barometresi · 2017-03-26 · ama daha bariz farklılaşma eğitim seviyesine göre gözleniyor ve...

KONDA Barometresi

TEMALAR

Otoriterlik ve Siyasi Kimlikler

Haziran 2014

(Bu rapor abonelerimizle yaptığımız sözleşmelere uygun olarak yayınlanmıştır.)

KONDA HAZİRAN’14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 2

İÇİNDEKİLER

1. YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................. 2

2. AYIN TEMASI: OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER .................................................... 57

2.1. Siyasi Kimlikler ........................................................................................................................................... 57 2.2. Toplumda Otoriterlik Algısı ......................................................................................................................... 63 2.3. Toplum Düzeni ............................................................................................................................................ 64 2.4. Güç Kullanımı Ekseni ................................................................................................................................. 68 2.5. Etnik Farklılığa Bakış .................................................................................................................................. 71 2.6. Birey-Güç İlişkileri ....................................................................................................................................... 74 2.7. Gündelik Hayat Pratikleri ........................................................................................................................... 76 2.8. Otoriterlik, Kümelenmeler ve Farklılaşmalar ............................................................................................ 78 2.9. Otoriterlik ve Boyutları ................................................................................................................................ 85

3. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ ............................................................................................ 89

3.1. Araştırmanın Genel Tanımı......................................................................................................................... 89

3.2. Örneklem ..................................................................................................................................................... 89

4. TÜM CEVAP DAĞILIMLARI ........................................................................................... 91

4.1. Deneklerin Profili ........................................................................................................................................ 91

4.2. Ayın Teması: Otoriterlik ............................................................................................................................... 98


1. YÖNETİCİ ÖZETİ

Bu rapora esas olan araştırma 7-8 Haziran 2014 tarihlerinde 30 ilin merkez dâhil 104

ilçesine bağlı 149 mahalle ve köyünde 2590 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek

gerçekleştirilmiştir.

AYIN TEMASI: TOPLUMDA OTORİTERLİK

Siyasi Kimlikler

Sıkça toplumun güçlü bir lider ihtiyacında olduğu ve bu güçlü liderlik çerçevesinde de

otoriterliğe yatkın olduğu dillendirilir. Gerçekten bu varsayım doğru mudur? Bu

amaçla ayın teması olarak otoritelik seçilince, otoriterliğin hangi demografik,

ekonomik, sosyolojik ve kültürel kümelerde hangi dozda olduğunu anlamaya

çalışmak ve anlamlandırmak doğru olacaktı. Bu açıdan bakınca belki de otoriterliği

en açıklayıcı unsurlardan birisi siyasi kimlikler olacaktır. Bu nedenle otoriterlik teması

yanı sıra, otoriterlik etrafındaki tutumları açıklamak açısından yararlı olacağı

düşünülen kimlikler de sorgulandı.

Toplumun büyük çoğunluğu kendisini “savaşçı-barışçı” ikileminde “barışçı”, “seçkinci-

eşitlikçi” ikileminde “eşitlikçi”, “dışa kapalılık-açıklık” ikileminde “dışa açık” aynı

zamanda “milliyetçi” ve “laik” olarak tanımlamaktadır. “Liberalliğe” karşılık

“muhafazakar”, “yerelliğe” karşılık “evrensel”, otorite karşıtlığına” karşı “otoriter” ve

de “solculuğa” karşı “sağcılık” siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir.

Erkekler kadınlara kıyasla daha otoriteliğe yatkınlar. Gençler yaşlılara kıyasla iki uca da daha

yatkınlar ve en yüksek oranda “otoriterliği” de “otorite karşıtlığını” da kendilerine

uygun buluyorlar. Eğitim yükseldikçe, yaşanılan yer köylerden metropollere kaydıkça

otorite karşıtlığı yükseliyor ama çocukluğun geçtiği yer kasaba ve ilçe ise ve eğitim

seviyesi lise ise otoriterlik oranı artıyor. Anne eğitimi yükseldikçe otorite karşıtlığı

radikal biçimde artıyor.

Yeni orta sınıfta, kentlerde metropollere göre, muhafazakarlarda modernlere göre otoriterlik

bariz biçimde artıyor.

Toplumda Otoriterlik

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

Toplum

Düzeni

Güç

Kullanımı

Etnik

Farklılığa

Bakış

Birey-Güç

İlişkisi

Türkiye

Ortalamalar


Otoriterliğe dair sorular bulgular çerçevesinde analiz edildiğinde dört eksende

toplanmaktadır. Aşağıdaki grafikte tüm veri ortalamaları görülmektedir. Her bir

eksendeki 1-5 puanlamada 1.otoriteye karşılık, 5.otoriteye yatkınlığı temsil

etmektedir.

“Toplum düzeni ve toplum düzeni için kısıtlamaları meşru görme” konusunda toplumun çok

büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından yana görünmektedir. Eğitim

arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe güç kullanımını meşru gören

anlayışın dozu yükselmektedir. Anne eğitim seviyesi yükseldikçe güç kullanımına

bakış olumsuz dönmektedir.

“Güç kullanımı” konusunda toplumun çok büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından

yana görünmektedir. Eğitim arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe

güç kullanımını meşru gören anlayışın dozu yükselmektedir.

“Etnik farklılığa hoşgörü ve azınlıkların haklarına karşı yasaklamaları meşru görme” ülke

ortalaması olarak düşük orandadır. Yine de eğitim seviyesi, özellikle anne eğitim

seviyesi yükseldikçe ve büyünülen yer metropollere doğru kaydıkça oran kayda değer

biçimde azalmaktadır.

“Birey-güç ilişkilerinde güçten yana olma” ekseninde hiçbir demografik veya kültürel farklılık

farklılaşma üretmemektedir. Yalnızca annenin eğitimi yükseldikçe ve siyasi tercihe

göre güç kullanımına onay bir parça azalmaktadır.

Bu bulgular ışığında toplumun otoriterliğe yatkın olduğunu söylemek mümkündür. Tüm

bulgularla bir kümeleme analizi yapıldığında otoriterliğe yatkın denilebilecek

toplumda yüzde 63 büyüklüğünde bir küme ile otoriterliğe bir nebze mesafeli yüzde

37 büyüklüğünde ikinci bir kümeyi analiz etmek ve anlamlandırmak mümkündür.

Diğer bir bulgu, milliyetçilik ve muhafazakarlığın otoriterlikle beraber hareket etmesidir.

“Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme” kadınlar içinde erkeklere kıyasla,

yaşlılar arasında gençlere kıyasla daha fazla. Ama daha bariz farklılaşma eğitim

seviyesine göre gözleniyor ve üniversite eğitimliler arasında “liberal-anti milliyetçi-anti

otoriter” kümenin ağırlığının daha yüksek olduğu görülüyor. Hayat tarzı da en önemli

belirleyici ve farklılaştırıcı unsurlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. İlginç bir başka

bulgu da yeni orta sınıf ile ilgilidir. Teoride ve medyada yazılanlardan farklı olarak yeni

orta sınıfın alt sınıflar kadar “muhafazakar-milliyetçi-otoriter” kimliğe yatkın olduğu

görülmektedir. Metropolleşmeye paralel olarak “liberal-anti milliyetçi-anti otoriter”

kümenin ağırlığı bir nebze artmaktadır.


2. AYIN TEMASI: OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER

Türkiye toplumunu anlamaya yönelik olarak ele aldığımız temalardan biri olarak bu ay

otoriterlik konusunu seçtik. Ak Parti’nin uzun dönem iktidarda oluşu, taraftarlarının

iktidar partisine yönelik eleştirilere tahammülsüz davranması ve kendini öteki

hissedenlerin hak talebinde bulunamadıklarından şikayet etmeleri, bizi toplumun

otorite kavramıyla ilişkisini sorgulamaya itti.

2.1. Siyasi Kimlikler

“Otoriterlik” ile bazı demografik, sosyolojik, kültürel farklılaşmalar ve siyasi kimlikler

arasındaki ilişkiyi görebilmek bakımından bazı farklı sorular kullanıldı ve görüşülen

kişilere örneğin baba ve annelerinin eğitim seviyeleri ve büyüdükleri yer

(köy/kasaba/ilçe/şehir/metropol) gibi sorular soruldu. Aynı amaçla aşağıdaki

resimde görülen form deneklerin eline verilmiş ve her bir siyasi kimliğin kendilerine

ne kadar uygun olup olmadığı işaretletilmiştir. Otoriterlikle ilgili bulguları ve siyasi

kimliklerle ilişkisini ele almadan önce, bu siyasi kimlik tanımlarını inceleyelim.

Toplumun büyük çoğunluğu kendisini “barışçı”, “eşitlikçi”, “dışa açık” ve aynı zamanda

“milliyetçi” ve “laik” olarak tanımlamaktadır. “Liberalliğe” karşılık “muhafazakar”,

“yerelliğe” karşılık “evrensel”, otorite karşıtlığına” karşı “otoriter” ve “solculuğa” karşı

“sağcılık” siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir.


2.1.1. Kimler Otoriter?

Erkekler kadınlara kıyasla otoriter tanımını kendilerine daha uygun buluyorlar. Gençler

arasında otoriterliği kendilerine uygun bulanların oranı yaşça büyük olanlara göre

daha fazla.

Kişilerin eğitim seviyesi ve özellikle annelerinin eğitim seviyesi yükseldikçe, yaşanılan ve

büyünen yer metropollere doğru kaydıkça otorite karşıtlığı yükseliyor. Ancak lise

eğitilimliler arasında kendini otoriter olarak tanımlayanlar oldukça yüksek oranda.

Yeni orta sınıfta, metropollere kıyasla kentlerde ve modernlere kıyasla muhafazakarlarda

kendini otoriter olarak tanımlama hali bariz biçimde artıyor.

MİLLİYETÇİ 69,6

OTORİTER 47,2

SAĞCI 45,0

MUHAFAZAKAR

47,4

ASYALI 30,7

APOLİTİK 22,2

YEREL 27,9

ANTİLAİK

11,5

DIŞA KAPALI

11,6

SEÇKİNCİ

7,2

SALDIRGAN

2,7

15,9

29,7

30,9

27,5

34,3

30,1

20,6

22,8

22,5

9,8

10,6

ANTİ MİLLİYETÇİ

14,5

OTORİTE KARŞITI

23,1

SOLCU 24,1

LİBERAL 25,0

AVRUPALI 35,0

POLİTİK 47,7

EVRENSEL 51,5

LAİK 65,8

DIŞA AÇIK 65,9

EŞİTLİKÇİ 83,0

BARIŞÇI 86,7

0% 50% 100%

Siyasi kimlikler


22

30

55

19

25

22

25

31

20

24

32

24

21

24

24

22

30

28

27

35

27

29

26

25

34

23

28

34

29

25

26

34

48

42

18

45

48

49

48

44

46

53

40

42

49

51

50

44

% 0 % 50 % 100

Lise altı

Lise

Üniversite

Köy

Kasaba

İlçe

Şehir

Büyükşehir/Metropol

Lise altı

Lise

Üniversite

44+ yaş

29 - 43 yaş

18 - 28 Yaş

Erkek

Kadın

An

ne

eğit

imN

ere

de

bü

yüd

ün

üz?

Eğit

im

du

rum

uY

aş

Cin

siy

et

Otorite karşıtı / Otoriterlerin Demografisi

Otorite karşıtı Ortada Otoriter

15

20

35

22

16

28

20

24

18

30

35

30

25

29

29

31

33

33

23

30

50

50

40

49

55

42

47

44

59

40

% 0 % 50 % 100

Dindar muhafazakar

Geleneksel muhafazakar

Modern

Kır

Kent

Metropol

Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir

Ha

yat

tarz

ıY

erl

eşim

Ko

du

Eko

no

mik

sın

ıfla

r




2.1.2. Kimler Milliyetçi?

Aralık’10 Barometresi’nde ele aldığımız milliyetçilik teması raporunda, milliyetçiliğin

demografik kümelenmelere göre çok da fark etmiyor olduğunu ve bu nedenle

milliyetçiliğin bir bakıma eğitim sistemi üzerinden edinilen ezberlere dayalı olduğunu

tespit etmiştik. Haziran’14 Barometresi’nde de milliyetçi/anti-milliyetçi tanımı

üzerinden elde ettiğimiz bulgular benzer yönde. Yaş, cinsiyet ve hatta eğitim

seviyesinde özel farklılaşmalar gözlenmiyor. Farklılaşmanın olduğu kümeler

ekonomik sınıflar, hayat tarzı kümeleri ve anne eğitimi olarak ortaya çıkıyor.

Milliyetçi tanımını kendine uygun görme hali, diğer ekonomik sınıflara göre yeni orta sınıfta,

modernler ve hatta dindar muhafazakarlara göre geleneksel muhafazakarlar

arasında, metropoller dışındaki yerlerde büyüyenler arasında ve annenin eğitim

seviyesi daha düşük olanlar arasında daha yüksek oranda görülüyor. Yani

milliyetçiliğin yeni orta sınıf ve geleneksel muhafazakar kümelerinde daha güçlü

olduğunu, düşük anne eğitiminin ve daha kırsal yerlerde büyümenin ve milliyetçiliği

arttırmada etkisi olduğunu söylemek mümkün.

12

16

22

10

18

14

15

24

14

20

32

14

12

20

19

13

10

21

18

11

16

18

10

16

14

17

16

12

16

21

15

13

20

15

12

14

70

73

62

72

72

69

71

58

70

69

52

65

73

68

61

72

78

64

% 0 % 50 % 100

Lise altı

Lise

Üniversite

Köy

Kasaba

İlçe

Şehir


Lise altı

Lise

Üniversite

Dindar muhafazakar


Modern

Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir

Eğit

imN

ere

de

bü

yüd

ün

üz?

An

ne

Eğit

imH

aya

t ta

rzı

Eko

no

mik

sın

ıfla

r

Milliyetçilerin Demografisi

AntiMilliyetçi Ortada Milliyetçi


2.1.3. Kimler Muhafazakar?

Liberallik/muhafazakarlık ekseninden sorulduğunda insanların kendilerini hangi tanıma

daha yakın hissettikleri bazı demografik ve sosyolojik kümelere göre bariz biçimde

farklılaşıyor. Kendi eğitimi ve özellikle anne eğitimi yükseldikçe kendisine

muhafazakar diyenler azalıyor, liberal diyenler artıyor.

Kişilerin büyüdüğü yer olarak ve yaşadığı yer olarak kırsal kesimlerden metropollere doğru

geçildikçe ve hayat tarzı modernliğe doğru dönüştükçe muhafazakarlık tanımı

azalıyor, liberallik yükseliyor.

Yeni orta sınıf dikkat çekici biçimde en az alt sınıf kadar muhafazakar bir profil gösteriyor.

Özetle insanların kendilerini otoriter, milliyetçi ve muhafazakar olarak tanımlamalarını

şekillendiren etkenler, eğitim seviyesi, doğup büyüdükleri ve halen yaşadıkları yer,

ekonomik sınıf ve hayat tarzı kümesi olarak ortaya çıkıyor.

50

17

10

29

24

17

40

24

24

15

57

47

23

35

33

27

22

14

45

31

16

27

28

28

28

26

29

25

23

27

31

27

19

28

25

23

26

26

34

24

24

30

23

56

62

43

51

55

35

53

49

54

16

33

49

39

44

47

52

52

31

45

54

% 0 % 50 % 100

Modern


Dindar muhafazakar

Metropol

Kent

Kır

Üst gelir

Yeni orta sınıf

Alt orta sınıf

Alt gelir

Üniversite

Lise

Lise altı


Şehir

İlçe

Kasaba

Köy

Üniversite

Lise

Lise altı

Ha

yat

tarz

ı

Ye

rle

şim

Ko

du

Eko

no

mik

sın

ıfla

rA

nn

e e

ğit

imi

Bü

yün

üle

n y

er

Eğit

im

Liberal / Muhafazakarların DemografisiLiberal Ortada Muhafazakar


2.1.4. Parti Tabanlarında Kimlikler

MHP seçmeninin yüzde 62’si, Ak Parti seçmeninin yüzde 57’si kendisine “otoriter” tanımını

uygun görüyor. Buna karşılık BDP seçmeninin yüzde 47’si, CHP seçmeninin yüzde

43’ü kendisini “otorite karşıtı” olarak tanımlıyor.

MHP seçmeninin yüzde 95’i, Ak Parti seçmeninin yüzde 73’ü ve CHP seçmeninin yüzde 66’sı

kendisini “milliyetçi” olarak tanımlıyor.

Ak Parti seçmeninin yüzde 64’ü, MHP seçmeninin yüzde 56’sı kendisini “muhafazakar”

olarak görürken, CHP seçmeninin de yüzde 59’u kendisini “liberal” olarak görüyor.

Seçmenlerin kendileri için tercih ettikleri bu tanımlar, partilerin söylemleriyle büyük oranda

uyuşuyor.

47

16

43

11

29

22

28

32

25

62

30

57

% 0 % 50 % 100

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Parti Tabanlarında Otoriterlik Otorite karşıtı Ortada Otoriter

53

1

19

11

24

4

15

16

23

95

66

73

% 0 % 50 % 100

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Parti Tabanlarında MilliyetçilikAntiMilliyetçi Ortada Milliyetçi

29

18

59

10

33

27

24

25

38

56

18

64

% 0 % 50 % 100

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Parti Tabanlarında Liberal / Muhafazakar DağılımLiberal Ortada Muhafazakar


2.2. Toplumda Otoriterlik Algısı

Araştırmada otoriterlik teması çerçevesinde kullanılan sorular (aşağıdaki tabloda tümü

görülmektedir) faktör analizine1 tabi tutulduğunda, dört boyut ortaya çıkmaktadır. Her

bir boyutu oluşturan soruların içeriklerine bakarak biz bu dört boyutu şöyle

tanımladık:

Toplum düzeni,

Güç kullanımı,

Etnik farklılığa bakış,

Birey-güç ilişkisi.

Otoriterlik soruları Faktörler

1 2 3 4

Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi

kurumlarıdır. ,745 ,199 ,088 -,042

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir. ,688 ,180 -,068 ,017

İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde

yemek yememeli. ,618 ,015 ,410 ,087

Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir arada

yaşayamaz. ,560 ,028 ,417 ,136

Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde,

yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir. ,496 ,273 ,244 ,093

Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü

olmaktır. ,092 ,709 ,011 ,144

Kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin

kullanılmasına izin verilmelidir. ,140 ,706 ,112 ,001

Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için kuvvet(güç)

kullanmak gerekebilir. ,280 ,572 ,186 -,083

Kamu düzenini bozma ihtimali olan bazı siyasi

partiler/gruplar yasaklanabilir. ,020 ,544 ,125 ,413

Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir. ,120 ,515 ,363 ,046

İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik ve

toplumun yaşam tarzına bağlılıktır. ,237 ,478 -,074 ,419

Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini

yasaklayan kanunlar yapılabilir. ,202 ,061 ,688 -,131

Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve

azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır. -,034 ,288 ,652 ,166

Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır. ,053 -,148 ,072 ,734

Ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok,

cesaretli, azimli ve kendini işine adamış liderlere

ihtiyacı vardır.

-,016 ,143 -,121 ,613

İfade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin

öğretilmesini haklı göstermez. -,009 ,316 ,080 ,547

1 Faktör analizi, başlıca amacı aralarında ilişki bulunduğu düşünülen çok sayıdaki değişken arasındaki ilişkilerin anlaşılmasını

ve yorumlanmasını kolaylaştırmak için daha az sayıdaki temel boyuta indirgemek veya özetlemek olan bir grup çok değişkenli

analiz tekniğidir.


Ayrıca “otoriterlik” teması için aşağıdaki üç soru da değerle hayat pratiği arasındaki ve

bireysel hayatla toplumsal hayat arasındaki farklılaşmaları görmek amacıyla soruldu.

Gündelik hayat pratikleri soruları

Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları karışamaz.

Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir.

Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir.

2.3. Toplum Düzeni

Otoriterliğe dair sorduğumuz sorular arasında Toplum Düzeni olarak isimlendirdiğimiz

faktördeki sorularda ortak nokta, bir arada yaşayan insan grubunun hayatlarının ne

şekilde düzenlenebileceğiyle ve bu ortak yaşamın nasıl nitelendirildiğiyle ilgili

olmaları.

“Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır” değerlendirmesine toplumun

yüzde 53’ü katılmıyor. Katılanlar yalnızca yüzde 22 oranında kalıyor. Gençleştikçe ve

eğitim arttıkça siyasi kurumların en iyi olduğuna yönelik kanaat azalıyor. Benzer

şekilde annenin eğitimi arttıkça, yaşanan yer köylerden metropollere doğru geçtikçe

ve hayat tarzı muhafazakarlıktan modernliğe doğru değiştikçe de bu kanaat radikal

biçimde azalıyor. Ak Parti seçmeni bu kanaate yaklaşırken, diğer parti seçmenlerinin

kanaatleri olumsuz yöndedir.

“Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir” değerlendirmesine katılanlar yüzde

41, katılmayanlar yüzde 36’dır. Yaşam tarzımızı iyi olarak değerlendirmekle siyasi

kurumlarımızın en iyi olduğu kanaatleri paralel hareket ediyor ve aynı demografik

kümeler ve farklılıklar, “övünç” ya da “gurur” olarak ele alabileceğimiz her iki kanaate

de benzer tepkiler veriyor.

Toplumun yüzde 26’sı içki içen insanlarla namaz kılan insanların aynı yerde yemek

yememesi gerektiğine inanırken, yüzde 59’u bu fikre karşı çıkıyor. Benzer bir konuda,

“Kötü alışkanlıkları olan insanlar ile iyi insanlar bir arada yaşayamaz” diyenler yüzde

35 oranındadır. Eğitim seviyesi düştükçe, dindarlık seviyesi yükseldikçe bu iki konuda

da “beraber yaşamaya” itiraz yükseliyor.

Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde yönetim her türlü ulaşımı engelleyebileceği

fikrine bakışta toplum neredeyse ikiye bölünüyor ve yüzde 39’u bu fikri onaylarken,

yüzde 43’ü de karşı çıkıyor. 1 Mayıs, Gezi yıldönümü gibi olaylarda İstanbul’da kamu

yönetiminin aldığı bu türden kararları da çağrıştıran bu soruda üretilen pozisyonun bir

kısmının ülkedeki siyasi kutuplaşmadan beslendiğinin de altını çizmeliyiz. Bu açıdan

bakılınca Ak Parti seçmeninin bu fikri daha yüksek oranda onayladığı, diğer

seçmenlerin ise karşı çıktığı kolayca tahmin edilebilir. Yine de bu fikre gençler,

eğitimliler, metropollüler, Kürtler ve Aleviler daha yüksek oranda karşı çıkıyorlar.


2.3.1. Toplum Düzeni Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar

Bu faktörü oluşturan soruları birleştirerek toplumasal düzende kısıtlamacılık üzerinden bir

eksen oluşturduğumuzda, farkı bakışları incelemek kolaylaşıyor. Araştırmanın

bütününe bakıldığında insanların annelerinin eğitim seviyesi, babalarının eğitim

seviyesi ve kişilerin büyüdüğü yer (köy/kasaba/ilçe/şehir/metropol), yer yer eğitim

seviyesi ve yaş gibi demografik farklılıklar ve etnik veya mezhepsel kültürel kimlikler

kadar ve kimi zaman bunlardan da daha yüksek oranda kayda değer farklılaşmalar

üretiyor.

Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi toplumun, toplumsal düzene güveni ve toplumsal düzen

için kısıtlamacılığı (1-5 ölçeğinde 2,7 ile) ülke ortalamasında düşüktür. Bu güven ve

kısıtlamacılık refleksi, yine de gençleştikçe, eğitim arttıkça ve kişilerin büyüdüğü yer

olarak köylerden metropollere doğru geçtikçe düşüyor.

16

14

21

9

18

27

35

38

27

37

19

16

14

23

23

34

30

20

36

19

5

5

6

5

3

% 0 % 50 % 100


yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir.

Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir

arada yaşayamaz.


yemek yememeli.

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar

iyidir.


kurumlarıdır.

Toplum düzeni ekseni dağılımlar

Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru


Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi Ak Parti seçmeni ile diğer tüm partilerin seçmenleri

arasında toplumsal düzen bakış bakımından çok radikal bir farklılaşma

görülmektedir. Ak Partili’ler toplum düzeninde kısıtlamalara gitmeyi daha fazla

desteklerken, diğer seçmenler kısıtlamaya daha karşılar. Annenin eğitim seviyesine

ve hayat tarzına bağlı olarak toplum düzenine güven ve kısıtlamacılık seviyesi yine

radikal biçimde farklılaşıyor.

2,6

2,7

2,9

2,9

2,6

2,3

3,0

2,8

2,7

2,6

2,4

2,7

1 2 3 4 5

18 - 28 Yaş

29 - 43 yaş

44+ yaş

Lise altı

Lise

Üniversite

Köy

Kasaba

İlçe

Şehir


TürkiyeY

aş

Eğit

im

se

viy

esi

Ne

red

e b

üyü

dü

?

Toplum Düzeni Eksen Ortalaması Farklılıklar

Toplum düzenine güven ve toplum düzeni için kısıtlamacılık:

<<< Düşük Yüksek>>>

1,9

2,3

2,8

2,3

2,8

3,1

2,4

2,6

2,2

3,2

2,7

1 2 3 4 5

Üniversite

Lise

Lise altı

Modern


Dindar muhafazakar

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Türkiye

An

ne

Eğit

imH

aya

t ta

rzı

Siy

asi te

rcih





2.3.2. Toplum Düzeni Ekseni ve Kimlikler

Toplum düzeni ekseninde bakıldığında anti-milliyetçiler milliyetçilere kıyasla, liberaller

muhafazakarlara kıyasla toplumsal düzene daha az güveniyor ve kısıtlamacılığı daha

az destekliyorlar.

Daha ilginç olan bulgu, laiklik tanımına dair olandır. Laikler antilaiklere kıyasla daha fazla

toplumsal düzene güvenden ve kısıtlamacılıktan yanalar. Halbuki milliyetçilik ve

muhafazakarlık/liberallik tanımlarına bakarak tam tersi beklenebilirdi. Bu bulgu hem

KONDA Hayat Tarzları araştırmasında tanımlanan “endişeli modern” hayat tarzı

kümesindekilerin davranış biçimine, hem de KONDA Kutuplaşma Endeksi

araştırmalarındaki Ak Parti karşıtı kümenin bazı davranış kodlarına paraleldir.

2,3

2,8

3,0

2,3

2,8

2,9

3,0

2,9

2,6

2,5

2,8

2,8

2,7

1 2 3 4 5

Liberal

Ortada

Muhafazakar

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

AntiLaik

Ortada

Laik

AntiMilliyetçi

Ortada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

k

arl

ıkO

tori

terl

ikLa

iklik

Milliye

tçilik





2.4. Güç Kullanımı Ekseni

Güç kullanımı faktöründe toplanan sorular, silahlı güç kullanımın meşruiyeti, çoğunluğun

azınlık üzerinde veya gelenekleri korumak için güç kullanımı ve parti kapatma gibi

yollarla ifade özgürlüğünü kısıtlamak gibi konuları kapsıyor.

Toplumun üçte ikisi (yüzde 65) savaşı önlemenin en iyi yolunun düşman kadar güçlü olmak

olduğuna inanıyor. Yarıdan biraz fazlası (yüzde 52) kanun ve düzenin korunması için

silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verilmesi gerektiği fikrindeyken, üçte bire yakını

(yüzde 30) da karşı fikirdedir. Yüzde 40 geleneksel yaşam tarzımızı korumak için güç

kullanmak gerektiğine inanırken, diğer yüzde 40 da karşı fikirdedir. Toplumun üçte

ikisi (yüzde 66) kamu düzenini bozma ihtimali olan partilerin yasaklanabileceğini

savunmaktadır. Çoğunluk istediği takdirde azınlık haklarını ortadan kaldırabileceğini

toplumun yarısı onaylarken, üçte biri de (yüzde 37) karşı çıkmaktadır. Yüzde 80 iyi

vatandaş olmak için vatanseverliği ve yaşam tarzına bağlılığı en önemli şart olarak

görmektedir.

Genel olarak toplumun güç kullanımından yana olduğu söylenebilir. Nitekim sorular bir araya

getirilerek eksen oluşturulduğunda, Türkiye ortalaması 3,4 puanla güç kullanımını

destekleyen tarafta görünüyor.

2

11

5

11

8

4

6

26

14

29

22

16

11

13

12

19

18

14

58

45

52

35

41

52

22

5

16

5

11

15

% 0 % 50 % 100

İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik

ve toplumun yaşam tarzına bağlılıktır.

Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan

kaldırabilir.


partiler/gruplar yasaklanabilir.

Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için

kuvvet(güç) kullanmak gerekebilir.


kullanılmasına izin verilmelidir.


olmaktır.

Güç kullanımı ekseni dağılımlar



2.4.1. Güç Kullanımı Ekseninde Farklılaşmalar

Farklı demografik özellikler üzerinden bakıldığında da toplumun çok büyük çoğunluğu

gerektiğinde güç kullanımından yana görünüyor. Eğitim arttıkça, hayat tarzı

muhafazakarlığa doğru gittikçe güç kullanımına meşru gören anlayışın dozu

yükseliyor. Annenin eğitim seviyesinin yükselmesiyse, güç kullanımına bakışı

olumsuza döndürüyor.

Ortalamada Kürtler bile güç kullanımını neredeyse makul görürken, farklılaşma BDP

seçmenlerinde ve Aleviler’de ortaya çıkıyor ve güç kullanımı meşru görmeme eğilimi

ağırlık kazanıyor.

3,5

3,4

3,1

3,4

3,2

2,7

3,6

3,4

3,2

3,4

1 2 3 4 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

Dindar muhafazakar


Modern

Türkiye

Eğit

im

An

ne

Eğit

im

Se

viy

esi

Ha

yat

tarz

ı

Güç Kullanımı Eksen Ortalaması Farklılıklar

Güç kullanımını meşru görme


3,1

3,5

2,9

3,5

2,8

3,8

3,1

3,6

3,4

1 2 3 4 5

Kürt

Türk

Alevi Müslüman

Sünni Müslüman

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Türkiye

Etn

ik

kö

ke

n

Din

/

me

zhe

pS

iya

si te

rcih





2.4.2. Güç Kullanımı Ekseninde Kimlikler

Siyasi kimlikler üzerinden kendini anti-milliyetçi olarak tanımlayanlar dışında neredeyse

herkes güç kullanımından yana görünüyor. Milliyetçiler anti milliyetçilere kıyasla,

antilaikler laiklere kıyasla, otoriterler otorite karşıtlarına kıyasla ve muhafazakarlar

liberallere kıyasla daha yüksek oranda güç kullanımından yanalar. Güç kullanımına

bakışta milliyetçiliğin ve otoriterliğin, muhafazakarlığa ve özellikle laikliğe kıyasla

daha fazla fark yarattığı görülebiliyor. Yine de en yüksek oranda güç kullanımına sıcak

bakanlar otoriterler ve antilaikler olarak öne çıkıyor.

3,2

3,4

3,6

3,1

3,4

3,6

3,6

3,4

3,4

2,9

3,3

3,5

3,4

1 2 3 4 5

Liberal

Ortada

Muhafazakar

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

AntiLaik

Ortada

Laik

AntiMilliyetçi

Ortada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

ka

r

lık

Oto

rite

rlik

La

iklik

Milliye

tçilik





2.5. Etnik Farklılığa Bakış

Toplumda etnik kimliklerin nasıl düzenlenmesi gerektiğine, etnik kimlikler üzerinde

toplumun ne derece sözü olması gerektiğine dair iki soru, Etnik Farklılığa Bakış

faktörünü oluşturuyor.

Farklı etnik kökenden insanların evlenmesini yasaklayan kanunların yapılabileceği fikrine

onay verenler yalnızca yüzde 16 oranındayken, toplumun yüzde 70’i bu fikre karşı

çıkıyor.

“Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı okul açması

yasaklanmalıdır” fikriyse toplumun yüzde 34’ünce kabul görürken, yüzde 48’ince

karşı çıkılıyor.

2.5.1. Etnik Farklılığa Bakış Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar

Etnik farklılığa ve azınlıkların haklarına karşı yasaklamalara destek ülke ortalamasında

düşük orandadır (2,5 puan). Yine de eğitim seviyesi, özellikle annenin eğitim seviyesi

yükseldikçe ve kişilerin büyüdükleri yer olarak metropollere doğru kayıldıkça oran

kayda değer biçimde azalıyor.

Sünnilere kıyasla Aleviler, Türklere kıyasla Kürtler, muhafazakarlara kıyasla modernler

arasında etnik farklılıklar ve azınlık hakları konusunda yasaklamaları meşru görme

çok düşüktür. Ak Parti ve MHP seçmenleriyse, diğer seçmenlere kıyasla yasaklamaları

biraz daha fazla meşru görüyorlar.

13

27

35

43

19

14

27

13

7

3

% 0 % 50 % 100

Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi

ve azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır.


yasaklayan kanunlar yapılabilir.

Etnik farklılığa bakış ekseni dağılımlar



1,8

2,2

2,5

2,2

2,3

2,4

2,6

2,7

2,1

2,4

2,6

2,5

1 2 3 4 5

Üniversite

Lise

Lise altı


Şehir

İlçe

Kasaba

Köy

Üniversite

Lise

Lise altı

Türkiye

An

ne

Eğit

im

Se

viy

esi

Bü

yüd

üğü

ye

rE

ğit

im

Etnik Farklılığa Bakış Eksen Ortalaması Farklılıklar

Etnik farklılığa ve azınlıklara karşı yasaklamaları meşru görme


2,2

2,6

2,6

2,7

2,2

2,7

2,0

2,5

2,2

2,5

2,1

2,5

1 2 3 4 5

Modern


Dindar muhafazakar

Ak Parti

CHP

MHP

BDP

Türk

Kürt

Sünni Müslüman

Alevi Müslüman

Türkiye

Ha

yat

tarz

ıS

iya

si te

rcih

Etn

ik

kö

ke

n

Din

/m

ezh

e

p





2.5.2. Etnik Farklılığa Bakış Ekseni Ortalamalar ve Kimlikler

Otoriterler ve muhafazakarlar en yüksek oranda etnik farklılıklar ve azınlık hakları

konusunda yasaklamaları meşru görme anlayışına sahipler.

Etnik farklılıklar ve azınlık hakları konusunda yasaklamaları otoriterler otorite karşıtlarına

kıyasla, muhafazakarlar liberallere kıyasla, milliyetçiler anti milliyetçilere kıyasla ve

antilaikler laiklere kıyasla daha yüksek oranda meşru görme anlayışındalar. Her ne

kadar hangi siyasi kimlikle özdeşleşmiş olurlarsa olsunlar insanlar yasaklamalara

ortalamada karşı olsalar da, kendini otoriter ve muhafazakar olarak tanımlayanların,

yasaklama fikrine en sıcak bakanlar olması dikkat çekiyor.

2,22,52,6

2,12,5

2,6

2,52,6

2,4

2,02,4

2,5

2,5

1 2 3 4 5

LiberalOrtada

Muhafazakar

Otorite karşıtıOrtada

Otoriter

AntiLaikOrtada

Laik

AntiMilliyetçiOrtada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

ka

rlık

Oto

rite

rlik

La

iklik

Milliye

tçilik





2.6. Birey-Güç İlişkileri

Birey-güç ilişkileri olarak adlandırdığımız bu faktörü oluşturan sorular ilk bakışta birbiriyle

ilgisiz gibi görünseler de, özel hayat, ifade özgürlüğü ve liderlik üzerinden bireylerin

toplumla ve toplumdaki güçle olan ilişkisi noktasında bir araya geliyorlar.

Toplumun beşte dördü mahremiyete saygının giderek azaldığını düşünüyor. Toplumun beşte

dörtten fazlası (yüzde 85) “ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok,

cesaretli, azimli ve kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır” fikrindedir. Toplumun

beşte üçüyse “ifade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı

göstermez” fikrindedir. Bir başka deyişle yıkıcı fikirlerin öğrenilmesi toplumun

çoğunluğu tarafından ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmiyor. Bu faktördeki

sorulardan anlaşılabildiği gibi, özel hayata müdahale konusunda bir serzeniş

sözkonusu olsa da, bu alanda toplumun otoriterlikten yana olduğu ifade özgürlüğüne

tepkisiyle ve güçlü lideri hukuki düzene tercih etmesiyle ortaya koyuyor.

2.6.1. Birey-güç İlişkileri Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar

Birey-güç ilişkilerine bakışta hiçbir demografik veya kültürel özellik farklılaşma üretmiyor.

Güç kullanımına onay yalnızca anne eğitim yükseldikçe ve siyasi tercihe göre bir

miktar azalıyor.

4

1

1

16

5

7

20

9

11

49

54

57

11

31

23

% 0 % 50 % 100


öğretilmesini haklı göstermez.



ihtiyacı vardır.

Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır.

Birey-güç ilişkisi ekseni dağılımlar



2.6.2. Birey-güç İlişkileri Ekseni Ortalamalar ve Kimlikler

Hiçbir demografik veya kültürel farklılığın anlamlı bir farklılaşma üretmediği bu eksende

milliyetçiler, otoriterler ve muhafazakarlar neredeyse eşit dozda güç kullanımına onay

veriyorlar.

3,9

3,8

4,0

3,5

3,5

3,9

3,8

3,8

1 2 3 4 5

Ak Parti

CHP

MHP

BDP

Üniversite

Lise

Lise altı

Türkiye

Siy

asi te

rcih

An

ne

Eğit

im

Se

viy

esi

Birey-güç İlişkileri Eksen Ortalaması Farklılıklar

Birey-güç ilişkilerinde güçten yana olma


3,8

3,7

3,9

3,8

3,8

3,9

3,9

3,8

3,8

3,6

3,7

3,9

3,8

1 2 3 4 5

Liberal

Ortada

Muhafazakar

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

AntiLaik

Ortada

Laik

AntiMilliyetçi

Ortada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

ka

rl

ıkO

tori

terl

ikLa

iklik

Milliye

tçilik





2.7. Gündelik Hayat Pratikleri

Literatürdeki benzer araştırmalardan farklı olarak ve KONDA araştırmalarının ortak bulgu ve

gözlemi sonucu olarak bazı hayat pratikleri soruları araştırma kapsamında

sorulmuştur. Hayat pratiklerine dair bu sorular, otoriterliğe dair şimdiye kadar ele

aldığımız daha soyut fikirleri, daha gündelik hayata ilişkin somut durumlarla

ilişkilendirmemize olanak sağlıyor.

Toplumun üçte ikisi oğlunun/kızının farklı etnik kökenden birisiyle evlenebileceği, yarıdan

fazlası Başbakan’ın veya Devlet Başkanı’nın yuhalanabileceği, yine üçte ikisi

“hamileliğin sadece kadını ilgilendirdiği, devletin veya kamu kurumlarının

karışmaması gerektiği” fikrindedir.

Bekleneceği gibi gençler, eğitimliler, modern hayat tarzına sahip olanlar bu konularda daha

hoşgörülü bir bakışa sahiplerdir. Siyasi tercih olarak Ak Parti seçmeni bu konularda

diğerlerine göre daha düşük hoşgörü göstermektedir.

Kimlikler üzerinden bakıldığında ise otoriterler ile otorite karşıtları arasındaki fark bariz

biçimde görülüyor. Otoriterlere göre farklı etnik kökenden biriyle evlenmek ve

hamileliğin yalnızca kadını ilgilendirdiği fikirlerine otorite karşıtlarına kıyasla daha

fazla karşı çıkıyorlar.

Otoriter ve otorite karşıtı kimlikler arasında Başbakan veya Devlet Başkanı’nın

yuhalanabilmesi konusunda daha bariz farklılaşma oluşuyor ve otoriterler yuhlamaya

daha net biçimde karşı çıkıyorlar.

Milliyetçi, muhafazakar ve antilaik kimliklerini sahiplenenler de gündelik hayat pratiklerinde

otoriterlere benzer pozisyon alıyorlar.

5

8

5

15

24

12

15

13

16

44

38

48

21

16

18

% 0 % 50 % 100

Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya

kamu kurumları karışamaz.

Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da

yuhalanabilir.


Gündelik hayat pratiklerinde otorite



5

6

11

6

4

6

3

4

5

11

26

29

9

12

20

8

9

16

8

18

12

7

23

14

6

24

17

42

38

38

41

44

45

50

47

48

34

12

11

36

18

16

33

15

13

% 0 % 50 % 100

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

Bir

ülk

ed

e b

ir

de

vle

t b

aşk

an

ı

da

, b

aşb

ak

an

da

yuh

ala

na

bilir

.

Ha

mile

lik

sa

de

ce

ka

dın

ı ilgile

nd

irir

,

de

vle

t ve

ya k

am

u

ku

rum

ları

ka

rışa

ma

z.

Kız

ım/o

ğlu

m

fark

lı e

tnik

kö

ke

nd

en

bir

iyle

evle

ne

bilir

.

Kimliklere Göre Hayat Pratikleri



2.8. Otoriterlik, Kümelenmeler ve Farklılaşmalar

2.8.1. Kümeler

Haziran’14 Barometresi’nin verilerine kümeleme analizi2 uygulandığında toplumda kimlikler

ve otoriterlik bakımından anlamlı ve kavramak açısından yararlı iki küme olduğu

ortaya çıkıyor. “Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme” olarak

adlandırabileceğimiz küme toplumda yüzde 63, “Liberalliğe - Anti milliyetçiliğe - Anti

otoriterliğe yatkın küme” olarak adlandırabileceğimiz ikinci küme de yüzde 37

oranındadır.

“Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme” kadınlar içinde erkeklere kıyasla

biraz daha fazla. Gençlere kıyasla yaşlılar arasında da daha fazla. Ama daha bariz

farklılaşma eğitim seviyesine göre gözleniyor: üniversite eğitimliler arasında “Liberal

– Anti-milliyetçi - Anti otoriterliğe yatkın küme”nin ağırlığı daha yüksek.

2 Kümeleme analizi (Clustering Analysis) araştırmanın tüm veri ve bulguları içinde yer alan ve doğal gruplamaları kesin olarak

bilinmeyen birimleri, değişkenleri ya da birim ve değişkenleri birbiriyle benzer olan alt kümelere ayırmaya yardımcı olan

yöntemler topluluğudur. Kümeleme analizi veriyi anlamlı ve yararlı kümelere ayırır..

14

26

59

77

15

8

59

28

13

59

31

10

6

16

78

58

16

27

27

26

48

30

26

44

0 50 100

AntiLaik

Ortada

Laik

Milliyetçi

Ortada

AntiMilliyetçi

Muhafazakar

Ortada

Liberal

Otoriter

Ortada

Otorite karşıtı

La

iklik

Milliye

tçilik

Mu

ha

faza

ka

rlık

Oto

rite

rlik

Kümeler ve kimlikler

Liberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme

Muhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme


Ak Parti ve MHP seçmenleri diğer parti seçmenlerinden daha bariz biçimde ayrılıyor ve

beraber profile sahipler. Bu iki seçmen grubu içinde “Muhafazakar- Milliyetçi -

Otoriter” kümenin ağırlığı çok fazla. Buna karşılık daha ağırlıklı olarak CHP içinde

olmak üzere BDP seçmenlerinde de “Liberal – Anti-milliyetçi – Anti-otoriter” kümenin

ağırlığı fazla.

Eğitim seviyesine benzer biçimde hayat tarzı da en önemli belirleyici ve farklılaştırıcı

unsurlardan bir tanesi. Modernlerden dindar muhafazakarlığa doğru “Muhafazakar –

Milliyetçi – Otoriterliğe yatkın” kümenin ağırlığı artıyor.

66

41

21

74

58

38

69

64

54

62

65

34

59

79

26

42

62

31

36

46

38

35

% 0 % 50 % 100

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

44+ yaş

29 - 43 yaş

18 - 28 Yaş

Erkek

Kadın

An

ne

Eğit

imE

ğit

imY

aş

Cin

siy

et

Kümelerin demografileriMuhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın kümeLiberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme

49

52

53

35

82

22

88

51

48

47

65

18

78

12

% 0 % 50 % 100

Oy kullanmaz

Kararsız

Diğer

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Kümelerin demografileri




İlginç bir başka bulgu da yeni orta sınıfla ilgili. Teoriden ve medyada yazılanlardan farklı

olarak yeni orta sınıf içinde, alt sınıflar kadar “Muhafazakar – Milliyetçi – Otoriterliğe

yatkın” kümeden olan insan bulunuyor ve üçte ikilik oranla kümenin çoğunluğunu

oluşturuyorlar.

Metropolleşmeye paralel olarak “Liberal – Anti-milliyetçi – Anti-otoriter” kümenin ağırlığı

artıyor.

2.8.2. Kümeler ve Otoriterlik

Kümeleme analizi sonrasında tespit edilen ve bir önceki bölümde anlamlandırılmaya

çalışılan iki kümenin otoriterliğe dair soruların tümünde farklı ve hatta birbirine zıt

tercihleri olduğu görülmektedir.

Aşağıdaki grafikte görüleceği gibi tüm konularda “Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe -

Otoriterliğe yatkın” küme içinde bulunanlar otoriterliği yansıtan tutum alırlarken,

“Liberalliğe - Anti-milliyetçiliğe - Antiotoriterliğe yatkın” kümedekiler otorite karşıtı bir

tutum almaktadırlar.

74

67

56

69

66

68

45

83

71

37

26

33

44

31

34

32

55

17

29

63

% 0 % 50 % 100

Kır

Kent

Metropol

Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir

Dindar muhafazakar


Modern

Ye

rle

şim

Eko

no

mik

sın

ıfla

rH

aya

t ta

rzı

Kümelerin demografileriMuhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme



2,9

3,3

2,5

3,9

3,1

3,3

3,9

3,4

3,1

3,6

2,9

3,3

2,9

3,4

4,0

4,2

1,8

3,1

2,3

2,5

3,0

2,5

2,2

2,7

1,9

2,3

1,8

2,0



Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan

kanunlar yapılabilir.

Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır.


azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır.

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir.



Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir.


yaşayamaz.



Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır.


kullanmak gerekebilir.

İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek

yememeli.

Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim

her türlü ulaşımı engelleyebilir.

Kümelerin otoriterliğe dair tercihleri



1.Kesinlikle 2.Yanlış 3.Ne yanlış 4.Doğru 5.Kesinlikle

Yanlış Ne doğru Doğru


2.8.3. Kümeler, Farklılıklar, Otoriterlik

Otoriterliğe yatkınlık ya da karşıtlık tutumlarını anlamlandırmak için kümeleme analizi

sonucu tespit edilen iki küme aşağıdaki radyan grafikte görüldüğü gibi oldukça

açıklayıcı ipuçları sunuyor.

Birey-güç ilişkisi konusunda kümeler arasında farklılaşma yoksa da toplum düzeni ve düzen

için yasaklayıcılık, gerektiğinde güç kullanımı ve etnik farklılıklara bakış konularında

iki küme de farklı tutumlar geliştiyorlar.

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı

Etnik Farklılığa Bakıs

Birey-Güç İlişkisi




Otoriterlik konusunda bariz farklılaşmalardan biri, hayat tarzları göre oluşmaktadır.

Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi modernler daha otorite karşıtı bir tutum

geliştirmektedirler. Geleneksel ve dindar muhafazakar hayat tarzlarındaki insanlar

diğer konularda çok benzer tutum alsalar da, toplum düzeni ve gerektiğinde

yasaklayıcılık boyutunda dindar muhafazakarlar otoriterliğe daha yatkın tutum

geliştirmektedirler.

Otoriterlik konusunda farklı tutumları en iyi açıklayan unsurlardan bir diğeri de eğitim

seviyesi ve anne eğitim seviyesi olarak ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki grafikte

görüldüğü gibi eğitim seviyesine bağlı olarak doğrudan otoriterlik konusundaki tutum

doz değiştirmektedir. Eğitim seviyesi arttıkça anti-otoriterlik de artmaktadır.

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı

Etnik Farklılığa Bakış


Modern


Dindar muhafazakar

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı



Lise altı

Lise

Üniversite


Siyasi tercihler otoriterlik konusundaki tutumları açıklayan bir diğer kümelenmedir. Ak Parti

ve MHP seçmenleri otoriterliğe yatkın ve paralel bir tutum geliştirmektedirler. Toplum

düzeni için yasaklamaları Ak Parti seçmeni MHP seçmenine kıyasla daha yüksek

dozda desteklerken diğer konularda benzer tutum almaktadırlar.

CHP ve BDP seçmenleri de benzer bir paralellik içinde olmalarına karşın toplum düzeni

boyutunda BDP seçmeni, etnik farklılık boyutundaysa CHP seçmeni biraz daha

otoriterliğe/ kısıtlayıcılığa yatkın görünmektedirler.

İlginç bulgulardan birisi de aşağıdaki grafikte görülmektedir. Yeni orta sınıf, varsayılanın

aksine otoriterlik boyutlarının tümünde alt sınıflarla beraber otoriterliğe daha yatkın

görünmektedirler.

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı



Ak Parti

CHP

MHP

BDP

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı



Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir


2.9. Otoriterlik ve Boyutları

Prof. Dr. Ömer Faruk Gençkaya

Son zamanlarda Türkiye’de devletin hak ve özgürlükler alanındaki uygulamaları üzerine

hazırlanan raporlarda ve yazılan yazılarda “modern otoriterlik” ya da “post-modern

otoriterlik” kavramları kullanılmaktadır. Devletin başta iç ve dış tehditlere karşı öncelikli

mücadele doktrini, haklar ve özgürlükler konularındaki sınırlamaları ile kamu görevlileri eliyle

uygulanan ayrımcılık, farklı muamele ve ötekileştirme yaklaşımları tartışılmaktadır.

Çoğunluğun iradesiyle ve çoğunluğun değerleriyle toplumun her kesimini kapsayacak

politikaların üretildiği ve medeniyetin yeniden inşa edildiği iddia edilmektedir. Bununla

birlikte, devlet politikaları halkın bu konulardaki görüşlerinden bağımsız bir biçimde

değerlendirilemez. Uluslararası bilimsel çalışmalar halkın temel hak ve özgürlükleri daha çok

soyut anlamda desteklediğini; bu alandaki somut uygulamaları ise daha az desteklediğini

göstermektedir.

Adorno ve arkadaşlarının (1950) otoriterliği ölçmek üzere geliştirdikleri “F” dizgesi

(gelenekçilik, otoriteye itaat, öznellik karşıtlığı, batıl inanç ve klişe, güç ve “güçlülük”, yıkıcılık

ve kuşkuculuk, bilinçsiz ve duygusal gösterim ve cinsiyet vurgusu) yerine Altemeyer (1996),

otoriterliğin öğrenilen toplumsal bir tutum olduğunu belirterek başlıca “otoriteye itaat,”

“gelenekçilik” ve “dış gruplara tahammülsüzlük” göstergeleriyle açıklamaktadır. Özellikle,

dış dünyayla ilgili kronik “tehdit” algısı ve belirsizliğe tahammülsüzlük bireylerin otoriterlik

derecelerini etkilemektedir. Otoriterliğe yüksek değer veren bireyler olayları “siyah” ve

“beyaz” olarak görmekte; tahammülsüz ve kuşkucu olmaktadırlar. Bu durum, bilişsel

süreçleri olumsuz etkilemekte ve bireylerin davranışlarında esnekliği azaltmaktadır.

Dolaysıyla, olumsuz duygular düşünce-eylem ilişkisini sınırlarken, olumlu duygular açık

düşünce, sorgulama ve yaratıcılığı artırmaktadır.

Konda tarafından Haziran 2014’te Türkiye genelinde 2590 denekle yapılan saha

çalışmasında kullanılan ve Altemeyer’in üçlü dizgesini tanımlamaya çalışan ifadeleri içeren

19 göstergeden oluşan “otoriterlik” dizgesine verilen yanıtlar çerçevesinde aşağıdaki

gözlemleri yapmak olanaklıdır.

Öncelikle, deneklerin kendilerini nasıl tanımladıkları sorularına verilen yanıtlar arasında 3

unsur önem taşımaktadır: Liberal/Muhafazakâr, Otorite karşıtı/Otoriter ve Laik

olmayan/Laik. Deneklerin bu kavramları nasıl tanımladıkları bilinmemekle birlikte;

kararsızlar dağıtılmadan deneklerin yüzde 63’ü kendisini laik, yüzde 45’i muhafazakâr ve

yüzde 45’i otoriter olarak tanımlamıştır. Daha çok laik, oldukça muhafazakâr ama ortalama

olarak otoriter bir kimlik göstergesinin bulunduğu söylenebilir. Aşağıdaki analizlerle çelişki

oluşturacak bir biçimde, oldukça dışa açık, eşitlikçi, barışçı ancak bir o kadar da milliyetçi

değerlerle kendini tanımlamak yaygındır. Bu tanımlamaların, deneklerin kendilerini

“görmek” istedikleri konum yanında, hem toplumsal yapının bir yansıması hem de özellikle

resmi eğitimin yarattığı ve yapısallaşmış düşünce sisteminin ürünü olduğu söylenebilir.

Otoriterlik dizgesinde, “alışılmış durum/kamu düzeni/geleneksel yapının korunması”

şeklinde tanımlayacağımız bir grup göstergeye bakıldığında; denekler, bir yandan

özgürlüklerin sınırlanmasını öte yandan (silahlı) güç kullanılmasını büyük oranda


desteklemektedirler. Dış tehdidin arttığı günümüzde “düşman” algısı ve silahlı kuvvetlerin

gücü oldukça önemsenmektedir. Ayrıca, kamu düzeninin korunması için silahlı güç

kullanılması ve siyasi partileri de kapsayacak bir biçimde kamu düzenini bozucu örgütlerin

kapatılması deneklerin neredeyse 2/3’ünden daha fazlası tarafından desteklenmektedir.

Özellikle, siyasi partilerin kapatılmasına verilen destekleyici yanıtlar, genel olarak

örgütlenme özgürlüğü ve özel olarak farklılıkların örgütlenmesi üzerindeki olumsuz tutumları

temsil etmektedir. Geleneksel yaşam tarzının korunması söz konusu olduğunda, daha az

olmakla birlikte güç kullanılması deneklerin yüzde 60’ı tarafından olumlu görülmektedir. Bu

göstergelerin bir bileşkesi olan “vatanseverlik” ve “gelenekçilik” (toplumsal yaşam tarzına

bağlılık) deneklerin yüzde 80’i tarafından önemli bir değer olarak tanımlanmaktadır. Bununla

birlikte, bu tutumların (vatanseverlik ve gelenekçilik) hangi hedefe yönelik olarak ve hangi

koşullarda ortaya çıktığını analiz etmek gerekir.

Dizgenin ikinci grubunu oluşturan “farklılıklara ve dış gruplara tahammülsüzlük”

göstergelerine (özellikle “Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir”, “İfade

özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı göstermez” ve “Farklı etnik

kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar yapılabilir” ifadeleri) verilen

yanıtlarda deneklerin tam ortadan ikiye ayrıldıkları görülmektedir. Farklı din ve kültürlerden

bireylerin evlenmesine yönelik olumlu tutum, yıkıcı düşüncelerin eğitim müfredatında yer

alması konusunda oldukça sınırlayıcı bir tutum almaktadır. Yakın dönemde azınlık dil ve

kültürlerinin öğretilmesi alanındaki politik gelişmelerin etkisine karşın deneklerin ancak

yarısından biraz fazlasının eğitim alanında çoğulculuğa olumlu yaklaştığı görülmektedir.

Azınlık hakları konusunda, deneklerin yaklaşık yüzde 60’ının “çoğunlukçu” iradenin

“çoğulcu” yapı ve süreçlerin gelişmesini karşı oldukları söylenebilir. Son olarak, bu grupta

yer alan göstergelerle “vatanseverlik” ve “gelenekçilik” (toplumsal yaşam tarzına bağlılık)

arasında olumsuz bir ilişki bulunmaktadır. Bir başka deyişle, vatanseverlik ve gelenekçilik

yaklaşımının bir fonksiyonu olan kamu düzeni ve geleneksel yapının korunması, “tehdit”

algısı ve belirsizliğe karşı duruş gereksinimi nedeniyle, çoğulcu düşüncenin gelişmesini

engellemektedir.

Lidere duyulan gereksinim tüm göstergeler içerisinde yüzde 85 ile en yüksek orana sahiptir.

Liderlik, bir yandan günlük yaşamada “gerçek” bir gereksinim, öte yandan kamu düzeninin

korunması, vatanseverlik ve gelenekçilik göstergelerinin gerçekleşmesi için zorunludur.

Toplumsal ve siyasal yaşamda “lidere bağlılık”, liderin kitlelere “adanmışlığı” ve liderlik

ağları, ister istemez daha merkeziyetçi, tahammülsüz ve otoriter bir siyasal kültürü devam

ettirmektedir.

Döndürülmüş faktör analizi sonuçları ise “otoriterliğin” esas olarak iki boyutu bulunduğunu

göstermektedir: kamu düzeni ve geleneksel yapının korunması (1. bileşen) ve vatansever

liderlik (2. bileşen). Birinci bileşenin 10 tanımlayıcısı (madde sayısı) bulunmaktadır. En güçlü

tanımlayıcılar, kamu düzeni ve geleneksel yaşam tarzının yasa ve güç kullanılarak

korunmasını ifade eden göstergelerdir. İkinci bileşen vatanseverlik, adanmış liderlik, yıkıcı

fikirlere karşıtlık ve kötü alışkanlıkları olanların iyi insanlarla yaşayamayacağını öngören 4

göstergeden oluşmaktadır.

Kamu düzeninin korunması bireylerin güvenlik, gelecekten emin olma ve istikrar arayışının

sonucudur. Ayrıca, yönetim ideolojisinin tekçi ve merkeziyetçi yaklaşımının eğitim yoluyla


öğrenilmesinin daha türdeş bir yapının ve çoğunluğun değer ve tutumlarının benimsenmesi

yolunda bir algı yarattığı söylenebilir. Bu bağlamda, farklılıklar vatanseverlik ve toplumun

yaşam tarzına bağlı kaldıkları sürece tahammül gösterilebilmektedir. Bu yaklaşım, düzenli,

güçlü ve çoğunluğun “ortak hedefleri” doğrultusunda örgütlenmiş bir otoriteye gereksinim

duymaktadır. Bu gereksinim, güçlü bir devlet yanında güçlü bir liderlik tarafından ya da

birlikte sağlanabilir. Bir başka deyişle, toplumsal değerlere saygı duyan ve “iyi bir insan” olan

vatansever bir liderin otoritesi, bireylerin güvenlik, gelecekten emin olma ve istikrar

arayışının aracı olmaktadır. Sonuç olarak, birey kişisel güce sahip olmadığında kendisinin

içinde yer aldığı durumu kendi adına benimseyip koruyacak ve kollayacak bir lider

gereksinimi duymaktadır. Bu liderin de kendisi gibi gerektiğinde zor kullanarak mevcut

düzeni koruması gereklidir.


3. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ

3.1. Araştırmanın Genel Tanımı

Bu raporun dayanağı olan araştırma, KONDA Barometresi aboneleri için, KONDA Araştırma

ve Danışmanlık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir.

Araştırmanın saha çalışması 7-8 Haziran 2014 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Bu rapor,

Türkiye’deki 18 yaş üstü yetişkin nüfusun, saha çalışmasının yapıldığı günlerdeki

siyasal eğilimlerini, tercihleri ve profillerini yansıtmaktadır.

Araştırma, Türkiye’nin 18 yaş üstü yetişkin nüfusunu temsil edecek deneklerin

tercihlerindeki eğilim ve değişimleri belirlemek ve izlemek için tasarlanmış ve

uygulanmıştır.

Araştırmanın bulgularının hata payı, yüzde 95 güven aralığında +/- 2, yüzde 99 güven

aralığında yüzde +/- 2,6’dır.

3.2. Örneklem

Örneklem, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin

nüfus büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile 12 Haziran 2011 genel seçimlerinin

mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır.

Yerleşim yerleri önce kır/kent/metropol olarak ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak

örneklem tespit edilmiştir.

Araştırma kapsamında, 30 ilin merkez dâhil 104 ilçesine bağlı 149 mahalle ve köyünde

2590 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir.

Gidilen il 30

Gidilen ilçe 104

Gidilen mahalle/köy 149

Görüşülen denek 2590

Her bir mahallede gerçekleştirilen 18 anket için yaş ve cinsiyet kotası uygulanmıştır.

Yaş grubu Kadın Erkek

18-28 yaş 3 denek 3 denek


44 yaş ve üstü 3 denek 3 denek


Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller

1 İstanbul İstanbul

2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne

3 Ege İzmir, Denizli, Kütahya, Uşak

4 Doğu Marmara Bursa, Eskişehir, Kocaeli

5 Batı Anadolu Ankara, Konya

6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin

7 Orta Anadolu Kayseri, Niğde, Sivas

8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat

9 Doğu Karadeniz Trabzon

10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan

11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van

12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa

Görüşülen deneklerin bölgelere ve yerleşim yerleri türüne göre dağılımı aşağıdaki tablodadır.

Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam

1 İstanbul

19,2 19,2

2 Batı Marmara 2,1 3,4

5,5

3 Ege 3,9 6,3 5,5 15,7

4 Doğu Marmara 1,1 2,8 4,7 8,6

5 Batı Anadolu 0,7

9,7 10,4

6 Akdeniz 3,1 2,7 6,0 11,9

7 Orta Anadolu 1,3 2,1 1,0 4,4

8 Batı Karadeniz 2,7 3,5

6,2

9 Doğu Karadeniz 1,4 2,1

3,5

10 Kuzeydoğu Anadolu 1,4

1,4

11 Ortadoğu Anadolu 1,4 2,1

3,5

12 Güneydoğu Anadolu 2,1 3,5 4,2 9,7

21,1 28,5 50,3 100,0


4. TÜM CEVAP DAĞILIMLARI

4.1. Deneklerin Profili

Cinsiyet Yüzde

Kadın 48,8

Erkek 51,2

Toplam 100,0

Yaş Yüzde

18 - 28 yaş 28,7

29 - 43 yaş 34,9

44+ yaş 36,4

Toplam 100,0

Eğitim durumu Yüzde

Okuryazar değil 4,7

Diplomasız okur 2,7

İlkokul mezunu 31,1

Ortaokul mezunu 15,3

Lise mezunu 30,9

Üniversite mezunu 14,0

Yüksek lisans / doktora 1,4

Toplam 100,0

Babanın eğitim durumu Yüzde





Lise mezunu 13,0


Yüksek lisans / Doktora ,4

Toplam 100,0


Anne eğitim durumu Yüzde




Ortaokul mezunu 8,5

Lise mezunu 7,0



Toplam 100,0

Çalışma durumu Yüzde

Devlet memuru 5,0

Özel sektör 6,7

İşçi 10,2

Esnaf 7,5

Tüccar / işadamı 1,1

Serbest meslek sahibi 1,7

Çiftçi, ziraatçı, hayvancı 5,1

Çalışıyor, diğer 4,2

Emekli 11,7

Ev kadını 31,9

Öğrenci 10,0

İşsiz 4,3

Çalışamaz halde ,7

Toplam 100,0


Hayat tarzı kümesi Yüzde

Modern 29,2

Geleneksel muhafazakar 47,7

Dindar muhafazakar 23,1

Toplam 100,0

Örtünme durumu Yüzde

Örtünmüyor 27,8

Başörtüsü 48,8

Türban 8,6

Çarşaf ,4

Bekar erkek 14,4

Toplam 100,0

Etnik köken Yüzde

Türk 79,5

Kürt 13,6

Zaza 1,1

Arap 2,1

Diğer 3,7

Toplam 100,0

Din/Mezhep Yüzde

Sünni Müslüman 91,6

Alevi Müslüman 6,0

Diğer 2,4

Toplam 100,0

Dindarlık Yüzde

İnançsız 2,5

İnançlı 29,8

Dindar 56,8

Sofu 10,9

Toplam 100,0


Haber seyrettiği TV kanalı Yüzde

ATV 12,9

CNNTürk 2,5

Fox TV 7,5

Habertürk 3,6

Halk TV 5,2

Kanal 7 3,5

Kanal D 13,2

Kanaltürk ,7

NTV 3,6

Roj TV ,8

Samanyolu 4,8

Show TV 5,1

Star 6,6

TRT 10,7

Ulusal 1,7

Yerel kanallar 1,7

Diğer kanallar 7,3

Cevap yok 8,6

Toplam 100,0

Aylık hane geliri Yüzde

300 TL ve altı 1,3

301 - 700 TL 7,5

701 - 1200 TL 28,2

1201 - 2000 TL 33,9

2001 - 3000 TL 16,6

3001 TL ve üstü 12,4

Toplam 100,0


Hane kişi sayısı Yüzde

1 - 2 kişi 17,8

3 - 5 kişi 67,8

6 - 8 kişi 12,4

9 ve daha fazla kişi 2,0

Toplam 100,0

Otomobiliniz var mı? Yüzde

Evet 42,1

Hayır 57,9

Toplam 100,0

Nerede büyüdünüz? Yüzde

Köy 31,2

Kasaba 5,8

İlçe 25,3

Şehir 26,1

Büyükşehir/Metropol 11,5

Toplam 100,0

Doğum yeri Yüzde

İstanbul 7,7

Batı Marmara 5,1

Ege 15,6

Doğu Marmara 6,7

Batı Anadolu 6,6

Akdeniz 12,3

Orta Anadolu 7,4

Batı Karadeniz 9,2

Doğu Karadeniz 6,4

Kuzeydoğu Anadolu 4,0

Ortadoğu Anadolu 5,6

Güneydoğu Anadolu 12,3

Yurtdışı 1,2

Toplam 100,0


Baba doğum yeri Yüzde

İstanbul 2,9

Batı Marmara 5,6

Ege 14,3

Doğu Marmara 5,9

Batı Anadolu 6,2

Akdeniz 11,8

Orta Anadolu 8,9

Batı Karadeniz 10,0

Doğu Karadeniz 8,0




Yurtdışı 1,9

İstanbul 100,0

Oturulan evin tipi Yüzde

Geleneksel ev 39,0

Gecekondu 4,4

Apartman 51,8

Lüks konut 4,8

Toplam 100,0

Yerleşim kodu Yüzde

Kır 21,1

Kent 28,5

Metropol 50,3

Toplam 100,0


Anketin yapıldığı bölge Yüzde

İstanbul 19,2

Batı Marmara 5,5

Ege 15,7

Doğu Marmara 8,6

Batı Anadolu 10,4

Akdeniz 11,9

Orta Anadolu 4,4

Batı Karadeniz 6,2

Doğu Karadeniz 3,5




Toplam 100,0


4.2. Ayın Teması: Otoriterlik

Herhangi bir toplumsal kuruluşa üye misiniz? Yüzde

Hiçbir toplumsal kuruluşa üye değilim 87,3

STK üyesi 4,3

Siyasi parti üyesi 6,6

Meslek odası üyesi 2,2

Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir. Yüzde

Kesinlikle yanlış 10,8

Yanlış 26,0

Ne doğru ne yanlış 12,6

Doğru 45,4

Kesinlikle doğru 5,1

Toplam 100,0

Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır. Yüzde


Yanlış 15,5


Doğru 51,6


Toplam 100,0

Kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin

verilmelidir. Yüzde


Yanlış 21,8


Doğru 41,4


Toplam 100,0


Kamu düzenini bozma ihtimali olan bazı siyasi partiler/gruplar

yasaklanabilir. Yüzde


Yanlış 14,1


Doğru 52,3


Toplam 100,0

Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır. Yüzde


Yanlış 37,3


Doğru 18,7


Toplam 100,0

Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için kuvvet(güç) kullanmak

gerekebilir. Yüzde


Yanlış 29,2


Doğru 35,5


Toplam 100,0

İfade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı

göstermez. Yüzde


Yanlış 15,7


Doğru 49,0


Toplam 100,0


İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik ve toplumun yaşam

tarzına bağlılıktır. Yüzde


Yanlış 6,4


Doğru 58,0


Toplam 100,0

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir. Yüzde


Yanlış 26,5


Doğru 36,5


Toplam 100,0

Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar

yapılabilir. Yüzde


Yanlış 42,9


Doğru 13,3


Toplam 100,0

Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı

okul açması yasaklanmalıdır. Yüzde


Yanlış 35,2


Doğru 26,8


Toplam 100,0


Ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok, cesaretli, azimli ve

kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır. Yüzde


Yanlış 4,9


Doğru 54,0


Toplam 100,0

Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir arada yaşayamaz. Yüzde


Yanlış 35,3


Doğru 30,1


Toplam 100,0

Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır. Yüzde


Yanlış 7,4


Doğru 56,6


Toplam 100,0

İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek yememeli. Yüzde


Yanlış 38,1


Doğru 20,3


Toplam 100,0


Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim her türlü

ulaşımı engelleyebilir. Yüzde


Yanlış 27,2


Doğru 33,6


Toplam 100,0

Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir. Yüzde


Yanlış 24,2


Doğru 38,2


Toplam 100,0

Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları

karışamaz. Yüzde


Yanlış 15,0


Doğru 43,5


Toplam 100,0

Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir. Yüzde


Yanlış 12,4


Doğru 48,2


Toplam 100,0


Politik / Apolitik Yüzde

Politik – Bana çok uygun 20,9

Politik – Bana daha uygun 26,8

Fikrim yok 30,1

Apolitik – Bana daha uygun 11,1

Apolitik – Bana çok uygun 11,1

Toplam 100,0

Liberal / Muhafazakar Yüzde

Liberal- Bana çok uygun 10,8

Liberal- Bana daha uygun 14,3

Fikrim yok 27,5

Muhafazakar- Bana daha uygun 25,9

Muhafazakar- Bana çok uygun 21,5

Toplam 100,0

Sağcı / Solcu Yüzde

Sağcı- Bana çok uygun 22,0

Sağcı- Bana daha uygun 23,0

Fikrim yok 30,9

Solcu- Bana daha uygun 12,2

Solcu- Bana çok uygun 11,8

Toplam 100,0

Otorite karşıtı / Otoriter Yüzde

Otorite karşıtı- Bana çok uygun 11,2

Otorite karşıtı- Bana daha uygun 11,9

Fikrim yok 29,7

Otoriter- Bana daha uygun 28,2

Otoriter- Bana çok uygun 18,9

Toplam 100,0


Laik olmayan / Laik Yüzde

Laik olmayan- Bana çok uygun 4,7

Laik olmayan- Bana daha uygun 6,8

Fikrim yok 22,8

Laik- Bana daha uygun 31,0

Laik- Bana çok uygun 34,8

Toplam 100,0

Dışa açık / Dışa kapalı Yüzde

Dışa açık- Bana çok uygun 36,3

Dışa açık- Bana daha uygun 29,6

Fikrim yok 22,5

Dışa kapalı- Bana daha uygun 7,6

Dışa kapalı- Bana çok uygun 4,0

Toplam 100,0

Saldırgan / Barışçı Yüzde

Saldırgan- Bana çok uygun ,8

Saldırgan- Bana daha uygun 1,9

Fikrim yok 10,6

Barışçı- Bana daha uygun 30,5

Barışçı- Bana çok uygun 56,2

Toplam 100,0

Eşitlikçi / Seçkinci Yüzde

Eşitlikçi- Bana çok uygun 52,6

Eşitlikçi- Bana daha uygun 30,4

Fikrim yok 9,8

Seçkinci- Bana daha uygun 4,0

Seçkinci- Bana çok uygun 3,2

Toplam 100,0


Milliyetçi olmayan / Milliyetçi Yüzde

Milliyetçi olmayan- Bana çok uygun 8,7

Milliyetçi olmayan- Bana daha uygun 5,8

Fikrim yok 15,9

Milliyetçi- Bana daha uygun 29,6

Milliyetçi- Bana çok uygun 40,0

Toplam 100,0

Evrensel / Yerel Yüzde

Evrensel- Bana çok uygun 30,8

Evrensel- Bana daha uygun 20,7

Fikrim yok 20,6

Yerel- Bana daha uygun 13,7

Yerel- Bana çok uygun 14,2

Toplam 100,0

Avrupalı / Asyalı Yüzde

Avrupalı- Bana çok uygun 17,4

Avrupalı- Bana daha uygun 16,3

Fikrim yok 33,0

Asyalı- Bana daha uygun 14,5

Asyalı- Bana çok uygun 15,1

Toplam 100,0

5. YÖNETİCİ ÖZETİ

Bu rapora esas olan araştırma 7-8 Haziran 2014 tarihlerinde 30 ilin merkez dâhil 104

ilçesine bağlı 149 mahalle ve köyünde 2590 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek

gerçekleştirilmiştir.

AYIN TEMASI: TOPLUMDA OTORİTERLİK

Siyasi Kimlikler

Sıkça toplumun güçlü bir lider ihtiyacında olduğu ve bu güçlü liderlik çerçevesinde de

otoriterliğe yatkın olduğu dillendirilir. Gerçekten bu varsayım doğru mudur? Bu

amaçla ayın teması olarak otoritelik seçilince, otoriterliğin hangi demografik,

ekonomik, sosyolojik ve kültürel kümelerde hangi dozda olduğunu anlamaya

çalışmak ve anlamlandırmak doğru olacaktı. Bu açıdan bakınca belki de otoriterliği


en açıklayıcı unsurlardan birisi siyasi kimlikler olacaktır. Bu nedenle otoriterlik teması

yanı sıra, otoriterlik etrafındaki tutumları açıklamak açısından yararlı olacağı

düşünülen kimlikler de sorgulandı.

Toplumun büyük çoğunluğu kendisini “savaşçı-barışçı” ikileminde “barışçı”, “seçkinci-

eşitlikçi” ikileminde “eşitlikçi”, “dışa kapalılık-açıklık” ikileminde “dışa açık” aynı

zamanda “milliyetçi” ve “laik” olarak tanımlamaktadır. “Liberalliğe” karşılık

“muhafazakar”, “yerelliğe” karşılık “evrensel”, otorite karşıtlığına” karşı “otoriter” ve

de “solculuğa” karşı “sağcılık” siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir.

Erkekler kadınlara kıyasla daha otoriteliğe yatkınlar. Gençler yaşlılara kıyasla iki uca da daha

yatkınlar ve en yüksek oranda “otoriterliği” de “otorite karşıtlığını” da kendilerine

uygun buluyorlar. Eğitim yükseldikçe, yaşanılan yer köylerden metropollere kaydıkça

otorite karşıtlığı yükseliyor ama çocukluğun geçtiği yer kasaba ve ilçe ise ve eğitim

seviyesi lise ise otoriterlik oranı artıyor. Anne eğitimi yükseldikçe otorite karşıtlığı

radikal biçimde artıyor.

Yeni orta sınıfta, kentlerde metropollere göre, muhafazakarlarda modernlere göre otoriterlik

bariz biçimde artıyor.

Toplumda Otoriterlik

Otoriterliğe dair sorular bulgular çerçevesinde analiz edildiğinde dört eksende

toplanmaktadır. Aşağıdaki grafikte tüm veri ortalamaları görülmektedir. Her bir

eksendeki 1-5 puanlamada 1.otoriteye karşılık, 5.otoriteye yatkınlığı temsil

etmektedir.

“Toplum düzeni ve toplum düzeni için kısıtlamaları meşru görme” konusunda toplumun çok

büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından yana görünmektedir. Eğitim

arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe güç kullanımını meşru gören

anlayışın dozu yükselmektedir. Anne eğitim seviyesi yükseldikçe güç kullanımına

bakış olumsuz dönmektedir.

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

Toplum

Düzeni

Güç

Kullanımı

Etnik

Farklılığa

Bakış

Birey-Güç

İlişkisi

Türkiye

Ortalamalar


“Güç kullanımı” konusunda toplumun çok büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından

yana görünmektedir. Eğitim arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe

güç kullanımını meşru gören anlayışın dozu yükselmektedir.

“Etnik farklılığa hoşgörü ve azınlıkların haklarına karşı yasaklamaları meşru görme” ülke

ortalaması olarak düşük orandadır. Yine de eğitim seviyesi, özellikle anne eğitim

seviyesi yükseldikçe ve büyünülen yer metropollere doğru kaydıkça oran kayda değer

biçimde azalmaktadır.

“Birey-güç ilişkilerinde güçten yana olma” ekseninde hiçbir demografik veya kültürel farklılık

farklılaşma üretmemektedir. Yalnızca annenin eğitimi yükseldikçe ve siyasi tercihe

göre güç kullanımına onay bir parça azalmaktadır.

Bu bulgular ışığında toplumun otoriterliğe yatkın olduğunu söylemek mümkündür. Tüm

bulgularla bir kümeleme analizi yapıldığında otoriterliğe yatkın denilebilecek

toplumda yüzde 63 büyüklüğünde bir küme ile otoriterliğe bir nebze mesafeli yüzde

37 büyüklüğünde ikinci bir kümeyi analiz etmek ve anlamlandırmak mümkündür.

Diğer bir bulgu, milliyetçilik ve muhafazakarlığın otoriterlikle beraber hareket etmesidir.

“Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme” kadınlar içinde erkeklere kıyasla,

yaşlılar arasında gençlere kıyasla daha fazla. Ama daha bariz farklılaşma eğitim

seviyesine göre gözleniyor ve üniversite eğitimliler arasında “liberal-anti milliyetçi-anti

otoriter” kümenin ağırlığının daha yüksek olduğu görülüyor. Hayat tarzı da en önemli

belirleyici ve farklılaştırıcı unsurlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. İlginç bir başka

bulgu da yeni orta sınıf ile ilgilidir. Teoride ve medyada yazılanlardan farklı olarak yeni

orta sınıfın alt sınıflar kadar “muhafazakar-milliyetçi-otoriter” kimliğe yatkın olduğu

görülmektedir. Metropolleşmeye paralel olarak “liberal-anti milliyetçi-anti otoriter”

kümenin ağırlığı bir nebze artmaktadır.


6. AYIN TEMASI: OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER

Türkiye toplumunu anlamaya yönelik olarak ele aldığımız temalardan biri olarak bu ay

otoriterlik konusunu seçtik. Ak Parti’nin uzun dönem iktidarda oluşu, taraftarlarının

iktidar partisine yönelik eleştirilere tahammülsüz davranması ve kendini öteki

hissedenlerin hak talebinde bulunamadıklarından şikayet etmeleri, bizi toplumun

otorite kavramıyla ilişkisini sorgulamaya itti.

6.1. Siyasi Kimlikler

“Otoriterlik” ile bazı demografik, sosyolojik, kültürel farklılaşmalar ve siyasi kimlikler

arasındaki ilişkiyi görebilmek bakımından bazı farklı sorular kullanıldı ve görüşülen

kişilere örneğin baba ve annelerinin eğitim seviyeleri ve büyüdükleri yer

(köy/kasaba/ilçe/şehir/metropol) gibi sorular soruldu. Aynı amaçla aşağıdaki

resimde görülen form deneklerin eline verilmiş ve her bir siyasi kimliğin kendilerine

ne kadar uygun olup olmadığı işaretletilmiştir. Otoriterlikle ilgili bulguları ve siyasi

kimliklerle ilişkisini ele almadan önce, bu siyasi kimlik tanımlarını inceleyelim.

Toplumun büyük çoğunluğu kendisini “barışçı”, “eşitlikçi”, “dışa açık” ve aynı zamanda

“milliyetçi” ve “laik” olarak tanımlamaktadır. “Liberalliğe” karşılık “muhafazakar”,

“yerelliğe” karşılık “evrensel”, otorite karşıtlığına” karşı “otoriter” ve “solculuğa” karşı

“sağcılık” siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir.


6.1.1. Kimler Otoriter?

Erkekler kadınlara kıyasla otoriter tanımını kendilerine daha uygun buluyorlar. Gençler

arasında otoriterliği kendilerine uygun bulanların oranı yaşça büyük olanlara göre

daha fazla.

Kişilerin eğitim seviyesi ve özellikle annelerinin eğitim seviyesi yükseldikçe, yaşanılan ve

büyünen yer metropollere doğru kaydıkça otorite karşıtlığı yükseliyor. Ancak lise

eğitilimliler arasında kendini otoriter olarak tanımlayanlar oldukça yüksek oranda.

Yeni orta sınıfta, metropollere kıyasla kentlerde ve modernlere kıyasla muhafazakarlarda

kendini otoriter olarak tanımlama hali bariz biçimde artıyor.

MİLLİYETÇİ 69,6

OTORİTER 47,2

SAĞCI 45,0

MUHAFAZAKAR

47,4

ASYALI 30,7

APOLİTİK 22,2

YEREL 27,9

ANTİLAİK

11,5

DIŞA KAPALI

11,6

SEÇKİNCİ

7,2

SALDIRGAN

2,7

15,9

29,7

30,9

27,5

34,3

30,1

20,6

22,8

22,5

9,8

10,6

ANTİ MİLLİYETÇİ

14,5

OTORİTE KARŞITI

23,1

SOLCU 24,1

LİBERAL 25,0

AVRUPALI 35,0

POLİTİK 47,7

EVRENSEL 51,5

LAİK 65,8

DIŞA AÇIK 65,9

EŞİTLİKÇİ 83,0

BARIŞÇI 86,7

0% 50% 100%

Siyasi kimlikler


22

30

55

19

25

22

25

31

20

24

32

24

21

24

24

22

30

28

27

35

27

29

26

25

34

23

28

34

29

25

26

34

48

42

18

45

48

49

48

44

46

53

40

42

49

51

50

44

% 0 % 50 % 100

Lise altı

Lise

Üniversite

Köy

Kasaba

İlçe

Şehir


Lise altı

Lise

Üniversite

44+ yaş

29 - 43 yaş

18 - 28 Yaş

Erkek

Kadın

An

ne

eğit

imN

ere

de

bü

yüd

ün

üz?

Eğit

im

du

rum

uY

aş

Cin

siy

et



15

20

35

22

16

28

20

24

18

30

35

30

25

29

29

31

33

33

23

30

50

50

40

49

55

42

47

44

59

40

% 0 % 50 % 100

Dindar muhafazakar


Modern

Kır

Kent

Metropol

Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir

Ha

yat

tarz

ıY

erl

eşim

Ko

du

Eko

no

mik

sın

ıfla

r




6.1.2. Kimler Milliyetçi?

Aralık’10 Barometresi’nde ele aldığımız milliyetçilik teması raporunda, milliyetçiliğin

demografik kümelenmelere göre çok da fark etmiyor olduğunu ve bu nedenle

milliyetçiliğin bir bakıma eğitim sistemi üzerinden edinilen ezberlere dayalı olduğunu

tespit etmiştik. Haziran’14 Barometresi’nde de milliyetçi/anti-milliyetçi tanımı

üzerinden elde ettiğimiz bulgular benzer yönde. Yaş, cinsiyet ve hatta eğitim

seviyesinde özel farklılaşmalar gözlenmiyor. Farklılaşmanın olduğu kümeler

ekonomik sınıflar, hayat tarzı kümeleri ve anne eğitimi olarak ortaya çıkıyor.

Milliyetçi tanımını kendine uygun görme hali, diğer ekonomik sınıflara göre yeni orta sınıfta,

modernler ve hatta dindar muhafazakarlara göre geleneksel muhafazakarlar

arasında, metropoller dışındaki yerlerde büyüyenler arasında ve annenin eğitim

seviyesi daha düşük olanlar arasında daha yüksek oranda görülüyor. Yani

milliyetçiliğin yeni orta sınıf ve geleneksel muhafazakar kümelerinde daha güçlü

olduğunu, düşük anne eğitiminin ve daha kırsal yerlerde büyümenin ve milliyetçiliği

arttırmada etkisi olduğunu söylemek mümkün.

12

16

22

10

18

14

15

24

14

20

32

14

12

20

19

13

10

21

18

11

16

18

10

16

14

17

16

12

16

21

15

13

20

15

12

14

70

73

62

72

72

69

71

58

70

69

52

65

73

68

61

72

78

64

% 0 % 50 % 100

Lise altı

Lise

Üniversite

Köy

Kasaba

İlçe

Şehir


Lise altı

Lise

Üniversite

Dindar muhafazakar


Modern

Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir

Eğit

imN

ere

de

bü

yüd

ün

üz?

An

ne

Eğit

imH

aya

t ta

rzı

Eko

no

mik

sın

ıfla

r

Milliyetçilerin Demografisi

AntiMilliyetçi Ortada Milliyetçi


6.1.3. Kimler Muhafazakar?

Liberallik/muhafazakarlık ekseninden sorulduğunda insanların kendilerini hangi tanıma

daha yakın hissettikleri bazı demografik ve sosyolojik kümelere göre bariz biçimde

farklılaşıyor. Kendi eğitimi ve özellikle anne eğitimi yükseldikçe kendisine

muhafazakar diyenler azalıyor, liberal diyenler artıyor.

Kişilerin büyüdüğü yer olarak ve yaşadığı yer olarak kırsal kesimlerden metropollere doğru

geçildikçe ve hayat tarzı modernliğe doğru dönüştükçe muhafazakarlık tanımı

azalıyor, liberallik yükseliyor.

Yeni orta sınıf dikkat çekici biçimde en az alt sınıf kadar muhafazakar bir profil gösteriyor.

Özetle insanların kendilerini otoriter, milliyetçi ve muhafazakar olarak tanımlamalarını

şekillendiren etkenler, eğitim seviyesi, doğup büyüdükleri ve halen yaşadıkları yer,

ekonomik sınıf ve hayat tarzı kümesi olarak ortaya çıkıyor.

50

17

10

29

24

17

40

24

24

15

57

47

23

35

33

27

22

14

45

31

16

27

28

28

28

26

29

25

23

27

31

27

19

28

25

23

26

26

34

24

24

30

23

56

62

43

51

55

35

53

49

54

16

33

49

39

44

47

52

52

31

45

54

% 0 % 50 % 100

Modern


Dindar muhafazakar

Metropol

Kent

Kır

Üst gelir

Yeni orta sınıf

Alt orta sınıf

Alt gelir

Üniversite

Lise

Lise altı


Şehir

İlçe

Kasaba

Köy

Üniversite

Lise

Lise altı

Ha

yat

tarz

ı

Ye

rle

şim

Ko

du

Eko

no

mik

sın

ıfla

rA

nn

e e

ğit

imi

Bü

yün

üle

n y

er

Eğit

im

Liberal / Muhafazakarların DemografisiLiberal Ortada Muhafazakar


6.1.4. Parti Tabanlarında Kimlikler

MHP seçmeninin yüzde 62’si, Ak Parti seçmeninin yüzde 57’si kendisine “otoriter” tanımını

uygun görüyor. Buna karşılık BDP seçmeninin yüzde 47’si, CHP seçmeninin yüzde

43’ü kendisini “otorite karşıtı” olarak tanımlıyor.

MHP seçmeninin yüzde 95’i, Ak Parti seçmeninin yüzde 73’ü ve CHP seçmeninin yüzde 66’sı

kendisini “milliyetçi” olarak tanımlıyor.

Ak Parti seçmeninin yüzde 64’ü, MHP seçmeninin yüzde 56’sı kendisini “muhafazakar”

olarak görürken, CHP seçmeninin de yüzde 59’u kendisini “liberal” olarak görüyor.

Seçmenlerin kendileri için tercih ettikleri bu tanımlar, partilerin söylemleriyle büyük oranda

uyuşuyor.

47

16

43

11

29

22

28

32

25

62

30

57

% 0 % 50 % 100

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Parti Tabanlarında Otoriterlik Otorite karşıtı Ortada Otoriter

53

1

19

11

24

4

15

16

23

95

66

73

% 0 % 50 % 100

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Parti Tabanlarında MilliyetçilikAntiMilliyetçi Ortada Milliyetçi

29

18

59

10

33

27

24

25

38

56

18

64

% 0 % 50 % 100

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Parti Tabanlarında Liberal / Muhafazakar DağılımLiberal Ortada Muhafazakar


6.2. Toplumda Otoriterlik Algısı

Araştırmada otoriterlik teması çerçevesinde kullanılan sorular (aşağıdaki tabloda tümü

görülmektedir) faktör analizine3 tabi tutulduğunda, dört boyut ortaya çıkmaktadır. Her

bir boyutu oluşturan soruların içeriklerine bakarak biz bu dört boyutu şöyle

tanımladık:

Toplum düzeni,

Güç kullanımı,

Etnik farklılığa bakış,

Birey-güç ilişkisi.

Otoriterlik soruları Faktörler

1 2 3 4


kurumlarıdır. ,745 ,199 ,088 -,042

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir. ,688 ,180 -,068 ,017


yemek yememeli. ,618 ,015 ,410 ,087


yaşayamaz. ,560 ,028 ,417 ,136


yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir. ,496 ,273 ,244 ,093


olmaktır. ,092 ,709 ,011 ,144


kullanılmasına izin verilmelidir. ,140 ,706 ,112 ,001


kullanmak gerekebilir. ,280 ,572 ,186 -,083


partiler/gruplar yasaklanabilir. ,020 ,544 ,125 ,413

Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir. ,120 ,515 ,363 ,046

İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik ve

toplumun yaşam tarzına bağlılıktır. ,237 ,478 -,074 ,419


yasaklayan kanunlar yapılabilir. ,202 ,061 ,688 -,131


azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır. -,034 ,288 ,652 ,166

Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır. ,053 -,148 ,072 ,734



ihtiyacı vardır.

-,016 ,143 -,121 ,613


öğretilmesini haklı göstermez. -,009 ,316 ,080 ,547

3 Faktör analizi, başlıca amacı aralarında ilişki bulunduğu düşünülen çok sayıdaki değişken arasındaki ilişkilerin anlaşılmasını

ve yorumlanmasını kolaylaştırmak için daha az sayıdaki temel boyuta indirgemek veya özetlemek olan bir grup çok değişkenli

analiz tekniğidir.


Ayrıca “otoriterlik” teması için aşağıdaki üç soru da değerle hayat pratiği arasındaki ve

bireysel hayatla toplumsal hayat arasındaki farklılaşmaları görmek amacıyla soruldu.

Gündelik hayat pratikleri soruları

Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları karışamaz.



6.3. Toplum Düzeni

Otoriterliğe dair sorduğumuz sorular arasında Toplum Düzeni olarak isimlendirdiğimiz

faktördeki sorularda ortak nokta, bir arada yaşayan insan grubunun hayatlarının ne

şekilde düzenlenebileceğiyle ve bu ortak yaşamın nasıl nitelendirildiğiyle ilgili

olmaları.

“Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır” değerlendirmesine toplumun

yüzde 53’ü katılmıyor. Katılanlar yalnızca yüzde 22 oranında kalıyor. Gençleştikçe ve

eğitim arttıkça siyasi kurumların en iyi olduğuna yönelik kanaat azalıyor. Benzer

şekilde annenin eğitimi arttıkça, yaşanan yer köylerden metropollere doğru geçtikçe

ve hayat tarzı muhafazakarlıktan modernliğe doğru değiştikçe de bu kanaat radikal

biçimde azalıyor. Ak Parti seçmeni bu kanaate yaklaşırken, diğer parti seçmenlerinin

kanaatleri olumsuz yöndedir.

“Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir” değerlendirmesine katılanlar yüzde

41, katılmayanlar yüzde 36’dır. Yaşam tarzımızı iyi olarak değerlendirmekle siyasi

kurumlarımızın en iyi olduğu kanaatleri paralel hareket ediyor ve aynı demografik

kümeler ve farklılıklar, “övünç” ya da “gurur” olarak ele alabileceğimiz her iki kanaate

de benzer tepkiler veriyor.

Toplumun yüzde 26’sı içki içen insanlarla namaz kılan insanların aynı yerde yemek

yememesi gerektiğine inanırken, yüzde 59’u bu fikre karşı çıkıyor. Benzer bir konuda,

“Kötü alışkanlıkları olan insanlar ile iyi insanlar bir arada yaşayamaz” diyenler yüzde

35 oranındadır. Eğitim seviyesi düştükçe, dindarlık seviyesi yükseldikçe bu iki konuda

da “beraber yaşamaya” itiraz yükseliyor.

Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde yönetim her türlü ulaşımı engelleyebileceği

fikrine bakışta toplum neredeyse ikiye bölünüyor ve yüzde 39’u bu fikri onaylarken,

yüzde 43’ü de karşı çıkıyor. 1 Mayıs, Gezi yıldönümü gibi olaylarda İstanbul’da kamu

yönetiminin aldığı bu türden kararları da çağrıştıran bu soruda üretilen pozisyonun bir

kısmının ülkedeki siyasi kutuplaşmadan beslendiğinin de altını çizmeliyiz. Bu açıdan

bakılınca Ak Parti seçmeninin bu fikri daha yüksek oranda onayladığı, diğer

seçmenlerin ise karşı çıktığı kolayca tahmin edilebilir. Yine de bu fikre gençler,

eğitimliler, metropollüler, Kürtler ve Aleviler daha yüksek oranda karşı çıkıyorlar.


6.3.1. Toplum Düzeni Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar

Bu faktörü oluşturan soruları birleştirerek toplumasal düzende kısıtlamacılık üzerinden bir

eksen oluşturduğumuzda, farkı bakışları incelemek kolaylaşıyor. Araştırmanın

bütününe bakıldığında insanların annelerinin eğitim seviyesi, babalarının eğitim

seviyesi ve kişilerin büyüdüğü yer (köy/kasaba/ilçe/şehir/metropol), yer yer eğitim

seviyesi ve yaş gibi demografik farklılıklar ve etnik veya mezhepsel kültürel kimlikler

kadar ve kimi zaman bunlardan da daha yüksek oranda kayda değer farklılaşmalar

üretiyor.

Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi toplumun, toplumsal düzene güveni ve toplumsal düzen

için kısıtlamacılığı (1-5 ölçeğinde 2,7 ile) ülke ortalamasında düşüktür. Bu güven ve

kısıtlamacılık refleksi, yine de gençleştikçe, eğitim arttıkça ve kişilerin büyüdüğü yer

olarak köylerden metropollere doğru geçtikçe düşüyor.

16

14

21

9

18

27

35

38

27

37

19

16

14

23

23

34

30

20

36

19

5

5

6

5

3

% 0 % 50 % 100


yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir.

Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir

arada yaşayamaz.


yemek yememeli.

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar

iyidir.


kurumlarıdır.

Toplum düzeni ekseni dağılımlar



Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi Ak Parti seçmeni ile diğer tüm partilerin seçmenleri

arasında toplumsal düzen bakış bakımından çok radikal bir farklılaşma

görülmektedir. Ak Partili’ler toplum düzeninde kısıtlamalara gitmeyi daha fazla

desteklerken, diğer seçmenler kısıtlamaya daha karşılar. Annenin eğitim seviyesine

ve hayat tarzına bağlı olarak toplum düzenine güven ve kısıtlamacılık seviyesi yine

radikal biçimde farklılaşıyor.

2,6

2,7

2,9

2,9

2,6

2,3

3,0

2,8

2,7

2,6

2,4

2,7

1 2 3 4 5

18 - 28 Yaş

29 - 43 yaş

44+ yaş

Lise altı

Lise

Üniversite

Köy

Kasaba

İlçe

Şehir


TürkiyeY

aş

Eğit

im

se

viy

esi

Ne

red

e b

üyü

dü

?




1,9

2,3

2,8

2,3

2,8

3,1

2,4

2,6

2,2

3,2

2,7

1 2 3 4 5

Üniversite

Lise

Lise altı

Modern


Dindar muhafazakar

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Türkiye

An

ne

Eğit

imH

aya

t ta

rzı

Siy

asi te

rcih





6.3.2. Toplum Düzeni Ekseni ve Kimlikler

Toplum düzeni ekseninde bakıldığında anti-milliyetçiler milliyetçilere kıyasla, liberaller

muhafazakarlara kıyasla toplumsal düzene daha az güveniyor ve kısıtlamacılığı daha

az destekliyorlar.

Daha ilginç olan bulgu, laiklik tanımına dair olandır. Laikler antilaiklere kıyasla daha fazla

toplumsal düzene güvenden ve kısıtlamacılıktan yanalar. Halbuki milliyetçilik ve

muhafazakarlık/liberallik tanımlarına bakarak tam tersi beklenebilirdi. Bu bulgu hem

KONDA Hayat Tarzları araştırmasında tanımlanan “endişeli modern” hayat tarzı

kümesindekilerin davranış biçimine, hem de KONDA Kutuplaşma Endeksi

araştırmalarındaki Ak Parti karşıtı kümenin bazı davranış kodlarına paraleldir.

2,3

2,8

3,0

2,3

2,8

2,9

3,0

2,9

2,6

2,5

2,8

2,8

2,7

1 2 3 4 5

Liberal

Ortada

Muhafazakar

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

AntiLaik

Ortada

Laik

AntiMilliyetçi

Ortada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

k

arl

ıkO

tori

terl

ikLa

iklik

Milliye

tçilik





6.4. Güç Kullanımı Ekseni

Güç kullanımı faktöründe toplanan sorular, silahlı güç kullanımın meşruiyeti, çoğunluğun

azınlık üzerinde veya gelenekleri korumak için güç kullanımı ve parti kapatma gibi

yollarla ifade özgürlüğünü kısıtlamak gibi konuları kapsıyor.

Toplumun üçte ikisi (yüzde 65) savaşı önlemenin en iyi yolunun düşman kadar güçlü olmak

olduğuna inanıyor. Yarıdan biraz fazlası (yüzde 52) kanun ve düzenin korunması için

silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verilmesi gerektiği fikrindeyken, üçte bire yakını

(yüzde 30) da karşı fikirdedir. Yüzde 40 geleneksel yaşam tarzımızı korumak için güç

kullanmak gerektiğine inanırken, diğer yüzde 40 da karşı fikirdedir. Toplumun üçte

ikisi (yüzde 66) kamu düzenini bozma ihtimali olan partilerin yasaklanabileceğini

savunmaktadır. Çoğunluk istediği takdirde azınlık haklarını ortadan kaldırabileceğini

toplumun yarısı onaylarken, üçte biri de (yüzde 37) karşı çıkmaktadır. Yüzde 80 iyi

vatandaş olmak için vatanseverliği ve yaşam tarzına bağlılığı en önemli şart olarak

görmektedir.

Genel olarak toplumun güç kullanımından yana olduğu söylenebilir. Nitekim sorular bir araya

getirilerek eksen oluşturulduğunda, Türkiye ortalaması 3,4 puanla güç kullanımını

destekleyen tarafta görünüyor.

2

11

5

11

8

4

6

26

14

29

22

16

11

13

12

19

18

14

58

45

52

35

41

52

22

5

16

5

11

15

% 0 % 50 % 100

İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik

ve toplumun yaşam tarzına bağlılıktır.

Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan

kaldırabilir.



Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için

kuvvet(güç) kullanmak gerekebilir.




olmaktır.

Güç kullanımı ekseni dağılımlar



6.4.1. Güç Kullanımı Ekseninde Farklılaşmalar

Farklı demografik özellikler üzerinden bakıldığında da toplumun çok büyük çoğunluğu

gerektiğinde güç kullanımından yana görünüyor. Eğitim arttıkça, hayat tarzı

muhafazakarlığa doğru gittikçe güç kullanımına meşru gören anlayışın dozu

yükseliyor. Annenin eğitim seviyesinin yükselmesiyse, güç kullanımına bakışı

olumsuza döndürüyor.

Ortalamada Kürtler bile güç kullanımını neredeyse makul görürken, farklılaşma BDP

seçmenlerinde ve Aleviler’de ortaya çıkıyor ve güç kullanımı meşru görmeme eğilimi

ağırlık kazanıyor.

3,5

3,4

3,1

3,4

3,2

2,7

3,6

3,4

3,2

3,4

1 2 3 4 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

Dindar muhafazakar


Modern

Türkiye

Eğit

im

An

ne

Eğit

im

Se

viy

esi

Ha

yat

tarz

ı




3,1

3,5

2,9

3,5

2,8

3,8

3,1

3,6

3,4

1 2 3 4 5

Kürt

Türk

Alevi Müslüman

Sünni Müslüman

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Türkiye

Etn

ik

kö

ke

n

Din

/

me

zhe

pS

iya

si te

rcih





6.4.2. Güç Kullanımı Ekseninde Kimlikler

Siyasi kimlikler üzerinden kendini anti-milliyetçi olarak tanımlayanlar dışında neredeyse

herkes güç kullanımından yana görünüyor. Milliyetçiler anti milliyetçilere kıyasla,

antilaikler laiklere kıyasla, otoriterler otorite karşıtlarına kıyasla ve muhafazakarlar

liberallere kıyasla daha yüksek oranda güç kullanımından yanalar. Güç kullanımına

bakışta milliyetçiliğin ve otoriterliğin, muhafazakarlığa ve özellikle laikliğe kıyasla

daha fazla fark yarattığı görülebiliyor. Yine de en yüksek oranda güç kullanımına sıcak

bakanlar otoriterler ve antilaikler olarak öne çıkıyor.

3,2

3,4

3,6

3,1

3,4

3,6

3,6

3,4

3,4

2,9

3,3

3,5

3,4

1 2 3 4 5

Liberal

Ortada

Muhafazakar

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

AntiLaik

Ortada

Laik

AntiMilliyetçi

Ortada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

ka

r

lık

Oto

rite

rlik

La

iklik

Milliye

tçilik





6.5. Etnik Farklılığa Bakış

Toplumda etnik kimliklerin nasıl düzenlenmesi gerektiğine, etnik kimlikler üzerinde

toplumun ne derece sözü olması gerektiğine dair iki soru, Etnik Farklılığa Bakış

faktörünü oluşturuyor.

Farklı etnik kökenden insanların evlenmesini yasaklayan kanunların yapılabileceği fikrine

onay verenler yalnızca yüzde 16 oranındayken, toplumun yüzde 70’i bu fikre karşı

çıkıyor.

“Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı okul açması

yasaklanmalıdır” fikriyse toplumun yüzde 34’ünce kabul görürken, yüzde 48’ince

karşı çıkılıyor.

6.5.1. Etnik Farklılığa Bakış Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar

Etnik farklılığa ve azınlıkların haklarına karşı yasaklamalara destek ülke ortalamasında

düşük orandadır (2,5 puan). Yine de eğitim seviyesi, özellikle annenin eğitim seviyesi

yükseldikçe ve kişilerin büyüdükleri yer olarak metropollere doğru kayıldıkça oran

kayda değer biçimde azalıyor.

Sünnilere kıyasla Aleviler, Türklere kıyasla Kürtler, muhafazakarlara kıyasla modernler

arasında etnik farklılıklar ve azınlık hakları konusunda yasaklamaları meşru görme

çok düşüktür. Ak Parti ve MHP seçmenleriyse, diğer seçmenlere kıyasla yasaklamaları

biraz daha fazla meşru görüyorlar.

13

27

35

43

19

14

27

13

7

3

% 0 % 50 % 100

Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi

ve azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır.


yasaklayan kanunlar yapılabilir.

Etnik farklılığa bakış ekseni dağılımlar



1,8

2,2

2,5

2,2

2,3

2,4

2,6

2,7

2,1

2,4

2,6

2,5

1 2 3 4 5

Üniversite

Lise

Lise altı


Şehir

İlçe

Kasaba

Köy

Üniversite

Lise

Lise altı

Türkiye

An

ne

Eğit

im

Se

viy

esi

Bü

yüd

üğü

ye

rE

ğit

im




2,2

2,6

2,6

2,7

2,2

2,7

2,0

2,5

2,2

2,5

2,1

2,5

1 2 3 4 5

Modern


Dindar muhafazakar

Ak Parti

CHP

MHP

BDP

Türk

Kürt

Sünni Müslüman

Alevi Müslüman

Türkiye

Ha

yat

tarz

ıS

iya

si te

rcih

Etn

ik

kö

ke

n

Din

/m

ezh

e

p





6.5.2. Etnik Farklılığa Bakış Ekseni Ortalamalar ve Kimlikler

Otoriterler ve muhafazakarlar en yüksek oranda etnik farklılıklar ve azınlık hakları

konusunda yasaklamaları meşru görme anlayışına sahipler.

Etnik farklılıklar ve azınlık hakları konusunda yasaklamaları otoriterler otorite karşıtlarına

kıyasla, muhafazakarlar liberallere kıyasla, milliyetçiler anti milliyetçilere kıyasla ve

antilaikler laiklere kıyasla daha yüksek oranda meşru görme anlayışındalar. Her ne

kadar hangi siyasi kimlikle özdeşleşmiş olurlarsa olsunlar insanlar yasaklamalara

ortalamada karşı olsalar da, kendini otoriter ve muhafazakar olarak tanımlayanların,

yasaklama fikrine en sıcak bakanlar olması dikkat çekiyor.

2,22,52,6

2,12,5

2,6

2,52,6

2,4

2,02,4

2,5

2,5

1 2 3 4 5

LiberalOrtada

Muhafazakar

Otorite karşıtıOrtada

Otoriter

AntiLaikOrtada

Laik

AntiMilliyetçiOrtada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

ka

rlık

Oto

rite

rlik

La

iklik

Milliye

tçilik





6.6. Birey-Güç İlişkileri

Birey-güç ilişkileri olarak adlandırdığımız bu faktörü oluşturan sorular ilk bakışta birbiriyle

ilgisiz gibi görünseler de, özel hayat, ifade özgürlüğü ve liderlik üzerinden bireylerin

toplumla ve toplumdaki güçle olan ilişkisi noktasında bir araya geliyorlar.

Toplumun beşte dördü mahremiyete saygının giderek azaldığını düşünüyor. Toplumun beşte

dörtten fazlası (yüzde 85) “ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok,

cesaretli, azimli ve kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır” fikrindedir. Toplumun

beşte üçüyse “ifade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı

göstermez” fikrindedir. Bir başka deyişle yıkıcı fikirlerin öğrenilmesi toplumun

çoğunluğu tarafından ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmiyor. Bu faktördeki

sorulardan anlaşılabildiği gibi, özel hayata müdahale konusunda bir serzeniş

sözkonusu olsa da, bu alanda toplumun otoriterlikten yana olduğu ifade özgürlüğüne

tepkisiyle ve güçlü lideri hukuki düzene tercih etmesiyle ortaya koyuyor.

6.6.1. Birey-güç İlişkileri Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar

Birey-güç ilişkilerine bakışta hiçbir demografik veya kültürel özellik farklılaşma üretmiyor.

Güç kullanımına onay yalnızca anne eğitim yükseldikçe ve siyasi tercihe göre bir

miktar azalıyor.

4

1

1

16

5

7

20

9

11

49

54

57

11

31

23

% 0 % 50 % 100


öğretilmesini haklı göstermez.



ihtiyacı vardır.

Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır.

Birey-güç ilişkisi ekseni dağılımlar



6.6.2. Birey-güç İlişkileri Ekseni Ortalamalar ve Kimlikler

Hiçbir demografik veya kültürel farklılığın anlamlı bir farklılaşma üretmediği bu eksende

milliyetçiler, otoriterler ve muhafazakarlar neredeyse eşit dozda güç kullanımına onay

veriyorlar.

3,9

3,8

4,0

3,5

3,5

3,9

3,8

3,8

1 2 3 4 5

Ak Parti

CHP

MHP

BDP

Üniversite

Lise

Lise altı

Türkiye

Siy

asi te

rcih

An

ne

Eğit

im

Se

viy

esi




3,8

3,7

3,9

3,8

3,8

3,9

3,9

3,8

3,8

3,6

3,7

3,9

3,8

1 2 3 4 5

Liberal

Ortada

Muhafazakar

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

AntiLaik

Ortada

Laik

AntiMilliyetçi

Ortada

Milliyetçi

Türkiye

Mu

ha

faza

ka

rl

ıkO

tori

terl

ikLa

iklik

Milliye

tçilik





6.7. Gündelik Hayat Pratikleri

Literatürdeki benzer araştırmalardan farklı olarak ve KONDA araştırmalarının ortak bulgu ve

gözlemi sonucu olarak bazı hayat pratikleri soruları araştırma kapsamında

sorulmuştur. Hayat pratiklerine dair bu sorular, otoriterliğe dair şimdiye kadar ele

aldığımız daha soyut fikirleri, daha gündelik hayata ilişkin somut durumlarla

ilişkilendirmemize olanak sağlıyor.

Toplumun üçte ikisi oğlunun/kızının farklı etnik kökenden birisiyle evlenebileceği, yarıdan

fazlası Başbakan’ın veya Devlet Başkanı’nın yuhalanabileceği, yine üçte ikisi

“hamileliğin sadece kadını ilgilendirdiği, devletin veya kamu kurumlarının

karışmaması gerektiği” fikrindedir.

Bekleneceği gibi gençler, eğitimliler, modern hayat tarzına sahip olanlar bu konularda daha

hoşgörülü bir bakışa sahiplerdir. Siyasi tercih olarak Ak Parti seçmeni bu konularda

diğerlerine göre daha düşük hoşgörü göstermektedir.

Kimlikler üzerinden bakıldığında ise otoriterler ile otorite karşıtları arasındaki fark bariz

biçimde görülüyor. Otoriterlere göre farklı etnik kökenden biriyle evlenmek ve

hamileliğin yalnızca kadını ilgilendirdiği fikirlerine otorite karşıtlarına kıyasla daha

fazla karşı çıkıyorlar.

Otoriter ve otorite karşıtı kimlikler arasında Başbakan veya Devlet Başkanı’nın

yuhalanabilmesi konusunda daha bariz farklılaşma oluşuyor ve otoriterler yuhlamaya

daha net biçimde karşı çıkıyorlar.

Milliyetçi, muhafazakar ve antilaik kimliklerini sahiplenenler de gündelik hayat pratiklerinde

otoriterlere benzer pozisyon alıyorlar.

5

8

5

15

24

12

15

13

16

44

38

48

21

16

18

% 0 % 50 % 100

Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya

kamu kurumları karışamaz.

Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da

yuhalanabilir.


Gündelik hayat pratiklerinde otorite



5

6

11

6

4

6

3

4

5

11

26

29

9

12

20

8

9

16

8

18

12

7

23

14

6

24

17

42

38

38

41

44

45

50

47

48

34

12

11

36

18

16

33

15

13

% 0 % 50 % 100

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

Otorite karşıtı

Ortada

Otoriter

Bir

ülk

ed

e b

ir

de

vle

t b

aşk

an

ı

da

, b

aşb

ak

an

da

yuh

ala

na

bilir

.

Ha

mile

lik

sa

de

ce

ka

dın

ı ilgile

nd

irir

,

de

vle

t ve

ya k

am

u

ku

rum

ları

ka

rışa

ma

z.

Kız

ım/o

ğlu

m

fark

lı e

tnik

kö

ke

nd

en

bir

iyle

evle

ne

bilir

.

Kimliklere Göre Hayat Pratikleri



6.8. Otoriterlik, Kümelenmeler ve Farklılaşmalar

6.8.1. Kümeler

Haziran’14 Barometresi’nin verilerine kümeleme analizi4 uygulandığında toplumda kimlikler

ve otoriterlik bakımından anlamlı ve kavramak açısından yararlı iki küme olduğu

ortaya çıkıyor. “Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme” olarak

adlandırabileceğimiz küme toplumda yüzde 63, “Liberalliğe - Anti milliyetçiliğe - Anti

otoriterliğe yatkın küme” olarak adlandırabileceğimiz ikinci küme de yüzde 37

oranındadır.

“Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme” kadınlar içinde erkeklere kıyasla

biraz daha fazla. Gençlere kıyasla yaşlılar arasında da daha fazla. Ama daha bariz

farklılaşma eğitim seviyesine göre gözleniyor: üniversite eğitimliler arasında “Liberal

– Anti-milliyetçi - Anti otoriterliğe yatkın küme”nin ağırlığı daha yüksek.

4 Kümeleme analizi (Clustering Analysis) araştırmanın tüm veri ve bulguları içinde yer alan ve doğal gruplamaları kesin olarak

bilinmeyen birimleri, değişkenleri ya da birim ve değişkenleri birbiriyle benzer olan alt kümelere ayırmaya yardımcı olan

yöntemler topluluğudur. Kümeleme analizi veriyi anlamlı ve yararlı kümelere ayırır..

14

26

59

77

15

8

59

28

13

59

31

10

6

16

78

58

16

27

27

26

48

30

26

44

0 50 100

AntiLaik

Ortada

Laik

Milliyetçi

Ortada

AntiMilliyetçi

Muhafazakar

Ortada

Liberal

Otoriter

Ortada

Otorite karşıtı

La

iklik

Milliye

tçilik

Mu

ha

faza

ka

rlık

Oto

rite

rlik

Kümeler ve kimlikler




Ak Parti ve MHP seçmenleri diğer parti seçmenlerinden daha bariz biçimde ayrılıyor ve

beraber profile sahipler. Bu iki seçmen grubu içinde “Muhafazakar- Milliyetçi -

Otoriter” kümenin ağırlığı çok fazla. Buna karşılık daha ağırlıklı olarak CHP içinde

olmak üzere BDP seçmenlerinde de “Liberal – Anti-milliyetçi – Anti-otoriter” kümenin

ağırlığı fazla.

Eğitim seviyesine benzer biçimde hayat tarzı da en önemli belirleyici ve farklılaştırıcı

unsurlardan bir tanesi. Modernlerden dindar muhafazakarlığa doğru “Muhafazakar –

Milliyetçi – Otoriterliğe yatkın” kümenin ağırlığı artıyor.

66

41

21

74

58

38

69

64

54

62

65

34

59

79

26

42

62

31

36

46

38

35

% 0 % 50 % 100

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

44+ yaş

29 - 43 yaş

18 - 28 Yaş

Erkek

Kadın

An

ne

Eğit

imE

ğit

imY

aş

Cin

siy

et

Kümelerin demografileriMuhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın kümeLiberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme

49

52

53

35

82

22

88

51

48

47

65

18

78

12

% 0 % 50 % 100

Oy kullanmaz

Kararsız

Diğer

BDP

MHP

CHP

Ak Parti

Kümelerin demografileri




İlginç bir başka bulgu da yeni orta sınıfla ilgili. Teoriden ve medyada yazılanlardan farklı

olarak yeni orta sınıf içinde, alt sınıflar kadar “Muhafazakar – Milliyetçi – Otoriterliğe

yatkın” kümeden olan insan bulunuyor ve üçte ikilik oranla kümenin çoğunluğunu

oluşturuyorlar.

Metropolleşmeye paralel olarak “Liberal – Anti-milliyetçi – Anti-otoriter” kümenin ağırlığı

artıyor.

6.8.2. Kümeler ve Otoriterlik

Kümeleme analizi sonrasında tespit edilen ve bir önceki bölümde anlamlandırılmaya

çalışılan iki kümenin otoriterliğe dair soruların tümünde farklı ve hatta birbirine zıt

tercihleri olduğu görülmektedir.

Aşağıdaki grafikte görüleceği gibi tüm konularda “Muhafazakarlığa – Milliyetçiliğe -

Otoriterliğe yatkın” küme içinde bulunanlar otoriterliği yansıtan tutum alırlarken,

“Liberalliğe - Anti-milliyetçiliğe - Antiotoriterliğe yatkın” kümedekiler otorite karşıtı bir

tutum almaktadırlar.

74

67

56

69

66

68

45

83

71

37

26

33

44

31

34

32

55

17

29

63

% 0 % 50 % 100

Kır

Kent

Metropol

Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir

Dindar muhafazakar


Modern

Ye

rle

şim

Eko

no

mik

sın

ıfla

rH

aya

t ta

rzı

Kümelerin demografileriMuhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme



2,9

3,3

2,5

3,9

3,1

3,3

3,9

3,4

3,1

3,6

2,9

3,3

2,9

3,4

4,0

4,2

1,8

3,1

2,3

2,5

3,0

2,5

2,2

2,7

1,9

2,3

1,8

2,0



Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan

kanunlar yapılabilir.

Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır.


azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır.

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir.



Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir.


yaşayamaz.



Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır.


kullanmak gerekebilir.

İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek

yememeli.

Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim

her türlü ulaşımı engelleyebilir.

Kümelerin otoriterliğe dair tercihleri



1.Kesinlikle 2.Yanlış 3.Ne yanlış 4.Doğru 5.Kesinlikle

Yanlış Ne doğru Doğru


6.8.3. Kümeler, Farklılıklar, Otoriterlik

Otoriterliğe yatkınlık ya da karşıtlık tutumlarını anlamlandırmak için kümeleme analizi

sonucu tespit edilen iki küme aşağıdaki radyan grafikte görüldüğü gibi oldukça

açıklayıcı ipuçları sunuyor.

Birey-güç ilişkisi konusunda kümeler arasında farklılaşma yoksa da toplum düzeni ve düzen

için yasaklayıcılık, gerektiğinde güç kullanımı ve etnik farklılıklara bakış konularında

iki küme de farklı tutumlar geliştiyorlar.

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı






Otoriterlik konusunda bariz farklılaşmalardan biri, hayat tarzları göre oluşmaktadır.

Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi modernler daha otorite karşıtı bir tutum

geliştirmektedirler. Geleneksel ve dindar muhafazakar hayat tarzlarındaki insanlar

diğer konularda çok benzer tutum alsalar da, toplum düzeni ve gerektiğinde

yasaklayıcılık boyutunda dindar muhafazakarlar otoriterliğe daha yatkın tutum

geliştirmektedirler.

Otoriterlik konusunda farklı tutumları en iyi açıklayan unsurlardan bir diğeri de eğitim

seviyesi ve anne eğitim seviyesi olarak ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki grafikte

görüldüğü gibi eğitim seviyesine bağlı olarak doğrudan otoriterlik konusundaki tutum

doz değiştirmektedir. Eğitim seviyesi arttıkça anti-otoriterlik de artmaktadır.

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı



Modern


Dindar muhafazakar

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı



Lise altı

Lise

Üniversite


Siyasi tercihler otoriterlik konusundaki tutumları açıklayan bir diğer kümelenmedir. Ak Parti

ve MHP seçmenleri otoriterliğe yatkın ve paralel bir tutum geliştirmektedirler. Toplum

düzeni için yasaklamaları Ak Parti seçmeni MHP seçmenine kıyasla daha yüksek

dozda desteklerken diğer konularda benzer tutum almaktadırlar.

CHP ve BDP seçmenleri de benzer bir paralellik içinde olmalarına karşın toplum düzeni

boyutunda BDP seçmeni, etnik farklılık boyutundaysa CHP seçmeni biraz daha

otoriterliğe/ kısıtlayıcılığa yatkın görünmektedirler.

İlginç bulgulardan birisi de aşağıdaki grafikte görülmektedir. Yeni orta sınıf, varsayılanın

aksine otoriterlik boyutlarının tümünde alt sınıflarla beraber otoriterliğe daha yatkın

görünmektedirler.

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı



Ak Parti

CHP

MHP

BDP

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0Toplum Düzeni

Güç Kullanımı



Alt gelir

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst gelir


6.9. Otoriterlik ve Boyutları

Prof. Dr. Ömer Faruk Gençkaya

Son zamanlarda Türkiye’de devletin hak ve özgürlükler alanındaki uygulamaları üzerine

hazırlanan raporlarda ve yazılan yazılarda “modern otoriterlik” ya da “post-modern

otoriterlik” kavramları kullanılmaktadır. Devletin başta iç ve dış tehditlere karşı öncelikli

mücadele doktrini, haklar ve özgürlükler konularındaki sınırlamaları ile kamu görevlileri eliyle

uygulanan ayrımcılık, farklı muamele ve ötekileştirme yaklaşımları tartışılmaktadır.

Çoğunluğun iradesiyle ve çoğunluğun değerleriyle toplumun her kesimini kapsayacak

politikaların üretildiği ve medeniyetin yeniden inşa edildiği iddia edilmektedir. Bununla

birlikte, devlet politikaları halkın bu konulardaki görüşlerinden bağımsız bir biçimde

değerlendirilemez. Uluslararası bilimsel çalışmalar halkın temel hak ve özgürlükleri daha çok

soyut anlamda desteklediğini; bu alandaki somut uygulamaları ise daha az desteklediğini

göstermektedir.

Adorno ve arkadaşlarının (1950) otoriterliği ölçmek üzere geliştirdikleri “F” dizgesi

(gelenekçilik, otoriteye itaat, öznellik karşıtlığı, batıl inanç ve klişe, güç ve “güçlülük”, yıkıcılık

ve kuşkuculuk, bilinçsiz ve duygusal gösterim ve cinsiyet vurgusu) yerine Altemeyer (1996),

otoriterliğin öğrenilen toplumsal bir tutum olduğunu belirterek başlıca “otoriteye itaat,”

“gelenekçilik” ve “dış gruplara tahammülsüzlük” göstergeleriyle açıklamaktadır. Özellikle,

dış dünyayla ilgili kronik “tehdit” algısı ve belirsizliğe tahammülsüzlük bireylerin otoriterlik

derecelerini etkilemektedir. Otoriterliğe yüksek değer veren bireyler olayları “siyah” ve

“beyaz” olarak görmekte; tahammülsüz ve kuşkucu olmaktadırlar. Bu durum, bilişsel

süreçleri olumsuz etkilemekte ve bireylerin davranışlarında esnekliği azaltmaktadır.

Dolaysıyla, olumsuz duygular düşünce-eylem ilişkisini sınırlarken, olumlu duygular açık

düşünce, sorgulama ve yaratıcılığı artırmaktadır.

Konda tarafından Haziran 2014’te Türkiye genelinde 2590 denekle yapılan saha

çalışmasında kullanılan ve Altemeyer’in üçlü dizgesini tanımlamaya çalışan ifadeleri içeren

19 göstergeden oluşan “otoriterlik” dizgesine verilen yanıtlar çerçevesinde aşağıdaki

gözlemleri yapmak olanaklıdır.

Öncelikle, deneklerin kendilerini nasıl tanımladıkları sorularına verilen yanıtlar arasında 3

unsur önem taşımaktadır: Liberal/Muhafazakâr, Otorite karşıtı/Otoriter ve Laik

olmayan/Laik. Deneklerin bu kavramları nasıl tanımladıkları bilinmemekle birlikte;

kararsızlar dağıtılmadan deneklerin yüzde 63’ü kendisini laik, yüzde 45’i muhafazakâr ve

yüzde 45’i otoriter olarak tanımlamıştır. Daha çok laik, oldukça muhafazakâr ama ortalama

olarak otoriter bir kimlik göstergesinin bulunduğu söylenebilir. Aşağıdaki analizlerle çelişki

oluşturacak bir biçimde, oldukça dışa açık, eşitlikçi, barışçı ancak bir o kadar da milliyetçi

değerlerle kendini tanımlamak yaygındır. Bu tanımlamaların, deneklerin kendilerini

“görmek” istedikleri konum yanında, hem toplumsal yapının bir yansıması hem de özellikle

resmi eğitimin yarattığı ve yapısallaşmış düşünce sisteminin ürünü olduğu söylenebilir.

Otoriterlik dizgesinde, “alışılmış durum/kamu düzeni/geleneksel yapının korunması”

şeklinde tanımlayacağımız bir grup göstergeye bakıldığında; denekler, bir yandan

özgürlüklerin sınırlanmasını öte yandan (silahlı) güç kullanılmasını büyük oranda


desteklemektedirler. Dış tehdidin arttığı günümüzde “düşman” algısı ve silahlı kuvvetlerin

gücü oldukça önemsenmektedir. Ayrıca, kamu düzeninin korunması için silahlı güç

kullanılması ve siyasi partileri de kapsayacak bir biçimde kamu düzenini bozucu örgütlerin

kapatılması deneklerin neredeyse 2/3’ünden daha fazlası tarafından desteklenmektedir.

Özellikle, siyasi partilerin kapatılmasına verilen destekleyici yanıtlar, genel olarak

örgütlenme özgürlüğü ve özel olarak farklılıkların örgütlenmesi üzerindeki olumsuz tutumları

temsil etmektedir. Geleneksel yaşam tarzının korunması söz konusu olduğunda, daha az

olmakla birlikte güç kullanılması deneklerin yüzde 60’ı tarafından olumlu görülmektedir. Bu

göstergelerin bir bileşkesi olan “vatanseverlik” ve “gelenekçilik” (toplumsal yaşam tarzına

bağlılık) deneklerin yüzde 80’i tarafından önemli bir değer olarak tanımlanmaktadır. Bununla

birlikte, bu tutumların (vatanseverlik ve gelenekçilik) hangi hedefe yönelik olarak ve hangi

koşullarda ortaya çıktığını analiz etmek gerekir.

Dizgenin ikinci grubunu oluşturan “farklılıklara ve dış gruplara tahammülsüzlük”

göstergelerine (özellikle “Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir”, “İfade

özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı göstermez” ve “Farklı etnik

kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar yapılabilir” ifadeleri) verilen

yanıtlarda deneklerin tam ortadan ikiye ayrıldıkları görülmektedir. Farklı din ve kültürlerden

bireylerin evlenmesine yönelik olumlu tutum, yıkıcı düşüncelerin eğitim müfredatında yer

alması konusunda oldukça sınırlayıcı bir tutum almaktadır. Yakın dönemde azınlık dil ve

kültürlerinin öğretilmesi alanındaki politik gelişmelerin etkisine karşın deneklerin ancak

yarısından biraz fazlasının eğitim alanında çoğulculuğa olumlu yaklaştığı görülmektedir.

Azınlık hakları konusunda, deneklerin yaklaşık yüzde 60’ının “çoğunlukçu” iradenin

“çoğulcu” yapı ve süreçlerin gelişmesini karşı oldukları söylenebilir. Son olarak, bu grupta

yer alan göstergelerle “vatanseverlik” ve “gelenekçilik” (toplumsal yaşam tarzına bağlılık)

arasında olumsuz bir ilişki bulunmaktadır. Bir başka deyişle, vatanseverlik ve gelenekçilik

yaklaşımının bir fonksiyonu olan kamu düzeni ve geleneksel yapının korunması, “tehdit”

algısı ve belirsizliğe karşı duruş gereksinimi nedeniyle, çoğulcu düşüncenin gelişmesini

engellemektedir.

Lidere duyulan gereksinim tüm göstergeler içerisinde yüzde 85 ile en yüksek orana sahiptir.

Liderlik, bir yandan günlük yaşamada “gerçek” bir gereksinim, öte yandan kamu düzeninin

korunması, vatanseverlik ve gelenekçilik göstergelerinin gerçekleşmesi için zorunludur.

Toplumsal ve siyasal yaşamda “lidere bağlılık”, liderin kitlelere “adanmışlığı” ve liderlik

ağları, ister istemez daha merkeziyetçi, tahammülsüz ve otoriter bir siyasal kültürü devam

ettirmektedir.

Döndürülmüş faktör analizi sonuçları ise “otoriterliğin” esas olarak iki boyutu bulunduğunu

göstermektedir: kamu düzeni ve geleneksel yapının korunması (1. bileşen) ve vatansever

liderlik (2. bileşen). Birinci bileşenin 10 tanımlayıcısı (madde sayısı) bulunmaktadır. En güçlü

tanımlayıcılar, kamu düzeni ve geleneksel yaşam tarzının yasa ve güç kullanılarak

korunmasını ifade eden göstergelerdir. İkinci bileşen vatanseverlik, adanmış liderlik, yıkıcı

fikirlere karşıtlık ve kötü alışkanlıkları olanların iyi insanlarla yaşayamayacağını öngören 4

göstergeden oluşmaktadır.

Kamu düzeninin korunması bireylerin güvenlik, gelecekten emin olma ve istikrar arayışının

sonucudur. Ayrıca, yönetim ideolojisinin tekçi ve merkeziyetçi yaklaşımının eğitim yoluyla


öğrenilmesinin daha türdeş bir yapının ve çoğunluğun değer ve tutumlarının benimsenmesi

yolunda bir algı yarattığı söylenebilir. Bu bağlamda, farklılıklar vatanseverlik ve toplumun

yaşam tarzına bağlı kaldıkları sürece tahammül gösterilebilmektedir. Bu yaklaşım, düzenli,

güçlü ve çoğunluğun “ortak hedefleri” doğrultusunda örgütlenmiş bir otoriteye gereksinim

duymaktadır. Bu gereksinim, güçlü bir devlet yanında güçlü bir liderlik tarafından ya da

birlikte sağlanabilir. Bir başka deyişle, toplumsal değerlere saygı duyan ve “iyi bir insan” olan

vatansever bir liderin otoritesi, bireylerin güvenlik, gelecekten emin olma ve istikrar

arayışının aracı olmaktadır. Sonuç olarak, birey kişisel güce sahip olmadığında kendisinin

içinde yer aldığı durumu kendi adına benimseyip koruyacak ve kollayacak bir lider

gereksinimi duymaktadır. Bu liderin de kendisi gibi gerektiğinde zor kullanarak mevcut

düzeni koruması gereklidir.


7. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ

7.1. Araştırmanın Genel Tanımı

Bu raporun dayanağı olan araştırma, KONDA Barometresi aboneleri için, KONDA Araştırma

ve Danışmanlık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir.

Araştırmanın saha çalışması 7-8 Haziran 2014 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Bu rapor,

Türkiye’deki 18 yaş üstü yetişkin nüfusun, saha çalışmasının yapıldığı günlerdeki

siyasal eğilimlerini, tercihleri ve profillerini yansıtmaktadır.

Araştırma, Türkiye’nin 18 yaş üstü yetişkin nüfusunu temsil edecek deneklerin

tercihlerindeki eğilim ve değişimleri belirlemek ve izlemek için tasarlanmış ve

uygulanmıştır.

Araştırmanın bulgularının hata payı, yüzde 95 güven aralığında +/- 2, yüzde 99 güven

aralığında yüzde +/- 2,6’dır.

7.2. Örneklem

Örneklem, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin

nüfus büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile 12 Haziran 2011 genel seçimlerinin

mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır.

Yerleşim yerleri önce kır/kent/metropol olarak ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak

örneklem tespit edilmiştir.

Araştırma kapsamında, 30 ilin merkez dâhil 104 ilçesine bağlı 149 mahalle ve köyünde

2590 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir.

Gidilen il 30

Gidilen ilçe 104

Gidilen mahalle/köy 149

Görüşülen denek 2590

Her bir mahallede gerçekleştirilen 18 anket için yaş ve cinsiyet kotası uygulanmıştır.

Yaş grubu Kadın Erkek



44 yaş ve üstü 3 denek 3 denek


Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller

1 İstanbul İstanbul

2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne

3 Ege İzmir, Denizli, Kütahya, Uşak

4 Doğu Marmara Bursa, Eskişehir, Kocaeli

5 Batı Anadolu Ankara, Konya

6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin

7 Orta Anadolu Kayseri, Niğde, Sivas

8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat

9 Doğu Karadeniz Trabzon

10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan

11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van

12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa

Görüşülen deneklerin bölgelere ve yerleşim yerleri türüne göre dağılımı aşağıdaki tablodadır.

Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam

1 İstanbul

19,2 19,2

2 Batı Marmara 2,1 3,4

5,5

3 Ege 3,9 6,3 5,5 15,7

4 Doğu Marmara 1,1 2,8 4,7 8,6

5 Batı Anadolu 0,7

9,7 10,4

6 Akdeniz 3,1 2,7 6,0 11,9

7 Orta Anadolu 1,3 2,1 1,0 4,4

8 Batı Karadeniz 2,7 3,5

6,2

9 Doğu Karadeniz 1,4 2,1

3,5

10 Kuzeydoğu Anadolu 1,4

1,4

11 Ortadoğu Anadolu 1,4 2,1

3,5

12 Güneydoğu Anadolu 2,1 3,5 4,2 9,7

21,1 28,5 50,3 100,0


8. TÜM CEVAP DAĞILIMLARI

8.1. Deneklerin Profili

Cinsiyet Yüzde

Kadın 48,8

Erkek 51,2

Toplam 100,0

Yaş Yüzde

18 - 28 yaş 28,7

29 - 43 yaş 34,9

44+ yaş 36,4

Toplam 100,0

Eğitim durumu Yüzde





Lise mezunu 30,9


Yüksek lisans / doktora 1,4

Toplam 100,0

Babanın eğitim durumu Yüzde





Lise mezunu 13,0



Toplam 100,0


Anne eğitim durumu Yüzde




Ortaokul mezunu 8,5

Lise mezunu 7,0



Toplam 100,0

Çalışma durumu Yüzde

Devlet memuru 5,0

Özel sektör 6,7

İşçi 10,2

Esnaf 7,5

Tüccar / işadamı 1,1

Serbest meslek sahibi 1,7

Çiftçi, ziraatçı, hayvancı 5,1

Çalışıyor, diğer 4,2

Emekli 11,7

Ev kadını 31,9

Öğrenci 10,0

İşsiz 4,3

Çalışamaz halde ,7

Toplam 100,0


Hayat tarzı kümesi Yüzde

Modern 29,2

Geleneksel muhafazakar 47,7

Dindar muhafazakar 23,1

Toplam 100,0

Örtünme durumu Yüzde

Örtünmüyor 27,8

Başörtüsü 48,8

Türban 8,6

Çarşaf ,4

Bekar erkek 14,4

Toplam 100,0

Etnik köken Yüzde

Türk 79,5

Kürt 13,6

Zaza 1,1

Arap 2,1

Diğer 3,7

Toplam 100,0

Din/Mezhep Yüzde

Sünni Müslüman 91,6

Alevi Müslüman 6,0

Diğer 2,4

Toplam 100,0

Dindarlık Yüzde

İnançsız 2,5

İnançlı 29,8

Dindar 56,8

Sofu 10,9

Toplam 100,0


Haber seyrettiği TV kanalı Yüzde

ATV 12,9

CNNTürk 2,5

Fox TV 7,5

Habertürk 3,6

Halk TV 5,2

Kanal 7 3,5

Kanal D 13,2

Kanaltürk ,7

NTV 3,6

Roj TV ,8

Samanyolu 4,8

Show TV 5,1

Star 6,6

TRT 10,7

Ulusal 1,7

Yerel kanallar 1,7

Diğer kanallar 7,3

Cevap yok 8,6

Toplam 100,0

Aylık hane geliri Yüzde

300 TL ve altı 1,3

301 - 700 TL 7,5

701 - 1200 TL 28,2

1201 - 2000 TL 33,9

2001 - 3000 TL 16,6

3001 TL ve üstü 12,4

Toplam 100,0


Hane kişi sayısı Yüzde

1 - 2 kişi 17,8

3 - 5 kişi 67,8

6 - 8 kişi 12,4

9 ve daha fazla kişi 2,0

Toplam 100,0

Otomobiliniz var mı? Yüzde

Evet 42,1

Hayır 57,9

Toplam 100,0

Nerede büyüdünüz? Yüzde

Köy 31,2

Kasaba 5,8

İlçe 25,3

Şehir 26,1

Büyükşehir/Metropol 11,5

Toplam 100,0

Doğum yeri Yüzde

İstanbul 7,7

Batı Marmara 5,1

Ege 15,6

Doğu Marmara 6,7

Batı Anadolu 6,6

Akdeniz 12,3

Orta Anadolu 7,4

Batı Karadeniz 9,2

Doğu Karadeniz 6,4




Yurtdışı 1,2

Toplam 100,0


Baba doğum yeri Yüzde

İstanbul 2,9

Batı Marmara 5,6

Ege 14,3

Doğu Marmara 5,9

Batı Anadolu 6,2

Akdeniz 11,8

Orta Anadolu 8,9

Batı Karadeniz 10,0

Doğu Karadeniz 8,0




Yurtdışı 1,9

İstanbul 100,0

Oturulan evin tipi Yüzde

Geleneksel ev 39,0

Gecekondu 4,4

Apartman 51,8

Lüks konut 4,8

Toplam 100,0

Yerleşim kodu Yüzde

Kır 21,1

Kent 28,5

Metropol 50,3

Toplam 100,0


Anketin yapıldığı bölge Yüzde

İstanbul 19,2

Batı Marmara 5,5

Ege 15,7

Doğu Marmara 8,6

Batı Anadolu 10,4

Akdeniz 11,9

Orta Anadolu 4,4

Batı Karadeniz 6,2

Doğu Karadeniz 3,5




Toplam 100,0


8.2. Ayın Teması: Otoriterlik

Herhangi bir toplumsal kuruluşa üye misiniz? Yüzde

Hiçbir toplumsal kuruluşa üye değilim 87,3

STK üyesi 4,3

Siyasi parti üyesi 6,6

Meslek odası üyesi 2,2

Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir. Yüzde


Yanlış 26,0


Doğru 45,4


Toplam 100,0

Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır. Yüzde


Yanlış 15,5


Doğru 51,6


Toplam 100,0

Kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin

verilmelidir. Yüzde


Yanlış 21,8


Doğru 41,4


Toplam 100,0


Kamu düzenini bozma ihtimali olan bazı siyasi partiler/gruplar

yasaklanabilir. Yüzde


Yanlış 14,1


Doğru 52,3


Toplam 100,0

Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır. Yüzde


Yanlış 37,3


Doğru 18,7


Toplam 100,0

Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için kuvvet(güç) kullanmak

gerekebilir. Yüzde


Yanlış 29,2


Doğru 35,5


Toplam 100,0

İfade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı

göstermez. Yüzde


Yanlış 15,7


Doğru 49,0


Toplam 100,0


İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik ve toplumun yaşam

tarzına bağlılıktır. Yüzde


Yanlış 6,4


Doğru 58,0


Toplam 100,0

Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir. Yüzde


Yanlış 26,5


Doğru 36,5


Toplam 100,0

Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar

yapılabilir. Yüzde


Yanlış 42,9


Doğru 13,3


Toplam 100,0

Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı

okul açması yasaklanmalıdır. Yüzde


Yanlış 35,2


Doğru 26,8


Toplam 100,0


Ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok, cesaretli, azimli ve

kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır. Yüzde


Yanlış 4,9


Doğru 54,0


Toplam 100,0

Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir arada yaşayamaz. Yüzde


Yanlış 35,3


Doğru 30,1


Toplam 100,0

Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır. Yüzde


Yanlış 7,4


Doğru 56,6


Toplam 100,0

İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek yememeli. Yüzde


Yanlış 38,1


Doğru 20,3


Toplam 100,0


Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim her türlü

ulaşımı engelleyebilir. Yüzde


Yanlış 27,2


Doğru 33,6


Toplam 100,0

Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir. Yüzde


Yanlış 24,2


Doğru 38,2


Toplam 100,0

Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları

karışamaz. Yüzde


Yanlış 15,0


Doğru 43,5


Toplam 100,0

Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir. Yüzde


Yanlış 12,4


Doğru 48,2


Toplam 100,0


Politik / Apolitik Yüzde

Politik – Bana çok uygun 20,9

Politik – Bana daha uygun 26,8

Fikrim yok 30,1

Apolitik – Bana daha uygun 11,1

Apolitik – Bana çok uygun 11,1

Toplam 100,0

Liberal / Muhafazakar Yüzde

Liberal- Bana çok uygun 10,8

Liberal- Bana daha uygun 14,3

Fikrim yok 27,5

Muhafazakar- Bana daha uygun 25,9

Muhafazakar- Bana çok uygun 21,5

Toplam 100,0

Sağcı / Solcu Yüzde

Sağcı- Bana çok uygun 22,0

Sağcı- Bana daha uygun 23,0

Fikrim yok 30,9

Solcu- Bana daha uygun 12,2

Solcu- Bana çok uygun 11,8

Toplam 100,0

Otorite karşıtı / Otoriter Yüzde

Otorite karşıtı- Bana çok uygun 11,2

Otorite karşıtı- Bana daha uygun 11,9

Fikrim yok 29,7

Otoriter- Bana daha uygun 28,2

Otoriter- Bana çok uygun 18,9

Toplam 100,0


Laik olmayan / Laik Yüzde

Laik olmayan- Bana çok uygun 4,7

Laik olmayan- Bana daha uygun 6,8

Fikrim yok 22,8

Laik- Bana daha uygun 31,0

Laik- Bana çok uygun 34,8

Toplam 100,0

Dışa açık / Dışa kapalı Yüzde

Dışa açık- Bana çok uygun 36,3

Dışa açık- Bana daha uygun 29,6

Fikrim yok 22,5

Dışa kapalı- Bana daha uygun 7,6

Dışa kapalı- Bana çok uygun 4,0

Toplam 100,0

Saldırgan / Barışçı Yüzde

Saldırgan- Bana çok uygun ,8

Saldırgan- Bana daha uygun 1,9

Fikrim yok 10,6

Barışçı- Bana daha uygun 30,5

Barışçı- Bana çok uygun 56,2

Toplam 100,0

Eşitlikçi / Seçkinci Yüzde

Eşitlikçi- Bana çok uygun 52,6

Eşitlikçi- Bana daha uygun 30,4

Fikrim yok 9,8

Seçkinci- Bana daha uygun 4,0

Seçkinci- Bana çok uygun 3,2

Toplam 100,0


Milliyetçi olmayan / Milliyetçi Yüzde

Milliyetçi olmayan- Bana çok uygun 8,7

Milliyetçi olmayan- Bana daha uygun 5,8

Fikrim yok 15,9

Milliyetçi- Bana daha uygun 29,6

Milliyetçi- Bana çok uygun 40,0

Toplam 100,0

Evrensel / Yerel Yüzde

Evrensel- Bana çok uygun 30,8

Evrensel- Bana daha uygun 20,7

Fikrim yok 20,6

Yerel- Bana daha uygun 13,7

Yerel- Bana çok uygun 14,2

Toplam 100,0

Avrupalı / Asyalı Yüzde

Avrupalı- Bana çok uygun 17,4

Avrupalı- Bana daha uygun 16,3

Fikrim yok 33,0

Asyalı- Bana daha uygun 14,5

Asyalı- Bana çok uygun 15,1

Toplam 100,0

8.3.

Yıldızposta Caddesi

Çiğdem Apt. No:11 D:6

Esentepe - Şişli / İstanbul

Tel: 212 275 17 66

Faks: 212 275 17 68

www.konda.com.tr

http://twitter.com/kondaarastirma

http://twitter.com/kondaarastirma

barometresi · 2017-03-26 · ama daha bariz farklılaşma eğitim seviyesine göre gözleniyor ve...

Documents