best transformer test procedures tr

8/6/2019 BEST Transformer Test Procedures Tr

1/50

Transformatr Testleri

BEST

BALIKESR ELEKTROMEKANK SANAY TESSLER A..

Tesis 1 : A

r Sanayi Blgesi No 149 10040Balkesir / Trkiye

Tel. : + 90 266 241 82 00 Fax : + 90 266 241 52 36

Tesis 2 : Organize Sanayi Blgesi 198 Ada 2 ParselBalkesir / Trkiye

Tel. : + 90 266 281 10 70 Fax : + 90 266 281 10 69

[email protected]
http://www.besttrafo.com.tr/http://www.besttrafo.com.tr/http://www.besttrafo.com.tr/


2/50


Sayfa : 1

Giri :

Bu kitapkta G Transformatrlerinin test ve lmleri srasnda uygulanan yntemler, test ve lm

devreleri, hesaplamalar ve deerlendirme kriterleri ele alnmtr. Kitan sonunda BEST BalkesirTransformatr Fabrikas laboratuvarlarna ait donanmlar ile lme ve test cihazlarnn tantmverilmitir.

Transformatrlerin yaltm dayanm seviyeleri, elektriksel karakteristikler ve deerlendirme iin ulusalve uluslararas standartlar ile mteri artnamelerine baklmaldr.

Aada testler ve lmelerin tanmlar bir liste halinde verilmitir.

Rutin Testler :Sayfa

1. Sarg direnlerinin lm 2

2. evirme oran lm ve balant grubu kontrolu 43. Ykteki kayp ve ksa-devre geriliminin lm 74. Botaki kayp ve botaki akmn lm 105. Yaltm testleri 126. Uygulanan gerilim testi 147. Endklenen gerilim testi 158. Ksmi-boalma lm 189. Ykte kademe deitirici testleri 21

Tip Testler :

10. Scaklk art (snma) testi 2211. Yldrm-Darbe gerilim testleri 26

zel Testler :

12. Ama-kapama (manevra) darbe gerilim testi 3013. Kapasite ve tan lm 3214. Sfr-Empedans lm 3415. Grlt (ses seviyesi) lm 3616. Akm ve gerilim harmoniklerinin lm 4017. Yaltkanlk direnci lm 41

Laboratuvar test ve lme donanmlar ve cihazlar listesi 42

Hazrlayan : Haluk Odolu Haziran 2009 ( 3. Basm )

Bu dokmann her hakk BEST Elektromekanik Sanayi Tesisleri. A..ne ait olup, sakldr. nceden izin alnmadan oaltlmas yasaktr. Budokman deiiklie tabidir.


3/50


Sayfa : 2


1- Sarg Direnlerinin llmesi

Transformatr sarg ve terminal balantlarnn kontrol edilmesi ve hem daha sonraki lmelerdereferans olarak ve hem de yk kayplarnn referans (rnein 75C) scaklndaki deerlerininhesaplanmasnda kullanlmas amacyla lm yaplr. Sarg direnleri, doru akm uygulanarakyaplan bir lm olup scakla ok baldr. Scakla gre dzeltme ilemi aadaki bantlaragre hesap edilir:

R Rt

t2 1

2

1

235

235

(bakr iin) R R

t

t2 1

2

1

225

225

(alminyum iin)

R2 : t2 scaklndaki sarg direnci, R1 : t1 scaklndaki sarg direnci

Bu nedenle sarg direnleri llrken scaklklar da llmeli ve kaytlarda mutlaka lmdeki scaklkta kaydedilmelidir.

Sarg direnleri, sarglarn tm balant terminalleri arasnda ve tm kademelerde llr. Bu sradasarg scakl da uygun ekilde llmeli ve katdedilmelidir.

Kullanlan lme akm bir akden elde edilebilecei gibi bir sabit akm kaynandan da teminedilebilir. lme akmnn deeri ise; doru ve kesin bir lmeyi yerine getirebilecek kadar yksek,ancak sarg scakln deitirmeyecek kadar da kk olmaldr. Uygulamada bu deer mmknolduu durumlarda 1,2xI0 dan byk 0,1xIN den kk olmaldr.

Transformatr bir R direnci ile buna seri olarak bir L indktivitesinden oluur. Bu durumda devreye birU gerilimi uygulanrsa;

lme akmnn deeri : iU

Re

R

Lt

(1 ) olacaktr. Burada zaman sabitesi L/R oranna baldr.

lme akmnn artmas ile ekirdek doyacak endktans azalacaktr. Bylelikle akmn doymadurumuna daha ksa zamanda erimesini salanacaktr.

Devreye akm verildikten sonra l deerlerinin okunmas iin akmn stasyoner (doymanntamamlanmas) durumuna kadar beklenilmesi gerekir, aksi takdirde lm hatalar ortaya kacaktr.

lme devresi ve lmn yapl

Transformatr sarg direnleri; ya akm-Gerilim yntemi ya da kpr yntemleri ile llebilir. Saysallme cihazlar kullanldnda lme duyarll daha da artrlabilir. Akm-gerilim yntemi ile lme ileilgili bir devre ekil 1.1de gsterilmitir.

Akm gerilim ynteminde llmekte olan sargdan geen akm, devre zerinde bulunan deeri

bilinen standart bir diren zerinden de gemekte ve bylece her iki diren zerinde (sarg

direnci vestandart diren) oluan gerilim dmleri karlatrlmak suretiyle bilinmeyen diren (sarg direnci)


4/50


Sayfa : 3

belirlenebilmektedir. Bu srada dikkat edilmesi gereken nokta akm devresinin kapatlmas ve almassrasnda oluabilecek yksek gerilimlerden korunmas iin gerilim lmnde kullanlan voltmetreninbu srada devrede tutulmamas gerekir.

C

B

A

N

A

V

DCKaynak

a

b

c

ekil 1.1: Akm-Gerilim yntemi ile diren llmesi

Kpr ynteminde ise bilinmeyen (llen) bir direncin, bilinen bir direnle karlatrlmas esasnadayanr. Kprnn kollarndan akan akmn dengelenmesi durumunda galvanometreden akan akm

sfr olacakyr. Genel olarak kk deerli direnler (rnein: 1 ohm) Kelvin kprs ile, byk deerlidirenler (rnein: 1 ohm) ise Wheatstone kprs ile llebilir, bylelikle lme hatalar en azaindirilmi olur.

R2

G

R

A

R1

R3R4

Rx

R3RN

RS

rN

R

G

Rx

b

a

ekil 1.2: Kelvin kprs ekil 1.3: Wheatstone kprs

Kelvin Kprsnde llen diren;

R RR

Rx N 1

2

( R1 = R3 ve R2= R4 )

Wheatstone Kprsnde llen diren;

ba

RxR =



5/50


Sayfa : 4


2- evirme Oran lm ve Balant Grubu Kontrol

Bir transformatrn iki sargs arasnda botaki gerilimlerinin oranna evirme oran ad verilir.

lmenin amac; sipari spesifikasyonunda verilen bota gerilim oranlarnn dorulanmas, gereksarglarn ve gerekse balantlarn durumunun belirlenmesi ve varsa sorunlarn irdelenmesi.lmeler transformatrn tm kademelerinde ve tm fazlarnda yerine getirilir.

lme devresi ve lmn yapl

2.1 evirme Oran lm

evirme oran lm, iki deiik yntemle yaplabilir;a. kpr yntemib. sarglarn gerilim oranlarnn lm ile

a). evirme orannn lm bir kpr(cihaz) kullanlarak bir fazl gerilimin sarg iftlerinden birineuygulanmas ve dier sargda meydana gelen endklenen gerilimin kprde oranlarnn lmesasna dayanr. lmeler tm fazlarda ve tm kademelerde birbiri ardsra tekrarlanr. lmsrasnda ancak ayn magnetik aknn olutuu sarg iftleri arasndaki evirme oran llebilir. Yanivektr diyagramnda bir birine paralel olan vektrlerin olutuu sarg iftleri arasnda evirme oranllebilir (ekil 2.1, 2.2, 2.3 ). lme gerilimi genellikle 220 V a.c. 50 Hzdir ancak dier gerilim

seviyelerine haiz cihazlar da olabilir. lme cihaznn duyarll 0,1%dir.

Test edilen transformatr Ayarlanabilir kademeli transformatr (standart)

Sfr pozisyon gstergesi U1 Kprnn ve YG sargsnn uyarm gerilimi (220 V, 50 Hz)

U2 AG sargsnda endklenen gerilim

ekil 1.-1: evirme oran lme kprs balants

Teorik evirme oran = YG sarg gerilimi / AG sarg gerilimi

Transformatre ait teorik bota evirme oran alet zerinde kademeli transformatrde ayarlanr, hata gstergesinde denge oluuncaya kadar deitirilir. Bu hata gstergesinde okunan deertransformatrn gerek evirme oranna olan sapmasn olarak gsterir.

%100oranevirmegerekenolmas

oranevirmegerekenolmasoranevirmellenSapma

220 V~

1

1

2

3U1 U2

2

3


6/50


Sayfa : 5

b). evirme oran llecek sarg iftelindeki gerilimler ayn anda llerek oranlar belirlenebileceigibi, gerilim oranlarnn lm ynteminde genellikle bu ama iin retilmi saysal cihazlarkullanlabilir. Bu cihazlarla evirme oranlarnn lm ile birlikte, balant grubu belirlenmesi ( fazl

lme cihaz ile ) ve lm srasnda ekilen akm da llebilir. Sz konusu vektr iftleriningerilimlerinin oranlanmas yntemi, ayn zamanda vektrler arasdaki ann ( faz kaymasnn )llmesine de olanak salar.

Bota evirme oranndaki sapma % 0,5 olmaldr.

2.2 Balant grubu Belirlemesi

ok fazl transformatrlerde giri ve k sarglarnn balantlar transformatrn tipine bal olarakyldz ( Y) gen ( D ) veya zikzak ( Z) balanm olabilir. Yksek gerilim ile alak gerilim sarglararasndaki faz as 0 ile 360 arasnda deiir.

Vektryel gsterimde YG sargs saat 12 (0) gsterirken, dier sarglarn balant grubundaki saylargerek veya sanal yldz noktasna gre saatin dier saylarn gsterir. rnein Dyn 11 balantgrubunda YG sargs gen, AG sargs yldz olup iki sarg arasnda 330 (11x30) faz fark vardr. YGucu saatin 12 (0) noktasn gsterirken AG ucu 11 i (330sonra) gsterecektir.

Balant grubu tanm yalnz fazl transformatrlerde geerlidir. Balant grubu gsteriminde yksekgerilimli sarg nce (esas alnarak) verilir. Dier sarglar onu izlerler.

Vektr ynleri ve dorultular olarak balantlar doru olarak yapld takdirde kprnndengelenmesi mmkn olacaktr.

Ayrca voltmetre yardm ile de balant grubu yada polarite kontrol yaplabilir. Bu kontrolde doruakm veya alternatif akm kullanlabilir.

Alternatif akm yntemi ile ilgili balantlar standartlarda ayrntl olarak belirtilmilerdir. Bu yntemeilikin bir rnek aada vektr diyagram zerinde gsterilmitir.

ekil 1-2: Balant grubu gsterili ve lm

I

II

6

1

ii

iii

n

i

4

3

2

III

1211

nb

Cn'

b'

a'c

a

B

A lmenin yapl sras:

1)-ABC fazlarna 3 fazl gerilimuygulanr

2)-faz-aras gerilim (rnein AC)llr

3)- C ile n ksa-devre yaplr4)- B ile b arasndaki gerilim llr5)-A ile c arasndaki gerilim llr

c'

Vektr diyagramndan da grld gibi Dyn 11 grubu olabilmesi iin A.c > AB > B.b bantsnngereklemesi gerekir. Dier fazlar balang iin esas alnarak ayn prensipler uygulanabilecei gibidier balant gruplarnn saptanmasnda da ayn prensiplerden yararlanlr.



7/50


Sayfa : 6


Grup Balant Balant Balant

0 Yy 0 Dd 0 Dz 0

1 Yd 1 Dy 1 Yz 1

5Yd 1 Dy 5 Yz 5

6 Yy 6 Dd 6 Dz 6

1 Yd 11 Dy 11 Yz 11

YG ve AG bobinlerinin ayn sarm ynleri esasna ve IEC 60076 ya gre tablo dzenlenmitir

ekil 2.3: IEC 60076-1 standardna gre balant gruplarndan bazlar

I II III

i iiiii i

ii

I

IIIII

iii

I II III

iiiiii i

iii

I

IIIII

ii

I II IIII

IIIII

iii

iii

iiiii i

I II III

iiiiii

i

ii iii

I

IIIII

I II IIII

IIIII

iii

i

ii

iiiAi


8/50


Sayfa : 7

3- Ksa-Devre Kayplar ve Ksa-Devre Gerilimi lm

Ksa-devre kayplar ve ksa-devre gerilimi transformatrn iletmedeki performans ile ilgilidir.

Mteriye garanti edilen ve raporlanan deer olup iletme ekonomisi ynnden nemlidir. Ksa-devregerilimi ise zellikle transformatrlerin paralel almalar srasnda nemli bir kriterdir. Ksadevrekayplar ayn zamanda snma testinde de kullanlan bir veridir.

Ksa-devre gerilimi ; sarg iftlerinden birisi ksa devre edilmi durumdayken sarg iftlerinden anmaakmnn akmasn salayan ve birincil sargya uygulan gerilimdir. Bu srada llen aktif kayplaraksa-devre kayplar ad verilir. ayet ayar sahas %5ten fazla ise lmeler anma kademesinindnda en dk ve en yksek kademelerde de tekrarlanr.

Ksa-devre kayplar, yk akmnn sargda oluturduu Joule kayplar(doru akm/DC kayplar) ilekaak ( dalma ) aklarnn sarg, ekirdek sktrma dzenleri, kazan duvarlar ve ayet var ise

manyetik ekranlama zerinde oluan ek kayplardan (alternatif akm/AC kayplar ) meydana gelir.

lme devresi ve lmenin uygulan:

W

A A A

N n

A

B

C

a

bc

W W

C

3

A A A

W

42

3

1

5

6

v

v

v

1- Besleme kayna 5- Power Analyzer2- Besleme (ara) Trafosu 6- Test edilen trafo3- l Akm Trafolar C- Kompanzasyon Kondansatr gruplar4- l Gerilim Trafolar

ekil 3.1: Ksa-devre kayplar lme balantemas



9/50


Sayfa : 8

Genel olarak transformatrn YG sarglar tarafndan beslenirken AG sarglar ksa-devre edilir. lmesrasnda akm mmkn olduunca anma akm IN deerinde olmal yada bu deere yakn olmaldr.lm srasnda gerilim olduka sins biiminde ve transformatrn anma frekansnda olmaldr.

lm srasnda her fazn gerilimi, akm ve ksa-devre kayplar llmelidir.

Besleme kaynann gc, lme sistemini beslemeye yetmedii durumlarda, kondansatrler ilekompanzasyon yaplarak reaktif g karlanmaldr.

lmeye balamadan nce transformatr sarg/ya scaklnn stabil hale gelmesi gerekir. lmelerebalamadan nce sarg/ya scaklnn ve sarg direnlerinin llmesi gerekir.

Uygulanan akmla sarg scaklnn ykselmesini nlemek iin lme ilemi ksa sredetamamlanmal ve lme akm da %25.. %100 anma akm deerinde tutulmaldr. Bylece sargscaklk ykselmesinin oluturaca lme hatalar en az dzeye ekilmi olur.

Kayplar standartlarda belirtilen bir referans scaklk (rnein 75C) esas alnarak dzeltilmesi ve

deerlendirilmesi gerekir. lmn yapld scaklkta ( tm ) bulunan ksa-devre gerilimi Ukm ve

kayplar (Pkm )bu referans scakla gre dzeltilirler.

Sarg direnlerinde meydana gelen doru-akm/DC kayplar diren deerleri RYG ve RAG (faz-arasnda llen direnler) olmak zere ;

Doru-akm kayb = tmlme scaklndaki PDC = 1,5.( I12.RYG + I2

2.RAG ) dir.

AC / Ek kayplar = tm lme scaklnda Pac= Pkm- Pdc dir.

Referans (75C ) scaklndaki kayplar:

tR: 235oC Bakr iin ( IEC ye gre )

225 o C Aliminyum ( IEC ye gre )75RtmtRt

ACPmtRt

C75Rt

DCPkP

olur.

Ksa-devre gerilimi :

lme scaklnda (tm)N

km

km U

U100u %

N

kmRM S

P100u % omik/DC bileen, RM2km2xm uuu % endktif /AC bileen

Referans (75C) scaklnda:N

kR

S

P100u % xm2R2k uuu %

Ksa devre kayplar ve ksa-devre gerilimleri lme, hesaplama ve dzeltme ilemleri anma kademesi

ile en yksek ve en dk kademelerde yaplmaldr.



10/50


Sayfa : 9

Byk gl transformatrlerde ve reaktrlerde lm oluturan devre endktif olduundan gfaktr (Cos ) ok kk olacaktr (Cos : 0,01 ...... 0,003, veya a = 1..... 10 dakika). Bu nedenlel akm ve gerilim trafolarnda oluan hatalar ok byk olacaktr. Bu durumda lm sonularnnbir arpan ile dzeltilmesi gerekir.

lme devresi hata dzeltme bantlar:

)(100

E(%)1PP kmkd Pkd : Dzeltilmi kayp

Pkm : Wattmetreden okunan kayp

E ( % ) : Toplam hata

E(%) = E( % ) + Ei( % ) + Eu( % ) E( % ) : lme hatas

Ei( % ) : Akm trafosu evirme oran hatas

Eu ( % ): Gerilim trafosu evirme oran hatas

100

cos

cos1(%)E

dr. Burada = i - u dur.

i : Akm trafosu faz hatas

u : Gerilim trafosu faz hatas

l transformatrlerinde faz hatalar dakika cinsinden verildiinden;

E( % ) = + 0,0291. (i u ). tg olur.

ayet lme akm anma akm IN den farkl ise, ksa-devre gerilimi ve ksa-devre kayplar anmaakm deeri iin yle hesap edilir;

m

Nkmk

I

IUU 2

m

Nkmk )

I

I(PP

Ukm : llen ksa-devre gerilimi Im : llen test akmPkm : llen ksa-devre kayplar Pk : Anma akmndaki ksa-devre kayplarUK : Anma akmndaki ksa-devre gerilimi

Transformatrn, anma frekansndan farkl bir frekansta ksa-devre kayplar ve gerilimi llmesidurumunda aada belirtilen formllere gre dzeltme yaplmaldr:

Ksa-devre gerilimi :m

Nkmk

f

fUU Ksa-devre kayb : 2

m

NACDCk )

f

f(PPP

Burada :

Ukm : fm lme frekansnda kasa-devre gerilimi Pac: fm frekansnda ek kayplar

Uk : fN anma frekansnda ksa-devre gerilimi Pk : fN anma frekansnda ksa-devre kayplar



11/50


Sayfa : 10

4- Botaki Kayp Ve Botaki Akmn llmesi

Bota kayplar transformatrn iletmedeki performans ile yakndan ilgilidir. Transformatr iletmedekald srece de bu kayplar oluur. Bu nedenle bota alma kayplar iletme ekonomisi ynndenok nemlidir. Bota alma kayplar ayn zamanda snma testinde de kullanlan bir veridir.

Transformatrde botaki kayp ve akm lm, sarg iftlerinden biri (genellikle YG sargs) botatutulurken dier sargnn anma gerilimi ve frekansnda beslenmesi ile yaplr. Bu test srasnda botaakm (Io) ile botaki kayplar (Po) llr. llen kayplar besleme geriliminin ekline ve frekansnaok baldr. Bu nedenle gerilimin biimi olduka sins ve anma frekansnda olmaldr. Normaldebesleme gerilimi transformatrn anma geriliminin ( UN ) %90 ile %115i arasnda deien eitaralklarda arttrlarak lmler yaplr, bylece anma gerilimindeki deerleri de bulunabilir.

Botaki kayplar ve akmlar:

Transformatrn botaki kayplar; transformatr ekirdeindeki demir kayplar, yaltkan malzemedekidielektrik kayplar ve botaki akmn ortaya kard bakr kayplar diye ana balkta toplanr.Bunlardan son ikisi deer olarak ok kk olduundan etkili deildir ve ihmal edilirler. Dolaysylebotaki kayplarn belirlenmesinde sadece demir kayplar gz nnde bulundurulur.

lme devresi ve lmenin uygulan:

W

A A A

n N

AB

C

a

b

c

W W

3

A A A

W

42

3

1

5

6

v

v

v

1- Besleme kayna 5- Power Analyzer2- Besleme (ara) Trafosu 6- Test edilen trafo3- l Akm Trafolar 4- l Gerilim Trafolar

4-1: Bota alma kayplar lme balantemas



12/50


Sayfa : 11

Genel olarak standartlara gre besleme geriliminin etkin (U) deeri ile ortalama (U') deeri arasnda%3 den daha az bir fark olmas durumunda dalgann biimi lmeler iin uygun olarak kabul edilir.Besleme geriliminin sins biiminden farkl olmas durumunda ise llen botaki kayplarn bir

hesaplama yntemi ile dzeltilmesi gereklidir. Bu durumda gerilimin etkin/effektif ( r.m.s) deeri ileortalama (mean) deeri farkldr. Her iki voltmetrede llen deer eitse herhangi bir dzeltmeyegerek yoktur.

lmler srasnda transformatre besleme gerilimi U ortalama deer voltmetresi ile uygulanr.Bylece ngrlen endksiyon oluturulur ve bunun sonucunda histeresis kayplar doru olarakllm olur. Eddy-akm kayplar ise aadaki bantlara gre dzeltilmelidir.

)Pk(PPP 21om Pm: llen kayp

P0 : Gerilimin sins-biimli olmas durumunda botaki kayplar

Burada : P0 = Ph + PE = k1. f + k2. f2

2

'U

Uk

P1: Toplam kayplardaki histerezis kayp oran (Ph) = k1. f

P2 : Toplam kayplardaki Eddy akm kayp oran (PE) = k2. f2

50 Hz ve 60 Hz iin soukta ynlendirilmi salardaP1= P2=% 50 dir. Bylece P0 botaki kayp:

21

m0

PkP

PP

olur. Burada: P1 = P2=0,5 dir.

IEC 60076-1 e gre ; Pm = P0.( 1+d ) olarak hesaplanr. Burada

U

UUd dir.

Bota kayp lm srasnda ayn zamanda transformatrn bota ektii akmn etkin deeri dellr. Genel olarak fazl transformatrlerde fazdaki akmn ortalamas alnarak deerlendirilir.

Transformatr bota alma lmlerinden nce doru akm veya bileenleri ile magnetize edilmiolabilir (diren lm veya darbe testleri). Bu nedenle ekirdein demagnetize edilmesi gerekir.Bunun iin anma geriliminden daha yksek bir gerilimle uygun bir zaman sresince (bir ka dakikaboyunca gerilimin en yksek ve en dk deeri arasnda artrlp azaltlarak yaplmas) beslenmesi vedaha sonra lmlerin yaplmas gerekir.

fazl transformatrlerde botaki akmlar hem simetrik deil ve hem de genlikleri de eit deildir.Gerilim ve akmlar arasndaki faz alar her fazda farkl olabilir. Bu nedenle her fazdakiwattmetrede sapmalar da eit olmayabilir. Bazen wattmetrelerden biri 0(sfr) bazende negatif (-)deerde olabilir.



13/50


Sayfa : 12

5 - Transformatrlere Uygulanan Yaltm Testleri

Transformatrn yaltm dayanm ile ilgili beklentilerin dorulanmas iin aada belirtilen yaltmtestleri uygulanr.

Mteri tarafndan baka bir ekilde talep edilmemise, bu testler aadaki srada uygulanr (IEC60076-3) :

anahtarlama darbe testi : transformatrn terminalleri ve sarglarnn toprakl ksmlara ve diersarglara kar dayanm ile, sarg iinde ve sarg boyunca dayanmn dorulanmas iin yaplr.

yldrm darbe testi : transformatr balant terminallerine gelen yldrm darbelerine kartransformatrn yaltmnn dayanmnn dorulanmas iin yaplr.

uygulanan gerilim testi : transformatrn hat ve ntr balant terminalleri ile bunlara balsarglarn, topraklanm ksmlara ve dier sarglara kar dayanmnn dorulanmas iin yaplr.

endklenen gerilim testi ( ksa ve uzun sreli ): transformatrn balant terminalleri ile bunlarabal sarglarn topraklanm ksmlara ve dier sarglara kar, gerek fazlar arasnda ve gereksesarg boyunca dayanmnn dorulanmas iin yaplr.

ksmi-boalma lm : transformatrn yaltm yapsnda, iletme koullar altnda belirlenmiseviyenin altndaki ksmi-boalma zelliinin dorulanmas iin yaplr.

Standartlara gre transformatr sarglar, en yksek iletme gerilimi Um ve buna bal olarak verilenyaltm seviyeleri tanmlar yaplmtr. IEC 60076-3 e gre transformatrlerin yaltm seviyeleri veuygulanacak yaltm testleri aada bir tablo halinde verilmitir.

testler

sargyaps

En yksekIletme gerilimi

Um kVyldrmdarbe

( LI )

anahtarlamadarbe

( SI )

uzun sreliAC

( ACLD )

ksa sreliAC

( ACSD )

uygulanangerilim testi

dzgnyaltlm Um 72,5

tip( not 1 )

uygulanmazuygulanmaz

( not 1 )rutin rutin

72,5 Um 170 rutin uygulanmaz zel rutin rutin

170 Um 300 rutinrutin

( not 2 )rutin

zel( not 2 )

rutin

dzgnvekademeliyaltlm

300 rutin rutin rutin zel rutin

Not 1 : Baz lkelerde Um 72,5 kV transformatrlerde de rutin test olarak uygulanr ve ACLD testi rutinveya tip testi olarak uygulanr.

Not 2 : ayet ACSD testi belirtilmi ise SI testi uygulanmaz.

Bir transformatrde bir veya birden fazla kademeli yaltlm sarg durumu sz konusu ise,

endklenmi gerilim testi ile ayet ngrlm ise anahtarlama darbe testi enyksek Um gerilimlisargya gre belirlenir. Bu arada daha dk Um gerilimli sarglarda ngrlen test gerilimine erimek



14/50


Sayfa : 13

mmkn olmayabilir. Bu durumda, kademe deitiricinin en uygun pozisyonu ile sarglar arasndakioran yle ayarlanabilir ki dk Um gerilimli sarg mmkn olan en uygun deerine eriebilir. Bu durumkabul edilebilir ( IEC 60076-3).

Yldrm darbe ( LI ) testi srasnda kesik dalga da talep edilmise, bu durumda kesik dalgann tepedeeri tam dalgann 1,1 katdr ( % 10 daha yksek ).

Yksek gerilim sargs Um > 72,5 kV olan transformatrlerde yldrm darbe ( LI ) testi, transformatrntm sarglar iin rutin bir testdir.

Yaltm testlerinin tekrar :

Transformatrn i yaltmnda deiiklik yaplmam, sadece bakm yaplm veya iletmede olan birtransformatrde yaltm testlerinin yaplmas sz konusu olduunda, bu durumda mteri ile herhangi

bir anlamada yaplmam ise, test gerilimleri orijinal test deerinin %80 i ile yaplr. Ancak uzunsreli endklenen gerilim testi ( ACLD ), her durumda orijinal deerin % 100 ile tekrarlanr. Fabrikatestleri yaplm yeni transformatrlerde , testlerin tekrar edilmesi daima orijinal deerin % 100 ileyaplr ( IEC 60076-3 blm 9 ).



15/50


Sayfa : 14

6- Uygulanan Gerilim Testi

Bu testin amac; sarglarn, topraklanm olan ekirdek, dier sarglar ve konstrktif paralar ile

kazana kar yaltm dayanmnn n grlen test gerilimi ile kontroldr. Bylece iletmedeki sistemdengesizlikleri, arza durumlar ve iletme hatalarnda ve de geici(transient) olaylarda oluan argerilimlere kar transformatr yaltmnn dayanmnn dorulanmas yaplm olur.

Test devresi ve testin yapl

1A

B

CN

2

A

3

4 5

6 7 8

ab

Vef

V

c

1- Gerilimi ayarlanabilir transformatr 2- Akm transformatr ve ampermetre

3- Test transformatr giri gerilim voltmetresi 4- Test transformatr

5- Kapasitif gerilim blc 6- Efektif gerilim voltmetresi

2 ) 8- Test edilen transformatr7- Tepedeer voltmetresi (Tepedeer/

ekil 6.1: Uygulanan gerilim testi balantemas

Uygulanan gerilimle yaplan testler srasnda test gerilinin frekans transformatrn anma frekansndaya da bu frekansn %80 inden az olmayan bir frekansta yaplmaldr. 60 Hz transformatrler debylece 50 Hz ile test edilebilir. Gerilimin formu ise olabildiince sins biimli ve tek fazl olmaldr.

Bu test; niform yaltlm sarglar ile kademeli (niform olmayan) yaltlm sarglarn yldz noktasnn(ntr noktasnn) testlerinde uygulanr. Gerilim uygulanan sarglarn her noktas test gerilimi ile testedilmi olur.

Kademeli yaltlm sarglarn giri terminallerinin (faz girilerinin) yaltkanlk testleri, endklenengerilim testi srasnda yerine getirilmi olur. (Blm 7).

Test gerilimi, gerilim blc yardm ile llr. Test gerilimi; gerilimin tepe deerinin 2 ye blmolarak voltmetreden okunmaldr. Test sresi 1 dakikadr. Test edilen sargnn tm terminalleri birbirine balanmal ve buraya gerilim uygulanmaldr. Bu srada test edilmeyen dier sarglarnterminalleri de kendi aralarnda biri birine balanmaldr. Test edilmeyen sarglar ile kazan ve ekirdek

topraklanmaldr. Buing tipi akm transformatrlerinin sekonder sarglar bir birine balanmal vetopraklanmaldr. Test srasnda akm sabit kalmal ve herhangi bir atlama meydana gelmemelidir.



16/50


Sayfa : 15

7- Endklenen Gerilim Testi

Bu testteki ama, gerek fazlar arasnda ve gerekse sarmlararas ile bobinler arasndaki yaltmn

dayanm ayrca kademeli yaltlm sarglarn giri terminalleri ile toprak arasndaki dayanmnkontroldr.

Test srasnda, normal olarak test gerilimi, dk gerilimli sargya (genelde AG sargs) uygulanr, busrada dier sarg(lar) ak braklmal ve bir noktadan topraklanmaldr.

Test gerilimi, transformatrn anma geriliminden ok daha yksek olacandan, trafo ekirdeinin ardoymasn nlemek iin test frekans anma frekansnn iki katndan az olmamak zere yksekolmaldr. Test gerilim seviyesi en yksek iletme gerilimli sargnn Um deerine gre seilir. Diersarglar ise mmkn olduunca kendi iletme gerilimine en yakn test seviyesinde olmaldr.

Test gerilimi YG terminaline balanm bir gerilim blc zerinden yada bu gerilim blc ile birlikte

ayarlam AG tarafndaki bir gerilim trafosu ve voltmetreden llebilir. Bunun dndaki dier biryntem ise ayet mevcut ise kondansatr tip buinglerindeki l-tap ucuna balanan bir tepe-deerl aleti ile test geriliminin llmesidir.

Test sresi 15 saniyeden az olmamak zere aadaki bantya gre hesaplanr;

120 saniye x ( Anma frekans / Test frekans )

Test srasnda herhangi bir atlama, gerilim kmesi veya ak mda anormal art meydana gelmemi isetest baarlm olur.

Blm 5 deki tabloda grld gibi, IEC 60076-3 standardnda, endklenmi gerilim testleri; ksa-sreli ve uzun-sreli olarak ve transformatrn en yksek iletme gerilimi 72,5 kV tan kk yada

byk oluuna gre snflandrlmtr. Buna gre farkl rutin, tip ve zel deneyler uygulanr. En yksekiletme gerilimi 72,5 kVtan kk transformatrlerde ksmi-boalma lm zorunlu tutulmamtr.72,5 kVtan byk transformatrlerde ise endklenmi gerilim deneyleri srasnda ksmi-boalmalm yaplmas da zorunlu tutulmutur.

Ksa sreli endklenen gerilim testi ( ACSD ) :

a) Dzgn yaltlm sarglar

Test balants transformatrn iletmedeki balants gibidir. Test edilen transformatre fazl vesimetrik bir gerilim uygulanr. Test gerilimi normal olarak anma geriliminin iki katdr. Bu geriliminuygulanan gerilim testindeki gerilimi amamasna dikkat edilmelidir, bunun iin test edilentransformatrn kademesi uygun olan bir pozisyona alnmaldr. Test geriliminin deeri; gerek fazlararasnda, gerekse faz-toprak arasnda, AG tarafnda hassas bir gerilim transformatr zerindenllr.

Test balants

A

BG

3 ~

1

NN2

3

4

5

c

b

a

W

V

U

A

V

C

1- Senkron generatr2- Test trafosu3- Akm trafosu ve ampermetre4- Gerilim trafosu ve voltmetre5- Test edilen trafo

ekil 7.1: Endklenen gerilim testi balantemas



17/50


Sayfa : 16


Um < 72,5 kV olan transformatrlerde normal olarak kismi boalma lm uygulanmaz. Test sresiyukarda akland gibidir. Uygulanacak gerilim seviyesi standartta verilmitir.

Um > 72,5 kV olan transformatrlerde normal olarak bu test ksmi boalma lm ile birlikte yaplr.Gerilim seviyeleri ve uygulama sreleri aada ekil 7.2 de verilmitir. Ksmi boalma iin lm vedeerlendirme seviyeleri:

3/3,12 mUU faz toprak ve mUU 3,12 faz faz

ekil 7.2: Test sresi gerilim-zaman deiimi

b) Kademeli yaltlm sarglar

fazl transformatrlerde bu test iin iki deiik yntem uygulanr :

1. Ksmi-boalma lm ile birlikte faz toprak arasndaki dayanm testi.

2. K

smi-boalma lm ile birlikte , y

ld

z noktas

toprakl

durumda fazlar aras

dayan

m

n testi. Butest yukarda a) blmnde akland gibi uygulanr.

Tek fazl transformatrler iin sadece faz toprak testi uygulanr. fazl transformatrlerde, testgerilimi tek fazl olarak faz terminallerine uygulanr. Her faz iin test bir biri arkasndan tekrarlanr.Bylelikle her YG faz giriine bir defa n grlen test gerilimi uygulanm olur. Bu tip trafolardaendklenen gerilim testi ile faz terminallerindeki uygulanan gerilim testi ayn anda yerine getirilmi olur.

Tek fazl gerilim uygulamas , faz toprak testinde 3/5,12 m

UU olmaldr.

Faz faz testinde ise , ksmi boalma lmnde U2 = 1,3 . Um olarak alnr. Bu deerUm= 420 ve550 kV , test deeri ise 460 kV ve 510 kV olan transformatrlerde ksmi boalma gerilim seviyesi

faz-faz testinde U2= 1,3 . Um ve faz-toprak testinde ise /mU,U olarak alnr.

ekil 7.3: Kademeli yaltlm sarglarda tek fazl endklenen gerilim testi balantemas

A : 5 dakikaB : 5 dakikaC : deney sresiD :dakika

E : 5 dakikaUm : En yksek

iletme gerilimi3/m1,1.U

C

U2 U2U1

A

B D

E

3/m1,1.U

1- Senkron generatr2- Test trafosu3- Akm trafosu ve ampermetre4- Gerilim trafosu ve voltmetre5- Test edilen trafo6- Kapasitif gerilim blc

A

B

C

G3 ~

N2

34

1

5

c

b

a

W

V

U

6V

AV


18/50


Sayfa : 17


ekil 7.3 deki test balants YG yldz noktas 1/3 test gerilimine gre yaltlm bir transformatr iinverilmitir.

Uzun sreli endklenen gerilim testi ( ACLD ) :dzgn ve kademeli yaltlm sarglar iin.

fazl transformatrlerde, ya tek fazl balant ile terminallere srasyla uygulanr yada simetrik olarak fazl balant ile uygulanr.

Yldz noktas ( mevcut ise ) test srasnda topraklanr, dier sarglar yldz bal ise ydz noktasndan,gen bal ise herhangi bir terminalinden yada besleme kayna zerinden topraklanr. Testinuygulanma sresi ve deerleri ekil 7.4 de verilmitir.

ekil 7.4: Uzun sreli endklenen gerilim testi gerilim-zaman deiimi

Test srasnda tm gerilim admlarnda ksmi boalma lm yaplr. Ksmi boalma lm ile

ilgili ayrntlar blm 8 de aklanmtr. Topraa kar gerilimler ; 3/7,11 m

UU ve

3/5,12 m

UU olmal ve ksmi boalma lm tm YG hat terminallerinde yaplmaldr.

Deney gerilimde herhangi bir kme, deney akmnda ani bir art, duman k, anormal ses, gazkabarcklarnn ykselii gibi durumlarn olmamas testin baarlm olduunu gsterir. Test ve ksmi boalma lmnn sonularnn deerlendirilmesi ile ilgili ayrntlar standartlarda verilmitir ( rneinIEC 60076 3 ).

A : 5 dakikaB : 5 dakikaC : deney sresiD : Um300 kV iin 60 dakika

Um


19/50


Sayfa : 18


8- Ksmi- Boalma lm

Transformatr yaltmn oluturan yap ierisinde yaplan testler srasnda meydana gelecek olan

ksmi boalmalarn llmesi amalanmaktadr.

Ksmi-boalmalar; transformatrn iletken yaps arasnda bulunan yaltm ortamnn herhangi birblgesindeki elektrodlar arasnda atlamay oluturan elektriksel boalmalardr. Bu boalmalar yaltcortam iinde kalan hava kabarcklarnda, kat malzeme iindeki boluklarda yada farkl iki yaltkanyzeyinde de oluabilir. Bu boalmalar; kk (zayf) bir enerjiye sahip olmakla birlikte, zamanierisinde boalmalarn oluturduu termik enerjiler yaltm malzemesinde ypranma, bozulma veyalanmaya neden olurlar.

Ksmi-boalma llmesi srasnda aadaki durumlar belirlenebilir ;

- Transformatrde nceden belirlenmi bir gerilimde belirli bir deerin zerinde bir ksmi-boalmann olup olmadn saptamak

- Uygulanan gerilimin artmasyla ksmi-boalmann balad (ksmi-boalma balang gerilimi) vegerilimin azalmas ile ksmi-boalmann kesildii (ksmi-boalma snme gerilimi) gerilim deerinibelirlemek

- nceden belirlenmi bir gerilimde ksmi-boalma iddetini belirlemek

Ksmi-Boalmann oluumu ve llen byklkler :

Bir yaltm dzeninde, ksmi-boalmann olutuu bir blgeye ait yap aada ekil 8.1debasitletirilmi olarak gsterilmitir. ekil 8.1de bir ksmi-boalma yerine ait basit emada grleceizere, boalma noktasnda oluan darbeler transformatr hat terminallerinde bir U gerilim dmoluturur. Bu ise lme empedansnda llebilir bir q ykn meydana getirir. Bu yk grnr ykadn alr ve pC (Pico-Coulomb) birimi olarak verilir.

lmeler de; U gerilim dm, grnr ksmi-boalma akmnn ortalama deeri, ksmi-boalmagc, zaman birimi iinde darbe says, ksmi-boalma balang ve snme gerilimleri debelirlenebilirler.

ekil 8.1 a) gaz boluu olan bir yaltm yapsnn basit emas b) edeer devre

U : Uygulanan GerilimZ : Besleme devresinin empedans

C1: Boalma yerinin kapasitesiC2: Boalma yeri ile seri bal yaltkannkapasitesi

C3: Yaltkann dier ksmlarnn kapasitesiR1: Boalma direnciBA: Boalma aral

Z

U

a)

C2

C2

C3 C3C1

B

AZ

b)

U

BA

C1

C2

C3

R1

U1

i1( t )

A


20/50


Sayfa : 19

lme devresi ve uygulan

Transformatrde ksmi boalma lme yaps ve oluturulan devre IEC 60270 e gre aada

aklanmtr.

ekil 8.2: Ksmi boalma lme balant devresi

ekil 8.2de lme devresi standartlarda verilen Bushing-Tap metoduna gre oluturulmutur.

lmeye balamadan nce tm olme devresinin kalibrasyonu yaplmaldr. Bunun iin ncelikle birkalibratre (Calibration generator) ihtiya vardr. Kalibratr, deeri nceden belirlenen bir q0 ykretmektedir. Kalibratr test cismine paralel balanr. Kalibratrde retilen q0 yk lme cihazndaokunur. Bu ilemler gerilimsiz olarak transformatrn tm lme ilemi yaplacak terminallerindesrayla tekrarlanr.

K = q0 / q0m

Deneyin Uygulan

Kalibrasyon ilemlerinin tamamlanmasndan sonra, kalibrasyon generatr lme devresindenuzaklatrlr. Besleme sistemi deney devresine balandktan sonra (besleme generatr alterlerikapandktan sonra gerilim seviyesi ok dk olacaktr ( remenans seviyesi). lme sisteminin zemingrlt (giriim / parazit) seviyesi olarak tanmlanan bu deer, garanti edilen ksmi-boalmaseviyesinin yarsndan az olmaldr.

Gerilim seviyesi

Gerilim kademeli artrlarak spesifikasyonlarn belirttii seviyeye kadar ykseltilir bu arada nceden

belirlenmi gerilim seviyelerinde ksmi-boalma deerleri her lme terminalinde llerek, kaydedilir.Gerilim uygulama sresi, seviyesi ve lme aralklar endklenmi gerilim testi blmnde verilmitir.

Zm

Zm

Zm G

V

a

b

c

N

C

B

A

qo

Z

Zm

Z12

3

4

56

F

78

1- besleme generatr 6- lme empedans2- besleme trafosu 7- seici anahtar3- test trafosu 8- lme aleti ve osiloskop4- gerilim trafosu ve lme devresi qo- kalibrasyon generatr5- Filtre

K : dzeltme faktrq0 : Kalibratrde retilen yk

q0m : lme aletinde okunan yk



21/50


Sayfa : 20

Transformatr, lme ilemleri iin enerjilendikten sonra yaplan lmelerde lme cihazndan okunanksmi-boalma deeri her terminal iin daha nceden bulunmu olan K dzeltme faktr ilearplarak gerek grnr ksmi-boalma deeri bulunur.

qm : lme aletinde okunan ykq = K . qm K : dzeltme faktr

q : Gerek grnr yk

Deerlendirme

Transformatrn lme terminallerinde, nceden belirlenen veya standartlarda belirtilen seviyelerdendaha az ksmi-boalma llmesi ve deney sresince herhangi bir art eilimi gstermemesidurumunda, deney baarl olarak deerlendirilir.

Transformatrlerde llen ksmi-boalma seviyesi, yannda deerlendirme iin aada belirtilen

durumlarda gz nne al

nmal

d

r:

Ksmi-boalma balang ve snm gerilimlerinin, iletme geriliminin zerinde bulunmas

Deney sresine bal olarak ksmi-boalma seviyesinin yaklak sabit kalmas.

Deney geriliminin artmas ile ksmi-boalma seviyesinin deiiminin hemen hemen olmamas



22/50


Sayfa : 21

9 - Ykte Kademe Deitirici Testleri

Ykte kademe deitirici, transformatr zerine monte edildikten sonra, %100 anma yard mc gerilimiile aada belirtilen testler (b maddesinin dnda) uygulanr;

a) Transformatr gerilimsiz durumda iken, kademe deitiriciyi, 8 defa komple ayar sahasboyunca altrma

b) Transformatr gerilimsiz durumda iken, yardmc anma geriliminin % 85 i ile 1 defa kompleayar sahas boyunca altrma

c) Transformatr yksz durumda iken, anma gerilimi ve frekans ile beslendiinde 1 defakomple ayar sahas boyunca altrma

d) Sarglardan biri ksa-devre iken dier sarg mmkn olduu takdirde anma akm ileyklendiinde, anma kademesinin her iki tarafnda 2 kademe boyunca 10 defa altrma



23/50


Sayfa : 22

10- Scaklk Art (Isnma) Testi

Scaklk art testi bir tip testidir. Bu testte ya ve sarg scaklklarnn gerek standart ve gerekse teknik

spesifikasyonlara uygunluunun dorulamas yaplr.

Test srasndaki balantlar ve kullanlan test ve lme alet ve donanmlarna ait teknik zelliklerblm 3 ykteki kayplar ve blm 2 sarg direnlerinin llmesi srasnda aklanmtr.

Bir transformatrdeki basitletirilmi scaklk dalmekil 10-1 de verilmitir.

t

a

t

smax

hs

sy

g

y yss

Sargnn altAlt yagirii

st yak

t

Ort. yasc.

Ort. sarg sc.AG YG

S

sg

s

Scaklk art

t = En yksek ya scakl (kapak alt)

t = En yksek yasnmas t =t - aa = Ortam scakl

s = Ortalama sarg scakl

s = Ortalama sargsnmas s =s - asg = Soutucuya giri scakl

s = Soutucudan k scakl

smax = En yksek sarg scakl

S = Soutucu

y = Ortalama ya scakl

sy = Sarg ve ya arasndaki scaklk farky = Ortalama yasnmashs = Hot - spot scakl

ekil 10.1: Bir transformatrde basitletirilmi scaklk dalm



24/50


Sayfa : 23

a)Testin yapl

Bu test srasnda transformatrn zellikle d etkenler altnda (scak yada souk hava akmlar gibi)

kalmamasna dikkat edilmelidir.

Test srasnda kaydedilmesi gereken g, gerilim ve akmlarn llmesi prensipleri blm 3, yktekikayplarn llmesinde olduu gibidir. Mteri tarafndan baka bir talep olmamas durumunda,scaklk art testi en yksek kayp ve akm kademesinde yaplr.

Transformatrdeki scaklk artlarnn ve ortam ssnn test boyunca kaydedilmesi gerektiinden;transformatr kapa zerinde bulunan termometre cebine, soutucu giri ve klarna ayrcatransformatrden 1 ile 2 m uzakla termometreler yerletirilir. Teste balamadan nce transformatrsouk durumda iken ( sarglar souk ve denge durumunda ). bu termometrelerdeki scaklklarllerek kaydedilir. Sarg scakl da teste balamadan nce llerek kaydedilir (souk haldekidiren). Transformatr, iletme koullarnn salanabilmesi iin en yksek kayplarn olutuukademede iken bu kademedeki ksa-devre kayplar ile botaki kaybn toplamn oluturacak akm ve

gerilim ile beslenir.

Uygun olduu durumlarda, soutma sistemi ksmen geici bir sre kapatlarak testin 1. adm bir kasaat ksaltlabilir.

Transformatr botaki ve ykteki kayplardan hesaplanan toplam kayplar ile yklenir. ok sargltransformatrlerde, eer sarglardan birinin gc dier sarglarn glerinin toplam kadar ise, yklemesarglarn toplam kayb ile yaplmaldr.

Besleme srasnda akm ve gerilimin en son eriebilecei deerler aadaki gibidir;

Besleme Akm:

kP

kPoP

NI

bI

Besleme Gerilimi:

kP

kPoP

kU

bU

Burada :

IN = Test akm (testin yapld kademenin akm),

P0 = Botaki kayp , PK = Ykteki kayp

Ssaklk art test iki blm halinde yaplr:

1) Toplam kayplar ile besleme ( testin 1. adm ) :Toplam kayplarn yklendii adm, st ya scaklk ykselmesi ile ortam arasndaki fark doyuma

ulancaya kadar devam edilir ( st ya scakl ile ortam scakl arasndaki fark, 3 saatsresince 1C altnda kalncaya kadar devam eder ). Bu blm testin 1. adm olarak adlandrlr.Bu srada transformatrn besleme deerleri ile tm ya scaklklar ve ortam scaklklar uygunolan zaman aralklaryla llmelidir.

2) Anma akm ile besleme ( testin 2. adm ) :

st ya scaklk art doyuma ulatktan sonra transformatr 1 saat sreyle IN testin yapldkademenin akm ile yklenir. Bu srada tm ya scaklklar ve ortam scaklklar llr. Bu 1saatlik zaman sonunda besleme kesilerek devre alr (Bu blme de testin 2. adm ad verilir) vedevre aldktan sonra sratle diren lm yaplarak sargnn souma erisi oluturulur, ve dahasonra diren-zaman erisinin extrapolasyonu ile devrenin tam alma anndaki diren deeribulunur.

Besleme akmnn kesilmesinden sonra, diren lm srasnda, eer var ise fanlar ve pompalaraltrlmaya devam edilir ( IEC 60076-2 ye gre ).



25/50


Sayfa : 24

b) Ortam scaklnn (soutucu hava veya su scaklnn) llmesi

Hava ile soutulan transformatrlerde, ortam scakl olarak evredeki havann scakl alnmaldr.

Standartlara gre soutucu hava scakl transformatr evresine datlm 3 adet termometre veyatermoelementle llr. lme 2 saat zaman-sabitesine sahip bir kap iine konan ya iindegerekletirilir. Kaplar ar hava akmlarna ve s nlarna kar korunmu olmaldr. Kaplar isetransformatrn tarafnda 1 ile 2 m uzaklkta ve soutucularn yar yksekliinde olmaldr. Eertransformatr cebri hava (fanlar) ile soutuluyor ise ortam scakl olarak cebri hava giri scaklllmelidir. Soutucu ortam su ise su scakl soutucunun giriinde termometre cebinde llr.

Soutucu ortam scaklnn (soutucu hava veya su scakl) veya 1 saatte bir kaydedilir ve testinson eyreindeki ortalama deerleri scaklk art hesaplarnda kullanlr.

c) Yan snmasnn hesaplanmas

st yan scakl transformatr kapa zerinde bulunan termometre cebinden llebilir. llen en

yksek scaklk ile ortam scakl arasndaki farkt dr.

t =t - a En yksek yasnmas

)s

sg(

2

1t

y

ortalama ya scakl

y= y - a ortalama yasnmas

Soutucuya giri ve soutucudan k scakl soutucu borularna tutturulan ve ortama kar

yal

t

lan termometreler yard

m

ile belirlenir. Ayr

soutucuya sahip transformatrlerde ise ya giri-k scakl trafo tank yaknndaki giri-k borular zerinden llmelidir.

ayet test srasnda laboratuvarn g yetersizlii nedeniyle test edilen transformatr toplam kayplarkarlayacak akmla beslenemiyorsa, bu durumda fark fazla olmamak zere (test kay plar toplamkayplarn %80inden az olmamak zere) aadaki ekilde hesaplanmaldr;

tn = toplam kayplar Pn dekisnmaX

m

nymtn P

P

tm = testteki kayplar Pm dekisnma (lme kayplarndaki)

X = Datm trafolar iin 0,8( doal soutma, g


26/50


Sayfa : 25

1 saat sreyle IN anma akm ile besleme testin 2. adm olarak tanmlandnda, bu zaman zarfndaya scakl bir miktar azalacaktr. Sarg ile ortalama ya arasndaki bant ise bu scakla grehesaplanmaldr.

Buna gre: sy = 2- y(IN) olur.

sy : sarg ile ya arasndaki scaklk fark

2 : sarg scakl ( souma erisinden devrenin almas anndaki scaklk )

y(IN) : 1 saat mddetle ( testin 2. adm ) IN besleme sonundaki ort. ya scakl

y(IN) scakl ; yasnmasnn bulunmas c) paragrafndaki yntemle hesaplanr.

Testin 2. admnda sarg ile ortalama ya scakl arasndaki fark:

Ya ile sarg scakl arasndaki fark sy ,daha nceki testin 1. admnda (toplam kayplarla

besleme) bulunan c) paragrafndaki y ile toplandnda s ortalama sarg scakl bulunur:

s =sy +y

Laboratuvar besleme sisteminin yetersizlii nedeniyle INanma akmna eriilemedii durumlarda sarg

ile ya scakl arasndaki fark: sy aadaki ekilde dzeltilebilir.

y

mIN

I

symsyN

syN: anma akmndaki sarg-yascaklk fark

sym : test akmndaki sarg-yascaklk farky...exponent : ON ve OF soutmada = 1,6

OD soutmada = 2,0

Sarg yaltm sisteminin herhangi bir ksmnda oluan en yksek scaklk hotspot scakl olaraktanmlanr ve bu deer transformatrn sl ykleme snrn gsteren bir parametredir.

Sarg hot-spot ortama gre scaklk ykselmesi aadaki ekilde hesap edilir:

hs= y +Khf.sy Khf : hot spot faktr

Hot spot faktr; datm transformatrleri iin 1,1 ve orta g transformatrleri iin ise 1,3 olarakalnabilir ( IEC 60076-2 ye gre ).

Testin 1. admnda transformatr toplam kayplar ile yklendiinde, test frekansnn anmafrekansndan farkl olmas durumunda herhangi bir dzeltme yaplmasna gerek yoktur( yan snmasiin gerekli yk toplam kayplarla belirlenmektedir ), ancak testin 2. admnda anma akm ile 1 saatboyunca ykleme iin aadaki formle gre dzeltme yaplmaldr :

acP+dcP

acP2

mfNf+dcP

NI=mI Im : test akm fN : anma frekans

IN : anma akm fm : test frekans

Pdc: doru akm kayb Pac : ek kayp



27/50


Sayfa : 26

11- Yldrm Darbe Testleri

Transformatrlere, gerek atmosferik yldrm boalmalarna ve gerekse anahtarlanmalar srasnda

oluan geici ar gerilimlere kar dayanmlarnn dorulanmas amac ile darbe testleri uygulanr.Blm 5te akland zere iletme gerilim seviyelerine bal olarak bu testler uygulamada tip veyarutin testler olarak tanmlanrlar.

Yksek gerilim ebekelerinde kullanlan g transformatrleri her zaman iin atmosferik boalmalarn(yldrmlarn ) etkisinde kalabilirler. Yldrm ar gerilimlerinin genlik deerleri daima darbe akmna veyldrm darbesinin olutuu yerdeki darbe empedansna baldr. Bu deer transformatr sargsnniletme geriliminin bir ka kat deerine ulaabilir.

Darbe gerilimleri, test laboratuvarnda bir darbe gerilim generatr tarafndan oluturulur. Yal tiptransformatrler iin; genel olarak bir ok standartta darbe dalgas negatif(-) polariteli olarakbelirtilmitir ve hat terminalindeki biimi Tcephe/ Tsrt= olmaldr. Tam dalga olarak tanmlanan bu

biimden baka (ekil 11.1), srtta kesilmi dalgada (ekil 11.2) kesim noktas2....6Sarasndaolmaldr.

V

ekil 11.1 : Tam dalga yldrm darbesi

ekil 11.2: Srtta kesilmi yldrm darbesi

V U(t)

TcO t (s)

A0,3

0,7

0,9

1,0B

D

E

C

0,7 U0

T1 = 1,2 30 % ST2= 50 20% SB

U(t)

1,0

T2

A

0,9

0,5

0,3

0

t (s)O T

U0

T1 = 1,67 T

T1



28/50


Sayfa : 27

Yldrm darbe gerilimleri; hat terminallerinin her birine srayla standartlarda / spesifikasyonlardabelirtilen genlik seviyesinde, sayda ve ekilde uygulanr. Test srasnda gerilim uygulanmayan sarglarya direkt olarak veya kk bir diren zerinden topraa balanmaldr (ekil 11.3 ve 11.4).

fazl transformatrlerde darbe testi; mteri tarafndan belirli bir kademede yaplmas talepedilmedii durumlarda her bir faz ayr bir kademede yaplmak koulu ile, ana kademe ile en yksek veen dk kademede yaplr.

Byk gl transformatrlerin kk endktansl alak gerilim sarglarnda baz durumlarda srt yardeer zaman standartlarda belirtilen sreye erimeyebilir. Bu gibi durumlarda, test edilmeyen sarglarile toprak arasna uygun bir diren balayarak srt yar deer zaman arttrlabilir. IEC 60076-3standardna gre bu direnler yle seilmelidir ki bu terminallerin topraa gre gerilimi bu durumda buterminallerin test geriliminin %75 ini amamal ve direncin deeri en fazla 500 olmaldr.

A B C

ekil 11.3: Yldrm darbe testi balantemas

Kullanm yerleri ve amalarna gre deimekle birlikte en yaygn olarak kullanlan gerilim blcdirenle sndrlm kapasitif gerilim blc ( R damped Capacitiv divider ) dr.

Darbe akmlarnn llmesinde endktif olmayan, saf omik diren kullanlr. Genellikle deerleri 0,1 dan 20 a kadar deiir.

lme sinyallerinin lme donanmna ( dijital lme sistemi ) ulatrlmas iin koaksiyal kablolarkullanlr.

Kesik-dalga yaplmas ngrlm ise; darbe devresine dalgann kesilmesini salayacak bir dzenekeklenir. Darbe gerilim devrelerinde bu gn genellikle bir ok katl kesme nitesi (multiple choppingdevice) dir.

Darbe gerilim testine en nce test geriliminin % 50si deerinde gerilim formunun belirlendii birosilogramla balanr. Standartlarda belirtilen formun salanmasndan sonra, test geriliminin %50deerinde dk genlikli Referans darbesi daha sonra standartlarda belirtilen sayda ve srada%100deerinde tam darbe uygulanr.

Uygulanan gerilimlerin genlik deerleri bir gerilim blc zerinden dijital lme sisteminde saysalolarak saptanr. Bunun dnda uygulanan gerilimin zamana gre deiimi ile test edilen sargdan

topraa akan ak

ma veya test edilmeyen sarg

zerinden topraa akan kapasitif ak

ma ait deiimlerinosilogramlar kaydedilir.

.D

a b c

N

.DR

RS

CSRP

R

Darbe generatr Test Edilen Trafo lme donanm

lmeDonanm

.D



29/50


Sayfa : 28

Darbe gerilim testlerinin deerlendirmesi konusunda standartlarda belirtilen yntemlerden en yaygnve kullanl olan; Osilogramlarn uyumasdr. Bunun iin dk genlikli (%50......%75) referansdalgas ile tam genlikli (%100) dalgalarn osilogramlarnn hi bir farkllk gstermeksizin tam olarak

rtmesidir.

Test devresinin dzenlenii, d parazitlerin meydana getirdii ve/veya topraklama dzenininoluturduu etkiler baz durumlarda osilogramlarda uyumazlklara neden olabilir. Bunlar arza belirtisiolarak deerlendirilmemelidir.

Yldrm darbe testinde uygulanan balant devrelerinden bazlarekil 11.4de verilmitir.

ekil 11.4: Tek ve fazl transformatrlerde darbe test balantlar rnekleri

1W

1V 1U

1V

1U

Rm.D

2V

2U

R

2V

1.1

RW

2.1

2

1.1

RW2.1

1N

1U 1V 1W

.D .D.D

RmRm Rm Rm

.D

Rm

1.1

RW

2.1

RW RW

.D

1U

1N

1V 1W

1U 1V

1N.D

Rm

.DRm

1U1W

1V

1U1W

.D

.DRm

Rm

1V 1W

RW1 RW1

.D

Rm

RW2RW2 RW2



30/50


Sayfa : 29

Darbe generatr katlarnn atelemesindeki zaman farkllklarnda darbe dalgas cephesinin ilkksmlarnda yksek frekansl osilasyonlara neden olabilir.

Kesme zamanndaki kk farkllklar, kesme sonras dalga zerinde sapmalara (deiikliklere) nedenolabilir, bunlar arza belirtileri ile kartrlmamaldr.

Teknik artnamelerde yldz noktasnda darbe gerilimi istenmi ise, bu noktaya darbe gerilimiuygulama ekli standartlarda iki ekilde belirtilmitir:

a) Biri birine paralel balanm hat terminallerine; ntr noktasnda belirtilmi darbe gerilim genliioluacak ekilde bir gerilim uygulamas.

b) Direkt olarak ntr noktasna belirtilmi darbe geriliminin uygulanmas.

b maddesinde belirtildii ekilde ntr noktasna bir darbe uygulandnda standartlarda belirtildiizere daha uzun cephe sreli (13 Sye kadar) bir gerilim formuna IEC 60076-3 standardnda izin

verilmektedir.



31/50


Sayfa : 30

12- Ama-Kapama (Manevra) Darbe Gerilim Testi

Transformatr yaltmnn, anahtarlama (ama-kapama) ilemleri srasnda oluan ar gerilimlere

kar dayanmn dorulamak amac ile anahtarlama darbe deneyleri uygulanr. Ama-kapama darbegerilim testleri srasnda, sarmlar aras ve sarg ile toprak arasndaki yaltm ile farkl terminallerarasndaki dayanm kontrol edilmi olur.

Ama-kapama darbe gerilimi; laboratuvarda konvensiyonel darbe gerilim generatrlerinde retilir.Gerilimin polaritesi negatiftir ve gerilim formu normal olarak IEC 60076-3e gre ; T1 / Td / T220/200/500S olmaldr (ekil 12.2).

Ama-kapama darbe gerilim testi srasnda ekirdein ar doymas nedeniyle, her test darbesindensonra ters polariteli ( rnein pozitif) bir ka dk genlikli darbe uygulanarak tekrar transformatrekirdei normal balang durumuna getirilir (demagnetize edilir). Bylece daha sonraki darbegerilimi biimi yerine getirilmi olur.

Testler srasnda transformatrn kademe pozisyonu, test koullarna gre belirlenir (blm 5 ebaknz)

Ama-kapama darbe gerilimleri srasyla her yksek gerilim terminaline uygulanr. Bu srada ntrterminali topraklanr. Test edilmeyen sarglar ak braklr (bir noktadan topraklanr). Bu balantekliyaklak endklenmi gerilim testindeki balantyla rtr. Sarg zerindeki gerilim dalmendklenmi gerilim testinde olduu gibi lineerdir ve darbelenmeyen sarglardaki gerilim genlikleri;evirme oranna uygun olarak endklenmi olur. Bu srada fazlar arasndaki gerilimin faz-ntrgeriliminin 1,5 kat olaca gz nnde bulundurulmal ve gerekli dzenlemeler yaplmaldr.

fazl trafolarda test devresi balantlar; ekirdein yapsna ( veya be bacakl), fazlar arasndakigerilimin seviyesine ve eer mevcutsa gen sargnn ak veya kapal oluuna gre de deiir.

Testlere nce test geriliminin % 50 deerinde bir drlm gerilimle balanr, daha sonrastandartlarda belirtilen sayda ve tam deerli darbe gerilimlerle srdrlr. Gerilimin tepe deerillr. Gerilimin biiminin deiimi ve sarg akm lme donanm yardm ile kaydedilir. Testsrasnda transformatrde meydana gelebilecek olumsuzluklar gerilim ve akm osilogramlarnnkarlatrlmas ile belirlenir. Gerilimdeki ani kmeler (atlamalar) ve anormal ses duyumlartransformatrde yaltm bozulmalarn gsterir. ekirdein magnetik doymas nedeniyle gerilimformunda meydana gelen deiiklik ve sesin art arza belirtisi olarak deerlendirilmemelidir.

A B C

ekil 12.1: Ama-kapama darbe test balantemas

.D

a b c

N

.DR

R

Darbe generatr Test Edilen Trafo lme donanm

RS

RPCS

lmeDonanm

.D



32/50


Sayfa : 31

Ama-Kapama Darbe Gerilimi Dalga Biimi :

Cephe : T1 100 S = 1,67 T

%90 deeri : Td 200 S

Eksen kesme zaman : T2 500 S

ekil 12.2: Ama-kapama (manevra) darbe gerilim formu

T1= 1,67 T

T2

T1TO1

t

%30

Gerilim%90

%100

Akm t



33/50


Sayfa : 32


13- Kapasite ve Tan lm Kayp faktr / Power Factor Testi Transformatrn, gerek sarglarnn topraa ve gerekse sarglar arasndaki yaltmn durumunun

belirlenmesi ve iletme srasnda yaplacak lmler iin referans oluturmas amac ile kapasite vekayp faktr (Tan / cos ) lmleri yaplr.

Transformatr uygulamalarnda kullanlan tm yaltkanlarn, normal alma gerilimi ve frekansnda azda olsa bir miktar yaltkanlk kayb olumaktadr. Uygun yaltkanlarda bu kayplar ok kktr. Bukayp yaklak uygulanan gerilimin karesi ile doru orantl olarak deiir. Yaltkan ve edeeremalarekil 13.1de gsterilmitir.

ekil 13.1 a) Yaltkan b) edeer devre c) vektr diyagram

ekil 13.1de grlecei gibi toplam akm I ile kapasitif akm IC arasndaki ayaltkann kayp

zellikleri konusunda deerlendirmeye yapmaya olanak salar.

Kayp as , yaltm maddesinin kalnlna ve yzeyi durumuna, yaltkann yapsal zelliine,malzemenin trne, (yaltm malzemesinde iyonizasyon olumasna neden olan nem, yabancmaddeler/ paracklar, hava boluklar v.b. gibi) sk skya baldr.

Yaltkann g kayplarnn artmasna neden olan koullar ounlukla yaltkann dayanmnn azalmassonucunu da olutururlar. Bu nedenle belirli bir iletme frekansnda, kayp as lm yaltkanmaddesi hakknda deerlendirme yapmaya yarayan kriterlerden biridir. letme srasnda da yaplacakperyodik lmler de yaltmn genel durumunu gsterecek olan nemli gstergelerden biridir. Yal tmoluturan kat malzemelerin yalanmas ve yan bozulmas hakknda bylelikle bilgi sahibi olunabilir.

lme devresinin aktif kayb aadaki bantya gre hesaplanabilir :

P= UICos = U 2. C. .tan olur ( ok kk alarda Cos nin , tan ile ayn olacakabul edilmitir )

Kapasite, tan , aktif kayp ve Cosbelirli gerilimlerde kpr yntemleri veya power faktr (Cos) lme cihaz ile llebilir.

lme sarglar arasnda ve sarglar ile tank arasnda yaplr, lme srasnda transformatrn scaklda kaydedilmeli ve referans scaklna gre gerekli dzeltme yaplmaldr.

Kayp faktr scakla bal olarak ok deiir. Bu nedenle daha sonra karlatrma yaplabilmesiiin referans scakla ( rnein 20C referans scakl ) bir arpan kullanarak dn-trlmesigerekir .

C

U R G

1

I

a) b) c)

V

I

I

Ic

IR

V1 = U

V2= 0

ICIR


34/50


Sayfa : 33

Dzeltme bants :

F20 = Ft / K

F20 : 20 C scaklktaki kayp faktr

Ft : t lme scaklndaki kayp faktr deeri

K : dzeltme faktr tabloda verilmitir.

Ar nemli, yal ve ok souk ortamlarn transformatrdeki sonular olumsuz etkileyeceinden,lm yapmaktan kanlmaldr.

Tablo

lm scakl[ C ]

Dzeltmefaktr [K]

lm scakl[ C ]

Dzeltme faktr[K]

10 0,80 45 1,75

15 0,90 50 1,95

20 1.00 55 2,18

25 1,12 60 2,42

30 1,25 65 2,70

35 1,40 70 3,00

40 1,55 Not : Sadece mineral yal tr. iin



35/50


Sayfa : 34

14- Sfr-Empedans lm

Testin amac ebeke sisteminde bulunan transformatrn, simetrik olmayan ykler karsndaki

zelliklerinin llmesi ve gerekli hesaplamalarn yaplabilmesi iin ugulanr.

Sfr empedans Z0 ; tanm olarak yldz veya zik-zak bal sarglarda ekil 14.1 ve 14.2degrld gibi bir birine paralel balanan faz terminalleri ile yldz noktas arasnda anma frekansndabir akm geirilerek, llen empedansn katdr.

ZU

Ioo 3 /faz

Sfr empedans toprak ksa-devre koruma ve toprak ksa-devre akm hesaplamalarnda kullanlr.

A

N

C

B

n

c

b

a

A V

I

U0I / 3

I / 3

I /3I

G

ekil 14.1: Bota alma sfr empedans lm balantemas

Sfr empedans, transformatrn balant durumuna ve yapm zelliine baldr. Sfr empedans R0reel ve X0 imajiner olmak zere iki ksmdan oluur. Burada R0


36/50


Sayfa : 35

2 ) Ksa-devre sfr empedans Z0K

Yldz bal sarglardan biri llrken dier sargnn ular ve yldz noktas ksa devreedilmi durumda bulunur. ekil 14.2

ekil 14.2 : Ksa-devre sfr empedans lm Y-Y sarg

Sfr empedans yzde olarakda ifade edilebilir. Bu durumda;

z ZI

Uo oN

z0= bal sfr empedans (%)

IN= Faz anma akm (A)

UN= Faz-ntr anma gerilimi (V)

Z0= Sfr empedans ( / faz)

A

N

C

B

n

c

b

aI I / 3

A V

U0I / 3

I / 3I

G



37/50


Sayfa : 36

15- Grlt (Ses) Seviyesi lm

lmenin amac ; Transformatr ve ilgili donanmlarnn iletme koullarnda oluturduu ses

(grlt) seviyesinin mteri istekleri ve/ veya standartlardaki talebi karladnn dorulanmasdr.

Transformatr grlts ile ilgili aklamalar IEC 60076-10 da verilmitir.

Bir transformatrdeki grltnn ana nedenleri aada belirtilmitir :

1) ekirdek grlts ; magnetositriction ve ekirdek salar arasnda oluan magnetikkuvvetlerden meydana gelir.

2) Transformatr yknn ( akm ) grlts ; sarglardan geen akm oluturduu ve tankduvarlarndaki magnetik ekranlamada oluan elektromagnetik kuvvetlerden meydana gelir.

3) Soutma donanmlarnn grlts ; soutma sistemindeki fan ve pompalardan meydana gelir.

Etkin ve nemli grlt kayna transformarr ekirdeinin kendisidir. ekirdein grlts , ekirdekmalzemesinin (sann ) magnetik zellii ve ak younluu ile sk ilikilidir. Ses frekans dkfrekansldr ( anma frekansnn iki kat). ekirdekte oluan magnetik kuvvetler titreim ve grltmeydana getirirler.

Yk grlts, sadece yklenmi transformatrde oluur ve botaki grltye ( ekirdek grltsne )eklenir. Bu grlt, transformatrdeki kaak alan sonucunda oluan elektromagnetik kuvvetlerin etkisiile meydana gelir. Grltnn kayna tank duvarlar, magnetik ekranlamalar ve sarglarntitreimleridir.

ekirdek ve sarglarda oluan grltler, 100-600 Hz frekans bandnda etkin olarak ortaya kar.

Soutma fanlar tarafndan oluturulan grltler ( aerodinamik/hava ve motor/yatak grlts )frekans aral genel olarak genitir. Toplam fan grltsn etkileyen faktrler ; hz, kanat yaps, fansays ve radyatrlerdeki oluturulan dzenlemelerdir. Pompa grlts, fanlar devrede olduundaetkin deildir ve frekans dktr.

Grlt lmleri srasnda aada belirtilen nlemlerin alnmas sonularn doruluu ynndennemlidir :

Transformatr mmkn olduu kadar ses yansmas olmayan bir odaya yerletirilmelidir.Dorudan titreimi olmayacak ekilde tabana oturtulmal veya tekerlekleri zerinde olmaldr.Transformatr zerinde bulunan tm mekanik aksamlar/donanmlar trafo ile birlikte titremesininnlenmesi iin skca tesbit edilmelidir.

lmler srasnda transformatr sins-biiminde anma geriliminde ve frekansnda beslenmelidir.

Mikrofon pozisyonlar :

Test edilen transformatrn ykseklii 2,5 mden daha az olmas halinde, mikrofonun pozisyonutransformatr yar yksekliinde olmaldr. Transformatrn 2,5 mden yksek olmas durumunda ise1/3 ve 2/3 yksekliklerinde lmeler yaplmaldr.

ayet sadece soutma donanmlar devrede ise, bu durumda mikrofon pozisyonu; 4 m. den daha azykseklie sahip soutucu donanmlarnda yar ykseklikte ve 4 m. den daha yksek soutucudonanmlarnda ise 1/3 ve 2/3 yksekliinde olmaldr.

Transformatrn tm evresi boyunca lmeler yaplmaldr. ki lme noktas arasnda en fazla 1 mmesafe bulunmaldr.



38/50


Sayfa : 37


Mikrofonun ana radyasyon yzeyinden olan mesafesi :

a) Trafo soutma sistemine ait soutucular devrede deilken veya soutucular trafodan 3 m den

daha uzakta monte edilmilerse, mikrofon ana radyasyon yzeyinden 0,3 m mesafedeolmaldr.

b) Trafo soutma sistemi devrede ise (pompalar ve fanlar alrken) mikrofon ana radyasyonyzeyinden 2 m mesafede olmaldr. Transformatr ise aada belirtildii ekilde enerjilenir ;

1. sadece transformatr enerjilenir. Soutma donanmlar ve ya sirklasyon pompalar iletme

d tutulur.

2. transformatr enerjilenir. soutma donanmlar ve ya pompalar iletmede bulundurulur.

3. transformatr enerjilenir. Soutma donanmlar devre d braklr, ya pompalar ise

iletmede tutulur.

4. transformatr enerjilenmez. Soutma donanmlar ve ya pompalar iletmede tutulur.

lme ilemine balamadan nce lm yaplan odann zemin grlt seviyesi tesbit edilmelidir.Temel (zemin) grlt seviyesi ile transformatrn grlt seviyesi arasnda 8 dB (A) daha fazla birfark durumu varsa, llen transformatr grlt seviyesinde herhangi bir dzeltme yap lmasgerekmez.

Fark 3 dB (A) ile 8 dB (A) arasnda olursa standartlara gre bir dzeltme gerekir. Zemin grltseviyesi ile transformatr grlt seviyesi arasndaki fark 3 dB den az ise lme ilemi yaplmamaldr.

Zemin grlt seviyesinin transformatr grlt seviyesine olan etkisi iin dzeltme faktr IEC 60076-10 standardna gre aada ki tabloda ve formlde verilmitir:

Zemin grlts ile transformatrgrlts arasndaki fark

bgApA0 LyksekenL

lmeler ncesi zemin grlts ile lmelersonras zemin grlts arasndaki fark

bgAbgA LsonLilk aklama

8 dB - lm uygun

< 8 dB < 3 dB lm uygun

< 8 dB > 3 dB lm tekrarlanmal

< 3 dB - lm tekrarlanmal

A- arlklandrlmasna gre dzeltilmi ortalama ses basnc seviyesi, pAL aadaki bantya grehesaplanr :

K-bgAL0,1

10-pA0L0,1

10log10pAL

Ortam ile ilgili K dzeltme deeri, grlt kayna yaknndaki cisimlerin ve lme odas ses yutmazelliklerine baldr ve aadaki gibi hesap edilir :

]A/S

4+[1log10=K A =S

v

bgAL : ortalama zemin grlt seviyelerinden dk olan

pA0L : ortalama llen grlt seviyesi

K : ortam grlts dzeltme faktr


39/50


Sayfa : 38

S : lm uzaklndaki temel yaylm yzeyi ortalama ses yutma katsays (IEC 60076-10 tablo 1 e baknz )SV : deney odasnn tavan, taban ve duvarlar dahil olmak zere tm yzeyi

lm sonularna etki eden faktrler :

1. Transformatr yapas ile ilgili dahili etkenler ( lm frekans, ekirdekteki ak/endksiyon ,ktle, ekirdek sa kalitesi ve transformatrn iletme ekli )

2. Harici etkenler :

( lme mesafesi ) grlt seviyesini etkileyen temel faktrlerdendir. Akustik yasalarnagre; ses basn seviyesi, tanmlanm kaynaa (edeer merkezli kre ) olan mesafe d nin karesi ile doru orantl olarak azalr. rnein ; ses seviyesi 2 m de llm iseherhangi bir d mesafesinde ;

Lp(d ) = Lp ( 2m )20. log ( d / 2 ) burada ; d metre olarak alnmaldr.

Dier taraftan, ses seviyesi frekansn karesi ile deiir :

Lp( f )= Lp( 50 )+ 20. Log( f / 50 )

rnein 60 Hz bir trafo 50 Hz de llm ise, 50 Hzdeki grlt deerine ;Lp= 20.log ( 60 / 50 ) = 1,6 dB ilave edilmesi gerekir.

Anma geriliminden farkl gerilimlerde yaplan lmelerde, grlt basn seviyesiaadaki bantya gre dzeltilir:

Lp = 40.log ( Uanma / Ut e s t )

rnein, 420 kV anma gerilimindeki bir transformatr, 410 kV gerilimle beslenirkenyaplan lme sonularna aadaki deer eklenir.

Lp = 40.log ( 420 / 410) = 0,42 dB 0,5 dB



40/50


Sayfa : 39

ekil 15.1: Soutma donanm tanka monte edilmi olan transformatrlerde grlt seviyesi lmmikrofon yerleri

ekil 15.2: 3 m den daha yakn ayr cebri soutma donanm olan transformatrlerde grlt seviyesi

lm mikrofon yerleri

1- Yatay hava soutma2- Doal soutma3- Dom4- Trafo tank5- Kablo kutusu6- lme profili7- Ses yaylm yzeyi8- Kademe alteri9- Dikey cebri hava soutmah- Tank yksekliix- lme uzaklD- Mikrofon mesafesi

47

h

8

1

9

2

6

7

X

5

3

D

31 4

< 3m

h

DX

1- Ses yaylm yzeyi D- Mikrofon mesafesi2- lme profili x- lme uzakl23- Trafo tank h- Tank ykseklii4- Zorlamal hava soutma



41/50


Sayfa : 40


16- Akm ve Gerilim Harmonikleri lm

Transformatrn ebekedeki iletilmesi srasnda gerektiinde kullanmak amac ile lm yaplr.

Genelde anma akmnda harmonik akmlarn oran %1den daha azdr. Harmonik bileenin genlikdeeri, transformatr ekirdek malzemesinin zelliine, endksiyon derecesine, ekirdek tasarmna,sarglarn balantsna ve transformatr besleyen devrenin empedansna baldr.

Akm ve gerilim harmonikleri lm botaki kayp ve akmlarn lm srasnda (blm 4) ayn testbalants ile yaplr. lme devresi balantemasekil 16.1de verilmitir.

Test laboratuvarnda transformatrn besleme gerilimi sins biiminde olmaldr. Botaki akmdakiolas bozulmalar nedeniyle besleme gerilimi sins biiminden sapabilir. Bunu nlemek iin testgeneratr ve test transformatrnn balantlar uygun seilmeli ve manetik karakteristiklerininlineer alma blgelerinde olmas salanmaldr. lme akm ve gerilimleri akm ve gerilimtransformatrleri zerinden analizre balanrlar. Bu yzden lme transformatrlerinin de alma

blgeleri lineer olmaldr. Bylelikle lme transformatrlerinin de harmonik retmeleri nlenmi olur.

lmeler her fazda tekrarlanrlar. Genellikle en kuvvetli olduklar 3., 5., 7, ve 9. Harmoniklerdelmeler yaplr.

Botaki akmn efektif deeri:

Ieff ii

n

2

1

I dir. Burada Ii: Harmonik akmlarn deerleri

1- Besleme kayna 5- Harmonik Analizr / Power Analyzer2- Besleme (ara) Trafosu 6- Test edilen trafo3- l Akm Trafolar 4- l Gerilim Trafolar

ekil 16.1: Harmonik lm balantemas

W

A A A

AB

C

a

b

cn

3

A A A

6

v

v

v

N1

2

3

4

5


42/50


Sayfa : 41

17- Yaltkanlk Direnci lm

Transformatrn, gerek sarglarnn topraa ve gerekse sarglar arasndaki yaltmn durumunun

belirlenmesi ve iletme srasnda yaplacak lmler iin referans oluturmas amac ile yaltkanlkdirenci lmleri yaplr.

lme srasnda yaltkann oluturduu direnten akan akmlar( arj, absorbsiyon ve kaak akmlar )llr. Bu akm, yaltkandaki nem, ierdii yabanc maddeler ve scakla gre kuvvetlice deiir.

Yaltkanlk direnci lmlerinde elde edilen sonularla birlikte, periyodik aralklarla yaplan lmelerinkarlatrlmas yoluyla, yaltkann durumu ile ilgili deerlendirmelerin yaplmas gereklidir.Karlatrma iin ayn scaklkta (rnein 20Creferans scakl) olmalar gerekir.

Yaltkanlk direnci lmelerinde, transformatr yaltmnn durumu hakknda direncin test zamannagre deiimi yntemi basitlii ve doru sonu vermesi ynnden uygulanabilecek en iyiyntemlerden biridir.

Yaltkanlk direnci, bir lme cihaz yardm ile llr. Test gerilimi doru gerilim olup 1000V d.c. ile5000 V.d.carasnda deiebilir.

lme noktalar sarglar aras ile sarg-tank aras dr, llmeyen yerler cihazn Guard devresinebalanarak daha doru sonular elde edilir. lme srasndaki scaklk ve nem durumukaydedilmelidir.

Gerilim uygulamasndan sonraki 15. san, 30. san, 45. san ve 60. san ve 10. dakikadaki deerlerikaydedilmeli. Ayrca test raporunda 60. saniyedeki yaltkanlk direncinin ( R60 ), 15. saniyedekiyaltkanlk direncine (R15) oran absorsiyon oran olarak verilebilir. Ayrca 10. dakikadaki deerin 1.dakikadaki deerine oran da polarizasyon endeksi ( PE ) olarak verilir.

Transformatr ya scaklnda llen deerlerin, 20 C referans scaklna gre gerekli dzeltmefaktr aadaki tabloda verilmitir:

A B CN

ekil 17.1 : YNyn0 bir transformatrde yal

tkanl

k direnci lm

T

a b cn

G

+

M : D.C. Gerilim Kayna ( Megger )G : Guard / Ekran ucuT : Transformatr tank

M

lm Scakl

CDzeltme

faktrlm Scakl

CDzeltme

faktr-10 0,13 35 2,80-5 0,18 40 3,950 0,25 45 5,605 0,36 50 7,8510 0,50 55 11,2015 0,75 60 15,8520 1,0 65 22,40

25 1,40 70 31,7530 1,98 75 44,70



43/50


Sayfa : 42

G Transformatrleri Test Laboratuvar I ( OSB Lab. I)

DNER MAKNALAR

Generatr I : S = 10.000 kVA senkronU = 6.000 VI = 962 Af = 50-60 Hz

Motor I : P = 2500 kW Asenkron

Generatr II : S = 3.000 kVA senkronU = 6.000 VI = 289f = 100-180 Hz

Motor II : P = 1000 kW Asenkron

TEST TRANSFORMATR ve REAKTR

Transformatr : S = 15.000 kVAU = 6.000(6.600) / 2.028 -111.500(122.300) VI = 1443 A / 975........78 Af = 50-180 Hz

Reaktr : S = 3.000(4.500 ) kVArU = 6.000(6.600) VI = 285 ( 428 ) A

f = 100-180 Hz

KOMPANZASYON KAPASTR BANKLARI

Anma gerilimi 12 kV olan beheri 600 kVAr olan 252 grup, toplam 151,2 MVAr glerinde kapasitrler.

Anma gc : 151.200 kVAr

ENDSTRYEL GERLM TEST EKPMANI

Y.G. Test Seri Rezonans Sistemi : U = 600 kV( 2x300 kV), 1- FazS = 2.400 kVAI = 4 A (2xparalel 8 A ) f= 50 HzYapmc firma: Hipotronics

Kapasitif Gerilim-Blc : 800 kV/0,1 kV 50180 HzYapmc firma: Hipotronics

Peak-Voltmetre : U Uef f/ 2 VoltmetreClass 0,5 50180 HzYapmc firma: Hipotronics

YG Filtresi : 70 kV, 50 A, 3 adetYapmc firma: ISOFARAD



44/50


Sayfa : 43

TRANSFORMER LOSS MEASURING SYSTEM

Akm Kanal : 5 4.000 A / 5 ASnf 0,1, 100 kV, 50/60 Hz-150 HzYapmc firma: Haefely, TMS 580

Gerilim Kanal: 100 100.000 V/100 VSnf 0,1, 50/60 Hz-150 HzYapmc firma: Haefely TMS 580

DARBE GERLM TEST EKPMANI

Darbe gerilim generatr: Kademe says : n = 12Max. Kat Ger. : U = 200 kVLMax. Toplam Ger. : U= 2400 kV

Max. Toplam g : W= 240 kJHer katn Kap. : C= 1 FYapmc firma : Haefely

Kesik Dalga nitesi: 12- katlKapasite : 7200 pF/KatYldrm Darbe Ger. : 2400 kVYapmc firma : Haefely

Gerilim Blc: R-Damped-Kapasitif BlcYldrm Darbe Ger. : 2400 kVManevra Darbe Ger.: 1300 kVKapasite : 350 pFYapmc firma : Haefely

Dijital Darbe lme Sistemi : High Resolution Impulse Analysing System 4 ChannelsDuyarlk : 1%Type : HIAS-743Yapmc firma : Haefely

LME KPRLER ve LME CHAZLARI

Schering lme Kprs : Type : 2801Duyarlk : 0,5%

Kapasite : 0......10 F5

tan : 0...... 350%Yapmc firma : TETTEX

Basnl-Gaz Kondansatr: Kapasite : 50 pFGerilim : 400 kV a.c.Yapmc firma : TETTEX

evirme Oran lme Cihaz: Type : TR-MARK II RDuyarlk : 0,05%lme sahas : 0,8.........13000Yapmc firma : RAYTECH

Diren lme Cihaz: Type : WR 100-R 2Duyarlk : 0,1%lme sahas : 10-6 105 Yapmc firma : RAYTECH



45/50


Sayfa : 44

Digital Termometre: 20 Kanal programlanabilirType : 2620Yapmc firm : FLUKE

Partial-Discharge: Frekans : 0,1 kHz 10 MHzMeasuring Instrument lme sahas : 0,1 pC.......100000 pC

RIV : 850 kHz and 1 MHzType : ICMsys8Yapmc firma : Power Diagnostix

Yaltkanlk-Diren lme Cihaz: Gerilim : 5000 V. d.c.lme sahas : 15 TType : MIT 510Yapmc firma : MEGGER

Grlt lme Cihaz: lme cihaz : type 2250 B1/3-1/3 oktav filtre: type BZ 7223Mikrofon : type 4189Kalibratr : type 4231Yapmc firma : BRUEL & KJAER

Vibrasyon lme Cihaz: lme sahas : 1 1000 ms-2, 10 Hz.......1 kHzType : 5500Yapmc firma : METRIX INSTRUMENT CO.

Kayp Faktr lme Cihaz: lme sahas : 0 12 kVType : M2H-MCMYapmc firma : DOBLE Engineering Company

Osiloskop: 4- KanalType : 2014Yapmc firma : TEKTRONX

Korona lme Cihaz: Type : ULD-40Yapmc firma : HOTEK

Termal Kamera: Type : Ti 25Yapmc firma : FLUKE



46/50


Sayfa : 45

G Transformatrleri Test Laboratuvar I (ASB Lab. I)

DNER MAKNALAR

Generatr : S = 330 kVA senkronU = 500 VI = 381 Af = 50 Hz

Motor : P= 300 kW Asenkron

Generatr : S= 500 kVA senkronU= 800 / 1400 VI = 361 / 206f = 150 Hz

TEST TRANSFORMATRLER

Transformatr : S = 4700 / 1000 / 4700 kVAU = 34500 / 800-1400 / 64000 VI = 79 A / 721........412 A / 42 A


Anma gerilimi 6 kV olan beheri 500 kVAr olan 45 grup, toplam 22,5 MVAr ile beheri, 3 kV olan beheri250 kVAr olan 90 grup glerinde kapasitrler.

Anma gc : 45.000 kVAr

REAKTRLER

Reaktr I : S = 3x(24-240) kVA; 50 Hz;U = (200-800 V-) (2003-8003 V-Y)I = 120-2080 A

Reaktr II : S = 1000 kVA; 150 Hz;U = 800 VI = 722 A


Y.G. Test Transformatr : U= 350 kV/0,4 kV, 1- FazS= 75 kVAI= 0,2 A/ 188 A f= 50 HzYapmc firma: Messwandlerbau-Bamberg

Kapasitif Gerilim-Blc : 350 kV/0,1 kV 50200 HzYapmc firma: Messwandlerbau-Bamberg

Peak-Voltmetre : U Uef f/ 2 VoltmetreClass 0,5 50200 HzYapmc firma: Messwandlerbau - Bamberg

YG Filtresi : 70 kV, 50 A, 3 adetYapmc firma: ISOFARAD



47/50


Sayfa : 46

TRANSFORMER LOSS MEASURING SYSTEM

Akm Kanal : 5 4.000 A / 5 ASnf 0,1, 100 kV, 50/60 Hz-150 HzYapmc firma: Haefely, TMS 580

Gerilim Kanal: 100 100.000 V/100 VSnf 0,1, 50/60 Hz-150 HzYapmc firma: Haefely TMS 580

DARBE GERLM TEST EKPMANI

Darbe gerilim generatr: Kat says : n = 10Max. Kat Ger. : U = 200 kVLMax. Toplam Ger. : U= 2000 kV

Max. Toplam g : W= 200 kJHer katn Kap. : C= 1 FYapmc firma : Passoni+Villa

Kesik Dalga nitesi: 8- katl, Kuru Hava BasnlKapasite : 6000 pF/KatYldrm Darbe Ger. : 1800 kVYapmc firma : Passoni+Villa

Gerilim Blc: R-Damped-Kapasitif BlcYldrm Darbe Ger. : 2000 kVManevra Darbe Ger.: 1450 kVKapasite : 4001600 pFYapmc firma : Passoni+Villa

Dijital Darbe lme Sistemi : Digital Data Acquisition Analysis SystemDuyarlk : 1%Type : SDA-CYapmc firma : Passoni+Villa


Basnl-Gaz Kondansatr: Kapasite : 50 pFGerilim : 400 kV a.c.Yapmc firma : TETTEX

evirme Oran lme Cihaz: Type : TR-MARK II RDuyarlk : 0,05%lme sahas : 0,8.........13000Yapmc firma : RAYTECH

Diren lme Cihaz: Type : WR 50-R 2Duyarlk : 0,1%lme sahas : 10

-610

5

Yapmc firma : RAYTECH



48/50


Sayfa : 47


G lme nitesi: Wide Band Power Analyser(Wattmetre-Voltmetre- Type : D 6000 TAmpermetre) Duyarlk : 0,1%

Yapmc firma : NORMAVoltmetre, ortalama-deer: Digital,

Type : D 4045Duyarlk : 0,1%Yapmc firma : NORMA

Partial-Discharge: Frekans : 0,1 kHz 10 MHzMeasuring Instrument lme sahas : 0,1 pC.......100000 pC

RIV : 850 kHz and 1 MHz

Type : ICMsys4Yapmc firma : Power Diagnostix

Yaltkanlk-Diren lme Cihaz: Gerilim : 5000 V. d.c.lme sahas : 15 TType : MIT 510Yapmc firma : MEGGER

Yaltkanlk-Diren lme Cihaz:Gerilim : 5000 V. d.c.lme sahas : 10 TType : BM 21Yapmc firma : MEGGER

Grlt lme Cihaz: lme cihaz : type 22301/3-1/3 oktav filtre: type ZF 0020Mikrofon : type 4155Kalibratr : type 4230Yapmc firma : BRUEL & KJAER

Vibrasyon lme Cihaz: lme sahas : 1 1000 ms-2, 10 Hz.......1 kHzType : 5500Yapmc firma : METRIX INSTRUMENT CO.

Kayp Faktr lme Cihaz: lme sahas : 0 12 kVType : M2H

Yap

mc

firma : DOBLE Engineering CompanyOsiloskop: 2- Kanal

Type : 2012Yapmc firma : TEKTRONX



49/50


Sayfa : 48

Datm Transformatrleri Test Laboratuvar II (ASB Lab. II)

TEST TRANSFORMATRLER

Transformatr : S = 315 kVAU = 400 / 400-3600 VI = 455 A / 455.......51 A

Dner Transformatr : S = 160 kVAU = 380 / 760 VI = 243 A / 455.......122 A

Frekans Dntrc : G = 300 kWU = 400 VFrekans = 50-150 Hz


Anma gerilimi 0,5 kV olan beheri 60 kVAr glerinde 12 grup kapasitrler.

Anma gc : 720 kVAr

L TRANSFORMATRLER

Hassas Akm Trafolar

3 adet Akm trafosu: 5-10-25-50-100-250-500 A /5A10 VA, Class 0,05, 3,6 kV, 50/60 HzYapmc firma: EPRO

Hassas Gerilim Trafolar

3 adet gerilim trafosu : 400-1000-2000-3000 V/100 V10 VA, Class 0,05, 50/60 HzYapmc firma: EPRO


Y.G. Test Transformatr : U= 100 kV/0,4 kV, 1- FazS= 100 kVAI= 1 A/ 250 A f= 50 HzYapmc firma: BEST

Kapasitif Gerilim-Blc : 100 kV/0,1 kV 50200 HzYapmc firma: Messwandlerbau-Bamberg

Peak-Voltmetre : U Uef f/ 2 Voltmetre Digital

Class 0,5 50200 HzYapmc firma: Messwandlerbau Bamberg

AC Gerilim Test Cihaz : Type : 3158lme sahas : 0.........6 kVYapmc firma : HIOKI



50/50


Sayfa : 49


evirme-Oran Kprs: Duyarlk : 0,1%

Gerilim : 220 V a.c.lme sahas : 1.........1000Yapmc firma : Hartmann+Braun

evirme Oran lme Cihaz: Type : PWR 3Duyarlk : 0,1%lme sahas : 0,9.........1000Yapmc firma : SCHTZ

Diren lme Cihaz: Type :MRC 6100 NDuyarlk : 0,1 %

lme sahas : 10 106 2 ....... Yapmc firma : SCHTZ

Diren lme Cihaz: Type : WR 50-R 2Duyarlk : 0,1%lme sahas : 10

-6 105 Yapmc firma : RAYTECH


G lme nitesi: Wide Band Power Analyser(Wattmetre-Voltmetre- Type : D 6000 TAmpermetre) Duyarlk : 0,1%

Yapmc firma : NORMA

Voltmetre, ortalama-deer: Digital,Type : D 4045Duyarlk : 0,1%Yapmc firma : NORMA

Yaltkanlk-Diren lme Cihaz: Gerilim : 5000 V. d.c.lme sahas : 500 GType : BM 11 DYapmc firma : MEGGER

Kaynaklar :

IEC Standards 60076 Power Transformer Tm Blmleri Transformatr Deneyleri Haluk Odolu

best transformer test procedures tr

Documents