D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 45 (1, 2)

EKEV AKADEMi DERCİSİ Yıl: 11 Sayı: 31 (Bahar 2007)------ 81

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SlFATLARI ÇERÇEVESiNDE KUR' AN

Hasan YilMAZ(*)

Özet

Bu makalenin temel hedefi, 'Kur'an'ın Ana Konularına Giriş' oluşturmaktır. Bu ça-lışma, 'Kur'an'ın Ana Konuları Üzerine Tematik ve Sistematik Bir İnceleme' konulu bir araştırmanın ilk kısmından ibarettir. Ayrıca giriş kısmında konuya bir arkaplan bilgisi oluştu17!ftl gayesiyle, Kur'an-ı Kerim'i tanıma ve tanımlama düşüncesi bağlamında 'İsim ve Sıfatları Çerçevesinde Kur' an' başlığına yer verdik.

Kur'an'ı bilme ve tanımanın ana konularını anlamaya bağlı olduğu sonucuna u/aş-tık. .

Anahtar Kelime/er: Kur'an, Tefsir, Ana Konular, Tali Konular, Kur'an'ın İsim/eri, Kur'an'ın Sıfatları.

With in the Context ofit's lmportant Some Names andAttributes, Qur'an

Abstract

The main aim of this article is to construct 'an Introduction to Major Themes of the Qur'an'. This study is the first part of an investigation that jocused 'a Themaric and Systematic Examination on Major Themes of the Qur'an'. Furthermore in introduction part With aim of construct a background knowledge related focus thema, with in the can-text oj Qur'an's acknowledgement and definition thought we have mentioned to 'Qur'an's Names and Attributes' title.

In conclusion analysis, we have reached that Qur'an's acknowledgement and defi-nition related to understanding major themes of the Qur'an.

Key Words: Qur'an, Interpretation, Major Themes, Subordinate Themes, Qur'an's Names, Qur'an's Attributes.

*) Dr., Okt., Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı (e-posta: hasyil70@atauni.edu.tr).

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 46 (1, 1)

82 1 Dr. Hasan YILMAZ ---------------EKEVAKADEMÜDERG5İ

Giriş

Bir şeyi veya bir varlığı bütün yahut çeşitli yönleriyle tanıyabilınek onun hakkında bilgi ve fıkir sahibi olmayı gerektirir. Bilgi ve düşünce sahibi olmanın yolu ise, ya biz-zat yakıniaşıp müşahede etmek, ya da o varlığı tanıyanlardan bilgi edinmektir. Bir üçün-cü yol daha vardır ki; o da bilinmek istenen şeyin veya varlığın bizatihi kendini tanıtması ve tanımlamasıdır. Bu yüzden otobiyografıler, biyografı ve tarifierin ana kaynaklarıdır. Tam da bu noktada varoluşu ve hayatı anlamlandıran, insanlığın sahip olduğu en de-ğerli kutsal kitap olan Kur'an-ı Kerim'in bütün yönleriyle nasıl tanınıp tanımlanabileceği ve varlık alemine tanttılabileceği sorusu gündeme gelmektedir.

İşte çalışmanın girişini önemli kılan da bu soru ve açıklamasıdır. Çünkü bu girişte Kur'an Kur'an'ın tanımlaması, isim ve sıfatlarıyla bizzat ana kaynağından anlatılmaktadır. Başka bir ifade ile Kur'an Kur'an'ı tanıtmakta ve Kur'an'a göre Kur'an konusu üzerinde durulmaktadır. Zira Kur'an'ın açıklama ve nitelendirrneleri özellikle ona iman edenler için büyük önem arz etmektedir. Kur'an-ı Kerim özellikle ona iman edenler için sadece bir bilgi objesi değil, aynı zamanda bir iman ve teslimiyet objesidir. Binaenaleyh Kur'an nasıl bir kitaptır, ana konuları nelerdİr, temel hedefı nedir ve benzeri soruları açıklığa kavuşturmak, Kur'an-ı Kerim'i her yönüyle hakkıyla tanıyabilmek için bu isim ve sıfatları bilmek, Kur'an'ı tanımlayan çeşitli hususları tespit ederek bunlar üzerinde durmak, kanaatimize göre bir gerekliliktir.

1. Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasının Zenginliği Kur'an muhtevasının eşsiz zenginlikte olduğu ve sayılamayacak kadar çok konuyu

doğrudan veya do/aylı olarak içerdiği! gerçeği, İslam düşünce ve kültür geleneğinde he-men hemen geleneksel ve muasır bütün alimler tarafindan ifade edilmiş bir husustur. Ko-

l) Bkz. Yıldınm, Suat, "Kur'an-ı Kerim'in Muhtevası", Yeni Ümit, 2003/4, Yıl: 16, Sayı: 62, s. 5-7; Aynca bkz. Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Neşriyat, İstanbul-1982, I, 284; Mevdudi, Ebu'l-A'Ia, Tefhimu'l-Kur'an-Kur'an'ın Anlamı ve Tefsiri, çev. Muhammed Han Kayani ve Diğerleri, İnsan Yay., İstanbul-1996, I, 15-17, 19-20, VII, 7-8; amif., Kur'an'ı Nasıl An-layalım, çev. Bekir Karlığa, işaret Yay., İstanbul-1991, s. 19-20, 31-33; Harnidullah, Muhammed, Kur'an-ı Kerim Tarihi, çev. Salih Tuğ, İFAV. Yay., İstanbul-1993,- s. 23-24; ~eskioğlu, Osman, Kur'an-ı Kerim Bilgileri, TDV. Yay., Ankara-1993, s. 246-250 ; Kırca, Celal, Ilimler ve Yorumlar Açısından Kur'an'a Yönelişler, Tuğra Neşriyat, İstanbul-1993, s. III, VII-XIII, 1-13; Güngör, Mev-lüt, Kur'an Penceresinden lman-Amel-Hayat-Ahiret ve Kainat'a- Bakış_. Kur'an Kitaplığı, İstanbul-1995, s. 7-10, 11-f1, 51-57; Albayrak, Halis, Kur'an'ın Bütünlüğü Uzerine-Kur'an'ın Kur'an'la Tefsiri, Şule Yay., Is~anbul-1993, s. 20-22, 27-28; amif., Tefsir Usulü-Yöntem, Ana Konular, Ilkeler, Teklifler, Şule Yay., Istanbul-1998, s. 35-37, 70-88; Arslan, Şükrü, Kur'an'da Ana Konular, (Basılmamış Çalışma), Erzurum-1994, s. 2, 4, 14; Bazergan, Mehdi, Kur'an'ın Nüzul Süreci, çev. Yasin Demirkıran-Muhammed Feyzullah, Fecr Yay., Ankara-1998, s. 17-18, 161-163, 165, 169, 171 vd.; Şimşek, M. Sait, Kur'an'ın Ana Konuları, Beyan Yay., İstanbul-1999, s. 7-8, 9-12, 127-132, 309-314; Demirci, Muhsin, K.!lr'an'ın Temel Konuları, İFAV. Yay., İ~~bul-2003, s. 13-14, !9-26; Ay-dın, Mehmet S.-Dumiu, ümer, Ana Konularıyla Kur'an, editör: ümer Dumlu, Anadolu Univ. Yay., Eskişehir-2004, s. 17-26, 29 vd. ; Özsoy, Ömer-Güler, İlhami, Konularına Göre Kur'an (Sistematik Kur'an Fihristi), Fecr Yay., Ankara-2001, s. IX-XVI, XIX-XXIV; Güllüce, Veysel, Kur'an-ı Ke-rim'de Ahiret Inancının Temelleri, EKEV. Yay., Erzurum-2001, s. 67-71; Çalışkan, İsmail, "Kur'an Muhtevasının Epistemolojik. Taksimi-Kur'an'da Her Bilginin Var Olduğu Söylemine Eleştirel Bir Yaklaşım", Cumhuriyet u, Ilahiyat F. Der., 2003, VII/I, s. 236, 238-239, 246-248; Sert, Hüseyin Emin, "Kur'an-ı Kerim'deki Konuların Tasnifı Üzerine Bir Deneme", Fırat Üniversitesi. Ilahiyat Fakültesi Dergisi, 1996/1, s. 255-256, 259-262, 284-285.

------------------------------------~~;~

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 46 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SIFATLARI ÇERÇEVESİNDE KUR'AN--- 83

nu ile ilgili yapılan pek çok tespit ve tasnif bulmak. mümkündür. Çünkü Kur'an-ı Kerim özellikle ona iman edenler için sadece bir bilgi objesi değil, aynı zamanda bir iman ve teslimiyet objesidir2. Aşkın bir kaynaktan gelen ve gönderildiği tüm insanları muhatap alan dildeki sonsuz mu' cize ilahi kelamdır.

Geneldebütün İslam bilginleri özelde de Kur'an rnüfessirleri, Kur'an'ın üslubu, ko-nulan açıklama tarzı ve muhtevasının sınırsız zenginliği açısından eşsiz bir mucize ol-duğunu ifade etmektedirler. Bu zengin oluş gerçeği de lafız, rnana ve içerik kapsamlılığı olarak değerlendirilrnektedir. Ancak konu ile ilgili yapılan tespit ve tasniflerde çeşitlilik ihtilafı anlamında bazı farklılıklar bulunduğunu gözlenilernek mümkündür. Bu çe-şitlilik ve farklılığın olması pek tabii bir durumdur. Alinilerin konuya yaklaşım farklılıklan ve çeşitli bakış açılanndan kaynaklandığını ifade etmek mümkündür.

Kur'an-ı Kerim'in ihtiva ettiği konular oldukça fazladır. Zaten din, ıslah, hidayet ye ahlak kitabı olan Kur'an'ın sadece belli konuları açıklaması beklenemez. Çünkü Kur'an, insanı ve hayatı bütün yönleriyle ele almaktadır. Bu vakıa, Kur'an'ın konularının çokluğu ve çeşitliliğini ortaya çıkarmaktadır. Kur'an fizik ötesi gayb alemini de ko-nu edinir. O bu yönüyle fizik alemine sığmaz. Mebde' ve rnead itibariyle bu fiziki ale-min sınırlannı çok çok aşar. Her ne kadar nazil olduğu devir belli ise de getirdiği ilahi mesajın içeriği, insanlık tarihinin çok daha öncesine ve hatta evrenin yokluğumı kadar uzanır. İnsan ve varlıklann yaratılışı, yaratılış ile ilgili olaylar ve kainatın yaratılışı dahi onun tali derecede öneme sahip olan araç konulan arasında yer almaktadır. Birinci dere-cede öneme sahip olan hedef konulan bulunmaktadır. Diğer taraftan onun konulan, in-sanın bu dünyadaki hayatı ile de sınırlı değildir. İnsanın fiziki hayatından sonraki safa-hatını da konu edinir. Nihai dönüş ve vanş yeri olan ahiret hayatına çok geniş olarak yer verir. 'Uluhiyet ve Tevhid' konusuna aynntılı olarak atıfta bulunmaktadır. Kur'an muh-tevası çok geniş ve kapsarnlı bir rnahiyet arzetmektedir.

Bu anlamda en kısa ifade ile Kur'an'ın ihtiva ettiği çeşitli konu ve bilgileri sınırlamak çok zor bir husustur. Buna Kur'an rnuhtevasını tespit ve tasnif etmeyi de ilave et-rnek gerekir. Çünkü tespit edilen ilgili konulann önem sırasına göre konulması ve kate-gorize edilerek sıralanması da çok önenıli bir yere sahiptir. Kısaca konulan tespit ve tas-nifte de çeşitli zorluklar, değişik yaklaşınılar olabilir. Bu farklı ve çeşitli bakış açılannı pek tabii bir durum olarak karşılamak gerekmektedir. Ancak konu ile ilgili yapılan her tespit ve tasnifin öznel, göreceli bir değere sahip olduğu gerçeği de daima hatırda tutul-malıdır. Zira yapılan, yapılacak olan bütün konu tasnifleri de sübjektif ve izafi birer ka-naat olarak kalacaktır. Bu durum tespiti, Kur'an'ın içerik bakımından ne kadar kapsaınlı ve önenıli bir kitap olduğunu göstermektedir3.

2. Kur'an'ın Ana Kof\ularmm Tespit ve Tasnifi Üzerine

Kur'an rnuhtevasını tespit ve tasnif ederken öncelikli olarak bütünlük olgusunu, Kur'an'ın bir bütün oluş gerçeğini, parça-bütün ilişkisini göz önünde bulundurmak ge-

2) Özdeş, Talip, "Sosyal Değişim Olgusundan Hareketle Kur'an'ın Tarihsel Olduğu Tezi Üzerine Bir Değerlendirme", Cumhuriyet Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, VII/I, s. 196.

3) Bilgi ve tespit için bkz. Arslan, s. 2, 4-6, 14.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 47 (1, 1)

84 1 Dr. Hasan YILMAZ ---------------EKEVAKADEMITDERGBİ

rekmektedir. Kur'an'ın ana konulan, temel hedefi ve dünya görüşünü belirleyip katego-rize ederken her şeyden önce, Kur'an bütünlüğü çerçevesinin esas alınması uygun ola-caktır. Başka bir ifadeyle, konuların tespit ve tasnifinde ayet bütünlüğü, ayet grubu çer-çevesi, 'tematik paragraj', 'pasaj bütünlüğü'4, sibak-siyak ve Kur'an bütünlüğü çerçe-vesi gözden uzak tutulmamalıdır.

Bu bağlamda parçacı yaklaşımlardan uzak durolmalı ve parça-bütün münasebeti da-ima dikkate alınmalıdır. Parçanın bütün üzerindeki etkisi, belirleyici oluşu ve önemi çok iyi tespit edilmelidir. Bütün, ana gaye ve merkezi fikir ile bağlantısı hesaba katılmalıdır. Bu açıdan bakıldığında Kur'an'da önemsiz herhangi bir konu ya da parça yoktur. Her parçanın daima bir gayesi ve bütünle ilişkisi bulunmaktadır. Her şey bu bütünlük ve mü-nasebet içerisinde bir anlam kazanmaktadır. Kur'an kelime ve ifadeleri de hiç şüphesiz bütünlük ve dengede semantik açıdan bir değere sahip olmaktadır. Zira parçacı yaklaşım tarzı çoğu zaman hatalı kategorik çıkarımlar ve yanlış genellernelere imkan vermektedir. Bütüncül (/holistik) bakış açısı konu itibariyle çeşitli yönlerden daha önemlidir.

Kur'an'ın varlıklar ve hadiselere bakışını yansıtan ifadeleri de girift bir mana örgü-sü içinde sunulmaktadır. Bu bağlamda Kur'an parçalan, birinci dereceden muayyen bir hedef gözettiği gibi ikinci, üçüncü derecelerde başka gayelere de hizmet edebilmektedir-ler. Çünkü Kur'an'ı teşkil eden parçalar öyle.şine iç içedir ki, çoğu zaman birbirlerinden ayınp belli bir maksada matuf kılınamamaktadır. Bazı durumlarda herhangi bir ayetin bir bölümü, bir yandan o ayetin hedeflediği mana ile yakından ilgili iken, öte yandan başka ayetlerle irtibatlandınldığında tali derecede tamamen farklı bir hedef gözetilebil-mektedir. Kur'an'da ayetler arasında muhkem bir bağlantı mevcuttur. Binaenaleyh Kur'an'ın muayyen konulara dair vermek istediği dünya görüş ve bakış açısını sahih bir biçimde tespit edebilmek için ilgili bütün ayetleri göz önüne almak bir gerekliliktir.

Bu çerçevede Kur'an tekrar tekrar baştan sona okununca, en küçük birimi olan harf-lere, ana cümlelere, yan cümlelere, cümlelerden müteşekkil ayetlere ve bu ayetlerin oluşturduğu daha büyük pasajlarakadar her Kur'an parçasının başlı başına görevler yük-lendiği gibi, Kur'an bütünlüğü içinde birbiriyle bağlantılı bir mahiyet arzettiği gözlenir. Kur'an'ı herhangi bir aygıta benzetirsek, sözünü ettiğimiz irili ufaklı bu parçalan, aygıtı oluşturan a, b, c, ç ... gibi· öğeler olarak düşünebiliriz. Bu parçalar tek başianna muay-yen bir rol üstlenmekle birlikte onlann, aygıtın tümünün· ahenkli çalışmasını sağlayan fonksiyonlan vardır. Dolayısıyla Kur'an'ın parçalan yerine göre birbirlerini tamamla-yan, yerine göre birbirlerini açıklayan nitelikleriyle aynlmaz bir bütün5 oluştururlar ...

Kur'an muayyen konulardaki zihniyetini verirken muhataplanna, kendisine has ve barikulade bir üslupla hitap eder. Başka bir ifadeyle, Kur'an ihtiva ettiği çeşitli konula-n kendisine has ilahi bir metin yapısı ve tertibi içinde sunar. Bu anlamda Kur'an'da inanç esaslan, ahlaki prensipler, şer' i hükümler, ibadetler, kıssalar, kainattaAllah'ın var-lığı ve birliğini gösteren ayetler, çeşitli davetler, nasihatler, ibretler, azarlamalar, korkut-

4) Kur'an'ın, ilgili ayet! erin 'tematik paragraf' bütünlüğü, 'pasaj', 'sibak-siyak' ve' Kur'an bütünlüğü' yöntemiyle anlamiandıniması yönündeki vurgulama için bkz. Duman, M. Zeki, Beyanu'l-Hak (Kur'iln-ı Kerim'in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri), FecrYay.,Ankara-2006, I! 14-19,24.

5) Albayrak, Kur'an'ın Bütünlüğü Üzerine, s. 20-26,43-56, 72-73; amlf., Tefsir Usulü, s. 3541,70-72.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 47 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SIFATLARI ÇERÇEVESİNDE KUR' AN____; __ 85

malar, emir ve yasaklar, helal ve haramlar, teşvik ve sakındırmalann girift bir üslupla6 birarada iç içe yer aldığı bilinen bir vakıadır.

Aynca belirtilmesi gereken bir husus daha vardır ki, o da Kur'an'da mesaj ve içerik açısından önemli olmayan herhangi bir şeyin bulunmamasıdır. Bu bakımdan Kur'an muhtevasııfda yer alan her şey mühimdir, her konu anlamlı ve önemlidir. Zira bunlann her biri bütünün bir parçasıdır. Bütün ise bu parçalann bir araya yeknesak olarak toplan-masından teşekkül etmektedir. Binaenaleyh parçalan birbirinden kopuk ve bulunması . gerekli yerde olmayan bütün anlamlı bir yapıya sahip değildir.

İşte bu denli kapsamlı bir 'Kitab'ın ana konulannı tespit ve tasnif etmenin kolay bir şey olmadığı hususunu ifade etmiştik. Özellikle tespit edilen ana konulann sıralamaya tabi tutulma ve kategorize edilme safahatının daha da zor bir ameliye olduğunu belirt-miştik. Ancak hedef, dünya görüşü noktalanndan hareketle Kur'an muhtevası tespit ve tasnif edilebilir.

3. 'Kolaylaştınlınış Kur'an Çalışmaları' ve Fihristieri Bu çerçevede Kur'an'ın muhtevası üzerine çok şeyler söylenebilir, muhteliftespit ve

tasnifler yapılabilir. Nitekim Kur'an'ın amaç ve araç mevzulanna göre fihristieri de ya-pılmıştır?. Her fıhrist yazan kendi anlayışına göre Kur'an'ı konulanna göre taksim et-miştir. Bu taksimler Kur'an'daki bütün mevzulan tematik ve sistematik olarak tertip et-mekle ortaya konulmuştur. Sonuçta Kur'an muhtevası ve ayetlerden yararlanmayı aza-mi ölçüde kolaylaştıran fıhrist hazırlama gayretlerini takdire şayan bir gelişme olarak de-ğerlendirmek gerekir.

Bu tür fıhristler, Kur'an'ın konulan ve ayetlerinden yararlanmayı daha da kolaylaştırmış, aynca pratik hale getirmiştir. Konuyla alakah olarak özellikle günümüzde teknik imkanlardan, bilişim teknolojisinin sağladığı avantajlardan da yararlanarak hazırlanıruş olan 'Mürşid' gibi bilgisayar programlannı, bilgisayar ortamına aktanlan çeşitli tefsir, fıhrist 'CD'lerini ve benzeri etkinlikleri burada zileretmek mümkündür.

Bütün bunlan 'Kolaylaştırılmış Kur'an Çalışmaları' bağlaırunda olumlu bir katkı olarak gördüğümüzü burada özellikle belirtmek gerekir. Kur'an'daki konulardan, ayet-lerden İstifadeyi daha da kolaylaştıran bu tarz 'kolaylaştırılmış Kur'an çalışmalarına', Kur'an araştırmalan ve tefsir alanında mevcutlanyla birlikte hala ihtiyaç duyulmaktadır. Bilhassa son dönemde tefsir disiplininde bu tür yayın ve akademik bazda yapılan çalışmalar, hem kerniyet hem de keyfıyet itibariyle memnuniyet verici bir noktaya ulaşıruştır.

'Kur'an'da Ana Konular'a esas teşkil eden hususlar, çeşitli tefsir kitaplan ve Kur'an'ın muayyen bir yönünü konu edinen eserlerde mevcuttur. Ancak gerek tefsirler gerekse bu konulu araştırmalarda, konular dağınık bir mahiyet arzetmektedir. Her birin-

6) Mevdudi, Tejlıimu'l-Kur'an, I, 15-20,24-27, 33-35; a.mlf., Kur'an'ı Nasıl Anlayalım, s. 19-26,31-33; Bazergan, s. 161-163; Şimşek, Kur'an'ın Ana Konuları, s. 9-13.

7) Keskioğlu, s. 248-250; Yıldınm, "Kur'an-ı Kerim'in Muhtevası", s. 5; Özsoy-Gü1er, Konularına Göre Kur'an (Sistematik Kur'an Fihristi), s. XVII-XXIV; Duınlu, Ömer, Konularına Göre Kur'an (Türkçe Meal), Nova Yay., İzmir-2004, s. XIX-XXVI; Yüksel, Nevzat, Konularına Göre Kur'an-ı Kerim Fihristi, Bayrak Yay., İstanbul-1997, s. III-V.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 48 (1, 1)

86 1 Dr. Hasan YILMAZ ----------~---EKEVAKADENUDERG~İ

den ayn ayn istifade etmek çok zordur. Araya bu eserleri temin etme mesaisi ve zaman faktörü de girince meselenin zorluğu daha da artmaktadır. Aynca her konuyu istenilen ölçüde birarada bütünlük içinde bulmak mümkün değildir.

İşte 'konularına 1 kavramiarına göre tefsir yönelişi'ne8 ve 'Kolaylaştınlmış Kur'an Çalışmalan'na da tam bu noktada ihtiyaç duyulmaktadır. Önemine atıfta bulunarak vur-gulamaya çalıştığımız 'Kolaylaştırılmış Kur'an Çalışmaları'ndan kastımız da budur. Kur'an'ın ana konulan üzerinde durmak, Kur'an'ı konularına göre tasnif etmek değildir. Yani ana konuların tespit ve tasnif edilmesi, fıhrist çalışmalanndan daha farklı bir yapı arzetmektedir.

Zira her şeyden önce fihrist çalışmaları, Kur'an'ın tamarnını fikri bir bütünlük içeri-sinde tasnif etmemektedir. Kur'an'ın dünya, ahiret, insan ve kainata bakışını tam olarak yansıtamamaktadır. Aynca fıhrist çalışmalan dikkatle incelendiğinde bunların 'konulan-na göre' Kur'an fihristi olmaktan çok 'kelime/erine göre' Kur'an'da bahsi geçen bütün unsurlan içerdikleri görülür. Bu ikisi birbirinden farklıdır. Örneğin; sözkonusu çalışmalarda tabiat varlıkları, kannca, an, gemi, demir vb. başlıklar yer almaktadır. Bu yaklaşım fihristi, Kur' an' da ana konulan biraraya getiren fikri bir bütünlük olmaktan çok 'kavram dizini'ne yaklaştırmaktadır. Kuşkusuz, bu da okurun ihtiyaç duyduğu önemli bir hizmet-tir, ancak Kur'an 'ın fikri bakımdan bütünlük içinde 'konularına göre' tasnifinin 'kelime dizini'nden farklı olduğu da açıktır. Kur'an'ın ana konuları üzerinde durmak bu fikri bü-tünlük ve bağiantıyı ortaya çıkarmaya matııftur. Bunun yanında farklı hacirnlerde, muh-telif dillerde telif ve tercüme Kur'an fihristieri okuyucunun hizmetine sunulmuş bulun-maktadır9. Fakat bu demek değildir ki, ana bütünü teşkil eden tali parçalan göz ardı edi-lebilecektir. Böyle bir şeyin düşünülemeyeceği veya tasavvur dahi edilerneyeceği açıktır.

8) Tefsirde 'konulu tefsir' metodu hakkında geniş bilgi ve açıklama için bkz. Güngör, Mevlüt, "Tefsir-de 'Konulu Tefsir' Metodu", Islami Araştırmalar, 198Sn, s. 49-55; el-Huli, Emin, "Tefsir ve Tefsir-de 'Edebi Tefsir' Metodu", çev. Mevlüt Güngör, islami Araştırmalar, 1988n; ei-Hicazi, Muhammed Mahmud, el-Vahdetu 'l-Mevduiyye fi '/-Kur 'ani' /-Kerim, Daru '1-Kutubi 'I-Hadise, Kahire-1970; Ak-demir, Salih, "Cumhuriyet Döneminde Yayınlanan Türkçe Telif ve Tercüme Tefsirler Üzerine Bir Değerlendirme", islami Araştırmalar, 1988/8, s. 17-34; Albayrak, Kur'an'ın Bütünlüğü Üzerine, s. 46-56; a.mlf., Tefsir Usulü, s. 117~l18; es-Sabbağ, Muhammed b. Lutfi, Buhusfi Usuli't-Tefsir, el-Mektebu'l-İslami, Beyrut-1988, s. 305-317; Kırca, Kur'an'a Yönelişler, s. 289-296; Şimşek, M. Sa-it, Günümüz Tefsir Problemleri, Kitap Dünyası, Konya-tsz., s. 119-134, 135-154; Dumlu, Ömer,ibn Teymiye ve Konulu Tefsir, Anadolu Yay., İzmir-1999; Hanefı, Hasan, "Konu! :u Kur'an Tefsiri Meto-du", çev. Sönmez Kutlu, islami Arattırmalar, IX, 1996/1-4, s. 157-166; Müslim, Mustafa, Kur'an Çalışmalarında Yöntem, çev. Salih Ozer, Fecr Yay., Ankara-1993; ei-Halidi, Salalı Abdulfettah, et-Tefsiru'l-Mevdui li-Mustalahati'l-Kur'an, Daru'n-Nefais, Ürdün-1996; Güven, Şahin, Konulu Tefsir Metodu, Şura Yay., İstanbul-2001; Sadr, Muhammed Bakır, Kur'an Okulu, çev. Mehmet Yolcu, Bir Yay., Ankara-1997; Aydüz, Davut, Tefsir Çeşitleri ve Konulu Tefsir, Işık Yay., İstanbul-2000; Eren, Cüneyt, Konulu Tefsir Metodu, Nil Yay., İstanbul-2000; Yılmaz, Hasan, Kur'an Kelime ve }fade/e-rini Anlamada Kavram Tefsiri ve Semamik Analiz Yöntemi, (Basılmamış Doktora Tezi), AÜSBE., Erzurum-2003; Demir, Şehmus-Yılmaz, Hasan, "Kur' am Konu, Kavram ve Sure Tefsirine Metodik Bir Yaklaşım", EKEV Akademi Dergisi, 2003/14, s. 113-124.

9) Özsoy-Güler, Konularına Göre Kur'an, s. XIX-XXI; Albayrak, Tefsir Usulü, s. 71-72; Dumlu, Ko-nularına Göre Kur'an, s. XXIV-XXV.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 48 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SIFATLARI ÇERÇEVESİNDE KUR' AN--- 87

Ön planda yer almayan bir hususun kabul edilmemesi durumu, parçalardan oluşan ana bütünün göz ardı edilmesi anlamına gelir ki, bu aynı zamanda meselenin Kur'an'da-ki yer ve önemini de ortaya koyarlO. Kur'an'da bir meflıumun veya bir konunun yer al-_ ması önemli oluşundandır. Hiçbir lüzumsuz şey, Kur'an'da bahse konu olmamıştır. Bab~ , . sedilen şey ıiyi olsun, kötü olsun .. İyi ise iyi olarak önemi olduğu için, kötü ise kötü ola-rak önemi olduğu için orada yer almıştır. Tek bir ayet bile bahsettiği mevzunun ehemmi-yetini belirtmek için yeterlidir. Eğer daha fazla ayet varsa önem daha fazladır. İlgili ayet-lerdeki bazı hususiyetler, meflıumun veya konunun Kur'an muhtevası açısından daha önemli olduğunu göstermektedir!!.

4. Kur'an'ın Temel Hedefi ve Dünya Görüşü

Vurgulamayı gerekli gördüğümüz bir diğer önemli nokta da şudur: Kur'an'ın ana te-ma/arı ve içeriğini tespit ederken öncelikli olarak Kur'an'ın temel hedefini tespit etmek ve bu merkezi fikri ön planda tutmak gerekmektedir. Başka bir deyişle, Kur' an 'ın ana he-defi ve dünya görüşünün tespiti, muhtevasında hangi konuların olduğunu tespit etmek-

. ten önce gelir.

Kur'an hangi temel gaye için indirilmişse, ana konulan da bu öncelikli hedefi ve dünya görüşünü gerçekleştirmeye matuf olmak durumundadır, denilebilir. O halde Kur'an'ın ana hedefi ve merkezi fikri, temel konulannı belirlemede çok etkin bir yere sahiptir. Bu çerçevede Kur'an'ın ana konulan, Kur'an'ın öncelikli hedefleri ışığında be-lirlenerek kategorize edilmelidir.

Zira Kur'an-ı Kerim, insanlara hidayet olarak gönderilmesi ile onlan en doğru ve iyi-ye ulaştırmayı ana gaye edinmektedir. Kur'an'ın ifadesiyle Kur'an12, hayatı bütünüyle kucaklayan, insaniann tüm yönlerine hitap eden, yollannı aydınlatan, ilahi makamdan dünya ve ahiret bahtiyarlığının yollannı göstermek için gönderilen en son ve en mükem-mel çağrı olan kutsal kitaptır. Kur'an, insanlığa hayat veren, hasta kalpleri dirilten bir ruh, içerdiği her şeyi temel ilkeleriyle genel çerçevede açıklayan, rahmet kaynağı ve dünyada sahip olduğumuz en değerli varlıktır.

Bu çerçevede Kur' an, muhataplanna kendisini müminin yolunu aydınlatan bir nur, doğruyu ve eğriyi gösteren kılavuz, kalplerdeki rahatsızlıklan gideren şifa, onlara ölüme kadar sürecek yürüyüşlerinde gerekecek hususlan ana esaslanyla açıklayan, aynı zaman-da anlaşılır ve apaçık gerçeklik olarak sunmaktadır. Kur'an lisanıyla Kur'an'ın apaçık ve anlaşılır olduğunu haber vermektedir. Her şeyden önce Kur'an kendisini Kur'an'da apaçık ve açıklayan olarak takdim eder.

10) Arslan, s. 2, 4.

ll) Cebeci, Lütfullah, Kur'iin'a G_öre Takva, Seha Neşriyat, İstanbul-ı99ı, s. 30. ı2) Bakara, 23-24, 97-99; Al-i İmran, ı-4, 103, ı38; Nisa, 82; Maide, 10ı; En'am, ı9; ı53; Yunus, ı5,

37, 6ı; Tevbe, ı, ı ll; Hud, ı; Yusuf, ı-3; Ra'd, 3ı; İbrahim, 52; Hicr, ı, 87, 9ı; N ahi, 98; İsra, 9, 4ı, 45, 88-89; Kehf, 54; Taha, ı-2, 114; Enbiya, ı8, 48, 50; Furkan, 30; Şuara, ı92; Nemi, ı-6, 29, 76-77, 92; Kasas, 85; Rum, 58; Sebe', 3ı; Yasin, ı-2, 69-70; Sad, ı; Zümer, 27-28; Zuhruf, ı-3; · · Fussilet, 3,4ı, 44; Kaf, ı, 45; Rahman, 1-2; Muhammed, 24; Vakı'a, 77-81; Kamer, 5; Hakka, 4ı, 50; Kalem, 51; Müzzemmil, 20; İnsan, 23; Buruç, 21; İnşikak, 21.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 49 (1, 1)

BB /Dr. Hasan YILMAZ ---------------EKEVAKADEMITDERGmİ

Kur' an kendisini, insanlara bir açıklama, içi hikmetle dolu, karanlıklardan aydınlığa çıkaran yol gösterici hatırlatma B ve apaçık Arapça bir Kur'an olarak tanımlamaktadır. Kur'an üzerinde düşünülerek öğüt, ibret alınması için kolaylaştırılan, açık ve anlaşılır olan bir kitapt).r. Bu anlamda Kur'an, Allah-insan, insan-insan münasebetlerini belirle-mekte, insana külli bir bakış açısı ve dünya görüşül4 vermektedir. Kur'an fonksiyonel olması hasebiyle örnek insan, adalete dayalı bir soşyal yapı önermekte ve muhatapları-na bunun yoUarım göstermektedirl5. ·

Hulasa Kur'an, insanları ıslah etmek için Allah'ın gönderdiği düsturdur. Kur'an-ı Kerim bütün dini esasları havidir. Onda geçmiş semavi kitapların özeti vardırl6. Kur'an 'ın kendisini bu şekilde ortaya koymuş olması, onun tarih içindeki yerini belirler-ken gözden uzak turulmaması gereken önemli bir husustur. Zira vahiy geleneğinden ba-ğımsız bir kitap olarak ele alındığı takdirde, Kur'an'ın mesajımn sağlıklı bir bağlama yerleştirilmesi mümkün değildirl7. ·

Hiç unutmamak gerekir ki, Kur'an'ın bütün konularının etrafında döndüğü merkez, kendi iradesiyle yaratılmayan insanın kendi akıl ve iradesiyleAllah'a kulluk etmesidirl8.

Bu çerçevede Kur'an okuyan şu üç unsuru, Kur'an'ın mahiyeti, vurgulamaya çalıştığırmz üzere merkezi fikri ve ana gayesini bir an bile gözden uzak tutmaksızın ondan is-tifadeyel9 gayret etmelidir. Kur'an'ın ana konuları ve içeriğini de bu üç esasa göre tas-nif etmeye çalışmalıdır. Zira mezkur üç husus, konu ile doğrudan bağlantılı olup çok bü-yük bir yeri ve önemi haizdir. ifade etmeye çalıştığımız bu önceliğin, Kur'an ve tefsir araştırmalarımn bütününde dikkate alınması gerekir20. Hatta bu gereklilik, gerçekçi ve

13) Bu konu ile ilgili değerlendinne için bkz. Fazlur Rahman, Ana Konularıyla Kur'iln, çev. Alparslan Açıkgenç, Ankara Okulu Yay., Ankara-1999, s. 3 I.

14) Fazlur Rahman, s. 21-22; Albayrak, Kur'iln'ın Bütünlüğü Üzerine, s. 72-73, 80-81; a.mlf., Tefsir Usulü, s. 71-72, 88; Özsoy, Ömer, Sünnetullah-Bir Kur'iln lfadesinin Kavram/aşması, Fecr Yay., Ankara-1994, s. 15,27-28,30-31.

15) Keskioğlu, s. 251-257; Kırca, Kur'iln'a Yönelişler, s. VII-XIII, 1-13; Güngör, Kur'iln Penceresin-den Bakış, s. 131-149;Albayrak, Kur'iln'ın Bütünlüğü Üzerine, s. 72-73, 80-81; Şimşek, Kur'iln'ın Ana Konulan, s. 173-184; Fazlur Rahman; s. 49 vd., 77 vd. ; Aydın-Dumlu, Ana Konularıyla Kur'iln, s. 55 vd., 71 vd.; Demirci, s. 110 vd., 251 vd., ~83 vd., 297 vd.; Özsoy-Güler, Konularına Göre Kur'iln, s. 475 vd., 487 vd., 511 vd., 530 vd ..

16) Keskioğlu, s. 246, 248-249; Mevdudi, Tefhimu 'I-Kur 'iln, I, 15-20, 33-35; a.mlf., Kur'iln 'ı Nasıl An-layalım, s. 19-26.

17) Hamidullah, s. ll, 18-21; Özsoy, Sünnetullah, s. 15-17; Albayrak, Tefsir Usulü, s. 15-20; Fazlur R~an, s. 133 vd.; Demirci, Kur'iln'm Temel Konuları, s. 151 vd., 164 vd.; amlf., Vahiy Gerçe-ği, IFAV. Yay., İstanbul-1996; Duman, M. Zeki, Vahiy Gerçeği, Fecr Yay., Ankara-1997; AydınDumlu, Ana Konularıyla Kur'iln, s. 157~177; Özsoy-Güler, Konularına Göre Kur'iln, s. 198 vd., 209 vd., 214 vd ..

18) el-Buti, M. Said Ramazan, Min Revai'i'l-Kur'iln, Mektebetu'l-Farabi, Dimaşk-1970, s. 156; Faz-lur Rahman, s. 31; Güngör, Kur'iln Penceresinden Bakış, s. 131-134, 141-149, 151-156; Şimşek, Kur'iln'ın Ana Konulan, s. 145-172; Demirci, Kur'iln'ın Temel Konuları, s. 199 vd., 219 vd.; Ay-dın-Dumlu, Ana Konularıyla Kur'iln, s. 95-110, 113-130; Özsoy-Güler, Konularına Göre Kur'iln, s. 353 vd., 383 vd., 396 vd., 423 vd ..

19) Yıldırım, "Kur'an-ı Kerim'in Muhtevası", s. 6-7.

20) Çalışkan, s. 244-246.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 49 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SIFATLARI ÇERÇEVESiNDE KUR' AN--- 89

başarılı bir tefsir çalışması ortaya koyabilmenin vazgeçilmezi, olmazsa olmaz bir şartı olarak önerilmektedif21.

5. İsim ve Sıfatları Çerçevesinde Kur'an-ı Kerinı Burada Kur'an'ın nasıl bir kitap olduğunu, hedeflerini Kur'an'ın isim ve sıfatianna

göre ifade t!tmeye çalışacağız. Bu çerçevede Kur'an'ın pek çok isim ve sıfatı Kur'an'da yer almaktadır. Kur'an'ın ana konulanndan birini de Kur'an oluşturmaktadır. İlahi me-sajın özellik ve niteliklerini bildiren Kur'an lafızlanndan bazılan aynı zamanda ona ad olmuşlardır. Kur'an'ın indiriliş hedef ve maksatlan açısından bu sıfatlar çok önemli bir yere sahiptir:

Şüphe yok ki dünya taribiride fevkalade mühim bir yere sahip olan Kur'an'ın nitele-me ve tanımlamalan ister istemez dikkate alınmalıdır. Özellikle ona inanan insanlar için bir ıslah ve hidayet kitabı olan Kur'an'ın açıklamalan daha ehemmiyetli olmak duru-mundadır:

"Bu (Kur'an), insanlara bir açıklamadır; takva sahipleri için de bir hidayet ve bir öğüttür"22.

"Ey insanlar! Size Rabbinizden bir öğüt, gönül/erdekine bir şifa, mürninler için bir hidayet ve rahmet kaynağı gelmiştir"23.

Sayısız özellik ve nitelikleri olan Kur'an'ın bu ayette dört özelliği anlatılmaktadır: Kur'an-ı Kerim'in bütün iyi ve kötü huylan bildirmesi, insanlan güzel ahlaka teşvik et-mesi en güzel bir öğüttür; kalpleri manevi hastalıklar içinde bırakacak olan inkar, şirk, nifaktan insanları alıkoyması ve güzel inançlar ile ruhları tedavi etmesi de bir şifa kay-nağıdır; mutluluk yollarını insanlığa göstermesi ve onları bu yola iletmesi de hidayettir; nihayet insanları iman nuruna kavuşturması ve onlara ebedi mutluluğu kazandırması da sırf rahmet kaynağıdır.

Bu çerçevede Kur'an'da Kur'an şu isim ve sıfatlarla muhataplanna tanıtılmaktadır: Kitab, Kur' an, Furkan, Zik:r, Kelamullah, Hablullah, Ahsenu'l-Kasas, Rahmet, Nur, Hu-da, Şifa, Buşra, Mübarek, Kavl-i Fas/, Hikmet, Hikmet-i Baliğa, Tenzil, Ketimat-ı Rab, Besair, Be/ağ, Mesani, Vahy, Musaddık, Müheymin, Beyan, Meviza, Mubin, Munir, Ha-kim, Ahsenu'l-Hadis, Ruh, Burhan ve Hak24.

21) Şimşek, M. Sait, "Tefs.(r Kitqplarına Eleştirel Bir Yaklaşım", Tefsirin Dünü ı.:e Bugünü Sempozyu-mu, Ondokuz Mayıs Univ. Ilahiyat Fak. Yay., Samsun-1992, s. 89; Yazıcı, Ishak, 7

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 50 (1, 1)

90 1 Dr. Hasan YILMAZ ---------------EKEVAKADEMITDERGmİ

Kur'an-ı Kerim'i adiandırma konusunda çeşitli isimlerin kullanıldığı görülür: Bu bağlamda Kur'an, Kur'an-ı Kerim, Kur'an-ı Hakim, Kur'an-ı Azim, Mushaf, Mushaf-ı Şerif, KeZam-ı Kadim, Kitab-ı Mubin, KeZam-ı İlahi ... ve benzeri bunlar arasında en meşhur olanlarıdır.

Bunlardan Kur'an, Kitabisimleri ilahi kitabın çok okunan ve tilavet edilen özelliğine delalet eder. Kur'an-ı Kerim, Kur'an-ı Azim ve q_enzeri tabirler ise onun aşkın ve kut-sal niteliklerine işaret eder. Kitab-ı Mubin açık oluşu ve açıklığa kavuşturan bir kitap ol-masını ifade ederken; Kur'an-ı Hakim ise ayetlerinin yerli yerinde oluşunu, içeriğinin de bilgi ve hikmetle dolu olduğunu vurgular. Mushaf ise onun toplanması, iki kapak arasına getirilerek çoğaltılması yönüne atıfta bulunur. KeZam-ı Kadim, KeZanı-ı İlahi ve ben-zeri kullanımlar da onun, Allah'ın malıluk olmayan kadim ve ilahi kelamı oluşuna işaret eder. Furkan ismi Kur'an'ın her şeyi ayırt eden, hakkı batıldan, hayn şerden ... ayıran bo-yutuna; Hablullah, Urvetu' l-Vuska tabiri ise onun insanları kurtarıcı yönüne delalet eder. Kur'an'ın diğer isim ve sıfatları ise çeşitli niteliklerine işaret eder.

Bu meseleye Kur'an-ı Kerim'in ayetleri açısından bakıldığında bir çok ayette farklı isim ve sıfatlar kullandığı görülür. İslam alimleri, bazı tefsir ve Kur'an araştırmacıları, Kur'an'ın isim ve sıfatlarının sayısı konusunda farklı rakamlar verir. Bazılarına göre, Kur'an'ın Kur'an'da zikrettiği isim ve sıfatıarın sayısı 32 iken25, bazıları bu sayıyı 60 ve 90'a kadar çıkarır26. Son tahlilde, Kur'an-ı Kerim'den iktihas edilerek çeşitli eserler-de zikredilen söz konusu isimlerio çoğu, aslında doğrudan kendisi için kullandığı isim-ler olmayıp çeşitli özellik ve yönlerine işaret eden nitelendirmelerdir.

Kur'an-ı Kerim'in kendisi hakkında kullandığı, Kur'an'a göre isim ve sıfatları bu-lunmaktadır. Başka bir ifadeyle, ilahi kelamın en çok kullandığı belli başlı isim ve sıfatları şunlardır: Kur' an, Kitab, Zikr, Huda, Beyan, Mubin, Nur, Furkan, Burhan, Beyyine, Şifa, Rahmet, Ruh, Kelamullah, Hak, Besair, Hakim, Buşra, Meviza ...

Hasılı Kur'an-ı Kerim, Yüce Allah'ın hak olarak vahiy ile gönderdiği en son evren-sel ve tarih-ötesi (metahistorik) çağrısıdır. Bundan dolayı Kur'an-ı Kerim'in kendisini, gönderildiği muhataplarına tanıtmak için kullandığı isim ve sıfatıarını tasvir etmeye da-hi dildeki söz varlığının yetersiz kalacağı bir vahiydir. Konu ile ilgili isim ve sıfatıarın yer aldığı ayetlerin, Kur'an'ın oldukça zengin muhtevasını tasnif etmede önemli olduğunu vurgulamak mümkündür. Çünkü bu isim ve sıfatıarın içerikleri aynı zamanda Kur'an muhtevasını ortaya çıkaracaktır. Kur'an'ın çeşitli isim ve sıfatlarının anlamları, onun ana hedefi, indiriliş hikmetinin belirlenmesine de imkan verecek bir içeriğe sahiptir.

6. Kur'an Surelerinin İsim ve Delaletleri Bu açıdan bakıldığında Kur'an surelerinin adları ve yaptırdığı çağnşımlardan hare-

ketle27, Kur'an muhtevası ve indiriliş hikmetini kategorik bir yaklaşımla belirlemek

dık, "Kur'ô.n'm Hak Oluşu", Kur'an Sempozyumu, Zaman Gazetesi Yay., İstanbul-1989, s. 86-p9; Yıldınm, Suat, "Kur'ô.n BeşerSözü Olamaz!", Kur'an Sempozyumu, Zaman Gazetesi Yay., Istanbul-1989, s. 120-142.

25) er-Razi, II, 4-5, 12-17. 26) ez-Zerkeşi, I, 273. Geniş bilgi ve açıklama için bkz. I, 269-272, 273-282; Al bayrak, Tefsir Usulü,

s. 57-72. 27) ez-Zerkeşi, I, 269-272.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 50 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM vE SIFATLARI ÇERÇEVESiNDE KUR' AN-.-- 91

mümkün görünmektedir. Başka bir deyişle, Kur'an'ın sure adlannın delaletlerine göre onun hedefi ve ana konulanın tayin edebiliriz. Çünkü surelerin adlan ve manaya dela-letlerinden bunlan keşfederek ortaya koymak mümkündür. Bu çerçevede konu ve içerik-lerine göre, Kur'an'ın sure adlanın şu şekilde kategorize edebiliriz:

Genel bir tasnife göre, Kur'an'da 88'i Mekki, 26'sı da Medeni olmak üzere mevcut ... 114 surenin bir kısmının adı, tabiat varlıklan, olayianna ve Astrononıi ile alakalı konu-. lara aittir. ;

Bu anlamda; Nur, Ra'd, Duhan, Tur, Necm, Kamer, Şems, Buruç, Leyl, Mearic, Zuh-ruj, Hadid, Beled, Fecr, Tarık, Duha, Tın, Asr ve Felak gibi sure adlan tabiat varlıklan, olaylan ve Astrononıi ile alakah iken; İnsan, Nas, Şuara, Enbiya, Nisa, Ahzab, Mümi-nun, Zümer, Al-i İmran, Bakara, Maide, Nahl, Nemi, Ankebut, Cin, Alak ve Fil sure ad-lan da insan, cin ve çeşitli hayvan gibi canlı varlıklara aittir.

Bu sure adlan daha çok kevniyat-bilim ile alakah konulan, insan-kainat, insan-canlı varlıklar, insan-zaman, insan-bilgi ve insan-tabiat münasebetlerini çağnştırmaktadır. Bu konular ve sure adlan önemli bir kategoriyi teşkil etmektedir. Yine bu çerçevede konu-Ian ve içeriklerine göre Kur'an sure adlannın delaletlerini, genel olarak alt başlık mad-deleri de· olmak üzere şu dört grupta mütalaa etmek mümkündür:

İtikadiyat, içtimaiyat, kevniyat ve lassalar ile ilgili konular... Başka bir ifadeyle, inanç esastan, insan, toplumsal yapı, bilim, bilimsel gelişmeler ve kıssalar ile alakalı ko-nular, Kur'an sure adlannın muhtevasını oluşturmaktadır. Aynca sözkonusu genel dört konu başlığını da şu alt konu maddelerine ayırabiliriz:

İtikadiyatın alt konu başlıklannı şu maddeler oluşturmaktadır: Uluhiyet, Allah, Pey-gamber ve Ahiret inancı ... Klasik ve meşhur ifadesiyle, Tevhid, Nübüvvet ve Ahiret ola-rak bu üç temel iman esasını zikretmek mümkündür. İnsan ve toplumsal yapıya dair sos-yal içerikli konular da içtimaiyatın, insan-insan münasebetlerinin alt kategorileridir. Bi-lim, bilimsel gelişmeler, tabiat varlıklan, insan-alem ve insan-bilim münasebetleri de kevniyat ile alakah konulardır. Son olarak, Kur'an'da önemli ve büyük oranda yer alan kıssalardan oluşan sure adlanda bulunmaktadır. Kur'an'da pek çok sure adı kıssalar ve bilim konulanna çağnşımda bulunmaktadır. Diğer birçok sure adı da inanç esaslarına, insan, toplumsal yapıya dair konulara delalet etmekte ve atıfta bulunmaktadır:

Bu bağlamda; Fatiha, Bakara, Al-i İmran, Maide, En'am, A'raj, İsra, Enbiya, Lok-man, Fatır, Yasin, Saffat, Rahman, Haşr, Mülk, Mürselat, Nebe', Müzzemmil, Müddessir, A'la, Leyl, Kadir, Beyyine, Asr, Maun, Kevser, Kafirun, İhlas, Felak ve Nas gibi sure ad-lan büyük oranda inanç esasları ile alakalı iken; Fatiha, Bakara, En'am, A'raj, Enbiya, Fatır, Yasin, Saffat, Zümer, Casiye, Ahkaj, Rahman, Kaj, Zariyat, Vakı'a, Teğabun, Mülk, Kalem, Hakka, Kıyamet, Mürselat, Nebe', Naziat, Abese, Tekvir, İnfitar, İnşikak, Gaşiye, Fecr, Beyyine, Zilzal, Adiyat, Kari'a, Tekasür ve Tebbet gibi sure adlan kıyamet ve ahi-ret konulanna aittir.

Fatiha, Bakara, Al-i İmran, Nisa, Maide, A'raj, Enfal, Nahl, İsra, Hac, Müminun, .. Nur, Lokman, Ahzab, Fetih, Hucurat, Mümtehine, Saf, C um' a, Mücadele, Münafikun, Te-ğabün, Talak, Tahrim, Kalem, Cin, İnsan, Abese, Mutaffifin, A'la, Leyl, Duha, İnşirah,

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 51 (1, 1)

92 1 Dr. Hasan YILMAZ ---------------EKEVAKADEMUDERG5İ

Tin, Alak, Beyyine, Adiyat, Tekasur, Hadid, Asr, Hümeze, Kureyş, Maun ve Tebbet gibi sure adları da içtimaiyat konulan ile alakalıdır.

Fatiha, Bakara, Al-i İmran, Maide, A'raf, Enfal, Tevbe, Yunus, Hud, Yusuf, Ra'd, Hicr, Kehf, Meryem, Taha, Enbiya, Kasas, Kalem, Nuh, Neml, Sebe', Naziat, Buruç ve Şems gibi sure adlan büyük oranda tarih ve peygamber fassalarına aittir.

Kur'an sureleri genel olarak bu gruplardan birinde veya birkaç grupta yer alabilmek-tedir. Çünkü bazı surelecin adı birkaç kategoriye delalet edebilmekte ve çağnşımda bu-lunabilmektedir. Özellikle Fatiha, Bakara, Al-i İmran, Nisa, Maide, En'am ve A'rajgi-bi sure adlannı bu çerçevede saymak mümkündür. Fatiha suresinden sonraki ilk altı su-renin uzun, ayet sayılannın diğer surelere göre dalıa fazla olmasından dolayı çeşitli ko-nulara yer verebilmekte ve atıfta bulunabilmektedir. Fatiha suresi ise Kur'an'ın bir giri-şi olarak görülmektedir. Kur'an'ın mükemmel bir özü ve hülasasıdır. Kur'an'ın bütün ko-nulannı özet olarak ihtiva etmektedir. Bu özelliğinden dolayı Fatiha suresinin adı birkaç kategoriye ışık tutmaktadır. Bu bağlamda Fatiha suresinde, Kur'an'ın temel maksatlan-nı oluşturan tevhid, uluhiyet, ahiret, ibadet, dua ve lassalar özet olarak sunulmaktadır28. Ayrıca bazı surelerde de bütün veya parça olarak işaret edilen konular yer almaktadır.

7. Kur'an'ın 'el-Huda 1 Hidayet Rehberi' Oluşu Kur'an-ı Kerim genelde bütün insanlar için özelde de ona inanan müslüman ve mut-

takiler için hidayet rehberi olan, yol gösteren ilahi kitaptır. Tüm muhataplarına evrensel ve kutsal en son aşkın bir çağrıdır. Vahiy geleneğinin bir devamı olup en son halkasını oluşturmaktadır. Vahiy mahsulü bir kitaptır. Muhtevası, kapsamlılığı, tertibi, konularının iç içe oluşu, lafiz ve manası itibariyle indirildiği dildeki sonsuz mucizedir.

İnsanlara bilgi vermek suretiyle yol göstermekte ve sağlam ölçütler vermektedir. Zi-ra hak ve hakikatİn ölçüsü o dur. Şehadet ve gayb alemine dair konulara atıfta bulunmak-tadır. K e vni konulara, pozitif bilimiere dair açıklamalara ve bilimsel gelişmelere yer ver-mektedir. insaniann bütün yönlerini içine almaktadır. İnsan ve toplumlan ıslah etme yol-lannı kapsamaktadır. İnsanlığın ihtiyaç duyduğu fizik ve metafizik konulan ihtiva et-mektedir. Dinin temel hususlannı ve hidayetle ilgili meseleleri açık seçik olarak anlat-maktadır. Din konusundaki her şeyi ayn ayn açıklamaktadır. Hem kendisi açık hem de içerdiği konular apaçıktır.

İçeriği bilgi, nur ve hikmet doludur. insaniann önünü ve yollannı aydınlatarak onla-n karanlıklardan aydınlığa çıkarmaktadır. Bilgiye, hikmete önem ve değer vermektedir. Kendisi de bu anlamda hakimdir. En güzel söz olup hakkı batıldan ayıran, doğruyu ve eğriyi gösteren, insanlığın önünde bir kılavuz ve mübarek kitaptır. İnsanlara bir beyan, ilahi bir mesaj olan Kur'an özellikle inananlar için içeriği sırf öğüt, gönüllerindekine şifa, kalpleri dirilten bir iksir, sevgi pınan ve rahmet kaynağıdır. Onun mesajına inanma-

28) Daha fazla bilgi ve açıldama için bkz. er-Razi, I, 144-147, 149-156, 178-212, 215-216; ez-Zerkeşi, I, 16-18, 269-270; Yazır, I, 1-145; Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, l, 39-42; Duman, Beyanu'l-Hak, I, 29-34; Hamidullah, s. 23; Güngör, Kur 'an Penceresinden Bakış, s. 11-21; Yıldırım, Suat, Fatiha ve En'am Surelerinin Teftiri, Çevik Matbaacılık, İstanbul-1989, s. 7-40; Bayraldı, I, 65-69,93-162.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 51 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SIFATLARI ÇERÇEVE'SİNDE KUR' AN--- 93

yanlar için ise apaçık bir uyancı ve açıklama olup bütünüyle bir hatırlatmadan29 ibaret-tir.

İnsanlara hayat veren,. varlığı anlamlandıran, onlan en doğru olana ulaştıran bir kılavuz ve rehber kitaptır. Kur'an insana, insan ve kainat kitabım okurken onun elinde sağlam bir kılı,ıvuz olup hak ve hakikatin kendisidir. Kur'an bütün bir varlığa ışık tutmakta-dır. Kur'an aydınlatan ve ışık saçan bir özelliğe30 sahiptir.

İnsan hayatını bütünüyle kucaklayan, muhataplarının yollarını aydınlatan, ilahi ma-kamdan dünya, ahiret bahtiyarlığının yollarını göstermek için tüm insanlığa gönderilen en son ve en mükemmel kitaptır. Her şeyin kendisiyle anlam kazandığı bir kelam olup va-roluşumuzu anlamlandıran, dünya hayatında sahip olduğumuz en önemli ve müteal bir varlıktır.

Kur'an tüm muhataplanm en doğru ve iyi olana ulaştırmaktadır. Kur'an hem doğru yolu göstermekte hem de eğer rehber kitap oluşuna itibar edilirse en doğru olana taşımakta ve iletmektedir31. İnsanlan hakikat ve saadete ulaştırmaktadır. Kur'an-ı Kerim bunlan açık seçik belirtir, doğruyu, yanlışlan, hak ve batılı neticeleri ile çift yönlü ola-rak açıklamaktadır. Kur'an'da bu ikili anlatım üslubu çokça yer almaktadır. Anlatılan her şeyin genelde çift yönüne işaret edilmekte ve dikkat çekilmektedir. Akılcı ve sağlam de-

29) Daha geniş bilgi ve açıklama için bkz. ed-Dameğani, Hüseyin b. Muhammed, Kamusu'l-Kur'an-lslahu'l-Vucuh ve'n-Nezair fi'l-Kur'fm, neşr. Abdulaziz Seyyidu'l-Ehl, Daru'I-İlm li'I-Melayin, Beyrut-1973, s. 38-41,70, 104, 117, 119-120, 139, 141-142, 167-169, 173-175,399,466-458,473-478; er-Rağıb el-İsfahani, Hüseyin b. Muhammed, Mufredatu Elfazi'l-Kur'an, neşr. Safvan Adnan Davudi, Daru'l-Kalem, Dimaşk-1992; er-Razi, II, 4-5, 12-17; ez-Zerkeşi, I, 273-282; el-Firuzaba-di, Muhammed b. Yakub, Besairu zevi't-Temyizfi Letaiji'l-Kitabi'l-Aziz, neşr. M. Ali en-Neccar, el-Mektebetu'I-İlrniyye, Beyrut-tsz., II, 110,222,242,484,490-491,572, III, 9, IV, 28, 186, 310-~11. V, 240, VII, 313; Abdulbaki, Muhammed Fuad, el-Mu'cemu'l-Mufehres li-Elfazi'l-Kur'ani'l-Ke-rim, el-Mektebetu'l-İslarniyye, İstanbul-1982; Yazır, I, 20-22; Bayraklı, I, 19-43; Albayrak, Tefsir Usulü, s. 57-72; Keskioğlu, s. 80-84; Turgut, Ali, Tefsir Usulü ve Kaynak/an, İFAV. Yay., İstanbul-1991, s. 75-78; Çetin, Abdurrahman, "Kur'an'a Göre Kur'an'ın İsim ve Sıfatları", Uludağ Üniver-sitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, V, 1995/5, s. 67-103; Arslan, s. 15 vd.; Şimşek, Kur'an'ın Ana Ko-nuları, s. 127-132; Aydın-Dumlu, Ana Konularıyla Kur'an, s. 2-4; Özsoy-Güler, Konularına Göre Kur'an, s. 218-237; Çelik, Muhammed, Kur'an Kur'an'ı Tanımlıyor, Şule Yay., İstanbul-1998; Se-rinsu, Ahmet Nedim, Kur'an Nedir? -insanın Anlam Arayışı, Şule Yay., İstanbuH999, s. 84-108, 122-128; Cebeci, Lütfullah, "Kur'an'ın Aniaşılmasına Doğru", Kur'an Sempozyumu, Zaman Ga-zetesi Yay., İstanbul-1989, s. 143-145; Güngör, Kur'an Penceresinden Bakış, s. 51-66; Okumuş, Mesut, "Kur'an-ı Kerim'in Kendisi Hakkında Kullandığı Bazı İs_im ve Sıfatlar"ı_Burhan Dergisi, 2006/9, s. 22-27; Okumuş, Ejder, Kur 'an 'da Kur 'an, Dünya Yay., Istanbul-1994; Oztürk, Yaşar Nu-ri, Kur'an 'ın Temel Kavramları, Yeni Boyut Yay., İstanbul-1991; Ünal, Ali, Kur'an 'da Temel Kav-ramlar, Beyan Yay., İstanbul-1986; Atik, M. Kemal ve Diğerleri, islami Kavramlar, Sema Yazar Gençlik Vakfı Yay., Ankara-1997; Ece, Hüseyin K., islam 'ın Temel Kavramları, Beyan Yay., İstanbul-2000.

30) AI-i İmran, 184; Nisa, 174; Maide, 15, 44, 46; En'am, 91; A'raf, 157; İbrahim, I; Şura, 52; Fatır, 25; Hadid,_ 9, 12; Saf, 8; Talak, ll.

31) Daha geniş bilgi ve açıklama için bkz. ed-Dameğani, s. 473-478; er-Rağıb el-İsfahani, s. 835-840; er-Razi, II, 4, 15-16, 19-20, V, 74-75, XX, 128-129; ez-Zerkeşi, I, 279; el-Firuzabadi, VII, 313; Ya-zır, I, 22, 166-168, 641, 645, II, 1020-1021; Mevdudi, Tefhimu'I-Kur'an, I, 46, 49, 145, 231,233, 466-467; Aişe Abdurrahman, et-Tefsiru'l-Beyani li'l-Kur'ani'l-Kerim, Daru'J-Maarif, Kahire-tsz., I, 181; Duman, Beyanu'l-Hak, I, 463-464, III, 509-511; Bayraklı,l, 99, 147-162, 164, 168-170; Çe-lik, s. 183-186; Okumuş, Ejder, s. 81-88,97-106, 153.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 52 (1, 1)

94 1 Dr. Hasan YILMAZ --------EKEV AKADEMİ DERCİSİ

liller getirmekle insan aklının önünü aydınlatarak açmaktadır. İnsanın aklıyla düşünerek mutlak hakikate ulaşmasını istemektedir32.

8. Kur'an'ın 'el-Forkan 1 Ayırt Eden Kitap' Olll!ju Burada önemli gördüğümüz şu noktaya da işaret etmek yararlı olacaktır: Bilindiği gi-

bi Kur'an'ın ifadesine, insanlığın bilgi ve tecrübesine göre varlıkta pek çok şey çifttir33 ve birbirine zıttır. Her şeyin zıddı ile bilindiği ve her şeyin zıddı ile kaim olduğu, bir ak-siyomdur. Kelarni ve mantıki bir kaziyedir. Bu bağlamda nur-zulmet, şehadet-gayb, ilim-cehalet, maruj-münker, takva-zulüm, takva-fiicur, adalet-zulüm, ihsan-münker, iman-in-kar, hak-batı!, hidayet-dalalet, birr-ism, takva-fisk, birr-şer, salah1esad34 ve benzeri kavrarnlar arasında semantik açıdan zıtlık ilişkisi vardır. Bütün bunlar birbirine zıt bir içerik ve kontekse sahiptir. Dolayısıyla bu kavrarnların semantik alanlarının daha doğru, sahih bir biçimde tespit edilebilmesi için diğer kavrarnların da bilinmesi ve anlaşılmasına zorunlu olarak ihtiyaç duyulmaktadır. Sernantİk açıdan ilgili kavrarnların karşıt anlamlılık ilişkisinin öncelikle doğru ve sahih olarak belirlenmesi gerekmektedir ..

Kur'an varlıkta bu birarada veya karışık olan şeyleri ayırt edip olması gereken kate-goriye koyar. Bu hakimdan onun Kur'an'daki bir diğer isim ve sıfatı da 'el-Furkan' olu-şudur. Hak ile batılı ayırt eden ve gerÇekleri ortaya koyarak açıklığa kavuşturan kutsal kitaptır. Arap dili ve kullanımında 'el-Furkan'kelimesinin etimalajik açıdan temel anla-mı, 'iki şeyi birbirinden ayırmak ve ayırt etmektir'. Kur'an'da ise 'el-Furkan' kelimesi bu esas anlamı yanında izafi mana olarak, 'hak ile batılı ayırmak, hak ile batılın ayrıldığı gün, iyi, doğru ve güzel olanı, kötü, çirkin ve yanlış ... olandan ayıran, iyi ile kötüyü ayırt edecek derin bir meleke, anlama yetisi, kavrayış, basiret, ahlaki ve manevi değerlendirme me lekesi, güçlü bir temyiz yeteneği, ilim, yol gösteren ilahi bir nur, akıl, sezgi gücü, vicdan ölçütü, fe lah ve selamet'35 anlamlarını kazanmaktadır36,

32) Arslan, s. 15 vd .. 33) Yasin, 36. 34) Bakara, 11-16; Maide, 2; En'am, 1; İbrahim, 1; Nahl, 90; Sad, 27-28. 35) 'el-Furkan'anahtar kelimesi Kur'an'da, Kur'an'ın bir adı ve sıfatı olarak toplam 7 ayette geçmek-

tedir. Bu ayetlerdeki kullarumında çeşitli izafi anlamlar yüklenmektedir. Kelimenin semantikalanı bumana içeriklerinden ibarettir. K!!r'an'ın 'mushafmetin tertibine' göre içeris(nde geçtiği 25. Su-resinin ( el-Furkan, 2511) de adıdır. Ilgili ayetler için bkz. Bakara, 53, 185; Al-i lmran, 4; Enfal, 29, 41; Enbiya, 48; Furkan, 1; Aynca bkz. Abdulbaki, Muhammed Fuad, s. 517.

36) İlgili kelimenin Kur'an'da kazandığı bu izafi manalan için bkz. er-Rağıb el-İsfahani, s. 632-634; ez-Zemahşeri, Mahmud b. Ömer, el-Keşşaf an Hakaiki't-Tenzil ve Uyuni'l-Ekavil fi Vucuhi't-Te 'vii, Daru'l-Ma'rife, Beyrut-tsz., I, 281, 336, Il, 154, 575, III, 80-81; er-Razi, Il, 14, III, 72-73, V, 74-75, VII, 161-162, XV, 123-124, XXII, 154-155, XXIV, 39-40; el-Beydavi, Abdullah b. Ömer, En-varu't-Tenzil ve Esraru't-Te'vil, Dersaadet Kitabevi, İstanbul-tsz., I, 62, 105, 148, 381, 385, Il, 72, 134; en-Nesefi, Abdullah b. Mahmud, Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-Te'vil, Eda Neşriyat, İstanbul-1993, I, 52, 98, 149, Il, 423,426, III, 739, 815-816; ez-Zerkeşi, I, 279-280; el-Firuzabadi, IV, 186; eJ-Aiusi, Şihabuddin Mahmud, Ruhu'l-Meanifi Tefsiri'l-Kur'ani'l-Azim ve's-Seb'i'l-Mesani, Daru Ihyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut-1985, I, 258-259, II, 61, IX, 196, X, 5, XVII, 57-58, XVIII, 230-231; et-Tabatabai, Muhammed Hüseyin, el-Mizanfi Tefsiri'l-Kur'an, Muessesetu'n-Neşri'l-İslaıni, Kum-1996, Il, 15, 23, III; 9-10, IX, 56, 90, XIV, 295-296, XV, 172-174; Yazır, I, 21,352-353, 641,645, II, 1017, 1020-1022, IV, 2390,2392,2405,2407, V, 3358,3557-3559, 3561;Abduh, Mu-hammed-Reşid Rıza, Muhammed, Tefsiru'l-Menar-Tefsiru'l-Kur'ani'l-Hakim, Daru'l-Menar, Mısır-1954, III, 160, IX, 648; Muhammed Esed, Kur'an Mesajı: Meal-Tefsir, çev. Cahit Koytak-Ah-

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 52 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SIFATLARI ÇERÇEVESiNDE KUR'AN--- 95

Zira Kur' an, kelime ve kavrarnlara yepyeni semantik alanlar kazandırmıştır. Bu an-lamda Kur' an, adeta içieri boş yahut yan boş petekler mesabesinde olan kavram ve ifa-delerin delalet çerçevelerini hakikat, marifet balı ile doldurmuştur. Kur'an ifadelerinde de aynı semantik müdahale ve gerçeği görmek mümkündür. Kur'an-ı Kerim inanç, ma-na ve düşünce dünyasını inşa ederken bazı odak kavramlar veya anahtar kelimeler kul-lanır. O, bu kelimeleri Tenzil öncesi cahiliye dönemi Araplannın kullandığı temel sözlük anlamlarından koparınadan bunlarla bağlantılı fakat daha ileri çeşitli izafi ve eskatolojik anlamlarkazandırarak istihdam eder.

Bu kavramlar, Kur'an bahçesin.de değişik bağlamlarda yepyeni ve çeşitli semantik görünümleri ile karşımıza çıkar. Son tahlilde Kur' an, Arap dilinin seyrine semantik mü-dahale ve katkıda bulunarak, 'dilin söz varlığı ve kavram ağına' yepyenimana içerikle-ri yüklemiştir, denilebilir. Dolayısıyla bu odak ve anahtar kavramların Kur'an'ın inanç, düşünce dünyasındaki semantik delaletleri ve anlam katmanlarının çok iyi, sahih bir bi-çimde bilinmesi37 gerekmektedir. İşte Kur'an'ın inanç ve anlam dünyasındaki bu anah-tar kelimelerden biri de 'el-Furkan 1 Temyiz Melekesi'dır.

Bu çerçevede 'el-Furkan' anahtar kelimesi, Kur'an'ın bir adı ve sıfatı olup toplam yedi ayette yer almaktadır. Diğer ilahi kutsal kitaplar da Kur'an'da 'el-Furkan' olarak adlandırılmakta ve nitelenmektedir. Bütün semavi kitapların Kur'an 'a göre ortak adı ve sıfatı 'el-Furkan' oluşlarıdır.Bu yüzden hepsi de kalpler için bir ışık, zikir, öğüt, sevgi, rahmet, mübarek ve nur; hayat için birer ilahi rehberdir/er. Kur' an-ı Kerim hem müba-rektir, hem de zikir. Ayetlerini düşündükçe, tedebbür ve tezekkür arttıkça daha doğru kavranılan; idrak arttıkça gerçekliği ve açıkladığı gerçekleri bilinen, dolayısıyla insana bereketi devam eden mübarek bir kitap, mükemmel bir hatırlatma ve öğüttür. Kur'an'ın 'mushaf-metin tertibine' göre içinde geçtiği bu kelimenin özel anlam ve öneminden do-layı 25. Suresinin ( el-Furkan, 251 I) de adıdır. Bu ayetinmeali ise şöyledir: "el-Furkan 'ı, alemiere uyarıcı olsun diye kuluna indiren Allah 'ın şam ne yücedir ... ".

Şu halde Kur'an'ın öneınli bir özelliği de hatlan ve saflan kanşıklıktan kurtanp net-leştirmesidir. Bu bağlamda Kur'an 'el-Furkan' oluş niteliği ile iyiyi kötüden, helalı ha-ramdan, marufu münkerden... ve benzeri unsurlan ayırt edecek bir yapıya sahiptir.

met Ertürk, İşaı:et Yay., İstanbul-1999, I, 15-16 (Bakara, 2153. ayetinin tefsiri ile alakah 38. not), 51, 88-89 (Al-i Imran, 4. ayetinin tefsiri ile alakalı4. not), 327-328 (Enfal, 8/29. ayetinin tefsiri ile alakalı 29. not), 331-332 (Enfal, 8/41. ayetinin tefsiri ile alakalı 42. not), Il, 654-655 (Enbiya, 21/48. ayetinin tefsiri ile alakalı 57. not), 725-726 (Furkan, 25/l. ayetinin tefsiri ile alakalı ı. not); Mevdudi, Tejhimu'l-Kur'an, I, 74-75, 145, 235, Il, 164-165, 169-170, III, 310-311, 569~571; Du-man, Beyanu'l-Hak, I, 323-325, II, 359-360, III, 26-27, 63, 121-122, 127, 142; Karanıan, Hayret-tİn ve Diğerleri, Kur'an Yolu-Türkçe Meal ve Tefsir, DİB. Yay., Ankara-2003, I, 58, 183,331,333-334, II, 534, 538-539, 544-545, III, 579, IV, 125-127; Bayraklı, I, 20-21,431-437, II, 80-81, 420; Çelik, s. 189-192; Bilgiz, Musa, Kur'an'da Bilgi-Kavramsal Çerçeve Bilgi Türleri, İnsan Yay., İstanbul-2003, s. 65; Okumuş, Ejder, s. 17-18, 153-154.

37) Daha geniş bilgi ve değerlendirme için bkz. Yılmaz, Hasan, "Kur'an'ı Anlamada Odak Kavramla-nu Bilinmesinin Önemi Üzerine Analitik Bir Değerlendirme", Atatürk ü.llahiyat F. Der., 2004/22, s. 231-242; a.nılf., Kur' an Kelime ve İfadelerini Anlamada Kavram Tefsiri ve Semantik Analiz Yön-temi, (Basılmamış Doktora Tezi), AÜSBE., Erzunım-2003; Demir, Şelımus-Yılmaz, Hasan, "Kur'ani Konu, Kavram ve Sure Tefsirine Metodik Bir Yaklaşım", EKEV Akademi Dergisi, 2003/14, s. 113-124.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 53 (1, 1)

96 1 Dr. Hasan YILMAZ -------EKEV AKADEMİ DERCİSİ

Kur'an fıtrata uyan hayatı anlamlandırma ile fıtrata yabancılaşma ve dünyevileşme ara-sında hak ile batılı ayırt eden en son ilahi kitaptır38. Buna göre Kur' an, insanı onun fıtratina en uygun olan hak ve hakikate çağırir. Yaratılışa ters düşen yabancılaşma ve dün-yanın tutsağı olmaktan da uzaklaştınr. Kıyamet ve ahiret hayatının çeşitli tafsilatını öğreterek muhataplarını en iyi olana, felah, selamet ve hidayete ulaştırır. Sonuçta insanlara hak ile batılı, doğru ile yaniışı ayırt ve farkı fark ettirme39 konusunda da yardımcı olur.

Kur'an'ın 'el-Furkan' oluşunu en fazla insan:ıri; Allah, alem ve insanlarla girdiği ah-laki ilişkide görebiliriz. Kur'an kamil, kişiliği bütün şahsiyetler yetiştirmeyi amaçladığı için o, insanın varlık içinde münasebette olduğu bütün durumlar ve oluşlar karşısındaki tutumunu belirlemede de ona yardım eder. İçinde bulunduğu karmaşık yapı içerisinde in-sanın isabetli tercihler yapmasına katkıda bulunur. Kur'an'ı, kainat ve insan kitabıyla birlikte anlamaya çalışan insanların elinde çok sağlam kıstaslar bulunur. Kur'an aynca insanı ve kainatı da bir bakıma kitap olarak görür. Kainat ve insan kitabıyla birlikte okunınası gereken ilahi kitaptır Kur'an-ı Kerim. Binaenaleyh ne kainat ve insan, Kur'an'sız layıkıyla anlaşılabilir, ne de Kur' an, evren ve evrenin odak varlığı insanla il-gili bilgiler olmadan anlaşılabiliJ:40~

Zira her üçü de Kur'an-ı Kerim, insan, kainat, Allah'ın birer kavli ve kevni ayet/eri-dir. Bu yönden üçlü arasında bir paralellik ve uyumluluk vardır. İslam düşünce gelene-ğinde alirnler, Kur'an'ı kavli ayetleri ihtiva eden aşkın bir semavi kitap; kainat ve insanı ise kevni ayetleri içeren birer ilahi kitap olarak adlandırmakta veya nitelendirmektedir.

Bu çerçevede harfler biraraya gelerek kelimeleri, kelimeler de biraraya gelerek cüm-leyi oluşturur. Kur'an'da yer alan kelimeler de ayetler, ayet grupları ve Allah keZamını meydana getirirler. 'Ayet' sözcüğü Arapça'da 'işaret, alarnet ve delil' gibi çeşitli temel anlamlara gelmektedir. Buna göre Kur'an ayetleri kadar varlık alemindeki diğer nesne-ler de birer ayet ve işaret sayılır. Mutlak gerçeklik ve tevhide delalet eder. Tabiatın yara-tılışı ile vahyin gelişini birbirine benzeten bir çok ibareyi buna delil gösteren İslam alim-leri, vahiy ile kainatın yaratılması arasındaki paralelliğe ve hatta benzerliğe işaret etmişlerdir. Tabiat, Allah'ın bitmez-tükenmez 'kelimelerini 1 Kelimat-ı Rab' ve 'kelam'ını ih-tiva ettiği41 gibi Kur'an da onları temsil eder42.

İşte bu yaklaşımdan hareketle İslam alimleri, Kur'an ayetlerini 'sözlü', evrendeki varlık ve objeleri de 'sözsüz' ayetler olarak yorumlarnıŞlardır. Sonuç olarak, evrendeki varlıklar da bir anlamda, Allah'ın kelimelerinden oluşan kevni 'ol' emrinin ürünü ve ne-ticesidiJ:43.

38) Serinsu, s. 126-127.

39) Okumuş, Mesut, s. 25. 40) Öztürk, s. 308-311,324-325.

41) ez-Zerkeşi, I, 266; Yazır, Il, 569; Çelik, s. 194-195; Fazlur Rahman, s. 134, 166; Bilgiz, s. 66-68. 42) Kehf, 109; Lokınan, 27; Bakara, 64, 99, 118, 164, 219; Al-i İmran, 190; En'am, 65, 97-99, 126;

Tevbe, ll; Yunus, 6, 92; Yusuf, 105; İbrahim, 5; Hicr, 77; Nahl, ll-13, 44, 64-65, 67, 69, 101; İsra, 12; Müminun, 50; Nemi, 52; Fussilet, 39, 53; Muhammed, 24.

43) Ünal, s. 45.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 53 (1, 2)

ÖNEMLİ BAZI İSİM VE SIFATLARI ÇERÇEVESİNDE KUR' AN--- 97

Nitekim Allah, Enfal Suresinin 8/29. ayetinde inananlar, Allah'a karşı ahlaki-dini so-rumluluk bilincine sahip olan muttakiler, eğer Allah'ın talimatları konusunda uyanık ve titiz bir ruh haleti içind~ bulunur, ölçülü davranırlarsa Allah 'ın, onlara hakkı batıldan, hayn şerden ayırt eden bir meleke, ilim, yol gösteren nur ve güç vereceğini belirtiyor: "Ey iman edenler! Eğer Allah'a kiırşı sorumluluk şuurunu içinizde canlı tutarsanzz O (Allah), size iyi ile kötüyü ayırt edecek bir temyiz yeteneği (Furkan) verir, günahlarınızı örter ve sizi bağışlar. Çünkü Allah çok büyük lütuf sahibidir".

Bu ayette 'takva-ittika' ahlaki-dini odak kavramının dünyevi ve uhrevi sonuçları zik-redilmektedir: 'İttika-takva' halinin· dünyevi yararz 'Furkan' me lekesi, anlayış ve kavra-yış yeteneğinin verilmesidir. Uhrevi yararları ise ölüm-ötesi hayatta günahların silinme-si ve bağışlanmadır. Kur'an'da 'takva-ittika' halinin bunlardan başka dünyevi ve uhrevi çeşitli faydaları44 bulunmaktadır. Bu husus ve ilahi müjdeyi 'takva-ittika' odak kavramının içinde geçtiği ayetlerde açıkça görmek mümkündür. Şu halde Kur'an, karmaşık ilişkiler yumağı içindeki insanın zihnindeki, gönlündeki ve ruhundaki bulanıklığı ortadan kaldırmakta, ona berrak, her şeyi ayırt eden derin bir anlayış, güçlü bir temyiz ve kavra-yış melekesi kazandırmaktadır45.

Değerlendirme ve Sonuç

Rehber kitap, yollardaki trafık işaretlerine benzetilebilir. Nasıl ki trafık işaretleri sü-. rücüleri, salimen hedeflerine ulaştıracak mesajları ihtiva ediyorsa, Kur'an da kelime ve ifadeleriyle muhataplarına bir istikamet verir. Bu durumda o nur sıfatıyla insanların id-rak melekelerinin önünü aydınlatırken, hidayeti ile bir ileri fonksiyon daha icra eder ve muhataplarına doğru adresler verir. Onları doğru talimatla destekler. Toplumsal yapıya dair çeşitli yol göstericilikte bulunur.

İnsanlar, Kur'an'ın emir ve yasaklarz istikametinde tarih içindeki yürüyüş/erine, ta-rihin güçlerini kullanarak devam edecek ve çeşitli değerler üreteceklerdir. Bu çerçevede Kur'an'ın temel indiri/iş hedefi, tarih içindeki yürüyüşünde ve değerler üreterek toplu-mun önüne koymasında insana yardımcı ve destekçi olmak durumundadır.

Kur'an fıtri kuvvelerini, maddi ve manevi imkanlarını kullanması için insanı, alabil-diğine hür addetmiştir. İnsanın maddi ve manevi inkişafını, tarih, toplum ve tabiat için-de ürettiği değerlerle sağlaması konusunda ona yol göstericilik yapmıştır. Bütün bu işler tarih içinde insanların işidir; ama Kur'an'ın müntesiplerinden istediği tarih içinde hangi sosyal ve ahlaki değer üretirlerse üretsinler bu işleri yaparken onların, Kur'an ışığından ve yol göstericiliğinden istifade etmeleridir. Kur'an'ın öğüt, tavsiyelerinin dikkate alınması halin4e insanlara yol göstericilik konusundaki yardımı ve desteği sürekli olur. Bu anlamda yollarını şaşırmadan hedefe doğru yürümelerinde en güzel olana ulaşmalarznda Kur'an, özellikle mürnin ve mutfakileri sonuna kadar desteklemeye devam eder46.

44) Kur'an'ın ahlaki-dini odak kavramı olan 'Takva-lttika'nın dünyada ve ahiretteki çeşitli faydaları hakkında daha geniş bilgi için bkz. Cebeci, Kur'iin'a Göre Takva, s. 183-218; Özsoy-Gtiler, Konu-larına Göre Kur'iin, s. 396-400.

45) Albayrak, Tefsir Usulü, s. 59-60.

46) Albayrak, Kur'an'ın Bütünlüğü Üzerine, s. 71-73,76-77, 88-89; a.ınlf., Tefsir Usulü, s. 62-64,70-72.

D01777c11s31y2007.pdf 26.02.2010 09:45:08 Page 54 (1, 1)

98 1 Dr. Hasan YILMAZ --------EKEV AKADEMİ DERCİSİ

Kur'an kendisini ve Peygamberi de sık sık bir hatırlatıcı veya hatırlatan47 olarak tav-sif etmektedir. Kur'an hikmetli ifadelerle dolu bir zikirdif48. Kur'an'ın 'ez-Zikr', 'hatırlatıcı veya hatırlatan kitap' oluşu ile ilgili şu ifadeler konu açısından çok önemlidir:

"Bu bitmek bilmeyen yüce 'hatırlatma' hamlesinin temel esasları şunlardır: 1) Al-lah'tan başka her şey Allah'a bağımlıdır; buna (hem metafizik hem de ahlaki yönü olan) tabiat da bütünüyle dahildir; 2) Allah bütün kudr~t ve yüceliği ile beraber temelde son-suz rahmet sahibidir; 3) bu iki esas temelde Allah ·ile insan arasında özel bir ilişkiyi ge-rektirir. Bu ilişki kul ile kulluk edilen (abd-ma'bud) ilişkisidir. Nihayet bunlar insan ile insan arasında da uygun bir ilişkiyi gerektirir. Dolayısıyla bütün bu kurallara bağlı ilişkiler tabii olarak, insanın hem kişi olarak hem de toplum olarak hesaba çekilmesini ge-rektirir. Bu üç noktayı iyice anlar sak, Allah 'ın tüm varlık aleminde mutlak merkez oldu-ğu hakikatini de büyük ölçüde anlamış oluruz. Çünkü Kur'an'ın ana hedefi Allah değil, insan ve onun davranışlarıdır"49.

Kur'an meviza olup bir hatırlatmadır. Çünkü o, önceki peygamberlerin tarih içinde unutulan talimlerini tüm muhataplarına yeniden hatİrlatır. Önceki insaiı topluluklarının başlarına gelen bedbahtlık ve mutlulukları anlatarak hatırlatır, muhatapların ibret nazar-Iarına sunar. Kur'an'ın büyük bir bölümü bu hatırlatmanın çeşitli örnekleriyle doludur (Kur'an Kıssaları). Kur.'an kendisini 'ez-Zikr' olarak adlandırarak, Allah'ı en güzel ha-tırlatmanın yolunu da göstermiş olmaktadır. O da Kur'an'ı çok okumak ve ondan öğüt almaktır. Bu manada da Kur'an'ın 'ez-Zikr 1 Hatırlatan Kitap' ismi karşılığını bulmak-tadırso.

'Kur'an'ın Ana Konularına Giriş' sadedinde bazı metodik ilkelerin çok önemli ol-duğunu gördük. Bunları ana hatlarıyla şu şekilde ifade etmek mümkündür: Bütünlük il-kesi, parça-bütün dengesi, Kur' an konularının birarada iç içe oluşu, Kur' an' da yer alan her konunun önemli oluşu, Kur'an'ın temel hedefi ve dünyagörüşünü göz önünde bulun-durmanın ana ve tali konuları belirlemede yeri, Kur'an'ın ana konularını tespit ve tas-nif etmenin zorluğu ... ile ilgili hususlar ve kurallar.

Kur'an'da Kur'an'ı tanımlayan, Kur'an'ın ana gayesi çerçevesinde çeşitli isim ve sıfatları üzeri_nde durduk. Bu anlamda genelde bütün isim ve sıfatlarına, özelde de Kur'an'ın 'el-Huda've 'el-Furkan' oluşuna daha geniş olarak değindik. Bu isim ve sıfatları diğerlerine göre daha çok Kur'an'ın temel hedefi, indiri/iş amacı ve muhtevasına delalet etmektedir. Kur'an'ı bilmenin ana konularını ve esas gayesini anlamaya bağlı ol-duğu sonucuna ulaştık.

47) A'raf, 2; Yusuf, 104; Hicr, 6, 9; Nahl, 43-44; Taha, 3; Enbiya, 50; Yasin, 69-70; Sad, 1, 87; Hakka, 48; Duhan, 13; Vakı'a, 73; Müzzemmil, 19; İnsan, 29.

48) Al-i İmran, 58.

49) Bilgi ve değerlendirme için bkz. Fazlur Rahman, s. 31.

50) er-Razi, II, 4, 14; Albayrak, Tefsir Usulü, s. 60-62, 68; Serinsu, s. 127-128.