bikpelamaniluslong waitmankaikai - wantok...

22
PAPUA Niugini i save lusim K5 bilian olgeta yia long ol stua kaikai, bikos ol man- meri bilong yumi i lusim gutpela kaikai bilong gaden na kisim ol kaikai bi- long ol waitman. Dairekta General bilong Opis bilong Aia Edukesen o OHE ( Office of the Higher Education) Profesa David Kavanamur i tok planti kaikai bilong ol waitman, o stoa, i wok senisim ol kaikai bilong ples o gaden, na dispela i kamapim wanpela kain senis we i kamap kwiktaim tru in- sait long kantri. Namba 1968 Me 10 - 16, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 8 Bikpela mani lus long waitman kaikai I go moa long pes 4 Bustin Anzu i raitim SKULIM OL YANGPELA: Wok agrikalsa em i bun bilong PNG, tasol em i sot yet long ol wokman. Ol dispela sumatin bilong Omili Praimeri Skul long Lae i strongim save bilong ol long wok bilong lip kaukau. Dispela wokman bilong Nesenel Agrikalsa Risets In- stitut (NARI) i tok stia, na ol i raitim long buk. Poto: Bustin Anzu

Upload: others

Post on 05-Nov-2019

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

PAPUANiugini i save lusimK5 bilian olgeta yia long olstua kaikai, bikos ol man-meri bilong yumi i lusimgutpela kaikai bilonggaden na kisim ol kaikai bi-long ol waitman.Dairekta General bilong

Opis bilong Aia Edukesen oOHE ( Office of the HigherEducation) Profesa DavidKavanamur i tok planti kaikaibilong ol waitman, o stoa, iwok senisim ol kaikai bilongples o gaden, na dispela ikamapim wanpela kain seniswe i kamap kwiktaim tru in-sait long kantri.

Namba 1968 Me 10 - 16, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

8

Bikpela mani lus longwaitman kaikai

I go moa long pes 4

Bustin Anzu i raitim

SKULIM OL YANGPELA: Wok agrikalsa em i bun bilong PNG, tasol em i sot yetlong ol wokman. Ol dispela sumatin bilong Omili Praimeri Skul long Lae i strongim savebilong ol long wok bilong lip kaukau. Dispela wokman bilong Nesenel Agrikalsa Risets In-stitut (NARI) i tok stia, na ol i raitim long buk. Poto: Bustin Anzu

Page 2: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

P2 Wantok Me 10 - 16, 2012 nius

Citifon EasiPay TopApBaim EasiPay wantaim Citi-fon bilong yuCitifon nau i givim EasiPayTopAp Sevis wantaim BenkSaut Pasifik (BSP). Long yusimdispela nupela sevis, kisimwanpela Mobail Benking Ap-likesen fom long Telikom BisnisOpis o BSP brens klostu longyu long rejista.Taim yu rejistaim Citifon naBSP akaun bilong yu pinis,bihainim dispela 5-pela isistep long baim easipay bi-long yu.Bihain long yu pinisim step 1,plis bihainim step 2 - 5.

Step 1 – Mita bilong yuTaipim “Top” larim wanpelaspes, taipim “Easi” larim nara-pela spes na taipim “hamas yulaikim”.(Olsem. Top Easi 10)

OStep 1 – Mita bilong narapelaTaipim “Top” larim spes, taipim“Easi” larim narapela spes nataipim “Mita namba” larim nara-pela spes na taipim “hamas yulaikim”(Olsem. Top Easi 98275 10)

Step 2Salim teks mesej i go long16288

Step 3Mobail Benking bekim:Olsem: BSP 955xxx Request-ing K10 TopUp for “Nem bilongyu” EasiPay Meter #. Replywith E123456 if Ok.

Step 4Bekim i go long 16288 wantaimTopAp koud long tok oraitimEasiPay TopAp.

Step 5Mobail Benking Bekim:Olsem: “BSP 123xxx TopUpsuccessful – 654321. YourK10 EasiPay Token is22172512053000969 for 13.6units.

Tingim: Olgeta gutpela Easi-Pay TopAp i gat wanpela risitnamba (Olsem.654321)

O’Neill: PNG ikonomi groa gutAja Alex Potabe i raitim

PRAIM MINISTA PeterO’Neill i givim tok lukautlong ol pipel long nokenbilipim giaman bilongsampela man long dispelaileksen taim, we ol i tingting long konim manmerina giaman olsem ikonomibilong PNG i no ron gutolsem bipo.“Mi gat bikpela bilip na mi

ken tok ikonomi bilong PNGem i stap gut o stebel na emi groa gut, olsem polisi stet-men bilong Central Benk ibin tokaut i no long taimtasol. Dispela 2012 basetem i ron gut na ol manimipela i yusim em i bihainimbaset stret.“Nogat wanpela man i

yusim o mekim tok promisbilong givim mani ausaitlong baset. Dispela tingtingbilong ol man husat i gia-manim pipel olsem gavmani no groim ikonomi gut na inoyusim gut mani, em i sem

pasin na giaman toktok olman i wok long mekim longgiamanim pipel long dispelaileksen,” O’Neill i tok.O’Neill i givim dispela tok

lukaut long pipel bihain longbipo gavman Sif Sekretari,Isaac Lupari, i bin mekimwanpela toktok long bung bi-long wanpela politikel patiolsem ikonomi bilong kantri ino groa tasol i go bagarap.Lupari i glasim olsem gav-

man i no yusim gut manianinit long Nesenel Baset2012. Em i tok ol NesenelBaset bilong kantri long yia2006 i kam inap nau i saveting ting long kaikai maninating, i no stret, na ol i nosave go long ol arapelasekta, na tu politiks i savebagarapim skelim bilong dis-pela baset.“Em i tru olsem Nesenel

Alaiens (NA) gavman i binkamapim ol baset we liklikgavman sevis i save kamautlong dispela baset. Lupari itok ikonomi i no bin groa

long yia 2002. Dispela em itru. Yumi olgeta save olsemwanem NA gavman i savemekim baset long pinisimlaik bilong ol yet tasol nakarim politiks bilong ol i kaminsait long skelim mani.“Dispela i stopim na dau-

nim groa na divelopmenlong ol provins na ol rureleria. Dispela i tokaut klialong as bilong ol rot, bris,skul na haus sik i binbagarap taim mani mak bi-long ol samting olsm gol,kopa, wel, fis, diwai na olarapela samting bilong salimna mekim mani, i bin goantap, na gavman i bin rongut long moa mani stret ikam long ol dispela risos. Oldispela long long man bilongwestim mani nating nabagarapim kantri i bin sin-daun wantaim Lupari yetlong dispela bung,” O’Neill itok.“Mipela i nau givim namba

wan praioriti long edukesen,helt, rot na bris, na loa na

oda. Ol dispela em i nambawan eria we kantri i ken groasapos gavman i lukluk i goinsait long en, na mi no pretlong yusim moa mani long oldispela eria we pipel baikisim benefit.“Gavman bilong yumi i bi-

hainim baset stret. Ogetamani mi givim na tok promislong givim i bihanim baset.Ridim ol baset buk. Mipela ibekim ol UBSA na LBBSAmani we Somare-Abal gav-man i no bin givim long olpapa graun bilong PNG LNGProjek.“Tasol yumi gat wanpela

bikpela samting long mekimwantaim mani, we dispela iken sotim gavman basetmani. Dispela em i K900milian gavman i sot yet longbekim, weArthur Somare namani tisa bilong en, GlenBlake, i bin kamapim taim tu-pela i bin kisim dinau manilong Abu Dhabi long kisimmani bilong baim ekwiti seabilong gavman long PNG

LNG Projek. Ol tokim miolsem Treasri i painim pinisK500 milian long bekim dis-pela dinau. Dispela i soimmipela i klinim pipia Somarelain i bin lusim na go,” O’Neilli tok.Em i tok kantri ron gut

bikos ol dinau mani gavmani kisim em i damblo long 25pesen bilong GDP, intres retna inflesen em i stap gut,strong bilong kina em i gomoa agensim ol arapelamani bilong arapela kantritaim yu laik senisim mani, naforen risev bilong PNG i goantap long K9 bilian.“Groa bilong ikonomi bai

kamap long 7.8 pesen naem i long long pasin longting ting olsem kantri bainonap groa tasol stap olsemem i bin stap long taim bi-long Skate na Mekere.“Mi gat bikpela bilip olsem

ikonomi bilong kantri i groagut taim yumi i go insait longileksen,” O’Neill i tok.

Marape amamas long ami daunim loa na oda asua long HelaMEMBA bilong Tari-Pori,James Marape, i amamaslong kolaut bilong PNGDifens Fos ami i go halivimol polisman long daunim loana oda asua insait long HelaProvins.Marape, husat i siaman bi-

long Hela Transisenel Atoriti(HTA), i salim tok amamasbilong en tu i go long ol wan-wan mausman bilong gav-man dipatmen long go wokwantaim ol ami na polis longTari long mekim wok.Ol dispela gavman dispat-

men wokman i kam long olnamba wan gavman ejensiolsem Dipatmen bilongPraim Minista na Nesenel

Eksekyutiv Kaunsil, Dipat-men bilong Petrolium na

Eneji, Majisteriel Sevis, Ne-senel Intelijens Ogenisesenna Koreksenel Sevis.Marape i tok dispela malti-

bilian-kina PNG LNG Projeki kamap long Hela Provinsna disisen bilong gavmanlong salim ami i go antaplong wok wantaim polismanlong lukautim LNG projeksait na ol komyuniti long hapem i kamap long taim stret.Em i tok tenkyu long gav-

man long karimaut dispelakolaut na tok HTA bai sapo-tim dispela kolaut tim longlarim gavman i mekim wokgut.Marape i tok loa na oda

asua insait long Hela

Provins i go moa na taimileksen bai kamap klostutaim tasol, em i gutpela stretlong larim ol ami i stap longHela long mekim pleskamap gut long ronim fri, feana seif ileksen.NEC i bin givim tok orait

long karimaut dispela kolautlong las mun bihan longsampela man i bin brukimloa na ting ting long stopimLNG Projek long Hides.NEC i surukim tu dispela

kain wankain kolaut longPorgera tu we ol ami i naustap pinis long hap.Ol gavman ejensi hsuat i

stap pinis long garun baipainimaut ol sot tem, midiem

tem na long tem asua nahevi bilong edministresen nagavman, na stretim ol dis-pela longlarim strongpelagavman wok manmeri i wokgut long lokol level gavman.Ol i go lukim Hawa Haus

Kalabus, we em i bin paslong yia 1997 na ol i ting tinglong opim dispela haus kal-abus gen.Wankain taim, wnpela ma-

jistret bilong Tari bai gostaim wok dispela wik.Ol kolaut tim bai wok bung

wantaim long painimaut asbilong ol hevi na asu alongHela, na karimaut ol awenestoktok long daunim loa naoda pasin.

Tambu longmaket long rotMAKET long rot em i tambu na

sapos polis i holim yu ol bai sasim yubikos yu brukim loa, NCD/Sentral, Ko-manda na Asisten Komisina, FrancisTokura, i tok.Tokura i givim dispela oda aste long

ol NCD polisman long holim na sasimol manmeri husat i kamapim maketnamel long rot o arere long rot nasalim ol samting olsem niuspepa, buai,smuk, pinat, kon, na ol arapela samt-ing bilong mekim mani.Tokura i givimaut dispela oda long

Metropolitan Suprintenden bilongNCD, na ol arapela 8-pela polis stesenkomanda insait long NCD."Salim ol samting long rot o strit em

i sefti na kraim samting. Ol manmerihusat i save salim ol samting arere onamel long rot i ken lusim laip bilongol, na tu ol wok long kamapim ples ikamap gutpela long ol raskol i isi tasolstilim kar,” Tokura i tok.Stat long nau, polis bai holim na

sasim ol manmeri husat i maket longsait bilong rot o insait long rot.

Gembolg mas kamapimfri na fea ileksenGEMBOLG Distrik

insait long Kundiawa-Gembolg Open Ilek-toret bilong SimbuProvins mas kamapimfri, fea na seif ileksenwantaim gutpela belisi, wanpela intendingkendidet i tok.Martin Kuno i tok

Gembolg em i wan-pela distrik bilongSimbu provins, weileksen i no savekamap gut bikos olsapota na ol kendidetol yet i save pait nastilim ol balot pepa nabokis.Kuno, husat bai

sanap long dispelaileksen olsem indipen-den kendidet longsalensim Memba bi-

long Kundiawa-Gem-bolg, Tobias Kulang, isingaut strong long ol-geta man husat bairon long ileksen longlarim fri, fea na seifileksen i kamap wan-taim gutepal pasin belisi.“Mi singaut long ol-

geta 24-pela intendingkendidet na longmemba Tobias Kulangolsem yumi olgetamas bihainim loa longvot na noken larimpaul pasin i kamap.Larim ol manmeri yet imakim lida bilong ol nayumi noken pait longbalot pepa o bokis,”Kuno i tok.Em i tok las yia bai-

ileksen i no bin kamap

gut taim sampelakendidet i bin pait naresis long stilim olbalot pepa na bokis.Ol mama na meri

pikinini tu i no bin votgut bikos ol i bin pretlong ol man i yusim olgan na samting bilongkamapim birua.“Maulagk hausman

long Mitnadi LLG longGembolg i nokenbagarapim ileksenolsem ol i bin mekimlong bai-ileksen lasyia. Yumi mas bi-hainim Mama Loa nalarim bel isi i stap bikoswanpela man husatbai win em bai kamaplida bilong yumi ol-geta,” Kuno i tok.

Kuno i askim olgetamanmeri na ol manhusat bai sanap longileksen olsem PNGem i kristen kantri napasin bilong kristen imas kamap long ilek-sen taim.“Sapos yumi no bi-

hainim loa na laik bi-long God, bikpela hevii ken kamap. Bikpelapait i ken kamap. Olmanmeri i ken dai.Ples bai paia. Mipela iles long dispela kainpasin.“Olsem na strepela

pasin na pasin bel isimass tap long ileksentaim long Gembolgdistrik,” Kuno i tok.

James Marabe

Page 3: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Me 10 - 16, 2012 Wantok P3nius

Bustin Anzu i raitim

WOK agrikalsa, weplanti i save tok em i buntru bilong kantri, i sotyet long wokmanmeri.Na i gat bilip tu olsem ol

meri em ol lain tru tru weinap mekim kamap dis-pela wok olsem wok tru bi-long ol pipel bilong dispelakantri.Dispela em tingting bi-

long man husait i bosimopis bilong haia eduke-sen, Profesa David Ka-vanamur.Mista Kavanamur i bin

givim dispela toktok longtaim bilong amamasimnamba 15 yia bilong wokbilong Nesenel AgrikalsaRisets Institut o NARI longBubia, autsait tasol longLae siti long las wik.Mista Kavanamur i tok

ol i save olsem ol merilong rural sekta i holim truki bilong mekim wok bi-long Agrikalsa na dispelabai no inap long senis.“Taim namba bilong ol

meri long wok didiman i nobikpela tumas, ol i saveolsem ol meri long ol plesi bekbon bilong agrikalsana long kamapim kaikai.“Na mipela i luksave

long dispela wok bilong olmeri Papua Niugini longwok bilong Agrikalsa nalong kamapim kaikai,” emi tok.Em i tok wok agrikalsa

em wok tru bilong ol longples, bilong ol yet longkaikai na salim long olmaket long kisim manilong lukautim ol yet na

stretim ol narapela samt-ing.Em i tok tu olsem planti

bilong ol dispela kaikai emol i painim nau long olhauslain na tu long olmaket. Dispela wok em itraipela na tu em wanpelabikpela salens long mekimwok painim aut long laipbilong ol manmeri, longkamapim kain kaikaiolsem.Kavanamur i bin ges

spika long 15 aniveseri bi-long NARI, we planti man-meri na skul pikinini i bingo na lukim.Kavanamur, man husait

i go pas tu long Visen2050 plen bilong gavman,i tok 97 pesen bilong olgraun long Papua Niuginiem bilong ol asples nanau i gat salens longmekim olsem 3 pesenlong graun bilong ol igolong mekim wok bilongagrikalsa na bilong lukau-tim abus o laipstok.Em i tok tu olsem planti

ol yangpela bilong nau isurik igo long kaikai bilongol waitman meri na inomoa tingting long kaikai olkaikai bilong ol yet longgaten na dispela baimekim ol i lus tingting longkaikai bilong ol long ples.“Dispela em kamap

pinis wantaim rais longwanem, samting olsem10-15 yia igo pinis, rais inokamap olsem namba wankaikai. Nau yet, rais i kisimples olsem wanpela kaikaiwe mas stap long haus ol-geta taim.

WokAgrikalsa isot yet longwok lain

Page 4: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

P4 Wantok Me 10 - 16, 2012 nius

Nupela asosesen baistretim nius manmeriOL NIUS manmeri i save paitlong halivim ol arapela man-meri long larim gavman i luk-save long rait bilong ol aninitlong loa, na stretim ol samtingbilong narapela manmeritasol ol yet i stap turangu yetbikos nogat gutpela kondisenbilong wok bilong ol.PNG Midia Wokas Asos-

esen (PNGMWA) bai sanapstrong long sapotim ol niusmanmeri long kisim gutpelaluksave long ol haus, potnaitmani na ol arapela kondisenbilong wok.Dairekta bilong Polis Midia

Yunit, Suparintenden DominicKakas, husat i wanpela man

bilong kamapim dispela asos-esen, i mekim dispela toktoklong bung bilong ol nius man-meri long amamasim MidiaFridom De long HideawyHotel, Mosbi.“Bai mipela i larim ol nius

manmeri bihainim ol loa napasin bilong mekim wok. Baimipela pait long larim ol niusmanmeri i gat gutpela potnaitpe, gutpela haus, na ol ara-pela samting i save kamwan-taim wok bilong ol,” Kakas itok.Em i tok PNGMWAbai pait

hat long stopim ol polisman,memba o ol arapela manmeripaitim o kilim ol nius manmeri.

“Em i no stretpela pasinlong larim ol polisman i paitimol nius manmeri logkantri,”Kakas i tok.Em i tok Polis

Komisina,Tom Kulunga na olbiklain long polis i no wabellong dispela kain pasin bilongpolisman.“Ol i tokaut olsem polis bai

mekim wok painimaut i go in-sait long dispela asua nasasim ol polisman husat ibrukim loa. Tasol sapos dis-pela kain pasin em i kamap,yumi mas putim komplein natoksave long polis stesen istap klostu long yu,” Kakas itok.

OLGETA sekta na ogenas-esen insait long kantri masluksave long midia olsemwanpela samting bilong ki-rapim ples, wanpela bikpelamangi na pablik sevan bilongkantri i tok.Ambesada Aiwa Olmi,

husat i bipo ambesada bi-long PNG i go long Japan, itokim Midia Fridom De bunglas wik Fonde long Hide-away Hotel olsem ol kantrilong dispela graun i stap gutbikos long bikpela wok midiai save mekim.Olmi i tok; “Nau taim yumi

joinim ol arapela kantri tulong amamasim dispelaMidia Fridom De, mi singau-tim ol lida bilong kantri longsapotim na lukautim midialong kantri. Dispela kantrimas larim ol nius manmeri iwok fri na noken bagarapim

wok bilong ol.”“I no long taim, mipela i bin

harim olsem ol polisman naol lida man i wok long paitimna bagarapim ol nius man-meri. Dispela em i wanpela

nogut samting bilong midiaindasti long kantri,” Olmi tok.Olmi i tok sapos gavman i

larim midia mekim stretpelawok bilong ol, dispela i savesoim gutpela pasindemokresi, we olgeta rait bi-long manmeri aninit long loai save stap gut.Em i tok olgeta sekta in-

sait long kantri mas lukau-tim midia fridom bilongPNG.“Mi singaut long ol nius

manmeri long mekim wokbilong ol wantaim stretpelapasin na ol i mas raitim omekim strepela pasin taimol i givimaut ol samting longpablik,” Olmi i tok.Em i tok midia em i save

stretim kantri long groa gut,na stretim pasin bilong olmanmeri.

Midia em i divelopmen patna

Ambesada Aiwa Olmi

OL PIPEL bilong Wapena-manda Open long EngaProvins i no wanbel long olnem i stap long ilektoral rolbilong ol, na ol i nau sin-gaut long PNG IlektoralKomisin long stretim dis-pela asua.Jimmy Lyipita, husat bai

sanap long ileksen bilongresis long WapenamandaOpen, i tok, ilektoral rol bi-long Wapenamanda i nostap gut bikos planti ol votao manmeri husat inap longvot i no stap long rol, na tuplanti ol giaman nem ipulap insait.Em i tok em i harim sam-

pela tok win tu olsem sam-pela ol man husat baisanap long ileksen i woklong karim ol gan i kam in-

sait long Hailans longyusim long dispela ileksen.“Mipela i painimaut olsem

olgeta kaunsil wot longWapenamanda i no stapgut. Ol nem i stap nambautnambaut na tu nem bilongplanti manmeri inap longstap long rol i no stap,”Lyipita i tok.Lyipita, husat bai salen-

sim Mickey Kaeok longWapenamanda Open, i toksampela ol pawa-hangreman tu i wok long kisim olgan kam insait long yusimlong ileksen taim long hen-sapim ol wokman na stilimbalot pepa na bokis.“Long Wapenamanda, mi

harim sampela stori pinis.Sampela man husat i laiksanap i karim sampela gan i

kam insait pinis. Polis massekim dispela bikos em i kenbagarapim ileksen,” em itok.Lyipita i tok dispela kain

pasin i save kamapimbikpela hevi long bagara-pim ileksen na, em i nausingaut strong long IlektoralKomisin, polis, ami na gav-man long lukluk i go insaitlong dispela kain pasin longolgeta hap bilong Hailans.“PNG em i demokretik

kantri na yumi mas rausimdispela kain pasin nogut,we em i ken daunim strong-pela pasin demokresi yumigat. Yumi noken larim olnogut lida i rausim fridomna rait bilong ol pipel, we oli save yusim long wan-wan5-pela yia tasol,” em i tok.

Ilektoral Rol bagarap, gan goinsait long Wapenamanda

O’NEILL-NAMAH Gavmanbai kirapim Hela Provinswantaim mani i kam longPNG LNG Projek, PraimMin-ista Peter O’Neill i tok.O’Neill i mekim dispela tok-

tok taim em i opim nupelaTagali Bris long Tari, HelaProvins las wik.Wanpela kampani bilong

Japan, Byakuho Co. Ltd, i binmekim dispela bris long manimak bilong K8.5 milian, na oli bin mekim dispela bris insaitlong 10-pela wik tasol.Dispela bris i save sevim ol

pipel bilong Pureni, Gigira, naHides insait long Saut Ko-roba LLG, na ol arapela man-meri bilong Hela.O’Neill i tok dispela bikpela

PNG LNGProjek em i kamaplong Hela Provins, na ol pipelmas kisim gutpela sevisolsem rot, bris, na haus sik.“Long Ogas 2 las yia, mi no

bin tokim ol lida bilong Hela

long tingting bilong mi longsenisim gavman.“Olsem na nogat wanpela

bilong ol i bin votim mi longfloa bilong palamen. Tasolnau mi redi long wok wantaimol lida bilong yupela, olsemAndersonAgiru, long karim olnamba wan sevis bilong Helapipel i kam bikos nau yumigat sans long wok wantaim,”O’Neill i tokim Hela pipel.Em i tok taim Kutubu Oil

Projek i bin ron long laspela20-pela yia, ol bipo gavman ino save givim bek long olpipel long tok tenkyu longmanmeri Sauten Hailanslong kantri i kisim benefit ikam long ol wel na ges pro-jek.O’Neill i tokim ol pipel bi-

long Hela olsem gavman bi-long en bai luksave gut longol pipel bikos ol papagrauninap long kisim gutpela luk-save long gavman.

Em i tokim ol pipel longnoken stopim LNG Projektasol wok bung wantaimgavman na kampani longlarim olgeta pati i kisim ben-efit.O’Neill i stap long hap na

givim K3m long mekim rot istap long Takali Bris i gopinis long Pureni.Bihian long en, em i opim

ol nupela klasrum long TariTeknikel Hai Skul.

O’Neill luksavelong Hela

Praim Minista PeterO’Neill

PASIN korapsen, braiberi napaul pasin i save daunim nabagarapim ol wok long ol-geta level.Nau wanpela gutpela

piksa bilong dispela ol woknogut em sapos yumi laikkisim ol sevis na tu hariap,yu i mas i go long ol paulpasin na braiberi.Dispela pasin em i stap

long olgeta level stat longantap na i go daun longgrasrut level. Em i stap tu in-sait long ol midia ogenais-esen long PNG, na bikoslong dispela, stendet nakwaliti bilong wok midia em igo daun tru na i no olsembipo.Dispela em sampela

strongpela toktok bipo pres-iden bilong PNG MediaCouncil Peter Aitsi i binmekim long taim em i binkamap na opisiet long lon-sim PNG Media WorkersAssociation (PNGMWA) na

tu trening woksop we i binkamap long Hideaway Hotellong 6 Mail long Pot Mosbilong wik i go pinis.“Pasin bilong braiberi na

ol arapela paul pasin em ko-rapsen, na dispela ol pasinmekim na daunim tru gut-pela stendet bilong midia.Stendet bilong ol repot longniuspepa, redio, televisenna ol arapela wok bilongmidia em i drop i go dauntru. Na yumi olgeta i luksavelong dispela, olsem nasapos yumi laik lukim wokbilong midia i mas igo gut,yumi mas lusim pasin ko-rapsen na wok stret, solevol bilong stendet bilongwok midia bai i ken kamapgut gen,” Mista Aitsi i tok.Em i tokim ol niusman

olsem ileksen i kam klostunau na pasin braiberi baikamap bikpela tru,” olsemna yupela i mas lukaut gutna mekim gut ol wok bilongyupela long taim bilong ilek-sen. Em i nogut long yupela

i kisim ol braiberi,” MistaAitsi i tok.Em i go moa na i tok,

“yumi ol jenolis i no saposlong kisim ol braiberi manina kago, long wanem loa bi-long yumi (Code of Ethics) inogat tok orait long dispela,olsem na long strongim wokbilong midia, yumi mas toknogat long ol braiberi, paulpasin na korapsen namekim wok bilong yumi longgutpela na stretpela pasin.”Praim Minista Peter

O’Neill i bin tok amamasolsem PNGMWA em isanap pinis na bai i ken woklong helpim ol midia wok-manmeri.Ol arapela bikman husat i

bin kamap long dispela lon-sing na woksop em IlektorelKomisina Andrew Trawen,Prof John Nongorr, Siamanbilong PNGMWA SusuveLaumaea, Titi Gabi, DominicKakas na Pacific FreedomForum mausmeri Lisa La-hari.

Pasin korapsen daunim midia wok – AitsiSape Metta i raitim

“Wantaim kamap bilongwesten pasin na laipstail bi-long kaikai, ol pikinini bilongmipela long nau i laik kaikai olkaikai bilong stoa na dispelaem bai wanpela bikpela lusbilong ikonomi.“Dispela i kamap klia wan-

taim rais. Samting olsem 10-15 yia i go pinis, rais i no staplong haus dua bilong olgetalain. Nau em i stap na kisimples bilong ol gaten kaikai,”em i mekim dispela toktoklong namba 15 aniveseri nanamba siks Inovetiv So bi-long NARI long Bubia, Lae.Em i tok ol kaikai bilong ol

long gaden em ol kaikai truna em wan handet pesen(100 %) kaikai long grauntasol ol i kwiktaim long lusimmaket long wanem, ol i laikimol kaikai bilong stoa. Na dis-pela em mak bilong K5b ol isave lusim long wanpela yia,”em i tok.Em i tok ol kaikai we ol i

kamapim pinis na putim insaitlong tin o beg i kam wantaimsalens bilong ol yet, olsemlaipstail disis o sik. Ol kain sik

olsem pat tumas o sik suga, isave kamap taim yumi kaikaiplanti stua kaikai i pulap longsuga.Em i tok long dispela as,

NARI i laik kamapim sampelakain tingting na bringim i gobek tingting bilong ol man-meri na fama long masstrongimwok bilong agrikalsalong ol rural komyuniti, we iken lukautim kantri.NARI em i mekim gutpela

wok taim em i wok wantaimol narapela stekholda olsemFresh Produce DevelopmentAgency, we em i helpim ol lik-lik growa insait long kantrilong salim na maketim olkaikai bilong ol.Long wankain taim tu,

dairekta general bilong NARIDokta Raghunath Ghodake itok dispela Inovetiv So bilongol i gro long olgeta yia, longwanem, planti stekholda nafama i kam na luksave longdispela So bilong didiman oagrikalsa.Em i tok ol i laik kamapim

olsem agrikalsa maskamapim olsem wanpela di-

velopmen agenda bilongkantri long wanem, em i kenmekim wok bilong em yet naem i ris o planti tru insait longkantri.Em i tok amamas tu i go

long Gavana bilong Morobe,Luther Wenge long bikpelaluksave long sapot bilong emlong mani na tu, toktok longNesenel Gavman long luk-save long wok bilong NARI.“Gavana Wenge i bin

helpim mipela long planti rot,long toktok strong long luk-save olsem agrikalsa em buntru bilong kantri, long toktokstrong long noken rausimNARI na pait long kisim manina tu long Provinsel Gavmantu, we em yet i go pas longen,” em i tok.Long dispela bung tu, em

ol i lonsim nupela plen o ko-poret plen bilong NARI bilong2011 i go long 2020, we Ga-vana Wenge na Profesa Ka-vanamur i katim ribon bilongen na givim i go long DoktaJohn Kola, siaman bilongNARI Kaunsel long dispelataim tu.

Bikpela mani lus long waitman kaikai...i kam long pes 1

Page 5: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Me 10 - 16, 2012 Wantok P5sabina

Tumora bai olsem wanem?ORAIT, nau mipela i

lukim narapelabikpela birua i kam

long Peter O’Neill na ol boibilong em, na em i olsemtasol inap pablik i autim krosbilong ol.Ol yangpela man na meri bi-

long UPNG em ol hiro bilongmipela bikos ol i soim strong-pela bel na tingting na holimhan taim ol i mas i go abrusimol polisman i holim gan. Olpolisman i kamap olsempraivet sekyuriti gad gen.Na Dokta Allan Marat, Min-

ista bilong Jastis na Atoni Jen-eral, i wok tok olsem dispelama sol sumatin i mekim em ikamap long ol Enga sumatinlong traim strongim wantok bi-long ol Sif Jastis. Em wanemkain toktok ya? Save bilong emi arere tasol bai em i mekimdispela toktok long traimkliarim dispela Judisal KondakBil? Sapos em i mak bilongsave bilong em, orait, i mas tru,bikos Peter O’Neill na BeldenNamah i wok long stap longhot sup klostu klostu.

Em nau, as bilong dispela Bilem i klia. Em bilong rausim oljas husat i no surik long wok bi-long ol olsem ol Jas bilong In-dipenden Stet bilong PapuaNiugini.Yumi mas tok stret. Ol jas bi-

long yumi, wankain olsem ol-geta arapela jas, i nogatwanpela praivet polis fos longmekim ol hait, pipia wok bilongol, olsem O’Neill na Namah.Dispela tupela man i kenmekim kolaut long laik bilongol. Na ol jas i nogat rot longkisim halivim long nesenel tre-sari long baim politikal sapotolsem Namah na O’Neill i kenmekim olsem.Samting ol Jas i save sanap

strong long en bai ol i wok gut,em ‘rispek’ bihainim skul ol ikisim long loa, wok bilong ololsem ol loya, gutpela pasin bi-long ol, na strongpela bel bi-long ol, na las tru, nem bilongopis bilong Jas.Na wantaim dispela, i gat ol

arapela loa rot bilong wok longstrongim ol dispela oda bilongJas.

Taim i gat bikpela na ples kliabirua long nem bilong Jas,orait, em i nogat wanpela banisbilong em. Em bai yusim kon-tem provisin tasol long loa bi-long banisim opis bilong em. Inogat moa.Olsem na watpo O’Neill na

Namah i skin kirap tru longmekimsave long ol Jas husat inogat pawa long banisim ol,

tasol ol i mekim gut konstituse-nal wok bilong ol, wantaimnogat pret o bihainim wanpelarot tasol. Em nau, yumi nosave.Ol jas bilong yumi i no stap

long as bilong sting i kam sin-daun long Papua Niugini longIndipendens na i kam.Yu laik painim ol man i stap

long as tru long asua long sot-pela histori bilong PNG, orait,yu mas kotim tu Sir Michael,Sir Julius, Sir Mekere, PiusWingti, Sir Rabbie na long taimpolitisen olsem Bart Philemon,husat i bin wok aninit long oldispela ol praim minista husat ilukautim ol na ol wanlain bilongol tasol, na olgeta arapela longkantri, ol i lus tingting long ol.‘Lusim ol Jas bilong yumi

stap’ em i toksave i kam long olYuni sumatin long stori long olpolitisen, na mipela i luksavelong ol long sanap ol i mekimlong dispela samting.Yu mekim mipela i amamas

tru, na yupela i semim kain‘humen raits loya’ olsemPowes Parkop na ol arapelaloya long gavman olsem AllanMarat, Francis Awesa, naMoses Maladina.Judisal Kondak Bil em i no

traim long inapim wanpelasamting i lus long loa i sut longpasin wansait.Olsem na husat loya i go pas

long givim stia tok, o i draftimdispela hap pekpek bilong dok,em i noken kolim em yet loya.Em i wanpela lus man, na

wanpela man o meri bilongsmelim as bilong ol politisen.Na sapos dispela loya i go

het long dispela kain pasin, baibaksait bilong ol i solap longbendaun na likim tumas ol butbilong ol politisen.Mipela i ting olsem UPNG

Loa Skul i mas kamapim wan-pela nupela sabjek ol i kolim,“We bilong Likim ol But bilongol Politisen na Susu long olpinga bilong ol” long ol stadiprogrem bilong ol long bihain.Na mipela i ting olsem ol i

mas kisim Dokta Marat, LLB;LLM; Phd, olsem namba wanSiaman long stiaim ol na olarapela kos long kisim loa digrilong UPNG.

Loa long pasin wansait em ino wanpela fil bilong loa i woklong kamap. Em i wanpelalong ol dispela fil bilong edmin-istretiv loa i stap long taim pinisinsait long ol komon loa kantriwe i bihainim Inglis loa olsemfaundesen bilong ol ligel sis-tem bilong ol. Loa long pasinwansait em ol i kisim long olKomon Loa Kot long ol EklesiaKot i go pas long tingting olsemnogat man i mas sindaun jaslong wok em yet i mekim.Na dispela tingting i gat tu-

pela hap, namba wan em Jas isindaun glasim kot i noken gatwanpela pesenal intares longkot em i glasim; na namba tu,sapos em i nogat samting longkot em i glasim, orait, em inoken tok autim ol tingting bi-long em long go agensim kotjasmen em i sindaun long en.Loa i tok olsem long tupela saitwantaim Jas yet i mas lusimkot na larim narapela Jas i gopas long skelim.Na ol dispela em ol loa tingt-

ing bilong 17 na 18 sensari yetwe i kam, i kam na nau em iholim strong loa bilong pasinwansait i stap nau.Nau, em i no moa askim

sapos em i tru tru pasin wan-sait o nogat. Loa nau i askimsapos i gat sans long pasinwansait i kamap, o sapos i gatinap tingting olsem i mas i gatpasin wansait.Dispela nau em i wanpela

strong pela astingting bilongloa wantaim loa mekimsave,sapos Jas i brukim loa.Olsem na mipela i mas

askim O’Neill na Atoni Jeneralbilong em: “Wanem bikpelaastingting bilong loa i stap in-sait long dispela judisal kondakbil?”Dispela bil i no bin kamapim

wanpela nupela samting longbikpela loa long pasin wansait.Samting em i mekim, em i

tromoim olgeta loa long pasinwansait i go aut olgeta. Em iopim tin snek na long pasin bi-long yumi PNG, dispela Bil ikamapim nupela hevi bilongmipela, olsem hevi bilong‘forum soping’, wanpelabikpela astingting bilong loalong fil bilong praivet intane-senel loa.Em i olsem. Olgeta wanwan

man na dok bilong em bai gokam long ol Kot Rum longpainim wanpela Jas ol i ting bailukluk gut long ol, o wanpelajuri, bai ol i ken winim kot.Nau yet, ol kot rum bai

kamap olsem ol Kot longAmerika i save mekim longmakim ol juri.Tasol, bikpela moa pasin stil

long dispela Bil i stap aninitlong Seksen 5 (2) we i tokolsem:-

“(2) Sapos Palamen ilukim olsem wanpela Jas i norausim em yet aninit long sab-seksen (1) o i senisim kot wokagensim sabseksen (1), Pala-men yet, wantaim wanpelamosen, i ken riferim Jas i golong Het ov Stet long makimwanpela Traibunal long sekimasua long sabseksen (1) na igivim wanpela ripot i go longPalamen o i ken salim i go longnarapela Atoriti long karimautwok mekimsave.”Namba wan asua wantaim

dispela loa antap, em i askim:“Palamen bai kisim dispela luk-save olsem Jas i wansait,olsem wanem?”Na ol praivet manmeri i ken

go long Palamen sapos em ipilim olsem wanpela Jas i wan-sait na sapos i olsem, wanemol rot i stap long bihainim longkarim i go olgeta long pala-men? Na sapos wanpela man-meri i kot i bihainim dispela rot,olsem wanem long ol loa rot istap long em long bihainimlong go long kot tasol? Ol ilusim olgeta dispela long bi-hainim stia aninit long dispelaBil? Sapos nogat, orait, yumimekim wanem stap, na yumiwok go we tru wantaim dispelaBil?I gat planti askim tumas long

dispela Bil.Dispela bil, ol i no skelim gut

tingting long en.Man nating i ken lukluk long

dispela Bil na luksave olsemol i hariap tru long mekim dis-pela bil, na ol i no skelim gutsampela ol bikpela samting,olsem; palamen nau i woklong go insait long wok bilongjudisari, na sapos i olsem,olsem wanem long luksavelong separesen o brukim bi-long ol pawa; we dispela bil iwok daunim; na namba tu,wanem em i as tru long Pala-men long kamapim dispelakain loa?I gat planti askim tumas long

dispela bil, na sapos em ikisim strong, nogut ol gutpelaloya manmeri bai no laik bi-hainim dispela kain bil ol ihariapim olsem.Na olsem wanem long So-

mare? Nau em i wok hariaptru long singaut, “wolf, wolf” ol-geta taim O’Neill na Namah ikamautim wanpela nupelasamting olsem dispela bil longJudisal kondak.Na taim em i sutim pinga

long Ombudsman Komisenlong ol i opim maus long dis-pela Bil, em i skin kirap tru na

belkaskas nabaut.Turangu, ating em i gat hevi

long tingting bilong em. Em ino tingim olsem pastaim longem i ronawe i go long Singapolong silip haus sik, em i bin gopas long senisim loa we irausim ol pawa bilong OC naOmbudsman Komiti, aninitlong Maladina i bin tekova nabosim Komisen. Na bihain, SirMichael i givim mipela ol senislong loa bilong Envairomen,we i rausim ol rait bilong ol pa-pagraun long kotim ol divelop-men kampani long birua ikamap long busgraun. Tenkyulong O’Neill na Namah, dis-pela loa, ol i senisim pinis. So-mare, yu nogat sem tru!Na nau, Sir Micahel i laik bai

mipela i bilip olsem em inamba wan sempion bilong olpipel na rait bilong ol. Plis,tekov i go nabaut. Yu nogatmoa strong na mipela nogatmoa bilip long yu.Mipela ol pipel i bin bilip long

yu na yu no lusim wanpelasamting long mipela na olpikinini bilong mipela. Nogattru!Yu wok long bisi long bildim

liklik empaia bilong yu wan-taim mani bilong pablik.Yu wok long groim kampani

bisnis bilong yu, na yukamapim ol famili na wanlainbilong yu tasol. Insait longNEC tu, yu bin gat liklik ol lainetvaisa husat i wok kisim stialong dispela ‘stail mangi’,Arthur, em Somare yet.Lus tingting long kantri; luk-

luk long wok yu mekim longprovins bilong yu yet longESP. I nogat samting tru longhap!Na olgeta yia, ol dispela

pipel i wok pasim tingting yetna givim sapot na votim yu igo, na yu wok lukim kambekbilong yu olgeta faivpela yiaolsem wanpela kain rait wan-pela kain god yet i givim yu.Yu sik ya. Em i klia.Na nau em i taim bilong

O’Neill na Namah long repimkantri na pinisim olgeta kinana toea, na yu wok singaut,“stil dok, stil dok!” Wanem? Yutasol bai kaikai? Tupela emman tu ya. Na yu ken pasimmaus.Sir Michael, yu nogat as

long toktok makim ol pipel yuyet i bin yusim taim yu staplong opis.Insait long sikspela mun bi-

hain long ol i kisim opis, dis-pela tupela i givim pipel fri heltna fri edukesen. Em i orait. Nainsait long 40 krismas yuholim pawa, yu givim wanem?Nogat tru! Ziro Balens!

Page 6: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Me 10 - 16, 2012 Wantok P7heltedukesen

Saveman bai toktok long museum At koleksenWANPELA saveman long saitbilong man i kamap olsemwanem, we em i stap long emna ol senis long man nasosaiti, bai givim leksa o tok-tok long Yunivesiti bilongPNG, Waigani (UPNG), longtude apinun.Profesa Robert J Frost em

Profesa bilong Antropoloji naVisuel Ats Kalserel Stadis longRochester Yunivesiti long NuYok, Amerika, bai givim toktoklong Kuri Dom Bilding, UPNGlong tude apinun. Leksa o toktokbai stat long 4 kilok inap long 6kilok nait.

Het tok long leksa em, “TheSocial Life Things: What can oneMuseum Collection Tell us aboutEntanglements around objectsfrom Oceania?”Profesa Frost i bin mekim ol

wok risets long PNG, stat yetlong 1984. Em i visiting profesalong Australian NesenelYunivesiti long Kenbera(Canberra), Australia na tu, longwanpela yunivesiti long Paris,Frans.Intres bilong em nau em long

“globolaisesen” olgeta kantri naui hap long wol famili na wanemsamting wanpela kantri i wokim

em i mas skelim wantaim olnarapela kantri long wol, kopore-sen, ol gif na ol komoditi, meskonsamsen na mes midia.Liklik glasim long samting bai

Profesa Frost bai toktok long enem long, ol samting olsem pipel,i save senis tu long taim ol yia iron long wanem, ol tu i gat sosellaip.Profesa Frost bai toktok long

wanem samting yumi ken lainimlong stori bilong koleksen bilongwanpela museum i gat ol kolek-sen bilong ol Pasifik Ailan, emlong P.G.T Koleksen longBuffalo Musium bilong Saiens

long Nu Yok, Amerika, rot we ol ibin mekim ol koleksen, pait longol, salim na nau ol i putim i staplong pablik i lukim.Dispela prisentesen bai glasim

sosel laip bilong ol koleksen we igat moa long 6,000 ol atifeks,kaving na ol samting ol bin kolek-tim long PNG, Solomon Ailan, olatwok bilong ol Aborijinis pipelbilong Australia na tu, long olnarapela hap bilong Oseania.Dispela bai soim rot we soselhistorikel risets long ol koleksen iken mekim sampela samting ikamap klia na moa yet long oldispela:1. Wok tred o baim na

salim ol kalserel samting namellong ol asples pipel na ol wait-man long stat bilong 20 senseri;2. Stat bilong nesenel

kalserel propeti loa longAustralia; na3. Luksave na putim ol

Atwok bilong Oseania long so napablik i lukim long ol musiumbilong ol Fain At bilong ol kantrilong Yurop, Amerika na ol nara-pela kantri bilong ol waitman.Pablik i welkam long go harim

dispela toktok we bikman baimekim na kisim save long olsamting i karamapim kalsabilong yumi ol pipel bilong PNG.

DWU soim olsamting longOpen De

James Kila i raitim

DIVAIN Wod Yunivesiti (DWU) longMadang i bin soim planti ol gutpela samt-ing insait long ol skul bilong en taim olsumatin i amamasim Open De bilong ollong Sande, Me 6.Ol wan wan dipatmen bilong DWU i go

het long soim ol kain kain skul kos na pro-gram bilong ol long ol pablik long luksave.Insait long dispela selebresen bilong

Open De, planti manmeri bilong Madangtaun na tu sampela ol bikpela bisnis haus ibin go amamas na soim ol prodak bilong ollong dispela de.Presiden bilong Atonomes Rijen ov

Bogenvil, John Momis i bin givim toktoklong pinis bilong dispela Open De.Narapela ges long dispela bikpela de em

Hai Komisina bilong Australia i kam longPNG, Ian Kemish i givim toktok.Planti ol manmeri na sumatin i amamas

long lukim ol gutpela stol ol sumatin isanapim na tu, ol wok ol sumatin i mekimlong wan wan dipatmen bilong ol.Ol sumatin bilong ol afiliet skul o koles

bilong DWU olsem Koles ov Alaid HeltSains na Luteran Skul ov Nesing tu i bin goamamasim dispela Open De long meinkempas bilong DWU long Nabasa Rot.Sampela ol bikpela bisnis haus long

Madang taun i bin go long DWU Open Detu long soim ol prodak bilong ol.Planti ol manmeri husat i go long Open

De i amamas bikos ol i lainim planti gutpelasamting long ol kos we DWU i save givim.

Tabubil Haus sik kisim K10,000 donesen long OricaTABUBIL Haus sik long OkTedi, Westen Provins i kisimhelpim wantaim manimak inaplong K10,000 bilong helpimhaus sik long skruim gut sevislong ol pablik na wokman longmain na ol ples klostu.Orica Maining Sevisis

Limited (OMSL) i bin givim dis-pela manimak long TabubilHaus sik long las wik.OMSL em i wanpela kam-

pani we i save speselais longsaplaim na wokim ol samtingbilong helpim Ok Tedi mainingkampani i karimaut ol wokmaining bilong em.Kampani i givim dispela

helpim long soim amamasbilong ol i go long Dokta JohnOakley, Dokta Zu’ufa-LakiMurray na ol nes husat i binhelpim na lukautim gut wan-pela longpela taim wokmanbilong ol, taim em bin sik longlas yia.Em long Tuki Tiplin bilong

Oksapmin long Sandaunprovins na wanpela longpelataim wokman bilong OricaMaining Sevis kampani, taimem bin gat sik long lewa, tasolol dokta na nes bilong TabubilHaus sik i bin givim em gutpela

helpim na em i stap laip na olbin salim em i go long kisimmoa tritmen long Mater PraivetHaus sik long Taunsvil(Townville), Australia.OMSL menesa long Tabubil,

Keith Freeman, taim em igivim sekmani i go long bosbilong ol woklain long TabubilHaus sik, Dokta Toki Inna, taimem i autim luksave na tok ama-

mas na luksave long bikpelana gutpela sevis we dispelasik ya i givim, i tok Oria i ama-mas long ol woklain bilong emlong kampani yet na tu, longwok ol i mekim long operesenbilong OTML.Mista Freeman i tok kampani

bilong em bai go het longsapotim Tabubil Haus sik, naem i singaut long ol narapela

kampani long givim helpimbilong ol tu.Long wankain taim tu,

OTML Operesens ProjekMenesa bilong OMSL, DarrenRoberts i bin strongim toktok tulong bikpela wok sevis weTabubil Haus sik i save givimlong asples komyuniti na olwok manmeri bilong main na olfamili bilong ol.

ORICA GIVIM LONG TABUBIL HAUS SIK: Bosman bilong ol woklain long Tabubil Haus sik, Dokta Inna (Hankais)i kisim K10,000 sekmani long wokman bilong Orica, Tuki Tiplin, taim Dairekta bilong Nesing sevis, Nelson Koek(namel) na OMSL Operesens sait menesa, Keith Freeman, i lukluk i stap. Poto: OTML Pablik Rilesens

DONESEN: Tabubil Laions Klab i kisim donesen long Menesa bilongTrenspot na Sefti wantaim Tabubil Enjiniaring, Madaha Doriga.Laions Klab bilong Tabubil i bin kisim donesen bilong 81 katen ol bukbilong rit we bai tilim i go long ol skul i gat bikpela nid long en.Dispela bikpela donesen i bin kam long Tabubil Enjiniaring LimitedTrenspot, wanpela asples kontrakta kampani long Tabubil.Menesa bilong Trenspot na Sefti wantaim Tabubil Enjiniaring,Madaha Doriga, i bilip olsem Klab bai tilim ol buk aninit long netwokbilong em i go long ol skul long helpim ol skul pikinini wantaim wok,stadi na skruim save long rit.Presiden bilong Tabubil Laions Klab, Los Amet, taim em i tok tenkyulong OMSL long bikpela donesen ol i kisim long wanpela kampani itok ol bai tilim ol buk i go long ol skul i stap long ol asples komyunitilong Tabubil na Not Flai eria.Tabubil Laions Klab PNG i hap bilong 201Q2 Not Kwinslen Distriklong Australia.Poto: OTML Pablik Rilesens

HOSPITALITI NA TURISIM: Tupela DWUHospitaliti na Turism sumatin i sindaun longstol bilong dipatmen na soim ol samting longskul eria bilong ol. Poto: James Kila

Page 7: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

niusP8 Wantok Me 10 -16, 2012

Veronica Hatutasi I raitim

WANPELA man PNG i strongim tingting na wok longsevim ol ledabek trausel (turtle) long dispela kantri.Nem we ol saientis o saveman i kolim ol kain trausel

olsem em long “dermochelys coriacea”.Na man husat i mekim olsem wok bilong em long

sampela yia nau long sevim ol dispela ledabek trauselem long Wenceslaus Magun, wanpela man Riwo naBagabag Ailan long Madang provins.Em bin wanpela ripota pastaim, tasol em i lusim wok

olsem niusman long go wok wantaim ol NGO we i wokstrong long lukautim na sevim envaironmen bilongPNG. Taim em i wok wantaim Conservation Interna-tional, em bin kisim strongpela tingting long mekimsamting em yet long sevim ol ledabek trausel bikossapos i nogat, ol bai pinis. Dispela em bikos pipel i woklong kilim na kaikaim ol na tu, ol i wok long kisim ol kiaubilong ol na kaikaim.“Maski ol kain salens i kamap, mi strongim tingting na

go pas long grup bilong mi long lukautim na sevim olledabek trausel we nau i stap long hevi long pinis longdispela kantri.“Em i bikpela hatwok long sevim, lukautim ol (ledabek

trausel) na ol bai go planti. Sapos nogat man i wokimsamting long sevim ol dispela kain trausel, ol bai pinisolgeta. Dispela em bikos ol ples lain i save yusim mitbilong trausel long ol bikpela kaikai, wokim kaikai longpasin tumbuna seremoni na kaikai nating tasol long ol-geta de kaikai bilong ol. Tu, em i bikpela wok, tasol inogat inap mani,” Mista Magun i tok.“Man i mas gat komitmen na bikpela laik long mekim

wok long inapim dispela gol na tu, long senisim tingtingna pasin we pipel bilong yumi i gat pinis long en,” MistaMagun i tok.Em i tok planti ol nambis ples long PNG ol bin raun i

go lukim long yia 2006, ol bin tokim grup olsem ol binkamap long trausel o wanpela long ol abus samting bi-long solwara. Na ol bin autim wari bilong ol olsem ol pis,trausel n a ol narapela ab us bilong solwara i wok longsot o pinis o dai, na ol yet i asua long kontribiut longkamapim dispela hevi.Ol bin tokautim wari olsem sapos nogat man i wokim

samting nau long sevim, lukautim na ol bai go plantigen, ol trausel n a ol narapela abus kaikai samting bi-long solwara na samting bilong tumbuna we ol i gatwantaim ol trausel bai dai na pinis.“Dispela luksave olsem ol trausel, ol n arapela samt-

ing bilong solwara na ol kastom wok pipel i gat wantaimol samting bilong solwara, n etsa na envaironmen i binstrongim mi long kirapim Si Tetol Restoresen na Protek-sen (ATRP) projek long yia 2006.“Stat long dispela taim i kam inap nau, mi n a lain bi-

long mi i go hetim wok wantaim ol taget komyuniti bi-long mipela. Dispela e mol ples olsem Karkum, Mirap,Yadigam, Tokain, Magubem na Kimadi long not kos bi-long Madang, Mur, B aru, Sel, Lamtup, Singor, Teterau,Yamai, LongAilan long Rai Kos distrik na liklik lain nam-bis ples long Karkar Ailan. Tu, sampela ples not kos naBogia Distrik.“Bai mipela i skruim wok i go long moa pipel long dis-

pela kantri, n a mipela bai yusim midia long karimaut olawenes wok olsem ol ples manmeri n a pikinini i gat woklong lukautim ol dispela ledabek trausel,” Mista Maguni tok.“Mipela i laikim pipel long luksave olsem ol dispela

trausel i stap laip long solwara long moa long 100 mil-ian krismas. Na ol bin stap tu taim ol bikpela animal ol ikolim long dainaso i stap long dispela graun,” MistaMagun i tok.Ol dispela ledabek trausel em ol spesel trausel we i

ken groa moa long tupela mita, daiv i go daun stret longbik solwara, mak long weit o bodi hevi bilong ol i staplong moa long 300 kilomita na ol i ken swim i go longlongwe hap stret.Mista Magun i tok nau yumi save olsem ol ledabek

trausel i save raun longpela rot long solwara moa long6,000 mail raunim ol Pasifik Ailan kantri i go olgeta longpainim kaikai long Kalifonia long Amerika, na kam beklong PNG long karim kiau.

WOKSOP:Komyunitilong plesTokain i sin-daun longwoksop nawokim divel-opmen plenbilong ol.Poto:Wences-laus Magun

Sevim olledabektrausel

Page 8: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

merinius Me 10 - 16, 2012 Wantok P9

YUMI stap nau long Tem 2 bilong 2012 skul yia naplanti skul i go hetim strong akademik yia bilong ol.Tasol sampela skul i bungim hevi bikos ol i no stapinsait long “fri edukesen” polisi bikos long sampelasamting.I gat plen nau long glasim gen “fri edukesen” polisi

na ol gavman i kam bihain i ken bihainim dispela polisitu.Sampela samting we wok glasim i mas lukluk long

en na tingim em, dispela polisi i mas lukim olsem emi karamapim olgeta skul pikinini. Piksa em, long nau“fri edukesen” polisi i wansait na i no helpim olgetapikinini. Em i helpim tasol ol pikinini i save skul longol gavman skul. Ol sumatin i skul long ol praivet skul,ol ACE skul, sios ejensi, ol IEAo intanesenel skul naol priskul we ol pikinini krismas bilong ol i stap aninitlong 5-pela yia, i no kisim helpim long “fri edukesen”polisi.Invesmen long edukesen bilong skulim ol humen

risos o ol wok manmeri bai helpim tru kantri bilongyumi. Sapos gavman i laikim bai Visen 2050 i wok,invesmen long edukesen em i rot long go long en. “Friedukesen” polisi wok glasim i mas tingim long helpimtu ol pikinin i skul long ol praivet skul bikos:Ol pikinini i skul long ol praivet skul i sitisen bilong

PNG, na ol i mas kisim helpim tu we ol narapela skuli kisim i kam long ol polisi we nesenel gavman ikamapim.Sapos gavman i no nap givim “fri edikesen” sapot

long ol skul pikinini long praivet sekta, i moabeta polisii mas lukluk long sabsidaisim ol skul fi. Sapos gav-man i sabsidaisim edukesen long ol praivet skul, moapapamama bai inap long salim ol pikinini bilong ol igo na tu, dispela bai helpim long daunim hevi ol tisa ibungim long ol pablik skul we i gat planti pikininitumas. Na i nogat inap spes na klasrum.Gavman i sainim pinis ol bikpela intanesenel kon-

vensen o agrimen olsem Konvensen long rait bilongol Pikinini na CEDAW. Na em i mas lukim olsem olpolisi bilong em i no abrusim ol intanesenel komitmenem i wokim pinis, na tu, em i noken promotom “dis-crimination” o pasin bilong wokim wansait pasin o ino helpim sampela grup.Taim gavman i mekim wok glasim long “fri eduke-

sen” polisi, em i mas toktok wantaim ol lain we dis-pela polisi bai helpim. Em long ol papamama, olsumatin na ol skul long rot we polisi i wok long en naol tingting bilong ol long kisim polisi i go fowed.Gavana bilong Nu Ailan, Se Julius Chan, i tokim

pinis Palamen olsem provins bilong em i go hetim “Friedukesen” polisi pinis long sampela yia nau na em iwok gut. Wok glasim komiti i ken lukim na bihainimol gutpela samting we Nu Ailan Provinsel Gavman ikisim taim em i bihainim dispela “fri edukesen” polisi.“Fri edukesen” polisi em i gutpela long planti famili

long dispela kantri na olsem, ol i mas glasim longhelpim olgeta skul pikinini long PNG, na i no liklik laintasol.

Fri Edukesen Polisi i nokaramapim olgeta skul

Yut, Meri naFamiliwantaim

LorraineSiraba

OL KUMU MERI: TUPELA meri ya,Tuna Scheftlowitz, i save raitim ol storilong kaikai na Christine Billie Nielson,em wanpela profesenel kuk na fudstailis, i raitim wanpela buk long we bi-long yusim na kukim ol kaikai i nogatmit, tasol planti kumu na prut.Tupela i karimaut bikpela promosenlong kaikaim ol kumu na prut na watpo.Tupela i raitim planti ol resepi o rot longbihainim long kukim ol kaikai wantaimol kumu we i ken sevim pipel na wolbikos kumu nap rut e mol helti kaikaimoa long mit, suga na ol gris kaikai.Poto na Stori: Nature&Health me-gesin

WANPELA meri nau iholim namba wan woklong Dipatmen bilongForen Afeas na Tred.Em long Ambaseda

Lucy Bogari, meri husat igat bikpela ekspirienslong wok wantaim dispeladipatmen long wanem,em i wok long hap klostulong 30 krismas.Long las wik, Mis Bog-

ari i bin kisim wok olsemEkting Sekreteri bilongDipatmen bilong ForenAfeas na Tred.Long wanpela dina

kaikai ol bin holim longlas wiken Sarere longRoyel Papua Yot Klablong amamasim makimbilong Mis Bogari longdispela wok, HaiKomisina bilong Malesia(Malaysia) na tu, Din bi-

long ol Diplometik Kops,Datin Seri Blanche Ol-bery, i tok Mis Bogari iwanpela meri husat imekim bikpela na gutpelawok na i go antap longtop level bilong ForenSevis.Mis Olbery i tok wan-

taim gutpela stia bilongMis Bogari, em i bilipolsem Dipatmen bilongForen Afeas na Tred longPNG bai lukim gutpelawok moa na tu, wok napren pasin wantaim 16-pela ol Hai Komisin naEmbasi i makim ol wanwan kantri bilong ol na istap long PNG.Mis Bogari i tok em i

laik lukim moa toktok nawok bung namel long oldiplometik misin na dipat-men bilong em.

Lucy Bogari kisim wok olsemForen Afeas na Tred bos

Raun Lukim ol Merina Pikinini:

Page 9: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

P10 Wantok Me 10 - 16, 2012 siosnius

LIDA i mas gat pasin bilong larim ol lain i wokim rong longem, no wari tumas, na painim gutpela rot bilong stretimrong we narapela i mekim long em.Dispela em i wanpela bikpela na strongpela kwaliti mak

bilong lida.Yumi save olsem long dispela graun i gat kainkain man-

meri i pulap. Sampela manmeri i gat gutpela bel, spirit,pasin, we bilong toktok na i gat tingting.Sampela manmeri i no save tingting gut na toktok. Olsem

ol lida, yumi gat we bilong luksave long kain manmeri nanogut sait bilong ol na tu, long eria we ol i gat strong bilongmekim gutpela toktok na pasin.Sapos yumi laik stap lida, yumi mas save long tupela

bikpela samting. Namba wan em, yu noken holim rong bi-long narapela i stap longpela taim na wari na painim rotlong bekim bek asua.Namba tu em,yu mas lusim rong ol narapela i mekim

long yu. Dispela em i pasin tru bilong God Papa bilong yumina yumi tu mas holim dispela pasin na bihainim.Lida i manmeri husat i gat kain bel olsem Papa God we

i gat bel sore, bel marimari na bel bilong laikim man nalusim rong.Pasin bilong pogivim rong ol i mekim long yu em i pasin

bilong Kraist Jisas.Em i beten long Papa i ken pogivim ol man husat i wok

long birua long em. Na tu Joseph bilong Baibel we yumilukim pinis i gat dispela kain bel na spirit taim ol brata ol imekim pasin birua long em, em i kisim bikpela pen napainim taim nogut long han bilong ol arapela lain.Tasol yumi lukim olsem Joseph em i pogivim ol brata bi-

long em na lusim rong bilong ol. Joseph em i gat gutpelabel na spirit insait long laip bilong em. Joseph em i gutpelapiksa bilong laip na wok bilong lidasip. Sapos yu ken holimdispela pasin, bai yu kamap gutpela lida tru.Manmeri i gat dispela kain pasin bilong isi na bel sori long

arapela bai yu inap bosim ples na kamap lida i no bilongkamap lida tasol. Dispela kain pasin i ken mekim yu staplongpela taim long graun na winim sik na wari, na stap gut.Man bilong bel hat na kirapim kros bai i bungim planti

kain hevi long laip na sindaun bilong em. Tude yumi lukimol liklik samting we yumi inap long daunim wok longkamapim ol bikpela hevi long ol komyuniti bilong yumi. Nabagarapim planti gutpela laip na sindaun.Ol liklik toktok i olsemwanpela masis stik taim em i lait lik-

lik inap long kukim bikpela kunai na bus.Olsem na yumi mas was gut long ol pasin bilong karim

tok na tok baksait.Olsem lida, yu mas holim pasin bilong holim long tingting

bilong yu yet, sampela samting we yu save inap longkamapim bikpela trabel sapos yu tokaut long narapela.Yu husat manmeri i ritim dispela lidasip toktok, mi laik tok

olsem marimari na sori bilong God Papa bilong yumi i kenstap wantaim yu na olsem, yu ken kamap gutpela lidamanmeri. Amen!

Lida i mas lusim rong bilongnarapela na God Papa bailusim rong bilong em.

OL KATOLIK pipel long SautenHailans i gat wanpela nupelapater husat bai helpim long sti-aim spiritual laip bilong ol nakamap ol gutpela manmeri insaitlong familiu, komyuniti na kantri.Dispela man em Pater Nelson

Matthew husat i gat 30 krismas,na em i kam long liklik ples Ku-pari, Tari Distrik long SautenHailans provins we bikpela gesprojek long kantri, PNG LNGProjek, i stap long en.Long las wik Fraide, bikpela

lotu i bin kamap long Mendi, emhetkwota bilong Katolik Daiosislong Sauten Hailans provins, wei bin lukim Nelson Matthew ikisim blesing long han bilongBisop Donald Lippert longkamap wanpela Daiosisen pater.Maski bikpela LNG ges projek

i kamap long provins bilong emna em i save wokim gut stretlong skul, tingting bilong PaterMatthew i bin strong long inapimdriman bilong em we em bin gattaim em i liklik yet. Dispela emlong kamap wanpela Katolik

pater.Long lotu bilong kamap pater,

planti pater i bin helpim BisopLippert long wokim lotu we plantilain rilijes, famili, hauslain, wan-pisin, ol poroman na Katolik pipellong Mendi Daiosis i bin stap in-sait long en long amamasimbikde bilong nupela pater ya.Pater Matthew i bin wokim

skul bilong em long Sen FrancisPraimeri skul long Tari long 1990na bihain, skruim skul long SenJoseph’s Tari Hai skul long 1999.Nau skul i kamap sekonderi skul.Ol toktok ol i save givim long

vokesen taim long hai skul i binstrongim tingting bilong PaterMatthew na taim em i pinisimGret 10 bilong em, em bin karimol liklik samting bilong em i golong Sen Fidelis seminari kolislong Alexishafen long Madanglong skul seminari inap long yia,2001.Narapela tripela yia em bin go

bek long hailans na dispela taim,long Gud Seped seminari longBanz, Jiwaka provins.

Long 2005, em bin stap natinglong ples long glasim na skelimtingting sapos em i wokim gut-pela disisen long kamap pater.Em bin painimaut olsem tingt-

ing bilong em i strong yet na bi-hain long wanpela yia, em bin gobek long seminari long Madangna bihain, long Holi Spirit Bo-mana Katolik Tiolojikel Institut,ausait tasol long Mosbi siti weem bin pinisim skul bilong emlong Novemba 2010.Long Janueri 2011, em bin

kisim blesing long kamap Dikonna ol bin salim em i go mekimPastorel wok long Hulia perislong Komo Magarima Distrikinap long em i kisim blesing longkamap wanpela pater long laswik Fraide.Famili bilong em, ol hauslain

na wanpisin i amamas stret longlukim pikinini bilong ol i kisimwok long sios na kamap paterbikos long dispela eria tu, em baihelpim pipel bilong em long spir-ituel sait na tu, long sosel napisikal sait.

Mendi Daiosis i gat nupela pater

SARERE Epril 28 i bin wan-pela bikpela de bilong ol Ka-tolik perisina bilong SenPeter Sanel Peris, Erima in-sait long Nesenel KapitelDistrik.Dispela em bikos em i

pestode bilong petron santuo was santu bilong peris,Santu Peter Sanel.Liklik histori bilong Santu

Peter Sanel em, Peter Sanelem i namba wan Santu bi-long ol Katolik pipel long Os-eania o Pasifik rijen.Em bin wanpela paionia

pater misineri bilong Frans olbin salim em i go wok longwanpela liklik ailan bilongFutuna, nau i hap bilongFrens Polinesia.Long 19 senseri, em wan-

taim ol narapela misinari i bin

kisim Tok bilong Bikpela i golong ol pipel bilong dispelaailan we pipel i bin stap yetolsem ol tematan o ol i lotulong ol tumbuna bilong ol.Taim em i mekim wok misi-

nari na pulim planti pipel longKristieniti o nupela lotu, Kingbilong Futuna i kros noguttru. Na em bin go kilim PeterSanel taim em i mekim wokmisinari i stap.Olsem na em i kamap

namba wan santu bilong Os-eania rijen we PNG i hap bi-long dispela rijen tu.Bleset Peter ToRot i

kamap olsem namba wanasples man bilong PNG naPasifik long kamap olsemsantu man. Santu PeterSanel i bilong kantri Franshusat i bin kamap nambawan santu bilong Oseaniarijen long wanem, em imekim woki misinari long

rijen na haiden king bilongFutuna i kilim em i dai.Olsem peris i save mekim

olgeta yia, bikpela selebre-sen i bin kamap long SarereEpril 28 long Sen PeterSanel peris graun na perishol.Pastaim, i bin gat wanpela

misa lotuna bihain long em,ol ektiviti olsem ol tumbunasingsing na danis ol wanwan liteji grup i bin redim naputim kamap, ol disko danisbilong tude ol yangpela iputim kamap, na plantikaikai we ol perisina na olwanwan liteji grup i bin redimem ol i bungim wantaim nakaikai wantaim pastaim olselebresen i pinis taim nait ilaik pondaun.Kaikai i bin nais tru na ol-

geta i bin amamas longserim bikos ol i kukim long olkain kain stail olsem mumu,

aigir, BBQ, grisim wantaimkokonas, kuk wantaim sosna ol narapela samting longmekim kaikai i teist nais stret.Ol wan wan liteji grup i bin

go pas long ol hap seksenlong lotu em, Entrens pros-esio o stat bilong lotu napater wantaim ol Alta bois nagels i go insait em Kasa oKanage na Saraga grup i gopas long en.Godons Katolik Komyuniti

i bin kisim Baibelt prosesiotaim KIngfisa na Crane Stritna ol Stesen yut i bin kisimOfatori prosesio.Selebresen i bin kamap

gut tru na olgeta lain i binamamas na mekim savelong ol tumbuna singsing nadanis na ol narapela moa.Ol bin pinisim gut olgeta

ektiviti wantaim bikpela ama-mas long luksave long wassantu bilong peris bilong ol.

Sen Peter Sanel perisamamasim pestodeVeronica Hatutasi i raitim

TAIM BILONG KAIKAI: Peris pris bilong SenPeter’s, Pater Marcianus, i skelim naispela mumukaikai bilong em. Wantok Fail Poto

RILEKS NAS LUKLUK: Sampela ol Sen Peter’s perisina i sindaunna lukluk long ol samting we ol i putim kamap long progrem.WantokFail Poto

“WITNES long laip bilongem, ol skul bilong em nabikpela laik long asples bi-long em bai stap olsemspesel mak bilong yupela.“Bai yupela i kisim

strong long pre long emlong helpim yupela, naGod Papa, Kruse naSantu Tok bilong Bikpela ipulapim yupela. Blesing istap wantaim yupela,”Hetman bilong KatolikSios long wol, Pop Bene-dict 16, i bin tokim ol pil-grim bilong kan tri Polanhusat i bin stap long lotubilong selebretim nambawan anivesari bihain longsios i bin mekim kamapnau i dai wantok bilong ol,Santu Papa Pop JohnPaul 2.Namba wan anivesari

bilong Bleset John Paul 2i bin kamap long las wikTunde, Me 1.Long dispela taim,

planti ol pilgrim long as-ples kantri bilong nau i daiPapa Santu, Pop JohnPaul 2, na ol narapela tu, ibin go gen long Rom longluksave long dispelasantu man we planti pipellong wol i gat long em olKatolik na ol narapela lotulain i bin laikim tumas taimem i stap laip yet.Long wankain taim tu,

wanpela sumatin i skullong Tioloji long PontifikalLateran Yunivesiti longRom, em RebeccaPawloski, i bin stap longanivesari lotu na i tingimbikpela seremoni ol binholim long las yia Me 1,we ol bin mekim nau i daiPop John Paul 2 i kamapwanpela Bleset o rot longkamap santu long sios.Rebecca i tok long biat-

ifikesen seremoni las yia,planti milian pipel long ol-geta hap bilong wol i bin

pulapim Siti Senta longlukim na stap insait longseremoni.Em i tok long nait i go

inap moning, senta i binpulap kapsait wantaimpipel i wok long pre, sings-ing na holim na sekim olflek long ol wan wan kantribilong ol.Em i tok long em, Bleset

John Paul 2 i wanpela rolmodol na ol raiting bilongem i bin bikpela samtinglong laip bilong em, taimem i stap yet long hai skul.“Em bin kamap olsem

rol modol o gutpela piksawe mi bihainim long sti-aim laip bilong mi- man ilaikim netja, tiata o olmuvi, no bin pret long bi-hainim taim em i strongimtingting bilong em longsamting, na i no pret longprektisim laik pasin longolgeta em i bungim,” Re-becca i tok.

Namba wan aniveseri bilong Bleset John Paul 2I kam long Zenit Nius ejensi

Page 10: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

KOMENTRI

WANPELA wik tasol i stap nau pastaim long kirap bi-long 2012 Nesenel Jeneral Ileksen.I gat planti ol meknais i kamap pinis long painim dis-

pela de, Me 18, na planti kain toktok i pairap, na plantimanmeri i givim tingting bilong ol.Nau, yumi mas pasim iau, skelim tingting, na lukluk

long ol manmeri husat bai sanap resis long dispelaileksen.Taim ol ritpepa i go aut, em i makim kirap bilong wok

ileksen.Olgeta wok i kam inap nau, em i wok redi long dis-

pela taim.Taim Gavana Jeneral Sir Michael Ogio i sainim ol-

geta ritpepa bilong wanwan ol ilektoret long kantri, wokileksen bai go het.Em bai lukim opim bilong nominesen i ron 7-pela de

i go inap long Me 24.Insait long dispela wanpela wik, kain kain samting

bai kirap tu, we yumi noken larim i paulim tingting bi-long yumi.Taim nominesen i op, olgeta wanwan kendidet bai

sanapim hausbung bilong ol long traim soim olsem ol igat namba.Ol bai pulim haus, na long sampela hap, bai ol i

pulim bus wantaim i go long provinsal ileksen opislong sainim nominesen pepa bilong ol.Long ol ileksen long bipo, dispela taim em i taim we

mani i save ron, na paul pasin i save kamap bikpela.Noken abrus.Sapos yu sindaun na skelim tingting pinis long yu

bai givim vot long husat, sindaun isi na skelim husat olarapela manmeri i sanap. Nogut i gat sampela gutpelamoa bai apim han long kamap lida bilong yu.Em i taim bilong skelim tru tokpisin bilong man, na

lusim ol pasin giaman na suga toktok.Suga toktok, em i toktok ol kendidet bai tromoi taim

ol i laik pulim tingting, na vot bilong yumi.Tasol i gat sampela suga toktok, i gat laip bilong ol.

Laip bilong ol i save stap inap long taim ileksen i pinis.Tok promis, nau, em i no taim bilong givim. Na long

yumi ol vota, em i no taim bilong bilipim strong.Yu yet yu save long pen bilong makim lida nogut.Dispela pen em i pen bilong faivpela yia.tingting gut, taim yu skelim suga toktok bilong ol

kendidet. Ol i traim long pulim laip bilong yu. Yu tasol igat pawa long tok yesa, o nogat.

Me 10 - 16, 2012 Wantok P11komentri

Published atAble Building Complex,

Sec 58 Lot 02,Waigani Drive.

Resis bilong kamapPraim Minista i opRESIS bilong kamap PraimMinista bilong Papua Niug-ini i sanap ples klia pinis bi-hain long nesenel ileksenlong mun Julai.Long kamap Praim Min-

ista em yumi save olsempolitikel pati husat i winimmoa sia long nesenel ilek-sen tasol bai go pas longkamapim Gavman na lidabilong dispela pati baikamap Praim Minista. Dis-pela em lo bilong yumi aninitlong Integriti ov Politikel Patina Kendidet Lo.Bikos nesenel ileksen i

kamap nau, yumi bin lukimpinis olsem ol pati lida iputim han go antap longresis long dispela sit bilongPraim Minista. Tasol ol i noinap kisim dispela sia natinginap pati bilong ol i winimmoa sia long ol arapela.Ol pati lida husat laik

winim moa sia na kamapPraim Minista em BeldenNamah husat em DeputiPraim Minista nau na lida bi-long PNG Pati, Sir MichaelSomare olpela Praim Min-ista na lida bilong Nesenel

Alaiens pati, Peter O’Niellnau Praim Minista na lida bi-long Pipels Nesenel Kon-gres pati, Don Polye husatem minista bilong Treseri nalida bilong THE or TraiamHerites Pati, Gavana bilongEnga Provins Peter Ipatasna sampela nupela pati naui kamap. Ol lida bilong olnupela pati olsem GarryJuffa husat em biknem Kas-toms Ofisa, Gren Sief IlaGeno husat em olpela SiefOmbudsmen Komisin naolpela Deputi PolisKomisina bilong Papua Ni-ugini.Sapos yumi skelim gut, ol

pati husat i gat pawa nastrong nau long pait stronginsait long dispela nesenelileksen long winim ol sia emPNG Pati, Nesenel Alaiens(NA), THE pati na PNC pati.Ol dispela pati em yumi

ken lukim olsem ol getastrong long sait bilong risos,ol gat moa gutpela kendidetna ol lida i stap pinis na olbai kam wantaim pawa nanois bikos ol gat mani nabisnis long sapotim ol.Narapela tu em ol gat

pawa long winim ileksenbikos ol lida bilong ol i gatnem na bikpela rekot longkantri we ol pipel i save longen. Na dispela em wanpelabikpela eria ol pipel i gatrispek long sapotim ol longwinim ileksen tu.Yumi save pinis olsem

ileksen long Papua Niugini ino save liklik samting. Ol-geta pipel i save mekim noislong en bikos ol bai sapotimtru ol lain o kendidet bilongol long win.Tru tumas ol lida o

kendidet husat i gat pawana mani bai mekim bikpelaeksen tumas winim ol ara-pela kendidet na dispelaken pulim tin gting na sapotbilong ol pipel.Tasol bikpela toktok i stap

pinis olsem yumi ol pipelmas vot long laik na tingting

bilong yumi yet na nogatman bai pusim yumi longvotim husat. Em laik bilongyumi stret long makim lida.Oraityumi lukluk long

husat bai kamap Praim Min-ista bikos klostu 5-pelabiknem lidaman i putim hango antap pinis long holimdispela sia. Nau em yumi olpipel yet mas skelim husattru inap kamap gutpelaPraim Minista bilong ranimkantri bilong yumi.Sapos nogut Praim Min-

ista, sore bai yumi bungimplanti hevi long kantri bilongyumi long bihain taim bikosplanti wok na ron bilongkantri bai go krangi na yumiol pipel bai bungim pen stretlong sindaun bilong yumi.Amamas bilong kisim dis-

pela bikpela sia bilong kantriem wanpela samting. Tasollong lukautim pipel na kantriem narapela samting. Nadispela i no liklik wok o isisamting. Em sia bilong pipelna pipel mas stap pas longolgeta tingting na disisen bi-long Praim Minista na gav-man bilong em.

Noken pundaun longsuga toktok

Jada 012

Page 11: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Somare bai noinap resis longPNG ileksen

MAUSMERI bilong man husat ibin praim minista bipo bilongPapua Niugini, Sir MichaelSoamre, i tok em bai no inapsanap na resis long jeneral ilek-sen bilong kantri.Dispela i bihainim ol ripot i kamlong PNG olsem Sir Michael,krismas bilong em 76, bai noinap sanap resis long ileksenbilong kantri long dispela mun.Peter O’Neill i bin kisim plesbilong Sir Michael, bihain long IsSepik palamen sia i bin stap nat-ing taim em i stap long haus siklong Singapo.Suprim Kot bihain gen, i bin tokSir Michael i gat rait na em i lidana praim minista bilong kantri,tasol dispela tokaut i bin bringimplanti hevi pastaim long MistaO’Neill i kisim bek opis bilongpraim minista.Dispela i bin kamap bihain longGavana Jeneral, Sir MichaelOgio, i rausim ol namba wantoktok em i mekim long praimminista wok i go long SirMichael.Mista O’Neill i holim wok bilongpraim minista wantaim sapotbilong pablik sevis, polis, difensfos na planti long ol palamenmemba, maski Sir Michael i bintraim rausim em long opis.

Fiji bai salim olsoldia i go longSiria

INTERIM Gavman bilong Fiji ibin mekim dispela tokaut longsalim etpela sinia militari opisa igo long Siria (Syria) long sapo-tim Yunaitet Nesens wok longhap.Wanpela liklik lain bilong ol siniaopisa bilong Fiji militari bai golong Syria long dispela wok longsapotim ol piskiping wok bilongYunaitet Nesens.Sam Bolitho i ripot na tok makimFiji Ministri ov Infomesen longtok olsem 8-pela opisa bai goolsem hap bilong wan-handretol intanesenel obseva, insaitlong ol eria ol i bungim trabel,wantaim tu, kapitel siti,Damascus, Idib, Homs, Hama,na Daraa.Pait na protes no laikim gavmanbilong Presiden Bashar Al-Assad i wok long go het statlong yia i go pinis, olsem hapbilong Arab Spring.Fiji i tok UN i bin askim halivimbilong ol long dispela pis-kipingwok.Interim Praim Minista bilong Fiji,Komodo Frank Bainimarama, isapotim dispela ol wokbungbilong ol soldia i go.Fiji i gat wanpela longpela historibilong sapotim wok bilong UNpis-kiping misin raun long wol.Na dispela ol soldia bai statimwok bilong ol long Tunde.

PNG tasfos Swiptim i redi long

arestim palamenspika

LONG Papua Niugini, ol i redimpinis wanpela woren bilongpulim kalabusim NesenelPalamen Spika, Jeffrey Nape.Tasfos Sweep inap long sasimMista Nape long traim longyusim nating mani bilong pablik,tasol em i tok olsem ol dispelatoktok em ol i sutim long en, i notru.Ol i kisim woren pinis long golong toktok wantaim spika, na tu,long go long haus bilong en nasekim painim ol samting.Ol dispela toktok em ol i sutimlong en i bihainim sampela tok-tok olsem em i bin traim longyusim nating $2.5 milian dolabilong gavman em ol i binmakim bai ol i yusim long ol wokdivelopmen bilong Simbuprovins long Hailans bilongkantri.Mista Nape i tok olsem em i nobin kisim yet wanpela toksaveolsem ol i redim dispela worenlong pulim kalabusim em.Em i tok tu olsem em i binsanapim wanpela projek em kosbilong en i bin kamap long $2.5milian dola long kirapim ol wokdidiman long distrik bilong en,tasol ol i no bin givim dispelamani long en, o pipel bilong en.Jeffrey Nape i tok ol i bin mekimwanpela sek long dispela kainmanimak, tasol ol i bin raitimnem bilong ol arapela man, natu, ol i bin salim i go long rongakaun long benk, na ol i binsalim i go bek long NesenelPlening Opis.

PNG wari long olhait gan bisnis

BRINGIM ol gan long narapelakantri i kam insait long PapuaNiugini i bikpela samting, naem i wanpela milian kina bis-nis.Papua Niugini polis i painim hattru long stopim na pasim dis-pela hevi.Deputi PNG Polis Komisina,Simon Kauba, i bin tokautolsem long ol yia i go pinis,polis i bin nap long arestimpipel i bringim hait ol gan i kamlong Papua Niugini.Tasol em i tok ol smagla o pipeli bringim ol gan i kam longkantri i no nap na i no save laiktokaut long nem bilong ol pipelol i salim ol gan long ol.

Pasifik GemsKaunsil i bilipPNG bai hostimgems yetPAPUA Niugini nau i bin kisimsapot na bilip long i go het wan-taim ol wok redi bilong en longlukautim 2015 Pasifik Gems.Dispela em ol toktok bilongPasifik Gems Kaunsil insait longbung bilong ol dispela wik longPot Mosbi, wantaim PNG PasifikGems Ogenaising Komiti.Presiden bilong Gems Kaunsil,Vidya Lakan, i tok ol i gat strong-

pela bilip olsem Papua Niuginibai ronim gut dispela 2015 Gemslong Pot Mosbi, maski ol i woklong isi liklik long statim ol wokredi.2015 Pasifik Gems bai stat longJulai 4-18, na klostu olgeta pilaibai kamap long Pot Mosbi, kapi-tel bilong PNG.

Paia kilim 9-pelapipel long SautKorea

PAIA insait long wanpela karaokeklab long Saut Korea i kilim 9-pela pipel na narapela 25 pipel ikisim bagarap.Not Esia koresponden, MarkWillacy, i ripot, ol witnes i tok ol iharim wanpela bikpela pairappastaim long smuk i karamapimkaraoke ba insait long Busan,long sauten nambis bilong SautKorea.Smuk na paia i bin mekim hatlong ol pipel painim dua long ron-awe i go aut.Ol ripot i tok dispela 9-pela pipel ibin dai long posin ges long paia.Samting olsem 100 paia paitmani bin stap long hap long kilim paia,we ol i bin halivim 35 pipel.Namel long ol pipel i dai, ol i binpainim tripela bilong Sri Lanka,na sikspela bilong Saut Koreayet.Ol investigeta i sutim tok longkampani na ol woka long ol slekpasin long i n o stretim ol pawawaia na lait insait long dispelakaraoke ba.

Sampela soldiabilong Australia ikisim bagaraplong Afganistan

TRIPELA spesol foses soldiabilong Australia i bin kisimbagarap, na tupela i bin bagaraptru long wanpela bom longAfganistan.Australia Difens Fos i bin tok olsoldia i bin kisim bagarap taimwanpela bom i bin pairap klostulong ol long wanpela wok bilongol ol i bin mekim long not bilongHelman provins, tupela de i gopinis.Leftenen Jeneral Ash Power,husat i het bilong dispela oge-naisesen, i bin tok bagarap emtupela soldia i bin kisim i binbikpela tru tasol i nogat wari longlaip bilong ol.Na tupela arapela Australia sol-dia i bin kisim bagarap long wan-pela bom pairap long dispelabirua na i wok long kisim olmarasin long haus bilong ami.Na wok long glasim bagarapbilong tupela ol i painim olsembagarap bilong ol i no noguttumas.Namba tri soldia bilongAustralia ibin kisim ol liklik bagarap na ol iting em bai go bek wok bihainlong em i kisim sotpela taim longem i kisim bek strong bilong em.Leftenen Jeneral Power i bin tokdispela ol bom pairap i bin sam-pela ol i bin bungim long taimbilong wok patrol bilong ol.Ol i toksave pinis long famili

bilong ol na dispela tupela soldiabilong Australia em ol i bin kisimbikpela bagarap, ating bai ol isalim ol i go bek long Australialong ol dispela de i kam.Ripot bilong Difens i bin tok dis-pela patrol bilong ol i bin painim olnakotiks o strongpela drag na olmasin bilong mekim ol drag,wantaim tu ol samting bilong paitna ol arapela samting bilongwoa.Stat long taimAustralia i go insaitlong dispela woa, tripela ten tri olsoldia bilong Australia i dai pinislong dispela woa longAfganistan.

Australia i slekimtravel woning igo long Bali

GAVMAN bilong Australia i dau-nim liklik ol travel woning bilongem i go long sampela hap bilongIndonesia wantaim tu, ples Bali.Dispela tok lukaut bai rausim oltoksave long pipel i tingting pas-taim ol i mekim raun bilong ol, nanau bai tokim pipel long ol i wasgut long wokabaut bilong ol.Dispela i bin namba wan taimlong ol i daunim liklik ol kain toklukaut olsem stat long taim bompairap i bin kamap long Bali long2002.Foren Minista bilong Indonesia,marty Natelawaga, i bin tokwelkam long ol dispela senis.Em i tok daunim strong bilongdispela tok lukaut i bin bihainimgutpela wok bilong polis bilongkantri long daunim ol wari bilongteroris.Na ol arapela travel woning baistap yet long ol arapela provinsbilong Indonesia olsem longSentral Suluwesi, Maluku, PapuaNa Wes Papua, long wanemlong ol liklik pait i save kamap,long ol dispela eria namel long olbikhet lain.Gavman bilong Australia i woklong givim tok lukaut olsem ol tra-bel wantaim lain teroris i kenkamap long Indonesia oltaimpipel nonap save long em.

Solomons nupelasevis bilong olmama na bebiSOLOMONS Ministri bilong Heltna Medikal sevis, na UNChildrens Fund, i bin luksavelong gutpela wok bilong SolomonRiferal haus sik.Em i min olsem ol dispela lain igivim haus sik long gutpela wokem i mekim long lukautim olmama na ol bebi o pikinini bilongol.Ol i makim o diklerim dispelaNesenel riferal haus sik longHoniara, Solomon Ailans,“Mother-and Baby Friendly”.Em namba wan haus sik longPasifik long gat ol gutpela sten-dat o mak bilong wok, halivim olmama na ol bebi.

FreeportMcMoRan ipasim pastaimmaining long

Indonesia

KAMPANI i tok bikos long ol paitnamel long ol wokman, ol isaspendim wok long dispelataim.Dispela sat-daun bilong main ikamap bihain long tripela mun,we ol wokman i bin stap longstraik long pei na wok ples bilongol, em ol i stopim long munDesemba.Stop wok bilong ol i bin stat, taim8-pela pipel i bin dai insait long olpait namel long polis na ol pipelinsait long Papua provins.Wanpela tokman bilong FreeportIndonesia i tok kampani i wok-bung wantaim ol yunion opisa nagavman long traim stretim dis-pela hevi.Yunion i sakim ol toktok olsemFreeport main, wanpela bikpelagol na kopa main long wol, inogat trabel.

Fiji lida i tokKevin Rudd i lustingting longPasifik

TOKAUT bilong en i bin kamaplong wiken long wanpela onlainnius websait, Grubsheet.Praim Minista bilong Fiji, FrankBainimarama, i sutim tok longKevin Rudd olsem em i givimbaksait long ol isiu insait longPasifik taim em i lukautim wokbilong Foren Afes Minista bilongAustralia.Komodo Bainimarama i bin tokimGrubsheet Online long Suva pas-taim long vot bilong lidasip bilongLabor Pati.Em i tok Mista Rudd i lus tingtinglong Pasifik na bikpela long en,long Fiji, we em i lukim tupelabikpela kantri bilong Rasia naSaina i wok long muv i go insaitlong rijen.Fiji lida i tok Australia i mas warilong kamap bilong dispela tupelakantri tasol i luk olsem em i tok,Australia i no wari.

PNG i gutpelaples bilong wokbisnis

PLANTI bisnis lain i tok ol i bilipyet long bihain taim bilong inves-men o wok bisnis long PapuaNiugini.Ol lokol na intanesenel bisnis lainlong Papua Niugini i kisim pinisaskim bilong stap long wanpelamiting long Pot Mosbi long munSeptemba we ol bai toktok nalukluk l.ong we bilong apim nastrongim ol wok bisnis long PNG.Business AdvantageInternational, wanpela intane-senel tred na invesmen pro-mosen kampani bilong Australia,bai stap tu long dispela miting.Andrew Wilkins bilong BusinessAdvantage International i bintokim Radio Australia olsemplanti bisnis lain i bilip yet longkirapim ol bisnis bilong ol longPapua Niugini, mask ii gat plantihevi long ol wok politiks i woklong kamap nau long kantri.

P12 Wantok Me 10 - 16, 2012 abcpasifik

Page 12: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Me 10 - 16, 2012 Wantok P13olwolniuspoto

‘Supa mun’ i kam klostuSUPA-MUN: Mun i hangamap antaplong Watsons Bay long Sidni,Australia long las Sande. Mun ikisim dispela nem ‘supa-mun’ bikosem i wanpela taim tasol mun i savestap klostu tru long ples graun longdispela yia. Em i stap samtingolsem 24,000 kilomita klostu moa,na bai luk 14 pesen bikpela moa.

Holim pasim oposisen sapotaHOLIM EM: Ol raiot polis long Moskau (Moscow) i holim pasim wanpela sapota bilong oposisenlong wanpela protes i no kisim tok orait long gavman long Mande dispela wik. Vladimir Putin imekim tok promis long wok olsem presiden bilong Rasia. Dispela i kirapim sikspela yia wokbilong em olsem presiden. Tasol planti i no laikim em long holim dispela wok, bikos i gat plan-ti ekonomik hevi na krospait i stap nau long gavman na pipel bilong Rasia.

Amamas long pasim nuklia fektoriWANBEL: Ol pipel bilong Suginami, wanpela distrik long Tokyo, Japan, i holim wanpela ‘Zero NukliaPawa Selebresen Pareid’ long Sande bihainim pasim bilong laspela nuklia pawa riekta fektori longJapan.

Skai Skrepa kebol brukBIRUA WOK: Pasin bilong wok antap long ol bikpela skai skrepa bilding, em i wan-pela samting bilong birua tu. Long dispela fom i hangamap long sait bilong dispelabikpela bilding i bungim birua taim waia i holim em i bruk. Tripela man i pundaunna dai bihain long ol i pundaun 69 floa long Baiyoke tawa long Bangkok, Tailen longMande dispela wik. Ol wokman i wok long hangamapim wanpela etvataising bilbodlong 304 mita tawa bilding. Dispela bilding em i namba wan longpela bilding longTailen.

Hangamap na pilai pianoSOIM STAIL: Piano man Ricardo de Castro Monteiro i hangamap long ol waia tasol na pilaimpiano bilong em long Virada Kalsarel so long Sao Paulo, long Brazil, long Sande. ViradaKalsarel So i save lukim 24 awa i pulap long kain kain samting olsem pilai musik, danis, kukimkaikai, pilai tieta, soim ol at eksibisen, histori stori na ol arapela samting long dispela siti.

Page 13: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am –Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo.6:30am – Nius Hetlains6:45am – Bonde gritins7:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta7:05am –YUTOK – komiuniti awenes program7:15am –WAN 4 DAROAD – Hit Prediction

– niupela singsing7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta8:05am –YUTOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm –Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta10:05am –YUTOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu.10:45am –YUMI PAINIMWOKSegment11:00am – Nius – YUMIFMNius Senta11:05am –YUTOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta12:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen12:15pm – Komiuniti Notis Bod12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen1:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta1:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius2:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program2:45pm –YUMI PAINIMWOKSegment3pm – 7pm –Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta3:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program3:10pm –Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELAKAMGUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm –YUMI PANIMWOKSegment5:00pm –Major Nius Hetlains – YUMIFMNius Senta5:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm– NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm –MAJORNIUS BULLETIN

– YUMIFMNIUS Senta6:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pmMon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT

– Host:Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFMNIUS SENTA7:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIMTULAIT SHOW–Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am –Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz6:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am –Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik10am – 12noon –Monin Treks12noon NIUS –YUMIFMNius Senta12 – 2pm – Sandei Belo TaimMusic2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFMNius Senta6pm – 8pm –GOSPELREKWESAUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

FONDE 10 Me, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY8.30 AM 2012 – CLASSROOM

BROADCAST12.00 AM EMTV

MIDDAY NEWS12:30 PM AUSTRALIAN

NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ4.57 PM EMTV TOKSAVE5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM G MILLIONARE

HOT SEAT6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS7:00 PM G RESOURCE PNG8.00 PM G SOCCER EXTRA8.08 PM G RAIT MUSIK9.00 PM G HOT SPORT

9.27PM EM TV TOKSAVE

9.30 PM G ELITE MUSIC ZONE10.30 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network –

FRAIDE 11 Me, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 PM CLASSROOM

BROADCASTS12.00 PM EMTV

MIDDAY NEWS1.00 PM AUSTRALIA

NETWORK2.00 PM G ONE DAY –

(SCG SYDNEY)5:55 PM CRICKET “Live”6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS6.30 PM G ONE DAY CRICKET –

(SCG SYDNEY)10.00 PM G IN MORESBY

TONIGHT10.30 PM G GUINESS BOOK

OF RECORD11.00 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network -

SARERE 12 Me, 20126.59 AM STATION OPEN7.00 PM ULTIMATE GUINNESS

WORLD RECORDS8.00 AM G NAMASTE YOGA:Innovative series combining stun-ning photography and original musicwith authentic Hatha yoga practiceshot in HD in exquisite settings, eachepisode teachers a unique flow se-quence that will tone your body,calm your mind and inspire you tobegin or continue your yoga practice.8.30 AM AUSTRALIA

NETWORK5.00 PM LOVE PATROL5.30 PM THE PACIFIC WAY6:00 PM NATIONAL

EMTVNEWS6.30 PM AUSTRALIA’S

FUNNIESTHOME VIDEO SHOW.

7:30 PM LEGEND OF

THE SEEKER:A CAPTIVATING ACTION-ADVENTURETV SERIES - In a mystical land,Richard Cypher discovers his truedestiny as he, a mysterious youngwoman, a wise old wizard and amagical sword take on the evil Dark-hanRahl.8.30 PM DESPERATE HOUSE

WIVES:9.30 PM SOCCER REPLAY

11:30 PM NATIONALEMTVNEWSREPLAY

12:00 PM - Australia Network -

SANDE 13 Me, 20126.29 AM STATION OPEN6.30 AM G IT IS WRITTENIt Is Written is an international,Christian television ministrydedicated to sharing insights fromGod’s word with people around the

world.

7.00 AM G HILLSONGJoin Pastor Brian Houston every Sun-day morning as he teaches tochanges mindsets and empower peo-ple to lead and impact everysphere of life.7:30 AM G CHIT CHAT with SirPaulias Matane Tune in every Sun-day Morning and be inspired by SirPaulias as hedelivers inspirationalstories, including guest interviews.

8:00 AM G NAMASTE YOGA:8:30 AM G BLISSFUL

BLOSSOM8:15 AM G AUSTRALIAN

NETWORK10:00 AM G RESOURCE PNG

(REPEAT)

11:00 AM G AUSTRALIANNETWORK

1.00PM ONE DAY CRICKET –

EMTV Television Guide

6AM StesenOp -NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM MamaGraun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM MamaGraun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE -Moning - Nait6AM StesenOp - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE -Moning - Nait6AM StesenOp-NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PMWantok8PM Lokal Ben8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

SANDE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei)8PM Lukluk Bek LongWik8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Me 10 - 16, 2012 entatenmenProgram bilongWanwan De

Kalia, Kathleen na X-Tension Band

X-Tension Band strongim famili ben musikWANPELA ben bilongMosbi, X-Tension Ben,nau i go pas longstrongim pasin bilongpilai ben namel long olfamili.Olgeta laspela Sarere

bilong olgeta mun, ol isave setap na givimsans long ol famili i saveraun i go long RoyalPapua Yot Klab longMosbi.Long mun i go pinis, ol

i pinisim namba tu familide pilai bilong ol, na ol i

amamas tru taim ol ilukim tupela yangpelameri husat i bin soimstrong bilong ol longsingsing.Kalian a Kathleen, em

tupela yangpela merihusat i bin pilai na sings-ing wanpela long ol hitsingsing bilong meri atisAdele, bilong GretBriten, na wanpela medlii pulim ai bilong bosmanna menesa bilong X-Ten-sion ben, BernardSchlichting.

Bernard i lukim olpelagita bilong dispela tupelasusa, we i olpela tru, naem i baim wanpela nu-pela gita.Bernard i tok dispela

tupela yangpela meri igat bikpela save longpilai gita, na bai tupelasoim stet stail bilong tu-pela taim tupela ibikpela.Em nau, i gat planti

yangpela i save long pilaigita, na ol arapela masinbilong musik.

Kalia na Kathleen i pilai na singsing long Yot Klap

Page 14: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Blek aut paulim plantilainBLEK aut long sampela haplong Mosbi long Tunde nait igo inap moning, sampela man-meri long siti gat wok longbikpela moning long Trinde nataim ol kirap long bet, ol tingolsem lait kam bek pinis.Planti nogat was na go woklong wanem ples bilong waswasi tudak, sampela ol painim hatlong ainim klos na putimwanem klos i gutpela long aibilong ol.Wanpela papa tu i paul longsoks bilong em na kisim waitskul soks bilong pikinini bilongem, na karim wantaim su bi-long em go long kar, taim em

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Me 10 - 16, 2012 Wantok P17komik

KANAGE

laik putim em painim aut olsemsoks bilong pikinini bilong skul.Em putim su nating inap longavinun, em tu i no ring long hauslong toksave, em poret longmeri bai paia long em.

Kastom em bikpelasamtingSAMPELA long ol Abrujinis bi-long Australia kam antap longPNG long mekim sampela kainkastom wok bilong ol.Dispela kastom em bilong oltasol, ol wait manmeri bilongAustralia ino save long dispelakastom bilong ol, sampela savepas klostu long ol save.Long bikpela de bilong Australiana New Zealand long makim olpait man bilong kam pait longPNG long wol woa 2 na dai longhia, sampela brata, anti na akol

bilong wanpela Abujinis husat ipait long woa na dai long Kokodatrek bin kam antap long mekimwanpela wok kastom na kisimtewel bilong em go bik longAustralia.Planti bilong ol PNG manmerihusat na lukim dispela kastom,ai wara bilong pundaun, longwanem em sore stret, dispeladai man i stap long PNG 70-krismas olgeta.Ol Abujinis tok tenkyu long olKoiari long lukautim pikinini naAkol bilong ol inap ol kam kisimtewel bilong em go bek long asples bilong em bihain long 70krismas.Kastom bilong ol tu i laikwankain ol bilong sampela haplong Papua Niugini, dispela kainbilong singautim tewel na karimgo i gat long yumi tu ya laka.

5:00 PM PACIFIC WAY6.00 PM G NATIONAL EMTV

NEWS6:30 PM ONE DAY CRICKET –

9:00 PM G LOVE PATROL9.30 PM PGR MOVIE:

11.00 PM G CHIT CHAT(Repeat)11.30 PM G HILLSONG(Repeat)11.35 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY00:35 AM - Australia Network -

MANDE 14 Me, 2012

5.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM 2012 – CLASSROOMBROADCAST -Begins for the Year201212.00 AM EMTV MIDDAY

NEWS12:30 PM AUSTRALIAN

NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM MILLIONAIRE

HOT SEAT.6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS7.00 PM RESCUE SPECIAL OPS8.00 PM G TOK PIKSA Lookingback at News and stories makingsheadlines in the country8:30 PM G SPORTS SCENE –Starts for the Year 2012.9.00PM G DAYS THAT SHOOK

THE WORLD:10.00 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network–

TUNDE 15 Me, 2012

5.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM 2012 –CLASSROOM BROADCAST12.00 AM EMTV MIDDAY

NEWS12:30 PM AUSTRALIAN

NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM MILLIONAIRE

HOT SEAT.6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS7.00 PM G HAUS & HOME #1

8.00 PM G DAYS THAT SHOOKTHE WORLD:.

9.00 PM G TBA10.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWSREPLAY

11.00 PM-Australia Network-

TRINDE 16 Me, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM CLASSROOM

BROADCASTS12.00 PM EMTV

MIDDAY NEWS1.00 PM AUSTRALIA

NETWORK2.00 PM G ONE DAY –

4.45 PM EMTV TOKSAVE5.55 PM G CRIME STOPPERS

6.00 PM G NATIONALEMTV NEWS

6.30 PM G ONE DAY CRICKET –

10.00 PM G THE WORLDAROUND US

11:00 PM NATIONAL EMTVNEWS REPLAY

11.30 AM - Australia Network -

Progrem baisenis long taimbilong en..

Page 15: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

bisnisnius Me 10 - 16, 2012 Wantok P19

HELA em i wanpela gutpelaples long mekim bisnisbikos nau PNG em i putimai long en tasol.Em i kisim nupela provins

bilong en yet na mani i kamlong dispela bikpela malti-bilian-kina PNG LNG Pro-jek bai kapsait long hap.Tasol i nogat planti ol bisnishaus na gutpela gavmansevis long hetkwata Taritaun na ol arapela likliksenta olsem Koroba, Kopi-ago, Komo, Margarima naPori.Dispela em i bikos ol

manmeri i no save lukautimol gavman sevis long larimolgeta manmeri i kisim ben-efit.Tasol nau long pulim moa

manmeri i kam insait namekim bisnis, Hela Tresise-nal Atoriti (HTA), i wok longmekim hatwok long kisimgavman sevis i go bek longHela.CEO bilong HTA, William

Bando, i tok ol i mekimbikpela wok long senisimkala na nem bilong Helabikos em i nau nupelaprovins, em i nomoa stapaninit long Sauten HailansProvins.

“Aste tasol mipela i opimhaidro pawa stesen na nauTari taun em i lait. I noolsem em i bin stap longtudak 10-pela yia olgeta.“Pawa em i namba wan

samting long mekim bisnisna, nau em i kambek pinis.Nau mipela i lukluk longopim Hawa CIS Stesengen, kisim sampelamejistret i kam insait longlukautim ol distrik kot, na

sapotim moa polisman longkam insait na daunim loana oda asua,” Bando i tok.Bando i tok em i amamas

long lukim BSP Benk i goopim nupela brens long Taribikos dispela bai kamapimmoa bisnis wok kamap longHela, na tu larim manio istap wantaim ol pipel longkomyuniti yet.“Mi amamas stret long

harim BSP bai go opim nu-pela brens long Tari. Naubai mipela kisim Pos Opis igo antap long Tari,” em itok.Menesing Dairekta bilong

Trans Wonderland Ltd,Larry Andagali, i askim olpipela long wokbung wan-taim HTA na lukautim olsamting HTA em i wok longkarim i go insait long nembilong Hela pipel.Em i tok long bagarapim

sevis em i isi tru tasol longpainim na karim i kam in-sait long ples long sevimpipel i hat wok tru, na i savetekim yaim.“Lukautim ol dispela kain

sevis olsem nau HTA ikarim BSP kam. Lukautimbikos Mendi na Hafen em iples bilong narapela man.Yu laik i go kisim sevis longhap, namel long rot ol tam-baran i stap. Ol bai kilim yu-pela na kaikai.“Olsem na ol samting

stap long ples bilongmipela, yumi mas lukatimgut na sapotim ol membana lida bilong yumi long ki-rapim nupela provins bilongyumi,” Andagali i tok.

Hela mas lukautim sevis long pulim moa bisnis

Larry Andagali William Bando

OIL SEARCH Ltd (OSL) baiyusim 2 bilian US dola longmekim moa wel na ges bis-nis bikos PNG em i gutpelakantri long mekim bisnis.Menesing Dairekta, Peter

Botten, i tokim ol seahola bi-long OSL hap aste longanual jeneral miting(AGM)long Crown Plaza Hotel,Mosbi olsem dispela kam-pani i mekim gut wel na gesbisnis long PNG wantaimmani bilong ol na strongpelasapot i kam long gavman.OSL bai yusim 2 bilian US

dola long karamapim ol kon-straksen wok bilong PNGLNG Projek, we OSL em iwanpela bikpela seahola bi-long dispela projek.Sampela bilong dispela

mani tu bai go long kamapimol nupela projek longP’nyang South, Trapia,Hides na long olpela wel fillong Gobe na Kutubu longpainim moa ges.OSL i karimaut sampela

dril wok pinis long painimmoa ges long ol dispela plesantap long Hailans na, ol iwok long painim sampelamoa ges tu long GalpProvins.“Dispela 2 bilian mani bai

karamapim dispela olgetaprojek. Ol disepal projek iken kamapim namba 3 trenbilong LNG Projek o nupelaLNG Projek i ken kamap tu,”Botten i tok.Botten i tok PNG em i

wanpela gutpela kantri longmekim bisnis bikos i gat poli-tikel stebiliti o gavman em iron gut, ples em i gutpela, naol samting bilong OSL longPNG em i groa i go bikpela.“Olsem na mipela laik

putim dispela mani mipela imekim long PNG i go bekgen long PNG, na kamapimmoa wokmani, moa gavmantakis, na karim nem bilongPNG i go het oslem wanpelagutpela kantri long mekimbisnis,” Botten i tok.Em i tok PNG LNG Projek

em i kamap gut tasol na olbai salim namba wan LNG igo long Saina, Japan na Tai-wan long yia 2014.Dispela taim ol sea bilong

OSL bai i go antap na ol sea-hola bai kisim moa winmani,em i tok.“Bai mipela i putim moa

mani i go bek long mekimbisnis long PNG. Mipela iredi long wokbung wantaimgavman long stretim ol hevibilong papagraun long PNGLNG Projek eria,” Botten itok.OSL em i kampani bilong

PNG tasol nau ol i gat ol pro-jek bilong ol long Tunisia,Iraq, na Yemen long Midel Is.OSL i bin statim wel na gesbisnis bilong en long yia1929 long Sauetn Hailans nanau em i wanpela bikpelakampani long PNG.OSL i stap antap long 9 bil-

ian US dola winamni na em istap long Australian Stok Ek-sens (ASX) na Pot MosbiStok Eksens (Pomsox).

Oil Search bai yusimUS$2 bilian dispela yiaAja Alex Potabe i raitim

OSL MD - Peter Botten

MOSBI bai lukautimnamba wan bikpela in-tanesenel invesmen kon-ferens long munSeptemba.Launsing bilong dispela

invesmen konferens i binkamap long Gren PapuaHotel long Mosbi long laswik.Dispela launsing em ol

ovasis diplomat na olbikpela bisnis lida bilongkantri i bin stap long en.Nem bilong dispela

namba wan invesmen kon-ferens we bai kamap longSeptemba 10 na 11 em ol ikolim “The Papua NewGuinea Advantage 2012” nabai i bringim ol lokal na in-tanesenel investa i kambung wantaim long toktoklong wanem kain rot praivetsekta i ken helpim longmuvim divelopmen bilongPNG insait long 10-pela yiai kam bihain.Dispela konferens em Pot

Mosbi Semba ov Komes naIndastri (POMCCI) insaitlong wok patnasip wantaimBusiness Advantage Inter-national i go pas longkamapim. Ol arapela patna

em Nesenel Kapital DistrikKomisin (NCDC) Benk SautPasifik (BSP) na Deloitte,husat em wanpela bikpelaakaunting kampani longwol.Dispela konferens bai

bruk i go kamap insait longtupela de, wantaim wanpelabikpela jeneral kibung webai i kamap long fes de nalong de namba tu ol lain baii lukluk moa long programbilong rot na bris na olbikpela samting. Ol lainhusat bai givim toktok em olintanesenel saveman na tuol lokal bisnis lain.Eksekutiv Daireka bilong

POMCCI, David Conn longtaim bilong launsing i tokautolsem ol i laik kamapimwanpela bikpela konferenslong givim sans long ol in-vesta long go daun na luk-luk moa long wanem kain olbisnis ol i ken kamapim in-sait long PNG.Mista Conn i tok olsem

moa lukluk bai stap long di-velopmen insait long rijon, naolsem lain i go pas longlukautim na kamapim konfer-ens, ol i laik long bringim olarapela samba ov komes i golong Mosbi long soim wanemol wok bisnis i kamap longprovins na eria bilong ol.

Namba waninvestakonferenslong Mosbi

James Kila i raitim

Brusman bilong AlotauK120 ROL: Vernard Gibson, wanpela man bilong ples Iamalele longWes Fergusson long Milen Be provins, em i man bilong salim brus longAlotau Maket. TaimWantok Niuspepa i bungim em, em i wok long salimol dispela rol brus, ol i pasim olsem gras bilong meri long K120 longwanwan rol. Poto: Neville Choi

Page 16: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

ruralindastri Me 10 -16, 2012 Wantok P21

Marape kisim BSP Benk go long TariOLMANMERI long Tari, HelaProvins, bai no moa golongwe long Mendi o Morolong kisim benking sevisbikos Benk Saut Pasifik(BSP) bai nau gat wanpelabrens long Tari.BSP i sainim wanpela agri-

men wantaim Hela Tran-sisenel Atoriti (HTA) las wikFonde long sanapim wanpelaBSP brens long givim longlokol komyuniti long Tari.BSP em i amamas long

opim dispela brens wantaimful sevis, bihain long benkingsevis long hap i bin pas long-pela taim stret, na dispela baigivim bek benking sevis longol asples manmeri na bisnis.Ol bai sanapim nupela

benk haus insait long 4-pelamun, na ol konstraksen wokbai kamap klostu taim tasol.Ol bai putim ol ATM long

larimmanmeri i kisim benkingsevis olgeta de long laik bi-long ol yet, na tu, ol bai putimol EFTOS sevis insait long olstua long larim ol kastoma iyusim mani long laik bilong olyet.Siaman bilong BSP Grup,

Ian Clyne, Menesing Dairektabilong TransWonderland Ltd,LarryAndagali, Siaman bilongHTA na Memba bilong Tari-Pori, James Marape, na CEObilong HTA, William Bando, isainim dispela agrimen.“Mipela i amamas long wok

bung wantaim HTA na toktenkyu long sapot ol i givimlong larim mipela i kamapimBSP brens long Tari. Dispelabenk bai sevim manmeri namekim laip bilong ol i isi,”Clyne i tok.Marabe i tok i kam inap yia

1997, Tari o Hela i no bin gatwanpela komesal benk longhalivim ol bisnis na lokol wokmanmeri long hap.Tasol nau, taim Hela i kisim

provins bilong en yet, aninit

long hatwok bilong Marapena Bando, tupela i kisim i gobek dispela namba wan sevisi go daun long haus doa bi-long ol manmeri Hela stret.“Em i no wanpela rong

samting long BSP bai muv igo insait long Hela bikos Helai nau i go insait long nupelaprojek. Hela em i provins bi-long kisim ol LNG mani nadispela benk bai karimautnamba wan wok bilong lukau-tim na givim ol dispela mani,”Marape i tok.Em i tok ol bai sapotim BSP

long sevim komyuniti bikosHela em i nau wanpela gut-pela ples long mekim bisnis.“Hela em i namba wan na

gutpela ples long mekim bis-nis. PNG i putim ai long Helanau long Hela. Olsem na BSPnoken ting ting planti, bikosmipela i sta redi long halivimyu,” Marape i tok.Bando i tok tenkyu long

BSP long bilip strong longmekim bisnis long Hela na emi askim ol manmeri Hela longlukautim dispela namba wansevis bikos bihain taim em baihat long kisim dispela kainsevis i go long pipel sapos olyet i no lukautim na bagara-pim ol samting.“Hat wok mipela i mekim

long kisim benk i kam beklong Hela. Nau mi salensimolgeta manmeri Hela longlukautim dispela sevis gut,”Bando i tok.Insait long dispela 40-mun,

HTA bai givim fri haus longlarim ol wok man i slip namekim ol konstraksen wok.Moa manmeri i save krai

long kain sevis olsem kainlong Hela, tasol nau longnamba wan taim stret,Marape i kisim dispela nambawan sevis i go bek long Tari.Em i kisim pawa i go pinis

long Hela na i no long taimem bai kisim Pos Opis nama-jistret bilong ol distrik kot i goinsait long Hela.

Aja Alex Potabe i raitimWANBEL LONGWOK…CEO bilongBSP, Ian Clyne (L) isekan wantaimMemba bilong Tari-Pori na Siaman bi-long HTA, JamesMarape, bihainlong tupela isainim MoA longkisim BSP Benk igo long Tari, HelaProvins. Poto:Nicky Bernard

KAMAPIM wok mani bilong olyut husat i nogat wok longmekim em i wanpela gutpelawe bilong stopim ol yangpelamanmeri long mekim pasinnogut we loa i tok tambu longen.Bosman na papa bilong

West Kongo Security Service,Peter Kongopa, i tok nupelasekyuriti kampani bilong en igat 27-pela strongpela man,husat i save stap nating longsetelmen, tasol nau ol i gatwok mani long mekim nasapotim laip bilong ol yet, nastopim pasin nogut longMosbisiti.Kongopa i tok dispela nu-

pela kampani bilong en i warilong ol loa na oda asua long

Mosbi siti na nau em i laikkisim moa manmeri longsetelmen long joinim dispelasekyuriti kampani bilong en.“Dispela em i wanpela rot

bilong stopim ol stil pasin,pasin rep, smuk mariwana nadring stim long strit na setel-men. Dispela bai givim olnamba tu sans gen long laipbilong ol,” em i tok.Ol dispela 27 sekyuriti man

i bin kisim 3-wiks trening longholim na yusim redio, eskotimmani na wokman, pait, na wokgut wantaim ol klaien bilong ol.Kongopa i salensim ol dis-

pela sigi mangi long mekimwok bilong ol gut long daunimol loa na oda asua insait longsiti na kantri wantaim.

West Kongo Sekyuriti Sevis laikkamapim wok mani bilong yut

SIGI MANGI…27-pela sekyuriti gad bilong West Kongo Security Service i redilong daunim pasin nogut insait long Mosbi Siti. Poto: Samuel Peter Koim Jnr

Page 17: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

RAMU NiCo i amamas longbung wantaim ol sumatinna komyuniti bilongMadang long stap insaitlong Divain Wod YunivesitiOpen De long Sande, Me 6.2012.Olsem wanpela bikpela in-

vesta na namba wannikel/kobalt divelopa longPNG, Ramu NiCo i amamastru long soim wanem wokem i wokim insait long PNGwantaim divelopmen bilongbikpela Projek long Madangprovins.Ramu NiCo i bin stat sele-

bret wantaim ol DWUkomyuniti long Open De bi-long ol stat long 2007 yet ikam, taim kampani i go sta-tim wok konstraksen bilongen long Madang.Planti tausen manmeri na

ol sumatin i bin go raun lukimol wan wan dipatmen bilongDWU i soim pablik wanem olkos ol i save skul long enlong yunivesiti.Kain kain naispela kala i

kamap long dispela Open Dewe i lukim ol sumatin bilongwan wan afiliet institusen nakoles bilong DWU i kamapsoim ol kos bilong ol longpablik. Tupela arapela skulwe i afiliet wantaim DWU tu isoim ol skul samting.Dispela DWU Open De i

givim sans tu long sampelaol bikpela bisnis haus insaitlong Madang taun long gosoim ol prodaks bilong ollong hap.Ramu NiCo i bin sanapim

stol bilong en long Sandemoning tasol, wantu tru dis-pela stol i sanap kwik-taimtru wantaim naispela kala wei soim olsem Ramu NiCo ilaik long wok bung wantaimkomyuniti long Madangprovins.Bikpela as tingting bilong

Ramu NiCo long stap insaitlong DWU Open De em longsoim ol pablik na komyunitiinsait long Madang na tuPNG olsem Ramu NiCo i laikbringim gutpela tingting natokaut stret long wok bilongen insait long nikel/kobaltmaining projek long PNG.Planti ol manmeri husat i

bin go long stol bilong RamuNiCo i bin lukim ol poto napiksa bilong wanem rot,

kampani i save kisim olgraun bilong nikel/kobaltlong Kurumbukari mauntenlong Usino-Bundi distrik nabringim bihainim wanpelalongpela paiplain em 135kilomita i go olgeta longBasamuk long Raikos distrik.Long stol bilong Ramu

NiCo, ol i soim ol piksa longrot bilong rausim pipia bilongmain i go insait long solwarayusim Dip Si Teilings Ples-men (DSTP). Planti olsumatin na ol sampela pablikmanmeri bilong Madang i binaskim planti gutpela kwestentaim ol i raun i go long stol bi-long Ramu NiCo.Planti sumatin na ol pablik

i askim gutpela ol kwestenlong wok operesen bilongRamu NiCo. Moa long en tusampela lain husat i no savelong wok Ramu NiCo imekim i bin yusim dispelataim long kisim moa gutpelainfomesen.Narapela samting tu em

taim moa infomesen i go autlong pablik, em bai helpim tulong daunim na givim gut-pela aidia o tingting long olmanmeri long noken biliptumas long wanem ol nius-pepa ripot na nius long rediowe sampela lain non-gav-man ogenaisesen (NGO) iwok long traim long bagara-pim gutpela nem bilongRamu NiCo na divelopmenem i laik bringim longMadang provins na PNG.Ol wokman bilong Ramu

NiCo i redim sampela askimpepa we ol i givim i go longol lain husat i kam long stollong ol i ken pulumapim olkwesten na givim i go longRamu NiCo long glasim wokbilong em.Planti ol askim i sut long

sait bilong bus, graun, warana solwara (envairomen) natu wanem samting RamuNiCo i ken mekim long dau-nim ol hevi insait long en-vairomen.Moa long en tu, planti ol

lain husat i pulumapim olkwesten fom i raitim olsem oli amamas long Ramu NiCobikos stap bilong dispelabikpela kampani bai helpimekonomi bilong PNG na tuem i givim wok long ol lokalpipel na tu sapotim ekonomi

bilong Madang provins.Ramu NiCo wok lain i

bekim ol kwesten em sam-pela i askim na bai yusimdispela kwesten fom longredim em yet gut long bihainlong bekim ol askim na tokklia long ol pipel long PNG.Eksekutiv Vais Presiden

bilong Ramu NiCo, Mista GuYuxiang i bin raun i go tulong DWU long lukim ol kainkain program ol sumatin iredim na em i amamas longtaim bilong em long hap.Em amamas tu olsem

Ramu NiCo i soim gutpelastol na givim gutpela ol in-fomesen i go long olstekholda na piple bilongMadang na PNG husat ikamap long DWU Open De.

P22 Wantok Me 10 -16, 2012 ramunius

Ramu NiCo soim gutpela kala longDWU Open De

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

�� Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis�� Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis�� Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela�� Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi�� Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Eksekutiv Vais Presiden bilong Ramu NiCo, Gu Yuxiang i harim wanpela DWU sumatin igivim ansa long askim bilong em na Koporet Ofisa, Nick i lukluk.

Ol sumatin bilong Madang Teknikol Koles i lukluk raun longstol bilong Ramu NiCo

Planti lain i go lukim ol displei bilong Ramu Nico long kisimmoa infomesen. Nick bilong Ramu NiCo wantaim wanpelaNGO meri

Stol bilong Ramu NiCo i pulim planti lain long go lukluk raun.

Page 18: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

P24 Wantok Me 10 -16, 2012 olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

YUPELA KAM: Fowet bilong Vipers, Sebastina Pandia i traim long ronawe longol Mioks pilaia long raun 4 gem bilong ol insait long Digicel kap resis longMosbi las wik Sande. Vipers i win 24-16. POTO: Andrew Molen.

PAITIM: Wanpela profesenol golp pilaia bilong Australia, Heath Reed i paitimbal long namba wan de bilong PNG Open Golp resis long las wik Fraide. POTO:Andrew Molen.

KARIM: Wanpela kedi karim ol samting bilong pilai golp na bihainim pilaia bilongem long namba wan de bilong PNG Open golp resis las wik Fraide long Mosbi.POTO: Andrew Molen.

APIM HAN: Wanpela sapota i soim amamas bilong em long tim bilong em longMosbi long Digicel kap gem namel long Mioks na Vipers. POTO: Andrew Molen.

NAMBA 8: Wanpela ragbi lig ofisol i soim namba bilong hamas taim ol tim isenisim ol pilaia pinis, long raun 4 Digicel kap gem long Mosbi las wik Sande.POTO: Andrew Molen.

KALAP: Kevin Frank bilong Vipers i kalap long takolim fulbek bilong Mioks longraun 4 Digicel kap gem bilong ol long Mosbi las wik Sande. Vipers i win 24-16.POTO: Andrew Molen.

Page 19: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

NARAPELA bikpela resis bilong olkar we mi laik stori long en long yuem “NationalAssociation for Stock

Car Auto Racing, Inc. (NASCAR).Dispela emwanpela spot insait longAmerikana em i no resis nating, em i olsem wanpelabikpela sho bilong ol kar na draiva tu.NASCAR i save kamapim moa long 150resis long 100 resis ples bilong ol we i staplong 39 Stet insait long Amerika na tu longKanada (Canda).Ol i save kamapim tu sampela eksibisenresis long Siapan, Meksiko (Mexico) na longCalder Park Raceway long Australia.Long Amerika, NASCAR resis i kam nambatu tasol long Nesenel Futbol Lig (NFL) longsait bilong ol sapota.Moa long 150 kantri save lukim ol NASCARresis long TV olgeta taim em i kamap.Em i gat 75 milien sapota husat ol i baim olsamting bilong dispela resis olsem ol klos,bilas bilong kar, na arapela samting we ikamapim moa long $3 bilien pinis.NASACAR i save kisim bikpela sapot tu ikam long ol sponsa na nau yet ol kampanibilong Fortune 500 i sponsaim dispela gem.Dispela i bikpela moa long ol sponsa bilongol arapela kar resis.

Histri bilong gemDispela Stok kar (Stock car) resis bilongNASCAR i stat long 1948 long DaytonBeach, Florida.Man i statim em William France Sinia (Sr).France i bin wanpela draiva bipo em ikamapim tingting long statim NASCAR naronim ol dispela Stok Kar resis.Em i bung wantaim ol arapela saveman in-sait long dispela spot na i stori long ol longtingting bilong em na ol i wokbung longkamapim dispela resis.Tasol pasin bilong ol stok kar resis long kar ino nupela samting long dispela hap bilongAmerika.Florida em i gat nem olsem ples we ol i savetraim long brukim rekot bilong ron spid longgraun wantaim kar.Long stat bilong 1930’s, i bin gat loa i pasimol manmeri long noken mekim, baim nasalim o dring ol strongpela dring (bia) bilongol yet.Tasol ol manmeri save laikim dispela dringna ol i save hait na mekim na i save hait tu nakarim i go kam long ol kastoma bilong ol.Long dispela as, ol i savemekim ol kar bilongol i kamap spit na strong moa bai ol i ken roni go kam hariap.Taim ol i bungim ol polis tu, ol i save nap longronawe hariap tru.Dispela pasin i kamap strong na long 1940,ol dispela kar i save gat resis bilong ol wan-taim bikpela mani na luksave.Dispela i statim astingting bilong stok karresis we i stap tete.

Stail na loa bilong gemOl stok kar i no wankain olsem ol arapelaresis kar bilong F1 na V8 Super Cars, tasol oltu i kar bilong resis na i gat wankain spit nastrong long ron.Olsem ol Super cars, dispela ol stok kar i gatol strongpela ain i stap insait long en longhelpim em i noken kapsait o meme stret taimem i bam o tanim, dispela i ken sevim draivatu.Bodi bilong ol Supa kar i wankain olsem olkar ol i salim long ol manmeri long pablik,tasol dispela ol we i save stap insait longresis, i gat enjin na ol arapela samting we oli mekim na stretim bilong resis tasol.Ol F1 kar em bilong wanpela draiva tasol na

ol i no save mekim ol bilong salim long olmanmeri nabaut.Ol stok kar em ol kar we i nogat wanpelasenis i kamap long bodi na lukluk bilong ollong taim ol i kam aut long fektori.Wok tasol bai kamap long sekim na stretim

enjin na putim ol arapela samting long helpimdraiva na kar insait long resis.Draiva em wanpela man tasol husat i savestap insait long kar long taim bilong resis.Ples bilong resis bilong ol stok kar tu i noolsem long F1 na Supa kar.

Ol stok kar i save raunim wanpela ples tasoli go inap resis i pinis.Rot bilong ol F1 na supa kar i gat planti konanap les bilong tanim tasol ol stok i nogat dis-pela.Ol i save raunim tasol wanpela hap ples ol ikolim spit we (speedway).Longpela bilong dispela spitwe em 6.6km naol draiva i save ron spit tru na traim na longabrusim narapela.Ol i mas raunim dispela rot inap hamas taimol i makim long en.Olsem ol arapela resis, i save gat bagarap ikamap bilong wanem ol i save ron spit tru.Planti draiva i dai na kisim bagarap pinislong dispela resis na NASCAR i kamapimsampela ol samting long daunim namba bi-long ol kain hevi kamap.Em i namba wan kar resis yet long Amerikana planti moa manmeri save sapotim namoa i laik stap insait long en tu.

NASCAR long PNGNau yet, NASCAR em i bikpela longAmerika na Kanada tasol.Ol intanesenel tonamen bilong en tu i nobikpela tumas na i no kisim bikpela sapot naluksave tumas olsem ol lokol kompetisen bi-long ol yet long Amerika.Em i no inap kamap gut yet long ol arapelakantri olsem na em bai hat long kamap longPapua Niugini tu.Tasol, sapos em i kamap, em bai kos bikpelamani tru long painim wanpela bikpela hapgraun na mekim wok long stretim dispelagraun bilong resis.Taim ol i stretim pinis, ol i mas putim kolta,makim rot na tu putim bikpela na gutpelaples bilong ol manmeri long sidaun na luk-luk.Bihain, i mas i gat ol woksop bilong ol karwantaim olgeta masin na samting bilongstretim ol.I mas i gat ples bilong ol TV kemra na nius-man long stap bilong wanem dispela resis isave kisim bikpela luksave long ol wol longTV tasol, bilong wanem i gat planti sponsana bikpela mani stap insait long en.Yu ken lukim olsem em i bikpela wok tru longkamapim, tasol i gat ol gutpela samting i kenkamap long kain spot tu.Ol manmeri ken lainim long lukaut ol kar,lainim long penim na stretim, senisim namekim ol kar tu.Husat i save drain bai lainim ol nupela samt-ing, na planti arapela samting tu.Bai yumi wet tasol na lukim sapos dispelakain spot bai kamap long hia wanpela taimna i stap olgeta.Sapos nogat, em i orait, bai yumi lukim tasollong TV, na taim yu gat sans long raun i golong Amerika o wanpela kantri we stok karresis i save kamap long en, orait, yu yet i kengo sindaun gut stret na lukim gut long aut bi-long yu yet.

Me 10 - 16, 2012 Wantok P25spotlaipstail

Bikpela sho bilong ol karwantaim

ANDREW MOLEN

Gem Bilong Yu

STOK KAR:Ol wanwanhap bilongwanpela karwe i savestap insaitlong dispelaresis.

DRAIVA SIT:Insait bilongkar i gat olain na samt-ing bilongstrongim nahelpim karna tu lukau-tim draiva.

SPIT: Ol kar i ron insaitlong wanpela resis.

PILAIGRAUN: Rotbilong olstok kar in-sait longNASCARlong Ken-tucky,Amerika.

Page 20: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Raun 9 Poins Leda

KEPTEN bilong Nu SautWels (NSW) Blues, i orait nabai pilai long namba wanStet Ov Orijin gem long Me23.Planti ting em bai no inap

pilai bihain long em i bagara-pim lek skru bilong em longgem bilong em wantaim olSharks long Mande nait, dis-pela wik agensim South Syd-ney we ol i lus 34-28.Ol wok sekim long lek bi-

long em i soim em i nobikpela bagarap tumas naem bai orait bipo long Gemwan bilong Stet ov Orijin,tasol em bai no inap pilaiwanpela NRL gem bipo longdispela.Long wankain taim, kot i

painim em i no asua tumaslong wanpela takol em imekim insait long gem longRabbitohs fowet, Dave Tay-lor.Refri ripotim Gallen long

em i yusim lek skru bilong

em insait long takol tasol koti painim em i no asua longdispela na i sasim em longgre wan mak tasol.Dispela i min olsem ol bai

no inap saspenim em olsemna em i ken pilai yet saposlek bilong em i orait yet.Ol Blues i gat planti hevi

pinis long sampela ol pilaiabilong ol i kisim bagarap nabai no inap pilai long nambawan gem tasol ol i ken kisimwin olsem Gallen, husat iwanpela strongpela fowet bi-long ol tu, bai pilai.Tingting bilong Blues em

long traim na stopim olKwinslen husat i winim Stetov Orijin long las 6-pela yia.“Mi bin pret liklik taim mi

kisim bagarap tasol mi ama-mas nau long harim olsemem i no nogut tumas.“Mi no inap pilai dispela

wik tasol mi bai orait stretlong pilai Stet ov Orijin bihainlong tupela wik,” Gallen i tok.

Canberra StediumRaiders Vs Eels

Centrebet Stadium

Panthers Vs Dragons

26 Wantok Me 10 - 16, 2012 nrlnius

MANDE GEM: ME 14, 2012

Bai: West Tigers, Rabbitohs

Pos Tim W L D B +/- Pts1. Storm 9 0 0 0 177 18

2. Broncos 7 2 0 0 78 14

3. Sharks 6 3 0 0 31 12

4. Cowboys 5 4 0 0 64 10

5. Bulldogs 5 4 0 0 60 10

6. Sea Eagles 5 4 0 0 13 10

7. Rabbitohs 5 4 0 0 -11 10

8. Dragons 5 4 0 0 -22 10

9. Roosters 5 4 0 0 -48 10

10. Knights 4 5 0 0 1 8

11. Warriors 4 5 0 0 -8 8

12. W / Tigers 4 5 0 0 -14 8

13. Raiders 3 6 0 0 -33 6

14. Titans 2 7 0 0 -63 4

15. Panthers 2 7 0 0 -88 4

16. Eels 1 8 0 0 -137 2

SPOTS DR0RAUN 10

FRAIDE GEMS: ME 11, 2012

SARERE GEMS: ME 12, 2012

SANDE GEMS: ME 13, 2012

Suncorp Stedium

Broncos Vs Sea Eagles

Suncorp StediumBulldogs Vs Titans

Mt Smart StediumWarriors Vs Roosters

Hunter StediumKnights Vs Cowboys

Toyota StadiumSharks Vs Storm

JOHNATHAN Thurston ibilip olsem em i nap kisimbikpela bagarap long pes bi-long em sapos em i no binwerim het karamap bilongem las wik Fraide nait, taimMatt Prior i putim skru bilonghan bilong em long wasketbilong Thurston.Dispela i lukim ol i karim

Thurston i go autsait longpilai graun long namba tuhap bilong gem na em i nokam bek.Het bilong em i pen na ai

bilong em i raun tu bihainlong dispela hevi.Refri no westim taim long

salim Prior i go autsait na koti saspenim em tu long pilai.Prior i tok em i no min long

mekim dispela na i sori longasua bilong em.“Mi laik givim solda long

em tasol mi krangki na hanbilong mi go antap long emna mi sori tru long dispela,”em i tok bihain long gem.Thurston i bilip olsem het

karamap bilong em i sevimem, sapos em i no werim baimaus o wasket bilong em ibruk stret.Tasol em i no kros tumas

long Prior.“Em i givim sholda bilong

em wantaim han skru bilongem, dispela i no stret tasolmi ting em i wanpela takolwe em i no mekim gut na kotyet bai lukluk long dispela,”Thurston i tok.“Em i gutpela long refri

salim em i go autsait longgem tasol mi save olsem emi no dispela kain pilai husat isave pilai nogut longbagarapim ol arapela pilaia,”em i tok.Thurston i tok em i pilim

orait nau na i wet tasol longkisim tok orait long pilai dis-pela wik agensim Newcas-tle.

STAT bilong Parramatta Eelslong dispela sisen i nogutmoa long 52 yia ol i stap in-sait long kompetisen.Bihain long 46-12 lus bi-

long ol agensim Canterburylong las wik Fraide i mekimol toktok i kamap nau longkosa bilong ol, StephenKearney na wok bilong em

wantaim tim.Tasol ol pilaia bilong em i

sanap strong wantaim em nai bilip ol i ken stopim ol dis-pela lus na mekim ol samtingi kamap orait yet.Eels senta, Ryan Mor-

gan, i tok tim i sapotim kosabilong ol na ol i gat biliplong win dispela wiken

agensim Canberra.“Mipela i amamas long

kosa bilong mipela wantaimol arapela wokman bilongem na mipela i ken win namekim gut wantaim helpimbilong ol,” Morgan i tok.“Mipela bai kam aut yet

long dispela hevi na mipela istrongim ol sapota long pas

strong yet wantaim mipela,”em i tok.Eels fowet, Joseph Paulo

tu i bilip ol bai kam bekstrong yet na i tok fulbek naJarryd Hayne na hap bek,Chris Sandow i ken kisimbek gutpela fom bilong ollong gem bilong ol dispelaSande.

Klostu het bilong Thurston i bruk

Gallen i oraitt

ORAIT: Gallen bai pilai long Orijin gem wan.

KARAMAP: Thurston iamamas olsem em i nokisim bikpela bagarap.

Eels bungim hevi yetTAIM NOGUT: Ol Eels i no statim gut yia bilong ol. Liklik piksa em kosa bilong ol, Stephen Kearney.

Page 21: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Me 10 - 16, 2012 Wantok P27spotnius

Planti wok i stapyet long kamapimPasifik Gems

Boksing) na Iwilla Jacobs(weitliting).Coach of the Year: Kwalum

Apisah (PNG Tennis), NaomiPolum (PNG Athletics) naJohn Larry (PNG RugbyUnion).Sports Administrator of the

Year: Ricky Berua (PNG Box-ing), Rickson Mekere(Karate), na Hillary Wong(PNG Tennis Association).Best Sports Person with

Disability: Timothy Harabe(Para-Sport-Pawalifting) naElias Larry (PNG Para-

lympics).Distinguished Services to

Sport: Evan Digara (OroProvincial Volleyball Federa-tion), Elmo Pasiro na HillaryWong (PNG Tennis Associa-tion).Sports Club of the Year:

Goroka Bowling Club (lonbols), Pacific MMI KimbeRebels (ragbi yunion 7’s) naRaukele Dolphins VolleyballClub (volibol).Junior Female Athlete of

the Year: Jacklyn Barney(Karate), Judith Meauri

(swimming) na Marcia Tere-Apisah (tenis).Junior Male Athlete of the

Year: Steven Kari (weitlifting),Stanford Gore Kawale (swim-ming) na John Rivan(etletiks).Community Sports Initiative

Award: Arua William Rarua-Liklik Kriket (kriket), KurumulRugby League (ragbi lig) naSpace Christian Karate(karate).Team of the Year: Hebou

Barramundi (kriket), PNGPalai’s (meri tim) (ragbi 7’s)

na Women’s Tennis Doubles(tenis).Sportswoman of the Year:

Abigail Tere-Apisah (tenis),Dika Toua (weitlifting) naToea Wisil (etletiks).Sportsman of the Year:

Rarua Dikana (kriket), RyanPini )swimming) na Jack Viy-ufa (bodibilding).Sports Photo of the Year:

“Karo lad” (Peter Moide bi-long Cricket PNG), “Legends”(Andrew Molen bilong Wan-tok Niuspepa) na “Tears” (An-drew Molen bilong Wantok

Ol pilaia redi long SP awods...i kam long bek pes

i kam long bek pes

PASIFIKGemsKaunsil i ama-mas long ol wok redi bilongPapua Niugini long holimPasifik Gems long hia long2015 tasol ol i tok i gat plantiwok i stap yet.Presiden bilong Kaunsil,

Vidhya Lakhan i raunwantaimogenaising komiti long las wiktaim em i kam raun, na i ama-mas long wanem samting emi lukim.Lakhan i go raun lukimYuni-

vesiti bilong PapuaNiugini, weol tim bai stap long en, na tuSe John Guise stedium weplanti ol gem bai kamap longen.Em i tok, ol i amamas long

lukim ol PNGmekim sampelasenis long ol bikpela samtingol i bin tingting long kamapimbipo.PNG i bin gat tingting long

mekim wanpela nupela,bikpela stedium we olgeta olintanesenel gem bai kamap

long en.Tasol taim Lakhan i bin kam

long namba wan raun bilongem long dispela yia, i tokolsem dispela bai kos bikpelamani tru na tu bai kisim plantimoa taim long mekim, na tu-pela yia i bin lus nating naPNG i no bin mekim wanpelasamting yet.Em i tok tu olsem kain wok

bai kamapim bikpela kos truwe planti ol liklik kantri longPasifik bai hat long bungimsapos ol i laik holim PasifikGems long hap bilong ol longbihain taim.Kaunsil i amamas nau long

harim na lukim ol wok redi bi-long ogenaising komiti kamappinis, na tu ol ples we ol i tingt-ing long kamapim gem, tasolem i tok i gat bikpela wok imas kamap yet long stretimdispela ol ples bipo long olgem i kamap.Lakhan i tok i gat sampela

moa samting olsem wok bi-long makim ol save manmerilong sait bilong wok maketing

bilong Gem na ol arapela wokbisinis bilong en olsem.“Mi bai mask am bek bihain

long sampela mun gen nalukim ol samting gen longgivim tru tingting bilong Kaun-sil, longmekim ol samting i rongut na hariap,” Lakhan i tok.Em i tok ol i laik gem i

kamap long PNG tasol wok istap long PNG yet sapos ol

inap long redim ol yet hariaplong redi long gem.“Papua Niugini gat planti

gutpela kalsa, risos na i savestap insait long Pasifik Gemsolgeta taim na ol i gat ek-spiriens long holim tupela gemlong hap pinis na i nogat aslong ol i noken holim gem longhap gen long 2015,” Lakhan itok.

Andrew Molen i raitim

WANBEL: Lakhan i amamas tasol planti wok i stap yet.WANTOK POTO.

Long las wik, Dugan na Stuart i bin salens taim timbilong tupela long NRL i bung insait long raun 9 resisbilong dispela yia we Manly i bin win.Na maskim tim bilong em i lus, Dugan i kamapim

wanpela strongpela gem yet we i lukim em i putimwanpela trai long namba tu hap bilong gem.Tim bilong Minichiello tu, Sydney Roosters i daunim

Newcastle Knights long las wik na em i tok em i redilong pilai bilong ol Blues gen sapos ol i kisim em.“Mi pilim gutpela moa long pilai nau na mi nap long

mekim gen sapos ol i kisim mi gen,” Minichiello i tok.

Tripela resis long Blues fulbekjesi...

WANEM ol sofbol klaphusat bai stap insait longGavanas Kap resis longBonde bilong Kwin longJun, bai gat sans stap in-sait long seleksen bilongprovinsol tim long pilai longPNG Gems long No-vemba, dispela yia.Cleopas Warpit, husat i

go pas long stretim dispelatonamen i tok las wikolsem olgeta samting i reditasol long ol i pilai go yet.Em i tok Gavana yet bai

sponsaim tonamen wan-taim K50, 000 prais manitupela tim bilong ol meri natupela tim bilong ol manhusat i pinis pas long resis.Long 2011, Gazelle dis-

trik i bin holim dispela gemtasol ol i no tokaut longhusat bai holim dispela yia.Warpit i bilip Kokopo o

Rabaul bai holim tonamendispela yia, tasol wanem oldistrik i wok long pilai sof-bol nau yet tu i ken holim

long ples bilong ol tu.“Dispela tonamen em bi-

long Is Nu Briten tasol longlas yia, mipela i bin tokorait long Mosbi na NiusAilan i stap insait long entu,” Warpit i tok.Em i tok dispela tona-

men em bilong ol sofbolklap tasol na i n o bilong ollain husat ol i makim ollong pilai long narapelahap.Dispela ol klap tu i mas

pilai stap insait longasosiesen bilong ol na ol imas kisim tok orait longasosiesen bilong ol longpilai insait long dispelatonamen.“Sapos dispela ol klap i

no save pilai insait longasosiesen bilong ol bai noinap stap insait long Ga-vanas kap,” Warpit i tok.Em i tok Rabaul na

Gazelle i pilai sofbol pinislong klap bilong ol longstatim kompetisen.

BROTHERS (Bratas) RagbiLig klab em i wanpela longtaim klab insait long PotMosbi Ragbi Lig resis wenau tu i stap strong yet.Las wik tasol, wanpela nu-

pela konstraksen kampani,Parisco Ltd, i sapotim olwantaim ol nupela jesi nadispela i mekim ol pilaia iamamas stret long strongimpasin brata na karim nem bi-long ol i go het.Menesing Dairekta bilong

Parisco Ltd, RichardSinamoi, i tok dispela klab ibin stat liklik tasol, nau em ikamap wanpela strongpelatim insait long Mosbi, weplanti ol pilaia bilong en i woklong pilai long Digicel Cupnau.Sinamoi mekim dispela

toktok taim Brothers i opimnupela klab jesi long MaggiHaus kai long Mosbi las wikFonde.“Mi amamas long kam

stap wantaim yupela longlonsim dispela nupela jesi.“Mi yet mi bipo pilaia bi-

long Bratas klab tu na miamamas bikos taim mi lusimragbi fil, yupela i kisim plesbilong mi na strongim pasinbrata bilong yumi,” Sinamoitok.Em i tok 15 yia i go pinis

taim em i save pilai, tasolnau dispela klab em i stapstrong yet bikos long halivimna luksave bilong sampelabipo pilaia, olsem em yet,husat i save laikim tru dis-pela gem na sapot yet longgutpela na nogut taim wan-taim.“Taim mi lusim ragbi, yu-

pela i kisim ples bilong mi.“Na nau mi amamas long

yupela planti yangpela man ipilai long dispela klab.“Em i klab bilong yumi na

dispela klab i kamapim yumiolsem brata nau,” Sinamoitok.Bratas klab i bin go long

gren fainel long yia 1987,2007 na 2009.Nau 6-pela pilaia bilong

Bratas i pilai wantaim PotMosbi Vipers, tupela i pilaiwantaim Gulf Isapea nawanpela wantaim RabaulGurias.

Brothers stap strong yetAja Alex Potabe i raitim

ENB baimakim sofboltim long Jun

WOK bilong ol Papua Ni-ugini kikboksa longpainim mani bilong salimtim i go long wol sempi-onsip long Kroesia (Croa-tia), i stat nau.Ol i mas bungim K200,

000 long salim 37 pait-man wantaim 8-pela pilaiai go long dispela tona-men.Sekreteri Jenerel bilong

PNG Kickboxing Associa-tion (PNGKBA), EddyKavina i tok trening kembilong tim bai op long Jun4 i go long Julai 10, dis-pela yia.Tim bai lusim kantri

long Julai 12 na kam beklong Julai 23.Olgeta memba bilong

tim i mas ringim Kavinahariap long 73583438 oemel long [email protected] o ringimKodineta biong PNGKBA,

Micah Oki long 71131329.Namba wan wok bilongbungim mani bin kamaplong Kundiawa long Me31 long Mt Whelmed hotelna namba tu i kamap longJun 2 long Goroka.Oki tok planti ol bisnis

haus na komyuniti tu iwok long soim sapot longhelpim na em i singautlong ol paitman na ofisollong givim han na helpimol samting i ron gut tasol.Laspela taim PNG bin

salim wanpela tim i golong dispela sempionsip,em long 1998 we i lukimStanley Nandex i win nakamap wol sempion.Em i tok, nau em i taim

bilong narapela yangpelaman o meri bilong PNGlong apim han na traimlong bihainim lek mak bi-long Nandex na apimkantri gen.

Ol paitmanredim rot bilongwol sempionsip

Page 22: Bikpelamaniluslong waitmankaikai - Wantok Niuspepawantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1968.pdfP2 Wantok Me10-16,2012 nius CitifonEasiPayTopAp BaimEasiPaywantaimCiti-fonbilongyu

Wanwik: Fonde, Me 10 - 16, 2012.Isu 1968

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Ol pilaiaredi longSP awods

OL spotsmanmeri, pilaia, ofisol,kosa, ripota na ol arapela i woklong redi nau long lukim husatbai kisim awod long 2012 SpotsAwod long Me 26.Seleksen komiti bilong 2012 SPSpots Awods i tokaut long nembilong ol lain husat i stap long fainolbilong dispela resis.I gat 4-pela nupela awod tu insaitlong dispela resis we i pulim plantimoa nominesen i kam long olarapela ples insait long kantriolsem Kimbe, Tabubil na Hagen.Dispela 4-pela nupela awod i goantap long 10-peela we i stap bipona i kisim namba bilong ol awod i

go antap long 14 nau.Bosmeri bilong komiti, Emily Taule itok ol i kisim 80 nominesen olgetana i gutpela long lukim planti moa ikam long ol arapela hap long kantritu."Em i no isi tasol i gat gutpelasalens namel long ol nominesenyet na mipela i amamas long tokautlong nem bilong ol lain husat ikamap long fainol tete," Taule i tok.Ol lain husat i stap insait long fainolbilong wanwan awod nau em:Sports Media Award of the Year:Andrew Molen (Wantok Niuspepa),Paul Taumik Jnr (NBC/Kundu 2 TV)na Sophie Yaruso (EMTV).Technical Official of the Year: DavidCharlie (POM Soka), Joe Efi (Boks-

RESIS bilong lukim husat baiwerim namba wan jesi bilong olBlues i stap namel long JoshDugan, Brett Stuart na Anthony

Minichiello.Dugan na Stuart i stap long gutpelafomnaplanti lukluk long ol longwinimdispela posisen tasol long wankain

taim, Minichiello i soim olsem em iken kisim bek jesi em iwerim long lastupela gem bilong 2011 sisen.

Andrew Molen i raitim

Moa long Pes 27.Moa long Pes 27