srtnda hissettii vakitharekete geer. Bir ant yaratrken

harcanan emein sreklilii nedirbilmez, ama yaralanan onuru yzndenkapld hiddetin zirvesindeyken veyabir alacaklnn sebep olduu buhranannda Eurotas'[31] yzerek geer, aklnen g hesaplarnn stesinden gelir.Sonra bir ey yaratm olmasna aarak,bitkin bir halde Paris'in hastalklzevklerine gmlr. Derken, yoklukkorkun bir ekilde kendini duyurur. teo zaman gc kalmaz, ba eer, kendinikk duruma drr. Skntdankurtulmak iin, Temmuz htilali'nin gnna kard nadir yeteneklerden biriolan, bakanln stne kalp gibioturduu, talihi ok yaver gitmi eski birdostunu kendine kstas alp, kendi nemive gelecei hakknda hatal bir

dnceden hareketle, onu sevenlerekar, zel hayatn esrarna gmlmkabalklara kendinde hak grr. Amakimse bundan ne sz, ne ikyet eder.Gnlnn bayal, btn kusurlar,btn mutsuzluklar, btn ihanetleri,btn fikirleri avucunda sarpsarmalayan hayszl onu, merut birkral gibi dokunulmaz klar. Temizkarakterde bir insann, karsnda hemensesini ykseltecei ufak tefek gnahlarona vz gelir, biraz daha ar bir hareketbile fazla bir ey ifade etmez. Herkesonu balarken, bir bakma kendini debalatm olur. lerinden onu horgrmek gese bile, belki bir gn lazmolur diye elini skarlar. O kadar dostuvardr ki, nerdeyse dmana hasrettir.

Btn ilk grenleri cezbeden, ama hibirihaneti engellemeyen, her eye imknveren, her eyi mubah klan, onurubirazck zedelendiinde yaygaralarkoparan, sonra hemen balayveren bugrnte babayanilik gazetecininbelirgin zelliklerinden biridir.Arkadalk, zeki bir adamn icat ettii bukelime, en asil ruhlar bile trpler,gururlarn kreltir, byk eyleryaratma azmini yer bitirir ve zihninktye almasn krkler. Bazinsanlar herkeste bu vicdan lakalnisterken, kendi ihanetlerininbalanmasna, dn ak dediklerinebugn kara deme hakkna zeminhazrlarlar. Bir milletin en aydnlanmkesimi ite byle en itibarsz hale

geliyor. Edebiyat asndandeerlendirildiinde, Raoul'de eksikolan slup ve bilgilenmedir. Genedebiyat tutkunlarnn ou gibi o dabugn, dnn bilgisini stp ortayasrer. Yazmaya ne sabr, ne zamanvardr. Gzlemlememitir ama dinler.Salam oturtulmu bir plan yapmagcnden yoksun, imajlarnn gcylebelki kendini kurtarr. Edebiyatdnyasnda argolam bir tabirle tutkutaklr. nk tutku iinde elealndnda her ey insana gerekmigibi gelir. Oysa edebiyatta dehann ii,gerein grnmleri arasndan herkesemmkn geleni bulup karmaktr.Kahramanlar dnceleri dile getirmekyerine, kaak ilgileri tahrik eden,

abartlm bireylerdir. Bunlarn insannhayatnda yeri olan byk eylereilgileri yoktur ve bu noktada hibir eyitemsil etmezler. Ama bylelerizeklarnn abukluu sayesinde, bilardooynayanlarn "tam isabet" dedikleritrden, tesadfen yakaladklar talihleayakta kalr. Paris'te yaylan veyaParis'in ortaya kmasna neden olduufikirleri havada kapmakta stlerineyoktur. retkenlii kendisine deil,ana aittir. Doan frsatlar kullanarakyaar ve elinden karmamak iin onlarsonuna kadar zorlar. Hlasa inandrcdeildir, sz sahtedir, Kont Flix'indedii gibi, ruhunda bir hokkabazsakldr. Kalemini mrekkebe biraktrisin odasnda batrd hemen

hissedilir. Sahte byklkleri ve gereksefaletiyle Nathan, gnmzn edebiyatgenliinin bir aksini sunar. Yalancgzellikleri ve feci dleriyle,frtnalarla dolu hayatyla, ani bozgunlarve ummad zaferleriyle bu genliitemsil eder. Nathan, bin bir rekabetinsistemlerin ardna saklanarak, kendikarlar yolunda yanl hesaplarylayaratt anarinin ylann beslediiyzylmzn, kskanlktan kendini yiyipbitiren, emeksiz servet, yeteneksiz eref,zahmetsizce baar kazanmak isteyenocuudur. Ama yaad bir srisyankrlktan, bir sr ekimedensonra kusurlar onu, Btesini ktidarnkeyfine gre ayarlamak zorunda brakr.Birok ihtiras sahibi gen ayn anda

yaya yola kp da, ayn noktadabulumak istedikleri zaman, yol boyuncasen ben ekimeleri, duyulmadksefaletler, kran krana kavgalar ortayakar. Bu korkun dvten bencilliinen etini ya da en beceriklisi galip kar.Btn itirazlara ramen, bu stnlkhakl grlecek, ona imrenilecek,

Molire'in ifade tarzyla, "herkes onunyolundan gidecektir". Raoul, yenihanedann dman olarak, Madam deMontcornet'nin salonuna dahil olduuzaman yldz yeni parlamayabalyordu. ktidara gelmi olan deMarsay'lerin, Rastignac'larn, La Roche-Hugon'larn siyas eletirmeni olarakkabul edilmiti. Nathan'n sunucusu, iinikemiren kararszlklarnn, kendiyleilgili olan dnda, her trl eylemdenduyduu tiksintinin kurban olan EmileBlondet idi. Kendisi hl herkesi, hereyi hafife alma mesleini srdryordu.Kimseden yana deildi ve herkestenyanayd. Raoul'n dostuydu, Rastignac'ndostuydu, Montcornet'nin de dostuydu.

De Marsay, Opera'da karlatklarndaglerek ona:

Sen siyas bir gensin, diyordu.Bu geometri ekli ancak yapacak bir iiolmayan Tanr'ya mahsustur. Oysaihtiraslar eri bir izgi boyunca ilerler,siyasette en ksa yol budur.

Uzaktan bakldnda Raoul Nathanho bir gktana benziyordu. Gnnmodas da hal ve hareketine, konumatarzna serbestlik tanyacak cinstendi.Kapma cumhuriyetilii ona, bu ilekekei grntsyle, halkn davasngdenlerin brnd bir havaveriyordu. Alttan alta onlar da alayaalsa bile, taknd bu hava kadnlarn

houna gitmiyor deildi. Kadnlarmucizeler yaratmay, kayalarparalamay, tun salamlnda grnenmizalar eritmeyi severler. Sznksas, Raoul'deki ahlak kisvesi de stbayla uyum iindeydi. Rochersokandaki cennetinde can skntseken Havva iin o, renkli, parltl, tatldilli, byl baklar ve uyumludavranlaryla kadnlarn ilkini batankaran ylan olabilirdi ve oldu. KontesMarie, Raoul' fark eder etmez iindeiddetinden kalbini hop ettiren bir kprtduydu. Bu szm ona byk adam,baklaryla onda ta yreine kadarileyen, heyecan veren gzle grlr biretki yapt. Bu heyecandan zevk ald.hretin bir an Nathan'n omuzlarna

rtt ll rengi manto bu saf kadnartt. ay saatinde Marie sohbetedald birka kadnn arasnda, buolaanst varl fark edip birden lafnkesti ve oradan ayrld. Susuu sahtedostlarnn gznden kamamt.Kontes, salonun ortasnda Raoul'nnutuk atar gibi konutuu drt kedivann yanna yaklat. Kolunu MadamOctave de Camps'a vererek ayaktakalakald. Bu harika kadn onun iddetliheyecanlarn aa vuran istemdtitremelerinin ele verdii itiraf etrafabelli etmedi. Geri birden cezbeyekaplm bir kadn gzlerindeki oinanlmaz tatll saklayamaz. O andaRaoul, kendinden gemi, ona bunaverip veritirmekteydi. Etrafn alan bir

kadn topluluunun iinde gizlenmi buzavall kk Havva'nn yapmackszhayranln fark etmeyecek kadar, fiekgibi havay delip geen ineli alaylarna,kimi zaman dolambal, kimi zamangne kadar ayan beyan sulamalarna,kordan bir kalemle izdii alev alevportrelere dalp gitmiti. Henz Avrupalaya dememi mehur Aydalar'nn[32]birinde, eer varsa, bir Licorne[33]bulunup getirilse, onu grmek iin Jardindes Plantes'a[34] koacak olan Parishalknn merakn andran bu merak,gerekten ycelmi ruhlar zdoranda, ikinci dereceden zeklar dakendinden geirir. Ama Raoul budurumdan ok memnundu: lerinden tekbirisine olamayacak kadar, kadnlarn

hepsine aitti.

Nezih ve zarif arkada, kontesinkulana eilerek:

Aman dikkat edin canm, dedi,uzaklan buradan.

Kontes, ne ifade ettiini kocalarn birtrl anlayamad bir bakla, kolunukendisine vermesini isteyerek Flix'ednd. Kocas onu alp gtrd.

Madam d'Espard, Raoul'n kulana:

Azizim, dedi, ansl bir apknsnzsiz. Birka kiinin daha gnlnfethettiniz bu gece. Az nce aramzdanbirdenbire ayrlan zarif kadnnkini de.

Gece yars, saat birle iki arasnda,

ba baa denebilecek bir durumdakaldklarnda Raoul, Blondet'ye buitibarl kadnn szlerini hatrlatarak:

Markiz d'Espard bu szleriyle kimikastetti acaba? diye sordu.

Demin rendim, Madam deVandenesse sana deliler gibi k olmu.ikyeti deilsin herhalde.

Onu grmedim ki, dedi Raoul.

Emile Blondet, bir kahkaha koyvererek:

Ooo! Grrsn grrsn, seni gididzenbaz, dedi. Srf onunla karlaasndiye, Leydi Dudley verecei bykbaloya seni davet etti.

Raoul'le Blondet, kendileriniarabasna buyur eden Rastignac'labirlikte ktlar. Tercihleri belirsiz birbakanlk mstearnn, saldrgan bircumhuriyetinin ve siyas bir Tanrsznbir arada bulunmasna birdenglmeye koyuldu. Gece yemeini aaalyemeye merakl olan Blondet:

Yemeimizi yaadmz dzenhesabna m yesek, ne dersiniz? dedi.

Rastignac onlar Very'ye[35] gtrd,arabasn geri gnderdi. birden,Rabelais'ce bir glle, gnmztoplumunu tahlil etmek zere masayaktler. Yemek arasnda, Rastignac

ile Blondet, karlarndaki buyalancktan dmana, kendiliindenayana gelen ksmeti geri tepmemesinitlediler. Bu iki kadn sarraf, alaycbir dille, Kontes Marie de Vandenesse'inhikyesini bir bir anlattlar.Dokundurucu szler neterini vebelgatin sivri ucunu kadnn saflkiinde gemi genliine, sonra da imdiyaad mutlu evlilie daldrp daldrpkardlar. Blondet, henz tek kabahatikrmz kalemle izilmi kt desenler,zayf suluboya manzaralar, kocasnailedii terlikler, en tertemiz duygularlaicra edilmi sonatlar olan, on sekizinekadar anasnn dizinin dibindenayrlmam, din gerekliliklerin

iliklerine kadar iledii, Vandenesse'inyetitirdii ve akta tadlmak iin,evlilikte yeteri kadar pimi bir kadnarastlam olmasndan dolay Raoul'tebrik etti. nc ampanya iesininsonunda Raoul, bakalaryla yapmayahi alk olmad eyi yapt, iinionlara at:

Dostlarm, dedi, Florine ile olanilikilerimi biliyorsunuz, hayatmtanyorsunuz, bir kontesin akn aslatatmadm benim azmdan iitmeksizleri artmayacak. ok kere,iirlerimdekiler dnda birBeatrice'im[36], bir Laura'm[37]olamadn dnp kendi kendimi

yemiimdir. Asil ve saf bir kadn,kendini bize gzel bir ekil iinde sunanlekesiz bir vicdan gibidir. Bakayerlerde kendi kendimizi kirletebiliriz,ama orada yce, vefal ve tertemizizdir.Baka yerlerde lgn bir hayatsrebiliriz, ama orada sknet, tazelik,bir vahann yeillii nefes alp verir.

Ooo! Beyimiz Musa'nn duasn,Paganini gibi en ili telden alyor, dediRastignac.

Raoul, baklar sabit, akn,susakald. Neden sonra:

Bu aalk toy mstear benianlaya