147

BD TEMMUZ 2017

Ancak her gelişimsel özellik gibi dil gelişiminin de baş-

langıcı, öğrenilmeye en açık olduğu zamanı ve bitişi var. Dil öğrenmeye en açık olduğumuz zaman aralığı doğumla beraber başlıyor ancak 10 yaşlarında öğrenme hızımız yavaş-lıyor ve 12 yaş civarında bir dili ana dil gibi öğrenme kapısı kapanmış oluyor. Dil öğrenmek insanlara doğuştan gelen bir özelliktir ama doğduğumuz andan itibaren hiçbir dilin etkisinde kalmazsak beyni-

mizdeki dil bölgesi hiç uyarılma-mış olur. Sonuçta dil gelişimi de o denli geç başlar ve bu durumdaki bireylerin yetkinlik düzeyini etkiler.

Dilleri Nasıl Öğreniyoruz?

Yazan: Uzm. Psk. SEDEM DEMİR

Anne karnında duymaya başladığımız 32. haftadan itibaren sesleri tanımaya dilleri öğrenmeye başlıyoruz. Dil gelişimi burada başlıyor.

12 yaş civarında bir dili ana dil gibi

öğrenme kapısı kapanıyor.

148

BD TEMMUZ 2017

yaşındaydı ve o da Genie gibi ileti-şimden yoksun olarak büyümüştü. Ancak İsabelle kısa sürede büyük bir aşama göstermiş 8 yaşına gelene kadar akranlarının konuştuğu dü-zeyde ana dil yetkinliğine ulaşmıştı.

Farklı durumlarda dil sorunu-nun yaşandığı örnekler de vardır. Örneğin, Chelsea doğuştan sağırdı ama doktorlar durumunu yanlış de-ğerlendirmiş ve mental retardasyon

(zekâ geriliği) ve duygusal bozukluk tanısı konmuştu. Bu yüzden Chelsea 31 yaşına kadar işaret dili öğren-mek ve konuşma terapisi almaktan da yoksun kalmıştı. Chelsea 31 yaşına geldiğinde tanıların yanlış olduğu so-nucuna varılmış ve Chelsea’nın sağır

olduğu anlaşılmıştı. Üstelik yapılan dene-melerde Chelsea'nın işitme cihazıyla nere-deyse normal şekilde duyabildiği de ortaya çıkmıştı. Ancak daha sonraki dönemlerde Chelsea, Genie’nin

gösterdiği gelişimi gösterememiş gramer kalıplarını bile öğreneme-miş, konuşması bebek düzeyinde kalmıştır.

Peki, Isabelle bir dili ana dil düzeyinde öğrenebilirken Chelsea neden öğrenememişti?

Genie adında bir kız çocuğu an-nesi tarafından doğumunun 20.

ayından itibaren bodrum katında tek başına bırakılmış, dış dünyayla hiç iletişimi olmamış ve annesi onunla hiç konuşmamıştı. Genie bulun-duğunda 13 yaşındaydı ve hiçbir zaman bir dili ana dil yetkinliğinde öğrenemedi. Konuşabildiği cümleler gramer kurallarından yoksun “duvar kahverengi”, “ben aç”, “sen güzel”

gibi cümlelerdi, yani kullandığı cümle yapıları düşünüldüğünde 2 yaşında bir çocuğun konuşması gibiydi.

Daha sonraki senelerde aynı Genie gibi bir çocuk daha bulundu: Isabelle... Çocuk bulunduğunda 6

Eğer bir bireyin iki veya daha fazla dili ana dil yetkinliğinde konuşabilmesi isteniyorsa eğitim 6 yaş dönemi geçmeden verilmelidir.

149

BD TEMMUZ 2017

Bir dili ana dil yetkinliğin-de öğrenmenin uygun bir dönemi vardır. Dil öğrenmede 13 ve 31 yaş çok geç iken, 6 yaşın ideal olduğunu bu yaşta yaklaşık 1 yılda bile ana dil yetkinliğine ulaşılabildiğini görüyoruz.

Bu hassas dönemde birden çok dile maruz kalındığında ne olur?

Eğer bir bireyin iki veya daha fazla dili ana dil yetkinliğinde ko-nuşabilmesi isteniyorsa eğitim 6 yaş dönemi geçmeden verilmelidir. Ne yazık ki ülkemizde İngilizce eğitimi 4. sınıfta yani 11 yaşında başlamak-ta ve eğitim ana dil yetkinliği kazan-dırmaktan çok uzak olan ezbere dayalı, gramer kurallarıyla öğren-meye yönelik yanlış bir sistemle verilmektedir. Bir çocuk doğduğu andan itibaren iki veya daha çok dil-le konuşulan bir ortamda büyürse bu dilleri ana dil yetkinliğinde öğrene-bilmektedir. Çok dilli birey olmanın birçok avantajı vardır. Zihin geli-şiminin (bir bireyin, başkalarının kendisinden farklı istek ve inançlara sahip olabileceğini anlayabilmesi) çok dilli çocuklarda çok daha erken yaşta geliştiği gözlenmiştir. Aynı şekilde “çok dilli” çocuklarda biliş-sel beceriler olan soyut kavramları

anlayabilme, sorun çözme, dikkat gibi özelliklerin de akranlarına göre en az 6 ay daha ge-lişmiş olduğu gözlemlenmiş-tir. Çok dilli olmanın bazı dezavantajları da bulunmak-tadır. Doğ-dukları andan

itibaren birden fazla dile maruz kalan çocuklar akranlarına göre 1 yıl daha

geç ve daha az kelime haznesiyle konuşurlar. Ancak kelime haznesi-nin az olması ergenliğe kadar telafi edilebilir ve çok dilli çocuklar tek dil bilen akranlarıyla aynı hazneye iki dilde de sahip olurlar.

Peki; bir adada sadece bir İtalyan ve bir Fransız’ın olduğunu ve

bu iki insanın da kendi dillerinden başka bir dil bilmediğini ve çocuk-ları olduğunu düşünün. Anne çocu-ğuyla sadece İtalyanca konuşurken, babanın sadece Fransızca konuştuğu bir durumda çocuk hangi dilleri nasıl öğrenir?

Çocuk önce iki dilin karışımı kısıtlı kelimelerle konuşur. İki dilin de etkisinde kaldıkça yetkinliği artar ve 5 yaşına geldiğinde iki dili de ayrı ayrı ana dil yetkinliğinde konuşabilir.

Aksanlar nasıl ortaya çıkar?

Doğdukları andan itibaren birden fazla dile maruz kalan çocuklar akranlarına göre 1 yıl daha geç ve daha az kelime haznesiyle konuşurlar.

150

BD TEMMUZ 2017

önemli olması, Türkçe’den sonra bir dil öğrendiğimizde oluşan aksanı etkiler, çünkü ilk önce Türkçe öğ-renen birinin beyni, sesleri vurgulu söylemek için şartlanmıştır.

Sonuç olarak, beynimizin dil ile ilgili bölgesi doğuştan gerekli uyarılar ile etkilenmezse bir dilin

öğrenil-mesi pek olanaklı değildir. Bir çocuk için do-ğumdan sonraki ilk yetiş-me yıl-ları, aynı

dil gelişimi gibi başka bir çok beceri (bilişsel, motor becerileri gibi) için en önemli dönem-dir. Dil gelişimindeki hassas dönemde birden fazla dil öğrenmek her ne kadar geç konuşma olasılığına yol açsa da çocuk için bir avantaj-dır. Günümüzde ikiden

fazla dil bilmek aranan bir özellik olmuş, Avrupa’daki bazı yüksek lisans programlarında üç veya daha fazla dil yetkinliği tercih nedeni olmaya başlamıştır. •

sedemdemirbd@gmail.com

Kaynaklar Gleitman, L. R., & Liberman, M. (1995). An invitation to cognitive science: language (Vol. 1). MIT Press.Johnson, J. S., & Newport, E. L. (1989). Critical period effects in second language learning: The influence of maturational state on the acquisition of Eng-lish as a second language. Cognitive psychology, 21(1), 60-99.

Türkçe gramerinde ünsüz ayrımının önemli bir yeri vardır (geldim, gel-din), İngilizce’de ise ünlüler önemli bir yere sahiptir (sit (oturmak) - seat (oturacak yer), hit (vurmak) - heat (ısı)). İçinde “ea” yan yana olan kelimeler de, “i” olan kelimeler de “i” olarak okunur. Ancak “ea” olan-larda “i” uzatılarak okunur, bu da kelimenin anlamını konuşurken tamamen değiştirir.

Japonca da ise “r” ve “l” ayrımı yoktur. Japonlar “l” harfini telaffuz edemezler çünkü onların dilinde “r” ve “l” için ayrı sesler yoktur, siz onlara “marul” de-diğiniz takdirde onların “marur” veya “malur” demeleri onlar için aynı-dır, siz “marul” derken onlar kendi söyledikleri arasında hiçbir fark görmezler.

Bebekler bu seslerin ayrımını doğduktan hemen sonra öğ-

renmeye başlarlar. Japonca konu-şulan bir ailede “l” ve “r” seslerini duymadan yetişen çocuklar sonunda onu ayırt edemez hale gelirler.

Duymaya alışkın olduğumuz vurgular ve sesler aksanları oluş-turur. Türkçe’de ünsüz harflerin

i

ea

Duymaya alışkın

olduğumuz vurgular ve sesler aksanları oluşturur.