٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

1

ھفتنامیكی رۆژناموانیی گشـــتیی ئــــازادە

دەزگای چاپ و بوكردنوەی "بدرخان" دەریدەكات

ژمارە (١١٧) ھینی ٢٠٠٩/٥/٨ زایینیبرانبر ب گونی ٢٧٠٩ی كوردی

سای نۆیم

www.bedirxan.netبدرخانی و لسر الچ لموپاش، ل گشت الوە دەتانھاڕن وەكو ئاشbedrxan@yahoo.com

كیفاح ئمین ل ژیانی تایبت و ئدۆنیس بۆ

ھفتنامی بدرخان دەدوێ

* پاشكۆیك لمڕ مژووی كۆنی كوردستان لالین د. مولود ئیبراھیم حسن، الپڕەكانی ٢٠-٢٣* موحسین ئاوارە ل چاالكی دەزگای بدرخان بۆ سویدو ئمانیاو ھۆنداو یۆنان دەدوێ

* جمال عبدول وەمی ساالر عزیز دەداتوە* دزار حسن رای پشوەخت رادەگینت

* دیداری ھونرمندان جبار معروف و ئحمد محموود ل بدرخان بخونرەوە

رۆژبیانی پاش ٦٧ ساڵ فایلی رەمزی نافع رەشید ل ئمانیا دەدۆزتوەو بدرخان بوی دەكاتوە

تایبت ب بدرخانبۆ یكمین جار خوندكاركی كورد بـــۆ وەرگرتنـــی نامی دكتۆرا "فرســـت رۆژبیانی" ھۆمبۆدت زانكـــۆی لـــ كل برلیـــن دەخون، فایلی تكۆشری كورد "رەمزی نافع" دەدۆزتوە و ئاشكرای دەكا، یوەندی برەمـــزی ھیچ پ كبكو نبووە، نازییكانوە وان داوای ھاریكاریان لئـــكردووە... بدرخان ل نزیكوە ل دیداركی لگڵ خوندكاری ناوبراو ك نامكی سبارەت ب "پیوەندییكان ئمانیای كوردستان باشووری ب نازی

.١٩٣٣-١٩٤٥"ــفرست رۆژبیان لدایكبووی شـــاری ل ١٩٦٦ــــ ســـای ھولـــر، بشـــی مـــژووی كۆلیژی پروەردەی ل زانكۆی موســـ تواو كردووە، سای ٢٠٠٧ بوانامـــی ماســـتری لـــ رۆژھتناســـی ئمانی ،زانكۆی موس وەرگرتووە لدواتر ل "١٩٩٢"ەوە ل دەرەوەی

ی "١٩٩٤"ەوە لسا و ل تو ،یجمانیا نیشـــتتی ئو ندكاری دكتۆرایستاش خوئ ل ھومبۆـــدت زانكـــۆی لبرلین، ل كۆلیژی فلسفی ســـیم دەخونـــ، تـــزی دكتۆراكشی لسر پیوەندی باشـــووری لگڵ نازییكان كوردستان ل سای "١٩٣٣ تا ١٩٤٥"، سبارەت ب ھبژاردن ی دكتۆرایو نامو ئامانج لل ھمبـــر پیوەندی كورد و نازییكان، فرست رۆژبیانی گوتـــی: كاتـــك تـــۆ كاركی ئكادیمی دەنووســـییوە ھر قســـیكت كرد یا ھر رایك دەربـــی، دەبـــ بنمایكی ،بیی ھنامگزانستی و بل ســـردەمی جنگی دووەمی ژر ل كوردســـتان جیھانیدا دەستی ئینگلیزدا بوو، خك داگیركرە لـــو ھویاندەدا رزگاریـــان ب، دەشـــیانزانی ك ،یـــھ نادیار ھزكـــی نازییـــكان بـــوون لـــ دژی ئینگلیـــز ل جنگـــدا بوون، تا ســـای ١٩٤٣ ســـركوتن نازییكان ســـركوتن دوای ســـردەكوتن بســـر ھزی ئینگلیـــز و ھاوپیمانكانی، كوردیش ھیوای ئوەی ھبوو ك ئـــو ھـــزە "نازییكان" لوانی ببت فریادڕەسیان، بم بھیچ شـــوەیك ھیچ كوردك وەكـــو تنزیم نازی

نبووە.... یوەندییانو پبارەت بســـپرەســـندنی و ھۆكارەكانی ل ژمـــارەی داھاتوو دیدارك لگـــڵ فرســـت رۆژبیانی

بخوننوە...

تایبت ب بدرخان - سلمانیپاش تواوبوونی دیداری جیھانیی نقشــــبندی موالنــــا خالیــــدی ھفتنامــــی بدرخــــان لچند دیداركــــی جیــــاوازداو ھــــر بۆ ئــــو مبســــت لــــم ژمارەیدا موالنا ب تایبت پاشــــكۆیكی خالیــــد دەركردووە. بــــۆ زانیاری زیاتر بدرخان مامۆستا جعفر ی دیدارەكی باندامی لیژنئ ك

بوو دوواندو بم جۆرە ئاخفت:نقشــــبندی خالیدی موالنــــا وەك كســــایتییكی ئایینــــی و

كۆمیتی پایبرز و رۆشنبیركی خاوەن ھوست، رۆكی گرنگی لمژووی میللتكماندا بینیوە، موالنا خالیــــد لچندین بواردا خزمتی برچاوی كردووە، گڕانی كۆكردنوەی بــــدوای بكۆتایی زانســــتدا، لــــ برھمكانیــــدا ئو دواجاریش داوەتوەو رەنگی و ھیبووە خوندكار زانســــتی خلیفــــ و فقكانــــی لببش نكردووە، ئم سرەڕای ئوەی زانایی و دانایی لھسوكوت و ھوستكانیدا رەنگی داوەتوەو

توانیویتی زابت بســــر ئو دوچــــاری كــــ ئاســــتنگاندا، وەیئ ،وەی گرنگوە. ئبوەتــــك ئم زانا گورەی لســــر فكر بوەتوەو گرفت چندین تووشی تا دواجاریــــش ئگرچی خاوەنی جماوەركی زۆر لموریدو خك بوو، بم دانایانو وەك كسكی بــــوادار بھــــزری ناتوند وتیژی ك بجھشــــت، ملمالنكانــــی ئمش وەك رەفتاركی سیاســــی لو ســــردەمدا ھر لدانایكی وە كوالنــــا وەشــــاوەتوەك منیویستووە پشــــوی بخات ناو كۆمی كوردی ئو كاتوەو ئم كسایتیی رۆشنبیر تازەكرەوەی نقشبندیی سیاســــی و كورد، تا ئســــتا وەك پویســــت ئاوڕی لالین لندراوەتــــوە جــــدی كوردەوە، لكاتكدا لئوروپا و وتانی تر چندین كسی پسپۆر ســــرقای لكۆینوەن لســــر موالنــــا و كار و برھمكانی، تایبتمند گۆڤاركی لفڕەنسا ب نقشبندی دەردەچت یكك

تكرابــــوو بژمارەكانــــی تایبلموالنــــا خالید، لبــــر گرنگی موالنا و ئرككی نیشــــتمانی و مژووی بگرنگمان زانی دیداركی جیھانی بۆ كار و برھم و بیر و كاریگری لسر كۆمی كوردی و تریقتی نقشــــبندی و.. ھتد ركبخین، ھوماندا ب رەنگكی كوردستانی و ب بشداری چندین دامزراوەی فیكری و ئكادیمی ئم دیادرە ركبخین، ك بشوەیكی سركوتووان و ب ھوی ھموو الیــــك كارەكانی لــــ ٤/٢٧/ تا ٤/٢٩ كۆتایی پھات ب بشداری چندین كســــایتی ئكادیمی و كســــایتی ئایینی و رۆشنبیران یادی موالنا برز راگیراو چندین لكۆینوەی زانستی لبارەیوە پشكشــــكرا، ئمــــ جگــــ لو دوازدە كتبی ك لسر موالنا چاپكران و لمیانــــی دیدارەكدا بســــر ئامادەبووانی دیدارەكدا ئاشنابوون زیاتر بۆ دابشكران.

بو دیدارە...

دیداری جیھانی موالنا خالیدی نقشبندی سركوتووان بكۆتاھات

برگی فایلی دۆزراوەی رەمزی نافع ل كردەوەی مامۆت

نازم عومر دەباغ:نووســـینوەی بۆ پـــاش خۆئامادەكردن بیرەوەرییكانـــی ســـرۆك مـــام جالل عرەبـــی، "كـــوردی، زمـــان "٥" بـــئینگلیزی، فارسی، توركی". ك د. كمال فوئادو بنـــدەو د. فاتیحـــی قانیع بگ سرپرشتیمان كردووە، س پرۆفیسۆریش ل زانكۆكانی دەرەوەی ھرمی كوردستان

ل٢سرپرشتییان كردووە...

كـــورد زۆربی جار باس لـــوە دەكات، ك بۆچی پارەو پوول و ناســـنامو ئاو ب كوردی فرمانگاكانی عراق نووسینی نانووســـرن؟ كچـــی لـــ پشـــھاتكی چاوەڕواننكراودا خۆشنووس و دیزاینری دەست رەنگین محموود خۆشناو دیزاینی پاســـپۆرتی عراقـــی ب زمانـــی كوردی لپـــاڵ زمانكانی عرەبـــی و ئینگلیزی

ئامادەكرد...ل٣

حاجی موخلیس خاوەنی دەزگای تفسیر سبارەت ب تفسیری مالی گورە:

كیفاح ئمین ل ژیانی تایبت و ئدۆنیس بۆ كیفاح ئمین ل ژیانی تایبت و ئدۆنیس بۆ

ناســـینم بۆ ئدۆنیس بۆ ســـانی ١٩٩٨ دەگڕتوە، كاتك ل برلین ناسیم، ئو دە: تا من ل ژیان ماوم ونكانم نادەیتوە، منیش دەم: تا بژیت ونكانت الی من دەمنتوە، ھردووكمان رككوتووین بمجۆرە یكتر قبووڵ بكین، ھربۆی زۆرترین ونی دەگمنی تایبتی ئدۆنیس

ل١٦الی من، بكو ھی نووسرانی دیكش.

ھانا بۆ مام جالل دەبم بۆ ئوەی ڕوا، چونكدەر نھمان بكماندووبوون

كی مافناسسالل كل٥مام ج

ل١١-١٤

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

2

گونی ٢٧٠٩ی كوردی

2

ئاراستی سیمشڕە شڕعییت شـــڕە بـــت ھرچۆنـــك شـــڕعییت لشـــڕە شـــاپ باشـــترە، شـــڕە دندوكیـــش بخمترە، گوللـــ ل شـــڕ لـــ بانـــدەش ئنفلۆنـــزای ئنفلۆنزای براز سالمتترە، نفلۆنزای مـــرۆڤ لم ئبـــخترتـــرە، ھردووكیـــان ئسپیش ئنفلۆنزای ناشزانم ئویشـــیان ك دەبـــت چۆن موسمانم برایكی ،وەیڕبدیت بب ئوەی تووشی ھیچ ئنفلۆنزایك بووبت دەیگۆت وەتھی وەبیھی وەھی ك ھرسكی ناوی خوای ئوەی یكگرتووی ئیسالمی و كۆمی ئیســـالمی كردویان ك بیك زەحمتكشان لگڵ لیســـت بشـــداری سۆشیالیســـت و ھبـــژاردن دەكـــن كاركـــی لـــوەش ،ڕعییناشـــ زۆر ناشـــرعیتر ئوەی شرعیت

بو ناشڕعییتیان دەدەن . دە یكی جوان ھیقســـ ھوـــدان بۆ ھنانـــدی ھر ئامانجكی شڕعی ب رگایكی ئامانجكـــش ناشـــڕعی ناشـــڕعی دەبت، ھرچندە فلسو فكرو فباوی ئ كدەم قۆڕان و قس ، ە و مـــا نپیـــاو ئـــو دوو پیاوەیكورسی الق ،نزیاتر بش ە و ئـــ نیی شـــك و دوو القبكورســـییی پ گۆڕانـــی دەكـــرێ یان گرنگ نـــا، ئوەی ھۆی ن پرلمـــاگوڕ و گرم قت و چبباشی چقی بكرێ، تدا ھتا چونكلـــ پرلمان قســـی زیاتر بكرێ، ئـــوە زیاتـــر ھنگاو داوین، دیموكراسییت برەو ئو دیموكراسییتی ب قسی ئو برا موسمانی كاتی خۆی دەیگۆت دیموكراسییت تا ئو شونی شـــڕعیی تا لیوە دەگین دەست، دوای ئوە بۆی ،نـــتی نامڕعییشـــئگر ب گورەی ئو شڕعی و ناشـــڕعییی بـــت، ئوە دەبت وەك ئـــو پیاوەی بیر بكینوە كـــ دەیگۆت كاركی ناوی ژنی ل رعییزۆر ناشـــدابندرێ، پیاوەی پشـــوەی لسر زۆریش مشـــتومیكی ئوە دروســـت بـــووە ك چۆن دەبت لیســـتی پالوراوان بۆ ھبژاردن ب نـــاوی ژنانوە دەســـت پبكات، ئگر دیقت بدەی رۆژان چندین جار گوێ بیســـتی ئو قوانـــ دەبین و ھمووشمان ل نوان ئو ھموو شڕعی و ناشڕعییدا سرمان ســـوڕماوە، ھریك و خۆی پ شـــرعییو برامبرەكی ر لگئ ،ڕعییناشـــ پـــھبژاردندا دەنگی باشت ھنا ،رعییش كبژاردنوە ھئ ،ڕعییناش نشتھنا ئگر كار گیشتۆت ئوەی پیاوەكان ل پناو خۆیاندا و بۆ بدەست شڕەفی شـــرعییت ھنانی یكدی دەشكنن و لو پناوەدا ئامادەن ندو تكۆشرەكانی پالمـــاری ھمـــوو رابردووی

خۆیان بدەن .ئمش جۆرك ل نخۆشـــی ئگرنـــا كـــ دوو حان بو جۆرە قسان دەدات، ب ھموو وەیگرنگ ئ قوەتی خۆی دەبچین پرلمـــان، ئم ھیچ ،وە نییتحكوم كارمان بـــسیر لوەدای بتوێ بچند كورسییكی ئیمارەتی بابانوە بھدینان ئیمارەتـــی حوكمی

بكی .

سمكۆ عبدولكریم

دەروازە ك كات دەدوێ!

* ل پرەگرافكی برتاشدا ھاتووە:

ئرستۆ، وەك كســـكی وە بســـتووەتكاتـــی ب سیشم ككوە، ینجوكـــ گرنگـــی بـــ بناغی كات ل داســـتان و شانۆدا

دەرخستووە..!نتوەی "كات"لنـــو * كـــورد زۆر گرنـــگ و پـــگرنگی زۆر بۆی ،خبایب"كات"داوە، زۆر وشـــو دەستواژە و رستو پندو دیكی بابتی و ئیدیـــۆم "كات"بكارھناوەو سوودی لـــزۆر الیـــن و بابتی سروشت و پلوەڕو ئاژەڵ و زینـــدەوەر وەرگرتووە، ھروا لبارەی باری چاندن و تۆكـــردن و شـــینایی و رەزبینـــوە، پابندبووە بـــو "كاتـــ"و ھھاتنی ئسترەو ئاوابوونی مانگ و رۆژ"كات" دیاری دەكن، بۆ كاركردن و بروبووم و دوورینـــوەو میوە چنین و رۆیشـــتن و سفركردن...

تاد..! * فرھنگكـــی بنرخـــی شـــخانی وەھـــاب كاك رەنجی"30"ســـای كـــماندووەیو پیـــاوە ئـــم لم نگیشـــرھف یكم بـــوارە ھـــرە ناســـكداو خـــۆی وا پرستكشـــی دەنونـــ:"كات ل ئیدیۆم دا- كاتـــی ببـــا ھاتن- كات و كلووی ئاســـمان- و بچووبـــوون لـــ كات ھھنانـــی ھندێ ئاژەڵ و پلـــوەر- كات و یاری كوردەواری- كات و ئاژەڵ- و كات كات- دژە و كات جوانی- كات و ئابووری- كات و تندروســـتی- كات بـــۆ كات لتكچـــوون- گڤكردن- كات و ســـوند خـــواردن- كات و متڵ- كات و گۆرانیـــی باندە- و خۆشویســـتی كاتـــی

رق..."...! مانژەوە ئچ دەی دە ب *لو فرھنگ پ بھایدا بزان"كات"چ بخونـــوەو

:كی جوانجیھان- ئاسۆ شیخاڵ شخاڵ بوو:

سرەتای خۆر دەركوتن حفتـــی بازەبـــاران: -

كۆتایی زستان - پپوول پایزە: گوكی

سپی و زۆر سووك- جنگی نیوەشو: ھندە

ھندی شو - خۆرك زەردە: زەردەپڕ

- ژیننیگار: سربردە - شوپڕ: فینی شوانی

نرەكو - فلزەن: گرفتاربوون

- كۆنساڵ: بتمن - گزنگ ل سران: وەختی

رۆژھتن- وەختی گۆگم و گۆرمزە:

بھار - نیسی شۆڕ بوون: ئوارە - ھوارە زســـتان: شونی

رواندن و وەختشك: لوھ -

پشـــنگدار ھـــر دەك *ئـــم بـــ زینـــدوو و زمانـــ شـــیرینی باب و

باپیران..!!!

محمود زامدار

بشی یكمی یادەوەرییكانی مام جالل ب "٥" زمان چاپدەكرێنازم عومر: د. كمال فوئادو بندەو د. فاتیحی قانیع بگ

ئامادەكاری یادەوەرییكانی "مام جالل"ین

تایبت ب بدرخاندوای تمنكـــی دوور و درـــژ لـــ خبـــات و ماندووبوون و خزمت كردن لـــ دۆزی رەوای كورد، چ ل شـــاخ ل سردەمی ردەمس تی و چ لرگایشمپجیـــا جیاكانی تـــری خباتی رۆژان لم بیارە سیاســـی، بشی یكمی یادەوەرییكانی مـــام جـــالل بھـــر ٥ زمانی فارســـی، عرەبی، "كوردی، توركـــی، ئینگلیـــزی" ل دوو توی ٧٠٠ الپڕەدا چاپ بكرێ، كـــ ئوەیان برگـــی یكمی ،اللكانـــی مام جیادەوەرییك باس ل ژیان و خباتی مام جالل ل "١٩٣٣- ١٩٦٦" دەكات، وەكـــو ئاگاداریشـــین برگـــی دووەمی ئم كتب ل سای ١٩٦٦ میشی لیرگی سبۆ ١٩٩١ەو ب تی بوە تا كاتی بوونرینراپ

سرۆك كۆماری عراق.مامۆســـتا نازم عومـــر دەباغ نونـــری حكومتـــی ھرمی كوردستان و یكتی نیشتمانی كوردستان ل تاران سرپرشتی ئامادەكـــردن و چاپكردنی ئو بارەت بســـ بۆی ،یـــبكت ل بو كتی كاركردن لبیرۆكلدوانكی تایبت ب بدرخان گوتـــی: " دیـــارە ماوەیكـــی زۆرە پیاو ك ســـیری مژوو و رابردووی كسانكی سركردەی گورەی مـــژووی بزووتنوەی دەكا كورد گلی رزگاریخوازی وەكو بڕز مام جالل، ب كاركی پویستم زانی، ب تایبتی وەكو ك كك و كوردیرگشـــمپبۆ یكم جار بب ب ســـرۆك زیاتر ب ك، كتكۆمـــاری ووتكی عرەبی ناسراوە، بم شب ل كشـــدیارە كورد ببنڕەتییكانـــدا، بۆیـــ دوای ئوەی كـــ عیرفان قانیع بگ یردەمو سژوونووســـی ئم ـــران، لكوردســـتانی ئ لـــســـردانكیدا بۆ الم، ل دوای چند جار چاوپكوتن و دیدار لگـــڵ بڕـــز مام جـــالل و بندەش، ئم پشیازەی كرد، ك بۆ نیین كاركی وا بكین، بڕاســـتی وەكو شتكی خۆش و دۆزینـــوەی شـــتكی بنرخ پموابـــوو و واش كوتـــ بر كی پیرۆزە و دەبكار م كـــد كاری ل م و بكن غی لدرنكم، بكو بكوم كار، بۆ ئوەی ئو پرۆژەی سركوێ، ئوەبـــوو دوای پرس و راكردن بـــ بڕز كاك دكتـــۆر كمال فوئادیـــش وەكـــو ھاوڕیكی بتمـــن و ھاوخبات و ھاو تكۆشـــانی بڕز مام جالل، ك شارەزای ل بشكی زۆری خباتی سیاســـی ئـــو پیاوە ئوەبوو تكۆشـــرە، گورەو

ئویش رەزامنـــدی توانیـــم وەربگرم، بۆئوەی پشتیوانیمان ل بكاو ھاوكاریمان بكا، دوای ئـــو پرس كردن ب شخســـی ئوەبوو مام جالل خۆشـــی، دەســـتمان بو پرۆژەی كرد بۆ ئم كارە، دیـــارە پرۆژەكمان بریتـــی نیی ل ســـای ١٩٣٣ ل كـــو بریتییتـــا ١٩٦٦، بمژووی بدەم گانوەی "٦٠" ساڵ ل تمنی مام جالل، ئو تمنشمان دابش كردووە بۆ م لك٣" قۆنـــاغ، قۆناغی ی""١٩٣٣" ل لدایكبوونییوە تا قۆناغی دەگات ســـای ١٩٦٦، دووەمیشـــی تا كاتی راپڕین، میش تا بووە بیقۆناغی ســـ س ل مرۆك كۆمار، ئســـبـــش و برگدا ئم ژیاننام و خبات و رابردووەی بڕز مام جالل باس دەكین، ك زۆربی ژووە لو موەی ئانزۆری گدەمی ھڤاكان و لپرسراوان و سیاستمداران و كسایتی

ناوچك و دنیادای، تا ئستا كس "٤٥٢" دەنگی توانیومانگورەی سیاســـتمدارانی لدنیا لـــ بابتی "كیســـینجر و بـــوش و تۆنـــی بلـــر و بل كلینتـــۆن" ھروەھا پیدا وەرە خوارەوە بۆ مژوونووسكان و ھروەھا خۆنووسكانی خودی مام جـــالل ل كوردســـتان و عراق و وت عرەبییكاندا، ل ـــژووە بریتییم مدیارە ئگانوەی سر زارەكی و ھموو ئو كســـانی ك باسمان كرد یاخود دەنگیمان تۆمار كردووە، ئم ئوەمان خســـتتۆت سر الپڕەكانی كتب و بشـــكانی ھومانداوە یـــژیاننام ئو راستگۆبین ل گانوەی قسی ئو كسانی قسیان كردووە، بۆیـــ دەكـــرێ بیـــن ھموو كردووە قســـكانیان ئوانی برپرسن ل قسكانی خۆیان، ل كی بـــم كتدیـــارە ئـــ جگ ك ،وەیئ گرنگییكانی

ئمان ھســـنگاندن لوەی و گانوەشـــیان ھیـــ بـــۆ رووداوەكان و رۆڵ و توانایـــی مـــام جـــالل، باشییكشـــی ئوانـــی زۆربـــی وەیـــئ ختانخۆشب كردووە قسیان زینـــدوون، ب شخســـی مام خك خۆشـــییوە، جـــالل ئـــازادە و لدواییدا بیروڕاكانی ئم لســـر دەرببێ خـــۆی برپرسیاریتی ،وكراوەیبئســـتۆی لـــ قســـكانیش ئواندای ك قسكان دەكن، بم ئـــوەی ئم ب گرنگمان زانیوە، ك تا ئستاش بشكی ھومانداوە دواكوتووە لوە ك ب زمانی گـــوڵ و بزمانی تئلیف گانـــوەی شـــیاوی ك راســـتگۆ بین ل گانوەی قسی ئو كسانی ك قسیان كـــردووە لســـر رابـــردوو و تكۆشـــان و توانای بڕز مام

جالل.لبرئوەی برگی یكمی ئو كتب لژر چاپ، ئایا تا ئستا ھیچ كاركراوە بۆ برگی دووەم یـــان نا، ل وەمدا مامۆســـتا نازم گوتی: ئمـــ كارەكانمان وا كردووە، تا ئســـتا ئوەی كارمان لســـر كردب ھموو قۆناغكانـــ، بـــم قۆناغی دووھم و سھم بشكی كمی ماوە، ك ئومد دەكین ئویش تـــواو كین، بم بۆ قۆناغی یكـــم بشـــ فارســـییكی كرچاوە فارسییو سئامادەیدەكرت سرچاوەی وەرگانی كـــوردی و عرەبی و ئینگلیزی و ئگر بۆمان بكرێ توركیش، چاپ كفارســـیی ئســـتاش بوو كك ھرای كـــراوە، بۆیل پشانگای نونتوەیی كتب ل تاران بوبكرتوە، بشك باشـــزانی ك وامان ب مئ لتا خوندنوەیكی بۆ نكرێ و ئۆكیكی ندەین ب شوەیكی برفراوان بـــوی نكینوە، دیارە حقیقتك ھی دەموێ بیزانـــم ك بـــۆ بوكردنوەی ئم كتب ل كۆماری ئیسالمی فارسیی لبرئوەی ئرانی، و لوـــش ئیشـــك كـــراوە، كۆماری ئیســـالمی ئرانی زۆر زوو بدەنگـــوە ھات بۆ ریكالم كردن بۆ ئو كتب، بۆ ئوەش ل ندیان نیشـــاندا، كرەزام وەیـــی لتونشـــانگای نپتاران ١٠ كتب ھســـنگاندنی بۆ دەكرێ ل الین لپرسراوانی گـــورەی كۆمـــاری ئیســـالمی ئرانـــی، ھروەھـــا وەزارەتی ئیســـالمی كۆمـــاری دەرەوەی ئرانی یكك لو كتبان كتبی ماوەی خباتی مام جالل بت، برنامیكی ك كرد داواشیان زیندووی بۆ بكـــرێ، بۆئوەی

ھم بڕز مام جالل بشداری بكا و ھم كاك دكتۆر كمال و ب ،كبری كتندە و دانـــبئامادەبوونی گورە لپرسراوانی كۆمـــاری ئیســـالمی ئـــران، بم بداخـــوە لبر ھندێ بارودۆخـــی تایبتی و ھندێ رەفو شـــمانتوانی ئھـــۆ نمزن وەربگرین، ك حزورمان ھب لم دانیشتن و لم پردە كتبكی لســـر ینماھبڕز مام جالل. كاتیشمان كم بوو ك پرابگین خوندنوەو كبواو بۆ كتوەی تداچوونپبكیـــن، نبـــادا ھی چاپ ك ،دابنـــدێ كاری تیـــا ھنبت. شایستی بوكردنوە بم ل ھموو كاتكاندا پنا بخوا ھودەدەیـــن ل چاپی دووەم یـــان لـــ وەرگانی بۆ وندەك ی كنم ھكوردی ئنبتوە دووبارە كبكت ناو و بتوانیـــن وەرگان كوردی و عرەبی و ئینگلیزییك پوختتر

و باشتر بخین بردەست.لبارەی ئوەی ئایا مامۆســـتا نـــازم تنھا ئـــو كتبی مام جالل دەكا، یـــا بنیازە دوای و پرۆژەیـــواوبوونـــی ئـــتبردەوامی بو پرۆژەی بداو بۆ كارە ئو تریش سركردەكانی بكا، ل وەمدا دەباغ گوتی: من پموای بۆ مژوونووسان و بۆ ھموو رۆشنبیركی كورد و بۆ كی كورد دەبســـۆزموو دھب تنگ ســـركردە مزنكانی كـــوردەوە بـــن و مـــام جالل ،زنانركردە مو سل ككیبۆی ســـبارەت بمـــن وەكو نیشـــتمانی یكتی ئندامكی كوردستان و وەكو كوردك دیارە لوەوە دەستم پكردووە، ئگر دەرفتیش ب و بتوانین و بكرت پموایـــ چندین ســـركردەی مزنی كورد ھی، ك ل بوارە سترجخشی بجیاجیاكان نو دیاریـــان ھبووە ل خباتی میللتكیان و ل بزووتنوەی رزگاری میللتكیان، پویستی وانژووی ئوەی منووسین بھی، بم تا ئستاك بڕز مام جـــالل و مومكین ھندك لوانی تر كم تا زۆر شتكیان ھبووبـــ، بـــم پموای بۆ مام جالل یكم كتب ك بم ورەیگ و توانایو ب وەیشژـــر چاودری ل دەردەچـــگـــورەی پرۆفیســـۆری دوو دنیا ل رۆشـــنبیران، ھروەھا دانیشگای ری سر چاودژلگورەیـــ، ك ئوانـــ لژر چاودـــری ئوان بـــۆ ئوەی بتوانین ئم ژیاننام و ٦٠ ساڵ ل خبـــات و یادەوەرییكانی جنابـــی مـــام جـــالل بـــو

بكینوە.

سرۆك مام جالل

نازم عومر دەباغ

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

3

گۆڕەكانمان نیشان بدەن تا ئمش ئسكوپوسكیان

بھنینوە! م لكئۆفیســـ نج ھاتكی گكیژشونی كاركرنی رۆژانم بو پیی كارەكانمان پیوەندی ب رەوشی مافی مرۆڤوە ھی، ب لھجیكی زۆر ھمنان و بقوڕگكی پ ل گریانوە جانتاكی شـــانی ھنای خوارەوە و زنجیرەكی كردەوە كۆم رەســـم و كۆم دیكۆمنـــت و ھموو ئو رۆژنامانشی كۆپی كردبوو ك خۆی و (٧٤) كسی دیك سكاكانی خۆیان تدا بوكردبووەوە، دوا رۆژنامش رۆژنامی (ئمـــۆ) بوو، ك ونی ھموویانـــی تـــدا بوكردبووەوە، كیژەكـــ زۆر بـــ حماســـتوە و رمی دەڕژایگ كانیشی زۆر بسكفرم ل كی پدەنگكانی و بتر روومس

گریاناوییـــوە گووتـــی: بپی نـــی كا ما بنجیھانیی جاڕی مرۆڤ مافكانی بشریعتی و و ئیســـالمی و مســـیحیت ویژدان ھموو (دیل) پاكـــكان رامح كوشتن پچوانـــی و ئـــو ھمـــوو

گیانـــدراوەن، ئ براكی من و (٧٤) كســـكی دیكش (دیـــل) بوون و كوتن دەستی دەست ك دروشمی ندبوون بروەری یاســـا و پابســـمافی مرۆڤ و فزای دیموكراسیتیان ئـــوەی لجیاتـــی ھگرتـــووە، لـــ دادگایكـــی عادیالنـــ دادگایی بكرن بۆ ئمشـــیان بپی ھموو پیماننامـــ نودەوتییكان (دیل) ،ر نییســـكی لھیچ دادگاییكردنھموویانیان شـــونبزر كرد و چند ودا كو و نیوەشـــشـــل كسادەنگی دەرگای ھر ماكی ئم خاوەن (دیل)ان دێ ھمووان گشـــدەبینوە و دەیـــن ئوە میوانـــ ئازیزەكی

ئمی گڕایوە.پنجكانـــی بچاوەكانـــی داھنا و رەسمكی براكی دەرھنا ك لگڵ ل (ھولر) ئازای ســـركردەیكی زەمنكی ســـختی شـــاخ گرتبووی و وەك خـــۆی گووتنـــی: (ئـــوان ندیخانكونجـــی ب موویـــان لھكرابوون تاوانیشـــیان ھر ئوەبوو براكیـــان برگری ل كـــورد دەكات تی كردووەترگایشـــمكی پو چشـــان، كچی دەب پادداشتی ئوە بت بدیلی بیگرن و بیدەن دەســـتی قدەر...!!)، دیاربوو لگڵ ئم بە گریان ھنـــدێ كۆی دی داكوت و چاوە سووربووەكانی سیوە و تۆزێ سریھبی و گووتی: ئوان ئمۆ بدوای دۆزینوەی ئیسكوپوســـكی ب ن، كڕنفالدا دەگقوربانیانی ئدەســـتی زامترین دەستی دونی ئم وتـــ ب (دیل) گیـــران و دوور ل ھیچ تاوانك زیندەبچاڵ كران، مدوای قوربانیانی ئدی بۆچی بئناگڕن ك بدەستی خۆیان ب (دیل) گیران و شون بزریان كردن و نھجی دوژمن سرسختكمانیان پاراست و ب ھیـــچ نریتكـــی مرۆڤایتی كوڕە ھمـــوو ئـــو دادگاییكـــردن

قارەمانانیان زیندەبچاڵ كرد...؟!.ئاخر بۆچی ئســـتا ئوانیش ل ناو نابن، ك ســـی تاوانكارییفو قئ(علـــی كیمیـــاوی) و ئوانی دیكی

تدای...؟؟ نایری ھشـــیدا ســـدوایین قسلخوارەوە و زۆر ب ھمنی نوزەیكی لھـــات و گووتی: (جـــا چ فرقكی

ھبوو بۆ من ئرە و ئوێ....؟).ھنـــدەی نبرد جاركی تر ســـری رز نیمچكی بدەنگرزكردەوە و ببھاواركی لھسا و زۆر ب وردییوە ســـیركی منی كرد و گووتی: مادام دروشمی پاراستنی مافی مرۆڤ-تان ھگرتووە ب تاوانـــكارەكان بن: تنھا گۆڕەكانیانمان پیشـــانبدەن، تا ئمش ئسكۆپسكی ئازیزەكانی

خۆمان بھنینوە.بم ئوەی الی من ئســـف بوو، نمتوانی ھیچ وەمكی ئم كیژە برا دیل بدەموە، ھر ئوەندە نب بم نفرەت لوانی ك گوللی كوشتن

برۆحكانوە دەنن.

نازم دبند

ینیڤ

پڤ

ھ

"A" م پاسپۆڕتی كوردی جۆریكری یحمود خۆشناو دیزاینمبداخوە تا ئستا كسك پی نگوتووین دەستتان خۆش بت

ئا: حمید بدرخانبیـــاردرا ئـــوەی دوای زمانی عراقـــی پاســـپۆرتی كوردیـــش ھاوشـــانی زمانی عرەبی بنووســـرێ، دیزاینی ئـــو پاســـپۆرت لـــ الین دیزاینر و خۆشنووسی كورد محمود خۆشـــناو ئنجامدرا ل و پاسپۆرتســـتاش ئو ئوتی ئمانیا ل چاپدراوەو ل بغـــدا ھاوتـــی عراقی دەتوان دەری بكات، سبارەت "A" پاســـپۆرتی جـــۆری بوەكو ھفتنامـــی بدرخان خۆشنووس باشـــمانزانی ب كپاســـپۆرت دیزاینـــری و "محمود خۆشناو" ل نزیكوە بدونین و پرسیاری ئوە بكات چۆن تواندرا لـــ ھنگاوكی كوردی نووســـینی بوراندا ب زمانی كوردی بخن سر

پاسپۆرتك؟ســـرەتاكانی لـــ -

،٢٠٠٦ چـــواری مانگی مكتبـــی لالیـــن

سیاسی "ی.ن.ك" ئاگادار كرامـــوە، ك دەبـــ بچم بۆ بغدا وەكو دیزاینركی كورد دانانی تكستی كوردی لگڵ عرەبی ل پاسپۆرتی عراقی رگی ل ئوەبـــوو دابنم، ســـلمانییوە فۆكخانی چوومـــ الی بڕـــز دكتـــۆر برھم، لوێ دكتۆر برھمم بینی، ماوەیك الی ماموە، الی وەزیـــری ناوخـــۆ (بیان جبـــر ســـۆالخ) موعیدی بۆ وەرگرتم، چووم الی ئو، ئو نموونی كـــ دیزاینم كردبوو "ئیندیزاین"، برنامـــی بلوێ نیشـــانی وەزیـــرم دا، بوو، جـــوان بالیـــوە زۆر

بوو، پی سرســـام زۆریش تنانت لی پرسیم گوتی تۆ من نخر گوتم ئندازیاری، دیزاینرم لـــ دەرەوەی وت

خوندووە، "ئیندیزایـــن"م پداین، بنی ئو ئیتر ك ئو پاســـپۆرت چاپ

بكرێ، خۆی پی باش بوو، لوش لگڵ

برھـــم دكتـــۆر بردەوام لسر

بووین، خت ئـــو تـــا

پاســـپۆرتمان گ كرد.

وەرگانكـــی كاری كـــ *زمانی كوردی كرد؟

- لبرئوەی تكســـتكانی پاســـپۆرت، تكســـتكی زۆر ل نیا بریتییت ،ۆز نییئاناو و مژوو و رۆژی دەرچوون ك ،بمی نكی كو.. شـــتوەكو سرنج ل پاسپۆرتكش دیارە ئمان زۆربی برادەران

پاش ئـــوەی لگـــڵ بڕز پاســـپۆرت كاك بڕوەبری عقید ساح ئو شتمان كرد، پمان بـــاش بوو كوردییكی پیشـــانی دكتۆر كمال فوئاد بدەین، دكتۆر كمال فوئادیش بم كرد، پیاچوونوەیكی چوو لكـــی پوە ماوەیئـــ"٢٠٠٦"ەوە تـــا "٢٠٠٩" تا كاك وت دەرەوەی لـــ ســـاح ی بكوە، پاســـپۆرتڕایگچاپكراوی و تازەیی ھنایوە، پموای ئوە ســـركوتنكی یكجار گورەی و یكمجارە لـــ مـــژوودا دیكۆمنتكـــی وا گـــورە ب زمانـــی كوردی بنووسرێ، الی من گرنگییكی

ھـــر ئوەنیی كوردك ئو كوردســـتان لـــ

وەرگرێ، پاسپۆرت وەیئ گرنگكی

ل عرەبكیش ھمان بسرا

پاســـپۆرت

وەردەگـــرێ، ل كوردك كـــ

ھولر و ســـلمانی وەریدەگرێ.

،كـــدیزاین بـــ ســـبارەت *ئـــو دیزاینـــی بـــۆ پاســـپۆرتكت یو دیزاینمـــان ئنجامدابوو، ھئ

ك چاپكراوە؟- بـــ، ئم دەســـتكاری عراقیمان پاسپۆرتی دیزاینی مـــئ چونكـــ نكـــرد، دروست كورد بۆ پاسپۆرتمان ندەكرد، بكو كوردییكمان كرەبییڵ عگھاوشـــان لتیا دەنووســـی، بڕاســـتیش خمخۆرییی ئـــو ئگـــر كاك ســـاح نبووای ئستا پاســـپۆرتی كوردی ئو شتی بخۆیوە ندەبینی و خك ئـــوەی وەرندەگـــرت، ئیتر ئوەبوو بیكوە گشـــتكی مانیامان كـــرد و چووینئ كوێ پاســـپۆرتمیونیخ، لكرا چاپخان تســـلیمی و كاك ســـاح وەكو عراقی وەفـــدی ە و تبـــو ھائـــوێ، لـــ

نیا ما ئم ئــــــــــ

دیكۆمنتانیان ئیمزا كرد، لگڵ ك ،یو چاپخانئ ل ككمانیا یئ لناسراوەكان، چاپخاندیناری "٢٥" پـــارەی كعراقیش ھر ئوان چاپیان كرد، تا كارەك گیشت ئوەی

.بی ھمرھو بئ* كاتـــ دیزاینكـــت ئنجامدا، تا چنـــد دنیابووی لوەی پاســـپۆرتی

عراقـــی زمانـــی كوردیشـــی بـــۆ زیاد دەكرێ؟

- من ك لوێ (بیان جبر)ی عراقیم ناوخـــۆی وەزیـــری بینـــی، پی گوتـــم ل ماوەی ھفتیـــك تـــا دوو ھفتی تودەك و پاســـپۆرتتر ئبـــواری جبج كـــردن، تۆ حزدەكین ئامادەك خۆشت تۆش بچیـــ دەرەوەی وت، ئو ماوەیـــك پـــاش بم گۆڕانكارییـــی دروســـت بوو (بیان وەزارەتـــكان، لـــناوخۆ وەزارەتی لـــ جبر) دیكیان پۆســـتكی نمـــا، پ ســـپارد، ئوەبوو وایكرد كارەكـــ دوابكـــوێ، بـــم عقید ساح زۆر موتحمیس وازمان ،كلســـبۆ م بوو رانل نھنا، ل شـــتكان ناوخـــۆی ھرمی وەزیـــری كوردســـتانمان بینی لرگی فتاحـــوە، عومـــر كاك توانیمان موعیدك وەرگرین، ســـاحیش چوو بۆ الی بڕز ھولر ناوخـــۆی وەزیـــری كریـــم ســـنجاری و ئویش كردین، ك دەستخۆشی لئم ئیشكی باشمان كـــردووە، ئیتـــر و بـــو ە و ئكی ر جا

ش یك دقیـــد عچۆوە ساح ی ە و ە ر ە د

وت.دەشموێ گلییك كاربدەســـتانی ل مئ ك بكم، كوردی ســـاح عقید لگـــڵ گورەمـــان وا شـــتكی جگای دەبووای كـــردووە، رز و پزانین و دەستخۆشـــی بـــم ،بووایـــ كردنمـــان بداخوە تا ئســـتا كسك دەســـتتان نگوتووین پـــی خۆش بت، بـــم بۆ مژوو دەیم: بۆ ئوەی دسۆزان و خمخۆرانی كوردستان ب تنگ ھقی بچن، كارەكانیانـــوە بھ ھسنگاندن خۆیتی چونك ،بوە ھپرسینو لئوە خباتی خونی شھیدان و ئنفالكراوان و شـــھیدانی ھبجی.. بۆی ھرچندە بن. موتحمس برپرســـان ھاوتیش زیاتر. لگڵ رزم

بۆ ھفتنامی بدرخان.تبینی: داوای لبووردن ل محمود خۆشناو دەكین، ك دیدارەكی دواكوت و ل وادەی خۆی بو نكرایوە، ئویش بھۆی گشتی دەزگای بدرخان بۆ دەرەوەی كوردستان بوو.

ئم دەستكاری دیزاینی پاسپۆرتی عراقیمان نكرد، چونك ئم پاسپۆرتمان بۆ كورد دروست ندەكرد، بكو كوردییكمان ھاوشان لگڵ عرەبییك تیا دەنووسی

محموود خۆشناو

A ی جۆر

راقیی ع

پۆرتپاس

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

4

مژوو

عبدو پشدەریئوە بوو رۆژی (١١ی شـــوباتی سای ١٩٧٩) وات ھر ئو رۆژەی (ئینقالب) ھرشـــی رەش و رووتی ناو شـــاری كرەج لگڵ خكی گوندی (زۆرئاوا) كوتن رـــگا بـــرەو (عزیمی) ئو شـــارۆچكی كـــوا ماكانی ئمی پناھندەی تدا نیشـــتجی و ئو ھرشش دەمك بوو، كوا دەمانزانی ل ژرەوە ئامادەكراوە، ب مبستی و تـــان و پكـــردن ســـووكایتی فرھوودی ماكانمان، ئیتر ئو رۆژە من تازە لخو ھستا بووم (ھژاری موكریانی) ب تلفۆنكی تنگتاوی و (ھاوار ھـــاوار)ەوە ئاگاداری كردم، كـــوا ھرشـــی رەش و رووت لناو شـــاری كرەجوە كوت رگا بۆ الی ئم ل (عزیمیـــ)، (ھژار) بوپڕی تووڕەییـــوە وتی تۆ چیـــت كردووە؟ تۆ بالی خۆتـــوە ھموو كارەكانت جبجـــ كردبوو؟ وا دیـــارە ئوەی وتتان راســـت دەرنچوو، منیش خۆم پچایوە و جلكانی خۆم كردەبر، ھر لوكاتشدا (عبدولوەھاب ئتروشی و رەشـــیدی ســـندی و محمدئمین یشتنمان گكژنندامانی لگ) ئببر دەرگای ماكمان، ئوانیش ئو ھوایان پگیشـــتبوو و ئوان زۆر لـــ (ھژار) تنگاوتر بـــوون، وتیان

گاوەیو رس بزاران كھ ستا بئبۆ ســـر ماكانی ئمـــ، ئوەبوو ماكانی ئمـــ ل (عزیمی)ی كرەج ھر ماوەی یك چـــارەگ (كاتژمر) وترەج دووربوون و دەكشاری ك ل ر بئینجا ھ ،رووی شـــارەكســـپلپل من و رەشید و عبدولوەھاب و محمدئمیـــن بگ، ب ســـواری ئوتۆمبلكـــی خـــۆم كوتین رگا بۆالی (گوھر دەشـــت) مای (ئاغای دیزفولی)، ك (١٠) خولك ل ئموە وا لرا، كمانون مـــدووربوو، ئ ۆین، چوونكگای (قیرتـــاو)ەوە بررەش و رووتكـــ لـــوێ دەھاتن بۆ ب ر تووشـــیان بوایگئ ،مالی ئتووشی ئموە ھر یكسر لناویان دەبردین، ھربۆی ناچاربووین، كوا ل رـــگای (خاكی)یوە رگای گوندی (حســـن ئاوە)وە بۆین، بھرحاڵ خۆمـــان گیاندە بـــر دەرگای مای (ئاغای دیزفولی) و دیمان ب ھزاران كس چكدار و بچك ل چواردەوری ماكی وەســـتاون و ھرچی كل و پـــی حكومی ھی، ھـــر ل چك و فیشـــك و ئوراقـــی دائیرەكانـــی (ژاندرمری) ھنابوویان و تســـلیمی دەكرد، چونك (دیزفولی)یـــان مای دیاربوو لژن پكھاتبوو بۆ وەرگرتنی ئو شـــتان، ئیتر ھـــر چۆنك بوو ب (پاپســـتۆ) خۆمان گیاندە بن دەرگاك، ئوتۆمبلكشمان ل دووری ماك بجھشـــت، چونك رگا بۆ كلبـــوو، ئینجا بۆ ئۆتۆمبن مئ كدەرگای ما وێ دیمان، كـــو لـــداخرابوو، خك ل كونی دەرگاكوە دەبوای خۆی بناسن ب مالكانی ناو حوشك و ئوەش بسر (نۆبت) نماندەتوانی ئمـــش ئجامدەدرا، چاوەڕوانـــی نۆبك بكین، ئوەبوو من پشـــكوتم و دەســـتی یكترمان تونـــد گرتبوو، خۆمان ب خشـــش وە، لشپ شان خســـتو شـــان بكونی دەرگاكوە ســـیرم كرد كوڕی (ئاغای دیزفولیم) ناســـییوە، كوا پشـــتر دیبوومان الی باوكی، منیش

بناوی خۆم بانگم كرد، ھات بردەمی كونكوە، منی ناسی و ھر یكسر دەرگاكـــی بۆكردینوە، وتی چیی و چیتان لقوماوە؟ منیش مسلكم بۆ باسكرد، وتم ئگر ھر ئستا فریامان نكون، تازە ئم فوتاوین، ئویش وتـــی ھر چندە، كـــوا باوكم لرە نیی، رۆیشـــتۆت (تاران)، بم ھر ئستا خۆم چارەتان دەكم، ئوەبوو كۆمیكی زۆریش ل ئاخوندەكانی شاری كرەج ھر ل ناو (حوش)كدا ھـــر یكیان ب كاركـــوە خریك ســـی لرچی زووتر دوو كبوون، ھئاخوندەكان كردە ناو ئوتۆمبلكوە شگیری كردن لی كردن بۆ پو رەوان رشـــی رەش و رووت، ئیتر خوا بھلوتفی خۆی دیاربوو ئمی پاراست، ل كاتكدا (ئاخوندەكان) گیشتن كوا یشـــتبوونران گرش بئاپۆڕەی ھقراغ شـــارۆچكی (عزیمی) و ئگر بھاتای (٢) خوولكی تر دواكوتبان و نگیشتبان، تازە حیسابی ئمی پناھندە تـــواو ببوو، ھموو كل و پل و شـــتمان دەكوت بر دەستی ئـــو رەش و رووتانوە، ب تایبتی خكی گوندی (زۆرئاوا) ك ھموویان فرۆش بوون، لشیشقاچاخچی و ح تكی وا بوا رۆژخوایان دەویست ك یان بمی ئتی ماتایبوە، بكایحل دەزانی و دەیان وت ئوان (شا پرستن) و پشـــتر ل رۆژنامكاندا ناوی ئمـــ ب خـــراپ دەرچووبوو، (دیزفولیش) ئاغای دارودەســـتكی ھوستی پویســـت وەكو دیاربوو ئمیـــان ب تواوەتی و ھموو كس ل دانیشتوانی كرەج و دەورووبری روون نكردبـــووەوە، ئیتـــر پـــاش وەیان بكان بالیـــوا موەی كئرەش و رووتكـــ كرد و دنیابووین، كـــوا ھیـــچ جاركی تر ھرشـــمان نایتوەســـر، رۆیشتین (تلگراف خان) و بروســـكیكی پیرۆزباییمان ئاراســـتی (ئیمام خومینـــی) كرد، ئامادەیی خۆمان نیشـــاندا ب ھموو جۆرە فیداكاری و گیانبازی ل رگای

فرمانی (ئیمام) ھرەوەھا بۆ سرۆك وەزیری تـــازەش (مھـــدی بازرگان) ھر بھمان شوە، ھرچندە كوا دنیانبوون زۆر كۆمنی خكیش لـــوەی، كوا شۆڕشـــك لـــ دژی ناكرتوە، (ئینقالب)ەكی خومینی ھـــر خك ئو ترســـیان ھبوو، بم ئمـــ ناچاربووین، ك خۆمان (خومینی)دا بالی ســـاخبكینوە، ر زوو بھ كردایر وامـــان نگو ئ خواردایزوو مشـــووری خۆمـــان ن تگای گاج گومان دەبووینوە بئ زان، جگـــك و ناحـــپـــی خو گناومایشمان شتومكی ھر لوەش تكا دەبووەوە، (ئـــاردی ناودڕك)، بتایبتی پارەكی ناو مای سرۆك بارزانی، وات ئـــو پارەیی كوا بۆ ئویش ھگیـــراوە، نگانت رۆژی لكیس دەچـــوو، دەكوت ناو (گۆمی ورە برحاڵ خوای گھوە)، ببن بلوتفی خۆی ئمی پاراست، ھزاران شـــوكر بۆ خوا، ئینجـــا پاش ئوەی ھمنـــی و ئارامی بای خۆی بســـر وتدا كشـــا و دەزگاكانـــی وەزارەت بڕوەبرایتییكانی كوتنوە سر ئیش و كاری ئاسایی خۆیان، ئمش بیرمان لـــوە دەكردەوە، ك زیارەتی (ئیمام خومینی) بكین و ل نزیكوە خۆمانی پبناسنین، ئوەبوو دیسان (ئاغای برادەرەكمـــوە بھۆی ھر سلمانیان) كات و وەختی دیدار لگڵ

ئیمامدا وەربگری.ئم لكاتی دانراو (موعیدی موعین)دا گیشتین ب نزیك بارەگای (ئیمام) ئو شونی، كوا پشتر باسمان لوەكرد، نزیكی مجلس شورای میللی (پرلمان) و لوێ دیمان، ك خك وەك (گی دار) وەســـتاون، چاوەڕوانـــی ئـــوە دەكن، كوا جنابی ئیمام بتسر (تالری) خانووەكی (حســـینی)ی و قســـیان بۆ بكات یاخـــود ھر دوور بدوور چاویـــان پبكوت و بپی تیان لرەكر و بباوەڕی خۆیان خ

ئاسمانوە بۆ ببارنت،بشی یانزدە

عبدول پشدەری: بیرمان لوە كردەوە ك سردانی ئیمام خومینی بكین و ل نزیكوە خۆمانی پ بناسنین

ئمـــش لـــ ماـــی پیاوچـــاك و خانخوی میوان (كوخا وەســـمانی ئینلجاخ) باوكی زاھیرئفندی ماینوە و توانیمان لو كۆبوونوە گشـــتی و جماوەرییدا باری قورسی سرشانی جماوەر ســـووك بكین و خكانی

ئاژاوەچی دووربخینوە.بـــۆ رۆژی دووەمیـــش بۆ ســـردانی بـــرا مســـیحییكان چووین گوندی كۆبوونوەشـــمان و (رمۆتـــھ)لگـــدا كردن و پمـــان راگیاندن، كـــوا ھاوكاریمان بكـــن و ئمش داواكانیـــان قبـــووڵ دەكیـــن، مال بـــۆ خوندنوە عومریش وتیكی لمـــڕ ئـــو ھمـــوو كارەســـات و گلی بســـر ك ناخۆشـــییانی، كورددا ھاتووە. بو وتیش زۆربی پیاو ماقووڵ و ســـرەك ھۆزەكانیان ل ھموو ڕوویكوە بنی یارمتی و ھاوكارییـــان داین، ھركســـیش دەستدرژی بكات سریان ب توندی

برپرچیان دەدەینوە.یكم جار بوو، كـــوا بچم گوندی ھرمۆتـــ و گفتوگـــۆ لگـــڵ بـــرا جی ك بكیـــن، مســـیحییكاندا

شـــانازی بوو لو بارودۆخ ئاۆزەدا توانیمان ب ھـــاوكاری ھموو الیك ســـركوتوان كۆبوونوەك ئنجام بدەین و لڕووی ركخستنوە ڕكیان بخین، لپرسراوی حزبی گوندەكیان ناوی (یۆنا) بوو ھروەھا قشكیان دەچووە الی ئامـــر لیوا، ك ڕۆژانـــمســـیحی بوو پ دەگوت گوندەكان مســـووتنن لگڵ پشمرگ كیفی خۆتان، ھرچندە زۆربیان الینگری شیوعی بوون، بم مام سوەیك ھبوو ھموو كوڕەكانی پارتی بوون، كـــوڕە گورەكی نـــاوی كاكل بوو، داوایان ل كردین، كوا چاودرییان بكین، ئمش لبر دی ئوان چند چونك گواستوە، پشمرگیكمان ق بئیشی ناشیاویان كردبوو دەرھ

.كی گوندەكخل زۆر شون قسو باسمان بۆ دەھات، كـــوا پشـــمرگكانی بورھان ئاغا نژی دەكریم دەســـتدرو فارس كسر دانیشـــتوانی گوندەكانی حاجی قـــ ب بیانووی ئـــوەی (جالل)ین یان لگڵ بای مكتبی سیاســـین، ســـزا و ھڕەشـــ و لدانیان لگدا بكاردەھنـــان، من و مـــال عومر لگڵ چند پشمرگیك سردانی بورھان ئاغامان ل گوندی شیواشان كـــرد، ك زۆر دۆســـت و ناســـیاوی ئم بوو، میواندارییكی باشـــی بۆ كردیـــن و ئمش پمـــان ڕاگیاند، كوا لپرسراوی ناوچكین و پمان

گووت:بورھـــان ئاغا تۆ پیاوكی خاندان و ناوداری دەشتی دزەییانی ھاوكاریمان بكـــ و بـــا چاكـــ و پیاوەتییكانت ھربمنـــ و تـــۆ لـــ پنـــاوی ئم ناوچی و كۆمنی خكی كوردستان

پشمرگیت. حاكم بورھان شـــوانی ك ب فرمانی یو ناوچبارزانی تازە گواسترابۆوە ئ شدار بوو، لماندا بوەككۆبوون لئنجامدا بنی داین و گوتی ھرچی

دەن من ئامادەم و جبجی دەكم و ھردووال داواكاری و پشـــنیازمان گۆڕییوە و رك كوتین لسر ئم

:نخا١- ھیچ لپرسراوكی سربازی بۆی نیی لخۆیوە بچت ناو گوندەكانوە و خـــك ئازاربـــدا و بیانگرـــت و

ھڕەش و لدان بكاربھنت.٢- ھركشیك روودەدا دەب لیژنی ناوچی ئمی ل ئاگادار بكرتوە.

٣- حاكم بورھان شـــوانی ب ڕگای روەرانكان دادپشیاسایی ڕووداو و ك

دادگایی دەكات. ٤- ھردووال ل ئاســـتی كشـــكاندا برپرســـان مامدەكن و لیژنی لكۆینـــوە لـــ ھـــردووال پـــك

دەھنرت.ھـــردووال ئیتـــر بـــوو ئـــوە ئیمزاكـــردو ركوتننامكمـــان بوپڕی ســـركوتن و خۆشـــییوە پكھاتین و گڕاینوە گوندی پیرەر، كر ستراتیژی ناوچبدواجاریش لگوندی بۆ گواســـتوە بارەگاكانمان ئینلجـــاخ. لرـــی ھنـــدێ ھڤای پارتییوە ھوماندا ركخستنكانمان ببووژنینوە. كۆیـــ لناوشـــاری زیشـــمان بســـوود بوو، حم ببترس و تۆقانـــدن و زۆرداری نبوو، ك ب زۆر خـــك بھنین ناو ریزی ركخستنكانمانوە. من شاری كۆیم زۆر ال پیرۆز و گورە بوو شانازیشم بوەوە دەكرد، كـــوا من وەكو كوڕە جوتیارك كراومت لپرسراوی ئو ناوچی، بۆی دەب ل ئاســـتی ئو برپرســـیارییدا زۆر بـــ وریاییوە مامـــ لگـــڵ خككـــدا بكم. چونك شاری كۆی و دەوروبری ھر لسرەتاوە النكی كوردایتی بووە و داینمۆی شۆڕشی فكری و سیاسی و ھۆشیاری بوون، پیاوی ناودارو برزی كورد پروەری ل بـــووە. مبندی شاعیرو رۆشنبیرانی كورد بووە وەك شاعیری گورەی نتوەییمان حاجی

قادری كۆیی و جنابی مال محمدی ورەی كۆیالی گـــمب ورە، كگـــبناوبانگ بووە و زۆر شاعیری تری وەك دزار و ئمین ئاغاو عوســـمان عونی و پیاوی ناودار و خاوەن كۆڕ و دیوەخان و عشایری زۆری ھبووە و یك لوانش حم ئاغای كۆی و زی شاخوخا حمیل ئاغا و كوج

.پیسكھروەھا زۆر ل ڕۆی دسۆزو ناودار ڕزگاریخوازی بزووتنوەی ڕابری و روەردە بـــووە، كپـــ كوردی لـــبداخوە ھندكیان شھید بوون و لژیاندا ختانخۆشب ھندكیشیان ماون و ئستا سرقای كاری سیاسین و دەوری كاریگرییان لبڕوەبردنی ئیدارەی شۆڕش و حكومتی ھرمدا

ھی وەك:(ھڤای بڕز (مام جالل)ی ڕابری گشتی نتوەی كورد، ھڤای برز خوالخۆشـــبوو كۆســـرەت، كاك دەباب كاك بـــ ك ،ر دەبابعومـــناسراوە، علی عبدو، ھڤاڵ د. فواد معصوم، شھید دكتۆر خالید،

شھید جعفر عبدولواحید)زۆریش ل ئاغاو ســـرەك ھۆزەكانی ھر كوردپروەر بوون و پشتگیرییان لـــ مافـــی ڕەوای كـــورد كـــردووە و لگوندەكانیاندا پیـــاوی خاندان و

گورە و دەست ڕۆیشتوو بوون وەك:(علی مولوودی گوندی داربسری، كـــ ئندامی ئیقلیمی حزبی شـــوعی بوو، شـــھید عبدولرەزاقی گوندی زیـــاد حماغا، كاك ئۆمرگومت، شھید بكر عوسمانی گوندی گۆمشین و شـــھید شـــفیق زاھیر و شھید حمید كریم شان و خواخۆشبوو حمدئمین معروف و نافیز جالل

حوزی).ھروەھا چندان و چندانی تریش، ك دســـۆزی كورد بوون لو شارەدا گۆشكراون و ل وەشاوە و ئازابوون.بشی ھژدەھم

علی حسن مستفا: ھرگیز نمان دەویست ڕاوەدونان و توندوتیژی بكاربھنین

علی حسن مستفا

ی كوردیگونی

ئـــو رۆژەی پـــرۆژەی دروســـتكردنی باخانی بازاڕی نیشتیمانیان ل شاری ھولر خســـت بـــواری جبجكردن، مامۆستایكی ئابووریناس و دنیا دیتی زانكۆی ســـحدین ب ھواشـــی دەمی الركردەوە بۆ بناگوچكم و گوتی " ئم پرۆژەی فشل دەھنت" زۆر ھومدا ئو قســـیی ل گوتنكی سرپیوە پبكم مناقشـــیكی گرم و جددی، بم پدەچوو ندەورا زیاتر لســـر ئو باس بوات. ماوەیكی پچوو ھمان ئاسمانیی ناك ك لكی مامۆستام لكوردییكان بینییوە و باس باسی بازاڕی نیشـــتیمان بوو، بس تا قورگی شلبوو مدحی ئـــو پرۆژە و بازاڕەی دەكرد؟!!!. ئینجا تگیشتم ك پیوەندییكی پتو، ل نـــوان زمان و گیرفانـــدا ھی. لم رۆژانش سرنووسركم بینی " شكور بۆ خودا ئھلی ئھلییكان بوو" ئگینا حیـــای رۆژنام حزبییـــكان دەچوو، ی بپیاس (كلف) یارەیســـبینیم بنوشـــاردا دەكرد؟!!!. دەن مسئولكی پای بندی حزبی، ھمیش دوعا دەكات ببت ب سرۆك. دەزانی خودا دوعاكی گیرادەكا و دەبت ب ســـرۆكی نیقابی بئیشان!!. قسیكی شایع ھی و دەت ل دوای ھبژاردن پارتی و یكتی دەبن ش دەبن بوانی دیكئۆپۆزیسۆن و ئ بدەســـتدار، كوای ل ئستاوە ئوان پیاوی دەستن و ئمش معارەزە؟!!!. برادەرك گوتی: (شوان پروەر) سروود بۆ ھبجـــ دەت، بـــم حكومت (شـــوھرە و شـــھرام) ختـــدەكات؟! الموای لسر ئو قسی سای ئاییندە روەر لری شـــوان پـــیكت پحكومھبج دروستدەكات. حكومتی ھرم 200 ملیۆن دۆالری بۆ ئاوەدانكردنوەی ناوچی گرمیان ترخانكردووە، بم پالنیـــان ماســـتر لگڵ نناردووە؟!!. نییـــ پمخـــۆش دەنگـــدان لســـر كس نانی ببدرێ، لگشـــت داوا بۆی ب دەكـــم، الیك نھنی دەنگ بدەن و س بزانن كھ ندەنگتان ب ك داوە. بـــ خوا ســـیرە، ئـــوەی وادەزانـــن ئمـــی دەنگـــدەدا ب دەزان برامبر یمان ھرلنـــدام پیـــی داوە؟!!!. ئكماوەیك فۆنتیكی قسكردنی گۆڕیوە و چۆت سر مزھبی بانك و دوو ھوا، تا ئوە خودایـــ ل جولیكی دیكی پرلمان ببتوە بـــ پرلمانتاركی ئكتیڤ؟!!! بڕاســـتی سیرە، لوەتی لكاركشاوەی دەســـت دارایی وەزیری حكومتی ھرمی كوردستان ب بھانی نخۆشییوە ل ئوروپا نگڕاوەتوە. كانی كوردستانیش باس لســـیحییمئۆتۆنۆمی ناكن؟!!!. (ئوە ئرز و ئوە گـــز) ئم لۆژیكی، كابینـــ تازەكی حكومتـــی ھرمی كورســـتان. تا ئو گنجـــ داماوانی ئســـتا دەیانوت ن و ئیقامنـــدەران بكـــكـــۆچ بـــۆ ھوەردەگرن، كوردستان تكڵ ب یكتی ئوروپـــا بـــووە؟!!!. "حكومـــت ئـــو حكومتی ل ناو گیرفان، شـــار ئو شارەی لســـر پیان" (پندكی ئاخر زەمان). ئســـتاش تنگیشتین، شام شیرینترە یان وت؟!!. كۆمیسۆنی بای ھبژارنكانی عراق، ژنی بمرجی، یكـــم ناوی نـــو لیســـتكان داناوە. مل كانیش، رەخنوارە سیاســـییقدەگرن. كوات مافـــی ژن پارزراوە؟!!!. دكتۆركی زانكۆم لـــ دەزگای بدرخان بینـــی، زۆر بـــ قناعتـــوە دەیگۆت بو دوكانـــ بچووكوە ئو كارە گورە 2009/6/22 ن!!. لـــدەك و باشـــانفیســـتیڤای بدرخان لـــ وتی یۆنان دەكـــرێ، توەقوع دەكم فیســـتیڤای دۆنیس كمریكا بكات!!!. ئئ ئاییندە لچۆوە نو ماباتكی یك قســـی كرد گوتی:" كورد بسزمان"؟!!!. پارزگاری كیر خـــاوەن ئیمتیازی رۆژنامولھبنـــاوی ھولر، بم بنســـكی

پاناگیرت. مئ (ت بگــــۆڕێحزبی كــــوردی دەب) وتی شاژنی ئینگترای؟!!!. دیمۆستۆرا بــــۆ ئوە ھاتــــووە ئاگرك بــــو ئاوە دابــــكات؟!!. مــــاددی 140 لــــ میقاتی ھۆكارەكشــــی جبجناكرت، خۆی توركیا دەگڕتــــوە؟!!!. (یوئــــن) بۆ مان خۆشنییپ بۆی ،الحكی زەبتولــــ گورەیی ئو كــــم كینــــوە؟!!. ماوەر لــــك و جــــك دادێ، خرۆژ

رۆژنامنووس دەترسن؟!!.

دزارحسن

رای پش وەخت

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

5

نووســـینگی تفســـیر یككـــ لـــو نووســـینگانی لو ماوەیـــی دواییدا چندین كتبیان ب چاپ گیاندووە، و ئایینـــی بـــكت تایبتـــی بـــ درخـــان بكان، وەك بنگییـــرھفپویستمانزانی سبارەت ب چاپكردنی تفسیری مالی گورە حاجی موخلیس

خاوەنی ئو نووسینگی بدونین..ئا: بدرخانتفســـیر، نووســـینگی وەك *ئاشـــنایتیتان لگڵ مـــالی گورە

چۆن بوو؟- سرەتا بناوی خوای تاك و پاك، دیارە ھر ل منداییوە ناوی مالی گورەم دەبیست، اویشــــم ب چند نامیلكیكی جامخانكی لــــ دەكــــوت موكریانی، گیوی چاپخانی وەك نامیلكی "فی فی قل فی"، بــــم وەك بیریار و زانایكی واقیع بین دەمناسی، بكو وەك مالیكی ســــادەم

دەناسی.لــــ ســــرەتای نوەدەكاندا، شب خوا ویســــتی وابوو، كتفســــیری چاپكراوەكــــی مــــالی گــــورە بخونموە، بــــۆم دەركوت لــــ برامبر كاریگر و گورە دیاردەیكی و دەگمن و ل مژووی ھزری ،كو رۆشنبیری كورد و ناوچو پســــپۆڕ پزیشــــككی كوا خۆشییتی نشارەزا توانیویكۆمیتییكانی میللتی كورد ب تایبتی و میللتانی ئیسالم ب گشــــتی دەستنیشان بكات، كتخابن واقیعی میللم مبچارەســــرییكانی جنابــــی مالی گورەی پشتگوێ خست و رەتی كردەوە، ھروەك چۆن جستی ب گیان، دەرمان و

چارەسر رەت دەكاتوە.چاپكردنـــی پـــرۆژەی برنامـــی * ورە، چۆن بالی گی مفســـیرەكت

ئوە سپاردرا؟- دوای ئوەی نووســــینگی ١٩٩٦ ســــای لــــ تفســــیر پیرۆزی قورئانی تفســــیری زمانــــی كوردی چاپكرد، ب بقمی مامۆستا مال عوسمان عبدولعزیز، ك ل ١٥ برگ پكھاتووە، كسانكی دسۆز و بیرتیژ و ھۆشمند، ھانیاندام

ئنجامدانی لــــ كاركردن بۆ پرۆژەی چاپكردنی تفسیرەكی گــــورە.. مــــالی جنابــــی مامۆســــتا لگڵ ئوەبــــوو عبدولقــــادری بحركیــــی، كــــ زۆر پرۆش بــــوو بۆ ئم مامۆستا سردانی تفسیرە، ل كرد محمدممان مسعود

ئامادەبوونی بــــ ھولر مۆتی داوای كوڕەكی، تفسیرەكی چاپكردنی باوكیمان لكرد، ئویش مۆتی پداین و داوای دیاری رۆژــــك كرد، بیكوە تا بكرت، شــــاری كۆی بچینو دەستنووسكمان

.بداتخۆی لكرد داوام پداچوونــــوە و بۆ شیكردنوە گرنگ نــــالیئاۆزەكانی و فســــیرەكتبــــكا، بم وی ســــا پاب كاتی و ھزی ب

ھنایــــوە. منیــــش داوام لكــــرد

مۆتــــم بــــدات و لیژنیك لــــ مامۆســــتا شــــارەزاكانی كوردســــتان پك بنم بۆ ئو مبســــت، گوتی: كس وەك من ب شت شــــاراوەكانی ئم تفســــیرە ئاشــــنا نیی، بۆ ھر نووسینكی، دەزانم كی

نووسراوە و بۆ نووسراوە.ل راستیدا ب گوبیستبوونی قسكی، خمبار بووم، زانیم ھام لب كی بینجینوا گ

دەستدا.مخابن دوای ماوەیك مامۆستا كۆچی محمدیش مســــعود دوایی كرد و دەستنووسكانی خشــــرایب فســــیرەكت ختانخۆشب ،كۆی زانكۆی ئوانیش رادەستی نووسینگی تفسیریان كردو داوایان كرد، ئم ئامــــادەی بكین بۆ چاپ

ل ١٠ برگدا.ئوەبوو ل ٢٠٠٥/٧/٧ دەستكرا ب تایپ كردنی دەستنووسكان، ك تایپ كردنی كاركی ساناو ئاسان نیی وەك تایپ كردنی چونك ،دەستنووســــی دیكــــ بــــ فســــیرەكنووســــی تر ك برەبی نووســــراوە، نعكــــوردی، ك ئمــــش وایكرد خۆیانی تایپســــتان ل زۆر ل بدوور بگــــرن و نتوانن تایپی بكن. بۆی كۆســــپ و ئاستنگمان ھاتڕێ بۆ تایپ

.ككردنھر لم ماوەیدا لیژنیك بۆ پكھنرا، چاپكردنی دكتۆر كــــ

جــــواد چۆم حیــــدەری ســــرۆكی

لیژنكــــ بــــوو، منیش وەك یــــلیژن لــــم ئندامــــك پشكی بیاردرا بۆی بووم. "نووســــینگی بوكــــرەوە و بنووســــرێ تفســــیر" لیژنكش پشكیك بنووسن. ی چوارساڵ عاشقانجا نزیكو ب پرۆشوە سرقای ئم

كارە پیرۆز و ناوازە بووین.* گوبیستی ئوەبووین، ك بڕز مام جالل سرۆك كۆماری عراق، كۆمكی چاپكردنی ئم تفســـیرە دەكات، ئم

قسی چند راست؟- بــــ، ئم لــــ الین د. جواد چۆم حیدەری سرۆكی لیژنكــــ پمــــان راگیانرا، ك بڕز مام جالل ســــرۆك ئركــــی عــــراق، كۆمــــاری چاپكردنــــی ئم تفســــیرەی خســــتۆت ئستۆی خۆی. ئم كۆمار، ســــرۆك بیــــارەی ئمی ھانداو گوتینی زیاتر ب ئم دا، ك بردەوام بین و گوێ ب ماندووبوون و كۆسپ ئاســــتنگكان تگــــرەو و بۆیــــش ھــــر ندەیــــن، كاری بڕوەبردنی رــــەوی فراوان كرد، تفســــیرەكمان كــــوا كارمند و كۆمپیوتر و

جگای تایبتمان دابین كرد. یدایانشــــ و رمانگد جا كاركردن، ل بووین بردەوام شــــكۆداری كارەكــــ مســــتی كارك تایبتی بــــ كردین، ئنجام دەدەین، ك ســــرۆك كۆمار پشتگیری دەكات. كاتتفســــیرەكمان مــــادە ئا

سازكردو بــــتواوكردنی ١٠ لــــ ، ا گــــد ر ببڕز مــــئچۆم جواد د. ن حیدەریمــــائــــاگادار كــــرد، فسیرەكت كوا ل ١٠ برگدا تواو بووە، ئویش داوای راپۆرتكی نووسینی گوژمــــی لســــر چاپكردنی تچوونــــی

تفسیرەك كرد.ئمش راپۆرتمان نووسی د. بڕز دەســــت دامان ،كلیژن سرۆكی جواد بــــم مخابن لــــ وەمی راپۆرتك پمان راگیاندرا، ك بڕــــز مام جالل فرمانی چاپخانــــی لــــ كــــردووە، ٥ ركووك بك یانــــدن لراگبرگ چاپ بكرت، تا پارەی

كمی ت بچت.ئم ھوا بۆ ئم سدمیك بوو، چونك دوای ئم ھموو

و ھــــوڵ و ماندووبــــوون كۆششــــان، ئمیــــان دوورە می ئز كــــرد، وەك برپتنھــــا كركارــــك بووین و ،ناوازەی كارە ئم برھمی پســــپۆڕ نــــا خكانكــــی مكدا ئكات وە، لــــتبیچنل كاری تفســــیر و چاپكردن

پسپۆڕ و شارەزاین. وە و لی گواســــتنھانــــبتفسیرە ئم دەستكردنوەی تفســــیر، نووســــینگی لئوەی كــــ گوایــــ گوژمی تچوونی ب چــــاپ گیاندنی تفسیرەك زۆر زیاد نووسراوە ن، بھــــ ســــانی دیكو كدەكن، چاپــــی كمتر نرخی وە بزانرێ، كئ م دەبــــبئم ئامادەكردنی ئركی مئدەستخت ل ماوەی چوارساڵ ب تایپ كردن و پداچوونوە و دابشكردنی دەیان نوسخی مامۆستایان بسر راكشراو ب مبســــتی راســــتكردنوە و ھگــــری و راوەرگرتــــن، خستۆت ئستۆ، دیارە ھموو

ئمان حیسابی بۆ نكراوە.* ھیچ بگنامیكتان لبر دەست دای، ك ئوە وەك نووسینگی تفسیر بچـــاپ و بوكردنـــوەی تفســـیری

مالی گورە راسپردرابن؟- ب، ل الیــــن د. جواد چــــۆم حیــــدەری ســــرۆكی تفســــری چاپكردنی لیژنی ٢٠٠٧/٨/١٤ ورە لــــالی گمدەستنووسك ب ختی خۆی نووســــراوە، كــــوا لگــــڵ بندە كۆبۆتوە و بیاردراوە دەزگای تفسیر ل "١٠" برگ

تفسیرەك چاپ بكات.بـــۆ تفســـیر نووســـینگی وەك * یان لركم ئئـــ وە، كوكردنـــبئوە ســـندۆتوە، چ داوایك ل مام

جالل دەكن؟- ھرچنــــدە بــــوا ناكین بڕز مــــام جالل ئــــرك و مافی خك و ماندووبــــوون بكــــم بگــــرێ و ئــــم كارە بســــنتوە مئ ل پیرۆزە بوكردنوەی دەزگایكــــی و تفسیر، نووســــینگی وەك ك تا ئســــتا نزیكــــی "٣٠٠" ناونیشانی كتبی بوكردۆتوە و خزمتی ئم كوردە دەكات، ل بوكردنوەی ئم تفسیرە ب بــــش بكات، چونك خۆی خاوەن دیدەی و مافناســــ و كۆششی كۆششــــكاران ب كم

ناگرێ. ،مئ یك لو بوكراوانی ك خزمت ب كــــورد دەكات و بم دواییــــ چاپكرا فرھنگی "كوردی- ك ،مامۆســــتا"ی"گورەتریــــن و ئینگلیزی"یــــ

ھبژاردن ل دنیای مافی مرۆڤ و دیموكراســـی مانی، مرۆ دەتوانرلو سیســـتمی پئازادانـــو لخـــۆ بوردووان، دەنگی خـــۆی بخات نو ســـندوقی دەنگدان، ،تییھاوو ،تاك" سو كئینجا ئ ،كوەزیـــرە، پیاوە پاك ،ندییفئ ،كتحورم ب ژن ،كپیـــاوە خراپژن بـــ حورمتك، مال، شـــخ، ســـید، ھژار، دەومند، سرۆك موویـــان لكان...تاد" ھرۆكو ســـدەنگـــدان ھاوبشـــن و بھیچ جۆرێ

جیاوازی لنوانیاندا ناكرێ.. دایكم دەیگـــوت: "كو فرقی نیی ئمن دەبی ئنگۆ بمبن بۆ ھبژاردن، بم ژن مسئول چوار پنج پاسوان دەیبا بۆ سر سندوقی دەنگدان!" منیش بدەم گریان و پكنین بدایكمم گوت: چۆن ل مردن جیاوازی لـــ نوان مردواندا

و بـــاش ناكرێ. خراپ دەبن سر تازیی و قبران دادەنرـــت، بـــۆ نیـــش د ر ا بژ ھبم ..روایـــھ شـــانازە ل كـــ وانبژاردن، ئھشـــانازن و كوڕی تنگانـــن رۆژی خۆیـــان كـــ ك ھدەبژرن،

لگڵ: ناخۆشـــییكانی و خۆشـــی -١

میللتكیان دەژین.٢- خاكییان مام دەكات و رابردووی

خۆیان لبیرە. وە مامتـــحیكم ی بوان٣- ئ

لگڵ رووداوەكان دەكن. ٤- ئوانی ســـوژن لچاوی خك

رادەكن و خۆشیان ھیچ. ٥- ئوانـــی ئمۆیان دروســـتكردو

پشتیان ل میللتی خۆیان نكرد. ٦- ئوانـــی ب ئجنـــدای وتانی دەرەكی كارناكن و برژەوەندی بای

گلیان ل تكدان ال باشترە. پیاوكی بتمنی دنیا دیدە دەیگوت: و خۆ ب نـــمن نازانـــم براكانی دووادەكن، بۆچـــی ئمۆ ناحزانـــی ن، راستكتر ناشیرین دەكی ریكخ شی لو شتانبژاردن ئی ھشبانگ ،ش نییوەیمشم بوە، بتودەكچونكـــ گوناھكی گـــورەو زومكی گورە ل مژووی كوردو ئزموونكی

و كوردستان دەكن. ناشـــكرێ ھموو ئو دەستكوتانی رۆبنـــ باســـنكرێ، بدیھاتـــوون رۆبۆتـــكان ئـــارەزووی خۆیان چی دەن، بـــم ناكرێ رۆبن كوردەكان بقینوە، ناپارـــزم كورم شـــلم

سوندیان خواردووە راستی نن.. مـــژوو، مـــژووە، مـــژووش رەحم

بكس ناكات. چاوەڕێ بـــن.. پـــاش ٧٨ رۆژی دیكسندوقی دەرئنجامكانی چاوەڕوانی

دەنگدان بن.پاش دەرئنجامكان دیســـان قوانی تزویرو دەست و تۆقاندن لالین

حوكمانوە بووقیان دەبت.

مــرۆ (١٠٨)

نما

دی

حمید ئبوبكر بدرخان

نووسینگی تفسیر و چاپكردنی تفسیری مالی گورە

حاجی موخلیس: داوا ل مام جالل دەكین ئم تفسیری مالی گورە چاپ و بو بكینوە

حاجی موخلیس یونس مستفا - خاوەنی نووسینگی تفسیر بۆ چاپ و راگیاندن

ی گورەورد مال

بانگی كی بناو

زانا

بدومال عجبسر پیوەندیمان مئ *حكومتوە نیی، ئم تنھا دەمانوـــت پرلمانكـــی

مـــت، ئبزیندوومـــان ھبشك ل قســـكانی كاك ئندامی عزیـــز- ســـاالر نی كۆمپانیای وشنجومئ ل ك چاوپكوتنكـــدا لھفتنامی رووداو لگیدا

ئنجامدراوە. * ئـــم قســـی چ مانایكی ھی؟ چـــی لخۆ دەگرت و چی لـــ ناواخنكیدا بدی

دەكرت؟ نوشیروان كاك - جنابی پـــش كاك ســـاالر عزیزو ل ھاوتیداو رۆژنامی لبشك ل چاوپكوتنكیدا دەـــت: خیـــاری یكممان

زۆرینـــو بدەســـتھنانی باش ،تزراندنی حكومدامبقسی كامیان بوا بكین؟ جنابـــی كاك نوشـــیروان یكمـــی ئامانجـــی كـــزۆرینـــو بدەســـتھنانی تـــحكوم دامزراندنـــی زیز كیان كاك ســـاالر عحكومتوە بســـر ھقی دەیانوت تنھـــا نییـــو زیندوویـــان پرلمانكـــی ھبت؟ باشـــ بـــا واز لم پرسیارەشیان بھنین، بم زیندوو چۆن پرلمان ئایا دەبت ئگر ھقی بســـر حكومتـــوە نبـــت؟ ئی

چند سا ئوان ھر خۆیان پرلمانك ئگـــر نان زیندوو بت دەبت چاودری و لپرســـینوە ل حكومت

بكات؟ئی چند ســـا ئوان نین ك دەن ئیشـــی پرلمان ھـــر ب تنھا یاســـا دانان نییـــ، بكـــو چاودری و لپرسینوەی لكۆینوەو

حكومتیش؟ ئی ئایا ئگر ب قســـی كاك ســـاالر عزیـــز ئوان ھر بـــ تنھا پرلمانكی تواو، و دەوت زیندوویان پرلمـــان چـــۆن ئـــی زیندوو دەبـــت ئگر ھقی حكومتكی نبت و گوێ ب حكومت ندات؟ خۆ ئگر مبستی كاك ساالر عزیز

ت كوەبش ئیم قســـلبچنـــ حكومت نایانوت رانابینن لخۆیـــان واتكك ب كـــردەوە بچن پگو برپرسیارتی ك جگایك گورەی ژیـــان و گوزەران و ئمنییتی خكی كوردستانی تدابت و دەیانوت تنھا ل پرلمانـــوە، بردەوام ھزی نیار بـــن و ئمش ل كش ئاســـانو كاركی وای دیموكراســـیدا بو ھـــھموو كس دەكرت، بم حكومت و حوكمانی و شان دان بر برپرسیارتی گورە

بھموو كس ناكرت! ناتوانن شـــان بدەن جا كگورە برپرســـیارتی بر دەســـتخڕۆو خك تكای

چواش مكن!

"١٦٦٥" ی كوردی، كبخانكت ل نگرھفالپڕەیــــ و لــــ دانانــــی "شــــوكتی مال ئیسماعیل"ە، ك دانیكی پشكشی جنابی

مام جالل كرا. ،م پرۆژەیئــــ ،وەیــــداوامان ئ مــــئنووســــینگی تفســــیر بــــۆ بوكردنوە لــــ ھولر چــــاپ و بوی بكاتــــوە، جا بھــــر جۆرك ب، ك بڕــــز مام جالل

گرەكیتی.

تكایـ خــك دەســـــتخڕۆ مـكـن

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

6

یكالمر

ییاسای

گونی ٢٧٠٩ی كوردی

6

دامزراوە یاسایكان!

چمكـــی دامـــزراوە یاســـاییكان ندە، بۆیكی فراوان و فرەرەھمكچ زراوانم دامری ئـــرۆڵ و كاریگـــلنو ھر كۆمگیك رەنگدانوەی پۆزەتیڤی بسر ژیانی تاككانی ئو شمر ئت، ئیتر ھدەب یگكۆم ،زراوانم داموادەكات خـــودی ئـــبدامزراوەیكی ئكتیڤ و داد پروەر و ئفرنر و وەسف و پناس بكرن، شتكی روون و ئاشكرای معریف و رۆشنبیری ل سایی دامزراوەیك دەخولقـــن، ك پرنســـیپ و ھزری گۆڕانی تیادا برجست بت، تاكو زراوانم دامركی ئـــھامـــوو ئمكاریگری لسر دەست و تاككانی نـــو كۆمگ ھبـــت، پیوەندی نوانیان ركبخات و گشی پبدات، ب تم حات لم دەسش ھمئدیموكراســـی خواز وەسف دەكرت، گكۆم نـــو تاككانی ھمیـــش ھگری پیامی یاسایی و رۆشنبیری

یاسایی دەبن.دەپرســـین ئایا ئـــم حات لنو

كۆمگی ئمدا بوونی ھی؟بۆ وەمكی پویستیمان ب تئویل و تفســـیر و راڤكردن نیی، رك دەین ئم حات وەكو پویســـت بوونی نیی، چونك كۆی دامزراوە ھنوكشـــی تاكـــو یاســـایكان لگدابـــت نگیشـــتوونت ئم قۆناغـــ، بـــ پچوانـــوە ئـــم دامزراوان نك ھر خاوەنی پیامی یاسای و معریفی نین، بكو خودی ئـــم دەزگایان خاوەنی شوناســـی راستقینی خۆیان نین، ك ئوەش گورەترین خلل لـــ ژیانی تاك و كـــۆی كۆمگـــی ئم دروســـت واتـــك دەكات، داھنان و ئازادیی دامزراوەییان تدا موجود نیی، ئیتر لچ روانگیكوە باســـی فراھـــم مافـــی بوونـــی تاكـــكان بكین، كوا پرسی دەست و چاودری كـــوا داچـــوون بـــدوا نی و شـــور لیاســـاییكان؟، بیـــن دەشـــ زراواندام ئـــم زۆربـــی ھمـــوو پگـــی خۆیان لدەســـت داوە، تا ئـــو رادەیی، ك نتوانـــن برژەوەندی خۆیان و تاككانـــی نو كۆمگـــ بپارزن، ئیتـــر لـــرەوە زۆر بروونی بۆمان ئاشـــكرا دەبت تاككانی ئم مافی شرعی خۆیان، گومانی ئوەیان ال زراوانم می ئسای ت، لدروستبدیماگۆجیت، لدۆگماو لوانلوبن ،كارەســـات گورەترین ئمـــش كۆمگیك دەزگا و دامزراوەكانی بم جۆرە بخونتـــوە، زیاتریش لمـــ ب ھی خـــۆی نزان و خۆی ل ببـــری بكات، بگومان ئمش وە، كتم حاو ئـــن دەمانخات م دەزگایانھیچ ئینتیمایان بۆ ئـــنبت، بۆی، ئوەی تا سر ئسقان تاكی ئمی توشـــی شۆك كردووە، نمانی متمانو راســـتگۆیی، دیارە كردنوەیان قرەبـــوو ئمانـــش ئوەندە سادە و ساكار نیی، بكو دەبت ریفۆرم و چاكسازی بشوەی شـــمولی و بابتیان سرجم ئم دامزراوانـــ بگرتـــوە، ل رووی

پرنسیپ و سیستموە.لـــ دواجـــاردا ئاماژە بـــ خاكی ویـــش بم، ئری دەكـــوھـــجیاســـاییكانی دامـــزراوە توانای ئمی، لـــ دوای راپڕینوە تاكو ئستا نیانتوانیوە، خۆیان لگڵ تاككانی كۆمگ ئاشت بكنوە، ئم ئاشت نبوونوەیش وەكو ئاشت ســـتوان رۆح و جوەی نبووننوایـــ، دنیایك كلن و بۆشـــایی دروســـت دەكات، دنیایك رەشبینی و تنگیشتن برھم دەھنئمش ،تییرپرســـیارب گورەتریـــن ك دەكوتـــ ئســـتۆی دامزراوە

یاساییكان.بگومان ئم مۆدلـــش تنھا لم شونان بوونیان ھی، ك دەست دامزراوە یاسایكان وەكو كارتكی گوشـــار بكار دەھن بۆ كوشـــتنی كۆمگی و دیموكراســـی رۆحـــی

مدەنی.

تارق مستفا ئحمد

الپڕەی یاسایی* بۆ بشداریكردن ل ئاھنگی یاســــای كۆلژی دەرچوانی بیانیانی زانكۆی كۆی خولی ٢٠٠٨-٢٠٠٩، رۆژی ٢٠٠٩/٥/٢ ك لیرۆك و دەســــتســــ

كارگی دەستی ئندامانی ئامــــادەی ركخراوەكمــــان كاننگگئاھ مراســــیمی باســــ شــــاینی بــــوون، ركخراوەكمان رۆی ئكتیڤ و برچــــاوی ھبــــوو لــــم

رۆژكی ك ،شــــداریكردنبزیــــن و مژوویــــی بوو بۆ .ژەكــــكۆل خوندكارانــــی ئاھنگك تا ئوارە بردەوام بوو، بجۆرــــك ك جگی سرنج و خۆشحای سرجم

ئامادەبووان بوو. * بمبســــتی بشداریكردن ل فســــتیڤای شارســــتانی بۆ خــــت بخشــــین رۆژی لــــ دەســــتیك ٢٠٠٩/٥/٥كارگی دەستی ئندامانی بشــــداری مراســــیمكیان كرد، لھۆی شــــھید سعد عبدوــــ، جــــگای ئاماژە ســــتیڤاف ئــــم دانــــپ

ھولر لشــــاری نســــا ویش بــــت، ئنجامدەدرئكس بو بخشــــین خت لبواركی ركخراوانــــی و دیاریكراو داھنان دەخولقنن ك خزمــــت بــــ كۆمگی

مدەنی دەكات. حوت ئمســــاڵ ختی بۆ ركخراو ختی فستیڤایان

پ بخشرا.

چاالكییكانی ركخراو

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

7

حاجی ممۆپاش تواوكردنی قۆناغی سرەتایی مـــن لـــ قوتابخانـــی ناوەندی "كۆمـــاری" برامبـــر باخانی ـــر وەرگیـــرام و لولزای ھقـــھاوڕیكانم جیابووموە و ئوان بجگ ل (غازی) خۆشـــناو كسی ئســـتاكش و ندیتوە ترمـــان نازانم چی بسرھاتووە، ئوانی دیك چوون قوتابخانی ناوەندی "زازا"، لـــ ناوەندیـــدا خونـــدن رەبـــی بـــوو، لزمانـــی ع بـــقوتابخانكشـــدا، ك پۆلی یك (٤) ھۆب بوو، لگـــڵ پۆلی دوو یان (٢) ھۆبكریھ ك ،و ســـبوون، لنـــاو قوتابییكاندا لو رۆژەدا یكتی قوتابیانی كوردستان چاالكییكی برچاوی ھبوو، بم چاالكی و ھبوونی یكتی گشـــتی كانیش لقوتابیـــان، شـــیوعییقوتابخان بھز بوون، بتایبت وا رـــك كوتبوو، بشـــكی زۆر مامۆستاكان الیانگری شیوعییكان بوون، لبیرم ل وانی وەرزشی ئمی ئندامانی یكتی قوتابیانی فالینی و كوردســـتان، شـــۆرت زەردمـــان لبركـــرد و ئوانیش زۆرجاران بكاردەھنا، سووریان مشتوم و ناخۆشـــی لنوانماندا پیدا دەبوو، بم بھۆی ھبوونی مامۆستایانی وتپارز وەك (مجید ئاسنگر، باكووری، زوبر بیالل) ل ســـزادان و سریش رزگارمان

دەبوو.لیكم سای خوندنی ناوەندیدا، پۆلكمان ل نزیكی (٢٤) قوتابی (ئكرەم نمونـــی ل پكھاتبوو، منتـــك و رزگار گنجـــۆ و خالید رەسول و وشـــیار فتاح و جالل تھـــا)، كـــ ناویانـــم بیرماوە، مامۆســـتا باكووری، ك چاودری پۆلكـــی ئم بـــوو، ھموومان ئاســـتی عرەبی زمانـــی بھۆی نمرەكانمان زۆر نزم بوو، رۆژكیان لدەمی پدانوەی كارتی نمرەكانی باكووری مامۆســـتا سادا، نیوە ھات ژوورەوە و كوت خوندنوەی

ناوەكان بـــۆ پدانـــی كارتكان، ل ندەوە، كی خووانرەتا ئسھموو وانكان كوتبوون، یكك لوان كوڕك بناوی (ئیبراھیم)، ك لسر دەفتری تاقیكردنوەكان نووســـیبووی "ئیبراھیـــم لـــك" مامۆستا باكووریش، ك ناوەكی خوندەوە، لی پرســـی: ئیبراھیم تۆ لكی نـــرەی؟ یاخـــود لكی می؟ ئویش زۆر ب تووڕەیی وتی

مامۆستا من لك نرەم.تووڕەتر لو باكووری مامۆســـتا وەمی دایوە وتـــی: دەك عمرت نمن، وە تـــۆ لك میی، چونكـــ لـــ ھمـــوو وانـــكان كوتـــووی، لـــ ھیـــچ وانیك (٣٠) تیشـــتونگن نمرەكانـــت نمرە ل (١٠٠)ی، ھست كتبكانت بھنـــوە و بچـــۆرەوە گونـــدی، بـــو چیتر خریكـــی جووتیاری مســـرەفی خۆڕایـــی بـــ باوكت مك، ئوەبوو برایم بب دەنگی كتبكانی ھنایوە بردەم مامۆستا بیكجاری قوتابخانی باكووری

بجھشت.لو قۆناغدا لگڵ چندان قوتابی بشـــداریكردنی و بھۆی چاالكی كۆبوونوەكانی یكتی قوتابیانی كوردســـتان ئاشـــنابووم و بووینھـــاوڕێ گیانی ب گیانـــی رۆژانی داھاتـــوو لـــ نموونـــی (جمیل رەنجبر و وشـــیار فتاح و جالل تاھیر و سابیر ســـاح و سعدی خلیل و مھدی كاوانی و موحسین

حمد ئمین و....ھتد).لســـای دووەمی ناوەندی بووم، ئینگلیزیمان دەرســـی پـــۆل لـــئاسنگر مجید مامۆستا ھبوو، پنجـــرەی دەوتـــوە، وانـــی ژوورەكمان بسر جادەكوە بوو، سیرمانكرد، دەبابیكی زنجیردار ب جادەكـــدا دەھات و لبردەمی راوەســـتا، قوتابخانكمـــان ھموومان زۆر ترساین، بتایبتی یكتی ریزەكانـــی لـــ ئوانی چاالكیمان كوردســـتان قوتابیانی بھۆی رادەیـــك تـــا ھبـــوو، ناو قوتابخانكانمان لرچلییسناســـرابوو بووین، ببـــ ئوەی برامبر دڕاوكیكمـــان ھیـــچ ھبت، ئاسنگر مجید مامۆستا ئم چنـــد دانیكمـــان داوامان لكـــرد، ك بكـــو رگامان بدات بۆخۆمان بچین دەرەوە، بم ئو ،گۆرێ نییترسن ھیچ لوتی: ملســـر خوندنی وانكی خۆمان بردەوام دەبین، تاكو لناكاو زۆر بتوندی ل دەرگای پۆلكیان داو ك برفسك و ئربازند ســـچ ،ری قوتابخانوەبڕتی بیھاوڕكـــ نـــاوی "عبدولمجیـــد" بوو ھنـــدێ دوای ژوورەوە، ھاتنـــ ،رەكفسوەی ئچاوســـووركردنمامۆستا مجید ئاسنگریان لگڵ

ر لوەبڕچكـــرد و بخۆیان راپپۆلكمان مایوە و دەرگای داخست و رگای جولكردنی ب كســـمان ندا، بـــم لـــ پنجرەكانوە مجیدیـــان مامۆســـتا دیتمـــان سواری ئو جب كرد، ك لپش دەبابك راوەســـتابوو، ك پشتر نكردبوو...یكســـر بدیمـــان لبرچاوان و لخوڕیـــن وتنكون بوون، ئم قوتابییكان تكا زۆربمان یكسر خۆشابووین، ئـــو رۆژە قوتابخانی چۆكرد و گڕاینوە ماـــوە، بب ئوەی كس ورتی لـــدەم بت دەرەوە، ا شـــار خامـــۆش بووین، لكتھموو الیكوە ب جاش و سرباز گمارۆدرابوو، ھزە سیخوڕەكانی وتبوونپ و راســـت كم چـــرژ كانی شۆڕشگگرتن و راونانی خو خباتگ، شـــار تنیـــا برۆژ ســـیمای ئاوەدانی ژیانی تدا بدی دەكرا، دەنا بشو گیانی مردووی دەپۆشی و تنیا دەنگی دەستژەی وێ و ھاتووچۆی دەبابرەو ئـــئ كان دەھاتربازیییارە ســـو سگـــوێ و جاشـــكان لـــ ھمـــوو

كوچو كۆنك مۆگای ئازاردانی ردەزمم كـــ دانابوو، خكیان بسر جادەی شـــار دەخوالنوە، ئو رۆژان ھناســـی كۆندانی الوان و چاالكـــی شۆرشـــگانی پشـــمرگكانی شـــاخ رۆژ برۆژ ھزو وزەی زیاتری دەدای كۆمنی خك و ھیوا و خۆزگكانی گورە و گورەتر دەكرد، ب سرباری ھمـــوو جـــۆرە توندوتیژییكـــی رژـــم، قوتابیان لـــوان رۆژاندا نموون گلكی لبـــن نھاتووی چاالكی چاونترسان بوون، ھموو شانكان كۆبوونوەی ھفتیك فتانھ راپۆرتی بڕوەدەچوون، و رشـــانس و برزدەكرانـــوە لژنكانی سرەوە برەویان ب گورج و گۆـــی خۆیان دەدا، بم لگڵ سای سیمی خوندنی سرەتایی خۆم و بدوای كوتبوونی شۆڕشی چكـــداری و پارتـــی دیموكراتـــی یكتی چاالكییكانی كوردستان، قوتابیانـــی كوردســـتانیش بـــو بوو، پاشگردانی و شپەلدان وتینرە دیارمان ككی ھشب مئبـــرەی ھی (مكتبی سیاســـی) و ھر بنـــاوی یكتی قوتابیانی كوردســـتان درژەمان ب چاالكی و خباتی خۆماندا، بم دیسانوە وەك جـــاری جاران گـــرم و گوڕ و بھیمـــت نبوویـــن، ئمجارە كانمان لوە و چاالكییكۆبوونـــپنادزەییـــو نھنییكی پۆالینوە كوتـــ باری نیمچ ئاشـــكرایی و

سبری دام و دەزگای رژم.

بشی بیست و چوار

چی بچینی ئـــوە دەدوورییوە، ھیچ شـــتك ل نبوونی ناخۆشـــتر نیی، نبوونی رەگكی ل ھارییوەی، پیاو، ك نبوون بـــوو، پالماری ئم و ئـــو دەدا، خۆی ب دار و دیواردا دەدا و چشـــتك خوا پی ناخۆشـــ، ئو دەیكا، بیانییكیان تازە شـــبقی دابوو، لـــ ماوە نان نبوو بیخۆین، منداكان ل برسان زیەیان رۆژە ریك دەڕۆیی، قرز و قۆش تا ئندازەیك خۆشـــ، ك بتام بوو، رەزات قوڕس دەبت و كس ری حمامت نیشان نادا، دەمانچیكم ل ھاوڕیكم وەرگرت، چند نام سر توی نوچوانم و خۆم بكوژم، شیتانم ب نعلت دەكرد، دەموت ب كوشتنی خۆم كشـــكان قووتر دەبنوە، واباشـــ ورە برندەم، خوـــن بری چاوی گرتـــم، یان دەب یكـــك بكوژم یان دەرەوە، ل نم، خۆم گۆڕی و چوومدەســـت ب ك بشـــتچۆوانییكی سر جادەی سرەكی راوەستام، تكسییك برەو رووم ھات و دەســـتم لی راگرت، وردە وردە ھواشی كردەوە، تا ل جادە قیەك چووە سر خۆك و رایگرت، ب بری دیوی شۆفرەك سوڕاموە، یكسر دەمانچی بر پشتم دەركرد و رامكشـــاو لم راخوڕی: (دەی وەرە خوارێ تا نمكشـــتووی). كابرا وەك پلك پیـــاز زەرد ھگڕا و ترس جی پ لقكرد، ب ھواشـــی ھات خوارێ و تاسا، منیش سواری تكسییك بووم و تم تقاند، شش سد، حوسد، متر رۆیشـــتم و نڕۆیشتم، ل ناخوە ویژدانم ئازاری دام، بخۆم بم: (ئوە چی دەكی؟ ك دەی ژیانی خزانك لسر ئو تكســـیی نیی؟) پشیمان بووموە، پچم پدایوە رـــو رێ گڕاموە الی خاوەنكی، كاتك دابزیم ب دەم فرمسك رشتنوە سویچكیم دایوە دەست و وتم: (فرموو قوربان داوای لبـــوردن دەكم). كابرا چاو كردی، كوە چی وای لوە پرسی:(ئرۆشپ ق بوو، ببلئبگڕیتوە؟) ئاھكی قووم ھكشا و وتم:(ویژدانم رگی پندام، تۆش وامزان من دزبم، من ل نبوونی و نداریدا ئو دەمانچیـــم ھگرتووە، كتنكی پبكم، چند جار

.(چویویستم خۆم بكوژم، دەستم نكابراك دەســـتی بردە باغی و شدەیك پارەی دەرھنا و ،(ردەنت خۆش و ئازابرموو گف) :ژماردن بۆی راگرتم ب

نمزانی چۆنی لوەربگرم، بشرموە:(ئاخر)، وتی:(ئاخـــر و ماخـــری نـــاوێ، من تـــا مردن و كاتئ ،ر ئاو و ئاو بچوبایگمنوونتم، ئمچیم پدەكرا)، پارەكم بدەســـتكی لرزۆكوە وەرگرت و سوپاسم كرد، بو بیانیی خواردنم و پارەیوە ماڵ، بڕامخۆشـــی گد ی و بككوتم ئیشكردنكی ســـرپیی، خۆم گرتوە،

لری برادەركوە، شتم ب قاچاخ، لودیوی ئران بۆ ئو دیو دەھنا، بم دوای چوار ساڵ و پاشكوتكی باش، چ جای دانانی ھندێ وشـــك پارە بـــدوو دەفتر دۆر تكســـییكم كێ، تا ئیشـــی پبكم،

ئفسووس ئوەی چاوەڕوانم ندەكرد روویدا، بیانییكیان، تازە شبقی دابوو، چووم دەرەوە كاسبییك بكم، رك لو شونی كاتی خۆی دەمانچم ل كابرا راگرت، كابرایك دەستی لاگرتم، تكســـییكم ھواش كردەوە، ل جادە قیرەك المدای سر خۆك و بۆیم راگرت، كابراك ب الی مندا سوڕایوە، یكسر دەمانچی بر پشتی دەركرد و لی راخوڕیم: (دەی وەرە خوارێ تا نمكوشتووی) رەنگ و رووم قكردم، بل ی پڕا، ترس جگپیاز زەرد ھ لكوەكو پھواشی ھاتم خوارێ و تاسام، ئویش سواری تكسییكم بوو تی تقاند، چۆن رۆیشت نمدییوە، سری دنیام لك ك ھات بیارەیتا ســـ ،ر چاوەڕوانكوە، ھك ھاتو وپل ســـوار بووم، خۆم گیانـــدە نزیكترین بنكی پۆلیس و ل دزینی تكســـییكم ئـــاگادار كردنوە، بم ھیچیان پنكرا، ئو تكســـییم چۆن رۆیشت، ئستاش چاوم پی نكوتوە، ل خم و خفتان ھفتیك ئاگر ل مامان ھنكرا، دەتوت بسر دنیاوە نماوم، ھیچ لوە ناخۆشتر نیی، پارەو پولكی زۆر بگرماو ســـرماو شـــونخوونی پكوەنی، كچی لچاوتروكانـــك رەنجت ببادا بوا، سرەڕای ئوەش ھمیش دەموت:(ئوە تاقیكردنوەی، خوا ە پارەی لو بوە) ئتنت دەسویش لر ئو ھ دەتداتماوە ھبوو، دەســـتم دای و ژیانكی ئاساییم پ برێ دەكرد، قت ســـاتك ئو ســـیارەیم لـــ دڵ و دەروون دەرندەچوو، دوای چوار ساڵ ئوەی ب خیامدا ندەھات روویدا، رۆژكیان كابرایك خۆی كرد ب مامان و دوای چاك و چۆنی، دانیشـــت وتی: (ھفتیك بدوای ماتان و تۆدا دەگڕم، ھاوڕیكم بناوی "كاروان" منی ل ھندەرانوە راســـپاردووە، ئو ئمانتیت بدەست بگینم، فرموو) منیش زەرفكم ھپچی چـــوار دەفتر دۆالر و نامیكی تدابوو، نامكم كردەوە، ناســـنامی من و كاغزكی تدا بـــوو، كاغزەكم خوندەوە نووســـیبووی: (برای بڕزم، گردەنم ئـــازاد بك، كاتی خۆی زۆر ب پرۆشـــی ئوەوە بووم، چۆن بچم ھندەران و دیناركم شك ندەبرد، ئوەی كردم، بلسندنی تكسییكی تۆ ب داوای لبوردنوە، ھر ئوكات بگۆترە ب دەفترەك و نیوم فرۆشت، بۆ ئو ھموو ســـا، لگڵ ئو نامی (4) دەفتری لگ بۆ تۆ، ممنوونت دەبم گردەنم ئازاد بكی)، ل خوارەوە ناو و واژووی خۆی لســـر كردبوو...دەمم بش بووەوە!!!چاو ئبلـــق وەك بـــاوەڕ بچاوەكانـــم نكـــم، چند جارێ ھمگلۆفت و وتم: (ئاخر من دەستم لو سیارە شوشتبوو، ھرچند بردەوام خفتم لی دەخوارد) ئویش ل وەمدا وروپا، تا بئ یشـــتۆتو ســـاوەی گوتی: (كاروانیش لئمۆ دەگات، ئویش ھمیش خفت لوە دەخوا چۆن ئو زیانت بۆ قرەبوو بكاتـــوە، بردەوام دوعای ئوەتی بۆ

دەكرد، ھیچت بسر نھاتبی و لژیاندا مابیت).دەتوت ل دەریادا دوڕ و گوھرم دۆزیوەتوە، كۆ كیفساز بووم، ئو رۆژە نمھشت ئو كابرای بھیچ الیك بوا و خزمتكی زۆریم كرد، پش رۆیشتنی ژمارەی مۆبایلكی كاروانم لوەرگرت، پیوەندیم پو كرد، لو رۆژەوە بردەوام پیوەندیمان ھی، ل ھاتنوەی بۆ كوردستان پش ئوەی بچتوە ھر ماك، ســـردانی كردم و ئو سردان بوە گیشت، داخوازی شانازی كچمم لبكا و منیش دەرھق بو

دەستپاكییی، كچكمی پشكش كرد.

عیب نبی

و كاتئ ،ر ئاو و ئاو بچوبایگمنوونتم، ئم

لری برادەركوە، شتم ب قاچاخ، لودیوی ئران بۆ ئو دیو دەھنا، بم دوای چوار ساڵ و پاشكوتكی باش، چ جای دانانی

یەر

ەویر

ب

شاخوان علی حمد

تنـــز

حاجی ممۆ: ھزە سیخوڕەكانی رژم چپ و راست باتگو خكانی شۆڕشگگرتن و راونانی خ وتبوونك

خوندنوەی الپڕەكان... ئو رۆژو شوانی لبیرم ناچنوە

ل راستوە بۆ چپ: حاجی ممۆو محمد زادە - چۆمان ١٩٧٥

ھموەندی ھت ئوەی دوای خـــاوەن و رۆژنامنـــووس فلسف ر لی ماســـتوانامبو بواری رۆژنامنووســـی كوردی ك ل ل لنـــدەن بوانامكی وەرگرتووە، نووســـر ل بابت و لكۆینوەكیـــدا كـــ لژر رۆژنامنووســـی "پۆلنی ناوی ل كوردســـتاندا" لـــ رككوتی لـــ "٢٠٠٩/٤/٢٢،٢٣،٢٦" ب نوێ كوردســـتانی رۆژنامی "٤٨٥١،٤٨٥٢،٤٨٥٤" ژمـــارەی نووسر تیدا كردۆتوە، بوی ب شوەیكی زۆر جوان پۆلنی رۆژنامكانی و رۆژنامنووســـان كـــردووە و بســـر رۆژنامـــ و رۆژناموانـــی حزبـــی و ئـــازاد كـــردووە، دابشـــی "ئھلـــی" لـــ بشـــی ســـیم و كۆتایی ر باس لیدا نووسكنووســـینراگیاندنی ئازاد ل دوای راپرین ل كوردستان دەكا، ل بگیكدا نووسر باسی رۆژنامی ھاوتی و مانگنامـــی بدرخـــان دەكا، ك بـــ بۆچوونی ئـــو ھاوتی

ل مانگی مایـــس بوكراوەتوە ٢٠٠٠/١٠/٢٢ درخانیـــش لـــو بیكـــم ژمارەی دەرچـــووە وەكو مانگنامیكی ئازاد. لرەدا وەك دەزگای بدرخـــان و ھفتنامی دەزانین پویســـتی ب بدرخان ھموو بـــۆ روونكردنوەیـــك رۆژنامنووســـانی و خونران درخان لوەی بكورد بدەین، ب٢٠٠٠/١٠/٢٢ ژمارە ســـفری خۆی بـــم ھفتنامی دەركردووە، "٢٠٠٠/١١/٥" لـــ ھاوتـــی یكـــم ژمارەی لـــ دەرچووە، ئو ئـــاگاداری خونران تكای

روونكردنوەی بن. وەیو روونكردنستیشمان لبمكمكردنوە نیی ل نووسینكی برای نووسر ھت ھموەندی، بكو وای ئوەی ئو ھوی كی پیـــرۆز دەزانین، لكار بـــبرامبـــر ئوەشـــدا بوونی ئو روونكردنوەی بـــ كاركی لو

پیرۆزتر و گرنگتر دەزانین.

دەزگای چاپ و بوكردنوەی بدرخان

روونكردنوەیك ل دەزگای بدرخانوە

بـــۆ بڕز مام جالل ســـرۆك كۆماری عراق

بڕز مسعود بارزانی سرۆكی ھرمی كوردستان

بڕز عدنان موفتی ســـرۆكی پرلمانی كوردستان

بڕز نچیرڤان بارزانی سرۆكی حكومتی ھرمی كوردستان

ئم بناوی جوتیارانی گوندی كوستی بان/ بكرەجۆ ك خاوەن قلیاســـانی (م/٩ زەوییكانـــی ھموویان(١٠٠٠ كـــ ژوورووبن) ٢٠٠٢ لســـای دۆنم)دەبـــت ت ببدر رخـــان كـــرا، كـــتھاووتیان لوكاتشدا كرابوو و تۆ كرابوو گنم و قرسیل بوو، بو شوەی مایوە تا"٢٠٠٥" و نھا لو چند سادا سوودی ل ببینین. لسای "٢٠٠٥"یشدا بۆ"زانكۆی ئمریكی" ترخانكرا، كـــ چندین كس بژو و ژیانی لسر ئو زەویان بوو، چند ســـا داوای حقی زەوییكانی

ك ،نشـــوین لخۆمان دەكشیاوی زەوییكانی خۆمان بت

وەك نرخ. داواكارین رای گشـــتی ل ناوەوە و دەرەوەی ھرمی كوردســـتان ئـــاگاداری ئو كشـــی بن و نخوازە ناچـــار نبین پنا ببینـــ بـــر دادگای فیدراـــی

عراق. ھیواداریـــن دەرگایكـــی خـــر دەڤرە ئـــو بـــۆ جووتیارانی

بكنوە. ز و سوپاســـی ســـڵ رگـــلجوتیاری گوندی كوستی بان/

بكرەجۆ

عبدولوەفا قادر ئحمد ٠٧٧٠١٥٢٦٤٦٩

نوزاد حم ساح كوخا ئحمد ٠٧٧٠١٥٦٦٣٩١

ئحم محمد ئحمد ٠٧٧٠١٩٤٣٦٧٧

بۆ رای گشتی لناوەوەو دەرەوەی ھرمی كوردستان

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

8

ی ئایار(١)

ئا: یاسین قادر مستفا*

پشكی:سندیكای كركاران یكتییكی كركارانـــ، ھندێ پیشـــیی خواســـتی بـــ كۆمـــڵ زیاتر پكـــوە ڕیزبندییان دەكات بۆ ئابووری ماف ھنانی بدەست ڕگای ل كۆمیتییـــكان و گوشار خستن سر دەست و

خاوەن كارگكان.سندیكای دیرۆكی ســـرەتای كركاران ل چرخی ناوەڕاست ل ئوروپا دەستی پ كردووە، رووبڕووبوونوەی بۆ ئویش ھندێ ئاستنگ، ك ھڕەشی ل ژیانی خۆیان و خزانكانیان دەســـتو شـــوەی ل دەكرد، كۆمی ھاوكاری و چاكخوازی پیدابوون. ك خۆیان ل كۆمی پیشـــگری كركاری و خاوەن پیشـــ دەدیتوە، بم خاوەن سرپشكی میشـــھ پیشكان

ڕكخستن و بیاردان بوون.سرەتای ســـندیكای كركاران بچووك و ساكار بوو، ل بازنی ھنـــدێ داواكاری ڕۆژان زیاتر پلھاوژیـــان ندەكـــرد، بم لگڵ پشـــكوتنی پیشسازی و زیاتر قووڵ بوونی كشكانی نوان كركاران و سرمایداران ھۆشیاری ئاستی برزبوونی و داخوازییكانیـــان كرـــكاران، لـــوە تپـــڕی كرد بـــۆ دابین كردنی خـــواردن و جل و برگ كار، ھلومرجی چاككردنی و بكو ھوی بدەســـت ھنانی مافـــی تریانـــدا، وەك ئازادی ركخـــراو بـــوون و مانگرتن و كۆبوونوەو بربســـتی كردنی داران، تا دەگاترمایرشی سھئوەی حزبی سیاســـییان پك ھنا و ھوی رووخانی رژمی

سرمایداریشیان دا.ل ھموو شـــونك ســـرەتا سرمایداران دژایتی پكھنانی ســـندیكای كرـــكاران دەكن، بم كات بزووتنوەی كركاران پرە دەســـن. بوونی سندیكا نابت گرنگ الی سرمایداران ی پارتر سایژ ل رجم بكۆنپرســـت و ڕاســـتەوەكان دەرنچت و ھی داواكارییكان

.نزبنچوون ناوباس

لـــ ســـای ١٥٣٩ كركارانـــی چاپخانـــ ل فڕەنســـا یكم مانگرتنیان تۆمار كرد و ماوەی چوار مانگـــی خایاند، ك داوای كاریان ھلومرجی چاككردنی دەكرد، لسای ١٧٢٠ ل لندەن كركارانـــی كارگـــی دوورمان ی ١٧٣٥ لســـامانیان گرت. لئمریـــكا كركارانی چاپخانی

فیالدلفیا مانیان گرت. مانیا لی ١٨٦٦ ئســـا بۆی رووی یاسایی دانی ب سندیكای كركاران نا. ل بریتانیا سای ١٨٧١ بوو، ل فڕەنساش سای

١٨٨٤ بوو.چوســـانوەی ئنجامـــی ل ل كرـــكاران بـــ ســـنووری الیـــن ســـرمایداران و نزمی ل كركاران. ھۆشیاری ئاستی ســـرەتا بھیـــوای رزگاربوون كركاران كولمرگی ژیانی لل دژی ســـرمایداران ھندێ كارو چاالكییـــان ئنجامـــدا بۆ رژەوەندی خۆیـــان، وەك لبئینگلتـــرا ڕەوتكـــی كركاری ل ئامرەكانیـــان پیدابـــوو.

ك شـــكاند، چونككان تكارگ ســـت دەكـــرد، كـــوایـــان ھســـرچاوەی نالبـــاری ژیانی ئوان ئو ئامرانی. ب ئوەی بیر بكنوە كـــ نالبارەكانی ژیانیـــان مولكیتـــی تایبت و ســـرمایداریی. پشەوی ئم بزووتنوەیـــ (ندلوود) ناوك بوو ك ب (ندلوویكان)ناسران. كركارانـــی الیـــن لـــ كـــبیناســـازی و رســـتن و چنیـــن و كانـــ بردینـــكان و ھتـــا ل پشتگیریان سربازەكانیش ی ١٨١١-١٨١٢ لســـا دەكرا. لئامرەكانی ل زۆر راپڕینكدا كارگی رستن و چنینی لندەن حكومتـــی بـــم تكشـــكا، ئینگلترا ب دڕندانترین شوە كارانو كرر بـــووە گیانی ئبل ئنجامدا (ندلـــوود) كوژرا و بزووتنوەكش تك شكا، بم كركارانی ئینگلترا كۆیان ندا و ھر بردەوام بوون ل خباتی

خۆیان دژی خـــاوەن كارگكان. بۆ نموون ھنـــدێ داواكارییان ب دەست ھنا، وەك داواكردنی مافی ھبژاردن، چونك ل كۆی ١٦ ملیۆن كس تنھا ١٦٥ ھزار كس مافی ھبژاردنیان ھبوو، بـــۆ ئـــم مبســـت حكومت ل ژر گوشـــاری كرـــكاران و رەنجدەران ناچار بوو یاسایكی تر دەربـــكات، بم كســـانی خاوەن مافـــی ھبژاردن تنھا وەنـــدە زیـــادی كرد، لدوو ئسای ١٨٤٧ ل الین حكومتوە

مـــاوەی دەرچـــوو یاســـایك كاركردن ل ١٥ كاتژمر ڕۆژان بۆ ١٠ كاتژمر كم كرایوە، ل دوای بزووتنوەیكی (ندلوود)یكان تـــری كرـــكاری لـــ ئینگلترا بـــ ســـركردایتی (رۆبـــرت ئویت)ھاتـــ كایوە. ك خاوەن سۆسیالیستی فلســـفیكی خیاـــی بوو خـــاوەن كارگی ڕســـتنی لۆك بوو ل (شوتالند) ل كارگی خـــۆی ھندێ كاری ریفۆرمـــی ئنجامـــدا وەك كم

و كار كاتژمـــری كردنـــوەی زیادكردنی ڕۆژانو دابین كردنی كاران، كاركردن بخانوو بۆ كرمندان كـــم كرایوە، (رۆبرت م كارانئویـــت)وای دەزانی بـــدەتوانت ژیانی كركاران خۆش بكات و ملمالنی چینایتی نوان ھدار نرمایكار و ســـكر كارانیش ئاســـوودەبن بو كرئوەی دەست ل سرمایداران

بسنرتوە.لـــ ســـای ١٨٣٣ كركارانـــی (ســـندیكای ئینگلتـــرا دامزرانـــد، نیشـــتمانی)یان (رۆبـــرت ئویت)بـــ ســـرۆك ھبژـــردرا، بـــم حكومت ھرشی بۆ بردن و سرۆكایتی ڕەوانی و گـــرت ســـندیكای ل سای كردن، ئوســـترالیای ١٨٣٤ سندیكاش ھوەشایوە بزووتنوەكـــش بـــۆ جاركی تـــر ھرەســـی ھنـــا و ھندێ مرجی گرانیش بسر كركاران

ســـپنرا، بۆ نموون كركاران مۆركرا، ك كیان پیمانپ كنابت بشداری سندیكا بكن، ك لمـــژوودا ب گربســـتی گ (عقود الكلب ) ناسراوە، لسدوای ئۆینیكان بزووتنوەیكی وە بكای را ھاتئینگلت تر لناسراوە، (شارتی)یكان ناوی ،كی ئینگلیزییـــیوشـــ كـــشـــاتر بمانای پیمان بستن بزووتنوەیكـــی كـــ دـــت، جماوەری شۆڕشگری كركاران بـــوو، ل ئنجامـــی نالباری

ئابـــووری و نبوونـــی مافـــی ئوەی ھاتكایوە، سیاســـی شارتیكانی ل بزووتنوەكانی ك ،وەیشتر جیا دەكردەوە ئپشارتییكان باوەڕیان ب نمانی سرمایداری ھبوو ل ڕەگ و ڕیشوە ئم مبست یكم جار ھوی بدەســـت ھنانی مافی بژاردن لھ دەنگدانیان دەدا ل ی خۆیان لرنامی ١٨٣٨ بسا

٦ خاڵ خستڕوو:١- مافی ھبـــژاردن بۆ ھموو

.ك بسك نمان سارلبژاردنی پ٢- ھ

بت.لـــ ھمـــوو ٣- ھبـــژاردن

شونكان ب یكسانی بكرێ.پرلمـــان ئندامانـــی -٤

حسانیان ھبت. ٥- ھبژاردن ب نھنی بت .

دانـــی ھوەشـــاندنوەی -٦ ڕەسمی ب ت بتی دەومولكی

ئندامانی پرلمان.برنامـــی ئـــوەی لبـــر شـــارتییكان تنھـــا كركاری نبـــوو، بكو جمـــاوەری و بۆی دەگرتـــوە. ڕەنجـــدەری كـــی زۆر پشـــتگیریان لكخبرنامكی كرد. شـــارتییكان ر بگبوو (ئكیان ھدروشـــمتوندوتیژی ب نبت ئاشـــتی مـــووزی ١٨٣٩ لت ت) لدەب ك بیاداشـــت كر ٦ خاســـ ك ملیۆن و چارەكواژووی یـــملیۆنك درا ب حكومت، بم

لبری ئوەی حكومتی ئینگلترا دەستی كرد ب گرتنی سركردەی شارتییكان ھرچندە ب نیاز بوون ڕاپڕین برپا بكرێ، بم ھات. لدەست نوتن بركسھمان كاتدا حكومتی ئمریكا ب توندوتیـــژی دژ ب ركخراوە و دەوەســـتا كركارییـــكان مانگرتنكانی ب ئاگر و ئاســـن حكومتی دەكـــرد. ســـركوت فڕەنساش ناكۆكییكانی لگڵ كرـــكاران لـــ زەق بوونـــوە

دابوو.

رۆـــی ئمـــش ســـرەڕای كركارانی ل شۆڕشی فڕەنسا ل ســـای ١٧٨٩ برز نرخاند، خۆیـــدا ب ش خـــۆی لمـــئھۆشـــیاری ئاســـتی مانـــای كركاران ل گشـــكردندا بوو، ل ســـای ١٨٤٨ لـــ ئمانیا كركاران ب شوەی ركخراوەی سیاســـی ھاتن میدان، یكم ل بیاننامـــی كۆمۆنیســـتی الین (كارل ماركس و ئنجلس) ســـتا بتا ئ وە، كوكرایب

زیندوویتی ماوە، ل ڕوســـیا پرەی كرـــكاران بزووتنوەی سند، ل سای ١٨٦٥ دەستی قیســـر ناچار بوو یاسایك مانگرتن تیایـــدا كـــ دەربكا، بـــ كاركی خـــراپ و چتیی لـــ دژی حكومتی قیســـری ل قم بـــدا، گردبوونی ئم ل كرـــكاری بزووتنوانـــی ئوروپا و ئمریكا بووە بردی بناغـــ بـــۆ دامزراندنی یكم كارانی جیھان، ككخراوی كررل ١٨٦٤/٩/٢٤ ل لندەن دامزرا ئنترناســـیۆنالی نـــاوی بیكم، لم ركخراوە جیھانییدا ئامانجی كركاران زیاتر ئاسۆی

روون كرایوە.زۆربی ركخراوە كركارییكان ب بیری سۆسیالیســـت زانستی گرێ داو ھوی رووخانی رژمی سرمایدارییان داو ل بری ئو

سۆسیالیزم بنندی.الپڕەیكی پاریـــس كۆمۆنی

كركارانی خباتی شـــكۆی پفڕەنســـا و جیھان، ل سای ١٨٧١ كاتی (لویـــس پۆناپارت) ل برامبر ســـوپای بوســـیا بوو تووشـــی شكست (المانیا) زۆر ل خاكی فڕەنسا ل الین بروســـیا داگیر كرا، ل شكری بروسیا تا لواری پاریس چوو ل ئنجامدا حكومتی لویســـی ئمانیا ب برامبر فرەنسی خۆی بدەستوەدا و پیمانكی دۆڕاوی مـــۆر كرد، كـــ تیایدا ناوچی (ئلزاس و لۆرین) درا

ب ئمانیا. لـــرەدا كركاران و رەنجدەرانـــی پاریـــس بـــم رككوتننامی رازی نبوون و دژی حكومتی برژوازی فرەنسی راپڕیـــن. حكومت پاریس لل ماوەیكـــی كورت ل پاریس ھھات و ل ١٨٧١/٣/١٨ دا یكم پاســـوانی ناوەندی كۆمیتی خكی لالیـــن نیشـــتیمانی دەســـتیان ھبژردراو پاریس بسر چك و جبخان داگرت و ل "٢٨"ی ئاداری ھمان ساڵ

حكومتی كۆمۆن ڕاگیاندرا.راپڕینی ترسی ل برژوازەكان كرـــكاران كوتنـــ جموجۆڵ، ھـــر بۆی (بســـمارك) ســـر لشـــكری ئمانیـــا ١٠٠ ھزار سربازی دیلی فڕەنسای ئازاد كرد ب مرجـــ بچن ژرباری ل فڕەنسا برژوازی حكومتی ڕاپڕین پاریس كركارانی دژی بكـــن، ل ئنجامدا شـــڕكی خوناوی ل نـــوان كركارانی بـــرژوازی لشـــكری كۆمۆنو ھگیرســـا، لـــ "٢٨"ی ئایار دوا برەنـــگاری كركاران تك شـــكنران و ھـــزاران كرـــكار ختانی خون كران، ھرچندە كورت بوو، ك نی كۆمۆنمتخۆی لـــ ٧٢ ڕۆژ دا، بم زۆر كاری ئنجامدا وەك حكومتكی كركاری دیموكراســـی ل الین نیســـوەی كوە جیاكردنلگل دەوت و ھوەشاندنوەی خانـــوو و دواخســـتنی كاتـــی ئۆمبیاالت و نھشتنی ڕیباو شو كاری ھوەشاندنوەی لشكری حكومتی برژوازو چكداركردنی خك و ھبژاردنی فرمانبران لالین خكوە لگڵ البردنی ھبژاردنی و كۆنكان دادوەرە دادوەری نوێ لالین خكوە. دار لشـــكـــی تری گڕەیالپخباتـــی كركارانـــی جیھـــان (١)ی ئایـــارە ڕۆژی ھاوخباتی لگـــڵ جیھانـــ كركارانـــی كركارانی شیكاغۆی ئمریكا بۆ كم كردنوەی كاتژمری كار بۆ ٨ سعات ل ڕۆژكدا، ل (١)ی ئایاری سای ١٨٨٦ ل زۆر شونی كۆبوونوە كركاران شـــیكاغۆ مانگرتن كرد ل و دەســـتیان ب ك لكـــك ی٣ی ئایـــار كاتكركارە مانگرتووەكان وتاری بۆ كركاران دەخوندەوە ژمارەیك ل كركاری بكرێ گیراو لگڵ كركارە مانگرتووەكان بشـــر وە پناوی بدا بم كاتھات لكردن پۆلیس تقی ل كركاران كـــرد، یكـــك لـــ كرـــكارە بۆ بوو، شھید مانگرتووەكان ڕۆژی دوایی ٤ی ئایار كركاران ڕیســـواكردنی بۆ بیاریانـــدا رەفتـــاری پۆلیس و بـــردەوام بوون لـــ مانگرتن ل گۆڕەپانی ھای ماركتی شـــیكاغۆ جاركی ل كی وە كاتـــتر كۆبوونپشـــەوانی كرـــكاران وتاری دەخونـــدەوە، پۆلیـــس داوای بوەی ل كـــردن، ل كاتكدا كركاران كوتنـــ گفتوگۆكردن لگـــڵ پۆلیـــس، نارنجۆكك نـــوان پۆلیـــس و درایـــفكركاران، پۆلیس دەســـتی كرد ب تقكردن، ٧ پۆلیس كوژراو ٤ كركار شـــھید بـــوون، ١٠٠ كركاری تریـــش برینداربوون، پۆلیس ل بی ئم ھمتكی گرتنـــی فراوانی ئنجامدا ڕۆژی ١١ی ت.د ســـای ١٨٨٧ حوكمی ٤ بســـر ســـدارەدانی لـــكركاران سركردەی سندیكای ســـپاند، ئوانیش ( ئۆگســـت بارســـۆنز، ئلبیرت ســـترۆ، (نگر، جۆرج ئدۆلف فیشـــئ م كارەساتدوانزە ساڵ دوای ئ ری پۆلیسی شیكاغۆ لوبڕبسرەمرگی خۆیدا، ك ب دەستی ئـــو نارنجۆك ك تقنراوە تا بۆی بكات تاوانبـــار كركاران جاركـــی تـــر دادگای ئمریكی ی بكارەكیـــاری داو ٤ كربشـــھید ل قم دا، ل سای ١٨٨٩ ئنتر ناسیۆنالی دووەم بیـــاری دا ١ی ئایـــاری ھموو ساك ببت جژنی كركارانی

جیھان .سرچاوەكان :

١- كورتیـــك لـــ مـــژووی بزووتنوەی كركارانی جیھان، ولیمـــز فوســـتر، وەرگانی

عبدولرەزاق سفی، ج١.٢- كورتیـــك لـــ مـــژووی بزووتنوەی كركارانی جیھان، وەرگانی فوســـتر، ولیمـــز

عبدولرەزاق سفی ج٢.* سرپرشتیاری سندیكاكانی كركارانی

ھولر

زۆربی ركخراوە كركارییكان ب بیری سۆسیالیست زانستی گرێ داو ھوی رووخانی رژمی سرمایدارییان داو ل بری ئو سۆسیالیزم بنندی

سرەتای ھاتن كایی سندیكای كركاری ل جیھاندا و رۆژی (١)ی ئایار

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

9

پارزەر حوسامدین سرداری كی دیكســـكی الی كرزك قكابرایھبـــوو الری دەكرد لـــ گڕاندنوەی، بۆی ناچار بوو ل دەرگای دادپروەری دادگای برایـــی ھولری دا تا بتوانت بـــ رگیكی شارســـتانیان مافكی خۆی وەربگرت. لـــ رۆژی ٢٠٠٨/٦/١١ داوایكی ل دادگای برایی ھولر تۆمار كرد، ك تیایـــدا داوای بری ١٥٠٠٠٠دینار (رزەكق) كند ملیۆن دیناركۆی چ لكرد . دوای چندین دانیشتنی دادبینی و لكۆلینوەو گوبیستی وتكانی ھردوو الینی داوا، ل رۆژی ٢٠٠٨/١٠/٢١ دادگای

بری ١٥٠٠٠٠دینار ل رایی بریاری دا كبكۆی تـــواوی قرزەكـــ بدرت خاوەن قرز . ل برواری ٢٠٠٨/١٠/٢٧ بریكاری قرزار تانی ل بریاری دادگای برایی گرت لـــ رگـــی دادگای تھلچونوە (اســـتئناف) ك مافكی یاسایی داكۆكی ل ماف رەواكانی بریكاری خۆی بكات، بـــرواری لـــ دادگای تھلچونـــوە ٢٠٠٨/١٢/٢٢ بریـــاری ژمارە (١٠٦ /س / ٢٠٠٨) ی دەركرد ك پشتگیری ل بریاری دادگای برایی كرد و وتی ب پی یاســـا بریاری دادگای برایی شیاوی ئیستیئناف ی داواكراوە لپارەی و بئ چونك نیی١٠٠٠ دیناری سویسری پتر نیی (مادە ١٨٥ ی یاسای دادبینی شارســـتانی) . دواتر ل ٢٠٠٩/١/١٤ بریـــكاری قرزار بریاری مییز كردەوە كدادگای ئیســـتیئنافی تئویش مافكی یاسایی ئگر قناعتت نھات ب بریاركی دادگا تمییزی بكیت. وەالمی دادگای تمییزی ھرم ب ژمارە لـــ (٢٠٠٩ /االســـتئنافی ٣٢/ الھیئـــ) ٢٠٠٩/٢/١٥ دەرچـــووە و پشـــتگیری لبریاری دادگای ئیســـتیئناف دەكات . تا ئرە ھموو ركارەكان یاســـاییو ھیچ

رەخنیك ل ئارادا نیی . بالم ســـیر لوەدای ك سرەرای سرقالی ئندامانی دادگای تمییـــز ل مـــاوەی یك مانگ داوای ئاماژەپكراوی بینیووە دۆسییی چی بریارەكداوە، كو بریاری خۆی پ یشـــتۆترواری ٢٠٠٩/٤/٢٧ گبـــ لـــدادگای برایـــی (دوای ٢مانگ و ١٢ رۆژ) ل دەرچوونی بریـــاری دادگای تمییز . ئنجا دوای چند رۆژكی دیك خاوەن داوا ئـــاگادار دەكرتوە، تا بتوانت ركاری یاسایی دیك ئنجام بدات بۆ شاد بوون ب مافكانـــی . ئمیان بســـرھاتی ئم داواییـــ، بگومان چندین داواش وەكو ئم داوای لســـر پشتی كیسل لـــ دادگای تمییـــز دەگرنرت وە بۆ م كشنیار دەكپ بۆی . دادگاكانی دیك تنك بخشنی دادوەری چاونجوومئپرۆسی بریار دان و نوسینی بریارەكو ناردنی دۆسییی داواكان ب شوەیكی كـــی كورتتر (چونكماوەی گونجاو لبریـــاری دادگای تمییـــز لـــ مانگك دەرچووە كچی بـــ دوو مانگ و دوازدە رۆژ گیاندراوە جگكی خۆی ) تاوەكو خاوەن ماف پشـــت بركاری یاســـایی ببستت بۆ وەرگرتنی مافكانی نوەك خوا نخواست بیر ل شتی دیك بكات . لگل رزو تقدیرمان بۆ گشت دادوەرو

دادگاكانی ھرم .

كازم عومر دەباغزۆر كس ھن لـــ رابردوودا كاركیان كردووە بپیشـــ بۆ دابینكردنی بژوی ژیانـــی رۆژانـــی خۆیـــان. ئمـــۆ نوەكانمـــان ب شـــانازییوە ناویان دەخات سر الپڕەكانی مژوو باسیان دەكیـــن چونكـــ لگڵ پشـــكوتنی ســـردەمی ئمرۆ ھاوشانن یكك لم

. ی (فرۆشی كاری رۆژنام) پیرۆزانپنجا ساڵ لموبر لگڵ دەرچوونی یكـــم ژمـــارەی رۆژنامـــی خبات لشـــاری كۆی ل (١٩٥٩/٤/٤) پیاوك (مد حمریـــب حغ مح) ناویب یم رۆژنامئ (بگرەز مح) ناسراو بدەفرۆشت، ئم پیاوە ل دایكبووی سای ،ی حاجییك(١٩٢٧)ی شارە خنجیالن

دەت كاتی خۆی ل حیزبی ھیوا كاری حیزبیم دەكرد، پیاوكی شۆڕشـــگری رۆژھتی كوردســـتان بناوی (سید ب مح) ب میشمزینی) ھزیز شعكراس) بانگی دەكردم، چونك كراســـم كراســـ ب مم (حدەكرد ئر نبل) بـــوو بـــ (حم بگرەز). ئـــم پیاوە ل یلوولم برینداری شۆڕشـــی ئكیتشرینی یكمی سای (١٩٦١) ل گوندی

.تۆپزاوەی كۆیمن وەك شایدحالك ھموو بیانییكی زوو ئـــم پیـــاوەم دەدیت بـــ خۆی و رۆژنامی خبـــات دەھات ناو بازاڕی گورەی كۆی لسر سكۆیكی بر دەرگای قیسری نوی كۆی رادەوەستا بدەنگی برز ھاواری دەكرد و دەیگوت: وە زمانی زگماكـــی خۆت اللنـــبخو)

أكبـــر)، بدەنگـــ پ جۆشـــكی ئم بـــازاڕەی دەھژاند، تام و چژكی زۆر خۆشـــی دەدا رۆژنامك، لـــ ھمان كاتدا پیاوكی مسیحی ھبوو بناوی (بشیرە كۆر)، ئویش رۆژنامی ئازادی دەفرۆشت، شـــیوعی حیزبی ئۆرگانی دوای حم بگرەز ئویش ئم شیعرەی دەخوندەوە (داری ئازادی ب خون ئاو خۆیی بربت سرناگرت بت قدرن

فیداكاری ئبد سر ناگرت) !!بم شـــوەی بازاڕیان بھـــاوار ھاوار دەكـــرد بھی خۆیان و گرمیان دەكرد، باوەڕ ناكم ئم سات خۆشان ھردەم ل بیـــر بچنوە، چونكـــ یكتر قبول

كردن ھبوو !!بشیر لسانی شست ل كركووك شھید كرا، بم حم بگرەز ئستا خاننشین لشاری كۆی ژیان بسر دەبات و دەـــت: خۆزگ ژیان بواری پـــ بدامای بۆ ئـــوەی كركووك و ناوچ دابراوەكانیشم بدیتبای دەستی ل ملی حكومتی ھرمی كوردســـتان

.بكردبای

گەن

ڕم

ھ

رەخنیك ل ئارادا نیی . بالم ســـیر لوەدای ك سرەرای سرقالی ئندامانی دادگای تمییـــز ل مـــاوەی یك مانگ داوای ئاماژەپكراوی بینیووە دۆسییی چی بریارەكداوە، كو بریاری خۆی پ یشـــتۆتگ رۆژ) ل دەرچوونی بریـــاری دادگای تمییز . ئنجا دوای چند رۆژكی دیك خاوەن داوا ئـــاگادار دەكرتوە، تا بتوانت ركاری یاسایی دیك ئنجام بدات بۆ شاد بوون ب مافكانـــی . ئمیان بســـرھاتی ئم داواییـــ، بگومان چندین داواش وەكو ئم داوای لســـر پشتی كیسل لـــ دادگای تمییـــز دەگرنرت وە بۆ م كشنیار دەكپ بۆی . دادگاكانی دیك تنك بخشنی دادوەری چاونجوومئپرۆسی بریار دان و نوسینی بریارەكو ناردنی دۆسییی داواكان ب شوەیكی كـــی كورتتر (چونكماوەی گونجاو لبریـــاری دادگای تمییـــز لـــ مانگك دەرچووە كچی بـــ دوو مانگ و دوازدە رۆژ گیاندراوە جگكی خۆی ) تاوەكو خاوەن ماف پشـــت بركاری یاســـایی ببستت بۆ وەرگرتنی مافكانی نوەك خوا نخواست بیر ل شتی دیك بكات . لگل رزو تقدیرمان بۆ گشت دادوەرو

أكبـــر)، بدەنگـــ پ جۆشـــكی ئم بـــازاڕەی دەھژاند، تام و چژكی زۆر خۆشـــی دەدا رۆژنامك، لـــ ھمان كاتدا پیاوكی مسیحی ھبوو بناوی (بشیرە كۆر)، ئویش رۆژنامی ئازادی دەفرۆشت، شـــیوعی حیزبی ئۆرگانی دوای حم بگرەز ئویش ئم شیعرەی دەخوندەوە (داری ئازادی ب خون ئاو خۆیی بربت سرناگرت بت قدرن

بم شـــوەی بازاڕیان بھـــاوار ھاوار دەكـــرد بھی خۆیان و گرمیان دەكرد، بم شـــوەی بازاڕیان بھـــاوار ھاوار دەكـــرد بھی خۆیان و گرمیان دەكرد، بم شـــوەی بازاڕیان بھـــاوار ھاوار

باوەڕ ناكم ئم سات خۆشان ھردەم ل بیـــر بچنوە، چونكـــ یكتر قبول

بشیر لسانی شست ل كركووك شھید كرا، بم حم بگرەز ئستا خاننشین لشاری كۆی ژیان بسر دەبات و دەـــت: خۆزگ ژیان بواری پـــ بدامای بۆ ئـــوەی كركووك و ناوچ دابراوەكانیشم بدیتبای دەستی ل ملی حكومتی ھرمی كوردســـتان

مقامی دەروشانل ســـای 1937ز، مشـــیری برایم ئاغای

دزەیی ئاغا بوو.گردی گۆم: گوندك ل كندناوە، دەشـــتی ك دەبوو گوندی موشیراغر، 30 ماولھ

بوو.مولود كۆیی: پیاوكی ســـربند و سخی و مرد بوو سركاری گوندەك بوو، قت و دیوەخانی لســـر گردك بوو، زۆرجار ی میـــوان دەبـــوو، چونكل موشـــیراغموشیراغ بردەوام ماكی ل مخمور بوو،

یكی ل گوندی سیاو بوو.مام جعفر ل گردی گۆم یكم دەومند بوو، جـــووت گایكـــی زۆر، مڕوماكی زۆر، پیاوكـــی دەومنـــد، چـــاو بند، سخی، خاوەن قۆناخ، ھموو كس خۆشی دەویســـت، جعفری عو خە مشوور بوو، دوو كوڕی خوندەوار و قابیلی ھبوو: مال عوسمان و مال ساح، دوو كوڕی تریشی ھبوو كاســـب: حم علی و عومر، مال تكاری مشیراغم خزمكبوو یعید ھس عیدی كۆنال ســـیـــان دەگۆت: مبوو، پرەمزان، پیاوكی كمك خوندەواری دینی

ھبوو، زەالمكی لھاتی، رەشید و ئازا.ئس قزا مشـــیراغ و مال ســـعید لالی مولود كۆیـــی موان دەبن. پی ماری كچی تـــارەو گوێ بق بازن و مل ب دەســـت بگوارەو دەست ب خن بوون، جیرانكانیش

ھروا. لـــو چرخانش دەروش و شـــخ رەزایی دەگـــڕان ب بھاران، رۆن و كرەو شـــتی تریشیان خ دەكردەوە، ھمووی ب دەرۆزە

و دزی و شت.مقامیان دەگۆت، دەنگیان ل دەفیان بوو، خۆش

ئدا.لمۆژە جعفری مای پیاویان لماڵ نبوو، دوو وغوە ب دەروش س

لم شتان دەگڕان.ئمیـــان بھلزانـــی و مای كوتایـــ خۆیـــان ری دەستیان كرد بعفج

مقام و دەف لدان.و لوێ ژن جوانـــكان ل جیرانان كۆبوونوە و دەورەیان ل دەروشاندا، وە پكـــنازوان بئـــ

دەكنن و دەروشانیش دەف ل ئدەن و مقام دەن، مال سعیدی خزمتكاریش بدزی لپشت دیواری حوشك خۆی ماتكردووە و گوی راگرتـــووە و لكون دیوارەكانیش ھموویان دەبین ئمـــ نخت ل مقام و

:كانشكانی دەروستب م بژت كد، درمد- یا ســـح1 یا ئ-

برگد- صلوا علی محمد.قاقا ژنكان پدەكنن و ت ناگن.

-2 شت بووم بۆ قلزی تۆ- دەرزی من دە دەلزی تۆ- یاالل ھی من ب تۆقاقا ژنكان پدەكنن و تناگن.

تاریك و ب سكو تریســـكزت تل3 ق-.و خلیسك و لووس سپی چریسك

قاقا ژنكان پدەكنن و تناگن. تام ماچانت زۆر ب مامنت شمكۆ4 م-

ل دیار تۆ كردم كاما.قاقا ژنكان پدەكنن و تناگن.

ل ناكاو مال سعید دەستیدا خوترمیك (داركی گورە) و لیان ب حوشـــ كوت وی بتن. زۆر جنكان قیژاندیان ھو ژن ب گبابانو سئ رینكان داو وتی: ماكژنئاشكرا دەن: ل قوزتان بین، كچی ئوە تناگن، جا مال سعید ژنكانی كۆكردەوە

و ب وردی بستكانی بۆ مانا كردن.ك ژنكان تگیشتن دەستیان كرد ب پكو وتعید كال سجا م ،كو، رومان رەش بپگیان دەروشكان- كندەرێ و دشی، لدەو

بكوت، تاكو كۆری پ داڕشتن. كودیل رەو بـــك كانی بـــشـــجا دەروروونوە و بجاغ ساوارەوە بۆ دیوەخانی ھنان و قسكانی بۆ مشیراغا گایوە و لو كاتشدا ئاغاتی و خزمتكاری و سركاری زۆر لباوبوون و ب حكومت حساب بوون، جا شاپكیان ل دەروشكان ھداو دەریان

كردن، روون و ساوارەكشی ل گانوە.دوو رۆژان بۆ مشـــیراغ كرا ب پوساوار، گۆشتی مولود كۆیی و مام جعفر روون و ســـاواری دەروشان، مال سعید و ئاغش تبربـــن و بخۆن، دەروشـــیش لدران و

دەركران و ھتن.بۆ زانین: مال سعید بخۆی ئم چیرۆكی ھموو گاوە لناو فقیان ل مدرەسی چغمیرە. خۆم ل مجریسك حازر بووم.

ماری= مایئا: د. عبدول علیاوەیی

ل قس خۆشكانیمال محمدی علیاوەیی

مال عبدول علیاوەیی

خك سیاستكردنل ھولر گل جار ئگر كسك ی دەت پكی تر توڕە بكی ل"بدەنگب دەنا سیاستت دەكم"، یان ئگر كســـك لـــ یكك توڕەبت و قسی پ بت، دەن پگوت سیاستی وەندەی قسئگاتی برادەركی سلمانی كرد. ھولری یككـــی لگڵ زۆری كردبوو ك ھاوڕی نزیكی یكترن، گووتبوو: پـــی ھولرییكش "بس چیدی قسان بكی سیاستت كمانییم". برادەرە ســـلدەكـــبدەنـــگ ببوو، دەیگـــوت چند وە دەكردەوە دەبك بیرم لرۆژسیاستكردن مانای چی ب و ئم برادەرە چیم ل بكات تا سیاست

دەبم؟! ت كردن برەدا سیاست لبھمانای سركۆن كردن و ئیھانكردن و قسپگوتن دت، ك ب خكی مانای "سیاست دەی عــوام چیی؟"؟ یكاست و بچاوەڕوانی مانای "ســیــاســت دەــــن پت

."درۆی ی كزیمع تو سیاســـئـــ"ئرەســـتۆ"ی جـــاران جاری مزن كتبكی گـــورە و گرانی بناوكرد و تا ئســـتاش كتب نووسین و لكۆینوە لسری بردەوام، ل الی ئم سووك و ریسوا بووە. جگ لوەی ھندێ جار خك ل جیاتی وشـــی "ئیھانكردن" بكــــــــــاری ، ھنــــــن ە دیان بـــــــــوە وەسفی دەكــن مـــــانای ك ،درۆ"یــــــ"زۆربــــــــی جاریـــــــــش تی پلسیحن ئیمتیازی بابو دای گورە و بچووككان بۆ ئوالدەكانیان "كوڕم وەیئتوخنی ھموو شـــتك بكوی توخنی سیاست مكوە". وەكو ئشكوتكی سیاست ئوەی سی لت و كو و دڕنج بد پ

.برزگار نمن نازانم ئشكوتی سیاست یـــری دڕنـــدەی لبـــروحلیان نـــا و ئگر لشـــییتی چ جۆركـــ؟! بـــم دەزانـــم ئوانی سیاستیان ناشیرنتر لنـــاو خۆماندا، وان كـــرد، سیاســـتكردنوە، بنـــاوی رۆژانـــ پندمان پـــ دەدرت. نام ناشـــیرنیان كـــرد دەم چونك كرد، "ناشـــیرنتر"یان سیاست لســـردەمی بعس و پـــش ئویـــش بدرژایـــی مژووی عراق ناشیرنكرابوو، ـــژە ككـــی دوور و درژوومدەزانن سیاستكردن وا خك واتا "شـــڕ و ئـــاژاوە و درۆ و دەلس و ئیھانكردنی خكی دەومندبوونـــی و ھـــژار سیاستمداران لسر حسابی ھـــژار و لقومـــاوان و..."، دەمك خك وادەزانن سیاست م دەبـــوو لبـــ ،ناشـــریندوای راپڕینـــوە ئو ونایی سیاست راســـت بكرابایوە و كی لكرابا و خناشرینتر" ن"سیاست نترسابان، دەبینین زیاتر ب نایو ووە ئداخ ب كناشرینی مایوە، نتوانرا ئوە بۆ خك بسلمنرێ ك ئگر سیاست ب باشی بكاربھنرێ پچوانشـــوە ب و باشـــلبرئـــوەی .یـــوانچپلسیاســـتمداران زۆرـــك خۆیان سیاســـتیان ب باشی بكورتـــی بكارنھنـــا، نیانتوانـــی ب خـــك بن ئگر كلئۆتۆمب "سیاست شـــوفركی باش لی بخوڕێ باش و ئگر شوفرەك خراپ بۆ؟!!! دەزانـــن ."خراپـــ بوو چونك خۆیان شوفركی خراپ

بوون!

سنگر زراری

(٢١) ببا ھ

بند مستفا ،یتی مانگانودەكی نگۆڤار I K Pبــــ ھردووزمانی كوردی و ئینگلیزی و برزترین كولتــــی چاپ و ب نوترین دیزاینی ئوروپی، ل شــــاری لندەنی پایتختــــی بریتانیــــا وەك یكمین گۆڤاری نودەوتی كوردستانی ب چاپ بگینرت، كلھرمی كوردستان و وتانی ئوروپــــا و چند ناوچیكی توــــك بكموو مانگمریــــكاش ھئ

بردیدی خونران. I K P پرســــ سیاســــی ڕۆشــــنبیری، كۆمیتییكانــــی ئابـــــــــــووری، ژیانی كوردستان و پرس یوەست بپنودەوتییــــكان، دەكات ناوەڕۆكی I K P یداككوردی شــــب خــــۆی. لكاردەكات بۆ خستنڕوو و شرۆڤكردنی دیــــدو ھوســــتی دەوتانی جیھان تییوكاســــایئ بۆچــــــــوونــــی و پیوەنددارانی، ك قس لسر كورد

و دۆســــی پیوەســــتدارەكانی خكی كوردســــتان لسر ئاستی نودەوتی دەقــــ وەك تواویــــان و دەكــــن ڕاستقینكی بزمانی كوردی نیشانی شبكان دەدات. ھاوكات لكوردستانییئینگلیزیكیشیدا، ھمان ئو پرسان و ڕەوشی گشتی خكی كوردستان و ئو دۆســــیانی، ك بۆ زانینی بیانییكان گرنگ و سوود بخشن لمڕ كوردستان، ب زمانی ئینگلیزی دەخرت بر چاوی

خونرانی بیانی.دەموت لرەدا وەمی ئو پرســــیارە بدەموە، كI K P ھی كی و ل كووە

ھاوكاری دەكرت؟I.K.P گۆڤاركی سربخۆی و گروپی راگیاندنــــی كوردی-بریتانــــی دەری دەكات، ل ئاســــتكی نودەوتیدا و لسر بنمای بالینی و راستگۆیی و پیشیی بوونوە كاردەكین، تائستا كــــی مادیمان لھیچ جۆرە ھاوكاریی

ھیچ الینك و كســــك وەرنگرتووە و لســــر توانای ئابووری ســــنوردار ئــــم گۆڤارەمــــان و الوازی خۆمــــان نــــاوە و ھیواداریشــــین لــــمھرھبداھاتوودا ھۆكاری مادی ئاستنگمان بۆ یش دەبین بكات، خۆشحادروست نھاوكاری و پشتیوانی و سرنج و تبینی

و بشدارییكانی دسۆزان..ژمارەی یكمی I.K.P رۆژی ٢٠٠٩/٥/١ ك كاتدا لیــــ ل وە، كتــــودەببكوردســــتان و زۆربی وتانی ئوڕوپا و ئمریــــكا و بغداد و تھران ب دوو چاپی لندەن و كوردستان بودەبتوە. گرنگترین ئو بابتانی لم ژمارەیدا ھاتــــوون، ل بشــــ ئینگلیزییكیدا لبــــارەی نــــالیمھ راپۆرتكــــی كوردســــتان و نووســــینكی نچیرڤان بارزانی لبارەی پۆسی وەبرھنان ل كوردســــتان و ھوكانی حكومتی ھرمی كوردســــتان بــــۆ بوژاندنوەی ژرخانی ئابووری، ھروەھا بابتكی عیماد ئحمــــد لبــــارەی بارودۆخی حكومتــــی و كوردســــتان سیاســــی ھرمی كوردســــتان و بابتكی كریم ســــنجاری لبــــارەی بــــاری ئمنی و ئاسایشــــی كوردستان چند نووسین و شــــب رچی لكی تر. ھوەیكدانلكوردییكشیدای چند لكدانوەیكی سیاسی نودەوتی پیوەست ب كوردە ك لالین نووســــر و لكۆلرەوەی بیانیــــوە نووســــراون وەكــــو بابتی نــــوت و پیوەندی كورد ب ئمریكاو لبــــارەی راپۆرتــــك و ئیســــرائیل رەوەندی كورد ل ئوروپا، نووسین و لكدانوە كوردییكان لالین نووسر I.K.P كان بۆرەوە جیھانییكۆلو لنووســــراون وەرگدراوەت سر زمانی

كوردی.تبینی: ھیـــوادارم ئو گومانـــی ئمش گومان بـــت، چونك ناكرێ ب بودج ئم كارە ئنجام ،و دەبینین، بزانین وایردەوامـــت، ژیان ببدر

یان وانیی؟!

یكمین گۆڤاری نودەوتی كوردی دەرچوویكمین گۆڤاری نودەوتی كوردی دەرچوو

بسرھاتی داوایكی شارستانی

پنجا ساڵ لموبر حم بگرەز شاری كۆیباتی دەفرۆشت لی خرۆژنام

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

10

یچاالك

موحسین ئاوارەلســــایی ھر ئمجــــارەش *خرمان برەكی دەزگای چاپ و بوكردنوەی (بدرخان)، چاكی و گشــــت و ســــفركی بھار ئامزانمــــان كرد بــــۆ ئوروپا، ك ل ســــویدەوە دەستی پكرد، شداریم كردووە لوەی بدوای ئئمانیا، ل برلین كۆنفراسی لــــ ٢١ و ٢٠٠٧/٤/٢٢، ھروەھا بشــــداریكردنم ل جژن و یادی (١١٠) سای رۆژنامگری كوردی قاھیرە/ ل لــــ ٢١و٢٠٠٨/٤/٢٢ میسر، دواتر ســــفرمانكرد بۆ ٢٠٠٨/٨/١٧ مان/ئــــوردن لــــعبــــۆ وەرگرتنــــی فیزەی شــــش ھروەھا بریتانیــــا، بۆ مانگ ئنقرە/ بــــۆ ســــفركردنمان توركیا، بۆ وەدەستھنانی فیزەی ئمانیا، ك وەفدەك پكھاتبووین لــــ (٩) كس، بسرپرشــــتی بدرخــــان دەزگای لپســــراوی بدرخان) ئبوبكــــر (حمیــــد لگڵ (خالید جووتیا، موحسین ئاوارە) و گروپی گنجان بۆ شانۆ (كارۆخ ئیبراھیم حكیم، كاریان شركۆ، مزھر ئیبراھیم، ئیوب یوسف، رووبار ئیسماعیل، ژیار باس شیاوی ئوەی ئیسماعیل) ٢٠٠٩/٣/٢٢ لــــ مان وەفدەكھ رە، لنقــــوتیــــن بۆ ئكربئۆتۆمبلكی بــــ ھولــــرەوە ئیبراھیــــم چووینــــ بابھــــان خلیل، لوشــــوە بۆ سلۆپی، دواتر ب ئۆتۆبیسكی گشتیاری لو ئوتۆمبناو ئر ل(٢٠) كاتژمبووین، من بــــش بحای خۆم زۆر دخۆش و ســــرفراز بووم، فرۆك ندە دووجــــاران برچھئۆتۆبیس ب توركیا، تچوومل ئســــتنبولوە بۆ ئنقرە، یا، لنتارەوە بــــۆ ئنقئ ل ر بنبوڵ، ھستیاوە بۆ ئنتائئوتۆمبل ب مبستی بینینی رگا نو بان و سروشتی جوان و شوگشــــتیارەیكان و...ھتد، بم لو ســــفرەمدا برەو ئنقرە دەكراموە، خونچیــــك وەك بخنــــدە دەم گوكــــی وەك رووناك دەبووم و دەگشاموە، چونك ل ھر وستگیكدا نفر دادەبزی و نفری تازە ســــوار دەبوون، زۆربیان ب ئاخاوتنی قســــیان و دەدوان كرمانجــــی دەكرد، بۆ من بینینی چند شارو كی كــــوردەواری لیشــــارۆچكرۆژھتــــی توركیاوە زۆر گرنگ بوو، بۆ نموون شــــارەكان وەك (ماردیــــن و دیاربكــــر و غازی عنتــــاب و توركیا و ســــوریا...گڕانوە لــــ ھرچندە ھتد)، بــــۆ ھولر لــــ ئنقــــراوە بۆ وە، لڕاینگ ۆكف ماردین بفۆكخانی ماردین تنیا جانتای من نھاتبوو، ب جنتا گڕاموە بۆ ھولر بارم ســــوك كرابوو،

بم زۆر خمی جانتاكم بوو، چونك زۆر شتی تایبتی خۆمی تیابوو، ل چشتخانیكی سر رگا، ل نووســــیبین دابزین، ھر (٩) كسمان بیكوە نانمان نانخواردن لســــر دەخــــوارد، خیاــــم ھفیبــــوو بــــۆ نو جانتاكم، وتیان داغ لمدە، وتم چۆن داغ لندەم، بخوا ك ،(نتا دەخــــۆمنــــان و ج) واگڕاینوە ھولر بۆ رۆژی دواتر زۆر سوپاسی كاك "كنعان موفتی" دەكم، ك لرگای سكرترەكی كی خاتوون، كاتی خۆی لكچئنقــــرە ژیاوە، بــــ تلفۆن پیوەندی ب فۆكخانی ماردین كرد، جانتاكمی ژیاندەوە، پاشان لرگای دۆست و برادەرانی ئرەو جانتاكم دەست دەستاو ئوێ،

ھاتوە نو مای خۆم.* بی ھمان وەفدەك (٩) كس ل رۆژی ٢٠٠٩/٤/١ ل ســــعات (٨:٣٠) لفۆكخانی نودەوتی ھولرەوە، فین برەو سوید، دوای چوار كاتژمر و نیو ل نو فرۆكدا گیشــــتین ستۆكھۆم/سوید، ل كاتژمر (١٢:٣٠) شو، لــــ فۆكخانی ســــتۆكھۆم، بڕزان رزگار شــــخانی شاعیر و نووســــر ھروەھا تالر خان لگڵ و ھونرمنــــد ھیرانــــی برای (رووبار و ژیار ئیسماعیل) و چووینكردین، ششوازیان لپ الر خانــــی ھیرانی، كــــی تماخانووەكی بــــۆ چۆكردبووین، دەب لپشــــدا ئوەش بم ئو براو خوشك كوردانی ل ئوروپا

دەژین ھمیشــــ رۆحی كۆمی و كۆمیتی و كوردانیان زۆر بھزە و سۆز و وەفاو دسۆزی و دۆســــتایتیان زیاتــــر بووە، لو سفرەماندا ھر ل (سوید و ئمانیــــا و دانیمارك) و دواتر ھندكمان بۆ خۆمان چووین بۆ نرویج و یۆنــــان و ھۆندا...گشــــت ھتد، جگــــی خۆیتی ئرك و خانوادەیی و پشوازی و نمكی ئو براو خوشكان لیاد ڕان بچینگــــنل ین، كــــبكئوتلــــكان و ھندكیــــان ھتا كردبووین، بكانیان بۆ چۆمائۆتۆمبلكانیان ل ھاتووچۆشدا، ب پروا ھاتووچۆیان پدەكردین، ھندكیــــان بدەیان كیلۆمتری رگایان بیبوو، ل شارەكانوە بۆ الی ئم ھاتبوون، ب ھر ب ســــوپاس تواو نابت، بین

زۆر سوپاس بڕزان (تالرخانی ھیرانی، رزگار شخانی، نوزاد عومر ئاغای غفووری، سنوور زاھیر ھناری و برایكانی رەوەز و برزۆ ھروەھــــا كاك ھندرن سعدو و دارا ئحمد بكس و ئمیری سۆفی بكر) ھروەھا نووســــران و رۆشــــنبیران كاك نوزاد علی ئحمد و شــــرزاد ھینــــی و عباس ئیســــماعیل و دكتــــۆر بدرخان علــــی، دواتر ل برلین بڕزان ل ســــرووی زاھیــــر كاك ھموویانــــوە، لكردین پشوازی ك خۆشناو، بــــ ھموو شــــوەیك كۆمكی كردین، ب ئۆتۆمبلی خۆی مای بۆ چۆكردین، بۆ حســــانوەی ئمــــ، ھروەھا زۆر سوپاســــی

حاكم پشــــەو ســــید برایم و عبدولموئمین دەشتی و كرمانج لگمان كــــ دەكین، ھركی دابوون ب ھاوەی داوەتكردنمان، ی دی، كو برایانــــلــــ جگــــھاوەمان بــــوون، وەك بڕزان (ئاســــۆ حیــــدەری و ئیحســــان عوســــمان و موحسین عوسمان، ئنوەر كاكــــۆ، عبدولغنــــی تۆڤی، ســــالمی جاسم) ھروەھا لــــ نرویــــج پشــــوازیم لكرا ل الیــــن (شــــماڵ و ھڤاڵ/ی حاجی ئحمد) لــــ مای ئوان بــــ ئۆتۆمبلی خۆمــــان ھموو ســــوپاس پكردم، جگایكیان بۆ یونس خــــدر و كاك محمد رواندزی و ســــلمان كركووكی، وانیش داوەتیان بۆكردم لئ كنرویج لگڵ ھاوسرەكانیان، ك زۆر پمــــوە ماندووبوونیان

كشا.رۆژی لــــ ســــتۆكھۆم لــــ *٢٠٠٩/٤/٢ پنج شمم ل ھۆی (improvisation) لــــ ســــیرگل ئامادەبوونی بــــ یــــد، توری جماوەركــــی زۆر بــــ تایبت كوردانی ئوێ، لســــر شانۆدا وەفدەكــــ گنجانــــی گروپــــی شانۆگری (دیوار)یان نمایشكرد، كــــ ھۆك ب ھــــاوكاری تیپی ســــوید) (سروشــــی شــــانۆی بتایبتــــی خاتوو تالر ھیرانی ســــركوتنكی ك كرا، ئامادە برچاوی بدەست ھینا، سرنجی بینرانی راكشا ب چپ رزانی گرم و گوڕی میوانــــان كۆتایی

ھات.ھر ل ھمــــان رۆژدا ل (فرلك

بــــۆ كــــپارك ھۆســــت)، كــــخۆپشاندان و رادەربین ل نو ســــنتری ســــتۆكھۆم، لگڵ ھاوەنی ســــفر ھر (٩) نفر یكترمان گرتوە، لو شوندا س نتركی گرم و گوڕ و قباغ ھی، ب بازاڕ و سوپرماركت و وســــتگی میترۆ و ریستوراند و چشــــتخان و باڕەكان، ھر لــــو ســــنترە ســــاختمانكی كلتــــووری ســــویدی بابــــرز ھی، ك لــــ پنجمین چینیدا (كلتوور ئاوس) ھی، شونگی رانی سوید، كتی نووســــكیجوھری فورات بسرپرشتی بۆ كۆڕكی شیعری سازكرابوو، چند شاعیركی سویدی و كورد، وارە، بری (٧)ی ئكاتژم ل ككۆی وەفدەك بشداریمان لكرد، لو كۆڕەدا چند شاعیركی كورد

بشداریان تیاكرد، وەك شاعیری كورد (عبدو پشو و خبات عارف) و چندكی دیك ب زمانی ســــویدی و كــــوردی، ھمان رۆژ لو شــــوندا، دەزگای بردخان بكت بــــۆ گڕۆك پشــــنگای وەفدەك كردەوە، چاپكراوەكانی بۆ شو خوتن، دابش بووین، من و خالید جووتیــــار چووین ك لندو ھ شــــاری ئۆبســــالســــتۆكھۆم مانوە، بۆ بیانی ل ستۆكھۆم یكترمان گرتوە، و رۆژەدا واتختی لبۆ خۆشــــب٢٠٠٩/٤/٣ رۆژ بدەرەوە و پلی گرمــــا برز ببــــووەوە، خكی ئو وت جوان ل گرم وگوڕی و ھاتووچــــۆ و دەم بخنــــدە و گشاوەیی، ل وستگكانی میترۆ و سرپیژەكانی سوپر ماركت و لسر شۆست خاونكانی و شقام راكشاوەكانی كوڕ و كچانی ھرزەكار ب دەســــت لمالن و یكتر ل باوەشگرتن و دەم لناو دەم بــــ ئوەی كس ســــیری ئوەی تر بكات، جگ ل ئمی رۆژھتی، لنو رســــتوران و كان، لدەنگمن و بكافتریا ھپاس و میترۆكان، سویدییكان، (كتبك، بوویــــن، بتنیا كگۆڤارك)یان بدەســــتوە بوو، دەیانخوندەوە دەنگــــی بــــبھروەك لــــ ئمانیا و نرویج و وتانــــی تــــری ئوروپی ئو حات دەبینرێ و بینیوم، دواتر خاڵ بخاڵ چنــــد جیاوازییك دەستنیشــــان دەكم، ك لنوان

.یدا ھموان و ئئ و رۆژەدا ٢٠٠٩/٤/٣ لر لــــھ *كاتژمــــر (١٠:٣٠) نیوەڕۆی رۆژی ھینــــی ل ســــتۆكھۆم لالین برز (دكتــــۆر ئحمد بامڕنی) بایــــۆزی عــــراق لــــ ســــوید كۆ وەفدەك كرا، بشوازیمان لپئامادە بووین، ھروەھا بڕزان نوزاد عومر ئاغا و سنوور زاھیر الر خان ھیرانی لنــــاری و تھتیپی شــــانۆی ئیرتجالی سویدی پارتشــــۆن شانۆكاری كاملال و سویدی، ك كاك حمید بردخان مبستی لگل جنابی سفیر ســــردانكی بۆ روونكردەوە و باســــی ل چاالكییكانی دەزگای

بدرخان كرد.* ئوە شــــیاوی باس ل ھمان رۆژی ¾ ل كاتكدا ل رۆژھتی ئم شارە ل بشــــ درینكی دەگڕاین، ســــیری ئاپرتمان و الر و رووبار و پرد و جامخانتو شت جوانكانمان دەكرد، كاك خالید جووتیار پشی تنگ بوو، ل رگای كامالی برەگز سویدی

تلفۆنی بۆ نخۆشــــخانیك كــــرد، لــــ مــــاوەی ســــ چوار دەقیقیك ئمبۆالســــكی رەنگ ســــوزی فریاكوتن ھات و ھر لناو ئمبۆالسك تختیتی دیان بۆكرد، چارەسرەكی سرەتاییان بۆ ئنجامــــدا، بۆ مــــاوەی نیو رییفس نسمبو ئر ئكاتژموەســــتا، ك پزیشك و سستر و كارمندی تیابوو، لگڵ ئامری دەزگای دەستنیشــــان كــــردن بۆ كان، كاتتاوییــــنگت ــــحازانیان كاك خالید ئاسایی بۆوە، ئینجــــا برەو خســــتخانیان بــــرد و یكــــك لــــو برایانی نــــوزاد كاك لگماندابــــوو، عومر ئاغا، كــــ لگڵ خالید ودا لڵ ئگیانی لرۆیشت تا بخستخانك مایوە، كاتك من و سنوور زاھیر ھناری سردانمان كرد، ئو بایخی پان دابوو، زیاتریش كات وە نایانگ لرزگار شخانی پی وتبوون كاك نووسر و رۆژنامخالید نووسئیتر چی پویســــت بووە بۆیان ئنجــــام داوە، لــــ رۆژی دواتر لــــ دەرەوەی خســــتخانكدا كرد و كاك خالید بشوازیمانلپ

سالمتی گڕایوە.* ھر لو رۆژە (٩) پلیتی سفر ل (ســــویدەوە بــــۆ برلین)مان وارە، بر (٨) ئكاتژم ی، لبئۆتۆبیس ٢٠٠٩/٤/٣ بركوتین بــــۆ ئمانیــــا، ھرچندە ئو ماوەی دوورو درــــژە خوتن و راكشــــانی دەوێ، بــــم لبر ئوەی بشارۆچكو شارە گورە و بچووككانی دەڤرەكان تپڕ بووین ئارام و دخۆش بووین، بۆ یشتینیانی رۆژی ٢٠٠٩/٤/٤ گبشــــاری گورەی ســــوید مامۆ، شاركی جوان و ھچوو، دواتر بۆ ماوەیك ل دانیمارك دابزین، ونمــــان دەگــــرت و لوشــــارە ئوروپــــا دەبووینــــوە، ورد دەچن پك شــــارەكانی زۆربی لناوەرۆكیش روخســــاردا، لسیستمكانیان وەك یك لزۆر رووەوە، ب دوای بجھشتنی كۆبنھاگن، گیشتین سنووركی دەریا و چووین نو پاپۆركی زل و زەبالح، بدەیان شــــاحین و شخانچ گرتوو بلی ھئۆتۆمبو بازاڕ و كافتریا و پشــــنگا و موو شتســــتوران و باڕ و ھرجوانكانی، كــــس تیایدا بزار نانمان پاپۆرەك ناب، لنــــو خوارد و پیاسمان كرد، ھندێ دیاری پویستمندیمان كی، تا ئوكاتی ل دورگی ھامبۆرگ/دورگیكی دابزیــــن، ئمانیا جــــوان و پ ل كشــــتی و پاپۆڕ و جــــگای حوانوە و بالجات و شۆستی چاوەڕوان و بڕكردن.

ئۆتۆبیس شارۆچك مجارەیان بئو شار و دارســــتان و رگاكانمان بردەكرد و دەڕۆیشتین، جگای ســــرنج و حپسان بوون، ئو ھموو سروشت جوان و گشت

و گوزارە دەومندە.كاك برلیــــن، یشــــتینگ *زاھیر خۆشــــناو، ل وســــتگی ئۆتۆبیسكان پشوازی لكردین، چووینــــ جــــگای حوانوە بۆ ئوتل، ھرچندە جاری دووەمم بوو، كــــ برلینم بینیوە، بم ئمجارە شونی تازەتر و زانیاری تازەترمــــم لــــال تۆمــــار بوو، یادگارییكانم دەومندتر بوو.بشی یكم

ل چاالكی دەزگای بدرخان بۆ دەرەوەی وت، چۆنم بیست و چۆنم خوندەوە

ل راستوە: موحسین، ھاریكی، دەشتی، محمد، عومر، حمید، فرھاد، ئاوارە، جووتیار. دانیشتوو: ئیوب. ئمانیا ٢٠٠٩/٤/٨

ئیوب یوسف و كاریان شركۆ - ئمانیا ٢٠٠٩/٤/١٠ موحسین ئاوارە ل ئوروپا دەڕوانجووت خوشك رووبارو ژیار ئیسماعیل - ئمانیا ٢٠٠٩/٤/١٠

ل راستوە: جووتیار، بدرخان، ئاوارە و ھناری. ئۆپساال - ٢٠٠٩/٤/٩

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

11

موالنا خالیدی نقشبندی (١٧٧٦-١٨٢٧)

ئا: تیمی بدرخان - سلمانی "٢٠٠٩/٤/٢٩،٢٨،٢٧" رۆژانی للـــ ھۆـــی تـــواری شـــاری ســـلمانی لژر چاودری "مام جالل" ســـرۆك كۆماری عراق ھریك ئامادەبوونـــی بـــ و لـــ "د. كمال فوئـــاد و خاتوو ھرۆ ئیبراھیـــم ئحمد و مال بختیار و چندین كســـایتی رۆشـــنبیر و ئدیب و نووسری كـــوردی كوردســـتان و جیھانی تریقت ر بخانی ســـو شـــ ب جیـــا جیاكانی كوردســـتان گشتی و نقشبندی ب تایبتی دیداری جیھانی موالنا خالیدی نقشـــبندی ســـازكرا و تیدا چندین گفتوگـــۆ و لكۆینوە نمایشكران و گفتوگۆیان لسر كرا، برنامكانی ھرس رۆژی دیدارەك پكھاتبوون ل: "ل تاقی بیانی رۆژی یكم ل كاتژمر ١٠ی بیانی وتـــی بخرھاتن خوندرایـــوە و دواتـــر وتاری لیژنی بای دیدار خوندرایوە و دوای ئویش وتاری ســـرۆك كۆماری عیراق بڕز مام جالل ل الین سید ئحمد بزرنجی خوندرایوە و دواتر كشـــكی عیرفانـــی لالیـــن ھونرمند ســـوارە محمد پشكش كرا، دواتـــر چند پارچ شـــیعركی موالنا خالید ب زمانی كوردی خوندرایـــوە، كـــ لـــ الین رەحیمی لوقمانی وەرگدرابووە ســـر زمانـــی كـــوردی، دواتر والنا خالید لكی موارئاســـكتبخانی رەشاد موفتی لالین ئیحســـان موفتی دۆزرابووەوە و خوندرایوە، ل كاتژمر ١١،٢٠ خولك كشـــكی تری عیرفانی لالین گروپی دەفی ســـنتری چاالكـــی گنجانی دەربندیخان پشكش كرا و دوای ئوە كۆتایی

ب تاقی بیانییك ھات.ل تاقی ئوارەی رۆژی یكمیشدا چندین دانیشتن كرا و چندین ل پشكشـــكران، لكۆینوە دانیشـــتنی یكمدا ك مامۆستا عبدو قرەداغی كۆڕگ بوو، مارتن ڤان برۆنسن باسكی لژر ناوی موالنا خالید و باشووری پشكشكرد، ئاسیا رۆژھتی محمـــد علـــی ســـوتانیش موالنا خالید دوك و ئمۆی كوردستانی ل باسكدا پشكش وەی خالیدییوبوونـــكرد، بل مككوە بۆ جیھانی ئیسالمی باســـك بوو ل الیـــن حامید

ئلگارەوە پشكش كرا.ھر ل ھمان تاقدا دانیشـــتنی

دووەم سازكرا و دكتۆر ھكوت و دانیشـــتنی ئكیم كۆڕگحئـــو ســـرەتای لـــ بـــوو، ننبو مدا بوتروس ئدانیشتنباسی ل "شونی موالناو رۆی ڕینی ئایینی سۆفیزم لراپ لسدەی ١٩"دا پشكشكرد و دواتر د. ئشـــرەف حوســـامی "شخ قسیمی كوردستانی" پشكشكرد و ل كۆتایی دانیشتنی دووەمیشدا "كاریگـــری یوـــدرم قـــدری كوردســـتانی لـــ خالیدییـــ

باكوور"ی پشكشكرد.لـــ رۆژی دووەمـــدا و ل تاقی بیانییكی مامۆســـتا محمد كۆڕگـــی حســـن رەشـــید دانیشـــتنی یكم بوو، میشیل لزینبـــرگ باســـكی لژـــر نـــاوی "ناكۆكـــی ناوچیـــی و موالنـــا ســـنوور.. ئودیـــو خالید وەكو یكـــم زمانوانی كورد"ی پشـــكش كردو د. نادر دەستنووســـكانی كریمیانیش موالنا ل كتبخان گشتییكانی ئراندا پشكش كرد، ل كۆتایی دانیشـــتنی یكمیشدا مامۆستا جعفـــر باســـكی لژر ناوی

موالنا خالید و دەست. ل دانیشـــتنی دووەمـــی ھمان رۆژیـــش وتكانی شـــخكی لالین ك موالنـــا دەربارەی ئامادەكرابوو بوھلر ئارســـر ـــبدوع علـــی مامۆســـتا خوندییـــوە، دوای ئویش د. سباح برزنجی بابتكی لژر ئدەبی ل تیشكك ناونیشانی موالنا پشكشـــكرد و چمكی غم لشـــیعرە فارســـییكانی موالنا خالیـــددا بابتك بوو عبدو قرەداغی پشكشی كرد

و كۆتایی ب دانیشـــتنی دووەمی تاقی بیانی رۆژی دووەم ھات.

ـــوارەی رۆژی دووەم كتاقی ئد. بھـــرۆز جـــاف كۆرگ بوو یوەندییوتنی پركســـ" بـــبوبوونـــوەی الوازەكان، ئیمپراتـــۆری لـــ خالیدییـــمیكائیل د. لالیـــن روســـیا" كامپر پشـــكش كرا، دەستی پكرد و سید ئحمد پارساش شیكردنوە و لكۆینوەی فۆڕم و ناوەرۆكی سروودە فارسییكانی موالنا خالیدی پشكش كرد و سوھیال محمد ب زانیارییك لسر تریقتی نقشبندی و كاریگری موالنا خالید كۆتایی وارەكم تاقی ئكدانیشتنی ی ب

ھنا.ل دانیشـــتنی دووەمدا مامۆستا دەروـــش محمـــد حبیـــب كۆرگـــ بوو و فاروق رەســـول خالیـــدی "موالنـــا یحیـــا نقشـــبندی.. پیوەندییكانی ب مورشـــیدەكیوە" دەســـتی نام ك بكرد و چاوخشاندنپفارسییكانی موالنا خالیددای د. سعید محمد غففاری درژەی ب دانیشتنكدا و محمد علی قرەداغی ب بابتی مال یحیای مـــزوری كۆتایی ب دانیشـــتنی دووەم و رۆژی دووەمی دیدارەك

ھنا. م و كۆتاییشدا لیرۆژی س لتاقی بیانییكی ك د. سباح برزنجـــی كۆڕگ بوو، موالنا خالید. ركخری بزووتنوەیك، باسكی د. ھكوت حكیم بوو، بۆچوونكی ھمتیش لتیف لسر سۆفیگری پشكش كرد و محمد حم باقی ب موالنا

بۆ نوێ رووناكبیركـــی خالید كی نـــوێ كۆتایی بردەمســـ

دانیشتنی یكم ھنا.ھر ل ھمان تاقدا و ل دانیشتنی دووەمدا ك مامۆســـتا حوســـن حســـن كۆڕگی بوو تكیی خالیدیی ل بغداد باسكی د. عیماد عبدولسالم رەئوف بوو، ئشـــعرانی"ش "بیروباوەڕی بابتـــی د. برایم شـــوانی بوو لوـــدا خرایـــ روو، "موالنا خالید و بیـــری نتوەیی"ی م. محمدی مال كریم دوا بابتی دانیشـــتنی دووەمی تاقی بیانی

بوو.ل تاقی ئوارەدا د. ئازاد سعید ســـمۆ باســـی "موالنا خالید و ربازەكی ل مام كردن لگڵ نیارەكانی" كـــرد و د. محمد ئلســـواف عدنان شـــریف بـــ بابتـــی موالنـــا خالیدی كانی للیفندی و خقشـــبن كدانیشتن ژەی بشق دردیمداو د. عزەدین مســـتفا رەسول دەربارەی یادەوەری "ھندێ ب والنـــا خالیـــد كۆتایـــی بمدانیشـــتنی یكمی دوایین رۆژدا ھنـــا و شـــخ محمـــد علی قرەداغـــی ئركـــی گانی ئو

كۆڕەی كوت ئستۆ.ل دانیشتنی كۆتایی دیدارەكشدا معســـوم شـــخ عومـــر د. كخراوانو رندی باسی لقشبنكرد ك ســـر ب نقشـــبندین و عبدولقـــادر بادللی ئورفیی "موالنا خالید.. سعید نووسی" خســـت بـــر بـــاس و گفتوگۆ كردن، دوا بابتیش لو دیدارە خالیدی موالنا "گشـــتكانی ل كاریگرتی و نقشـــبندی

دەومند كردنـــی بیریدا"ی د. جواد فق علی بوو.

دیدارەكشـــدا كۆتایـــی لـــراســـپاردەكان و دوا وتی دیدار دیدارەوە بای لیژنی لالین خوندرایوە و م. رباز خورشید دوا كۆڕگـــی دیـــداری جیھانی موالنـــا خالیدی نقشـــبندی

بوو.جـــی ئاماژەیـــ جگـــ لـــو چند باســـمانكرد برنامانی دیكـــش تـــوەری و بابـــت خرای بر باس و لكۆینوە، لوانیـــش بابتكی نووســـر و رەخنگـــر عتـــا قرەداغی و نتـــی بوو، ككـــی دیكۆمفیلم ی كوردسات و لنامی كرھب

دەرھنانی ندیم ئادۆ بوو. شـــدا بكۆتایـــی دیدارەك لـــباشـــمانزانی رای چند كسك لو كۆڕگ و ئندامانی لیژنی ی دیـــدار وەربگریـــن، لبـــاد. ھكوت حكیم سرەتاشدا ســـرۆكی لیژنی بای دیداری جیھانی موالنا خالیدی، لبارەی ئامانج ل سازكردنی ئو دیدارە كســـایتییكی چونك گوتی: زۆر گرنگـــ و ل ھمـــوو دنیا خكان دەیناســـن، بتایبتی ل ئكادیمیاكان و ل زانكۆكان، مئ متر دەیناسك وەی كئخۆمانین، بچاوی خۆت بینیت ل یندەھا دەستنووســـی ھچ مچی ئدەرەوەی كوردستان، كلسر ئوەندەی كوردستان لنازانین، راســـت ھۆی تایبتی ئوەی ھی ك ئم نایناســـین داوە، چونكی نخمان پو بایكاتـــ بزووتنوەكی دروســـت بوو، كشو كۆی زۆر دروست بووە لم ناوە، بم ئستا ئوە نزیكی ٢٠٠ سای بسرچووە، موە ھاتووە ئستا وەختی ئئب ئارامی ب نرمی و ب فكرەوە بیری ل بكینوە و بزانین چی

بووە و چی نبووە.ســـبارەت بـــرووی ئكادیمی ئـــو باســـانی لـــو دیـــدارە ھكـــوت د. پشكشـــكران، گوتی: بشكیان ھی زۆر باشن و زۆر ب باشـــی دن برچاو، لكۆرەكان بتوانان و ئیشیان كـــردووە، جگ لـــوە ھندكی ھیـــ رەنگ ئوەنـــدە بقوەت نب، بم ئوە سرەتای بۆ ك كموو شتك، ھموو شتھپدەكی، ل سرەتاوە دەستی ھنـــدێ الینی ھی ب ھزە و ھندێ الینی تری باش، بم ئـــوە وادەكا ك ئم ھموومان

باشتر فربین وباشتر شت ببینین و باشتر لی بكۆینوە.

دەگوترێ زۆربی دەستنووسكانی ،تدەرەوەی و والنا خالید لمئایا ل برنامی لیژنی بای دیداری جیھانی موالنا خالیددا نیی ئو دەستنووسان ب میكرۆ فیلم بننوە كوردستان و كاری وت لكن، دكتۆر ھر بكسلوەمی ئوەدا گوتی: لو دیدارەدا ئوەی پشنیاری مامۆستایك كرد ك لیژنیك دروست بكرێ بۆ ئوەی پـــاش ئم دیدارە داوا ل حكومتی ھرمی كوردستان بكین، ك لیژنیك دروســـت یو لیژنتی ئیارم بكرێ كـــبدات بۆ ئـــوەی ئندامانی ئو لیژنی بچن بۆ ئـــوالو ئوال بـــ تایبتـــی ئو شـــونانی ب و دەستنووســـی تیایكت ككۆیـــان بكینـــوە و كتبیـــان لسر دروست بكین بۆ ئوەی لـــ داھاتوو ئوانـــی خریكی لكۆینوەن بزانن كتبی كوردی ل كوی، خۆشت گوت لبوو ك مامۆســـتا كریمیـــان گوتی: یزار فیشـــی ھخـــۆی ١٣ ھـــلسر دەستنووسی كوردی، ھیتر ھی زۆرتـــری ھی، ئاگاداری زۆرترە، لبرئوە زۆر زۆر شت ھی بڕاستی كاتی ئوەی ئیش بكیـــن و بردەوامی پ بدەین، ھر ئوەنب لـــو دیدارە دوو قســـ بكین و خواحافیز و ئیتر ھریكـــ و بچت مای خۆی و خریكی ئیشی خۆی ب، سوودی ئـــم دیداران ئوەیـــ یكتری ببینین و بزانین ك لســـرچی ئیش دەكا و ھموومان لســـر چ بابتك ئیـــش دەكین، چی بكین بۆ ئوەی شـــت دووبارە ئران لـــ كی نكینـــوە، لســـر شتك ئیش دەكا منیش

دیداری جیھانی موالنا خالیدی نقشبندی بسركوتوویی بڕوەچوو

پاشكۆیكی رووناكبیریی گشتیی، دەزگای چاپ وبوكردنوەی بدرخان ل یادی دیداری جیھانی موالنا خالیدی نقشبندی، دەریدەكات، ك ل رۆژانی ٢٧-٢٠٠٩/٤/٢٩ ل سلمانی ركخرا

موالنا خالیدی نقشبندی

كم

سیرا

مك ل

ندیم

اتدەك

(

) ب

شك

شی پ

یارد د

وئال ف

ما. ك

د

ھكوت حكیم

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

12

لسر ھمان شـــت، با بزانین ئو چی دەكا بۆ ئوەی ئم شتی

جیا بكین.قرەداغیمان عتـــا ھروەھـــا دوانـــد و لمـــان پرســـی چۆن بـــوو بیرت كردەوە لـــو دیدارە شداربی و ئامانجت چی بوو لب ،وەیینكۆو لشكردنی ئشكپقرەداغی لـــ وەمدا گوتی: من ماوی "١٥-١٦" ساك وردە وردە خریكم بـــ موالنا خالیدەوە، تا ئســـتا كتبكم چاپكردووە و كتبی دووەمیشم لسر "موالنا خالید و ربازی نقشـــبندی" ئامادەی بۆ چـــاپ، وردە وردە ك كوەیشـــ كارم كردووە بھنـــدێ زانیاریم كۆكردۆتوە و ھنـــدێ لو گۆشـــ نیگایانی لســـر ھم موالنـــا خالید و ندیش، كقشـــببازی نم رھئوانی پش من و ئوانشـــی ئســـتا پوەی خریـــك بوون، یـــان پوان ری ئـــوشـــتئنبردووە، مـــن ھودەدەم لو موە برە و دەرگایانـــنجـــپناوەوە و شتك لسر موالنا خالید بكم، بشداری كردنكشم وە بوو، كیـــو روانگر لھموالنا خالید وەكـــو رابركی كوردی كسایتییكی و گورە خاوەن كاریزما، ك ھم رابری تسوف بووە و ب بۆچوونی من ھم خاوەنـــی پرۆژەیكی بدی بســـر ھقی بووە، نھاتوو .یرانی كورد ھكۆمـــوو لھ ی توانای خۆی كپك بریھبتوان كاری لسر بكا، منیش وەكو ئرككی ســـر شانی خۆم پموابوو دەب منیش لو دیدارە گورەیدا ك بۆ موالنا خالید دەكرێ، جگای خۆیتی ك منیش ی كو ھیوایب ،بكم ھباسخزمتك بو پیاوە گورەی و

كلتووری كوردیش بكات.عتـــا قرەداغـــی لـــ كاتـــی پشكشكردنی باسكیدا باسی لـــ كمی یا ب ھزی ھســـتی نیشـــتمانی موالنا خالید كرد، سبارەت ب ئامانجی وروژاندنی ئو باســـ گوتی: ئم لالیك پداگری دەكین لســـر ئوەی ر بوالنـــا خالید ســـم كـــ ك ،ـــی جافمیكای تیـــرەی جافیش یكك لـــ خ ھرە درەختی كوردن، رەســـنكانی بنمایان نیی ك بچنوە سر عرەب، ئوان كوردی رەسنن، شیرەتو عوالنا خالیدیش لم ل كواتا كوردە، بناوبانگی رەگ و ریشـــدا موالنا خالید كوردكی رەسن، ئوەی كمن بۆچی ئو بابتم وروژاند، ئو خانی ك وەكـــو واقیع لبر خالید موالنـــا دەســـتماندایچند پیوەندی ب مســـلی

كورد و كوردایتییوە ھبووە، دەستمان لبر كتباب مئو ئامادەیـــ، لالیكی دیكوە پموای دەب ئم بابتی بین، ب لخۆمانوە ھر ناشـــكرێ خیـــاڵ وای دابنین ك موالنا خالید رابركـــی ھرە گورەی بزووتنوەی نتوایتی كوردی بووە، مبستم ئوەی موالنا خالید چۆن بووە و چی كردووە و چۆنـــ ئاوا ســـیری بكین، ،مئ بپـــی خواســـتی نك من حزمدەكـــرد موالنا خالید نتوایتـــی ســـركردەیكی بووای، نك لـــو كاتدا ھر دەوتی كوردی دروست كردبا، بكـــو بـــۆ ئیمپراتۆرییتكی دروســـت كردبای، بـــم ئوە رووی نـــداوە، لگـــڵ ھموو ئمانشـــدا كـــ ئـــوە رووی نداوە، ل الیكی دیكوە ھستی كوردایتی ھبووە، ھندێ كاری كردووە ك ھســـت و پیوەست بوونی ئـــو بـــ نتوەكی و

نیشتمانكی دەردەخات.* باســـت لـــ نزمی ھســـتی نیشتمانپروەری موالنا خالید كرد، كچی ھر ئمۆ ئیحسان موفتی ل كتبخانی رەشاد موفتی ل ھولر دەستختكی موالنا خالیدی دۆزییوە ئاشكرای كرد نووسیویتی خالید موالنا ك"موالنـــا خالید شـــھرەزوری چۆن یشھاوك ئم الكوردی"

لك دەدەیوە؟- ئوە بشـــك ل ھست، من مبســـتم ئوە نیی ك موالنا خالیـــد ھســـتی نتوایتـــی خالیـــد موالنـــا نبـــووە، ھســـتی نتوایتی ھبووە و نووســـیویتی موالنا خالیدی كـــوردی شـــارەزووری، موالنا لسر كوردســـتانی، خالیدی نووســـیویتی، مۆرەكشـــی ھســـتكی تـــواوی كوردایتی ســـتو ھم ئبـــووە، بـــھ ی كو ئاســـتئ یشـــتۆتگن وتـــۆ و بتوانكی ئفكر تببكارـــك بكا ببتـــ برنام بۆ

جمـــاوەری بزووتنوەیكـــی نتوەیی.

دوا پرسیارمان ل عتا دەربارەی ئـــو دیدارە بوو، كـــ ئایا ئو بوونـــی تـــواو دوای دیـــدارە دەبتـــوە، یان چند ســـرە داوكی داوەت دەست لكۆران، ل وەمـــی ئوەدا نووســـر و لكۆر عتـــا قرەداغی گوتی: ئوە یكم دیـــدارە، ھر خۆی بســـتنی دیداركی ئاوا بۆ خۆی كاركـــی زۆر باشـــ، ئوانی لپشت ئو دیدارەن و كاریان بۆ كردووە و خرجی ئو دیدارەیان داوە ھموویان جگای سوپاسن، دیارە ئـــوەش ئرك لســـر شانی ھموومان ھر ل سرۆك كۆماری عراق و برپرســـان و ھتاكو دواكـــس، ك منم لرە بشـــدارم، ھموومـــان ئركی سرشانمان ك ھریك بپی ئندازەی توانینی خۆی خزمتی و مژووی نتوەكی كلتووری دەكم ئومد بكات. نتوەكی ھر ئو دیـــدارە نب، دیداری تبب مو ئ دوادا بی بـــدیك ل وەی كك بۆ ئـــرەتایســـقۆناغكانی دواتردا لكۆینوەی ھاتووانجدی تر و باشـــتر و لتر و شاین ب كستی موالنا خالید و شـــاین ب كســـتی نتوەكمـــان كـــ كاركی زۆر پویســـت لو بـــوارەدا ئنجام

بدرێ.دواتر ئیحسان موفتی سبارەت بو دەستنووسی موالنا خالید باوكی كتبخانكـــی لـــ كدۆزیبوویـــوە گوتـــی: ئوەیان ل ك بـــدان كتزمنی ســـ ل وە، لباو و باپیرانمان ماوەتپارزراوە، باوكـــم كتبخانی ئو لـــ باپیرانی وەریگرتووە و پاراســـتوویتی تا كۆچی دوایی ل ١٩٩٢، ئو كتبی ك ئمۆ باسمكرد ل یكم رۆژی دیداری كشوالنا خالید، بجیھانی ملو دیكۆمنت و دەستنووسانی ل كتبخانكـــدا ھی، بم ئم كتب كتبكی "حدیپ"ە، ئی "ابن الحجر الحسقالنی"ی، پش موالنا خالید ب چند سدەیك نووسراوە، ك گیشتۆت دەست موالنا خالیـــد، موالنا خالید بـــی خۆی و لكت تیكردوویباوەشـــی بووە و چند ساك ل مزگوتكاندا لگی بووە، تی كری نووسیویسدوایی ل ك ،كی منوە موم ئچـــۆن بھموو شتك ھی خوای گورە و میھرەبانـــ، منی ھژار و فقیر "خالیدی كوردی شـــارەزووری" ئینتیمای كوردایتی و وتكی و ئو شونی ك لی لدایك بووە دیاری كردووە، ل منداییوە من چاوم بو كتب كوتووە، باوكم

دەھات میوانكی ك ھرجارك ئو مختوتانی ك نایاب بوون یان ئڤرســـیان ھبـــوو باوكم لـــی داوا دەكردم تـــا بۆی بنم ل كتبخانك، دەمزانی لكام داندراوە، كبخانكت شـــونی ھـــر كـــ دەیانگـــوت موالنا خالید دەچووم ل شونی خۆی دەرمدەھنـــا، شـــان بشـــانی مختوتكانـــی دیك ك ھبوو، بم ك دیداركی وا ســـازكرا و داوام لكرا ك بشـــداری بكم، چونك ئوان دەستختی موالنا بوو، جا نازانم لخالیدیان ن یان نا، بۆی یھ نی دیكشوئوەم بارز كرد و دەستختكم

شرح كرد.و چاپكـــردن بـــ ســـبارەت تدەســـتخ ئو بوكردنوەی ھمـــوو گوتـــی: موفتـــی یكو لھر دەســـتختكان، لبواری جیا جیای خۆی چند ســـوود دەگینـــی، حتمـــن بـــم كتچـــاپ دەكـــرێ، ئـــ ی لـــكـــنایابیی ،دیســـح ك لتی، نـــیكتدەســـتخئو چونكـــ چاپكردنكـــی، كتب ب چاپكراوی ھی، بم ٤٠٠-٥٠٠" سا" ك كتدەستخ و ماوەیش ئـــنووســـراوە، پكتبك چاپ كراوە، بم گرنگی ئـــو كتب ب نســـبت موالنا خالیـــد الپـــڕەی یكم، لو الپڕەیدا مۆری خۆی لسرە، ك مـــۆری موالنـــا خالید دیار رە، كستی لدەســـتخ ،نییدەستنووسیشـــیان نییـــ، ئو الپڕەیی یكمش ئمۆ لو دیدارە جیھانیی "٢٠٠٠" دانمان ئوەش بوكردەوە، چاپكردوو :واندەرخست لشتی ب دوو سلنـــاو ختمكی نووســـراوە "العبد الشـــاكر للـــ خالید"، سای دروستكردنی ختمكشی دیار كردووە ب ســـای "١٢٢٣ی كۆچی كـــ دەكا ســـای ١٨٠٨ی ی كو ماوەیزایینی"، یانی ل یوانھیندســـتان بووە، ل للـــو كاتدا ختمكـــی لوێ

دروست كردبی.محمد علـــی قرەداغی وەك ئندامـــی لیژنی بـــای دیدار ســـبارەت ب بینینـــی خۆی بۆ و جۆرە دیدارانســـازكردنی ئگوتی: ئـــم كارە ب كاركی زۆر پیرۆز دەبینم و بكاركی دەبینم ك درەنگ ئنجام درا، ھقوابوو ،بدرابووای ئنجام زووتر زۆر چونك موالنا خالید یكك لو كسایتیی گورانی كورد ك تا ئستا نناسنراوە و بم دیدارەش ناناسنرێ، ھرچند من یككم ل ركخرانی لیژنی بای ئم ی كو قســـانك لكدیدارە یدەیكموە ئستاش و كردووم

بۆ ئـــوەی ب گوـــی خكیش وەكو موالنا خالیـــد بـــگات، باســـكرا ل ھندك ل قسكان دەوتی عوسمانی ل بغدا لی ترساون، شخسیتكی زۆر برز و بھز بـــووە، توانای ئوەی ھبووە كـــ لگڵ ھر یككدا قس بكات قناعتی پ بنت، وەیو شـــب والنا خالید كم ی ترساوە، لبووە داود پاشا لپاشـــان دەوتی عوسمانی لی دەوتی لسردەمی ترساون، عوســـمانیدا ل ماوەیكی كمدا ھرچی خلیف و منســـووری موالنا خالیـــد ھی ل توركیا دەركراون و نفی كـــراون، ئم دەركردنی خلیفكانی موالنا لـــ توركیـــا كاركـــی بچووك ،ورەیكی گكـــو كارب ،نییئایا ئمـــ تا ئســـتا بگی ئوەمان دەست كوتووە ك ئو خلیفان لسر چی دەركراون، ئمی كورد دەبـــ بچینوە بۆ بگنامكانـــی توركیـــا، ئو ســـردەمی كـــ موالنا خالید ئو مترســـییی خستۆت سر دەوتی عوســـمانی و دەوتی عوسمانی بو شوەی رەفتاریان موالنا خلیفكانـــی لگـــڵ ككی مخالیددا كـــردووە، ئلو كارە گورانی ك ئم لو بیروباوەڕی دەتوانیـــن رووەوە

سیاسی موالنا خالید بزانین.ل وەمی ئو پرســـیارەی ئایا ب دەنـــگ بوونی كورد برامبر موالنـــا خالیـــد و بایخدانی گالنی تـــر بو، ئایا ترســـی ئـــوەی نییـــ موالنـــا خالید نتـــی بببـــی كوردایقا لـــدەرەوە، وەك چۆن دەیانویست كورد ئیوبی بن سحدینی نیی، مامۆســـتا محمد علی خالید موالنا گوتی: قرەداغی كورد لدەست كوردایتییكی دەرناچ، وەكو باسكرا موالنا خالید یكك لوانی ك یكم شوەزاری ب كوردی پخشانی ســـۆرانی ھی، موالنا خالید ،یدیوانی شـــیعری كوردی ھقســـكانی ل موالنـــا خالید خۆیـــدا بـــاس لـــ كوردایتی خۆی دەكا، شخكی ك شخ عبدوی دەھلویی باسی ئوە دەكا ك موالنا خالید ل وتی ئو، الی ھاتۆت كوردستانوە موالنا خالید مترســـی ئوەی ،دەست كورد دەرچ ل ك نییوەكو ل سرەتا گوتم زۆر درەنگ بدەم ئم كارەوە چوون، دەبووا ٥٠ ســـاڵ لموپش كاری وا بۆ موالنا خالید بكرابووا، تا ئستا ل جیھانـــدا موالنا خالید "٥-٦" دكتۆرای لســـر وەرگیراوە، لســـر كار دەرەوە پیاوانـــی موالنا خالید دەكن، وەكو باسی

ك لكیوالنا خالید لن مدەكقسكان باس كرا، من ل كتبی "شارەزوور سلمانی"دا تحقیقم عباس قسی كردووە، لسر عزاوی ك باسی موالنا خالید دەكات، دەـــ موالنـــا خالید عجایبی ئوەنـــدە توانایكی ھبووە، ل توانایدا بووە ئگر دەوتی عوسمانی نمن، ئو ســـر لنـــوێ دایبمزرنتوە دەب مـــخۆی باشـــتر، ئ لبزانین ئم توانایی ئو پیاوە ندێ لم پیـــاوە ھئـــ ،چیینامكانی الی ئم ھی، بم نامكانی دیكیمان ال نیی، وەكو ھموو كرد باسی مامۆستایك والنـــا خالید لكانـــی مبكتكتبخانی خۆیوە ل بغداوە ھوی دەب دەرەوە، تچوونبۆ بدەین، ھر ھیچ نب ئگر نشی ھنینوە دەب كاركی وا بكرێ بچن لـــوێ میكرۆ فیلمی بیھننوە وت بگرنـــوە، لو بزانن چی تیای، كســـانك لرەوە بنرن بـــۆ ئوەی بزانن

.ی چی تیایكبخانكت ی دیدار لی باوەكو لیژنـــ *پكبنن لیژن دای برنامتان

بۆ ھنانوەی ئو كتبان؟- ئوەی تۆ باســـی دەكی وای ل یو لیژنستادا ئئ نابینم لبودجی ئگر ،ب دەستیدا بـــۆ ترخان بكـــرێ و كاری بۆ بكرێ ل رۆژانی داھاتوو قابیلی بكرێ، چونك و واجبیش وەیئكاركی پویست ك ئم بگڕین و شونوارەكانی موالنا خالید قسانی ئو زۆری بدۆزینوە، قســـ ە، كرە دەكرێ دەم بلدەكـــن خك لبۆنـــی دەمی ورەی لكی گیوە قســـخۆیدروســـت دەكن، بـــم ئگر تۆ بگنامـــكان بدۆزییوە و بزانی دەوتی عوسمانی بۆ لی ترساوە، بزانی كتبكانی خۆی چی تیایـــ، بزانی خلیفكانی بیروباوەڕیان چیی، ئوكات تۆ دەتوانی موالنا خالید بناسنی

ب خك. و دیـــدارە بئ ـــی ئاماژەیج

بشداری ھریك ل: " زانكۆی برایم ركخـــراوی ســـلمانی، ئحمد، سنتری رووناكبیری ناوەنـــدی جـــاف، ئلبگـــی راگیاندنی خاك، و چاپمنی وەزارەتـــی ئـــاراس، دەزگای رۆشـــنبیری عـــراق، مكتبی بیـــر و ھوشـــیاری، مبندی كوردۆلۆجـــی و بنكـــی ژیـــن" ئنجامدرا، جگ ل ھموو ئو چاالكییانی باســـمانكرد، ھر لنـــاو ھۆی تـــوار كۆمی خۆشنووســـانی كوردســـتانیش پشـــانگایكی خۆشنووســـیان مان رۆژیشـــدا لھكردەوە و لھۆی كتبخانی گشـــتی شاری ســـلمانی پشـــانگایكی كتب

كرایوە.

موالنا خالید

مامۆستا محمد علی قرەداغی

عتا قرەداغی

گرووپی دەفی سنتری چاالكی گنجانی دەربندیخان

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

13

ن/ عباس عزاویو/ ئكبر حسن

زۆرنء موالنـــا خلیفكانـــی موالنـــا نایـــن، لژمـــارە ھریكـــك لوانـــی نـــارد بۆ شـــونك، ئوانیـــش توانیان بكنـــوەو خۆیـــان شـــونی بكن، بازەكـــر بانگشـــی بدەنء ئنجـــام ئرككانیـــان بازەكر شـــونكوتووەكانی ســـو كئ مـــن. ئربكـــف ،الوە گرنگمان بنناوبانگبك شـــونگیان بدەستھناوەو ناســـراون، ئمـــۆش ھتـــا ی كسانو كناویشـــاندا ئلخۆیان وەرگرتء ربازەكیـــان رنمایی، بـــۆ نكـــرد كاندید وەك ئـــو كســـانی ك دوور لموالنا ئرككانیان راپڕاندء یـــان ببازەكرژەوەنـــدی رببایخ وەرگرت. ئو خلیفانی

كـــ پـــاش موالنـــا رنماییء یان گرتبازەككردنی رئاراستئستۆ، گروپك خلیف بوون، ئم تنیا باس لو كسانیان دەكیـــن، ك شـــونگیكیان ھمـــوو لئاســـتی ھبـــووە عراقد،ا یاخـــود لناوچیك لناوچكاندا بناوبانگ بوون، نشووتوویان لنكیاخود شو

گرنگكانی عراقدا زۆر بووە.١ـ شـــخ ئیســـماعیلی كـــوڕی عبدوی كوردی: موالنا كردی منداكانیء سرپرشتیاری بخلیفـــی ربازەكی، جختی لسر پویستی بردەوامبوونیء لبۆچوونكانی دەرنچـــوون كرد، لپاش مردنـــی موالنا، شـــخ ئیســـماعیل جگكـــی گرتوە، بگومان شخ ئیسماعیل رنماییـــء دســـۆزی لزوھدء دەروونپاكـــی(١)دا پرەســـتنء پاش وەرگرتـــووەو موالنا ل

مرگی موالنا ب ماوەیكی كم مردووە(٢).

٢- قرە حســـن چـــوان(٣): چیوان گوندك لـــ برزنجو دانیشـــتوانكی پشتر لسر ربازی قادری بوون، بم دواتر چوون سر ربازی نقشبندی. ل كتبی عشیرەتكانی كورددا

باسم كردوون.٣- مال عبدولغفور كركوكی كوردی: ل كتبی (المجد التالد)دا باسیكراوە، ل بغداد مردووەو ل (الســـت نفیس) وتیمزگ لتنیشت شخ داودەوە نژراوە، كـــ لـــ ســـای ١٢٩٩ی كۆچی مردووە، ئم ل كتبی (الروچ

االزھر)دا باسكراوە. :(٤)وخ عوســـمانی ت٤- ششخ عوسمان ل بناوبانگترین والنـــا بووە لكانی ملیفخناوچی سلمانیء كاریگرییكی لســـر ھبـــووە گـــورەی

نیا لك تمـــوو كورد، نـــھسلمانی، بكو لسر زۆربی موو ناوچھ كان لشیرەتعكورد زۆربی كوردنشینكاندا، ربازی نقشبندییان ل ئوەوە وەرگرتووە، بتایبتی خكانی تودەك ورامان، كھ ل وتسنوری ئرانء سرب پارزگای سلمانیی. خای سرنجراكش ئوەیـــ كـــ ربازەكـــ لناو بنماكیء نوەكانیدا شوازی پشتاوپشتی وەرگرت. ل كتبی مژووی عراقدا بوردی باســـی ئمم كـــردووە. كاریگریی ئم شخ زۆر گورە بوو، چ لسر عشیرەت كوردییكانی عراقء چ لســـر ناوچی ســـلمانی. ل كوڕە ناســـراوەكانی شـــخ عوسمان لمۆدا شخ عالدینی كوڕی شـــخ محمد بھادینی كوڕی شخ عومری كوڕی شخ عوسمان. ل نوەكانیشی شخ علی حیسامدینی كوڕی شخ عومری نابراوە، ك لناوچی راقییع گوندكـــی ك بیارە، ربس ھورامانء ســـنوری ل

قـــزای ھبجی ل ناوچی گرتبوو(٥). پنای ســـلمانی، -١٣٦٦ سای علی حسامدین

١٩٤٧ كۆچی كرد. پراوزەكان

١- ل ئســـدا ئـــاوا ھاتووە: (ع.ع)، پڕەی ،السنی البھجبم من لو كتبدا چاوم پی

نكوتووە. ئیســـماعیل شـــخ ئـــم -٢ناسراوبووە ب (شخ ئیسماعیلی ھنارانـــی)، كـــ ٢٤ رۆژ دوای مردنـــی موالنـــا خالید كۆچی (یادی :وانب كـــردووە. دوایی مردان، برگـــی یكم، الپڕە

.(٩١٣- مامۆستا مال عبدولكریمی لیفمودەڕیس باســـی (٣٣) خلـــ خلیفكانی موالنا خالید دەكات، بم من لناو ئم (٣٣) ناوەدا ئـــم ناوەم ندۆزییوە، بـــم ناوكی نزیـــك لموە ھاتووە: (شخ حسن قۆزانی)، پدەچت مبســـتی نووســـر ھمان كس بت (ســـرچاوەی پشـــوو، الپڕە ٨٦). خۆ ئگر

مبســـت ل شـــخ حســـن قرەچوانـــی بت، ئـــوا ئو ماوەیكـــی زۆر دوای موالنـــا شـــیرەتوە بۆ عڕژیاوە: (بگكوردییكانـــی عـــراق، برگی

دووەم، الپڕە ١٦٩).٤- شخ عوسمانی تو كوڕی خالیـــد ئاغای كـــوڕی محمود ،ئاغای بدوئاغای كوڕی عسای ١١٩٥ی كۆچی ل دایكبووە، ل قوتابخانكانی كوردســـتان رۆشتووە پاشان خوندویتی، وێ چـــاوی بغـــداد، لبۆ بلسر كتووەو موالنا خالید دەستی ئو ربازی نقشبندیی گڕاوەتوە پاشتر وەرگرتووە، بۆ بیارەو دەســـتی كـــردووە ببوكردنوەی رببازەك. سای

١٢٩٥ی كۆچی مردووە. كۆن لگونـــدی باخ ٥- لـــ

بیارە. ،رچاوە: شھرزور- السلیمانیسااللواء والمدین، تألیف: عباس العـــزاوی، راجعه وقدم له علق علیـــه محمد علی القـــره داغی،

بغداد،٢٠٠٠، ص ٢٦٤-٢٦٥.

یدخال

نا وال

م

خلیفكانی موالنا خالید

ن/ عباس عزاویو/ ئكبر حسن

ربازی نقشبندی ربازكی رلكـــی زۆر بو ماوەی كۆنـــلعیراقـــدا خالیـــد موالنـــا ناســـرا و بووە، بـــم موالنا خالید، كـــ لبنڕەتدا خكی ناوچی شارەزوور بوو، ھستا بھزكردنی و بنوكردنـــوە لســـر ھر چاالكییكانـــی، دەســـتی ئویش پرەسندنكی گورەی بخۆیوە بینی. موالنا بدوخ عشـــبازەی لم رئربازەكی ل شـــخ عبدوی دەھلوی وەرگـــرت و ب ھمان شوەی ئو و بسوود وەرگرتن كی دیكجار بازەكانی دیكر لكاتك نووسییوە. ریبازەكی موالنا دەستیكرد ببانگشكردن ژوونووســـم ربازەكی، بۆ عیراقییكانـــی وەك (محمد بن سلیمان بغدادی، عپمان بن سند، ابی الپنا و االلوسی) لبارەیوە نووســـیان. ئوەی كـــ ئوان نوســـیان، كاریگرییان بسر دأل و دەروون و شون پنجیان

لسر خك جھشت. شـــخ مارفی نـــودێ بڕووی موالنـــادا وەســـتا و گوومانی وابوو ئـــوەی موالنا دەیكات، جـــادووە، و چاوبســـتكردن بم دەركـــوت ئوەی موالنا دەیكات، كرۆكی چاكی و چاالكی ئایینیـــ و بانگشـــكردن بۆ بیروباوەڕكی سلف، پرستن و زوھـــد و خواپرســـتی، ھر لبرئوەش زانایان برپرچی شـــخ مارفی نۆدیان دایوە و كرد(١). موالنایان پشـــتگیری ئم پشتگیریكردن بھای خۆی ھبـــوو، ســـرنجی پیاوانـــی دەوتی راكشـــا، ئایا لپشت ئـــم پردەیـــوە ئامانجكـــی سیاســـی ھی، وا پشـــتگیری لدەكن، یان تنیا دسۆزیی؟ ئم لســـردەمی داود پاشادا

روویدا. ئاشـــكرای داود پاشـــا ئاواتی ئوەی ھبوو موالنا ئیستغالل بكات، نك لڕگـــی موالنا خۆیـــوە، بكـــو لڕگـــی

و مورشـــید پشـــتگیریكردنی ھاوكارەكانـــی و چاودریكردنی خلیف و شونكوتووەكانیوە. بگومـــان ملمالنكـــ و زۆریی كســـرنجی شـــونكوتووان بالیخۆیـــدا ھمووانـــی داود لـــ وای راكشـــابوو، كـــریكردنچاود پاشـــاكرد، ببایـــخ وەربگرـــت. جگی تبینیی ك میرنشینكانی پشوو لسر بنمای ئایین و ناوبانگ پیداكردن بزوھد و خواپرستی و بدەستھنانی متمانی خك

دامزرابوون. پشگیریكردنك لالین (سعید پاشا)ەوە بوو، رەنگ پیاوەكانی بووبن، مبستكی ئاگاداری ئ و بانگشـــی بۆ باوەڕكی ســـلف كردو ھویدا ســـوود لـــم بارودۆخـــ وەربگرـــت، لالین برھستیكردنیشـــی شخ مارفوە بھایكی ئوتۆی ھی، ك فرامۆشكردنی دروست

.نیی ئایا ئم تنیا ھســـتكردنی ،كلســـمب موالنابـــووە یـــان سرنجراكشـــان بـــووە چاوكراوەیـــی بانگشـــی و كردووە؟ ھموو ئمان ھشـــتا شاراوەن، ھمووشیان لپناوی رەزامنـــدی بدەســـتھنانی مراییكردن و بـــوون موالنادا بوون بۆ سرنجاكشانی ھاوكار و موریدەكانی، بگرە خلیف و

پیاوە گورەكانی موالنا. ئایا سیاست واز ل بكارھنانی یاخود ،نـــدەھ كبارودۆخرەوتی كلســـم لدەگڕت خـــۆی وەربگرت، یـــان تنیا لكاتـــی برژەوەندیدا نبت، دەســـتی وەرنـــداوە و لكاتی نبـــت، وەرگرتنـــدا ســـوود نھناوە؟ كلســـمل وازی داود ژوورەوەكـــی رۆیشـــتنو ناڕاســـتوخۆبووە پاشـــا دوورەكشـــی دەســـتوەردانســـرنجی موالنای راكشاوە. موالنا ھویدا خكانی خراپ لژاوە و دووربخاتوە لخۆی ژا و دووربكوتـــوە، خـــوای خۆی بپرســـت و لسیاست

سیاســـی دەســـتوەردانی و ھموو لبری دووربكوتوە، ربازەكی ئـــاگاداری ،وانئبترســـت لھاوەنی بـــت، و چاودرییـــان بـــكات، ھـــر لبرئوەش دەبینین وەسیتی دووبرەكی كـــ دەكات ئـــوە نوانیانـــوە، تـــوكنو ركبكـــون یكـــدا لگـــأل ربرایتیكردنیش بدەست (شخ ئیسماعیل)ی خلیفیوە بت، وەك ئوەی دەركی ب ئاواتكانی وت ھیویســـتبت و نكردبچاكسازییكانی شكست بھنت، وەســـیتكی ھربۆیـــش

كرد(١). ئم ربازە توانای پیداكردو و ل ھموو عیراقدا رەگی داكووتا، لكوردســـتاندا، بتایبتـــی جگیربوو. لشامیش تنانت والنـــام لكانـــی مبمـــن كتدا (الڤاھریـــ) كتبخانـــی بینیووە، لناویاندا كتبم لسر باوەڕ و فیقھی شافیعی بینیووە، بـــم ھیـــچ كتبكی لســـر مســـلی باگنی و سۆفیگری تیانبوو. پاشـــان دەرك دەكات بانگشی حقیقتكی كردووە، ك تایبت بووە ب مزھبكی سلفی و پشتگیریكردنی ئ و مزھب. چونك ئ و كسكی رگاكشـــی و بـــووە ئاییندار یوانكی راست بووە. لگایرموالنا لبرئوە ئم رگایی ھبژاردبت، ك رگایكی خای بووە ل رەمز و وەسیت (رنمایی شاراوە)، لبرئمش دەبینین لوەســـیتكانیدا میشـــھفرمان ب خواپرستی دەكات و لنھنی و شاراوەییدا بانگشی خواپرستی دەكات و شونكوتنی دەكات ئاینییـــكان لســـم .ناچارانـــ بشـــونكوتنكی بایـــخ بزانســـتكان دەدات و دەدات، زانســـتخوازی ھانـــی لڕاســـتیدا ھرگیز موالنا رقی

لزانست نبووەوە. ئم لڕۆژگاری موالنا خالیدەوە ئم فربووین، بانگشـــكی دسۆزان بوو، لژر كاریگریی باگنیـــه تدا نبـــوو، ئگرنا،

ســـلفییكی شبانگ ئوا لگأل باگنیـــه كاندا دەگونجا، وتوویتـــی دیكـــ كســـكی بووە، واتری نشعوالنا ئمكسكی شـــونگرەوە نبووە، ك بـــووە ســـانوكل بكو بیروباوەڕكی سلفی ھبووە، بدووریان لبرئـــوەش ھر زانیوە شـــونكوتووی ربازی ئشـــعری بت، بم ئوەی بخونتـــوە، ژیاننامكـــی دەزانت ك جیاوازییكی ئوتۆی لگأل زانایانی كورددا نبووە، بـــم پـــاش ئـــوەی ربازی نقشبندی وەرگرت، رایگیاند ك شـــونی مزھبی (سلف) كوتووە، بتایبتی لوقساندا ك لزاری خۆیوە وەرگیراون. لكتبكانی ئم ربازە ئمانن: اصفـــی ،الســـندی الروچـــ) الموارده والفیچ الوارد، البھجالسنی، مجد الخالد.. ھروەھا .مانلكی تریش جگبند كتچئـــوەی كـــ باســـمانكردووە، ئوەی كـــ بینیوومانـــ و(٢) لیوە وەرمانگرتووە، ھندك لتكستكانمان تفسیر كردووە و چند بگیكمان لوەرگرتوون و دروســـت نیی بیگینوە بۆ لناویشیاندا ،دیك كتبكانی ئوانی ك زانا بناوبانگكان نووسیویان و لم كتبانیاندا سلماندوویان. پاشان دەزانین

رگای بوبوونوەكی رگایكی زانایان بایخیان ك ،زانستیللدوانكانیانـــدا و پـــداوە كـــردووە، بـــۆ بانگشـــیان مســـلیكی دیك رەفتاركردن و زوھد و خواپرســـتی و دونیا

.ویستینكتب نووسراوەكان و كادرانوە ئـــم مـــژووی ناســـراوەكان و بۆدیاریدەكـــن ربازەمـــان رەوتكیمان بۆ روون دەكنوە. جگـــ لمانـــ، ئـــاوڕ لھیچ قسیكی سرزارەكی نادەینوە، ك كتبكمانن ئـــوە چونكبابتـــی لكۆینوەكمـــان و ســـوودوەرگرتنمان خولگـــی لناســـینی ژیان و رەوتی ئم

ربازە پكدەھنن. دەقـــ یكمینـــكان كمـــن، فراوانیـــان دواتـــر كســـانی كردوون، لبارەیانوە نووسیان و بۆچوونی سۆفیگرییانیان بۆ دەردەكوت لرەوە زیادكردن. ھندك بیروبۆچـــوون لنا و ربازەكدا ھن، ك (لبنڕەتدا) ســـر بڕبازەكنیـــن. ئوەی بزانت، راستیكی ویستبتی كســـتت بـــۆ گڕاوەتـــوە بم ،بازەكر یكمینكانی ھیچ شتكی تیانبووە ك نكۆی

لبكرت. (١)ـ موالنـــا خالید ژمارەیكی كـــردووە، وەســـیتی زۆر ھندكیـــان لكتبـــی (یـــادی

عبدولكریمی مـــال مردان)ی مودەریســـدا بوكراونتـــوە، لرەدا نازانین مامۆستا عزاوی

..تانكام وەسستی لبم ن، كھ كی دیكبند كت(٢)ـ چباسی ئم ربازە و شخكیان

(وات موالنا) كردووە: ١ـ المجد التالد فی مناقب موالنا خالـــد، ل نووســـینی (ابراھیم فصیح الحیدری)، سای ١٢٩٢ی

كۆچی لئاستان چاپكراوە. ٢ـ سل الحســـام الھندی لنصرە النقشـــبندی خالـــد موالنـــا لنووســـینی زانای بناوبانگ (ابـــن عابدیـــن) ســـای ١٣٠١ی كۆچی لچاپخانی (معاریف)ی لشـــام دیمشـــق والیتـــی

چاپكراوە. ٣ـ األســـاور العســـجدی فـــی نووسینی ل الخالدیة، المآثر (الشیخ حسین بن احمد البصري

الدوسری). ٤ـ النشر الوردی بأخبار موالنا

خالد النقشبندي الكردي. ٥ـ القول الصواب برد ما ســـمی

بتحریر الخطاب. ٦ـ الســـھم الصائب لمن ســـمی

الصالح بالمبتدع الكاذب. ٧ـ البھجـــة الســـنیة فـــی آداب

الطریقة العلیة الخالدیة. ٨ـ ریاض المشتاقین في مناقب موالنا خالد ضیاء الدین.. زۆر ژمارەیان ل ش، كبی دیككت

٢٠ كتب زیاترە.

ربازی نقشبندی ل رۆژگاری موالنا خالیدی نقشبندیدا

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

14

موالنا خالید

ئیحسان رەشاد موفتی ب ئركی خۆمم زانی، ك ل پاڵ ب كۆنفرانس ئم رازاندنوەی وتارو لكۆینوەی بشداربووان لسر زاناو شاعیرو موتسوفی كوردو جیھانی ئیسالمی موالنا منیش نقشـــبندی، خالیـــدی بكم، نگئاھ ئم بشـــداری ب ئاسواركی موالنا خالیدی بریتیی ئویش نقشبندی، والنا خالید، ككـــی مبكت لخۆی خاوەنی بـــووە و یاوەری بووە ل مزگوت و خانقاكانی، دوای خۆی نزیكی (٢٠٠ ســـاڵ) دوو سدە ل كتبخانی رەشاد

موفتی باوكم پارزراوە. ئم كتبش بسرھاتی دووسد حشـــارداوە، خۆوە ل سای بسرھاتی ھبا زووبانی گر موالنا خالید و ئو زانایانی، ك ئـــم كتبیان پاراســـتووە بدرژای ئو ماوەی دەیگاوە.

ئم كتبی كـــ موالنا خالید ،تبـــووە دەســـخ خاوەنـــی بریتییـــ لـــ بشـــی دووەمی كتبیی شـــرحی بوخاری ئیبن حجری عسقالنی، ك لسر فرموودەكانی پغمبرە (د.خ)، ١٢٥٦ الپڕەی ب دەســـختكی

جوان نووسراوە موالنا خالید لالپڕەی یكمی ئم كتب چند دركی بزمانی عرەبـــی ب دەســـختی خۆی

نووسیوە :كيف اقول دخل في مولكي

والملـــك لله الواحد القھـــار وانا الحقير

الفقير خالد الكردي الشھرزوريوصلى الله على سيدنا محمد و الة اجمعين

والحمد لله رب العالمينبم نووســـین دوو مبســـتی یكمیان راگیانـــدووە: خۆی كـــ ئـــو رەســـنی كـــوردە و دووەمیان خكی شـــارەزوورە، ی زانایانـــی ئایینی كزۆربـــكوردســـتانیان بج ھشتووە روویـــان ل وتانـــی دەرەوەی نازناوی كـــردووە كوردســـتان خۆیان وا نووسیوە ك بناسرن كـــوردن و خكی كام شـــارن.ھـــروا ل نووســـینك بۆمان دیار دەكوێ ك ئم زات چند زاناو پایبرزو خۆ نویست و خواپرست بووە، ك دە چۆن بم ئم كتب بووە موكی خۆم ك خاوەنی ھموو شتك خوای

.ورەو میھربانگ كرەبییع ـــر نوســـینژ لموالنا ختمكـــی تبینـــی خالد دەكرێ ئوەش پویســـتی ب وردبینی ھی، بم وشی خالیدی ل دیارە، پســـپۆرانی وە كـــننـــت وای دەخوخـــلنـــو ختمكـــی موالنـــا لله الشاكر نووســـراوە:"العبد خالد" باوكم ل ژر الپرەك دوو تبینی خۆی نووسیوە، ئوەی یكم سای دروستكردنی ختمی موالنا خالیـــدی دیاركردووە و نووسیویتی " تأریخ ختم موالنا

خالید ١٢٢٣ ه" ئـــم ســـاش بـــ بـــراورد لگـــڵ زایینی دەكات ســـای

ك ئاشـــكرای زایینی، ١٨٠٨ی شـــارەزووری خالیدی موالنا ی ١٨١١ لندی ســـابقشـــنوەرگرتنی دوای ھیندســـتانوە مۆتـــی تســـوفی تریقتی گڕاوەتـــوە نقشـــبندی كوردســـتان و ئـــم تریقتی لـــ كوردســـتان نوكردۆتوە، بۆی باوكـــم دەی وت: ل باوكم بیستوم، ك ئم كتب ب دیاری والنا خالیـــدەوە دراوەتم ل

باپیرمان .ل ھمان الپڕە تبینی دەكین، كردۆتن باوكـــم خـــۆی كوا :م دەب ،بم كتخاوەنی ئوصل بلطف الخالق المنان الی رشاد محمد موفتي عثمان. ئوەش ،یكبیشـــتنی كتی گواھ ی ببانم كتباوكم پاراستنی ئ

ئمانت دادەنا، تبینی: ئـــوەی دەكین نزیك وەك خالید، موالنـــا ختمی ت برەنگی گۆڕاب ڕەكوەی الپئئاو. باوكم دە ئوە ئاسواری ماچ كردنی ئم الپڕەی ل الین و زۆر لش ئـــوە، پبابیرمموریدانی تریقتی نقشبندی ئم بۆی كـــردووە، ماچیـــان الپڕەی ل ناوەڕاســـتی رەنگی ڕەیم الپمان ئھ گۆڕاوە. لناونیشانی كتبك نووسراوە، موالنا دەســـختی بـــ بم

ناچ، دەسختك نووسراوە:الجـــزء الثاني مـــن فتح الباري بشـــرح البخـــاري آلبـــن حجر العســـقالني رحمـــة الله تعالى

ونفعنا به والمسلمين. لـــ برامبـــر دەســـختكی نوســـین ئم موالنـــا خالید برچاو دەكوێ، ك نووسراوە:من محض فضله علی افقر خلقه

العبد الضعیف البالي.یوســـف ابن محمد الجمالي عفی عنھما الباري والحمد لله وحده.

ھروەھـــا لـــ ھمـــان الپڕە كتاب اوســـط نووســـراوە: من الصلـــواة الـــى أول ابـــواب في

الحج.موالنا و خانوادەی موفتی

یك ھیوندییــــگومــــان پبلــــ نــــوان موالنــــا خالیدی نقشبندی و خانوادەی موفتی یوەندییو پر، ئولشاری ھدەگڕتوە بۆ ســــردەمی مال ئبوبكری مال گچكی ھولر ك دەكا باپیری باپیرم (١٧٧٥-١٨٥٦)، و زانایكی برزی ئو ســــردەمی كوردســــتان بووە، الحیدری" فصیــــح "ابراھیــــم یك ل زانا برزەكانی كوردە لــــ كتبكی "المجــــد التالد فی مناقــــب موالنا خالد"، مال ئبوبكری مال گچكی ھولر ب یك ل خلیف نزیككانی نقشــــبندی خالیدی موالنا كورد مژوونووسی دەژمرت، زوبیــــر بیــــالل ئیســــماعیل لكتبكــــی ( مــــدارس وعلما� ) دەل : مــــال ئبوبكری مال كچكــــی ھولــــر خلیفــــی موالنا خالید نقشبندی بووە كی دەلدەسنووســــوروا لھكــــوا موالنا مراســــیم]چكی تایبتدا ھاتۆت ھولر و مال ئبوبكری مال كچكی ھولر ب خلیفی خۆی راگیاندووە. ئبوبكـــری مـــال نـــوەی مالكچكی ھولر دوای كۆچی والنا خالید (١٨٢٧) لدوایی ملگڵ نپچاون دۆســـتایتی تریقتی نقشبندی و ختمی نقشبندی دەكرا تا ناوەراستی ســـدەی پشـــوو ل مزگوتی گورەی قالی شـــاری ھولر، ل ھمان كاتدا ئو پیوەندیش پیوەنـــدەی لـــ ئاشـــكرایبردەوامی ئم خانوادەی لگڵ شخكانی تریقتی نقشبندی

ل تو و بیارە. زانایانی ئو ســـردەم لگڵ تســـوفیان زانســـتی برزیان ھبووە ل بـــوارە جیاجیاكانی ئایینـــی ئیســـالمدا، زانســـتی ئایینیش پـــش تریقت بووە

الیان.پاراســـتنی ئم كتب و سدان كتبی كتبخان دوای كۆچی مال ئبوبكری مال كچكی ھولر ســـای ١٨٥٦ ز لـــ ئســـتۆی بـــووە، كوڕەكانـــی رســـھمال عوســـمان و حاجی عومر ئفندی و شخ علی ئفندی و دوای ئوان بۆ نوەكانیان مال ئفندی و محمد موفتی باپیرم و دوای كۆچـــی باپیرم ســـای ١٩٤٦ گیشتۆت دەست باوكم تا كۆچی دوایی ئو ل سای ١٩٩٢. ئســـتا ئم كتبخانی رەشاد موفتی بگشتی لئستۆی كاكم

. عوسمان دای ل كۆتایی ســــای ١٩٧٧ دوای كۆلیژی خوندنی تواوبوونی زانســــتیم ل زانكۆی سلمانی كتبكان لگڵ ئاشــــنایتیم یشــــتند، تا گرەی ســــپــــباوكم رەزامنــــدی رادەیــــك وەرگرت بۆ پشــــكنینی گشــــت كتبــــكان، بــــۆ دۆزینــــوەی ئاسوارك ك باب و باپیرانم و زانایانی كورد ل نو كتبكان بجیان ھشــــتووە، بگومان زۆربی ئم زانایان ك نامیك یا تبینییكیان دەنووسی لنو جیان ببو كتئــــ الپڕەی دەھشــــت، ك ل ژر دەستیان بــــوو، لــــوەش خوا یــــاوەرم بوو بــــ دۆزینــــوەی نزیكی

بینــــی و پارچو تد نامســــشــــیعر، ك تا ئستا الی خۆم پارزراوە، باوكم پاراستنی ئم جۆرە ئاسوارانی پ سپاردم، لــــم خزنــــی ك بــــ پارە دۆزینوەی ناكرێ، ھاوسنگ دەسختكی كۆنی داستانكی مم و زینــــی ئحمدی خانی، بجگــــ ل دۆزینوەی شــــش كاك دەســــختی نامــــی ئاراستی ك شخ، ئحمدی بابیرانمانی كــــردووە پش ١٣٠ وارانو ئاســــو ئن ســــاڵ لبگومــــان دەســــختی موالنا خالید ھردەم شونی سنگینی خۆی ھبــــووە، ھر موانكی دیوەخان ل رووی تایبتمند تب و دەسخو كتنكردبا و لبنرخكانی كتبخانی رەشاد والنای بی مبم كتموفتی ئنووسینی نازناو و ختمی خۆی بوویت ھۆیك، ك موریدانی و دۆستانی تریقتی نقشبندی

ئم كتب بپارزرێ، پاشـــماوەی یبخانكت ئـــم كتبخانی باب و باپیرانی ئم خانوادەیی، ك نزیكی پنج ســـد ســـا ل قی ھولر

سرقای دەرس گوتن و پش نوـــژی و وتاری جمعـــ و سرپرشـــتی كردنی جگب ئایینین، قوتابخانـــی ل ئامـــۆژگاری كردنی خلك و ئایینی زانایانی پاگیانـــدی ئسالم لســـر ئركی خۆیان، تـــا رادەیـــك ببـــووە قیبلی قوتابیانـــی گشـــت پارچكانی كوردستان، ئمش ل نامكانی كاك ئحمـــدی شـــخ بـــدی دەكـــرێ، ك ژمارە ٨٩ ســـای ٢٠٠٨ لـــ ھفتنامی بدرخان بوكراوەتوە. ك تیدا بدیار

دەكوێ : ر لولی ھوتـــی قـــمزگ كوردســـتان رۆـــی ئزھـــری

قاھیرەی بینیوە.ل سرەتای سدەی شانزەھم ل ھر ماوەیك یك ل نوان ئـــم خانوادەی كـــ لھاتوو شـــیاو بووە ل رووی زانستی و كۆمیتی ئركی سركردایتی ھولر شاری ئایینی زانایانی ندێ جار كوردســـتانی لو ھ بوویت تـــا گرتووە، ئســـتۆ قیبلی قوتابیان و خوندكارانی ئایینی، والی بغدا و موســـ و شارەزوور ســـردانیان كردوون قیـــان مزگوتكـــی و نۆژەنكردۆتوە، رۆی سیاسییان تیان كردووە لبینیوە و كوردایپاڵ ئركی بوكردنوەی ئایینی

پیرۆزی ئیسالم.

كبخانكارەساتی سووتانی كتبـــم كارەســـاتی زۆر قورس یبخانكت ئـــم بڕەنـــگاری رووخانـــی دوای بـــووەوە، راق لتی عت دەوكییـــلم س یبخانم كتی ١٩٥٨ ئسابش بووە ل كاتی كارەســـاتی ســـووتانی بشك ل مزگوتی قـــی ھولر بـــوو و فق و مال ئایینییكان وەك سرچاوە ئم كتبانیان بكارھناوە بۆ خوندن و بشك ل كتبخانی مال ئفندی ( ١٨٦٤-١٩٤٣) بوو لـــ گوندی "باداوە" ك ئســـتا گڕەككـــی شـــاری ھولرە و بشی سیمیان ل كتبخانی

باوكم بوو . دوای شۆڕشی عبدولكریم قاسم و لبر نفامی خك روویان كردۆت قسری مال ئفندی بۆ تانكردن، ب ســـدان كتبیان سوتاندووە، بشك فرۆشراوە ل بازاڕ بۆ ئـــوەی بكار بت وەك كیس بۆ فرۆشتنی كلوپلی

قساب، بقال دوكانداران. كـــ كارەســـات ئـــم پـــاش ئاسواركی یكجار زۆری كوردی ل فوتا، ئوەی مابوو لالین باوكم كۆكراوە بدرژایی چند ســـاك خریكـــی كۆكردنوە و تجلیدكردنیان بوو، گشـــت و یبخانكت ئم پاشـــماوەی قی، مزگوتی كتبخانكی ھولر، ك لـــ باپیرانمانوە كتبخانی كتبكانی و مابوو باوكم كۆبـــۆوە و كتبخانكی

ئستای رەشاد موفتی پكھنا. رەشـــاد موفتـــی ســـای ١٩١٥ دایكبـــووە، ل ر لولھ لـــســـای ١٩٣٣ یكـــم قوتابـــی بووە عراق كوردستانی كوردی خوندنی لـــ ئزھری قاھیرە تـــواو كـــردووە، دوای كۆچی باوكی محمدی موفتی ل سای ١٩٤٦ شـــونی باوكی گرتۆتوە لـــ تدریـــس و پـــش نوژی وتاری ھینی ل مزگوتی قی س بووە لم ككـــر، یولھ ینی بر وتاری ھولشاری ھكوردی خوندۆتـــوەو خاوەنی ل ك ،ی كوردییولودنامـــمھولر چاپكـــراوە و ب یكم چاپـــی كتبـــی كوردی شـــاری ھولر دەژمردرت،، ھروەھا ســـای ١٩٧٠ گشـــت مراسیمی حجی ب زمانی كوردی كردووە، كتبخانكـــی رەشـــاد موفتی تا ئمۆ لالیـــن خوندكاران زانكۆكانـــی قوتابیانـــی و كوردســـتان وە مامۆســـتایانی ئاینی و رۆشنبیران سوودی ل

وەردەگیرێ.

ئاسواركی موالنا خالیدی نقشبندی(١٧٧٦-١٨٢٧) ل كتبخانی رەشاد موفتی

ئیحسان رەشاد موفتی لكاتی پشكشكردنی بابتكی ٢٠٠٩/٤/٢٧

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

15

ھونرمند ئحمد محمود ل سای "١٩٨٦"ەوە م كاری ككــــری، یناو دنیــــای ھون ھاتۆتــــتیدا بشدار بووە شانۆگری "خۆناسكان" بووە، ل دەرھنانی ســــلمان گی. ئحمد محمود باس لو كارە دەكا، ك زۆر گورە بووە و لگڵ تیپی شانۆی پشەو بشداری كردووە، سبارەت بــــوكارە دەــــ: یكم كار ك تا ئســــتا بیرم ەو بوو، لشــــڵ تیپی شــــانۆی پگوە لتناچشانۆگری "گوڵ عومر" ك رۆكی زۆر سرەكیم ی بوراننــــدە گرمو ھونڵ ئــــگبــــوو لھئاواتــــوە بووم ونیكیــــان لگڵ بگرم، بم خۆشبختان توانیم لســــر تختی شانۆ رۆڵ لگــــڵ "ئیبراھیم چواری رەحمتی و مســــتفا ئحمد و ئارامی حم بچكۆل و ماھیر حسن و جبار معروف و كۆمك ھونرمندی ناوداری تییســــایناو كوە لو كارەشــــھۆی ئتر، بھونریی ناودارەكان ناســــرام و پیوەندییكانم وە چوومدوای ئــــزیاتــــر دروســــت بــــوو، دوابــــتلفزیۆنی گلی كوردستان، ل سای "١٩٩٤"وە ل بــــواری راگیاندن كار دەكم، تا گیشــــتووم بو ئاســــتی ئســــتا جگ لنواندن كاری مۆنتاژ

دەكم.ســــبارەت ب كارە ھونرییكانــــی خۆی و كاری مۆنتــــاژ ل كوردســــتان ئــــو دیدارەمــــان لگی

سازكرد...ئا: تیمی بدرخان - سلمانی* وەكو گوتت سرەتا ب شانۆ دەستت پكردووە، ئــــی چۆنــــ بشــــداری چنــــد كاركــــی درامیت

كردووە؟راپڕینـــوە لـــدوای بگومـــان -دەروازەی تلفزیـــۆن بڕووی ھموو ھونرمنداندا كرایوە، ئوەش وایكرد ھونرمند ئاســـانتر و ب شوازكی خراتر بگات الی بینر، بۆی زۆربی ئـــو كســـانی وەكو مـــن وابوون، ھویاندا لو كارە درامیاندا بشدار بن، خۆشبختان ك لدوای "٢٠٠٠"ەوە ھاتین تلفزیۆنی خاك، لبشـــی درامـــای خاك نزیك بووموە و توانیم لری مۆنتاژەوە كاریان لگدا بكم، بـــم دواتر كاك حوســـن پی باش بوو وەكو نواندنیش بشداربم، یكم كاریش ك لگڵ حوسن میسریدا كردم وەكو نواندن ل رەشی پۆلیسدا بوو، زۆر سوپاسی بكم، ك توانیم بو كارە زیاتـــر بم ناو بوارەكـــوە و خك

زیاتر ناسیمی.* وەك خــــۆت حزدەكی مۆنتر بیت یا ئكتر

بیت؟- مـــن وەكـــو كاری خـــۆم مۆنتـــاژم بژاردووە، الی مـــن مۆنتاژیش لھبوارەكانی تر خۆشویستترە، ھموو بم نواندنیش وەكو گوتم پشتر كارم كردووە، ھندجار ك كارك خۆمی تیا ،كی باشـــوە یاخود بزانم كارببینمپم باش نواندنكش ب تریبی لگڵ مۆنتاژ بوا، لبرئوەی توانای خۆم ل نواندن تاقی كردۆتوە و تاراددەیك ھســـت دەكم خك ب ئیشـــكانم

.رازیی شــــداریت كردووە لشــــانۆ و دراما، ب جیا ل *فیلمی سینمایی "ژانی گل"، ئوەیان چۆن بوو،

ك دەگوترێ سینما ھونركی قوڕس؟- ل ســـای "٩٤"ەوە لـــ تلفزیۆن كاردەكـــم، ل ١٩٩٤ كـــ یكم كاری ســـینما ل كوردســـتان كـــرا، فیلمی سینمایی بھشـــتكی سووتاو بوو، ك ســـیناریۆی "عوســـمان چوار" و دەرھنانی ھونرمند "ئاراس رەشید" بـــوو، ونگركی ئمریكـــی ك ناوی "كۆنی رد سیڤیســـن" بـــوو، ونی دەگرت، خۆشـــبختان شانسك ھات بۆ من، ك وەك یاریـــدەدەری ونگر لـــو فیلمـــدا ئیش بكم، ئـــوە زۆر ما، چونكســـین وە لنزیكـــی كردمئاراس و كۆنی زۆر ل سینما شارەزا ند لمای دەخووكات سینبوون و ئئمریكا، ئوە زۆر ھانیدام، دواتریش ك ھاتین ناو تلفزیـــۆن، خولیام ر بۆیما، ھزۆر بوو بۆ ئیشـــی سینل ســـاكانی "٩٧ تا ٢٠٠٠" برنامی سینمام ئامادە دەكرد، ھندێ راپۆرت و شـــتیش ھر خۆم پشكشم دەكرد، ئوە زیاتر خۆشویســـتی سینمای ال دا، كم ئووە، زۆر ھنزیك كردمـــ"ســـولی فیلم"یش فیلمی "ژانی گل"ی تر ئكترەكانی وەكـــو برھمھنا، منیـــش بانگھشـــت كرام بۆ تســـت، تییســـایو كبۆ ئ ختانخۆشـــبپشمرگیی ك پانتاییكی زۆر كمی ھبوو ل كارەكدا، بم كاراكتركی خۆشویســـت بوو الی بینـــر، ئوە مایی خۆشحای بوو بۆ من و توانیم زۆر بچاكـــی كارەكان ئنجام بدەم و

ئوانیش لم رازی بن.* وەكــــو ئاگادارم تا ئســــتا وەكــــو مۆنتر كارت

لچندیــــن دراما كردووە، تۆ مۆنتــــاژی چ جۆرە درامایك دەكی؟

- لبرئوەی ئمی ب تایبتمندی نھاتووینت ناو بوارەك، تا ماوەیكی زۆر و تـــا ئســـتاش لوانی ھندێ جار بتوانی ئوە ھبسنگنت ك چ جۆرە ئیشك بكی، بم تا ماوەیك تك ھاتبر ئیشـــســـتاش ھش ئپلبرئوەی ،كردوومان بردەستمان من ل تلفزیۆن ئیش دەكم، شتكم ویستو پ ركی ئیشـــوە ئئ دەدەن ،م مۆنتاژی دراما خولیایی، ببیكمن كاتك حوسن میسری ئیشك دەكا ئاواتی خۆمی تیای ئیشـــی تیا بكم، یانی ئگر ئاواتی خۆم نب ناتوانم

مۆنتاژی درامایك بكم.* لــــو درامــــا كوردییانی ئمــــۆ مۆنتاژ رۆی چیی و چند پشكوتووە، ل كاتكدا ب مۆنتاژ

دەگووترێ دەرھنانی دووەم؟- خۆی رســـتیك ھی دە مۆنتاژ دەتوانـــ كاركی باش خراپ بكا، ھر مۆنتاژیش دەتوان كاركی خراپ باش بكا، بم ئگر دەرھنر ل سرەتاوە رەتاوە كس ل ،ئیشی بۆ خۆی كردب ل نو یر كردووە، بی سكوەرەقپش چاوی ب، بگومان ب مۆنتاژكی جوان دەردەچ، چونك ھموو شتك ل (ا بۆ ی) دەگڕتوە بۆ الی، ئكتر رە، چونكنتوانـــای دەرھ ،باش ب رنامب بحیساباتی خۆی كردووە، بنھاتۆت مۆنتاژ، ھموو شتكان لبر چاویتی، بۆی لوكاتدا لوانی من بتوانم داھنانی باشتر بكم، ك ئیشی باش لبر دەســـتمدا بوو، بۆی دەم مۆنتاژ دەتوان ئیشـــك باشتر بكا، بم ئگر دەرھنر ب باشـــی ئیشی

نكردب ب مۆنتاژیش چاك ناكرێ.* فیلمی حپس ل فستیڤای فیگرای نودەوتی ردرا، كارەكبژو كارە ھشداریكرد، چۆن ئب

چیی و باس ل چی دەكا؟- ئینستیوتی كوردی- فرەنسی ئوە بۆ ماوەی دوو جارە وۆرك شۆپ دەكاتوە بـــۆ دەرھنرانی فیلمـــی دیكۆمنتی، ختانم وۆرك شـــۆپدا خۆشبكیللگڵ گروپی یكتی ژناندا بشـــدار ،پسناوی حكمان كرد ببووم، فیلملســـر ئافرەتك ل ناوچی پشدەر لووتی دەبن، ئو فیلممان تواوكرد

و لـــ دووەم وۆۆرك شۆپیشـــدا وەكو ڵ گروپگـــمامۆســـتای مۆنتـــاژ لفڕەنسییكدا بشـــدار بووم، فیلمی حپســـ لبارەی ئافرەتك، لسر كشـــی كۆمیتی لووتـــی دەبن، لبرئوەی لگڵ كوڕكدا دەبینرێ، كو لووتی كچ ی كوڕەكـــگو بۆیدەبن، فیلمكـــ ١٩ دەقیقی، ماوەی ھفتیك ب ونگرتن خریك بووین و ھفتیكیش ب مۆنتاجكی خریك بووین، دەرھنان بھاوبشی ھی من و شۆخان محمودە، فیلمك ب ماوەی ٢١ رۆژ تواو بوو، دواتر ل سلمانی نمایش كرا، بم ئو ئافرەتی ئیشـــكمان لسری كردووە، پی باش نیی لرە نمایش بكرێ، بۆی زیاتر ھومانداوە ختانرین، خۆشـــببـــۆ دەرەوەی بن تی كودەوی فیگرای نســـتیڤاف لفستیڤاك بۆ فیلمی دیكۆمنتی زمانی بگان و نتوەكانی غیرە فرەنسی، ،ناوبانگی پاریســـكی بســـتیڤاففستیڤاكش ل ٣/٢٦ دەستی پكرد و فیلمكمان نمایشكرا و پشوازییكی

باشی لكرا.* رات لسر بدرخان

باشـــ لھموو - ھفتنامیكـــی بــــــك نرووینھـــا لرووەكان، تھستدەكم پشتر باشتر بوو، ئویش لـــڕووی زۆر بدواداچوونی ھونری، جاران خك بـــ تایبتی بدرخانی دەكی بۆ ھندێ بابتی باش و گرنگ ك باس دەكرا، بم ھستدەكم ئستا وەكو رۆژنامكانی تر، ھر باسكردنی ئوســـای بدواداچوونكی ،شـــت

نماوە.

ھونریژمارە ٢٨ - ١١٧ - ھینی ٢٠٠٩/٥/٨ی زایینی

درخان دەردەچڵ بگل ریی گشتییكی ھونوكراوەیببسرپرشتی: مسعودی مال ھمزە

masoud_ibrahim_ar@yahoo.com

ییرانمان ھند قرمی ھونموەی ئد ئقیران نابینم، بشانۆدا ق عروف: لبار مج

و لـــ دووەم وۆۆرك شۆپیشـــدا وەكو ڵ گروپگـــمامۆســـتای مۆنتـــاژ لفڕەنسییكدا بشـــدار بووم، فیلمی حپســـ لبارەی ئافرەتك، لسر كشـــی كۆمیتی لووتـــی دەبن، لبرئوەی لگڵ كوڕكدا دەبینرێ، كشـــی كۆمیتی لووتـــی دەبن، لبرئوەی لگڵ كوڕكدا دەبینرێ، كشـــی كۆمیتی لووتـــی دەبن،

كو لووتی كچ ی كوڕەكـــگو بۆیلبرئوەی لگڵ كوڕكدا دەبینرێ، كو لووتی كچ ی كوڕەكـــگو بۆیلبرئوەی لگڵ كوڕكدا دەبینرێ،

دەقیقی، ماوەی ھفتیك ب ونگرتن خریك بووین و ھفتیكیش ب مۆنتاجكی خریك بووین، دەرھنان بھاوبشی ھی من و ٢١رۆژ تواو بوو، دواتر ل سلمانی نمایش كرا، بم ئو ئافرەتی ئیشـــكمان لسری كردووە، پی باش نیی لرە نمایش بكرێ، بۆی زیاتر ھومانداوە ختانرین، خۆشـــببـــۆ دەرەوەی بن تی كودەوی فیگرای نســـتیڤاف لفستیڤاك بۆ فیلمی دیكۆمنتی زمانی بگان و نتوەكانی غیرە فرەنسی، ،ناوبانگی پاریســـكی بســـتیڤاف دەستی پكرد و فیلمكمان نمایشكرا و پشوازییكی

باشـــ لھموو - ھفتنامیكـــی بــــــك نرووینھـــا لرووەكان، تھستدەكم پشتر باشتر بوو، ئویش لـــڕووی زۆر بدواداچوونی ھونری، جاران خك بـــ تایبتی بدرخانی لـــڕووی زۆر بدواداچوونی ھونری، جاران خك بـــ تایبتی بدرخانی لـــڕووی زۆر بدواداچوونی ھونری،

دەكی بۆ ھندێ بابتی باش و گرنگ ك باس دەكرا، بم ھستدەكم ئستا دەكی بۆ ھندێ بابتی باش و گرنگ ك باس دەكرا، بم ھستدەكم ئستا دەكی بۆ ھندێ بابتی باش و گرنگ

وەكو رۆژنامكانی تر، ھر باسكردنی ئوســـای بدواداچوونكی ،شـــت

"ئیبراھیم" ئوە خۆشھر لو ساتوەی كاروانی رۆژنامگریم گواستوە بۆ بدرخان، پاشناوی "مال ھمزە" زیاد بوو بۆ نووسینم، ئوەش حمید بدرخان كردی، لبرئوەی ئو ككمزە"ی باپیرم یال ھی وابوو "مپل ناوە دیارەكانی ھولر بگشـــتی و كوران ب تایبتی، ئویش لبرئوەی كاتی خۆی "مال ھمزە"ی باپیرم یكك بووە لوانی گنجانی كوردی ھانداوە بۆ شۆڕشگی و كوردایتی و برگری كردن ل نیشـــتمان، ئوە جگ لوەی باپیرم كتب شۆڕشگی و ماركسییكانی بســـر گنجان دابش كردووە، ھر بۆی "حمیـــد بدرخان" پی باش بوو ناوەكم ل نووســـیندا ببت "مسعود ئیبراھیم مال ھمزە"، فعلنیش راستی مزە"م خستال ھوەی "مكرد، دوای ئسر ناوەكم چندان كس ب تایبتی

زانیان كورانییكان مـــن نـــوەی مـــال ھمزەی شـــیوعی و ك لۆبیافرۆشـــم، ئوە شرەفك بۆ من دەمرم شانازی تا و م لم، بوە دەكپپاڵ ئـــوەدا زۆرجار ل الیـــن برادەرانی رۆژنامنووســـوە تووشـــی رەخنـــ و گلیـــی دەبمـــوە،

بوەی پم دەن ناوەكـــت زۆر دوور و درـــژە، خۆ راســـت دەكـــن، بم ھرچندی دەمكرد نمدەتوانی ناوی مال كانم البدەم، چونكنووسین مزە لھدەمزانی شرزاد حسنی چیرۆكنووس و چندانی تر خوندكاری بردەستی مال ھمزەن، ئوە قسی من نیی، شرزاد حســـن ك چیرۆكنووســـكی ناودارە و ھموومـــان دەزانیـــن تواناكانی ئو چندە، ل چندین دیداردا ب تایبتی ئوەی بدرخان ب درژی باس ل مال و لر ئسكانی لرییمزە و كاریگھ

نووسین دەكا. س كم ككـــم یتی بی خۆشـــیجداوای لكـــردم ل نووســـیندا ناوەكم بكم "مســـعود مال ھمزە" نووسر و رۆژنامنـــووس و وەرگی بتوانا و یك ل مامۆســـتاكانم شرزاد ھینی بـــوو، ئـــو زوو گووتی: "مســـعود، ئیبراھیـــم ل ناوەكـــت الدە" ھر لو دەمـــی ئـــو وایگوت بیرم لـــو كارە كردەوە، بم جبج كردنیم ب كاركی قورس دەزانی، چونك چند شـــانازی ب "مال ھمزە" دەكم، لویش زیاتر شانازی ب "مال برایم"ی باوكم دەكم، چونك دەزانم ئو چند ب گورەكردن و پروەردەكردنی ئموە ماندوو بووە، بھرحاڵ دواجار ئـــوەی وای لكردم ناوەكم بكم "مســـعود مال ھمزە" ھریـــك ل برایانی رۆژنامنووســـم "دزار حســـن و سمكۆ عبدولكریم" بوون، ك ئوان پیان وابوو "مسعود مال ھمزە" ئیتر ناوك پیەوی بكم باشـــ، ھـــم نـــاوە دوور و درژەكم نامن، ھمیش ھشـــتا ل سرەتام و گۆڕینی ناوەكم ل ئســـتادا باشترە وەك ل كاتكی دیك، چونك تا درەنگتر

.م بگۆڕم بۆ خۆم خراپناوەكبۆی لرەوە رایدەگینم لمۆ بدواوە ھموو چاالكییكانم ب ناوی "مسعود مال ھمـــزە" بو دەكمـــوە ئوانی پشووشم چ ب ناوی "مسعود ئیبراھیم" یان "مســـعود ئیبراھیم مـــال ھمزە" بوكردبتوە، بـــ برھم و چاالكی خۆمی دەزانم و ئو كارانشی لمودوا

دەیانكم دەبن تواوكری ئوان. یوانیـــارەش دەدەم لو بئـــ كـــبیاركـــی قوڕس بـــ و دایك و باوكم پیان ناخۆش ب، بـــم ئو بیارە مانـــای وانیی من كوڕەكـــی ئیبراھیم ،وە كوڕیمشـــانازیی ر بخنیم، نبم پیشـــ و ناوەكـــم وا دەخوازێ، ،و ناو گۆڕینئ كی واریدیشـــشـــتچونك بر لوەی ئو بیارەش بدەم، زۆر كـــس دەیانگوت مســـعودی مال ھمزە، دە كوای لمودوا برلوەی ئوان وابن، با خۆم بیكم مسعود

مال ھمزە.لشتان ناشـــارموە چۆن دەستخۆشیم ل حمید بدرخان كردووە بۆ پاشناوی مزە" ئاواش دەستخۆشـــی لال ھمـــ"ھریك ل "شـــرزاد ھینـــی، دزار حسن، ســـمكۆ عبدولكریم" دەكم ك پشـــنیازیان كرد ئیبراھیم البرم و

بیكم مسعود مال ھمزە.

پرۆفیشناڵ

مسعودی مال ھمزە

جبار معروف ل دایكبووی سای ١٩٥٧ی شاری سلمانیی، ل خوندندا تا ئامادەیی ل سلمانی تواو كردووە، وەك خۆی دە ھیچ بوانامیكی ھونــــری نیی، بــــم چند خولكــــی ھونری وەكو نواندن و دەرھنانی ل ســــلمانیدا بینیوە، كان و لچاالكی قوتابخان ی ١٩٧٦ لســــا لســــانی ھشتاكانیش ل تیپی شــــانۆی پشەو شی درامایندی بستا كارمو ئكاری كردووە، ئلــــ تلفزیۆنی خاك، ل نزیكــــوە دیداركمان

لگی سازكرد...ئا: تیمی بدرخان - سلمانی* چۆن بیارتدا بشداری ل شانۆگری ھاروون

بكی؟- ئوەی راستی ب من یكم ھاوكاری كاك حوســـن میســـریم، ب حوكمی ئوەی ل تلفزیۆنی خاك بیكوە كار دەكین، ك یكـــم تلفزیۆنی كوردیی بشی درامای ھب، كارەكانی ئمش لو بش بریتیی ل كاری شانۆ و دراما و سرجم كارە ھونرییكان، خۆی ئـــو ئدەبـــی كاك موكری تا ،ش و جواناكرنجكی سدەبی ئبخۆشحاڵ بووم لگڵ كاك حوسن كار بكین، چونك بردەوام لرە "بشـــی درامای خاك" سرقای كاری شانۆیی و درامین، ئوەی ك سرنجی راكشام ئـــو ئدەبی موكری بـــوو، ك كاك ك لیاریدا و گوتی رۆژن بحوســـرۆژان ئو دەقی موكری دەكم كاركی شانۆیی، راست خۆی ب ھناسیكی شـــانۆییوە نووســـراوە و زۆر درژ و م دەقن ئم كاك حوسب ،قوڕســـئدەبیی جوانی كردە دەقكی شانۆیی، وەی شانۆ نمایشی بكا، چونكش ب ك ،ڕەیی موكری "٢٧٥" الپكخۆی دەقكاك حوسن ل "٥٦" الپڕەدا ئامادەی كرد، یكم كس ھستمكرد ئو دوو، س مانگی كاك حوسن خۆی ماندوو

كردووە، لبرئوەی ئیشك ئوەندە دەشـــ دا كـــراوە، كجوانـــكاری تنمایشكی جوانی ھب لسر شانۆدا، وەكو خۆشـــم پشبینیم دەكرد، ك ئو كارە بخرت بـــواری جبج كردن،

بۆی بشداریم كرد.* ئــــو تموحی ل ھــــاروون ھتبوو، تا چند

توانیت بیگینی؟- خۆی ھبژاردنی رۆكانمان دواجار دەگڕتـــوە بـــۆ الی كاك حوســـن میســـری، بم من خۆم پمگوت: كاك حوســـن خۆم حـــزم لـــ كاراكتری م زۆر پـــو رۆئ ،دكتۆر جبریلـــخـــۆش بوو، ھیوام بۆی دەخواســـت، خۆشبختان ئو رۆی پدام، ئینجا ،فراوان م ئیشزای ئوەی فرئبلئم بۆ خۆمـــان زۆربمان ھریكو "٣،٢" رۆمان بینی، بۆ نموون لپاڵ د. جبریلدا رۆی یك ل شـــقاوەكان و جاڕدەرەكـــم بینی، بـــم ك چیم كردووە یـــان نا، ئوە دەگڕتوە الی

.رەكبین

ھنــــا ھولــــر، ھاروونتــــان ئــــوەی دوای *رەنگدانوەی بینری ھولرت چۆن بینی لسر

كارەك؟- زۆر ســـیر بوو بالموە، ك كاك موكری و برادەرانیش باســـی ئوەیان كرد، گوتیان ئوە پشبینی ئو بینرە زۆرەتان كردووە، من ھر ل سرەتادا پشبینی بۆ كاری جوان دەكم، بوات ھبـــ كاك "كاوە قـــادر" كـــ رۆی "سعید"ی دەبینی، لرە پش ئوەی بین بۆ ھولر پیاســـیكمان كرد، گوتی كاك جبار تۆ ئـــو كارە چۆن دەچین بـــوات ھدەبینـــی؟ گوتم بئوێ، نمایشـــكی جـــوان دەكین و بینركی باشیش ل ھۆك دەب، ئو

پشبینییم كرد و دەریش چوو.* كاری تۆ ل بشی درامای خاك لگڵ حوسن

میسری چیی؟- وەك گوتـــم یكم ھـــاوكاری كاك حوسنم، بر لوەی لھر كارك رۆڵ ببینم، لســـرجم كارە درامییكانی لم بش "بشـــی درامای خاك"، من

ھاوكاریم كـــردووە، ئوە جگ لوەی كاری داڕشـــتنوە و پداچوونـــوەی ریجیسریشم، دەیكم، من كارەكانی ئینجا كۆكردنوەی ھونرمندەكانیش ل ئســـتۆی منـــ بۆ كاتـــی پرۆڤ و ردەوامی لب گرتـــن، ئینجا بـــنو ،یمئ وە تا دوا كاری كم كارییكی

ل ئایندەشدا من ھر ھاوكاری ئوم.* بــــاس لــــ قیرانــــی شــــانۆ دەكــــرێ، تۆ چی

دەی؟- من ل شانۆدا قیران نابینم، بقد ئوەی ئمی ھونرمنـــد قیرانمان ،و ئیش بك بڵ ممبـــتۆ ت ،یھپشبینی دەكم بینر دەب، ك بینر م بزانب ،یران نییوە قبوو ئـــھچیش دەكی، ئو كارانی ك دەیكی ،ك بر زیاتـــر خواســـتی خگئ كارەك خۆی ل ككخ دەب چونكببینتوە. ئو قیرانـــ بۆ تمبی خۆمان دەگڕتوە، ھیوادارم برادەران ھیچیان ئو تمیی نكن و ھموو بـــردەوام بـــن بۆ ئـــوەی ئگر ئو ،نیی ین، كیھبا ن ،بھ یرانق ب ئیش بك بڵ ممبم خـــۆت تب

خواستی خك.* رات لسر بدرخان..

ل رەتاوە كســـ ر لدرخان ھب -سلمانی دەردەچوو ب ھفتنامیكی ،نگ و جـــوان بینیومـــشـــزۆر قھســـتم كردووە زیاتر خزمتی ئدەب و ھونـــری كوردی دەكا، ئمش وەكو ئو بش ھونرییی ك تیایا دەژین زۆر زۆر پمان خۆش بوو، چونك ئوە ھانـــدەر و مینبرك بۆ ئوەی ئمی ھونرمندیش بتوانین لری بدرخانی ئـــوەوە خۆمـــان و كارەكانمان زیاتر ئاشناب ب خك، ھر ل سرەتاوە

تا ئمۆ ب بدرخان خۆشحام.

ئحمد محموود ل سلمانییوە بۆ پاریس

عجوم

ی اما

دركی

ندیم

ف ل

روع

ر مبا

ج

ئحمد محموود

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

16

كلچریدرخان دەردەچڵ بگل كی رووناكبیریی گشتییوكراوەیب

ستافی كلچری بدرخان:awrahman2000@yahoo.com :عروفەحمان مبدولع

سعدول نووری، جوھر شخانیب ھاوكاری راوژكاری رووناكبیریی دەزگای چاپ و بوكردنوەی بدرخان: د.ھیمداد حوسن

ژمارە ٤٩ - ١١٧، ھینی ٢٠٠٩/٥/٨ی زایینی

ی ١٩٧٥ تا ١٩٨٢ لسا مین لكیفاح ئمۆسكۆ ل بواری راگیاندن خوندوویتی ی وەرگرتووە لری بای ماجســـتو پلبشی فیلمی دیكۆمنتی، ل سای ١٩٨٢ تـــا ١٩٩٠ وەك پشـــمرگیك درـــژەی ب خباتی خۆی دەدات، كیفاح ئســـتا جگ ل بواری راگیاندن و رۆژنامگری وەكو فۆتۆگرافركیش كاردەكاو چندین ونی نایاب و دانسقی ھی، جگ لوە یكك ل كســـ نزیككانی شـــاعیری نـــاوداری عرەب و جیھانـــی ئدۆنیس، لـــ رگای دیداركدا باســـی ل چندین تـــوەری گرنگی ژیانی خـــۆی و ئمۆی رۆشـــنبیری كوردی كرد، بۆیـــ بدرخان تی بوە ئاشناینزیك یدا لوزۆر ھئدۆنیس بكات، بم بھۆی كۆمك ھۆكاری جیاجیـــاوە نكرا، بباش زانرا ك یكك ل دۆست نزیككانی ئدۆنیس بدون و باس ل ژیانی تایبتی خۆی و

ئدۆنیس بۆ بدرخان بكات.ئا: باوكی بدرخانلـــ چ رووناكبیریـــدا دنیـــای لـــ *

پنجرەیك ھاتی ژوورەوە؟- ئمـــ بنمایكیـــن خودی خۆمان تارادەیك پیوەندیمان بخاننووسین و كت بووە بھرووناكبیـــر بنمایكـــی و ی خۆشببابم خوا ل ،بووینكتبخانیكی زۆر زۆر گورەی وە، منیش لـــما بووە لھمنداییـــوە كوتم ناو كتب، بڕز مومتاز حیدەری رۆژك ھات بغدا مـــن ل پۆلی دووی دانیشتبووین بووم، سرەتایی لناو یك پاس، دیارە ئوكات ك پۆلی دووی سرەتایی بووم رۆژنامـــم دەخونـــدەوە، ئو مای ئمی پ ندەزانی، بم و گوتی من بیـــرم كردەوە كئدەب تۆ ئو كسبی، چونك تۆ پش من ھاتی خوارەوە لھمان شـــون، بۆی لـــدوام ھاتووە ھتا گیشـــتین ما، ئینجا زانی من فنـــم، ھمووجاریش باســـی دەكا، دیارە لوكاتوە لگڵ ھبووە جموجۆم ئو نووسین و خوندەوە، ل پۆلی دووی ناوەندی تا ششی ئامادەیی وەكو ھر گنجك ھوم ھبوو بۆ بوكردنـــوە و تاراددەیك وابزانم ل ســـای ١٩٧١- ١٩٧٢ ناوەندی بووم، پۆلی چـــواری كتبك دەرچوو بناوی "شعراء -١٢" مئ ،"شـــباب فی دیال١٣" شـــاعیر بووین، بشـــك ل كارەكانم لـــوێ بوكراوە، ھرچندە ب ھیچ شـــوەیك م، چونكشاعیر دانان خۆم بدیارە ھر ل ســـرەتاوە شیعر

نبووە ب بشـــك لـــ ژیانی من، من رۆحم شاعیریی، بم خودی خۆم ناورم بم شاعیرم، لبرئوەی شـــیعر جیھانكی دیكی منی گـــرت، من دەورم بم شـــكاندم برەو پخشان، چیرۆكی بچووك، فۆتۆس، یانی

دیارە ئو شتان زیاتر بای منی قورس كرد.

* ھـــر ئو خۆشویســـتیی بـــۆ دنیای ناســـكی شـــیعر وایكرد تۆ لـــ ئدۆنیس

نزیك ببیتوە؟- رەنگ بشـــكیان ئوە بت، چونكـــ من ھر لـــ كۆنوە تا

منا دەبمگین بم، پغ ستا كئشتكی شـــیعر، مۆسیقاو بر سیریشم ھی بچم چ وتك دوو شـــاعیری حزدەكم یك دەنگی خۆی ك ی بتـــو وئلشـــی تناگم، كاستكانیان ھگـــرم، ھر ل خۆموە گوێ

دەگرم لو شیعران، فنتازیای لگی، دەكم دروســـت خۆم م ئاشـــنا بم بزدەكیانـــی حشـــیعری دنیایی، دیسان دەم من جیھانی شیعریم ھی، بم دیارە شیعر زۆر لوە گورەترە ناتوانم یانـــی بم، دەرەقتی ناو قالبی شیعر، چونك بچمخۆم ب شاعیر دانانم. ناسینم بۆ ئدۆنیس بۆ ســـانی ١٩٩٨ دەگڕتوە، كاتك ل برلین تا من ل :ـــو دەناســـیم، ئژیان ماوم ونكانم نادەیتوە، منیش دەم: تا بژیت ونكانت الی من دەمنتوە، ھردووكمان رككوتوویـــن بمجۆرە یكتر قبووڵ بكین، ھربۆی زۆرترین تایبتـــی دەگمنـــی ونـــی ئدۆنیس الی منـــ، بكو ھی

نووسرانی دیكش. ـــرەوە دەڕوا، چـــی تۆی لـــك لخ *

سۆڤیتوە ھنایوە كوردستان؟- من كــــ لــــ ١٩٨٢ گڕاموە بووە بشك پشمرگایتی، لــــوەی ئمــــ بنمایكــــی ،رووناكبیر و سیاســــی بوویندیارە ئو ئیحساسم ھبووە، ال كات لھمــــان شــــیعریش ئیرادی پای پوەناوم بۆ چیاو كوردستان و ئفسان و گوند، دیارە ب ھۆكار پای پوەنناوم ك بگڕموە كوردستان، یانی شوە سیاسییكی راستوخۆ بــــووە، بم دیارە شــــتكیش ك وانــــك لكبــــووە، یھخودی خۆم لــــ بغدا لدایك بووم، بــــم ئم ل ماوە و الوك و زیــــرەك حســــن حیرانی حســــن سیســــاوەو دایكم برەحمت ب ھر باسی كنگرو كوارگــــی دەكرد، یانی ماكمان فزایكی كوردەواری ھبوو، لبرئوە ك گڕاموە بۆ بشی یكمی ژیانی خۆم، من ھقیقتن لوندەرــــش خۆم ناسی نك وەك كوردك ك لدایك بــــووە، تنیا ئوە نبــــووە، بكو وەكو مرۆڤك مئ كــــردەوە دەب بیرم لــــنــــك تنیا وەكــــو میللتك بیپارزین، بكو دەب ئیش و خباتی بۆ بكین، خودی خۆم باجی ئــــوەم داوە، وەكو بی پشمرگایتی خباتی ئگر بكم، بــــم برھمی دووەم و بشی دووەم ئم دەب ھموو شــــوەیكی ب عقی خۆمان زانستی و ئكادیمی بكاربنین خۆمانی میللتی خزمتی تا

،ویستت پین، سیاسبك پبــــم من دەم ئــــوڕۆ زیاتر كلتووری كاری ب پویستیمان

.یھ* بم تۆ دەتوێ زۆر جخت لســـر ئنترۆپۆلۆژیـــا بكیتوە ل جومجومی و شـــتر ئســـتاكـــی كـــورد، ئیـــش لكلتوورییانـــ بكـــی كـــ بھایكی زۆر گورەیـــان ھی تا لـــ فوتان رزگاری بب، ئایا ئوە خمی تۆ بوو ل ســـای رت وەرگرت لماجســـت ك ل١٩٨٢ كات

راگیاندن؟- بشكی لوانی، وەكو گوتم من ك گیشتم كوردستان دیسان نوان ئیحساســـی سیاســـی و سۆزدارییانی خۆم بووە، وەكو یشتمگ گومان كك، بكوردكوردســـتان، پشبینی بك تۆ ٨ ســـاڵ بكوی ناو دارو درەخت و چیاو ئاشنایی گوندو منداڵ بی، كی دیكتابلۆی گومان دەبـــب ل ك و تابلۆیئـــ ،یدابـــپلدایكبوونوە پیدات كردبوو، نك تنیا فۆلكۆری و جلوبرگ ئاشـــنایی من ب ،یكو زمانبووە وەیوشب خۆم میللتی كـــ رۆژان ئـــو خبات چۆن ئم دەبووای بـــردەوام بین و لبرچی؟ بگومان سیاســـیین دەتوانـــی ئوە شـــی بكیوە، بم كـــ دەكوی نـــاو كاری پراكتیـــك جیـــاوازە، یانی بۆ نموونـــ ببیرم دێ ل ســـای ١٩٨٧ شـــڕكی زۆر گورە ببوو ری دارە" لی "بـــناوچـــ لناكاوك لـــوێ ك بیانی زوو بوو ل چیا بووین، بفرو باران بـــوو، دوژمنكـــی زۆر گورەو جاش ھاتبوون، پیرژنكم بینی ،یك ژنـــو پیرمزانـــی ئنبـــم وەكو خونـــك بیانی زوو، ئوارە ك ھاتم خوارەوە كژنپیر دەبینم لسر چیا، لوێ دانیشتووە، گوتم دایگیان بیانی زوو تـــۆ لرە نبووی، گوتم لرەبـــووم، برێ گوتی چ دەكـــی لرە، گوتی وەھی نازانم چ بكم، ھندك تماتو باینجانـــم ھینـــاوە حزدەكم بیدەم پشمرگ بۆ شڕ، بم -٨ یركس ،ك نازانم بیدەم٩ سعات پیرژنك لناو بفر نیتوانیوە پیرژن ،دابنیشـــخككش یكـــك، بگاتـــلبرئوەی ،بووینن نزیكی ھركســـ ســـرقا بشڕو یركم سین، بكوشـــتن و ب و وەزعشـــوازی لتۆ چۆن پ

دەكی و شیدەكیوە.

نووسرو رووناكبیر كیفاح ئمین: ك غمگین بم، پنا دەبم بر مۆسیقا و شیعر

میر ئمگیووننـــه خوا و نـــه شـــه یتانیش

ده په رستمنه شیعه م و نه سووننه م ،

یان نه ئاسمانم و نه دۆزه خممن له تۆم

ته نیا له تۆکه به بینایی چاوه کانمده ستت به سه رمدا ھنابه شه و وه ک مانگ وبه ڕۆژیش وه ک خۆر

ھه میشه یش وه ک خر و شه ڕ.من له نـــوان رووناکییه ک و

یه کیکی تردا،ھیچ جیاوازییه ک نابینم

تۆ خۆت له به رئـــه وه ی، که پی ده ین خۆرنادیار بوویت،

به م له ناخی مندا: نا-

ئه م شـــیعره دوای مردنی گوننار ئکلۆف بوکرایه وه . دیاره دوودڵ بووه له ھه بژاردنی شووناسی ئه و ئه لته ر ئگۆیه یدا. که ئایا میرکی کورد بت، یان ئه میرکی عه رةب بت. دوا جـــار ده یکات به میرکی کـــورد. چونکـــه به گوره ی ئـــه و په راوز و ڕه شنووسانه ی له باره ی میـــره وه ، له ''دیوان له ســـه ر میر ئمگیوون'' نووسیویه تی، میره که کورد بووه . ئه ندرس ئولسۆن له گوتاری ''گوننار ئکلۆف و خه ونی

ڕۆژھه ت''دا نووسیویه تی:''به گوره ی کۆمنتاره کانی ئکلۆف له کۆتایی کۆمه ه شـــیعره که دا، کوردکی باکـــووری ئران بوو. وا پده چت ئکلۆف له ڕه گه زی خود دوودڵ بووبـــت و ئه مه یش له گه ڵ ئه وه دا یه کده گرته وه ، که چۆن ئه و نه ک ھه ر ته نیا ســـنووری کات و شونی ده به زاند، به کوو سنووری شووناس خۆیشی و قسه که ریشی ده به زاند. وه ک له م شیعرانه دا، که سیانه ی شیعره کانی ڕه شنووسی دیوانن و دوای مردنی بوکرانه وه ،

ده رده که ون.''

شیعری سودی

Gunnar Ekelöf1968-1907

شیعری گوننار ئکلۆفوه رگانی: ڕزگار شخانی

نووسرو رووناكبیر كیفاح ئمین

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

17

نۆڤلت (١٠)خرەندەكانی سنوور

من لوە تنگیشتم ئو جگۆڕكی چی بوو بمنیان كرد، ل پیكابكوە بۆ قمرەیكی سپی، ئوجارەشیان ب ئوەی چاوم ببســـتن، دەرگای دواوەی قمرەكیان بۆ كردموە، ك سوار بووم، ب شـــۆفرەكوە س كسی لنو دانیشتبوون، زەالم ریشدارەك، ك ل زیندانوە تا شونی قمرە وەستاوەك لگمان بوو، لمان ھات پش و ب پاسوانكانی نو قمرەكی وت:"زۆرتان ئاگا ل سران ب، كوڕكی چاك. بۆ ئوانیشم نووسیوە، ك رزی لبگرن!"ھر ل پنجرەی ئۆتۆمبلكوە دەست زل و زەبالحكی بۆم درژكردو، توقیكی گرمی لگڵ كـــردم، تۆزقاك مابوو دەمم بكموە و بم:"بۆ كوم دەبن؟"ئو خرا ل ســـیمای من، ئو

پرسیارەی خوندەوە و ھر زووش وەمی داموە و وتی: ئینشا ئازاد دەكریت! من بو قسی دم خۆش بوو، ئاوڕكم بۆ الی پیكابك دایوە، پاسوان خۆڕەسانییكم بینی، دوو چاوی زەقی پ ل نیگرانی و بئومدیم دیت، دووچاو، ك لنو فرمســـكدا غرقببوون، من ھومدا خۆم كۆنتۆڵ بكم و نھم فرمسك ھمت بۆ چاوەكانم بھن، بم لوكاتی وەی لكانی دەستم، ئنجر پس ك بارینسكفرم ۆپند دتی كرد، چرەكح كلئۆتۆمبتنیشتموە دانیشتبوو، ھناسیكی قووی ھكشا، ھیچی نوت، بم وا ھات برچاوم،

ئو فرمسكانم یادگارییكی تای وەبیر ھنابتوە. من پم سیر بوو، ئوان گرەكیان بۆ كوم ببن، خۆ من ئو ھموو نمایش و فیلم دەرھنانم، بۆ ئوەبوو، بمبن خســـتخان، كچی تا ئســـتا خریك لشـــاریش دوور دەكوینوە، قسكانی زەالم ریشدارەكم ھاتوە بیر، ك بر لئستا ھیوای ئازادبوونی بۆ خواستم، بیرم ند بچ وانئ ،كی دیكشار تدەچ گایو ر؟ ئوانییو چۆل خانستكردەوە، كوا خنرمی نخشـــكانیان پیادە دەكن، بچ زمانك ل دۆزەخكوە دەتگوازنوە دۆزەخكی تر، دەب ئمجارە چ زیندانكم پ نیشـــانبدەن؟ ترســـك، وەك ھواكی ناخۆش پالماری دام، دەتووت ل خونكی ناخۆشـــوە، دەچم نو خونكی ناخۆشتر، جستم ھر لوە دەچوو خونی تدا نگڕێ، چاوی نیگران و پ غریبیم بو ناوەدا دەگا، ھتا بیناییت حوكم بكا، كك بوو، واتدەزانی دەریایڕادەیی بكییوپك چپمان دارستان بوو، دارستانراست و چل سوزایی، من ك نمدەزانی بۆ كوم دەبن، نمدەزانی چ رۆژكی رەش چاوەڕم دەكا، چۆن بتوانم تامی ئو دیمن و فزای شـــیرین بكم؟ من ئســـتا پلكشی سفرك كراوم، نازانم موداكی چند نزیكو چندیش دوورە، ئوە ئوانن، كسكی وەك منیان كوتۆت بردەست و بۆ ھركوی ئم دنیای بچن، لگڵ خۆیان دەمبن. ئۆتۆمبلك وەھا دەڕوا، دە بنو دەمی تریدا رەتدەبووین، دەچسی بو جادەیی ئڕێ، دەدەپدا تەكوپچ كراوەی دارستاننو قوڕگی دارستانك، ھرس كسكی ناو ئۆتۆمبلك، بئوەی نیگایان یان راست و چپ بسوڕنن، كو بدەنگ دانیشتبوون، لوە تندەگیشتم بۆچی لگڵ یكتریش قسیان ندەكرد، دەتووت پاسوانكانی كۆماریین، ئوانی لشونی خۆیان دەوەستن و مگر بوملرزەیك بیانجونتوە، یان جگۆڕكیان لگڵ پاسوانی دیكدا پبكرێ. ئوان ئگرچی وەك پیكر وابوون، بم بۆمن ســـرچاوەی مشتومكی زۆر بوون، بدەنگی و مبتوونی ئوان، شڕكی گـــورەی دەروونی بوون، ئاخر ئوان یا ئوەت ھیچ شـــتك دەربارەی من نازانن، یان لوە پ دەنگییو بم، تا بئاخر من ك .بو ســـوودی بۆمن ھ دەمیان دەربچك لدەترســـن شتئازار و ئشكنجی، ئو ســـفرە نادیارەم پبكن؟ ئستا رەنگب لدی خۆیاندا، وابزانن

ئرككی گورەیان پ راسپردراوەو ب ئمانتوە ج بجی دەكن، ئو س كلل سرە دەی ســـ كوارگی رەشی ھتۆقیوی نو دارستانن، ئو كوارگانی بردەوام لیان دەترســـام، ھموو ئو سانی ك ل شاخیش بووم، بۆ جاركیش نمورا، لگڵ ھاوڕكانم، بیانخۆم، كوارگ، لژیانی مندا داســـتانكی وەحشتناكی ھی، ئگر ئو رۆژەی ل داوەتكی كوارگ خواردن ئامادە بوومای، ئستا ئو س كلل كوارگشم ندەبینی. ئوانی كوارگكیان خوارد، زۆربیان نگیشتن نخۆشخانو مردن. من نازانم بۆ ئو ئوارەی، داوای ئو برادەرەی دراوســـمانم بج نھناو نچووم بۆ مایان؟ ئو برادەرە زۆر پاڕایوە ك ئوارە لمایان پكوە ژەم كوارگك بخۆین. من نچووم، بۆ بیانی ھوای مرگی ئو برادەرەم و چند كسكی دیكش ل خانوادەكییم پگیشت، ل پشمرگایتیش خۆشترین خواردن بۆ ھاوڕكانم كوارگ بوو، وەرزی بھار بۆ ئوان وەرزی كوارگ بوو، كچی بۆمن وەرزی كارەسات و مرگ بوو، بم ئو رۆژە ھات، ك بدەر ل بیارو ئیـــرادەی خۆم، ناچار بم ئو ژەھرە مرگھنرە بخۆم. ك تۆ چند رۆژك

لنو ئو شاخاندا، ھیچت بدەســـت نكوێ بیخۆیت، ل شڕكی خۆتن و ھاوڕەگزیدا دۆڕابیت و لگڵ ســـدانی دیكدا راوە دوو نرابیت و ھر بڕگاوە نوەســـتیت و رابكیت، چ شتكی دیك، جگ ل مرگ ھڕەشت لدەكا؟ برستی، تۆ ئگر بزانی برستی چ ھڕەشیكی كوشـــندەی، ئوكات تدەگی ھموو خواردنك، ماناكانی پشووی لدەست دەداو لھموو ئـــو خواردنان نزیك دەبیتوە، ك تا دون رقت لیان دەبۆوە، پت ســـیر نب لكاتكی وادا چاوت بنوقنی و شتی وا بخۆیت، ك ل ژیانتدا بیریشت ل نكردبتوە. بن برچاوت، ســـوپایك ل شـــڕكی بمانا، دۆڕانكی گورەی تووش ھاتب، بنو دۆڵ و عاس و پناو و سوپایڕای تۆ ئوتوون، بیارەكانی دوای كن ك نیابوەش دكاندا رابكا، لچی شاخپلو سفرە نادیارەیدا، بچی دەتوان جستی تكشكاوی راگرێ؟ ب رگا دوور و درژەكاندا چی بخوا، تا بتوان زیاتر و زیاتر رابكاو ل مترســـی مرگ دووربتوە؟ بینیت؟ ھیچ شتك وەكـــو جاران نایتوە برچاو، ھیچ حزك ل حزی جاران ناچ، قســـو پیوەندی نوان كســـكانیش دەگۆڕێ، ئوەی حوكم بسر ئو سوپا تكشكاوە دەكا، منتیقكی دیكی جیا ل پشوو، رەفتاركی دیكی جیا ل رەفتاری بر ل شڕو سركوتن ل شڕدا. ئم دروست كوەی راكردنتی دوای ئتایبدەكردەوە، خواردن بوو، بك بیرمان لشـــت ئاوابووین. تاكزۆری خایانـــد. گڕان بدوای خواردن پیداكردن، ئوە ئم نبووین بیارمان دەدا چ بخۆین، زگكانمان چند ھنگاوك لپش كللكانمانوە رایان دەكرد، گروومان بنو ھیشـــكاییدا دەگڕا، ھرچی تڕایی ســـر زەوی بوو وشـــكیان دەكرد، بۆق، كیسڵ، ماسی، تیرو تاشی ئو ناوان، برگی چاوبرستی ئمیان ندەكرد، لتان تك نچ، من باسی رۆژانی جنگی یكمی دنیا ناكم، باس ل قات و قی رۆژانی دوای ئو شڕە ناكم، ك خكی ھرچ شتكیان ل م، كدەك كشكانانڕ و تو شدەیانخوارد. من باس ل رامیش بوایدەست و ح وتبایبكشاخ، ھر بۆ حزی چند كسك ھمانگیرساندبوو، یكترمان راودەنا، لھمووی سیرتر ئوەبوو لسر الشی نیارەكانی خۆمان، الوكی سركوتنمان دەگوت! لدە. بشن قوربانت بم، ئمۆ رۆژی سركوتن و لناوچوونی دوژمنكانمان! ھپڕە قوربانی دەسمای دەستت بم، ئمۆ فریشـــتكانی دوندی سركوتن، ھوای زیندووبوونوەی شھیدانمان بۆ دەھنن! ئمۆ كوارگ پیسككان لژر پی پۆیینی ئوەدا بوون تۆزوبا! بۆكوێ دەچن، ھوای مرگی ئوە لنو گیرفانی ئمدای، رۆحی تكشكاوتان وەك تكشكانی سنگرەكانتان، لنو لپی ئمدای. لجیاتی ئاو، زمان لمیزی خۆتان وەربدەن، لجیاتی نان، شـــایی لدەوری گوی وشـــكی خۆتان بكن، لجیاتی گۆشـــتی بزن و مڕ و گاو گۆلك، بدوای مار و كیسڵ و بۆق ،كشكاوانڕە تو شو ئنك بووم لكت بیست؟ من یو قســـانی خۆت ئگوون. خۆ ببكیكك بووم لو سدان كسی دووجار نمھشت لخۆڕا زەوی میزم ھمژی، چاوم دەنووقاند و فم دەكرد، ئوەی باش بوو، میزەك ھی خۆم بوو، دەنا زۆر زەحمت بوو بتوانم ھی كسكی دیك بخۆموە، نازانم لوانشب ئگر ئاو ل لشت نمن و تونییتیش ھڕەشی مرگت لبكا، میزی ئوانی دیك بپل فكیت! من ناتوانم ئوەشـــت لبشـــارموە، ك چۆن وەك ئوەی گۆشـــتی برژاوی مریشك بخۆم، ئاوا گۆشـــتی برژاوی بۆقم دەخوارد، ھر ب تنیشت منوە، چند ســـركی برسی لنو دووكی كیسی سر ئاگرەك نقووم ببوون، من نازانم گۆشتی كیسڵ، مار، قلڕەش، سگ، كر، جوانوو، چ تامكیان ھبوو، بم تامی گۆشتی بۆق برژاوەكانم بۆ ھموو ئوان دەگایوە، ك نیانخواردبوو، بینیت؟ ل تكشـــكانا، یا لقاتوقیدا، ھیچ شـــتك مانای جارانی نامن، ئو كوارگی ك لكاتی خۆیدا لسردەمی مندایمدا، مرگی كسانكی نزیكی خۆمی ھگرتبوو، لسردەمی شاخدا، ھموومانی لمرگ پاراســـت. من لســـفری تكشـــكان و ھتندا، ئو كوارگی بردەوام لیدەترسام و مرگی نیشاندەدام، چندجارك بۆ راونانی مرگ ناچار بووم تاقی بكموە، من ھموو ئو جاران تا ماوەیك ترس برۆكی دەگرتم، ترپكانی دم خرا لیان دەدا، ئارەقی لشم زیاتر دادەچۆڕا، كچی ھر دەمخوارد، ئوەی ك زۆر لی دەترسام، كوارگی رەش بوو، دروست كللسری ئو س كسی نو ئۆتۆمبلك لو كوارگ رەشان دەچن، ھر ئو كوارگانش بوون، مندایمی رەش كرد، ئو كوارگ رەش و لعنتیی بوون، ك ئستا لرامبرمدا ھتۆقیون. نا، ناموێ

بتانبینم، برچاوم چۆل كن.. - چیی، شت بووی؟!

بدولكاروان ع

یر

چك

نووسرو رووناكبیری گورە ئدۆنیس لگڵ ژن كوردك - ھولر فۆتۆ: كیفاح ئمین

نووسرو رووناكبیری گورە ئدۆنیس ل پاركی شاندەر - ھولر فۆتۆ: كیفاح ئمین

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

18

یگشـــت

ی كوردیگونی

سیاحتنامی بدرخانپدا ھگوتـــن نیی، ئگر بـــم دەزگای رەتاوە جیاواز بوو، لســـر لدرخان ھبرەنگ و روخســـار و بابت و جورئتیش، بۆی گشـــت و گڕان و شـــكاندنی دیواری دگ و برلین و پاپۆرەكانی دەریای نوان ستۆكھۆم و فیلندا و بورجی ئیڤل، ھموو ئو سفرانی دنیایكی تریان ل رووی دنیا بینین رووناكبیری كوردیش كردەوە، خون بوو ئمی ب پشـــت و پنا و كم دەرامت م دیتمان، لی ببینین، بتموو وم ھئ ۆكبۆ سواری ف ژو عارەباندرسواری گوو پاپۆڕ، ل شل ساوار و پیرخنی بۆ پیتزا، ل پنا دیوار و لودەو ســـر جۆخینان بۆ عیمارەی (20) نھۆمـــی و گازینۆیكانی ناو دەریـــا، ئمـــ لگل بدرخان ب خۆشـــی ناخۆشـــییكان و تووڕە راھاتووین، ئاشـــت و دەبیـــن لـــ دەبینـــوە، ئنجامیـــدا ئمش گ شت بقوربانی ن كا ە ر ف ســـكاك دەكیـــن، مید"یش زۆر بح"فراوانوە گیانكی رەخنـــكان قبـــوڵ جاركـــی دەكات، پكـــوە تریـــش نخشی سفركی دەكشـــین، تـــر ئوجـــارە بو كم دوای تییـــدەرامئنجومنی ئوەی وەزیـــران بیاریـــدا ھاوكاریمـــان نكات، باری گیرفانمان شـــلژا، بم ھر ســـوور بووین لسر ســـفر، ئوجارە وەزارەتی داخست، پنجرەكانی دەرگاو رۆشنبیریش گوای ئم فرمانبری وەزارەت نین، بم ھمووتان دەزانن وەزارەتی رۆشنبیری كاری رج نییری دەكات، مروناكبیـــری و ھونـــتیپكی شـــانۆگری یان شـــایی یان ناردنی چند شـــاعیركی فرمانبـــری ئوان بن، دەكرا لســـر بودجی وەزارەتی رۆشنبیری ھندك یارمتی بدرن، بم ئوانیش خوا

كاریان راست بینی. ھموو بـــرادەران و ئدیب و ھونرمندانی كورد ل سوید و ئمانیاش براستی دسۆز بوون، زۆر رزیان گرتین ب ئركی برایتی ھسان، ل ھمووی خۆشتر بۆ من، كۆڕی شـــیعر خوندنوەی "عبدو پشـــو"ی برامان بوو ل ســـتۆكھۆم، چند ســـاتك گڕاندمییوە شـــوگاری كۆنـــی گڕەكی ئاشتی، ئو وەختی لگڵ پشوی شاعیر لو كۆن دراوس بووین، شوان جار جار ب ھاوینان لدەرەوەی ماوە دادەنیشتین، ـــژی شـــیعری گۆڕیم لوەی چشـــو پئكوڕە مالیكی زەوق كالســـیكی بۆ گنجكی خوندیدەی شیعری نوێ. من ئو چندجارە سفری ئوروپا دەكم، پاش یك دوو رۆژ لوێ، دـــم توند دەب زۆر غریبی ھولر دەكموە، دەم خوانكا ئگر پناھندە بام چیـــم دەكرد، چـــۆن دەتوانـــم چندان یوەندییموو پو ھدی خۆم بز ســـاڵ لكۆمیتییـــ چاك و خراپـــ، ئو ھموو یادگاری تاڵ و شـــیرین دووربكوموە، من ئوەندە رۆمانســـی نیم، بـــم قبوكردنی كلتووركی تـــر و راھاتن لگیان كاركی ئوەندە ئاســـان نییـــ، ئاخر منی نخۆش نیـــم جوانییـــكان بختـــوەر ئوەنـــدە بدـــی خۆم ببینم، یان پیاســـ بكم، یان خواردنكی بتام بخۆم، من بو پارە كمی خۆم بایی چند قوروشـــك دەرمان دەكم، ئیســـعافیكی خراش دەمبات تواری و خۆ لخزمی برپرسان نیم، بچند دەفترك ،شم نییو پارەیریم بۆ بكرێ، ئرگشتنل شـــارەكانی ئوروپا، چشـــتخان و باڕ و ســـوپرماركت و گۆڕەپانی رایسز بكرێ بگرم، یان بیكم بدیار چییوە ل ئوروپا دابنیشـــم، ھی خان خرتك ناوە دیوە ھولر و شوان ل یانی نووسران بدی

خۆم دەكم

رەنگاوڕەنگ

خالید جوتیار

رامماخۆی حتی شار .. ماڵ لحیكای

محمد كریم نانوا

مانگـــی نیســـانی رابـــردوو، ل رۆژانـــی ١٥-توركیـــا مانیســـای شـــاری ،٢٠٠٩/٤/١٧ خۆوە بینی و لتی بودەوكی نكۆنفرانسسرانســـری عراق و كوردستاندا تنھا دوو داكردبوو، كشدارییان تمامۆستای زانكۆ بئوانیش د. ئازاد حم شریف و د. ئیسماعیل رەداغی بوون. بۆ زیاتر تیشـــك ھاویشتنقســـر ئم رووداوە گرنگ، بپویسمان زانی مڵ د. ئـــازاد حگل وتنـــكم چاوپئـــ

شریف بكین.ئا: عبدولەحمان معروف* با دەســـتپكی پرســـیارمان ئوە بت: ئو كخســـت كامی رم كۆنفرانســـی ئدەزگای

بوو؟- كۆنفرانســـك لالین كۆمی (ئایدیـــا) ی توركی یـــوە ركخرا بوو، ئوانیش گروپكی ئكادیمین و زۆربیـــان مامۆســـتای زانكۆ و نووسری دیارن و سان ل یكك لـــ زانكۆكانی توركیـــا كۆنفرانس ل كمساڵ كۆنفرانسستن . ئدەبركوتی ١٥-١٧ ی نیسان ل زانكۆی (جالل بیار) لشاری (مانیسا) ی

نزیك ئزمیر بڕوەچوو. * ئوانی لو كۆنفرانساندا داوەت دەكرن

كن و بۆچی تۆ دەستنیشان كرایت؟- بـــزۆری ئوانـــی لـــم جۆرە دەكرـــن داوەت كۆنفرانســـانمامۆستایانی زانكۆن و ھندكیشیان دكتۆران، و ماســـتر قوتابیانـــی جاریش وای نووســـرانیش داوەت دەكرـــن . بم مرجی ســـرەكی دەبت ك ،وەیئ ككۆنفرانســـھموو لكۆینوەكان ب ئینگلیزی بن . ئم ل كوردستانی عراقوە دوو كس ل كۆنفرانسك ئامادەبووین . د. ئیســـماعیل قرەداغـــی و مـــن لڕگای ئینترنتوە پیوەندیمان ب ركخرانی كۆنفرانســـك كرد و بابتـــی توژینوەی خۆمان بۆیان نـــارد و لگڵ كارنامی زانســـتی خۆمان، ئوانیش دوای خوندنوەی توژینوەك لبر ئاســـت برزی بابتك و پی كارنامی زانستیمان بابتكیان پسند كرد و بشداریان

ب ئم كرد.* ئوە نونرایتی كتان دەكرد؟

زانكـــۆی نونرایتـــی مـــئ -ســـالحدینمان دەكـــرد و لوش بشـــداربووبین وتووژك لھر ھمیشـــ وەكو نونـــری زانكۆی

سالحدین قسمان كردووە.* توژینوەكتـــان لســـرچی بوو، ئگر

بكرت كورتیكی باس بك؟- توژینوەكمان لســـر دوایین ھســـنگاندن و بیروڕای شاعیری رۆمانسی گورەی ئینگلیز (كۆریدج) لبارەی (چۆسر) و (شكسپیر) ەوە

بوو . لـــ لكۆلینوەكدا ئوەمان خســـتڕوو ك بالی (كۆریدج)ەوە (چۆســـر) بایخدارتر و شاعیرترە

ل (شكسپیر)ی بلیمت و مزن.* كـــش و ھـــوای ناو كۆنفرانســـك چۆن

بوو؟ھـــوای و كـــش بڕاســـتی -زۆر تاڕادەیكـــی ككۆنفرانســـ . بـــوو زانســـتیان و دۆســـتانركخرانی كۆنفرانسك زۆر بوردی و رـــك و پكیـــوە توانیبوویـــان وابكـــن لمـــاوەی (٣) رۆژدا (٩٣) تاوتوێ و توژینوە بخونرتوە بكرـــت. ئوان وایان ركخســـتبوو كـــ ل یـــك كاتدا لـــ (٥) ھۆی جیاجیادا توژینوەكان پشـــكش بكرن و ئامادەبووان حزیان لكام بابت ببوای دەچوون ئو ھۆوە. ئمش وایكردبوو تنھا كســـانی پســـپۆر و ئارەزوومندان بچن ناو ھۆ جیاجیاكانوە و ئنجامكشی واكوتوە كـــ گفتوگۆكان خۆش و

گرم و گوڕ بن.* كش و ھوای ئو زانكۆیی كۆنفرانسكی

تدا ئنجام درا چۆن بوو؟- ئم كۆنفرانس ل زانكۆی (جالل بیار) لشـــاری (مانیسا) ی نزیك

ئزمیر بڕوەچوو. ھبتـــ ئـــو زانكۆیـــ تمنی (١٧) ســـا، چونك ل سای ١٩٩٢ ش و بای ناو زانكۆكزراوە . كدام دەھات كادیمیانـــمـــن و ئزۆر ھراكشام سرنجی ئوەی برچاو، نبوونـــی ركخراوی سیاســـی بوو زانكۆیدا. ئو خوندكارانی لناو ل ھیچ گۆشـــ و پنـــا و الیكوە ھیچ الفیت و نووسراو و ركالمكم نبینی، ك بۆنی حیزبگرایتی ناو زانكۆی لـــ بت . ھبت بۆی وا دەم چونك من خۆم كمك توركی ئستمبۆی دەزانم بحوكمی ئوەی سای ١٩٩٦ بۆ ماوەی (٦) مانگ لوێ یگجار ئوێ خوندكارانی ژیاوم.

حكومتیش و ربوونفل حزیان رەوانی خوندكار چندین نسابریتانیا و ئمریكا دەكات برامبر ببەپارەیكی كم، بۆئوەی لوێ ئینگلیزییكی باش فر ببن. ھروەھا بب وێ مانگانـــت لـــحكومـــ وتن (١٨٠) لیـــرەی توركی كدواكدەكات نزیكی (١٢٠) دۆالری ئمریكی دەدات خونـــدكاران جگ لپدانی بشی ناوخۆیی ركوپك . من ئو قســـانم ھموو ل خونـــدارەكان شیانم الیلی زۆربپرســـی و ئیمئگـــر حـــز دەكیـــت دنیا بیت دەتوانم بتدەمـــ . پیوەندی نوان خونـــدكار و خوندكار، خوندكار و مامۆســـتا، مامۆستا و مامۆستا، و ب راگر و مامۆســـتا زۆر دۆستانكشی . ئوان، ھبت ئامانجیان زانست پرۆسی برەوپشـــبردنی و ئمش وادەكات ئوان پشـــبكی ك لن . كاتر شتی باش بكسلخوندارەكانم پرسی ئگر دەرچوون ترسی ئوەتان نیی دانمزرنوە . ئـــوان تكا وەمیـــان ئوەبوو ل توركیـــادا كۆمپانیا و ھلی كار ئوەنـــدە زۆرە ئم خمی ئوەمان نیی و بكار نابین ئگر ئاســـتی

زانستیمان برز بت. سو ك ككانی كۆنفرانســـگرنگ تباب *

دیارەكانی ناو كۆنفرانسك ك بوون؟- لم كۆنفرانســـدا (٣) قسكری ســـرەكی ھبـــوون . كاتك ئوان توژینوەكانیان پشـــكش دەكرد ھموو ھۆكان ل ھۆی ناوەندی كۆدەكرانوە. ئو (٣) كسش بریتی بوون ل: توژەری فرەنسی خاتوو (لیلیان لوڤ)، ك توژینوەكی بناونیشانی (پیوەندی و جگۆركی نوان ھونر و ئدەب)، دووەم كس توژەری ئیســـپانی خاتوو (سوزانا ئۆنیـــگا) بوو، كـــ توژینوەكی بناونیشـــانی (گرانـــوە وەكـــو چارەســـری : كلالیـــی و ئاكاری

خۆشویســـتی لـــ رۆمانـــی نوێ بریتانیـــدا)، ســـیمین كس ی رەخنگری ماركســـی (تری ئیگتن) بوو، ك توژینوەكی بناونیشانی ل تببوو . ھ (؟رگـــی رەخنم)

ی تر، كتو (٩٠) بابناو ئپشكشكران گلك بابتی دیكی گرنگ ھبوون ك لـــرەدا ماوەمان

نیی باسیان لوە بكرت.* توەرەكانی كۆنفرانسك چی بوون ؟

- لم كۆنفرانســـدا زۆر توەرەی : مانبوون، لرەكی ھگرنگ و س(توەری ئافرەت و رۆمان)، (رۆمانی فرەكلتووری)، (توەری شـــیعر)، (توەری دراما)، (توەری فركردنی زمـــان)، (تـــوەری رۆژھـــت و رۆژئاوا)، (ئدەبی گشت)، (توەری شكسپیر)، (توەری رۆمانی مۆدرن برامبـــر بـــ پۆســـت مۆدرن)، (تـــوەری ئدەبی بـــراوردكاری)، (تـــوەری نووســـر و چوارچوەی (توەری ستایلگرایی)، نووسین)، (توەری فۆكۆ و دیردا)، (توەری تۆماس ھـــاردی)، (توەری ئدەبی ئدەبـــی (تـــوەری ئرلنـــدی)، رۆمانتیكی) و (توەری ونگرایی)

و ...تاد* ئایا مبست لم جۆرە كۆنفرانسان چین؟- ئـــوەی الی ھمـــووان روون و ئاشكرای ئوەی كۆنفرانس بستن دوو الینی ھی : الینی زانســـتی و ئكادیمـــی، الینی كۆمیتی و یكترناســـین. ھبت ركخرانی ســـركوتوو كۆنفرانســـكی ھر پویســـت بایخ ب ھـــردوو الین بدەن. چونك فرامۆشكردنی الینك و گرنگیدان ب الینكی تر وادەكات كۆنفرانسك ئامانجكی نپكت . و كۆنفرانسرانی ئكخدیاربوو رزۆر بـــ وردییوە حیســـابیان بۆ كردبـــوو . بۆی كنردوو الیھـــبدرژایی رۆژ توژینوە پشكش دەكرا و ئوارانیـــش دەبووە بزمی پك ھـــدان و ســـما و گۆرانی. كۆنفرانسكش كۆتاییھاتنی دوای چند ســـردانكی كورتی ناو شارو پكردین (مانیســـا)یان دەوروبری و دواتـــر ئمـــ بنـــاو ناوچـــی (ســـاردیس) دا گڕاند بـــۆ بینینی شون كلتووری و گشتیاریكانی ئـــو ناوچی . رۆژی پاشـــتریش گشـــتكی دوورودرژی خۆشـــیان كرد ككۆنفرانس ببشداربووانی بۆ ناوچی (ئلینۆی) و (برگمۆن) ش وایكرد كمواری . ئنی شـــوببت مایی خۆشحای ھموو الیك و بشداربووان بتاسوە چاوەڕوانی

كۆنفرانسی سای داھاتوو بكن.

د. ئازاد حم شریف و د. ئیسماعیل قرەداغی لچوارەمین كۆنفرانسی نودەوتی (ئایدیا)ی توركیا بشداری دەكن

لڕگای ئینترنتوە پیوەندیمان ب ركخرانی كۆنفرانسك كرد

ھــــزار رەحمــــت لــــ گیانــــی ل ب شــــینان، گۆڕەكانیان پپرۆشــــنایی، بۆ ئو پندە بنرخ و ئامۆژگارییانــــی، ك لدوای خۆیاندا بۆ ئمیان جھشتووە، ئــــم گنجینــــ پ گوھــــر و مرواریی، بھاداران مایی فخر و شــــانازین بۆ ئم، شــــاینی ئوەن ب ئاوی ز بنوسرنوە، بم بمرجك ئگر ل ژیانی لوەربگرین، پندی رۆژانماندا :رموویانف پشینان نموون بۆ ب (رامــــماخۆی حمــــاڵ ل) وەترمووە، ئو راستیان ف راستپایــــزە برایانی كۆســــتكوتووی ئمۆی دەســــتدارانی ،ندوو دراوســــ وتانــــی بغــــدا،

ھاوســــنوور و بگرە سرجم ئو وت عرەبانی، ك ب ھزاران خاكی ســــنووری لــــ كیلومتر كوردستان بدوورن، بمرجك، ك لگڵ میللتی كورد ھاوئایینن، ئنجا ب سۆرە سۆر پشی مافی لســــر دەكن، كورد نتوەی خاك و نیشــــتیمانی خۆمان مافی ئازادی و سربخۆییمان ل زەوت دەكن و ھرگیز ژینمان پ بڕەوا نابینن، بدوور ل رەوشی برزی مرۆڤایتی، بناوی تە كلكی (ئنفال) ماــــی خۆمان لخۆمان لسر پدادەگرن دەكن، حرام ئــــوەی، ھی خۆم بــــۆ خۆم ھی ستبو گرئ تۆش دەخۆم، واتنوتیانی، ك حكومتی ھرمی

كوردســــتان ل گــــڵ كۆمپانیای جیھانییكاندا واژوویان كردووە، ب گۆتی وەزیری نوت ل عراق، گوای ئم گربستان نا شرعی و نایاســــایین، بۆیــــ جنابیان نكۆی لــــدەكات، بم با بڕز زۆر چاك (شھرستانی) جنابی ئوە بزان، ك حكومتی ھرمی كوردســــتان پــــ لــــ تختدار چرووك نان، بپی دەستووری عراقی فیدراڵ، ئم گربستانی دەستوورەی، ئو واژووكردووە، ك عراقییكان دەنگیان پدراوە، كوردســــتان ھرمی حكومتــــی رــــز لم دەنگانــــ دەگرێ، نك بپی دەستووری ترە، ك لكی (ئنفال)، ك بۆت مۆری ناپاكی ب نوچوانــــی ھموو ئوانی، كــــ دژ ب ئاشــــتی و ئــــازادی و دیموكراسیت و فیدرالیزم، مافی

چارەنووسی نتوایتین.

تایبت ب ھونری بدرخانمحمد ســـح ھونرمنـــد كۆیـــی لو ماوەیـــدا خریكی ك ،كنانی ســـیدییمھرھبخۆی ل (٨) تراك دەبینتوە، (٢)یـــان و مقـــام (٦)یـــان

.گۆرانییلمبارەیوە ھونرمند گوتی: تر رۆژكی لمـــاوەی چنـــد سیدییكی دەنگیم دەكوت بر كی كوردســـتان، كی خگوبناوی "وەرزی مقام"ە و "٨"

تراك لخۆ دەگرێ، "٦" مقام و "٢" گۆرانی، ئم برھمشم بھاوكاری لگڵ تیپی مۆسیقای تۆماركردووە، ب باواجی كۆی(جالل بشداری ھونرمندان: عزیز ب كمان و ربین جمال

ـــت و توانا فاروق بكالرن بئۆرگ و فازڵ ســـلمان ب ریتم و زانا ئنوەر ب قانون، لزان قادر ب عود، ھۆنراوەكانی ئو كالسیكن ھمووی برھمشم و ھی شـــاعیران "مستفا بگی

حاجی (كوردی)، قران ساحب قادری كۆیی، ھمن مھابادی، تاھیر ھیرانی، عونی، سافی

بگی جاف).ھروەھـــا ھونرمند ك لالی مندان ب "مام عو" ناسراوە، برھمی نوـــی بۆ مندانیش ئامادەی و لمبارەیوە گوتی: بۆ بھاری ئمســـاڵ ٥ گۆرانیم ئامـــادە كـــردووە بـــۆ مندا

كوردستان، چاوشگشكانی ك بم زووانـــ دەكوت بر

دیدی ئازیزەكان.جی ئاماژەیـــ ئو برھمی ھونرمنـــد دوای ئو زنجیرە ھونرمند ســـوەی مقامی كـــ ھونرمند ســـح دێ، محمـــد علی ب شـــوازكی جوان تۆماری كردن و كلیپیشی

بۆ ھندكیان كرد.

وەرزی مقامی ھونرمند ســــح محمد كۆیی

ل راستوە: د. ئیسماعیل قرەداغی، د. ئازاد حم شریف و د. سوزانا ئۆنیگا - ٢٠٠٩/٤/١٧

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

19

فه ھمی باالیی - به رلین بنگه ھـــ ل نیســـان ٢٥ روژا ئنستیتوتا کوردی ژ بو لکولین و زانســـتی ل ئه لمانیـــا باژرێ کولن کونفه رانســـه ک تایبه ت ژ ئه رمنان کومکوژیا بیرئانینا بو ھاته گیران. دڤ کونفه رانس دا گه له ک روشنبیر، سیاسه تمه دار و که ســـاتین کـــورد و بیانـــی ئاماده ببون. بتایبه تی نونه رن ـــن کو د کوردســـتانوان ئولبھه ڤـــرا ژیانـــ بدریژیـــا دا ئه رمه نـــی، وه کـــه ، ژیانـــه ئاسوری،سوریانی،بوســـلمان و ئاماده بونا ئزدی، ھه روه سا ب ن مافن گه له ک ســـازینه رنو ڤ نه ته وی بشیوه کمروڤ و نده وله مه ند کونفه رانس سه رکه فتی بداوی بـــوو. ژ ھـــه ژی گوتنیه

کو گه لـــه ک نڤســـکارن ئولن جـــودا جـــودا و ماف مـــروڤ و رھوژنامه ڤانان مژاھرن ده وله مه ند لسه ر بابه ت کومکوژی پشکس کرن. لداوی ژی ھه موو گه ھه شتنه کـــو داخوه یانیه ک وێ ئه نجامپشکشی رایا گشتی یا جیھانی و مه دیایا کوردی و بیانی بکه ن . ئه ڤه ژی ده ق وێ داخوه یانییه :

کونفه رانســـا ئه نجاما به الڤۆکا کۆمکوژی

٢٦ نیسان ٢٠٠٩ ٠٥: ١٠ئه م قوربانن ته ڤکوژی بیرتینن، تاوانباران شه رمه زار دکه ین و وان

ڤه دخوینن دادگه ھ ن ژ بۆ مرۆڤاھیژ ده ســـتکه فتی ن ھه یاما زانین و ڕاگھاندنگرنگ ییه ک ژی، ده ستپکرنا ئاخافتنا ل ســـه ر بوویه رن ڕابردووییه . پشـــکه تنن ڕاگه ھاندن ین کو مرۆڤان گژ دکن، ده رفه تان دده ھیندارین بیرئانینان، ژینداریا لپرســـینا مـــرۆڤ، ھشـــن بوویرن کو د ناڤ تۆز و غوبارا ڕووپه لن دیرۆک دا وه ندابوویی و نڤیســـاندنا دیرۆکه ک نوو. د ڤان سالن داوی دا ل جھان، ل گه له ک وه التان ھه ولن کو ژ بۆ ڕوبروومایینا ڕابردووی، وه ک ئه نجامـــن ڤ یه کـــ ده ردکه ڤن ھۆل. ل جھانـــا مه یا کو ئیرۆ تایبه تیـــا پرچاندیـــ بده ســـت خســـتیه ، تکلی و ھه ستیاریا ل دژ تاوانن د ڕابردوو دا پکھاتی، ھه ر دچه بلندتر دبه و مه یال مشورا ب مه غدووران ڕا خورتر دبه . ب

ئارمانجا ببیرئانین و پشیلگرتنا ئـــش و ئارانین ڕابردوو ین کو د لگه رینـــا داھاتوویـــا نوو یا مرۆڤاھی دا جھه کی گرنگ دگره ، ھه ولن ھه سابدیتن وه ک مه یله که کووره یی ھه ر دچه گه ش و بلنتر دبه . ژ ڤ مه یل، ترکی یا کو د ڕابردوویا خوه دا گه له ک تاوانن دژی مرۆڤی دپارزیت، پارا خوه ژێ دســـتینه . ترکیه ژی ل گه ل پشـــکه تنن جیھان، ل ســـه ر ته ڤکوژیا ئه رمه نیان، کونکوژیا و ئاسووری-ســـووریانیان، بھه ڤگوھه رینـــا ڕومان مه جبووره ،ده تر باخڤه . ترکیه یز کو ھوه ک وه زیرێ به ره ڤانیا نه ته وه یی یا ترکی وجدی گنل ژی گۆتبوو، ب ئارمانجا ئافراندنا ده وله ته که نه ته وه یی پاقژیا ئه تنیکی کریه ، ئاسووری-سووریانی ئه رمه ن، و ڕوم ژ سه ر جۆگرافیا ئانۆتۆلییا ب ھه زار ســـاالنه کو ئـــه و ل تنه . ژ به ر ڤســـه ر دژین، ئاڤ د ٢٤ێ نیسان ھندێ ھه ر ســـالدا ، ل گه ل ته ڤکوژیا ئه رمه نیان، ژ بۆ بوویه رـــن ته حل ین کو د ده من داوین ئۆسمانیان و د ده ما دامه زراندنا ده وله تا کۆمارا ترکیدا پک ھاتنه ، ژ ئالی جڤاکن ده مۆکـــرات ین ناڤنه تـــه وی ڤه ت ل ترکی بانگ ل ســـه ر بانگکرن. ئشـــن ڕابردوو د ناڤبه را ترکی و جھانا شاره زا دا ھ وه ک پرسگرکه که گرنگ ددۆمه . ھه ر چه ند مرۆڤاھیـــا جھان تاوانن د ســـاال ١٩١٥ان دا و پ ڤه ھاتنه

پکئانین، ب بیـــر تینه ، ژ بۆ و پرســـگرکان وان ناســـکرنا حسابدایینا ڕابردووی، بانگ ل ترکیه ی دکه . د ھه ر ٢٤ێ نیسانان ده نگ دا، ل ھـــه ر ده را جیھانته ڤکوژی ناســـبکه و بپه ژیرینه ! بلند دبه . ب سایا ده رفه تن کو د ده ما شـــه رێ ســـار دا که تبوون ده ســـت ترکیـــ، ب ھســـانی ل ســـه ر ڤـــان تاوانـــن دیرۆکی یـــن ژ ئالیـــ وێ دا ھاتبوون بکارئانین، کاربـــوو ڕونه ! لژ ڤـــر و پ ڤه ترکیه نـــکاره وان ڤه شره و ل ســـه ر ڕونه ، ئدی ئه ڤ یه ک نه ممکوونه . مه رجن ئیرۆ یین ترکیه ی مه جبوور دکه کـــو ب ڕابردوویا خوه ڕا ڕوبروو بمینـــه . ترکیه یا کـــو خزه که ستوور کشـــاندیه سه ر ڕابردوویا خـــوه ، دخوازه ب قه ده غـــه ئوو جه زایان سه رێ ئشن کو ھاتنه ژیاندن ب نخومینه ، نه خوازه ل سه ر پرسگرکا ئه رمه نیان باخڤه و وێ بـــده ئاخافتـــن، نھـــا نه ته نـــ د ته ڤکوژیا ئه رمه نیان دا ، پرسگرکا ئاسووری-سووریانی، یا ڕوم-پۆنتووس و د ئه نجام دا د پرسگره کا کوردان دا ژی، ئدی دبینه کـــو مه جبووره ، ل دیرۆکا خوه بنره و ب ڕابردوویا خوه ڕا ڕوبروو بمینه . ژ به ر کو ڕابردوو کا داھاتوویده ترین پرســـگرزیه ; ترکیه ژی مه جبـــووره کو د جھانا نوو دا ژ خـــوه ڕا جھه کی وه ربگره ، دڤ ل ڕابردوویا خوه بنره ، ب بوویه رـــن خوه ین

ڕابردوو ین ته حل ڕا ڕوبروو بمینه و ھه ول بـــده کو ئه نجامن وان ژ ھۆل ڕاکـــه . ترکیه زوو ئان ژی ده ره نگ، دێ ڤان ڕاستیان ببینه . مژار ب ئاوایه که بشـــوونده نایڤه گه راندن که تیه ڕوژه ڤ. مه یال ب ڕابردووی ڕا ڕوبروومایین و داخوازیا دادی یا ڕابووردی وه ک ل ھه مـــوو جھان، ل ترکی ژی که تیه پڤاژۆیا به رزبوون. مژار ن کو د ڕابردوویشب په ژراندنا ئدا پـــک ھاتنـــه و ژ ھۆلراکرنا دکاره ژ ڕوژه ڤ نه ھه قیان ته نـــرا بکه ڤـــه . ب فرســـه ندا ٢٤ێ نیسان ڕوژا بیرئانینا ته ڤکوژیا ئه رمه نیان ئـــه م وه ک نوونه رن ئاســـووری- ئه رمه نی، جڤاکا ســـووریانی و ئزدیـــان ته ڤـــی ،یا ئه ورۆپای مه جلیسا ئاشتیئینســـتیتووتا کوردی ل ئالمانیا ن مرۆڤان یا ترکیو کۆمه ال مافئةلمانیایـــ ( تـــودای ) کـــو مه پانه له که ھه ڤبه ش ل دار خستیه ، قوربانن ته ڤکوژی ب ڕز ب بیر تینن، کۆمارا ترکیه ی ڤه دخوینن ،ئانینا ئینکاریا ته ڤکوژیداویلڕوبروومایینـــا ب ڕابردوویا خوه ڕا و ده ڤ ژبه ردانـــا سیاســـه تا زورداری، توندی و ئینکاریا کو

ل سه ر گه ل کورد پک تینه . • ئینســـتیتووتا کـــوردی ژ بـــو

لکولین و زانست ل ئالمانیا یا ئه ورۆپای مه جلسا ئاشتی •-ن مرۆڤان یا ترکیکۆمه ال ماف •

ئالمانیای ( تودای ) ٠٩ ئه لمانیا- کولن، ٢٥ نیسان

ئا: بدرخانمامۆســـتا، فرھنگـــی "كـــوردی- نگـــرھف ئـــو ئینگلیزی"یی، ك مامۆســـتا مـــال ئیســـماعیل شـــوكت ئامادەی كردووە و ل دوو توی "١٦٦٥"الپڕەدا دەزگای تفسیر یاندن لوە و راگوكردنبۆ ب كی جوانی پرۆفیشـــناڵ لچاپتوركیا ب چاپـــی گیاندووە، وەك ل پشكییكدا ھاتووە سای ل شـــوكت مامۆستا دانانـــی "١٩٨٥"ەوە خریكـــی ئو فرھنگیـــ و دوای "٢٤" ســـاڵ واتا ل ئمســـاڵ ٢٠٠٩ ئـــو فرھنگـــ كوتـــ بر روەكو لران، ھنـــدیدی خومامۆســـتا شوكت كتبكدا یوش" :دا دەباسی وش للدایك دەبت و پیر دەبت، بم ب ھۆی دوو توی فرھنگوە ب نمری دەمینتوە" ھروەھا :نگیش دەرھف بارەت بس ربوون و لبۆ ف كدانوشـــ"تگیشـــتنی (واتای) وشـــ و (رنووســـكی) لبركردنی بـــۆ كاتـــی نووســـین و رەوان كردنی (دەربینیشـــی) بۆ كاتی

ئاخاوتن.جی ئاماژەی مامۆستا شوكت بر لـــو فرھنگ فرھنگی یاند، كچاپ گشـــوان"ی ب"كوردی" "كوردی- فرھنگكی بوو، زیاتر ل ١٨ ھزار وشی

كـــوردی ناوچـــ جیاوازەكانی كوردستانی لخۆ گرتووە.

ژیاننامی مامۆستاشوكت مال ئیسماعیل حسن ١٩٣٧ /٤ / ٢٢ لڕكوتـــی لشـــاری ســـلمانیـ گڕەكی

گۆیژەـ لدایك بووە.خوندنی سرەتایی و ناوەندی شـــار لھمان دواناوەندی و

تواوكردووە.سای ١٩٥٧ ل كۆلیژی پۆلیس لشـــاری بغداد وەرگیراوە و لســـای ١٩٦٠ تواوی كردووە و بـــووە ب ئفســـر ل ھزی

پۆلیسی گڕۆك.مانگ ڕبوونی ســـپت دوای شۆڕشی برپابوونی بســـر ئیلولی مزن ل ڕۆژی١٢/٠٧/

١٩٦١، چۆتـــ ریـــزی ھـــزی پشمرگ ل بارەگای سرۆك نمر مســـتفابارزانیی مـــال و دوای دە ڕۆژ یكـــم بنكـــی بتلی گڕۆكی سر ب بارەگای (ئـــاراس)ەوە بناوی بارزانی دامزراندووە. لو كاتوە بووە ب لپرســـراوی گشتی دەزگای بتلی شـــۆڕش. لـــ ھاوینی سای ١٩٦٢دا یكم شیفرەی بۆ بـــارەگای بارزانی و ھزەكانی پشمرگی كوردستان و پارتی داناوە. كوردوستان دیموكراتی لســـرەتای ســـای ١٩٦١ەوە پسپۆڕییكی تواوی نیشان داوە ل بواری شییكردنوەی شیفرەی ســـرجم ھزە چكدارەكان و دامودەزگاكانی ســـر ب ڕژمی

عراق بۆ سوودی شۆڕش. وتننامـــكڕ لـــدوای مژووییكی ئازاری ١٩٧٠، كرا ب فرمانـــدەی (فوجی پنج ـ حرس حدود)ی ســـرب شۆڕش و لھمان كاتـــدا فرماندەیی

ھزی كركووكی پ سپردرا.لـــدوای دەســـت پكردنوەی و شـــۆڕش لنـــوان شـــڕ بغـــداد رژمـــی ھزەكانـــی وە بی ١٩٧٤دا بۆتـــســـالبڕوەبـــری گشـــتی دەزگای بتل و شیفرە، دوای نسكۆی سای ١٩٧٥ دوورخراوەتوە بۆ ل خوارووی (ســـماوە) شاری عراق و لوێ و بمبســـتی

كورد نتـــوەی خزمتكردنی دانان فرھنگ داوەت دەستی بزمانی كـــوردی _ ئینگلیزی، ئینگلیزی- كـــوردی، كوردی _ كوردی و بـــم كارەوە خریك

بووە:(١) ســـای ١٩٨٥ فرھنگكـــی ئینگلیزی كـــوردی_ ھاوواتای و بوكراوەتـــوە و دانـــاوە نزیكی دە پانزە ھزار وشی كوردی_ ســـرەكیی ھاوواتای

ئینگلیزی دەگرتخۆ. تیســـایك ئـــم لالیـــن دەزگا و بیانیانـــوە ە و نـــ نیا كا ن نیا ا و ن ما ز

پسندكراوە: K u r d i s h - E n g l i s h A)) ١ Dictionary-Volume reviewed by M. J.Minty(Oriental Institute Library-

،(Oxford ADS Roberts/Bodleian

.Library-Oxford The Orientlist Martin VanBruinessen/Utrecht-

.Holland The Kurdologist Dr.Ameer HessenPur.The University of Windsor-

.Canadaدوای ڕاپڕین مزنكی سای ر كار و بوە سڕاوەت١٩٩١ گپلی لیـــوای پۆلیس دامزراوە و لســـای ١٩٩٤ لسر داوای

نشین كراوە و چۆتخۆی خانوتی ئمانیا و ئستا لوێ

.یجنیشت(٢) سای٢٠٠٦پڕتوكچی:

Yezeedees are the remnants of Mithraism

by Tawfiq Wehbeeكردووە ئینگلیزییوە لزمانی بـــ عرەبـــی و شـــارەوانیی

سلمانی بوی كردۆتوە.٢٠٠٧فرھنگـــی ســـای (٣)شـــوان: ھاوواتای كـــوردی _ كوردی داناوە و بوكراوەتوە و نزیكی٣٠- ٤٠ھزار وشـــی ســـرەكیی ھاوواتـــای كوردی

دەگرتخۆ.یادەوەریـــی ســـای٢٠٠٧ (٤) ڕۆژانـــ بنـــاوی: خـــۆی ئیلوول شۆڕشـــی لمژووی و ١٩٦١-١٩٧٥نووســـیوەتوە

بوكراوەتوە.

بدنیاییوە دەیم (٤٣)بـــای دادگای كـــ ئـــوەی، دوای *تاوانكانی عراق ببیـــاری ژمارە (٥٩) لـــ ٢٠٠٧/٩/٤ بیـــاری ل ســـدارەدانی ند كرد، لسپ (لی كیمیاویع) رسبســـدارەدانكی دواخرا، چونك ل پنج كســـی دیك تاونبار بـــوو، دەبوای بۆ ئوانیش دادگایی بكراباو جارێ لسدارە ندرت، بپی مادەی (٢٨٦)ی دەستوور، دەبت بیاری ل ســـدارەدان بۆ دادگای تمیز بنردرت، ئینجا بۆ وەزارەتی داد، ئینجا بۆ ســـرۆكایتی كۆمار، دواتر بۆ وەزارەتـــی داد دەنردرتوە، ل كۆتایدا ئم وەزارەت دوای پســـنكردنی كۆتایی بپی یاســـا، تاوانبار سزاكی بسردا جبجدەكرـــت، ھوەســـت لـــردا ی برز كـــورد بوون، كرەگب ،وەیئسزای یاسایی خۆیان دەگن، ب دنیایوە دەیم، ھروەكو چۆن سزایی تاوانبارانی كسی نازییت دوای دەیان ساڵ بسزای خۆیان گیشـــتن، لرەش ئگر رەوتی دیموكراســـیت گیر نخوات، یاسا ھر

جلو گیریان دەكات.* بپی دوا راپۆرتی ركخراوی لبوردنی ل نودەوتـــی، جگیر بوارەكانـــی كردنـــی مافی ژنان مـــك مافـــی و و نتوایتییكان میدیای ئازاد ھرمی كوردستان ھنگاوی ئم دروســـتناوە، شـــون ئاماژەیـــشـــانازین، بـــم كاتدت ھمـــان ل

دەنی لـــگای مت و كۆمدیموكراســـی ،وەدایقۆناغـــی ســـاوادان، گرنـــگ ل رانی كوردســـتان، خۆیان باس لكارگنســـكۆ و شكســـت بچوك سروشتیكان كرەنجام ئاراســـتای دۆخن، ســـدەكبرەو ئاســـودەیمان دەبات، چونك رەو رەوەی مژوو ھمیشـــ برەو پشـــوە رەوت دەكات، تنیا ئگر رەوتی قورسی و لرەوتكبدەر ھات پشـــی، ك لم

.ئارادا نیی ل كات* ھر یك ل ھۆشیاری و دیموكراسیت بســـتراون، بیكـــوە بازنـــی دوو تواوكری یكترین، چونك ھۆشـــیاری بب بوونی كش و ھوای دیموكراســـی بـــاو نابـــت و بونابتـــوە تاككانی كۆمڵ لی بھرەمنـــد نابن، ھروەھا دیموكراســـیتیش بب ھۆشیاری پیادە نابـــت، ل ھزر و بیری تاككانی كۆمڵ چكرە ناكات، ئم دیموكراسی ب ھموو چمك و بنماكانییـــوە، ل پروەردەی ماوە دەســـت پـــدەكات و ئینجا لناو كۆمگا دەچسپت، سرەنجام وەكو داب و نریتك ھمیش قۆتر دەبتوە، لرەدا رۆـــی راگیاندن و رابرانـــی ب تواناو كاریزمی دروست و بیرمندانی ھگرانی ھزری دیموكراسییت فرامۆش ناكرت، ئیتر با لئاست گۆرانكاریكاندا بین و خۆ ســـپاندن لم سردەمدا ھمیش مایی

پوچو زۆ دارك برناگرێ.* رۆژ نییـــ بـــاس ل خۆشـــگوزەرانی كاربدەســـتانی دەست رۆیشـــتووی ئم ھرم ئاوەدانمان نكرت، لالیانكی كیش لترەوە ژیـــان و گوزەرانـــی خچاو سردەمی پش راپڕین گۆرانكاری و پیشڤچوونی پوە دیارە، ئگر داعاتی سردەمی بعسی گۆر ب گۆر بشی ھرە زۆری بۆ جنگ و كاوكاری و دام و دەزگا بوون، بنماكی و دابۆلســـنركانی ئســـتا ســـرەرای خراپ بوونی ھندێ گنـــدەڵ، خك كـــم و زۆر بوژاوەن، بـــم توژك ل بكاران و نخۆشـــان و پیر و پككوتكان، ژیانكی ســـخت بروەدەبـــن، لـــرەوە لیـــادی یكی ئایاردا ب پویست دەزانرت مووچیكی شـــیاو بۆ ئم توـــژە ببتـــوە، گر ت، ببیـــان نكی دیكیھیـــچ مووچدنیایوە دەـــم، ئگر رەوتكمان بۆ دواوە نگرتوە، ئـــم مووچی وەك

(سۆشیال)ەكی ئوروپا دەبت.

قاسم محمد مستفا

مامۆستا شوكوت ئیسماعیل فرھنگی مامۆستای چاپكرد

ل باژرێ كولن كۆنفراسك تایبت ژ بۆ بیرئانینا كۆمكوژیا ئرمنان ھات گردان

سرباز خۆشناوبھۆی ئوڕووداوە تاڵ و شیرینانی ك لڕابردوودا بسر گلكماندا ڕەوشـــ ئو ھـــاوكات ھاتوون، سیاســـی و كۆمیتییی ككورد تیایدا دەژی، ئو پگ جوگرافییی

تیایـــدا دایـــك ككوردســـتانی ھكوتـــووە ؛ دەیان یاد و بۆنی ئاینی و كۆمیتی و نتوەیی، لمژووی پرشنگداری گلكماندا نش ســـاربۆیتۆماركراوون. ھئاھنگ و فستیڤای جۆراو جۆر لكات و شـــونی جیاجیا ســـاز و وەبیرھنانوە بـــۆ دەكرـــن، رھاتســـب و یاد پیرۆزڕاگرتنی شـــرمزاركردنی و خۆشـــكان یـــادە تـــاڵ و پمینتییـــكان. ئمش كاركی پویست بۆئوەی ببردەوامی نوەی نوێ شارەزایی و زانیاری دەســـتبكوت لســـر تاوەكو نتوەكـــی، مـــژووی دۆســـت و دوژمنی خۆی بناســـت و پنـــد لھكانـــی ڕابـــردوو

وەربگرت و دووبارەیان نكاتوە ،ئاســـایی كتحا تائـــرە .بم ئوەی من دەموێ تیشـــكی بخمسر، شوازی بڕوەچوونی ك ،ینستیڤانگ و فو ئاھئبۆیادكردنـــوەی بۆنكان ئنجام دەدرـــن . وـــای ئو گـــۆڕان و كئمۆ خرایانی وتنشـــكپجیھان تیایاندا گوزەردەكات، كچی تائستاش میكانیزمی بڕوەچوونی ئاھنگكان شوازكی كالسیكییان پوە دیـــارە. بۆ یادكردنوەی ھر بۆنیكـــی (نیشـــتمانی _ ئایینی _ نتوەیـــی ) كۆملك دروشـــم و الفیتو پۆســـتر و شـــیعاراتی ن، كجـــۆراو جۆر ئامـــادە دەكرگوزارشـــت لو بۆنیـــ دەكن،

زۆربی جـــاران بب ڕەچاوكردنی دروشـــمان ئم بنمایك ھیـــچ نوە . شونودەكرناوشاردا ببگشـــتییكانی وەك ناوەندەكانـــی خونـــدن و باخان و شـــقام و ستوون و برزەپرد و دەرگا و دیوار ھاتووچۆش ھماكانی تنانت و . م دروشـــمانن بڕوپءش دەكرھۆكاری ئم دیاردە ناشارستانییش دەگڕتوە بۆ نبوونی یاسایك بۆڕكخستنی ئم كارە، لھمووشی خراپتر ئوەی، ئم دروشمان تنھا شوەیك بھیچ ھدەواســـرن لناكرنـــوە دوای تواوبوونـــی نم شویری ئر سگیادەكان . ئگشـــتییانی كلســـرەوە باسم كردن بكین ڕاستی ئم حاتمان ھشـــتا دەبینین ؛ بۆدەردەكوت الفیتو پۆستر و ونی دڕاوی پارو پرارییان پوەماوە، كچی لجیاتی

تازەیان دروشـــمی لكردنوەیان پـــوە ھدەواســـرت . بحوكمی و غڕەباق شـــونكی ئـــوەی زۆربی كۆلژ و بشـــكانی تدا ھكوتـــووە، شـــقامی ھولر _ كركـــوك لبـــردەم ڕۆژنامی خبـــات و ســـرۆكایتی زانكۆی صالح الدیـــن تادەگات پیمانگای تكنیكـــی ھولـــر، بڕژەیكی م دیاردەیرچـــاو دووچاری ئـــببۆتوە . ببـــردەم ھركۆلژكدا بچیت كۆملك پۆســـترو ونی وێ، كرچاو دەكجۆراو جۆرت بھریكیان گوزارشـــت لدەنگ و ڕەنگ و یادك دەكن ؛ بجۆرك كۆڕی شـــیعری و پشانگای كتب و پرســـو سرەخۆشی و ڕكالمی كاكان و شـــرمزاركردنی ئنفال و كیمیابـــاران و یادی دامزراندنی ڕكخراوی قوتابیان و خوندكاران

و حزب ئیســـالمی و علمانییكان كتر بووینوی یكـــو .. ھتد ت. ھندێ جاریش لالین كسانی نابرپـــرس و دواكوتوو، تعلیق و قســـی نابج و جون لسر دەنووسرن، دروشـــمكان ونو ھموو ئمانش دیمنكی ناشیرین بناوەندەكانی ناشایســـتیان و بداخوە بخشـــیوە، خونـــدن نالی ت . خۆزگدەبـــوو وابنكلوەزارەتـــی پیوەندیـــدارەكان تم بابكییان لمشـــارەوانی غدەخوارد بۆئوەی چیتر ئم دیاردە نبتوە، دووبارە ناشارستانییوا بـــرەو ھبژاردنیـــش دەچین فرەدەنگ ئو لسایی خوابزانو ڕەنگ و ئاینی كلكوردستاندا ھی چۆن دار و دیوارەكان بونو پۆســـتری جـــۆراو جۆر ســـواغ

دەدرن؟!

یادكردنوەی بۆنكان ل كوردستان

گەن

ڕم

ھ

مامۆستا شوكت ئیسماعیل

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

20

مژووی كۆنی كوردستان

دكتۆر مولود ئیبراھیم حسنپشكی

پاش كۆتایی ھاتنی جنگی یكمی جیھانی ل سای (١٩١٨)دا و نمانی ودابشكردنی عوسمانی دەوتی كوردســـتانیش میراتكـــی، بۆجاركـــی تـــر لدوای شـــڕی لنوان كـــ (چادران-١٥١٤)، دەوتی عوســـمانی و سفویدا كوردستان ئمجارەش دابشكرا، دابشكردنی تازەی ناوچكدا لدیسان بر "لعنتی دابشكردن" شـــكردنداب لـــم كوتـــوە، تازەیدا پارچكان زۆرتر بوون و بچوكتر بوونوە و داگیركرانیش زۆرتـــر و بھزتر بوون، ئمش بووە ھـــۆی ئوەی ك كشـــی كورد ئاۆزتر بـــت، لگڵ ئم دابشكردن تازەیدا داگیر كرانی ھرپارچیـــك، ب شـــوەیك كوتنـــ گیانی كـــورد، ك ھتا رادەیكـــی زۆر ھریكو لوەی تر جیا بـــوو، بـــم ھموویان یك مبســـتیان ھبوو، ك لم

خاندا كۆدەبوونوە:١- دان ننان ب بوونی نتوەیك بنـــاوی (كورد) و خاكك بناوی توركیـــاو وەك (كوردســـتان) سوریا لسرەتادا و ھودان بۆ تواندنوەی كورد لنو نتوەی

تورك و عرەبدا.٢- بچووككردنوەی (میللتی كورد) و (خاكی كوردستان) و گۆڕینی لمیللتوە بۆ (ھۆز و عشیرەت) و زمانكشی بۆ لھجی (محللی) و گۆڕینـــی ناوی كوردســـتان بۆ ،ك وەك شاری (سنناوی شـــارسنندج، ساسان دژ) بۆ (استان

كردستان) ل ئران.٣- دان نان ب بوونی میللتی كورد و ب زمانكی بب ئوەی ناوی ت ل(كوردستان) ب ی بكخاكباری فرمیوە ل عراقدا دواجار عراق ل ھمووان گرمترو توندتر

كوت لنوبردنی میللتی كورد.٤- لگـــڵ دامزراندنی (یكتی سۆڤیت) ســـرەتا بۆ كوردەكان (كۆماری كوردســـتانی ســـوور)ی ل كوتـــوە، بم ھر زوو ئم كۆمارە رەشكرایوە، میللتی كورد كوت بـــر ئنفالكی بدەنگ و یشـــتك تا گوازە بوونرتـــپالوازتریـــن بـــاری الوازیـــی لم

پارچی ل مژووی خۆیدا.جگ لوەی، ك ھر داگیر كرەو بشوەی خۆی كوتن شواندنی خاك و زمان و پناسی نتوەی كورد، ھمووشـــیان پكوە دژی و شـــۆرش بزووتنـــوەو ھـــر سرھدانكی كورد بوون، ئگر ل ھـــر پارچیكی كوردســـتان ســـری ھدابوایـــ، بتایبت (عـــراق) و (ئـــران) و (توركیا) و (سوریا) ل گڵ ھموو ناكۆكیكی لبرامبـــر خۆیـــان، نـــوان كشـــی كـــورد كـــۆك و خاوەن ركوتن بوون، ھمیش یارمتی لســـركوتكردنی دەدا یكتریان شۆڕشكان، ئگر كوشتن و گرتن و پرتوازەكردن و پناس گۆڕینی كورد رگایك بوو بۆ لنوبردنی كـــورد، ئـــوا شـــواندنی مژوو جوگرافیاو زمان و كلتوورەكشی بـــ رگایكـــی تـــر، لـــ رووی و بچووكردنـــوە جوگرافیـــاوە گۆڕینی ناوە مژووییكانی كوردی

بۆ ناوی زمانـــی داگیر كران و تا ئستاش ھر بردەوام ل ھموو پارچكان، ل رووی مژوویشوە ئوا مژوو نوسك دەنووس:(ھیچ میللتك ئوەندەی میللتی كورد مژووی ئنقســـت دەســـتی بمـــژوو ئـــم نشـــوندراوە) شـــواندنش دیســـان تا ئمۆ ھر بردەوامو شواندنكشـــی ھمـــوو زەمنكانـــی مـــژووی لـــ مژووی كـــورد دەگرتوە، كۆنوە تا دەگاتـــ مژووی نوێ و ھاوچرخـــوە، كـــ دەیـــن: مژوومان دەشونن وات مژووی كورد بشـــكی روونكراوەتوە و ســـاغ بۆتوە، ئگرچی بشـــی زۆری ئـــم ســـاغ بوونوەیش، كوردە غیـــرە مژوونووســـانی كردوویان. بـــم، لنو مژوو نووســـانی نتوەكانی دەوروبر زۆر ب برنامو دوور ل زانســـت خریكـــی شـــواندنی مـــژوو و نجوگرافیای كوردســـتانن، ساچندیـــن وتـــارو لكۆینـــوەو ونوە و دەكنـــودەكرب بكتبردەســـتی نوەی تازەی كورد، كتبی لكۆینـــوەو لمجـــۆرە شـــواندن ب ئوەی شارەزایان و الینـــی پیوەندیـــدار وەكـــو زانستی ب شـــوەیكی پویست وەمی ئگر بدەنوە، وەمیان ھوكانـــی شـــواندنی مژووی كورد نادرتوە، ئوا پشـــتگیری ئو زانـــاو لكۆرانش ناكرێ، كـــ لبـــارەی مـــژوو و كلتوری كوردەوە ب زانســـتیان دەكرن، لم ســـانی دوای ھوی جوان و زانســـتیانش دراوە و كتبـــی

زانســـتیان بـــاش چاپكراوە، كبشـــكی مژووی كوردیان ســـاغ كردۆتوە! بۆ نموون (كردان پارس و كرمان) لكۆینوەیكی زانستی و دســـۆزانی برز (د.جمشـــید بزمانی كـــ كیـــش)ە، صداقت فارســـی ل ئران شـــش حوت ساك لوە پش (انتشارات سالح الدین ایوب) چاپی كـــردووە، كل (١٩) بـــش، پكھاتووە، لم نۆزدە بشـــدا بـــ دوورو درژی ناوچكانی كوردەكانـــی باســـی (پارس و كرمـــان) دەكات لپش ھاتنی ئیســـالموە، تا رۆژگاری ئمۆ لو كتبدا لكۆر باسی ھۆزە كـــوردەكان دەكات، ك ھر دا ژیاون، لم ناوچانوە لكۆنلالپڕە (١٨)دا لژر ناوی (ئردشیر پاپـــكان، كرد نژاد) واتـــ (ئردە شری بابكان_ی نژاد كورد) ئوە روون دەكاتوە، ك ئردەشـــری بابكان دامزرنری ئیمپاتۆریتی ساســـانی كورد بـــوو، ل ھۆزی گورەی (شبانكارە_شـــوانكارە)ی ش بمئ ،وەی ساسانكورد و نپشت بستن ب سرچاوە فارسی كۆنكان، ھرچندە رەبییع و ئم راســـتیی زۆر لمـــژەو زۆر

ســـرچاوە و نـــووس مـــژوو باسیانكردووە، بم لكۆینوەو ساغكردنوەی جاركی ترو لالین لكۆلرەوەیكی غیـــرە كورد و نۆژەنكردنـــوەی بابتكی كۆن، ،یكورد گرنگی خۆی ھ مبۆ ئچونك ئستاش لنو لكۆرانی كورد برزانی ئاوا ھن، ك ئم ر بۆیھ !یان قبووڵ نییراستییئم كتبو زۆر كتبی ھاوشوەی و خوندنـــوە شـــیاوی مـــئوەرگانن، بۆ ئوەی نوەی نوێ بتوان ل رەوتی مژووییوە پشت رچاوانم ســـزانیارەكانی ئ ب ی، كبانم كتر ئگئ ،ستببزانســـتیان باس ل مژووی كورد دەكن، لنوەندی رۆشـــنبیری و ئكادیمی كورو گرنگیكی شیاویان پنـــادرێ، ئوا ھنـــدێ كتب و لكۆینوەش، ك راستی مژووی كـــۆن و نوی كورد دەشـــونن، ونـــن و دەكوانیش چاپدەكرئژردەســـتی خونـــدەواری كورد، كچی ببدەنگی لنو كتبخانی

كوردی جگای خۆیان دەكنوە. بـــی (حقیقـــكت :بـــۆ نموونـــو نووســـین كـــ الســـومریین) لكۆینـــوەی بڕز (دكتۆر.نائل ی (٢٠٠٧) لســـا حنـــون)ە و لدیمشق و سوریا چاپكراوە، ئم كتبش ل (٩) بش پكھاتووە، لكۆر ئســـتا پرۆفیســـۆرە و پسپۆرییكی ل زانستی شونوار ناســـیی، لم كتبـــدا لكۆر باس ل مژووی كۆنی كوردستان گب راق دەكات و پشـــت بو عبزمارییكان و سرچاوە كۆنكان باســـی زۆر بابتی گرنگ دەكات،

لوان مژووی شـــاری (ھولر_(كركووك_كركوك) و ئربیـــل) و زۆریتـــر، كـــ ل نووســـینی مژووی شون و شارەكان بگی نووسراوی ھناوەتوەو رای خۆی نووســـیوە، كـــ ناتوانین گرنگی كتبكـــ لبرچـــاو نگریـــن، لزۆربـــی بشـــكاندا، بـــم وەستگای ھج موەی بۆ ئئلكردنو لـــ وردبوونوەی ئم تیۆرە تازەیی ك دكتۆر ل بارەی ناوە، كوە دایھكانرییســـۆم ،ر رای وایكۆی لككورتییبك (سۆمر) میللت نیی و سۆمر جـــۆرە زمانك لگـــڵ داھنانی نووســـین لالیـــن ئكدییكان داھنـــراوە!! كـــ من لـــرە لم م بارەیوەدا رای خۆم لینكۆل

روون دەكموە.ھرچندە لســـرتاوە دەب ئو راستیی بنووسم، ك من پسپۆڕی مژوو و شـــونوار نیم و زمانی سۆمریش نازانم، بم ب گورەی توانای خۆم ل رووی مژوویوە، ب پشـــت بســـتن برای مژوو نووس و لكۆلرانـــی ئم بوارە ھودەدەم ئوە بســـلمنموە، ك ســـۆمرییكان ئو میللتن،

ســـریان كوردســـتانوە لـــھـــداوەو نووســـینیان داھناوە تـــوە چوونكوردســـتان و لـــ ـــراق و كوردیش لخـــوارووی عھموو میللتـــان زیاتر میراتگری ،كانرییســـۆم راســـتقینی ك ،نیی و مانایـــویش بـــئبسر كاریگریان سۆمرییكان بـــووە، بن میللتانـــی ترەوە تایبتـــی میللتانـــی دەوروبر، چونك ســـۆمریكان گاریگریان مرۆڤایتیوە ھمـــوو بســـر شارستانیتكیان ئمۆ ھیو بوەت شارســـتانیتكی مژوویی جیھانـــی ھمـــوو مرۆڤایتـــی، ھـــر ئـــم میللتش ریشـــی مژووی خۆیان ھی و برھمی كـــن، كــــــژوو و جوگرافیایمكوردســـتانو ئم جوگرافیایش مژووەكشـــی ھر لووە سری

ھدەدات.ل قویی مژووەوە:

زاناكانی شونوار ناسی و مژووی كۆن و مژووی مرۆڤ لسر ئوە كۆكن، ك ئشـــكوتی (شاندەر) ر بی (برادۆســـت)ی سناوچ لشـــاری (ھولر) و ل كوردستان. كۆنترین و دەومندترین ئرشیفی وتشكم ئر ئھ ،تییمرۆڤایدە:"ھموو لبارەیوە سۆلكی ك لتوتن و شارستانیشـــكپ تھاتوون وتشكم ئدەرگای ئدەرەوە" ئمش ب پشـــت بستن كلســـر لكۆلینوانی بـــو ئســـكبندی ئـــو (٩) مرۆڤـــی (نیاندەرتای ئشكوتی شاندەر) كردوویانـــ، كـــ زەمنكی بۆ (٦٠-٦٥) ھـــزار ســـاڵ پش زاین

بـــدواوەش دەگڕتـــوە، لوە وات لـــ (٦٥) ھزار ســـاڵ پش یم ناوچۆ، ئموە تا ئزاینیل مرۆڤ خای نبووە و ژیان ھر بردەوام بووەو ئو پشكوتن و شارســـتانیتی لكۆر سۆلكی باس دەكات ھر بـــردەوام بووە نپچـــاوە، تا دەگاتـــ كۆنترین كگی كشتوكای و كۆنترین گوند ل بریتیی و كۆنترین شـــار، كگوندی (چرموو) شـــاری (ھولر لســـر ھولریش _ئربیـــل) بۆ یونسكۆ ركخراوی پشـــگیری جیھان كۆنكانـــی شـــونوارە (٦) وات ،زار سانی (٨) ھمتھزار ساڵ پش زاین دروستكراوە ك بوەی دروستكردنكشـــی و ل (ئینســـكلۆپیدیای بریتانی)دا سۆمرییكان باپیرانی ھاتووە، باپیرانی وات درووستیانكردووە، چوونـــ پـــش ســـۆمرییكان خوارەوەی عراقـــی ئمۆ، ئوا مژوونووســـش ئو رای ئگر لبیر نكین، ك دە:(ل شش ژوو لش زاین مزار ســـاڵ پھزنجیرە چیاكانی زاگرۆس، ل باسی كورد زیاتر باسی ھیچ میللتكی ر لگئ ترمان بۆناكات) باشـــ

شش ھزار ساڵ پش زاین شاری ســـۆمرییكان باپیرانی ھولر دروستیانكردب و سۆمریكانیش ك دەنووسژوو نووســـوەكو مســـۆمرین، كورد بلیـــن ناب)دەب بن ســـۆمریكان كوردن) ئگـــر ســـۆمریكان كـــوردن و زنجیرە چیاكانی زاگرۆســـیش ل ش زاین لزار ســـاڵ پش ھشباســـی كورد زیاتر باســـی ھیچ میللتكـــی ترمـــان بۆ نـــاكات، كواتـــ ســـۆمریكان برھمی بردەوامی مرۆڤ نیاندەرتاكانی ئشكوتی شـــاندەرن و كوردیش ئمـــۆ میراتگـــری رەوای ئـــم ن، كم مرۆڤانــــــژووە و ئـــم دەرەوە تـــا دەگاتـــشـــان لـــسۆمرییكانیش و سۆمریكان مژوویان بۆ شـــش ھزار ســـاڵ پش زاینی دەگرتـــوە زۆریش داھنانی نووسین ھبوون، پش ك نووســـین لـــ (٣٢٠٠)ی پش زاین ھر ســـۆمرییكان خۆیان دایان ھنـــاوە، (د.نائـــل حنون) ل تیۆرەكی خۆیدا (ســـۆمری) بوزمانـــ دادەن، كـــ ب ئلف ری نووســـراوە، واتی سۆموب ،ك نییتزە میللڕو بڕای ئببناوی سۆمر ئوەی ھی زمان

.رییو نووسینی سۆمئگر پشـــتر بـــ زنجیرەیكی مژوویی باســـی مژووی میللتی سۆمرمانكرد، ئم باس پویستی مئ ك ،یگفتوگۆی زۆرتر ھ بھدەگرم بۆ بشی داھاتووی ئم لكۆینوەی، بم ل بارەی ئم ی، كرییسۆم زمان و نووسین(د. نائل حنون) زۆر پی لســـر دادەگـــرێ، دەگرنـــوە الی ئو یوەندیو پبـــاس ل ی كرایانزمانییـــ دەكـــن، كـــ لنوان زمانی سۆمری و زمانی ئمۆی كورد داھی، لـــ (د.تھا باقر) پیوەندی كباســـی دەگرنوە، نوان زمانی كوردی و ســـۆمری كردووە، بم دیارە ل رۆژگاری ژیانـــی ئـــو بڕزە، نووســـین لكۆینوە سلماندنی پیوەندی نوان زمانی كوردی و ســـۆمری ربكی سودەم كارراقی ئع لب بوو، ھر ل بارەی پیوەندی زمانی كـــوردی و ســـۆمری راو ن، كوەھینكۆنووســـین و لئـــو پوەیندی بـــاس دەكن و دەیسلمنن، بۆ نمون، لكۆری برز (مسعود ســـعید یاسین) بشوەی یھ لكۆینوەیكی چاپكراوە (١٩٩٩) ســـای كتـــب (الســـومریون، تری لژر ناوی من یكونون ان لـــم یكونوا كوردا) لكۆر ل توای لكۆینوەكی خۆیدا، ك (١٠٨) الپڕە ھوی داوە ل رگای پیوەندی زمانی كوردی و زمانی ســـۆمریدا كورد بوونی

.نلمكان بسرییسۆملكۆر (مسعود سعید یاسین) ل گفتوگۆكـــردن لگڵ ئوانی، ك نیانزانیوە زمانی ســـۆمری ســـر ب چ زمانك و ھر ئوەش بوەت ھۆی ئـــوەی ھندك لو لكۆرانـــی، ك لـــ میللتی ریش كۆیوەتوە، ســـۆمریان میللـــت و زمانكیان بۆ ســـاغ نبتـــوە، لكۆر لـــ وەمی ب) دەنووس برزاندا، ئو ئوان ئو زمان نازانن، ك لنو ســـۆمری بزمانی زمانكانـــدا دەچی، ئوان ئو زمانیان لگڵ كردووە، براورد زمانی سۆمری ك ھیـــچ پیوەندیـــان بیكوە نییـــ، چ بوشـــ چ برزمان چ بســـینتاگس، زانـــاكان میللتی كوردیـــان لبیركـــردووە، ئـــو تانو میللڵ ئگل ی، كتمیلل ،شو خاكر ئسر لدەژی و ھئگر ھاتباو زاناكان لكاتی خۆیدا زمانی كوردی و سۆمریان براورد كردبای، ئـــو دەرگا دەكرایوەو ئـــو كشـــ دەبایـــوە، ئگر للیك ل رەگزی سۆمریكاندا ھی، ھۆكی ئوەی، ك زاناكان بۆ ئمـــكارە ئاوڕیان لـــ زمانی كـــوردی نداوەتـــوە) لكۆـــر

وە دەگرێ، كلـــ ر رەخنگـــئزانایان پنایان بۆ زمانی كوردی وا بۆخـــۆی لبـــردووە، ئـــنلكۆینوەكی زۆری بشـــكی پشت ب براوردی زمانی كوردی و و دەیان نمون ستری دەبسۆم ،kalu وە وەكو (كالـــۆننـــدەھگبۆ Gallabu، ئۆتۆoto، ئورو uru) لگڵ دەیان وشو ناوی تر، ئوە جگ ل پشین خۆشكردنكی باش ل رووی دەستووری زمانوە بۆ سلماندن و پشتگیری رایكانی خۆی ب شـــوەیكی زانســـتی، لبشـــی داھاتوو دەچین ســـر تیـــۆرە وەمدانـــوەی بشـــی ب حنون) دەســـتكردەكی(د.نائل پشت بستن ب دەق سۆمرییكان وەی، كئ وانكیش لشـــو ب تاونر خـــۆی وەریگدكتۆر ھ

سر زمانی عرەبی.باســـی یكمـــدا لبشـــی ئوەمانكرد، ك بردەوام (مژووی كورد) و (جوگرافیای كوردســـتان) دەشوندرێ و بچوك دەكرتوە، ل رابردووكی دوور ھتا ئستای بردەست، ھر ئستا لم بشی كشـــك ،راقدایڵ عگـــل ك رمی لگوە بردوو روویھـــ برۆژەڤ، ئوەی ك كورد ل عراق ماوەی ھشتا سا بدەستییوە دەناـــ و قوربانی بـــۆ دەدات، ئستا پاش نمانی رژمی بعس، زۆر ئاۆزتر و پ كش تر بووە، ئو ناوچانی، ك رژمی رابردوو داگیری كردبـــوو، نكۆی ل كورد ل :دەكرد، بـــۆ نمونبوونـــی ننـــوان ســـردەمانی گفتوگـــۆی شۆرشـــی كورد و رژمی رابردوو، ل گفتوگۆكیدا، (تاریق عزیز)، ك كاربدەســـتكی برزی رژمی بعـــس بوو، روو لـــ كوردەكان ۆپتا دركووك ھك):دەكاو دەلنوتكی تدا ب، بتمای مبن، چ رۆژكیش نوتی تدا نما، وەكو قپلك شـــقات فی دەدەینوە بردەمتان)، لم قســـیی تاریق عزیز بدەردەكـــوێ، ك رژمی ،رپرسو بر زاری ئسعس لبب كـــوردەكان دە:(ئم دەزانین كركـــووك خاكی كـــوردە، بم ھتا نوتی تداب و دەستمان نوتی كی ناتاندەینوە، بھتدا نما ھـــی خۆتان!!)، كچی لســـرانی گوێ ئمـــۆ ئگر عرەبی عراقی و راگیاندنكانیان بـــ روونـــی ئـــوە رابگریـــن، (شـــۆرش ئم ك بدەردەكوێ، یان بعس)زمانحای دژی بانگكورد دە:(ھتا ئگر كركووك (!!یمر ھی ئما ھدانوتیشی تن ستابی ئتانم دەســـئ وات یش بتاب یی و بشقات لكپقھی ئمی نازانن و ناماندەنوە!، راقی لرەبی عســـتا عی ئمئ ن: لوە دەیركووكـــبـــارەی كداھاتووكـــی نزیكوە، ل ھموو پارچكانی كوردستان، داگیركران لبارەی زۆری شاری ترەوە دەن: واتـــ زۆر ناوچ و شـــاری تری شك نكوردستان، دواجار دەكرو كورد دەیان سای تر، پیانوە

دەھژتوە و ناحستوە.* ل رەوشكی ئاوادا كورد بزۆر و زەبری چك، زەحمت بتوان ئم ھموو ناوچو شارانی كركووك ئاســـاك داگیركراون، بدەســـت

راستیی سۆمرییكان و گفتوگۆیك لگڵ دكتۆر (نائل حنون)دا

پاشــــكۆیكی مژوویی گشــــتیی، دەزگای چــــاپ وبوكردنوەی بدرخــــان دەریــــدەكات، ئــــم ژمارەی تایبتــــ بوەمدانوەی تیــــۆرە تازەكی د. نائل حنوون ســــبارەت ب ســــۆمرییكان و

دكتۆر مولود ئیبراھیم حسن وەمی دەداتوە ھینی ٢٠٠٩/٥/٨

دوو خوداوەندی سۆمرییكان ١-خوداوەندی خۆر ٢- خوداوەندی ئدەد- نوزی كركووكی ئستا

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

21

انست

ردكو

ی ۆن

كی

ووژ

مبننوە، باشترین رگا بۆ كورد، مژوویی گـــبب دەســـتگرتن نابردنـــكان و پو جوگرافییـــبرنامكانی رەشـــكردنوەی بۆ دیمۆگرافـــی بـــاری شـــواندنی ناوچـــكان، بھـــۆی (بعرەب توورك كـــردن و ب كـــردن و بـــفارس كردن)لرـــگای خباتی و مدەنی و یاسایی، لسر ئاستی كوردســـتان و ناوچك و ھموو جیھاندا، ب پنابردن بۆ یاســـا نودەوتییكان، ئمش پشوكی درژ و شارەزایكی چاكی دەوێ، لسر ئاستی ناســـینی مژووی كوردســـتان و تواوی جوگرافیای كوردســـتان و یاسا نودەوتی و

نونتوەیكاندا.* نناســـینی مژووی جوگرافیای كـــورد بھنـــد ھنگرتنیوە، لالیـــان كـــوردەوە ھر ئســـتا بگرمی و بزەقی بكشـــكوە ئگـــر الیكی دیـــارە، ئمش تـــودەك كتیرپرســـیاربسرشـــانی كـــورد خـــۆی، ئوا واندنم شنجامی ئی تر ئكشب ك ،دارەیـــرنامو بژینـــملدەستدارانی دەوروو برووداگیر ژە بم رانی كوردستان، زۆر لكوردی بـــردەوام كاری بۆ دەكن، ك دەریدەخات، مانـــئ ھموو گرنگی حقیقتی ناسینی مژوو و جوگرافیای كورد و بوكردنوەی ئم حقیقتان، ب زانســـتی و لسر ئاســـتی ئكادیمی و میللی ،ویستكی زۆر پۆ كارمدا، ئبۆی خســـتن رووی راســـتیكان لـــم بارەوەئرككی ھنووكیی ئم با ،یوەندیدارەكانپ نالیراســـتییش ب دـــی دەورو بر نب! چونك ئوا رۆژان بچاوی خۆمان دەبینین و دەیبیســـتین و و كسانك دەخونینوە، الین ھـــن ســـرباری داگیـــر كردنی خاكمان، ك (ئزیدی و شـــبك ورامی و زازاكان) بو لـــوڕی و ھكورد نازانن و دەیانوێ لكوردیان دابـــن، گرفتك لوە دای لنو لم ھندك ھتـــا كوردیـــش، دەزانن، بڕاست مئ كوردانش كشـــك ن، واتو كاری بۆ دەك كب ،دەرەوە نییـــر لـــھـــ گر چی بگئ ،ناوخۆشمانلمژوویكان ب واقیعی پشـــگیری ئمـــ دەكـــن، ك ئـــم ئزیدی و شـــبك و لـــور و ھورامـــی و زازاییانـــ، لـــ رەســـنترین كوردبونیان كوردن، بشـــكانی پویست ب ھیچ بگیك ناكات، ئگـــر چی زۆرترین و راســـترین

.ر دەستبژوویش لی مگب* گڕانوە بۆ سۆمرییكان.

* لوەتی شارســـتانیت گرنگ و لمژینكـــی ســـۆمرییكان بوو زاناكان دەركوتووە، جیھان تو میللگرنگی ئـــ ســـتی بھخاوەن (عق و دەست)ە كردووە، نوازەكانـــی و زۆر مـــرھبكاركردنی ئم (دەســـت و عق)ە كوتووەت بر دەست، لكۆینوە لرەگز و خاككیان زۆر زانا و الینی بخۆیوە خریك كردووە، تا ئســـتا چندی تیۆر لبارەی رەگز و خـــاك و بنچكیانوە ھاتوونت برھم، برز دكتۆر كتبی ل ئلماجـــدی) (خزعل (متون ســـومر)و ل الپڕە (٢٩)دا م تیۆرانك لندلكاری بۆ ھھكـــردووە، بـــم شـــوەی لدوو یك ریزیـــان دەكات، منیش ھر ی وەك لكرەبییوەی عشـــبكتبكدا ھاتووە، دەیانگوزموە نو ئـــم لكۆینوەی، ئویش تیۆرەكـــ ناونیشـــانی تنیـــا

دەنووسینوە.١- االصـــل األناضولـــى (آســـيا

الصغرى).٢- االصل الوسط آسيوى (االصل

صينى السومرى المشترك).٣- االصـــل االيرانـــى و جيبـــال

زاكروس.٤- االصـــل الســـندى (ھاربـــا و

منھجودارو).٥- االصل الخليجى (دلمون).

٦- االصل الجزيرى (عاد).٧- االصل المتوسط (اال يجبون).

٨- االصـــل الشـــامى (ســـوريا و فلسطين).

٩- االصل االوربى (الھنكارى).(الرافدين ١٠- االصـــل العراقـــى

المحلى).زاناكان ب مبست و ب مبست (بگرە و بردە)كی زۆریان كردووە، لسر قسی خزعل ئلماجدی، "ھیـــچ الیكـــی ئـــم زەویییان ن بیكوە، تـــا نشـــتۆتھنبنچی سۆمرییكان"، و خاك بم دواجار بم ھموو راو تیۆرە لك جیـــا و لك دوورە، ھندەی تر ل راســـتی دوور كوتونتوە كارەكیان ئاۆزتر كردووە، ئگر وانیینمـــوو تم ھوردی ئ ببخونینوە و براوردیان بكین، بۆمـــان دەردەكوێ، كـــ تیۆری (االصل ایرانی وجبال زاگروس) لھمووان بگی بھزترە و (جبال زاگروس)یش ل ھمووان واقیعیتر دارترە، ك گژوویی تر و بو مناموێ لرە، ئوەی ل بشـــی ل ،وەیینكۆل ئـــم یكمی بارەی رەگز و وتی سۆمرییكان نووسیووم، جاركی تر دووبارەی بكموە، بم الی من ل ھمووان سیرتر و الوازتر، تیۆرەكی برز دەنووســـ (د.نائـــل حنون)ە، ك(سۆمر زمانكی داھنراوە، نك

میللت و خاك!!).* پشت بستن ب قوڕ و برد.

* لپاشماوەی كاری عقل و دەستی سۆمرییكان، برد و قوڕكی زۆر بگن ك ھموویان بجماوە، بۆ بوونی میللتك، ك ئســـتا وەی، كر ئسبان لزانایان تب (ســـۆمر)یان ناو دەین، ھر

ئاواشیان ب دنیا ناساندوون.* (د. نائـــل حنـــون) لـــ الپڕە "١٣"ی كتبی (حقیق السومرین)دا دەســـتمان دەنووســـ:(كاتك بـــ برنامـــی دروســـتی كاری وە، روو بســـتوە بزانســـتیرووی كاركی چـــاوەڕوان نكراو بووینـــوە، ئویش ب ســـادەیی ئوەبـــوو، ك ھیـــچ بگیك نیی، ك میللتك ھب بناوی "سۆمرییكان"، جگ ل زمانك، ن بكانی دەیكندیتمتایب كـــزمانی قســـكردن، بـــوە دەكرێ ســـۆمری لالیـــن میللتكوە دانراب، زمانكیان ھر چییك ب)، كچـــی (د.نائل حنون) ھر ل الپڕەی پشودا ل بارەی كاری دەنووس:(باشترین زانســـتیوە ربازی نووســـین ناتـــ ئنجام گدوو جۆر ب ر پشـــت بـــگئنبســـت، ئویش نووســـرا و پاشـــماوە)ن، كچـــی دكتۆر ھر خۆی ب دوو ئاســـتی جیاوازكاری پاشـــماوە) (نووســـراو لســـر كـــردووە، جارـــك پشـــتی بو نووسراوان نبستووە، ك كۆنن و باس ل زمان و خاك و میللتی دەكن! جاركیش ھاتووە سۆمر زمانی (نووســـراو)ی سۆمری بۆ تینـــاوە، كردوویكارھوە بئ

بگ تا بیسلمن، ك (سۆمر) (زمان!!)كی داھنـــراوە و میللت نیی، ئمش تواو ب پچوانی ئـــم (نووســـراو)انی، ك خۆی بۆ كاری زانســـتی ب پویستیان دەزان، بخۆ چیر كردنوەیكی زۆرھوـــی داوە تیۆرەكی خۆی

.نلمبسســـدەی شســـتكانی لـــ *نۆزدەھمـــوە، پـــاش ئـــوەی كتبخانـــی نووســـراوەكانی خوندراونوە پانیبال" "ئاشوور خت و زمانكان ناسراون، زمانی لگڵ دەركـــوت، ســـۆمریش خوندنوەی زمانكشـــیان رۆژ ب رۆژ پتر شارستانیت كشیان ئاشكرا گشـــكانی خۆی نالی تم شارســـتانیڵ ئگكـــرد، لپرسیاری رەگز و وتیش سری ش چوونتی پت وتایبدا، بھخوارەوەیان، ئیتر ئم پرســـیارە ھتـــا ھـــات وەمی جیـــا جیای كانیش لمیداكرد، وەبۆخۆی پ

دوو چاوگوەسرچاوەی دەگرت:یكم: ئوانـــی، ك بگورەی ئو سرچاوانی لبر دەستیاندا بوو، ھندكیان لسرچاوەكان، ئاوا نبـــوون كشـــیكی ئوە كۆن و گرنگی پ ســـاغ بكرتوە،

ھندكیشیان كوتبوون ژر ئو رایانی، ك مبســـتی سیاسیان ل پشـــتوە بوو، جگ لوەش، ك ئم لكۆران ب شوەیكی راگوزاری و دوور ل لكۆینوەی وات ،نم الیزانستی گرنگیان ببنچ و نیشتیمانی سۆمرییكان

دەدا.دووەم: ئـــو لكۆروان بوون، ك كاریان بۆ ئو ئامانج دەكرد، ش دەســـت بپ شـــتر واتپ كلكۆینوە كردن دەستنیشـــانیان كردبـــوو، ئمانـــش ھندكیان خۆیـــان بـــوە خریـــك دەكرد، نن، كلمبســـ و رایـــئـــ كسۆمرییكان ل رەگزكی ترن و یناوچ ئم نیشتجی رەگزی

نین، ھندكیشـــیان لـــ ھوی ئوە دابوون، ئوە بســـلمنن، ك سۆمرییكان ل دەرەوەی ئم ناوچی و یكك لم وتانوە ھاتـــوون، كـــ دكتـــۆر خزعل

ئلماجدی باسی كردووە.بـــم چونك ســـۆمرییكان *میللتكی رەســـنی ناوچكن و خاوەن زمان و بنچ و نیشتیمان و زمانی رەســـنی خۆیانن، رۆژ ب رۆژ پاش دەیان ســـاڵ و دەیان لكۆینوە تپ و تۆزیان لسر خۆیان داتكاند، ب رەنگ و رووی دەركوتن، راســـتقینی خۆیان چۆن پـــاش چندین ھزار ســـاڵ ب رەســـنكیان تشارستانی

رەنگ و رووی خۆی دەركوت. * میللتكی تر:

رای حنـــون) (نائـــل دكتـــۆر دنتـــوە ھینكـــس) (ئـــدوارد بزمـــاری دەنووس:(نووســـینی

میللتكی جیا ل ئاشوور و بابل دایھنـــاوە، ھر خۆیان بكاریان ھناوە و زمانی خۆیان پ تۆمار شـــتر لپ تومیللكـــردووە، ئ.(بوون ج ئاشوور و بابل نیشت

ھر خـــۆی (نائـــل حنـــون) ئم رایـــی ھنكس پســـند دەكات و قبوڵ فیكرەیـــ دەنووســـ:(ئو دەكیـــن، دە دە: ختی بزماری بۆ ئوە داھنراوە، ك بۆ زمانكی تر جیا لـــ زمانی ئاشـــووری و بابلی و ئكدی پ تۆمار بكرت، باش ئو زمان میللتانی ئاشوور و بابـــل ئكد دایـــان نھناوە و پش ئـــوان میللتكـــی تر، بۆ زمانكی تر دایھناوە!! باش ئی ئو سۆمریی كاتك پش ئوان ژیـــاون و نووســـینیان داھناوە، باش دەكرێ نووسین بۆ زمانكی تر، جگ ل زمانی خۆیان زمانی ســـۆمری دابھنن؟! زمانی خۆیان

زمانی سۆمری بووە.(د.نائل حنون) ئگر ھودەدات و دەیوێ سۆمر بكات ئو زمانی، ك نووســـینی بۆ داھاتـــووە پی نووســـراوە و سۆمر ل میللت و وت، وەال بن و بیكات زمانكی داھنراو، ئوا ناتوان رۆی ئو میللتـــ رەشـــبكاتوە، ك ئم

نووسینیان بۆ یكمجار داھناو نووســـیوە، كو زمانی خۆیان پبۆ ئمو بۆ مژوو نووســـان ئو میللت گرنگ، جـــا ھر ناوكی لبنرێ، ك وەكو زانراوە، زاناكان ئو میللت ب سۆمر دەناسن، با (د.نائـــل حنون)یش، ئمی قبوڵ

.بن* (د.نائل حنون) ب ئوەی مبستی ب بوەی، ك دە:(نووســـین و زمانی سۆمری پكوە داھنراون) بم رۆی ئـــو میللت داھنرە زۆر گورەتـــر و گرنكیر دەكات، بوەی كـــ داھنانـــی زمانك و یكمجار، بۆ پكوە نووســـین ی، كتو میللپـــاڵ ئـــ دەداتدەیوێ رەشـــیان بكاتـــوە، ئو كن، زیاتر لرنچ داھ تـــمیللپنج ھزار ساڵ لمو پش (زمان

و نووسین) پكوە دادەھنن!!؟* بابزانین ئو میللت داھنرە ل كووە

ھاتوون؟:* (د. عبـــدول وەھـــاب حمیـــد رەشـــید) ل كتبی "حضارة وادي الرافدین"دا دەنووس:(پاش ئوەی وەی دەستشزەكانی ژیان برەگباكوری ل بشـــری دەســـتی وت- كوردســـتان- لـــ دایـــك بوون، مزنترین شۆرشی ئابووری تاجی مرۆڤایتـــی مـــژووی للسرنرا (كشتوكال) و دەركوتنی گوندی كشـــتوكای، تا برە برە برەو دەشتی باشوور درژ بوەوە، واو لن و تكی رەستشارستانیخوارووی خوارەوەی باشووری دوو رووباران سری ھدا، (.....) تا شارستانیتی دەنووس:(باپیران قـــوڕ دروســـتكرد) ل خۆیان لمژووی خۆیان لسر قوڕ نووسی: ئوان بـــوون ك وایان كرد مرۆڤی ھاوچـــرخ بتوان مـــاوەی پنج ك ،ی رابردوو ببینزار ســـاھئو ماوەیش ماوی نوان ئستا و شارستانیتی سۆمرییكان وەكو دیـــارە، (د.عبدول وەھاب حمید رەشید) ئم رایی (ئندری بارۆ)ی ل كتبی "مقدم فی التاریخ" تھا باقـــر وەرگرتووە، بـــم ئمی لم نووســـیندا بدەر دەكوێ، ئوەی، ك سۆمرییكان نوەی ئو دەســـت دەســـت بشرییی باكوری وت كوردســـتانن، وەكو شیان، لكتت و شارستانیمیللشۆرشی مزنترین شارستانیتی ئابووری كشتوكای و ل یكمین گوندی كشـــتوكای (چرموو)ەوە ســـرچاوە دەگـــرێ، ھـــر ئو لكۆـــرە دەنووســـ:(بمجۆرە كوردستانی عراق شانۆی شۆڕشی كشتوكای بوو، پش ئوەی ئو بكات بوروپا ھرەو ئبـــ بایھزاران ســـاڵ) دیارە ئوەش ساغ مزنی و شۆرشـــئ بوەتوە، كشـــتوكال ل كوردســـتان سری وە چوەتـــشـــوـــداوە، لھخوارووی عراق و ل كشـــتوكای بۆتـــ كشـــتوكای بارانییـــوە ئاودری، لسر قسی د.خزعل

ئلماجدی.* دكتـــۆر عبـــدول وەھاب حمید ئنجامانـــی، لـــو رەشـــید، كـــ للكۆینوەكـــی خۆیـــدا

بدەســـتی ھنـــاوە، لـــ الپڕە دەنووس:(پاشـــماوە "٢٢٧"دا ئاشكراكرد، ئوەیان مژوویكان ناوچـــ ئشـــكوتكانی كـــعراق، باكووری شاخاوییكانی پتر ل لماند، كـــوەیان ســـئ(١٢٠) ھزار ساڵ لوەپش مرۆڤی كـــۆن لوناوچیدا ژیـــاوە، دە ھزار سایش زیاترە، ك مرۆڤی ئشـــكوت ژیانی دەشتی كراوەی دەست پكرد، سركوت لوەی، كـــ مرۆڤایتی لـــ كۆكردنوەی برھـــم بگوزتوە، بۆ چرخی خـــۆراك، ھنانـــی برھـــم كوردســـتانی ناوچكانی بوەش عراق، بوون نوەندی شۆرشـــی كشـــتوكای، ئو شۆرشی پاش (٣٥٠٠) ســـاڵ گیشـــت ئوروپا، بم شوەی پیوەندی بردەوامی كوردستان ئشكوتكانی مرۆڤی دواجار دەگات خـــوارووی عراق و ل مژووشـــدا بناوی (سۆمر) دەناســـرێ. ئو ســـۆمریانی، ك بردەوامـــی نتوەكانی پش مـــژوون، لـــ دوو رووبـــاران، شارستانیتی حسون و سامرا و حلف ل باكوری عراق و عبیدی باشوورن، ئوان ل باكوری عراق ھاتن خوارەوە، لـــ ناوچیك

نیشـــتج بوون، كـــ زۆرتر را لســـر ئوەی، ك بســـۆمر دەناسرا، ئوەی ك سۆمرییكان لمژووی دواتر پیوە ناسراون، لسر قسی مامۆستای سۆمری ناس (د.فـــازل عبدولواحد) ھر ســـعید (مســـعود لكۆریش رەگرافم پدوای ئ یاســـین) لدەنووس:(سۆمرییكان ل باكوری عراق، ب تایبت ل كوردســـتان لوسردەمش چوون خوارەوە، ،بوو ناوی سنوور بك نشـــتوات ســـۆمریكان كریشكیان كوردســـتان ئشـــكوتكانی بۆ دەگرتـــوە، لناوچـــ گلك ســـوڕاونتوە، ھموویان بھی خۆیان زانیوە، ئو سۆمریانی، ك دواتـــر وتكیـــان ب وتی (ســـۆمر و ئكـــد) ناودەبردرێ لســـردەمی بابلی كۆندا، كچی (د نائل حنون) ب ســـۆمرییكی دە: زمانی ســـۆمریی و وت نیی، كچی بۆ وتی ئكد ھیچ نا و دەیوێ ئم وتی سۆمر و وتی ئكد، ھردووكی بیك البنر بتی سۆمو و ت بزانوو سۆمر ب زمان بناس ئكدیش ب وت، كورد ل مژە گوتوویتی

(بانك و دوو ھوا!!).* ھر بۆ ئـــوەی خونـــدەوارو بزانن، برزەكانمان لكۆـــرە ك (د.نائل حنون) چۆن لكۆینو زانســـتییكی خۆی برەو ئوە دەبـــات، ك رای خـــۆی ب ناڕەوا بسلمن و سیری ئم ھبژاردن ژەیم روە و ئینـــكۆم لو ئ

بكن.* دكتۆر ئو دەقانی، كباســـی -٧٠٤) ســـنحاریب شـــرەكانی ٦٨١ پ.ز) دەكـــن، كـــ ھرخۆی وەرگان و باسی زیاتر ل چواردە وتـــی جیا جیای كـــردووە، لو دەق چند جاركیش باسی وتی سۆمرو ئكد كراوە، ھتا وتی ئكد بتنیـــاش ناوی ھاتووە، وەك ئـــوەی وتی ســـۆمریش بتنیا ھاتووە، لنو ئم دەقو ئم چواردەجـــار ناوھنان تنیا وتی ســـۆمر بـــوت نازانی و سۆمر ب میللت نازان، كچی ت و بو موو بـــوانـــی تر ھئمیللت دەزان گومانیان لناكات،

وت و میللتكانیش ئمانن:١- وتی كاردۆنیاش.

٢- وتی بابل.

٣-وتی ئیالم.٤- وتی كاشییكان.

٥- وتی یعسوبجالیین.٦- وتی ئلیپی.

٧- وتی مدیی دوورەكان.٨- وتی ئاشوور.٩- وتی میلۆخا.

١٠- وتی میسریكان.١١- وتی پارسوا (فارس).

١٢- وتی بت- ئادینی١٣- وتی ئكد.

١٤- وتی سۆمر و ئكد.ھندك لم وتان چندین جار بناوی وت دووبارە بوونتوە، وە جگتـــی (ئیالم) ئـــوەكو ولوەی ناوی زۆر شارو پایتخت و چیاو قكراوە، (د.نائل) بۆ ئوەی

تیۆرەكی سربگرێ، ھموو ئو وتانـــ بوت دەزانـــ، تنیا ســـۆمر نب! ئوەسۆمر ئگر لگڵ ئكدیش پكوە، بشوەی وتی (ســـۆمر و ئكد)ھاتبت، ت دەزانو بـــ دەككوە ئئـــ

سۆمر ب زمان و نووسین!!؟.* ھر لم شڕنامیی سنحاریب و لستوونی پنجم و دری ژمارە

(٣٠،٢٩)دا دكتۆر وای وەرگاوە. كیان دانا، كر كورسیس٢٩" ل"

.و نییشیاوی ئ"٣٠" سركردایتی وتی سۆمر و

ئكدیان دایوە دەست.* دیارە، كباسی پاشایكی تازە دەكا، ك حوكمی وتی سۆمر و ئكدی پ سپردراوە، ئوەی بۆ ئم گرنگ لرە (وت)ی (سۆمر و ئكد)ە، ك وەكو دیارە پاشـــا دەبت پاشای وت ومیللت، دیارە وتكش وتی سۆمر و ئكدە و میللتكش میللتی سۆمر و ئكـــدە، چونك ئگر ســـۆمر ،زمـــان" و "نووســـین"ی بوای"ئـــوە دەبوای بنووسن:(پاشـــای زمان و نووسینی سۆمر و وتی ئكد!!)، كـــ بۆ بختی (د.نائل) ئوەیان نكردووە و ئوان بوایان ب میللتی سۆمر و وتی سۆمر

و زمانی ســـۆمر ھبووە، وەك ئوەی لزۆر دەق و لزۆر سردەم بوەن میان نووسیوە، ئمئدكتـــۆر ئم نزانـــ، بم ئم برزە باسی شتك دەكات لگڵ وشتجا با ئ ،ی بگونجتیۆرەكلگڵ زانســـت و واقیعیش یك

نگرتوە.و لكدانـــوە بـــۆ ھـــر *ھوەشـــاندنوەی ئم رستی و (ســـۆمر) ناوی بتاكردنوەی ل مانای خـــاك و میللت دكتۆر دەنووس:(نازناوی وتی سۆمر و ئكد)بۆ مبستی ناوی جوگرافی و نتوەیـــی بـــكار نھاتووە، رۆیشتن دەست مبست ھندەی بسر ئو ناوچیدا، دیارە ئم رســـتی وتی ســـۆمر و ئكد بۆ ھزارەی ســـیمی پش زاینی دەگڕتـــوە، دكتـــۆر ئوەباش دەزان، ك سۆمرییكان پیچش ئكدیكان لـــم ناوچی بوو، ت دەزانمیللـــ د بكچـــی ئكو خاككیـــان بـــ وتی ئكد، بم سۆمر دەكات زمانكی تازە

داھنراو!!؟.* (د.نائل حنون) پڕو بای زۆر بۆ تیۆرەكی خۆی دروســـت دەكات، سیفتی نتوە و وت ل سۆمر دەســـنتوە، ناوكی دەستكردی خۆی بۆ دادەن بۆ مبســـتكی تایبت، دكتۆر دەنووســـ:(بم زمانـــی ســـۆمری زۆر بگمان بدەستوەی،بۆ ئوەی بن: ئوە زمانك ئكدیـــكان دایانھناوە بۆ نووســـین، پش ئوەی بتوانن نن!! چونكدی دابھكـــزمانی ئنبووە ئـــوە ســـۆمری زمانی رە گرافم پـــبكرێ) لی پقســـپناداوە، مبستی زۆر (د.نائل) ك نییشت :وێ بكیان دەیكیب ناوی میللتی ســـۆمر ئوەی تو میللدە، ئكتی ئمیلل یھئكـــدەش ئم نووســـین و زمان و شارســـتانیت دەومنـــدەی داھنـــاوە، دواجـــار دەب ھموو الیك ئـــوە بزانن، ك ئكدیش ســـامیین و ئـــوە ســـامییكانن خاوەن ئم مـــژووە كۆن و ئم

شارستانیت گرنگن!!!؟. ،ڕەگرافم پمی دكتۆر لبۆ وە *پنا بۆ پندكی سۆمری دەبین، و داھنانـــی لســـردەمی كـــنووسین، ئم پندە سۆمریكان ك ،وە گوتوویانوانبارەی ئلخوندەوار بوون و زمانی سۆمریان نزانیـــوە، پندەكـــ دەل:(ئو خوندەوارەی، ك زمانی سۆمری خوندەوارك؟!) چ ئوە ،نازانو (ئوە الل و دەبنگ ل ھونری نووســـین و گ ل ســـۆمری) و (ئوە دەم و پلت ل زمانی سۆمری نای) و (دەم و پللی گران لزمانی سۆمری ئو ناتوان بشوەیكی راست بكاری بن) وەك ئوەی، ك لالپڕە "٢٥"ی كتبی (ســـومر اســـگوره و ملحم)ی دكتۆر (فازل عبدول واحیـــد علی) داھاتووە، ندە رەخنم پرنجی ئر سگئئامزەی سۆمری بدەین، زۆر شت روون دەبتوە، چونك ئم پندە بۆسردەمی تازە داھاتنی نووسین

دەگرتوە، ١- باسی (ناســـخ) دەكات، واتئوكسی، ك شت دەنووستوە، من ب خونـــدەوار وەرم گاوە، چونك مبستی ل (ناسخ) كسی

خوندەوارە.٢- باسی زمانی سۆمری دەكات و

س جار دووبارەی دەكاتوە.٣- باسی ھونری نووسین دەكات، سۆمرییكان، پندەی ئم واتكســـی خونـــدەوار و زمانـــی و سۆمری و ھونر و نووسین لك جیا دەكاتوە، بوونی ھرسكیان نـــدەوار بســـی خوك كیـــل

.پیویست دەزان ،كندەوارچ خو * خونـــدەوار وات ،زانری نر زمانی سۆمگئدەكرێ بپی پندەك، كســـك خوندەوار بـــ، بم ئگر ئو

زەوی، خوداوەندی ئینلیل ب نا لری دەردەھریك بوو وەك گیا سمرۆڤ خ كاتئاسوودەییوە ل میللتی خۆی سۆمری دەڕوانی

ئینلیل خوداوەندی نتوەیی سۆمرییكان

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

22

زانری نندەوارە زمانی سۆمخوئـــوە چ خوندەواركـــ، لرەدا ئو پندەی ســـۆمری، نووسین و خویندەوار و زمانی ســـۆمری ،جیایان دەزان وە و بكدەكاتلب پچوانی راكی دكتۆر نائل، ك دەیـــوێ بیســـلمنی زمانی پكوە نووســـین، و ســـۆمری

ئكدیكان دایانھناوە!؟!. ری نووسین دەكات واتباسی ھون *ھونری نووســـین جیای ل زمان بپی پندەكـــ، بم بۆ ئوەی ب كسك بن:(ناسخ) خوندەوار دەب سۆمرییكان، لسردەمی ئو خوندەوارە زمانی ســـۆمری خوندن چونك ،بزان بڕەوانی و نووســـین كمجار لنو زمانی سۆمریدا داھنراوە، وات داھنری نووسین ب زمانی سۆمری بیری كردۆتوە، ئلف و بی نووسینی بـــۆ زمانی ســـۆمری داھناوە و لگڵ ئو زمانی گونجاندووە، بۆی بۆ خوندەواری ســـرەدەمی ســـۆمری و داھاتنـــی پندەك و ســـردەمی بابلی یكـــم و پاش نمانی دەســـتی ســـۆمریش، ھشتا زانینی زمانی سۆمری بۆ

خوندەوار پویست بووە، رییســـۆم پندە لـــم دواجار دەتوانین، چند خاك بدەست بنین، ك گرنگی زمانی سۆمری

دەردەخن:یكم: زمانی سۆمری، زمانكی پیرۆز بووە، پیرۆزیكشی لوە ھاتووە، ك مژووكی دوورودرژی ھبووە، ســـرەتاش وەك زمانی ســـری خوداوەنـــدان و ئایـــن ھداوە و دەق پیرۆزەكانی ئاینی سۆمریش بو زمان نووسراوە، ش بوو، كتـــو میللزمانـــی ئ

ئمۆ ب (سۆمر) دەناسرن. ،پیرۆزە ئاینیی م زماندووەم: ئپیویست بووە، ك ھموو كسك بوای ب ئایین و خوداوەندەكانی و زمانو ئـــ بـــری ھســـۆم

.بزانسیم: نوووسینی پیرۆز، یكمین جارە نووســـین دادێ و لنو ئم پیرۆزەشـــدا ھاتووە، بۆی زمان ك نووســـین بزانســـناكرێ كو زمانی ســـۆمری نزان، ئو ،كـــندەوارنـــدەوارە چ خوخوزمانی و دەزانـــ خونـــدەواری چونكـــ ،نازانـــ ســـۆمری زمانی ســـۆمری خۆی پیرۆزە و نووسینیش ھر پیرۆزە و بابتی

پیرۆزیشی پدەنووسرێ.چوارەم: ئـــوەی دیارە بپی ئم پنـــدە دەب، خوندەوار پشـــی ئوەی فری خوندنوە و نووسین چونك ،ری بزانزمانی سۆم ،بشتكی بگ نویســـت، زمانی سۆمری زۆر پش داھنانی ئلف و بی نووسین ھبووە، بۆی الی ســـۆمرییكان گلـــی و دەبنگی بووە، ئگر كسك بیوێ فری نووسین و خوندنوە بب و زمانی بری رەوان نكردنی سۆمقس ل ،رییوە پیرۆزی زمانی ســـۆمئ كان دەكات، كرییســـۆم وا لئـــوەی خوندەواربـــ و زمانی سۆمری نزان، ب گل و لی و

دەبنگی وەسفی بكن.* دكتـــۆر (نائـــل حنـــون) ئگر زمانی ســـۆمری ب زمانكی كۆن نازان و الی وای لگڵ نووسین ئكدیكان دایان ھناوە، ئگر وتكیـــان بـــ وتی ســـۆمر نازانن، ئوا ئوەش قبوڵ ناكات، كـــ میللتـــك ھبـــ بناوی ســـۆمر، بۆی دەنووســـ:(پاش ئوەی بۆمان روون بوەوە، لوی، ،ك نیییگشتر باسكرا، بپكبناوی میللتكی غریـــب كـــپكھاتی ســـر تھاتب سۆمر رووبارانی دوو وتی دانیشتوانی كۆن)، دكتـــۆر ئوەندە ل خمی تی، بۆییۆرەكلماندنی تســـئاگای لخۆنیی، ك لبشكانی تر چی دەـــ و چی وەردەگێ،

وە، كبیـــرە خۆی دەباتوە لئلكۆرانـــی تر چیـــان لبارەی نتـــوەی، و ســـۆمری زمانی و ســـۆمر وت، و ســـۆمر تواوی شارســـتانیتی سۆمردا

گوتوویان!؟!.* ھر لبارەی نتوەی ســـۆمر نمونیكی تر ل دەقكی سۆمری دننـــوە، ك ئو دەقـــ ھی دوو خوندەواری ســـۆمریی و ملیان كریكتر ناوە، ھر ملـــی یبل وەی تـــر دەكات، كی ئـــلۆم یركوارە، سندەواریدا كۆلخول

:وی تر دەئ كیان چی بكیتۆ گل و دەبنگی و زیندەوەركی

قوتابخان لتۆنخوندەواری، ئتۆ نزانكی

سۆمریدەستت سیرە، ناتوانی بجوانی

خام بدەستوە بگریتۆ بۆ نووســـین دەســـت نادەی،

ناتوانی دەرسكت بنووسیتوە.ئم گفتوو گۆی درژە و ل كتبی (سومر اسطورة وملحمة)دا بدرژی موەی بۆ ئم ئباســـكراوە، ب ك وەیئ ،ـــرە گرنگـــو بۆ ئدەنووس:(تۆ نخوندەواری، تۆ نزانكی سۆمری) وات دە تۆ كسكی نزانی نتوەی سۆمری، واتـــ لرە ســـۆمر راســـتوخۆ نتوەیو ئو نتوەیش خكی زاناو نزانی ھی، ئم كسش یكك ل نزانكانی ســـۆمر، ســـۆمری میللت، نك سۆمری

زمان!؟!.* دكتۆر نائل حنون ل الپڕە ١١٦ الســـومریین)دا بی (حقیقكت لباسی دوو لیستی پاشاكانی سۆمر دەكات، یككیان بناوی (لیستی پاشـــاكانی ســـۆمر) و دووەمیان لگش)ە، پاشـــاكانی (لیســـتی م دوو لیســـتوێ ئوەكو دەردەكزنجیرەی كباســـی گرنگن، زۆر فرمـــان رەوایی یكـــم دەكات، ھـــر لپش (الفاو)ەوە و باســـی پنـــج بنماـــ دەكات، ل پنج ماشـــار پاش الفاو بیســـت بنلرەش ك دەكن، فرمانرەوایی ناوی بنمایكی زۆر پاشایكی یكجار زۆر و ســـانكی زۆرتری حوكم كـــردن دەنووســـ، ئگر سرنج بدەین لم لیستان باسی (پاشاكانی ســـۆمر)دەكات، ناوی بنما دن، دیارە ل بنماش مبســـت بنماكانی سۆمرە، بر ھپاشـــای ســـۆم واتـــكدەب، پاشـــای وتی ســـۆمر و ،بریش ھتی سۆمپاشای میللبنماكانیش ھردەب بنمای

سۆمربن،* ئایینی سۆمر

ئـــوەی وەك *ســـۆمرییكان مـــژوو و نـــاس ســـۆمری لماندوویانســـ ناســـكان، شارستانیتن، كۆنترین خاوەنی شارستانیتیكشـــیان ھمـــوو ھبـــوو، خـــۆی بنماكانـــی لوان ئاینی ســـۆمری ئاینكی كۆنـــو (د.خزعـــل ئلماجدی) ئو ســـۆمری دەنووس:(ئاینی درەختی، ك ھمـــوو ئاینكان لوەوە پیدا بوون) لنو ئایینی سۆمریشدا، خوداوەندانی سۆمری ھن، ك دكتـــۆر نائل ھموویان دەناس و ژمارەیان دەزان، لنو خوداوەندانی ســـۆمریش، گورە خوداوەندی (ئینلیل) بوە ناسراوە، ك خوداوەندی نتوەیی سۆمرە، دیـــارە ئاینـــی ســـۆمر ئاینكی و درەختئـــ ،نـــدە كۆن بـــھبـــ، ك ئاینكانی تر لق و پۆپی ئوبن، ئوە نتوەی سۆمریش نتوەیكـــی كۆنـــ، لنو ئم ئاین كۆنش، خوداوەندكی كۆنی ،یكان ھرییوەیی ســـۆمتن ویـــش خوداوەندی (ئینلیل)ە لئباسی شارەكانی سۆمری (خزعل ئلماجـــدی) لـــ كتبـــی (الدین الســـومری)دا دەنوســـ:(ھندك ن، كری ھشـــاری تری ســـۆمبنما حوكمی نكردوون، بم شـــون و پایكی ئاینی گرنگیان ھبـــووە، وەك شـــاری (نفر) پیرۆزەی، رییســـۆم ئوشارە ك شـــاری خوداوەندی نتوەیی سۆمر بوو، خوداوەندی ئینلیل، ب (ئینلیـــل) ئو خوداوەندەی، خوداوەنـــدی كـــی وەك كـــنتوەیی خۆیان دەیانپرســـت و ئو خوداوەندەی، ك برپرســـی (بـــا و گیـــان و زەوی پاشـــاكان خوداوەنـــدی دەســـت)بوو، و

نتوەی سۆمر بوو. خوداوەنـــدی (ئینلیـــل) چونك *خوداوەندكی مزن و خۆشویست و رەسنی پرســـتراوی نتوەی سۆمر بوو، سیرك ل چامكدا سۆمرییكان چۆن ب خوداوەندی

نتوەی خۆیاندا ھردەن:وشی ئینلیل

ترەكب موت ئر ئاسمان كر بگئھاكا ل برزیوە بارانی بخوڕ دایكردرزانییوە ھوت ئر زەوی كر بگئ

خوارەوە ملك و ماڵ زۆر دەب لتـــۆ وشـــی ،وزاییســـ تـــۆ وشـــی

ویستییخۆشوشـــی تۆ برەكتـــ، برەكتـــی ژیانی

ھموو وتدیارە ل وشـــی (ھمـــوو وت) مبســـتیش وتـــی ســـۆمرە، ســـیرك ل (ئفســـانی ئینكی) وتی بـــ چۆن ســـۆمرییكان

خۆیاندا ھردەن:ھۆی سۆمر.

ئی وتی مزن.ئی مزنترین وت ل جیھان.

تیشك ھمیشییكان پیانكردووی.خك ل رۆژ ھتوە ھتا رۆژئاوا.

گوایی یاسا پیرۆزەكانتن.* باســـی ئوەمانكـــرد، ك ئاینی ســـۆمری كۆنتریـــن ئاین و ئو ئاین ئـــو درەختی، ك ھموو ئاینكانـــی ترلـــق و پۆپـــی ئو درەختن، ئوە دەب ئوەش بزانین ئگر ســـۆمر وەك نتوەیكی ناولنراو (سۆمر) ئوا تمنیان یان (گروپ) یان ب (وەتن) وەكوھر جۆركی تر باســـیان بكین، تمنیان بۆ شـــش حوت ھزار ســـاڵ پـــش زایـــن دەگڕتوە،

وات زەمنی دروســـتكردنی شاری م دەبب ،(ر-ئۆربیللـــۆولھ)ئوەش بزانین، ك ریشی مرۆیی ئم ســـۆمرییان بۆ مرۆڤكانی (چیاكانـــی زاگـــرۆس و ناوچی برادۆســـت و ئشكوتی شاندەر) تمنكی ئوان ك دەگڕتوە، ر بۆیھ ،یوە كۆنتریان ھزۆر لریشی ئاینكش زۆر كۆن، خۆ ئگر ئو سرەتا ئاینیی لبیر نكین، كـــ مرۆڤی نیاندەرتای شاندەر ل دەورووبری (٦٠-٦٥) ھزار ســـاڵ پش زاین پیەویان دەكرد، ئوەش ل شوەی ناشتنی مردووەكانیـــان دەركوتووە، ھر ئو سرەتا ئاینیی بردەوام بووە، لشـــوەی خوداوەندی دواجـــار (دموزی-ئنانا) وات عشـــتار و تمـــوزدا بدەركوتووە، ئوەتا (مۆرتغات) دەنووســـ:(دەموزی و باوەڕە، ئاینكی بناغی باوەڕی تباب بنمـــا ســـۆمری ئاینی نمرەكانیتـــی) كواتـــ دواجار دەگین ئو راستیی، ك (تۆ)ی ،یو (تۆ)یری، ئئاینی ســـۆمشـــاندەر، لئشـــكوتی كـــ ،ـــنیاندەرتا یكمجـــار بـــۆ

شاندەریكان رواندیان.لبـــارەی دروســـتكردنی مرۆڤ، بدوع خلف دكتۆر"یوســـف یھ "دەنووس:"ئفســـانیك باســـی ئوە دەكات، ك ھونری دروســـتكردنی مـــرۆڤ و میللتی ســـۆمر و رووەك و گیانلبر بۆ وە كتڕو خوداوەنـــدە دەگئـــترە، خوداوەنداتی خوداوەنـــدی ئفســـانك دە:" پاش ئوەی "ئینلیـــل"، خوداوەند"ئانـــۆ". "ئنكی ننخرساك"ســـر رەشیان دروستكرد"وات سۆمرییكان" گیا وە ڕوا، ئاژەزەویی زۆری لبچوار پیكانی ب شـــارەزاییوە

دروستكرد. خوداوەندان گرنگـــ لرە ئوەی مرۆڤایتی ھموو پكوە ھموو و گیـــاو گیانلبـــر و"میللتـــی دەكـــن. سۆمر"دروســـت

دروســـتكردنكش بۆ ســـرەتای دەگڕتـــوە، دروســـتكردنكان نـــك بـــۆ ســـردەمی داھنانی ســـۆمرییكان واتا نووســـین، لســـر ئـــو رایـــ بـــوون ھر لسرەتاوە"ســـۆمر"ییكان

دروستكراون. * لباســـی دروســـتكردنی ھموو (كون و بشرییت)دا خوداوەندی ئینلیل ل ئفسانی دروستكردنی (مـــرۆڤ)دا دە:(كاتـــی مـــرۆڤ خریـــك بـــوو وەك گیا ســـری دەردەھنا لـــزەوی، خوداوەندی وە لئاســـوودەیی ئینلیل، بـــمیللتی خۆی سۆمر دڕوانی)، لو ئفسانیشدا زۆر ب روونی باس لو پیوەندیی دەكات، ك لنوان ئینلیلـــی خوداوەند و میللتكی سۆمردا ھی، ئو پیوەندیش بـــۆ ســـرەتاكان دەگڕتـــوە، رەشید) وەھاب حمید (د.عبدول لـــ باســـی ئـــو ئفســـانیدا فســـانئ دەنووســـ:(ئو ســـۆمریی، وەك پشتر ھمای بۆكرا، پردە لسر بابتكی زۆر گرنگ ھدەداتوە، ك پیوەندی ســـۆمرییكانوە بنچـــی بباســـی یفســـانئ ئو ،یھبارانی كشـــتوكای سرەتاكانی دەكات، ئوەی لـــ باكوری وت دەستی پكرد، ھر لوكات ئینلیل ب ئاسوودەییوە ل میللتكی

دەڕوانـــت، ســـۆمری خـــۆی ك ،كـــی روونمایش ھمـــئئشـــكوتن و ســـۆمرییكان نشینكان و ئوانی بۆ یكمجار وە بتییـــژووی مرۆڤایم لـــكشـــتوكای بارانییـــوە خریك بوون، ئوان ھر بخۆیان خكی میزوبۆتامیـــان، رووبـــاران دوو ئوانی، ك گوندەكانیان ب درژی و پانی ب وتدا بوبۆتوە، ئم ،ژووییم فیكریـــ ردەوامییبپشتگیریكی تر دەخات بردەست، ك ئـــو ســـۆمرییكانن كوڕانی ی، كشینو پمین دەســـتكیل ئشـــكوتكانی باكـــوورەوە ل مرۆڤایتیان ھاتنـــدەرەوە، چرخی كۆكردنـــوەی خۆراكوە گواســـتوە بۆ چرخـــی برھم (كشـــتوكای خـــۆراك ھنانـــی بارانی) دواجار شـــۆڕ بوونوە بۆ باشـــوور (كشـــتوكای ئاودری) پش مرۆڤایتیـــان لچرخی و مـــژوو گیاندە چرخـــی مژوو (داھنانی نووســـین) لرە (دكتۆر عبـــدول وەھاب حمید رەشـــید) ژووییم لـــو ھكـــی تر ئجارئشـــكوتی نوان نپچـــاوەی و شارستانیتی سۆمر شاندەر سۆمر میللتی دەكاتوە، روون ئشـــكوت مرۆڤـــ بكوڕانـــی كانی كوردســـتان دەزاننشـــینرگـــ بۆ ئـــو رایی (ســـۆلكی) خۆشـــدەكات، كـــ دە:(ھموو شارســـتانیتك و پشـــكوتن لـــ دەرگای ئـــم ئشـــكوتی دەرەوە) وات دەر ھاتۆتـــشـــانشارستانیتی ســـۆمری قۆناغی كـــ ،یتشارســـتان دووەمـــی لباشوور سری ھداوە، قۆناغی یكـــم و شارســـتانیتی یكم ل كوردســـتان ل باكوری سۆمر ســـری ھـــداوە، وەك ئوەی، كـــ دكتـــۆر خزعل لـــ كتبی دەنووس:(مژووی سومر) (متون پ وتنو دەركر باســـی ئسۆمبپیی پشكوتنمان بۆ دەكات، دوورەكی یكشتوكا لسرەتا

جووتیارەكانـــی باكووری عراق، ھتا دەركوتنی برچاوی سركردە و كاھینـــكان لـــ ناوەراســـتی ھـــزارەی چوارەمی پـــش زایین تاوەكو دەركوتنی شارە وتكانی سۆمری و دەركوتنی دەوتكی دەركوتنـــی و كانرییســـۆمئوە ســـۆمری، ئیمپراتۆریتی مژووك شاینی لورد بوونوەو چونكـــ ،ردەوامـــپشـــكنینی بنووســـراوی مـــژووی یكمین ت پبۆ شارســـتانی ،جیھانییبپ لرووی سیاسیوە گشی كرد ل حوكمتـــی ئنجومنوە بـــۆ شـــارو بـــۆ دەوـــت و بۆ ئیمپراتۆریت، ئگـــر ب وردی ین، كبك و رایانـــیری ئســـلكۆـــران پـــی گیشـــتوون، ی، كتو شارســـتانیوا ئـــئســـۆمریكان پیوە ناســـراون ھموو ریشو ســـرەتاكانی ئم كوردستانوە ل تشارســـتانیسیر ئوەش ھداوە، ســـری نیی، چونك مرۆڤكان میللتكی ل تو شارســـتانییخاوەن ئـــ وە ھاتوون،ھاتوون بكوردستاندەستی بتاڵ نھاتووون، ھاتوون ل كاتكدا مشـــكیان كراوەتوە، كارو دەســـتیان ل تـــوتوونك رم بووە، كاتكار راھاتووە گـــھاتوون سانك بووە، تامی نانی دەمك دەســـتی خۆیان كردووە، بوو فری ئوە بووین، ك چۆنیان بوێ ئاوا بژین، وازیان ل ژیانی سروشتی ھناوەو، چۆن خۆراكیان برھم ھنـــا، ئاوا خانوو برگ و مایشـــیان برھم ھنا، ھر ئاواش گوندیان گشـــ پكرد بۆ شارو لشاریش دەستووری ژیانی تیاندوویانناو تا گشاریان داھئیمپراتۆریت، ئوە سۆمریكان ســـۆمریانی، ئـــو بـــوون، ك دكتـــۆر خزعـــل ئلماجدی دەنووس:(سۆمرییكان میللتكی بـــوون، یكمین ئاشـــتی خواز شارستانیتی مرۆڤایتیان داھنا ل مژووی مرۆڤایتی، ك نزیكی (٢٠٠٠) ساڵ درژەی كشا، لكاتكدا گی ســـامی شـــرخواز بوون، میراتكـــی شارســـتانی فراوانیان نبوو) ھـــر لبارەی رەوشـــتی سۆمرییكانوە، زانای سۆمری ناسی ئمریكی (كرمر) ل كتبی (مژوو ل سۆمر دەست پدەكات)دا دەنووس:(ســـۆمرییكان پیـــاو چاكن راســـتگۆ بوون، ب یاسا و روەری و بداد پ دەستوور، ب بئازادی، سر راست و قس لروو بوون، دڵ نرم و ب بزەیی بوون، رقیان ل شڕ و درۆ بوو، ھروەھا دژی ئاژاوەو بشـــوی بوون، دژی زوـــم و زۆرداری بوون، ھروەھا رقیان لـــ كردەوەی ناشـــرین و ئازاردانی خك دەبوەوە، دڵ رەقی و ب بزەییان لال باش نبوو) ئم رەوشتان جاركی تر دەریدەخات، ك ســـۆمرییكان ئگر خاوەنی شارســـتانكی پشكوتوو بوون، بـــۆ یكمیـــن جار لـــ مژووی مرۆڤایتیـــدا، ئوا ھر ئوانیش مرۆڤیان مرۆڤایتیكی رەوشتلنو ئم شارستانیتدا داھنان و گشیان پدا، ئوانن خاوەنی ســـرەتای ھموو ســـرەتاكان، خاوەنـــی رەســـن و ســـرەتای

رەسن. ردەوام لب نرەس تو میللئ *ھموو روكوە درژەی ب ژیان و شارســـتانیت و پشكوتن داوە، بنچی خۆشـــی بزر نكردووە، ،ی (جۆرج رۆ) راست نییو رایئك دە:(میراتی ئدەبی سۆمری، ونی میللتكی رۆشنبیر و زۆر بھز دەخات بردەســـت، كچی ناكات، زانیارـــك باســـی ھیچ لبارەی بنچی سۆمرییكان"، ك رۆشـــنبیرەی، تـــمیلل ئو دەومندە، میراتكـــی خاوەنی ھر ئو میللتش بزۆر شـــوە باســـی میللتی خۆی كـــردووە، بم ئوە لكۆرانن، ھندكیان ھســـتی پناكن، ھندكیشیان نایانوێ ھســـتی پبكن، دەنا روونی بنچ و خاكی پشـــینی رەنگ روونی وەك سۆمرییكان شارســـتانیتكیان روونـــی و برچاوە، ئگر بشـــكی شون ل مژوو ئفسانی سۆمریكان ئاو رووبـــار و دارخورمای، ئوا بشـــكی تریش چیاو ئشكوت و كانییـــ، جگ لـــوەی بوونی ئو شـــون رووبار و دارخورمای سردەمی باشوورە، ناب ب شون وات نیشـــتیمان و وتی ســـامی و عـــرەب تبگیـــن، بتایبت كاندا، چونكریردەمی سۆمسل وە دەزانن، كك ئـــمـــوو الیھ ،كناوچ كان درەنگ ھاتنسامی

كچی جی دەست و كارو جی پی ھاتن خوارەوەی ســـۆمرییكان نســـاوەتوە، ئســـتاش تـــا لئشـــكوتی كـــ ئوانـــی، (٦٠) لســـرووبندی شـــاندەر ھزار ساڵ پش زاین، ل شاندەر و مردووی خۆیان ل ژر ئشكوت دەشـــاردەوە، ئشـــكوت ناو و ھر ئوانیـــش بوون:(ل چرموو لژـــر خۆیـــان مردووەكانـــی خانووەكانی خۆیان دەشـــاردەوە) ئویش ل دەوروو بری ھزارەی حوتمـــی پش زایـــن، ھر ئو چرموو نشینانش بوو، كشتوكای بارانیان گواســـتوە بۆ باشـــورو كردیان ب كشـــتوكای ئاودری و و سركوتنی شۆرش كشتوكای سركوتنی پیشسازی و بازرگانی و سیاســـت و جـــۆری حوكـــم و تواوی شارستانیتكی بدوای خۆی داھنـــا، ك تا ئســـتاش و كناوچ بســـر كاریگـــری دەروو بری جیھانـــدا ماوە، ئو شارســـتانیت مزنـــ، گلكی مزنی لشپتوەی، ئو گلش ـــژوودا بم دا و لو قۆناغلـــ

گلی سۆمر ناسراوە.* ھولر-ئوربیلم- ئوربیللو

* ھر ل كتبی (خقیق السومرین) (د.نائـــل حنـــون) لكۆینوەكی لبارەی شاری (ھولر-ئۆربیلوم-لم نووسیوە، ئوربل-ئربیل)دا لكۆینوەیدا دكتۆر زۆر بابتی جـــوان و گرنگی ل بارەی ھولر تای دەچكت باس كردووە، كنو الپـــڕە گشـــكانی مژووی شـــاری ھولر، بم دكتۆر لم لكۆینویدا، ھموو شت گرنگ وتووە، چونكن راســـتكانی و ھر ل ســـرەتاوە لـــ مژووی ھـــزارەی دووەمی پـــش زاینی، شـــاری ھولر دەست پدەكات و الوەدەنشتر بزار ساڵ پچوار ھو باسی ناكات، كچی دكتۆر زۆر چاك دەزان ركخراوی یونســـكۆ شـــونوارەكانی پاراســـتنی بۆ جیھـــان، دواجار تمنی شـــاری (٨٠٠٠) ب (ھولر-ئۆربیلـــوم)ی ھزار ســـاڵ خمالند، دكتۆر بو پسپۆریی، ك ھیتی، بو پلو یتی، نابھ ی، كی زانستیپایلم ھوا بـــ ئاگاب، دواجار دكتۆر خۆی لچند پرســـیارك بواردووە، ك ل لكۆینوەیكی ئاوا و كســـكی پســـپۆر و وەكو دكتۆر نائل حنـــون دەب وەمیان

بداتوە:كی ھولـــر شـــاری یكـــم:

دروستكراوە؟دووەم: چ پاشـــا و چ میللتـــك

دروستی كردووە؟سیم: ك ناوی لم شارە ناوە؟ ئـــم نـــاوە چ گۆڕانكی بســـر

ھاتووە؟* ئم ســـ پرســـیارە پویستیان ،یھ وەیم و روونكردنوە بجگ لوە پش ئم لكۆینوەی دكتۆر، زۆر پســـپۆر و لكۆری تر رای خۆیـــان دەربیوە، دكتۆر باســـی ئو رایانشی نكردووە، پیوەندن، بـــ ھولـــرەوە كبگومان دكتۆر ئـــاگاداری ھموو

.!!یم رایانئ* لبارەی مژووی دروســـتكردنی شـــاری ھولریش، ئـــو رایی یونســـكۆ لخـــۆرا نھاتـــووە، یتشـــنوەو گینكۆرای پاش ل ئاشـــكرای ئوەش ،تـــناعقلكۆینوەك، كســـی پســـپۆر و شـــارەزا كردوویانـــ، ئگـــر ین، كش بكو رایـــیری ئســـ(ئینسكلۆپیدیای بریتانی) لبارەی دروستكردنی (ھولر-ئربیل)ەوە كر شـــارولتی:(ھنووســـیویباپیرانی سۆمر دروستیانكردووە) باپیرانی ســـۆمریش لـــ رووی پـــش مبســـت زەمنیشـــوە ،كانرییخوارووی سۆم چوونئم زەمنش پش شـــش ھزار ســـاڵ كمتر نیی، لـــرەدا ئوە روون دەبتـــوە، كـــ (ھولر-

ی كوردستانی كۆن

مژوو

تیۆرەكان ھاتنی سۆمرییكان

٢٠٠٩

/٥/٨

ی ار

ئايی

(١١٧

ە (ار

ژمدی

ور ك

٢ی٧٠

٩ نی

وگ

23

ئربیل) ل شش ھزار ساڵ پش دروستیان ســـۆمرییكان زایین ســـۆمریكانیش كـــ كردووە، بشـــك ئوا ،دروســـتیانكردب ناوە، كوانیش ناویان لر ئھبگومان نابل ناویان ئوانیش ب زمانـــی خۆیان ناویان لناوە، ئمش ب ئاشكرا ل ناوەكیوە دكتۆر ك دیارە:(ئور-بی-لـــوم) وەیم شب نائل وای دەنووســـدەخوندرتوە، ك دكتۆر دیسان دەنووس:(مانای نزانراوە) ئوەی راســـتی ب زۆربـــی لكۆران، لســـر ئورایـــن، كـــ ناوی (ئوربیل) ل دوو وشی لكدراوی:

(ئور) وات:پرستگا، شار، شون، وت.

(بیل) یـــان (بل) ناوی خودا وەندی .زەمین

ك بپشتگیریكی زۆرەوە، ناوی ئوربیـــل دەكات پرســـتگای بل، ر لولھ ،زۆر نزیكـــ چونكـــسرەتاوە ھروەك شاركی ئاینی دروســـتكراب و ناوكی ئاینیشی وات ناوەكـــ چونك ،نرابـــل كی بۆ دانرابر مانای(ئوربل) ھبۆ ھر زەمانك گرندرابتوە، ھر مانای ئاینی بۆ لكدراوەتوە، یم ناوچی ئاین لریش چونكل ئشكوتی شاندەرەوە دەست پـــدەكات، كـــ زەمنكـــی بۆ (٦٠-٦٥) ھزار ســـاڵ پش زایین دەگڕتوە، ٣٠ھزار ســـاڵ لوە پشـــیش پیكـــری (خوداوەندی مژووی دۆزراوەتـــوە، دایـــك) ســـرھدانی (دموز و ئنانا)ش وات، عشتار و تموز بۆ دەوروو بری (١٠) ھزار ســـاڵ پش زاین نو زەمئ وە، چونكتـــڕدەگ ك ،وتشكی ئنی كشتوكازەمبرای ئم كشتوكاڵ بس قۆناغ

تپروە:كشـــتوكای قۆناغـــی یكـــم: ئشـــكوت، ك شونكی دەروو شـــاندەرە، ئشـــكوتی بری زەمنكـــی دەوروو بـــری (١٠)

ھزار ساڵ دەبت.دووەم: قۆناغی كشتوكای (گوند)، (چرموو)ە، گونـــدی ئویش گزەمنكی ل نوان (٧-٩) ھزار

.ساڵ دەبكشـــتوكای قۆناغـــی ســـیم: مرای ئویش بئ (شـــار)ە، كل دەوروو بری (٥-٦) ھزار ساڵ شی لرەتاكس ،ش زاین دەبپشاری (ھولر-ئوربل)ەوە دەستی

پكردووە.* ئگر ب وردی سیر بكین ئوا سۆمرییكان، ل ھموو زەمنك و قۆناغكدا، خاوەنی ئاینی خۆیان بـــوون، خوداوەند گلكیشـــیان ھبـــووە، ھـــر خوداوەندكیش كراوی دیـــاری دەســـتی كارو (بل خوداوەندی ھبـــووە، خۆی یان بیل)خوداوەندی زەمین بووە، خوداوەندی عشـــتار) (ئنانـــا جنـــگ و خۆشویســـتی بووە، كشـــتوكاڵ خوداوەند دەمـــووزی و ســـوزایی بووە، ك تا ئستا دوو لـــو خوداوەندە راســـتوخۆ پیوەندارن ب شاری ھولر ھیو ناو ل خوداوەندی(بل-بیل) وەك لنانكیـــان ھاتووە، دیارە ھر لو شارەش پرستراوە، ئنانا-عشـــتاریش ئوەتا لســـردەمی بابلی-ھولـــر- و ئاشـــووری بشـــاری عشـــتار و ب (عشتار ئربیال) دەناسرێ، ك دیسان من رام وای، زەمنی پرستنی عشتار ل ھولـــر زۆر بۆ پش زەمنی وە، كتـــركان دەگئاشـــووری ن، بر دەكولحوكمی شاری ھدووری نازانـــم ھر لســـردەمی ھولر، شـــاری دروســـتكردنی خوداوەندی عشتاریش ل ھولر پرستراب، چونك سۆمرییكان خوداوەندی (تموز و ئنانا- تموز و عشـــتار) یان ل ئشكوتوە لگـــڵ خۆیان ھنـــاوە، دواجار بردوویانتـــ خـــوارەوە و پاش

ئوانیش (ئاشووری و بابلی) و زۆر نتوەی تر وەكو ســـۆمرییكان دەپرســـتن و پرستگا و پیكری بۆ دەكن و ل ھنـــدی زەمن و وەك دەگۆڕێ، ناوەكی شـــون ئوەی الی ئاشووریكان (ئنانا) دەبت (عشتار) و الی ئرانییكان

دەبت (ئناھیتا) و زۆری تر.* ئگر ئوە سلمندراوە، ھولر شاركی ئاینیی، لسرەتاوە ھر بۆ ئم مبســـت دروســـتكراوە، دروستیانكردووە سۆمریكانیش وا لـــنـــاوە، ئـــو ناویـــان لناو لنانكشـــدا جی دەســـتی كلتـــوری ســـۆمرییكان دیارە، ســـۆمرییكان لـــ دەروو بری ـــش زاین لزار ســـاڵ پچوار ھ ۆ دەست بمراق، ئخوارووی ع ن، دیارە لدروستكردنی شار دەكشار دروستكردنیش تاقیكردنوە و كلتووری پشتریان ھبووە، ئویش دروســـتكردنی شـــاری ھولرە، ھولردا دروســـتكردنی ل چۆن ئاین و خوداوەندەكان كاریگریان ھبووە، ل شارەكانی خوارووش بھمـــان شـــوە، "خوداوەند"و "ئاین" ل دروســـتكردنی شارەكان ئوەتا ھبـــووە، كاریگریـــان شـــاری ئور و ئورەك و ئریدۆ و نفر، ك ھـــر یكیان بۆخۆی پیرۆزیكـــی ئاینی ھبـــووە الی سۆمرییكان،وەك ئوەی شاری (نفر-نیپور) شـــاری خوداوەند (ئینلیل)بـــوو شـــاركی پیرۆزیش بناوی بووە، ك پرســـتگاكی (مای چیا)بووە، ئم ناوەش مای چیا ھمای بۆ چیاكانی زاگرۆس و

بۆ نیشتیمانی یكمیان. خوارەوەش، ككان لرییسۆم *شار دروســـت دەكن، كلتوری ناو ناولنانی بتایبت شار لنانی شـــاری ھولر، لگـــڵ خۆیان دەبنوە خوارەوە و ل ناولنانی شـــارە تازەكپیرەوەی دەكن و پش ناوی (ئـــور) لناوی چند شـــارك دووبـــارە دەبتوە، بۆ

:نمونئور.

ئوروك.

ئریدو.نیبور.

ك ھر یك لم شاران تایبتن ب خوداوەندك.

ئور شاری (نانا)یئورك شاری (ئینانا-ئان)ە.

ئریدۆ شاری (ئینكی)ە.نیپور شاری (ئینلیل)ە.

ھمـــوو ســـیربكین ئگـــر ئوشـــارانی خوداوەندی خۆیان ئـــوەی ھولریش ھی، وەك خوداوەندی خۆی ھبووە، ئوەش ئاشكرایـ ك ئم شاران ھموویان سۆمرییكان دروستیان كردوون، لرە ل دروســـتكردنی شار چند

شتك دووبارە دەبنوە.یكم: بیرۆكی شار دروستكردن.

پرســـتگای وەك شـــار دووەم: خوداوەند.

و ناولنـــان ســـیم: وەك (ئـــور) دووبارەكردنـــوەی

پشـــناو ب مانای (پرســـتگا) و (شار) بكار ھاتووە، ك ناولنانی لناوی شاری (ئوربل-ھولر)ەوە دەســـتپكدرووە، لـــ خـــوارەوە

بردەوام بووە.* ئســـتا، ك دەركوت شـــاری ھولر ســـۆمرییكان دروستیان كـــردووە، ھر ئوانیـــش ناویان لناوە، زەمنی دروستكردنكشی بۆ شش ھزار ســـاڵ پش زاین دەگڕتوە، ك من لرە ناتوانم ئـــوە بوابكم، كـــ دكتۆر نائل ل ،نیی م زانیاریانئاگاداری ئبارەی شاری ھولر، ئی ئوە چ زار ساڵ لدكتۆر چوار ھ كرختمنی شـــاری (ھولر-ئربیل) بـــال دەن ل ھـــزارەی دووەمی پش زاینییوە دەســـت پدەكات، تۆ بی ئم چوار ھزار سای ھیچ زانیاركی گرنگـــی تدانب؟ یان دكتۆر ھیچی دەســـت نكوتووە، یان ئوەت ب قســـت خۆی لو مژووە بواردووە، ك ئم مژووە واتـــ مژووی شـــاری (ھولر-ئربیل) زۆر بابتی ساغ نكراوە ســـاغ دەكاتوە گری زۆر گرفتان دەكاتـــوە، ك مژوو نووســـان

دەمك پیانوە خریكن.بداخوە زۆر ل مژوو نووســـان شـــاری مـــژووی باســـی كات

تنیـــا گرنگی دەكن، ھولـــر بسردەمی ئاشووریكان دەدەن، راســـت سردەمی ئاشـــووریكان سردەمكی گرنگ و زانیاری زۆر لبارەوە دەســـت كوتووە، بم وازھنـــان ل ســـردەمی دوور و كان لـــش ئاشـــووریژی پدرمـــژووی ھولـــر كارك لگڵ زانستی مژوودا ناگونج، دنیام دوارۆژ ھكۆینی زۆرتر ل شاری ھولر و كوردســـتان بكرێ، زۆر نھنی تر ئاشكرا دەب زۆر بگی دەست، ك توتر و گرنگتر دەكل گرنگیدا ل بگكانی سردەمی

ئاشووری كم بایختر نبن.* پۆزش و سلماندن

* كتبـــی (حقیقـــ الســـومرین) و بریتی ورەیبارە گكی قبكتل (٤٢٤) الپڕە س بش، دكتۆر لـــ بشـــی یكمـــدا تیۆرەكی ئو بشكی شیكردۆتوە، خۆی شـــیكردنوە كاركردن لســـر،

(ئلف و بی و زمانی) سۆمری، وەكو زمان ئلف بیكی تایبت، لوبشـــ چۆن من زمان و ختی نمتوانیوە نازانـــم، ســـۆمری مم، ئوە بكـــو الیانل قســـبۆ ســـۆمری زانی كـــورد جدلم ھیوادارم ب زانســـتی خۆیان رای دەرببن، بـــارەوە لـــم خۆیان وەمكـــی من وەمك ل رووی مژوویـــوە، دەموێ ب پشـــت بست ب ناوەرۆكی دەق كۆنكانی ســـۆمری، ئكـــدی و بابلی و رای پســـپۆرانی ئوبـــوارە، ئوە ســـۆمرییكان ك بســـلمنم، گلكـــی ناســـراون، جوگرافیای خاوەنـــی و دیـــارە ژیانیـــان شارســـتانیتی خۆیانـــن، وەكو دەریشكوت بگكان لم رووەوە كم نین، ئگر بشموێ وەمی بۆچوونكانی راو بیـــك یك دكتۆر نائـــل بدەموە، ھرچندە بگـــ زۆرن و كارەكـــ زەحمت نیی، بم مـــن بوەندە كۆتایم ھنـــاوە، دەرگا بـــۆ پســـپۆرانی ئوبوارە ب كراوەیی بجدەھم.

* لـــم وەمدانوەیدا ب پشـــت وت، ككان دەركگب ستن ببتیۆرەكی دكتۆر تیۆركی دەستكردە و زانســـت قبوی ناكات، لگڵ وەمدانوەش ئـــوە جاركی تر

روون بووەوە، ك سۆمرییكانی نـــوەی مرۆڤكانـــی نـــوەی ئشكوتی شاندەرەو زڤیاجم و گوندی چرموو و شاری ھولرن، بشـــكن ل پكھاتی میللت و مژووی كورد، ك دكتۆر نك ھر ل تیۆرەكیدا، بگ ل تواوی

كتبكیدا بالیانوە چووە!؟.*چاپی كتبی (حقیق السومرین)

* دكتۆر (نائـــل حنون) ل كۆتایی دەنووس:(دواجار پشكیكیدا بم كتمـــن ئـــئ ســـتا، كئپشكش دەكم، ل رووی سۆز و وەفاوە پویست دەكات، جوانترین

وەفا و ســـۆزی خۆم بـــۆ برایانی ســـوری، ئوانی ك بھرەمند بووم ب ناســـینیان و پشـــتگیری كردنیان بـــۆ كارەكم و ھاندانیان ی، كو ماوەیموو ئھ بۆم، ل

خریكی ئو كتب بووم).من ل خوندنوەی ئو بشـــی ست بی دكتۆر، ھسوپاســـنام

بوونكی سیاسی دەكم، دەموێ بۆن سیاسییك ئاوا شیبكموە.

* دكتۆر نائـــل حنون وەك ئوەی ژبوو لراگری كۆل ،من بیستووم م، چووەتمانی رژراق، دوای نع ی بو چوونســـووریا، دیارە ئ ل گبووە، بئارەزووی خۆی ن ،عسمی بنجامی روخانی رژئ مو رژڵ ئـــگـــدكتـــۆر ل كدابوو، ئستا لسوریا ئو وەك كســـكی دەركراو ھست دەكات، ،یوە ھكردن تۆ ویستی بپتۆكردنـــوەی وەكو كســـكی پرۆفیسۆر دكتۆر نائل حنون پسپۆرە وار ناسی، دەبنبورای شو لھر بشـــوەی خۆی و بچكی خۆی ب، كچـــی لكۆینوە و لو چككشی دەب ،نووسینشـــوندا بكاربن، ك دەكرێ ندەر لـــرە كول ،نكاری بب ك ،یوار باشتر ھنتی شوباب ،یكورد ناسكتر ھ م بوارە لل

ئویش لبر دوو ھۆ:یكم: لـــ رووی مژووی كۆن و شونوارەوە، كوردستان وتكی دەومنـــدە و كچی زۆر بابتی ھیـــ ھشـــتا بتواوی ســـاغ

نبۆتوە.دووەم: كـــس ل كورد بكســـتر نیی، شواندنی مژووی میللتی

.كی ئاسانسیش كاركببۆچی؟؟

بابتــــی، ئــــوەی لبــــر ھموو ئو لگڵ سۆمرییكان وتدواجار ك ،جیاوازان یشك ی خۆی و ھاتقینگای راستجناو مای كورد، وات ئوە ســــاغ ســــۆمرییكان ك بووەتــــوە، ندەی لوە ھكــــموو روھ لــــكــــورد نزیكو لیــــك بنچن، میللتكی ھیــــچ لگــــڵ ھندە تر ئاوا نزیك نیــــن، گڕانوەی شارســــتانیتی كــــۆن و گرنگــــی ســــۆمرییكان بــــۆ نــــو مژوو كلتووری ھــــر میللتك كاركی ،گای شــــانازییو ج م نییكــــگڕانوەی ئم شارســــتانیت و مژووەش بۆ نو مژووی كورد، ھزكی گورەیی مژووی جیھانی دەدات ب كورد، جا كوردیش لم گۆڕانی رژمی بعس و كوتنی دەســــتكی رۆكی برچاوی ھبوو، ك بعسیكان و عرەبی شۆفنی، لم رووەوە رقی زۆریان ل كوردە، جــــا كــــورد جگ لــــ بۆی ،یسوریاشدا ھ راق لعلنو بعسی سوری و عرەبی و شۆفنی ســــوریش كسانك ھن وەكو دكتۆر ئــــم گۆڕانیان بدڵ نیی، جا بۆ دكتۆر نائل و كسانی وەك ئو ل رەشكردنوەی میللتی تی بوە كردویتمیلل ر، لسۆم(زمان و ختی نووسن) ئو زمان ئكدیكان نووسینش و ختی بشــــكن ئوانیش دایانھناوە، ل (ســــامی)یكان، ك عرەبیش ســــامین، بۆئوەی كوردیش واز لــــم بیرۆكی بنــــن، مژووی ببستنوە، ســــۆمر ب خۆیان چونك بپــــی تیۆرەكی دكتۆر، میللتك نیی بناوی ســــۆمر، ئــــو شارســــتانیتش، ك ھی وەك ،كاندیكئ دەســــتكردی ئــــوەی زمانــــی ســــۆمر ختی بۆی ،واننانی ئریش داھسۆمواچاك كورد لوە تبگات، دەست لم دەستكوت مژووی بشوات، پتمای ئوب، ك سۆمر ھیچ ،بكوردەوە ھ كی بیوەندیپھر ئم مبســــت سیاســــیش برای خۆم وای ل دكتۆر كردووە، ك كتبكی ل دەزگایكی وەكو (دار الزمــــان للتباع والنشــــر و التوزیع)دا چاپ بكات، چونك ئم دەزگای زۆر نزیك ل دەست و كرمگی كوردەواری، دەنا ئگر دكتۆر ویستبای ل ھر دەزگایكی عرەبی و ســــوریدا چاپی بكات، ئــــوە ب سوپاســــوە بۆی چاپ ی لم دكتۆر رووی قسن، بدەك(داھنان!!)و چاپكردنی ئم تیۆرە ل میللتكی كورد و رۆشــــنبیر و كتبكی بۆی ئكادیمكانیتی، ل رگای ئم دەزگایوە، ب نو وە، جگودەكاتتی كوردا بمیلللوەش ھر دوا بدوای تیۆرەكی خۆی، لنو ھمان كتب بشكی زۆری كتبك باســــی زۆر شارو ك دەكات، كــــوردەواری گــــردی پشكنین و كنی شونواریان تدا

كــــردووە و بابتــــی زۆر گرنگیان تدای، لم راستی گوتنش وەك راســــت دەت:(وتیكی عرەب (ویپشتل ڤاالی مبســــتكی ھر بۆی ئم تیۆرەی دكتۆر نائل پشگیری سوری (برایانی لالیان دەكرێ و ھانــــدەدرێ، ل تواوی كتبك)دا ئامادەكردنــــی ماوەی ئم كتبش وەك ئوەی لبارەی تبوە، ھژووی كوردستانمبشی زۆری، زۆر نزیك ل فیكرە و مبستی چاپكردن و بوكردنوەی (نخشــــی كوردســــتانی گورە) ئمیان لــــ رۆژھتوە ھات و ئمیان ل رۆژئاواوەدێ، ئمیان لبــــارەی جوگرافیــــا و ئمیان لبارەی مــــژووەوە، جوگرافیا و

.وەیژووی كوردستانمئنجام

ینـــدا دەگوەیـــینكۆم للـــ بـــ كـــ ئنجامـــك چنـــد ھمـــووان تیۆرەكـــی"د. نائـــل راســـتیی حنون"رەتدەكنوەو

مژووییكان دەسلمنن. گب ســـتن بـــپشـــت ب ١- بمژوویی و نووسراوە سۆمری و ئكدی و بابلییكان دەركوتووە، ك سۆمرییكان نوەو بردەوامی مرۆڤ نیاندرتالییكانی ئشكوتی

شاندەرن.

یكـــم خاـــی واتـــك -٢ رییانسۆم ئم ك نلمدەیسریشی زمانكیان بۆ مرۆڤكانی دەگڕتوە، ئشكوتی شاندەر چونك بپـــی رای زانایان زمان لنوان"١٥٠ - ٣٠"ھزار ساڵ پش زایین دروستبووەو ل نوەڕاستی ئـــم زەمنش ل"٦٠-٦٥"ســـاڵ پش زایین، سرەتایكی ئایینی ل ناشنتنی مردووەكانی شاندەر كشـــئایین ب وتووە، كدەرك ویســـتی بفكـــر و فكریش پ لزمان، ھر ئو فكرە ئایینییش تا ھاتووەپشكوتووەو زمانیشی لگـــڵ خـــۆی پش خســـتووەو و"زمـــان و ئایین"ە بدواجـــار ئزمانی ئایینی سۆمری دەناسرن. ٣- دەركوتووە شـــاندەرییكان بھۆی كشـــتوكاڵ ل ئشـــكوت كشتوكایش دەرەوە، تھاتوونبس قۆناغدا تپڕیوەو گشی گشـــكردنكی لگڵ كردووە شـــخۆی زمان و ئایینیشـــی گ ش لنجامانم ئئ كردووە. كپكلتووری سۆمرییكاندا برچاوە. نلمم دەیســـكـــی ی٤- خاك نیشـــتیمانی كـــۆن و یكمی سۆمرییكان كوردستان بگشتی و ئـــو میللتش خاوەنی وت و

زمانی خۆیانن. ی كتـــو میلل٥- زمانـــی ئـــزۆر دەناســـرێ، ســـۆمر بـــكۆنـــو زۆر پـــش پیدابوونـــی ئكدییكان، بۆیـــ ئو رایی ك الی وای ئكدییكانیان زمانی كناوە، راییكانیان داھرییسۆم .كی زانستی نیییوانھیچ پشت

٦- "دكتۆر نائـــل حنون" لگڵ ئم ھموو زانیارییی ك لبارەی ســـۆمرییكانوە ھیتی، ھیچ خۆی لقرەی ئوە نداوە، ك زۆر لكۆر كوردستان ب نیشتیمانی یكمی ســـۆمرییكان دەزانن و مھ یوەندییو پھیچ باسی ئالین ناكات، ك ســـۆمرییكان ب میللتی كورد دەبســـتتوە، لڕووی ئایین و زمان و روڕەسمی

جژن و زۆر الینی تر. ٧- لكۆـــر گیشـــتووەت ئو ئنجامـــی كـــ تیۆرەكـــی"د. حنون"مبســـتكی نائـــل سیاسی لپشـــتو دوورە لكاری و شارەزا پســـپۆر پۆفیسۆركی ل زانســـتی شونوارناسی. ھر وای ل شسیاسیی ستبو مئدكتۆر كـــردووە، چاو ل برامبر زۆر راســـتی بنووقنـــ ك دكتۆر دەیانزان و ھندكی پشتر خۆی بی"حقیقو كتنباسی كردوون ل

.یالسومریین"دا ھ٨- "د. نائل حنون"بشوەیكی پنامكی دەیوێ زمانی سۆمری بكات ب داھنانی ئكدییكان و ســـامی دەزانكانیش بدییكئسۆمر"رەتدەكاتوە، و"میللتی پشـــتریش بشـــوەی تـــر ئم فیكرە سیاسیی ھوی بۆ دراوە، بم سری نگرتووە. بۆی ئم تیۆرەی دكتۆریـــش تمنی درژ ناب و لنو شـــارەزاو پسپۆران

قبووڵ ناكرێ.

ئگر للیك ل رەگزی سۆمریكاندا ھی، ھۆكی ئوەی، ك زاناكان بۆ ئمكارە ئاوڕیان ل زمانی كوردی نداوەتوە

انست

ردكو

ی ۆن

كی

ووژ

م

بۆ خوندەوار و لكۆرانی بڕز: لبرئوەی بوكردنوەی ئم بابت ب ئق چند ھفتیكی دەخایانـــد، پمان باشـــتربوو خوندەواران و پســـپۆرانی ئم كجس و یفك نی بوارە ببابتكـــ بخوننـــوە، ھر برایانی"بدرخان" لگڵ بۆیرككوتین ھمووی لسر یك وەك پاشكۆیك بوبكینوە. تباب یـــم یكمی بشـــی و ناوی"ســـۆمرییكان لژر گفتوگۆیـــك لگـــڵ د. نائل لژمـــارە"١١٦"ی حنـــون"دا بدرخان ٢٠٠٩/٤/٢٢، الپڕە"٥"

بوكراوەتوە.لگڵ رزماندا

شاژنكی سۆمرییكان

ژمارە (١١٧)ی ئاياری ٢٠٠٩/٥/٨گونی ٢٧٠٩ی كوردی

24راوژكاری مژوو: د. عبدول علیاوەیی

راوژكاری زمانوانیی: د.وریا عومر ئمینراوژكاری رووناكبیریی: د. ھیمداد حوسن

راوژكاری كــلتــووری: خالید جوتیارراوژكاری ھونری: محمد زادە

بشی كۆمپیوتر: ئیـوب یوسـف ئبوبكـر

ناونيشان:كوردســـتان، ھولر، شقامی ئاراس،

باخانی سردارینۆرماڵ: ٠٦٧٩ ٢٥١ ٠٦٦

مۆبایل: ٥٨٧٨ ٤٥٥ ٧٥٠ ٩٦٤ +سلمانی، باخانی رەحیمی مال علی

مۆبایل: ٨٥٥٤ ١٥٩ ٧٧٠ ٩٦٤ +

بدرخان یكم ھفتنامی ئھلی ئازادە، دوای راپڕین ژمارە سفری ل ٢٠٠٠/١٠/٢٢ ل سلمانی دەرچووەو ھموو ٨ و ٢٢ی مانگك دەزگای چاپ و بوكردنوەی بدرخان ل باشووری كوردستان دەریدەكات

خاوەن ئیمتیازو بڕوەبری برپرس:حمید ئبوبكر بدرخان (٥٨٧٨ ٤٥٥ ٧٥٠ ٠)

بڕوەبری نووسین:عبدولەحمان معروف (٠٧٥٠٤٦٣٨٥٤١)

ستافی كارا:حســـن یاســـین، نـــازم دبند، كازم عومـــر دەباغ، ھمـــن جمیل،ھوراز محمد، محمد فتاح، مسعود ئیبراھیم، حسیب بابۆی.

نخشساز:ئاسۆ حسن ئحمد (٠٧٥٠٤٤٧١٨٢١)

www.bedirxan.netbedrxan@yahoo.com

ل ٥/١٠ ەوەشوانو سعات: ١٠

یكالمر