1

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

RESPUBLİKA ELMİ PEDAQOJİ KİTABXANASI

Məmmədova Səyyarə

Şagirdlərin mütaliə mədəniyyətinin

formalaşdırılması

Sinifdənxaric oxu

(METODİK VƏSAİT)

-BAKI-2014

2

Müəllif: Məmmədova Səyyarə Nazim qızı

Redaktor: Məmmədova Ülkər İzbail qızı

Metodik vəsait Azərbaycan Respublikası Təhsil Naziri

Mikayıl Cabbarovun “Ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin

mütaliə vərdişlərinin təkmilləşdirilməsi və onlarda mütaliə

mədəniyyətinin formalaşdırılması ilə bağlı tədbirlər barədə”

əmrinə əsasən hazırlanmışdır.

Metodik vəsaitdə məktəblilərin yaş xüsusiyyətlərinə görə

mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılmasının mərhələlərindən bəhs

olunur. Həmçinin vəsaitə kiçik, orta və böyük yaşlı şagirdlərə tədris

olunan Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənlərinin proqramları ilə

paralel sinifdənxaric oxu materialları, eləcə də şagirdlərin müxtəlif

elm sahələrinə aid sorğularına cavab verəcək soraq-məlumat

nəşrləri və məktəbdənkənar mütaliə materiallarının tövsiyə biblioq-

rafiyası daxil edilmişdir.

Metodik vəsait sinifdənxaric və məktəbdənkənar mütaliə işinin

səmərəli təşkili məqsədilə ümumtəhsil məktəblərinin müəllimləri,

məktəb kitabxanaçıları, şagirdlər və valideyinlərin istifadəsi üçün

hazırlanmışdır.

S.N.Məmmədova. Şagirdlərin mütaliə mədəniyyətinin forma-

laşdırılması. Sinifdənxaric oxu.–Bakı: Nərgiz nəşriyyatı,

2014. - ... səh.

2014832

079

742000000M

© «Нярэиз», 2015

3

Kitabın insan həyatında təsiri - insanın

insan həyatına təsirindən daha güclüdür.

(Qrim Qrin. İngilis yazıçısı)

GİRİŞ

Məktəb millətin hər mənada sağlam gələcəyinin

təminatçısıdır. O, böyük zaman kəsiyində öhdəsinə götürdüyü

çətin işi - insan tərbiyə edib yetişdirərək boya-başa çatdırmaq

missiyasını yerinə yetirir. Altı yaşlı uşaqkən qəbul etdiyi

övladları on yeddi yaşlı gənc vətəndaş olaraq cəmiyyətə təqdim

edir. Bu gənclər həm mənsub olduğu ailənin, həm məktəbin,

həm də cəmiyyətin simasıdır. İstər ailənin, istərsə də

cəmiyyətin bir arzusu, məktəb qarşısında bir tələbi var - kamil

insan yetişdirmək.

Kamil insan ağıllı, əməksevər, fiziki cəhətdən sağlam,

zəngin mənəviyyatlı, öz hüquq və vəzifələrini yaxşı bilən

insandır. Kamilliyə mənəviyyatın min cür əlamətləri - vətən-

pərvərlik, halallıq, mərdlik, düzlük, doğruçuluq, dostluq və

yoldaşlıq, mübarizlik, etibarlılıq, sözübütövlük, insanpərvərlik

və s. daxildir.

Qeyd edilən keyfiyyətlərə nail olmaq üçün təlim

proqramları ilə yanaşı, sinifdən və məktəbdənxaric mütaliə də

mühüm rol oynayır. Sinifdənxaric mütaliə işi təlim-tərbiyə

işinin üzvi tərkib hissəsi hesab edilir.

Mütaliə mədəniyyəti olduqca geniş məfhumdur, o,

kitabla işin səmərəli bəhrəsidir. Mütaliə zehni fəaliyyət prosesi

olub, oxucu ilə kitab arasında baş verən mürəkkəb bir

4

prosesdir. Mütaliənin mahiyyəti əsərin sadəcə oxunması deyil,

onun məzmununun, süjet xəttinin ideya-bədii cəhətdən

qavranılması prosesidir. Mütaliə gənc nəslin təşəkkül tapma-

sına, nitq və təfəkkürünün inkişafına yönəldilmiş mənəvi

fəaliyyət formasıdır. Oxumaq, yazmaq bacarığı olan hər bir

insanın həyat, cəmiyyət haqqında ətraflı biliklərə yiyələn-

məsində mütaliə etməyin çox böyük əhəmiyyəti vardır.

Görkəmli fransız filosofu və yazıçısı Deni Didro deyirdi: “Hər

kim kitab oxumursa, o düzgün fikirləşə bilməz”.

Böyük çex pedaqoqu Yan Amos Kominski isə öz

yetirmələrinə bu sözləri dönə-dönə xatırladırdı ki, “O günü, o

saatı bədbəxt say ki, yeni bir şey öyrənməmisən və öz təhsilinə

heç nə əlavə etməmisən”.

Doğrudan da, ən dərin bilik, elmi dünyagörüşü məhz

mütaliə yolu ilə yaranır. Buna görə şagirdlər dərsdən sonra

xüsusən də asudə vaxtlarında müəllimlərin tövsiyə etdikləri və

onları maraqlandıran kitabları oxumalı, müstəqil bilik əldə

etməlidirlər.

Mütaliə mədəniyyətindən danışarkən bir mühüm məsələ-

nin üzərində də dayanmaq lazımdır. Müşahidələr göstərir ki,

bəzi şagirdlər ancaq bədii ədəbiyyata - məhəbbət və ya qəhrə-

manlıqdan bəhs edən kitablara daha çox meyl edir, mübarizə -

döyüş səhnələrini əks etdirən kitabları oxumağı özləri üçün

faydalı sayırlar. Mütaliə zamanı ancaq məktəbdə tədris edilən

fənn proqramları üzrə kitab oxumağa üstünlük verənlər də az

deyil. Ancaq orta ümumtəhsil məktəblərinin ilk pillələrindən

başlayaraq uşaqlara həyat, ətraf aləm, özündən böyüklərin işi-

peşəsi haqqında məlumat vermək, onlarda müəyyən anlayışlar

formalaşdırmaq, mənəvi hisslərini, milli - vətənpərvərlik tərbi-

5

yəsini qüvvətləndirmək lazımdır. Ümumiyyətlə isə mütaliə

əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə aparılmalıdır:

İdeya-siyasi istiqamətdə. Gələcəkdə hansı peşəni

seçəcəyindən, hansı elmləri daha çox oxuyub - öyrənəcəyindən

asılı olmayaraq bu istiqamətdə mütaliəyə xüsusi diqqət

yetirilməlidir. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının daxili və

xarici siyasəti, uşaq hüquqlarının qorunması üzrə görülən işləri,

habelə dünyanın bir çox ölkələri haqqında, dünyada baş verən

hadisələri əks etdirən kitabları, qəzet və jurnal səhifələrindəki

yazıları oxumaq məqsədəmüvafiq hesab edilir.

Elmi-kütləvi ədəbiyyat üzrə. Hər məktəbli, eyni

zamanda, elm və texnikanın, mədəniyyətin müxtəlif sahələrinin

başlıca xüsusiyyətləri, yenilikləri ilə tanış olarsa, bu onun

dünyagörüşünün genişlənməsinə, ümumi inkişafına əsaslı təsir

göstərər.

Məktəbdə tədris edilən fənlər və gələcəkdə seçiləcək

elm-sənət sahəsi üzrə. Bu istiqamətdə mütaliəyə xüsusi fikir

verən məktəblilər qarşıya qoyduqları məqsədlərə daha tez

çatırlar. Onların təlim uğurları gündən-günə artır. Orta

məktəbdə və gələcəkdə təhsil alacaqları ali və orta ixtisas

məktəblərində fəallar, əlaçılar sırasında olmağa əsaslı bünövrə

yaradır.

Bədii ədəbiyyat üzrə. Bu istiqamətdə mütaliə etmək də

vacibdir. Hər bir məktəbli dünyada tanınan görkəmli şair və

yazıçıların, habelə müasir dövrdə yazıb-yaradan söz-sənət

ustalarının əsərləri ilə müntəzəm tanış olsa yaxşıdır. Bədii

ədəbiyyat üzrə mütaliə hər bir şagirdin estetik hisslərini,

zövqünü inkişaf etdirir. Ətraf aləmə, ən başlıcası isə insanlara

və ətraf mühitə qayğı hissini qüvvətləndirir.

6

Yuxarıda göstərilən istiqamətlərdə mütaliə hər bir

şagirdin daha ahəngdar, hərtərəfli inkişafında mühüm rol

oynayır.

Mütaliədən bəhs edərkən ortaya çıxan məsələlərdən biri

də hansı dildə oxumaqdır. Əlbəttə hər bir şəxs mükəmməl

bildiyi dildə mütaliə etməlidir. Bununla belə, xarici dillərdə, o

cümlədən, daha geniş yayılan rus, ingilis dillərində mütaliə də

müasir gənclərin gələcək uğurlarına əsaslı təsir göstərəcəkdir.

7

“Bilmək üçün oxuyun, bacarmaq üçün oxuyun,

yaşatmaq üçün oxuyun, qəlbinizə və ruhunuza

yaxın olan nə varsa, onların uğrunda mübarizə

aparmaq üçün oxuyun!”

(Heydər Əliyev. Ümummilli lider)

Sinifdənxaric mütaliə vərdişlərinin

formalaşdırılmasında ifadəli qiraətin rolu

Kitab oxumaq bir alışqanlıqdır. Bu alışqanlığı olan insan

başqalarında xoş təəssürat yaradır və həyatda daha çox uğur

qazanır. Kitabların ətrafında böyüyən uşaqlar 20-25 yaşa

çatdıqda həyata baxışları, geniş dünyagörüşləri ilə yaşıd-

larından kəskin fərqlənirlər. Lakin bu adəti uşaqlara erkən

yaşlarından aşılamaq lazımdır. Bunun üçün ilk növbədə evdə

kitab guşəsi yaratmaq vacibdir. Müxtəlif qəzet, jurnal və

kitablardan təşkil olunmuş kitabxana uşaqları kitab oxumağa

həvəsləndirmək üçün əhəmiyyətli vasitədir. Uşaqları erkən

yaşlarından kitabxanaya və kitab mağazasına aparmaq və ona

sərbəst kitab seçmək vərdişi aşılamaq da vacib şərtdir. 7 yaşa

qədər olan uşağın qazandığı hər bir bilik gələcəkdə 7 qat olaraq

ona geri dönür. Məhz elə buna görə də, valideynlərin

övladlarına kiçik yaşlarda sərf etdikləri zaman gələcəkdə vaxta

daha çox qənaət etməyə xidmət edəcəkdir. Müşahidələr

göstərir ki, mütaliə vərdişləri aşılamaq üçün uşaqlara erkən

yaşlarından qiraət üçün vaxt ayırmaq lazımdır. Görkəmli alman

filosoflarından birinin qızı xatirələrində atasının öz övladlarının

tərbiyəsində mütaliənin qiraət üsulundan, xüsusən, ucadan oxu

növündən geniş istifadə etdiyini yazır. “Atamın adəti gəzinti

8

vaxtı uşaqlara xalq nağılları söyləmək idi. O, həmçinin öz

uşaqlarına ucadan qiraət oxuyurdu. Mənə qədər necə

bacılarıma, eləcə də mənə Homerin bütün əsərlərini, “Nibelunq

haqqında mahnı”nı, “Qudrun”u, “Don-Kixot”u, “Min bir

gecə”ni və s. tam oxuyurdu. Şekspirin əsərlərinə gəldikdə,

onlar bizim evdə stolüstü kitablar idi. Atam mənimlə povestlər

oxuyurdu və onların məzmununu öz qızları ilə ciddi surətdə

büsbütün müzakirə edirdi”.

Evdə həftədə 1-2 dəfə ailəvi kitab oxuma saatları təyin

etmək olduqca faydalı hesab olunur. Hər bir ailə üzvünün

oturub kitab oxuması ailə üzvləri arasında münasibətin daha da

mehribanlaşmasına, həm də uşaqlarda kitab oxumaq həvəsinin

yaranmasına kömək edir. Qiraətin mövzusunun da məqsədəuy-

ğun seçilməsi olduqca vacibdir. Seçilmiş əsər müəyyən

tələblərə cavab verməlidir: o yüksək bədiiliyi, parlaq və

dinamik məzmunu, ədəbi dili, böyük tərbiyəvi təsiri ilə

fərqlənməli; ikincisi, həcm və dil cəhətdən yaş dərəcəsinə

uyğun olmalıdır. İfadəli qiraətdə əsas məqsəd kitabla tanışlıq,

ucadan oxu, oxunacaq və oxunmuş kitab haqqında söhbət və

fikir mübadiləsidir. Qiraət prosesində giriş və yekun söhbəti

böyük əhəmiyyətə malikdir. Oxunan kitabları müzakirə etmək

uşaqlar üçün çox maraqlı olacaqdır. Bundan başqa oxunan

kitablar haqqında fikirləri bir dəftərə qeyd etmək də yaxşı

nəticə verir. Belə üsullar uşaqda öz fikrini çatdırmaq

qabiliyyətini daha da artırmağa kömək edir.

Mütaliə etmək hər bir məktəblinin biliyini artırmaqdan

əlavə qavrama, təxəyyül və yaradıcılıq qabiliyyətini, dünya

görüşünü də artırır. Yeni sözlərin öyrənilməsi sayəsində beyin

inkişaf edir, insan daha savadlı yazır və fikrini düzgün çatdıra

bilir. Təcrübə göstərir ki, belə uşaqların qavrama qabiliyyəti

artır və onlar təhsildə daha çox uğur qazanırlar. Pedaqoji

9

nöqteyi nəzərdən qiraət 30-40 dəqiqə çəkməlidir. Bu vaxt

ərzində seçilmiş əsərin oxunuşu başa çatmırsa, onda onlar

hissələrə bölünüb ardıcıllıqla oxunmalıdır. Həmçinin oxunuşu

lazım gəlməyən hissələr şifahi nağıl edilməlidir ki, əsərin və ya

mətnin məzmununu uşaqlar başa düşsünlər.

Ucadan oxu aşağı sinif şagirdləri üçün oxu texnikasına

yiyələnməkdə olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin

onların oxuduğu mətni yadda saxlamaq imkanlarını inkişaf

etdirməyə kömək edir. Odur ki, sinifdənxaric qiraətlə kiçik

yaşlı oxucuların oxu texnikasını (məntiqi vurğu, fasilə, səs

tonunun alçalması və yüksəlməsi və s.) inkişaf etdirmək və

təkmilləşdirmək lazımdır. Burada məqsəd uşaqlara zəruri qiraət

vərdişlərini − söz və cümlələri düzgün, aydın və ifadəli

oxumaq, səsi düzgün ifadə etmək, sual, nida və s.

intonasiyalara, məntiqi vurğulara riayət etmək və s.

mənimsətməkdir.

Qiraətçinin mətni nümunəvi formada oxuması əsərin

şagirdlər tərəfindən dərk edilməsini asanlaşdırır. Uşağın

özünün ifadəli ucadan oxuya cəlb olunması isə əsərin dərk və

tədqiq etmə prosesini tamamlayır. Beləlilkə, əsərin anlaşılması

və şərhi qarşılıqlı təcrübə əsasında həyata keçirilir. Həmçinin

qarşılıqlı nümunəvi oxu məktəblilərdə kitaba maraq oyadır. Bu

haqda V.A. Suxomlinski deyirdi: “Uşaqlara kitabdakı fikrin

gözəlliyini, müdrikliyini, dərinliyini göstərin. Ancaq elə

göstərin ki, hər bir uşaq oxumağı daim sevsin, kitab dənizində

müstəqil üzməyə hazır olsun. Bunun üçün isə qabaqcadan

hazırlaşmaq lazımdır”. Böyük Ukrayna yazıçısı N.V.Qoqol bu

münasibətlə yazırdı: “Lirik əsəri elə oxumaq lazımdır ki, orada

dəyərsiz heç nə olmasın, bunun üçün isə onu uzun müddət

öyrənmək lazımdır.”

10

Bu dünyanı qazanmaq istəyirsənsə kitab oxu!

Axirəti qazanmaq istəyirsənsə kitab oxu! Həm bu

dünyanı, həm axirəti qazanmaq istəyirsənsə kitab oxu!

(Məhəmməd (ə.s) Peyğəmbər)

Kiçik yaşlı məktəblilərin mütaliəsinə rəhbərlik

İbtidai siniflərdə sinifdənxaric oxunun əsas istiqaməti

şagirdlərdə müstəqil mütaliəyə maraq oyatmaq, mütaliə

mədəniyyəti yaratmaq və bu yolla onların ətraf aləm haqqında

bilklərini, dünyagörüşlərini genişləndirməkdən ibarətdir.

Kiçik yaşlı məktəblilərin mütaliəsinə rəhbərlik ilk

növbədə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılmasından baş-

lanılır. İlk olaraq ibtidai sinif şagirdlərinə kitabla davranmaq

üzrə ən zəruri qaydalar haqqında məlumat verilməlidir.

Məktəblilərin kitabla rəftar mədəniyyətinin formalaşması üçün

onlara aşağıdakı tövsiyələri vermək olar:

1) kitabı hara gəldi atma, cırma, ona ləkə salma;

2) kitabı qatlama;

3) kitabın içinə qələm, dəftər və başqa əşyalar qoyma;

4) kitabın səhifələrini qatlama; əlfəcindən istifadə et;

5) kitabın səhifələrində qeydlər aparma;

6) kitab oxumazdan əvvəl əllərini yu;

7) yemək stolunun üstündə kitab oxuma;

8) oxuyub qurtardıqdan sonra kitabı yerinə qoy;

9) kitabın cildinə kağız çək və s.

Kiçik yaşlı məktəblilərə mütaliə zamanı bəzi gigiyena

qaydaları da tövsiyə olunmalıdır:

1. Uzanıb oxumaq zərərlidir.

11

2. Kitabı vərəqləyəndə barmağını dilinə vurma.

3. Oxuyarkən düz otur, kitabın üzərinə əyilmə.

4.Oxuyanda elə otur ki, işıq sol tərəfdən düşsün.

5.Gözlərin yorulanda oxuma.

6. Yaxşı işıqlandırılmış otaqda oxu.

7. Yorğunluq hiss etdikdə oxumağı saxla.

8. Yeyə-yeyə oxuma.

9. Yeyəndən yarım saat sonra oxu.

10. Minikdə, gəzə-gəzə oxuma və s.

Bu qaydaların gözlənilməsi kiçik yaşlı şagirdlərin

sağlamlığını mühafizə etməklə yanaşı, onların əqli fəaliyyəti-

nin inkişafına da kömək göstərir.

Kiçik məktəbyaşlı uşaqların mütaliəsində ilk mərhələ

3 hissəyə bölünür:

1. Hazırlıq (I sinfin birinci yarım ili, hələ uşaqlara savad

təlim edilir);

2. Başlanğıc (I sinfin ikinci yarım illiyi);

3. Əsas (II-IVsiniflər).

Hazırlıq mərhələsində çətinliklər çox olur. İş kitabxana

və kitabla tanışlıqdan başlanır. Şagirdlər zəif oxu texnikasına

malik olduqları üçün kitabxanadan aldıqları sevimli kitabları -

hekayələri, nağılları, şeirləri, tapmacaları hər zaman həvəslə

oxumurlar, ya birinci səhifəni oxuyur, ya da şəkillərə baxırlar.

Bu dövrdə əsas vəzifə şagirddə kitaba maraq tərbiyə etməkdən

ibarətdir.

Hazırlıq və başlanğıc mərhələsində aparılan iş ibtidai

siniflərdə inkişaf etdirilir, ucadan ifadəli oxu iş üsulu kimi əsas

yer tutur.

Bu baxımdan I-II sinif şagirdlərinin mütaliəsində

12

Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri böyük rol

oynayır. Nağıl qəhrəmanlarının parlaq obrazları ilə biz

uşaqlarda dostluq və məhəbbət, namuslu olmaq və doğruluq,

şərə və ədalətsizliyə nifrət kimi böyük insani hisslər oyada

bilərik. Nağıllar qədim mədəniyyətimizin mənəvi sərvəti,

yaddaş salnaməsidir. Dünyada elə bir xalq yoxdur ki, o nağıl

yaratmamış olsun. İnsan öz həyatını, arzu və düşüncələrini,

xeyrin şər üzərində qələbəsinə inamını nağıla çevirməkdən

xüsusi zövq almışdır. Uşaqlar qədim mədəniyyətimizin mənəvi

sərvəti olan nağılı, sevir, dərk edir və özünə lazımi nəticələr

çıxarır. Nağılın kiçik yaşlı oxucular üçün əhəmiyyəti çox

böyükdür. Kitab oxuyan, nağılların təsiri ilə böyüyən uşağın

söz ehtiyatı zəngin, nitqi isə rəngarəng olur. Buna görə, uşaq

ikən müxtəlif nağıllara qulaq asmaq, hərfləri tanıdıqdan sonra

mütaliə ilə məşğul olmaq gələcəkdə daha geniş söz ehtiyatına

malik olmaq üçün faydalı təsirə malikdir. Nağıl dili canlılığı ilə

fərqlənir, onda bənzətmələr və obrazlı ifadələr boldur.

“Nağıllar” və "Azərbaycan xalq nağılları" kitabındakı “Cırt-

dan”, “Tıq-tıq xanım”, “Tülkü və hacıleylək” nağılları,

“Sevimli nağıllar” kitabındakı “Süleyman və qarışqa”, “Zirək

oğru”, “Əliyarla dovşan”, “Ağ quş”, “Şəngülüm, Şüngülüm,

Məngülüm” nağılları balaca oxucuların zövqünü oxşayır,

qəhrəmanları onlara sevdirir, yaxşı ilə pisi, xeyir ilə şəri başa

salır. Nağılı oxuduqdan sonra uşaqlar buradakı hadisələr və

qəhrəmanlarla bağlı testləri yerinə yetirməli, hadisələrin

ardıcıllığını düzgün müəyyən etməli, ilk dəfə rastlaşdıqları

sözləri qeyd edərək onların mənasını araşdırmalıdırlar.

Müasir uşaq ədəbiyyatı yazıçılarından Sevinc

Nuruqızının “İpəkcənin macəraları”, Gülzar İbrahimovanın

13

“Nağıllar”, “Göy qurşağı qardaşlarının yeddi nağılı”, “İlanlı

dərənin sirri”, “Təmraz və Gün”, “Su pərisi”, Qəşəm İsabəy-

linin “Elnur, Əkil və onların başına gələnlər” və s. nağıllar

kiçik yaşlı məktəblilərin sevə-sevə oxuduğu nağıllar sırasına

daxildir.

Uşaqların estetik tərbiyəsində və nitqinin inkişafında

uşaq şeiri mühüm tərbiyə vasitələrindən hesab olunur. Şeir tək-

tək uşaqlarla yanaşı, kollektiv şəkildə də oxunur. Xarici aləmi,

əşya və hadisələrin başlıca əlamət və xüsusiyyətlərini uşağa

yalnız obrazlı söz vasitəsilə çatdırmaq mümkündür. Məsələn,

M.Ə. Sabirin “Ağacların bəhsi” və M. Füzulinin “Meyvələrin

söhbəti” nəzm əsərlərini mütaliə edən hər bir şagirddə orada

bəhs olunan bitkilər haqqında müəyyən təsəvvür yaranmış olur.

Bu cür nəzm əsərlərində müxtəlif əşya və hadisələr haqqında

məlumat vermək məqsədilə şairlər maraqlı üsullardan istifadə

edirlər. Abdulla Şaiq, Teymur Elçin, Mikayıl Rzaquluzadə,

İlyas Tapdıq, Məmməd Aslan, Əli Kərim, Zahid Xəlil və

başqalarının yazdıqları şeirlərin kiçik yaşlı məktəblilərin

dünyagörüşünün inkişaf etməsində böyük əhəmiyyəti vardır.

Əsas mərhələdə şagirdlər müstəqil oxu üçün ədəbiyyatın

növləri ilə tanış olur, arzu və marağına müvafiq ədəbiyyat

seçməyi öyrənirlər. Bu zaman məktəbli Azərbaycan dili

kitablarında təqdim edilən sinif oxusunda olan bölmələr

əsasında müstəqil surətdə kitab seçmək təşəbbüsündə olur.

Belə demək mümkünsə sinifdənxaric oxu sinif oxusunun

davamı, onun inkişaf mənbəyi rolunu oynayır. Sinif oxusu

prosesində şagirdlərin əldə etdikləri məlumatlar sinifdənxaric

oxunun köməyi ilə dolğunlaşır, tamamlanır. Şagirdlərin

sinifdənxaric oxu prosesində əldə etdikləri informasiyalar hər

14

hansı mətnin inteqrasiya şəraitində tədrisinə imkan yaradır. Bu

mərhələdə şagirdlərə müəyyən siyahılar çatdırmaq lazım gəlir.

Sinifdənxaric oxu üçün bədii əsərlər seçilərkən şagirdlər

nağıllar əsasında yazılmış əsərləri aludəliklə qarşılayırlar. Bu

məqsədlə onlara A.Şaiq, M.Seyidzadə, M.Rzaquluzadə,

M.Müşfiq, xarici ölkə yazıçılarından Ş.Perro, V.Qrimm,

X.Andersen, C.Badari, L.Tolstoy, A.Qaydar, U.Permyak,

K.Çukovski, S.Marşak D.Bisset, C.Rodari, L.Malerba,

A.Lindqrin, E.B. Potter, A.Valomberq, K.Paterson və başqala-

rının qələmə aldıqları nağılları təqdim etmək məsləhətdir.

Müxtəlif həyat hadisələrinə, ətraf aləmə böyük maraq

göstərən, hər şeyin mahiyyətinə varmağa çalışan, bugünkü

uşaqlar əqli intellektual qabiliyyəti ilə 30-40 il bundan əvvəlki

yaşıdlarından xeyli fərqlənir. Bu baxımdan müasir dövrün

nəbzini tutan, uşaqlara həyatı öyrədən, dünyagörüşlərini

genişləndirən əsərlərin mütaliəsinə də xüsusi diqqət yetiril-

məlidir. Kiçik yaşlı məktəblilər üçün ensiklopediyalar, “Mən

dünyanı öyrənirəm”, “Ağıllı oğlan və qızların ensiklopediyası”

seriyası ilə çap olunmuş “Həşəratlar”, “İnsan bədəni”, “Nəq-

liyyat və maşınlar”, “Planetin qəribə quşları”, “Boxça” bilgi

almanaxı” eləcə də Sona Xəyalın Zoologiya, Botanika,

Ədəbiyyat və s. fənnlərə aid “fənni” hekayələri balacaların

dünyagörüşünün və biliklərinin artmasında faydalı ola bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, sinifdənxaric oxunun təşkilində

məqsəd həm də kiçikyaşlı məktəblilərə tərbiyəvi təsir göstər-

məkdən ibarətdir. Bədii əsərlərdəki obrazlar, psixoloji hallar,

hadisələrin inkişafı uşaqların dünyagörüşünü genişləndirir,

uşaqlarda yüksək insani hisslərin, əxlaqi keyfiyyətlərin tərbiyə

olunmasını təmin edir. Bir çox hallarda müəllimin rəhbərliyi,

15

istiqaməti olmadan da, mütaliənin təsiri ilə şagirdlərdə özünü

tərbiyələndirmə üzrə iş təmin edilir.

Sinifdənxaric oxu üçün materialın seçilməsi

Sinifdənxaric oxu üçün material seçərkən və onlarla işi

təşkil edərkən aşağıdakı şərtlərə əməl olunmalıdır:

1. Sinifdənxaric oxu üçün əsasən, bədii əsərlərə üstünlük

verilməlidir.

2. Kiçik yaşlı məktəblilərə təqdim olunan hər bir əsər

onların əqlinə və hisslərinə təsir göstərməlidir. Əsl vətəndaş

tərbiyə etmək üçün həm ciddi, həm komik, həm şən, həm də

qəmgin mətnlər seçilməlidir.

3. Əsər seçərkən müxtəlif janrlar − həm nağıl, həm

hekayə, həm təmsil, həm də şerlərin təqdim olunması nəzərdə

tutulmalıdır.

4. Həm Azərbaycan, həm də xarici ölkə xalqları

ədəbiyyatının nümunələri əhatə edilməlidir.

5. Sinifdənxaric oxu üçün seçilmiş mətnin həcmi çox

böyük olmamalıdır. I sinifdə 120-150 sözdən ibarət mətnlə

başlanan bu iş IV sinifdə 150 səhifəyədək mətnin oxusu ilə

başa çatır.

6. Ədəbi parçalar şagirdlərin marağına, bilik səviyyəsinə

ətraf aləmlə tanışlığa uyğun olmalıdır

7. Seçilmiş əsər dilinə, quruluşuna və bədii tərtibatına

görə şagirdlərin hazırlığına uyğun olmalıdır.

16

İbtidai sinif şagirdləri üçün sinifdənxaric

oxu materialları

Ailə və məktəb haqqında

- Abdulla Şaiq. “Murad”,“Vəzifə”

- Alpay Azər “Qızcığaz”

- Cəfər Cabbarlı. “Dilarə”

- Cəlil Məmmədquluzadə. “Buz”,

- Gülzar İbrahimova. “Svetofor”, “Əsl dost”, “Yaxşı yoldaş”

- Mir Cəlal. “Gülgəz”, “Aqil”

- Mirzə İbrahimov. “Birinci dərs”

- Reyhan Yusifqızı. “Yarımçıq səhifə”, “Göylərdən gələn səs”

- Sona Xəyal. “Elçinlə Nuranənin mübahisəsi”, “Heç qəzəlin

də adı olur”, “Hər çətin asan olur”, “Tusinin rubailəri”

- Süleyman Sani Axundov. “Əhməd və Məleykə”, “Qaraca

qız”

- Yusif Vəzir Çəmənzəminli. “Əziz”

- Zahid Xəlil. “Orxan və dostları”

- Zəminə Məhərrəm. “Məktəb yolu”

Kitabi Dədə Qorqud

(sadələşdirilmiş mətnlər)

▪ “Bamsı Beyrəyin əsir düşməsi” boyu

▪ “Bamsı Beyrəyin əsirlikdən qaçması” boyu

▪ “Basat və Təpəgöz” boyu

▪ “Bəkil oğlu İmran” boyu

▪ “Buğac” boyu

17

▪ “Dəli Domrul” boyu

▪ “Dış Oğuzun İç oğuza dönük çıxması” boyu

▪ “Qanturalı” boyu

▪ “Salur Qazanla yağılar” boyu

▪ “Salur Qazanın dustaqlığı” boyu

▪ “Uruzun dustaqlığı” boyu

▪ “Uşun oğlu Seyrək” boyu

▪ “Yeynək”boyu

Nağıllar aləmində

▫ Bostançı və Şah Abbas

▫ Cırtdan

▫ Cik-cik xanım

▫ Göyçək Fatma

▫ Koroğlu və Dəli Həsən

▫ Koroğlunun Ərzurum səfəri

▫ Quş dili bilən İsgəndər

▫ Loğmanla şəyirdi

▫ Məlikməmmədin nağılı

▫ Tənbəl Əhmədin nağılı

▫ Yaxşılığa yaxşılıq

▫ Yetim İbrahim və sövdəgər

▫ Yeddi dağ alması

▫ Yoxsul qocaynan vəzir

▫ Tülkü baba və hacıleylək

▫ Hiyləgər keçi

18

Dünya ədəbiyyatı

Astrid Lindqren. “Balaca və Karlson”

Hans Kristian Andersen. “Ana”

Hans Kristian Andersen. “Balaca İdanın çiçəkləri”

Hans Kristian Andersen. “Balaca Klaus və böyük Klaus”

Hans Kristian Andersen. “Çoban qız ilə bacatəmizləyən”

Hans Kristian Andersen. “Düyməcik”

Hans Kristian Andersen. “Qalay əsgərcik”

Qrim qardaşları. “Bremen çalğıçıları”

Qrim qardaşları. “Qenzel və Qretel”

Qrim qardaşları. “Ağca və yeddi cırtdan”

Qrim qardaşları. “Ağgül və qızılgül”

Mark Tven. “Tom Soyerin sərgüzəştləri”

Mark Tven. “Şahzadə və dilənçi”

Redyard Kiplinq. “Mauqli”

Redyard Kiplinq. “Niyə kit ancaq xırda balıqları yeyir”

Redyard Kiplinq. “Dəvənin belində donqar necə əmələ

gəldi”

Redyard Kiplinq. “Kərgədanın dərisində qırışlar necə əmələ

gəldi”

Redyard Kiplinq. “Bəbir necə xallı oldu"

Redyard Kiplinq. “Birinci əlifba necə tərtib olundu”

Şarl Perro. “Çəkməli Pişik”

Şarl Perro. “Qırmızıpapaq”

Şarl Perro.”Zoluşka”

Şarl Perro.“Yatmış gözəl”

19

Zəhmətkeşlik və xeyrixahlıq haqqında

Abdulla Şaiq .“Usta Bəxtiyar”,“Özü bilsin mənə nə”

“Murad”, “Timsah ovu”

Cəfər Cabbarlı. “Cocuq”

Cəlil Məmmədquluzadə. “Usta Zeynal”, “Məktub

yetişmədi”

Gülzar İbrahimova. “Yaxşılıq”,

Qaçay Köçərli. “ Zəhmətkeş atanın fərsiz oğulları”

Mikayıl Rzaquluzadə.“Padşah və alim”, “Təzə şəhər-köhnə

şəhər”

Nizami Gəncəvi. “Süleyman və əkinçi”, “Xeyir və Şər”

Sevinc Nuruqızı. “ Muradın yuxusu”.

Sona Xəyal. “Əlyazma kitabı”, “Tusi əsərinin əlyazması”

Süleyman Sani Axundov. “Ümid çırağı”

Süleyman Rəhimov. “Minnətsiz çörək”

Zahid Xəlil. “Oğurluq edən dəvənin axırı”, “Tərsinə tikilmiş

evdə yaşayan nağılçı”

Vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq haqqında

Abbas Səhhət. “Ata məhəbbəti”

Abbas Səhhət. “Himmətli sükançı”

Abdulla Şaiq. “İsgəndər və filosof Diojen”

Bəxtiyar Vahabzadə. “Şəhidlər”

Cabir Novruz. “Vətəni sevmək azdır” (şeir)

Dilsuz. “Azərbaycan bayrağı”, “Azıx mağarası”,“Cavad

xan”, “Cavanşir qalası”, “Fətəli xanın beşiyi”, “Tomris ana”

20

Qaçay Köçərli. “Əmir Teymur və Aslanın nağılı”

Məmməd Araz. “Azərbaycan dünyam mənim” (şeir)

Məmməd Səid Ordubadi. “Serjant İvanov adına körpələr

evi”

Mustafa Çəmənli. “Şəmsəddin Eldəniz”, “Çahargah”

Nizami Gəncəvi. “Fitnə”

Solmaz Şirin. “Azərbaycanım” (şeir)

Sevinc Nuruqızı.“Babək”, “Şah İsmayıl Xətai”, “Ağabəyim

ağa”

Zahid Xəlil. “Qartal qanadlı ölkə”, “Mavi küləklər şəhəri”,

“Şuşa xonçalı şəhər”.

Ana təbiət haqqında

o Abdulla Şaiq. “Daşqın”, “Şələquyruq”, “Kəndli və ilan”,

“Tülkü həccə gedir”, “İgid uşaq” , “Bağça”

o Aslan Qəhrəmanlı. “Şahqulunun xoruzu”, “Alabaşın

şikayəti”

o Camo Cəbrayılbəyli. “Meşə Nağaraçısı”, “Dostlarımız”,

o Əli Vəliyev. “Baldırğan suyu”

o Gülzar İbrahimova/ “Tülkü və çəpış”, “Əkinçi və canavar”,

o Qaçay Köçərli “Gül qızın nağılı”, “Qızıl inəyin nağılı”

o Mehdi Hüseyin. “Maral Əfsanəsi”, “Çinar”

o Mikayıl Rzaquluzadə. “Qu gölü”, “Yaralı göyərçin”

o “Ana ürəyi, dağ çiçəyi”, “Xan çinarın bir yarpağı”,

“Gözəlliyin keşiyində”

o Mir Cəlal Paşayev. “Söyüd kölgəsi”, “Gülbəsləyən qız”

o Mirzə İbrahimov. “Göyərçinlərim”, “Murovdağın ətəyində”

o Reyhan Yusifqızı. “Hamıdan qəşəng”, “Xoşbəxt arı”

21

o Rəşid bəy Əfəndiyev. ”Uşaqların meşədəki əhvalatı”, “Alma

ağacının əhvalı”

o Teymur Elçin. “ Nar nağılı”, “Balaca qırmızı çiçək və Gilas

qız”

o Sona Xəyal. “Xəzərin intizarı”, “Ala keçi niyə öldü”,

“Qaşqa”

o Seyid Əzim Şirvani. “Qaz və durna”

o Sevinc Nuruqızı. “Ağ xoruzun hekayəti”,“Xortumlu dağ”,

o Musa Cəlil. “Quşcuğaz”

o Mir Cəlal. “Ərik ağacı”

o Zahid Xəlil. “Göy-gölün səhəri”, “Göydən düşən almalar”,

“Yaşıl kərtənkələ”

22

Ağıllı adamlar, yaxşı adamlar!

Bilik kitabdadır, axtarsan əgər

Kitabı sevənlər tənhalıq bilməz,

Elmə arxalanar, sınar, əyilməz.

(Əbdürrəhman Cami)

Yeniyetmə yaşlı məktəblilərin

mütaliəsinə rəhbərlik

V-IX siniflərdə dərketmənin və ictimai fəallığın oyanışı

dövrü başlayır ki, dərketmə prosesinin və biliklərin genişlən-

dirilməsinə meylin güclənməsi ilə əlaqədar elmi biliklərin

mənbəyi olan kitaba da şagirdlərin şüurlu münasibəti və

maraqları yaranır.

Bu dövrdə sinifdənxaric oxu sinif oxusu və ona verilən

pedaqoji tələblərlə sıx əlaqədardır. Bundan asılı olaraq

sinifdənxaric oxu iki istiqamətdə təşkil olunur:

a) proqramın tələblərinə və dərsliklərdəki materiallara

uyğun əsərlərin oxusu;

b) şagirdlərin yaş və bilik səviyyəsinə, arzularına görə

əsərlərin müstəqil oxusu;

Birinci istiqamət üzrə əsərlərin oxusu adından göründüyü

kimi məcburi xarakter daşıyır. Həmin materialların oxusu ilə

şagirdlərin aldıqları biliklər daha da zənginləşir və inkişaf edir.

Bu dövrdə şagirdlərin artıq mütaliə dairəsi genişlənir. Şagirdlər

keçilən mövzularla bağlı ədəbiyyatla maraqlanırlar.

İbtidai siniflərdən sonrakı ədəbiyyat dərsliklərində də

şifahi xalq ədəbiyyatı fənnin əsas mövzusunu təşkil edir. İstər

epik, istər lirik, istərsə də kiçik həcmli nümunələr tədris

materialları sırasında geniş yer tutur. Onların hamısının

özünəxas tərbiyəedici imkanları vardır və millilik baxımından

zəngindirlər.

23

Əgər folklor ən qədim yazılı tariximizdən gələn

informasiya mənbəyidirsə, yazılı ədəbiyyatda da müxtəlif

sənətkarların həyatı, qələm nümunələri, tarixi dövrlər olduqca

faydalıdır. Bu dövrdə müəllimin köməyi ilə təşkil olunan

sinifdənxaric oxu saatları təlimin məzmununu daha da

zənginləşdirməklə, nitqi, zövqü, mənəviyyatı, həyata baxışı,

dünyagörüşünü inkişaf etdirir. Elmi mənbələrdə bu cür oxu

“məcburi oxu” adlandırılır. Sinifdənxaric oxunun belə təşkili

şagirdlərin aldığı bilikləri genişləndirir və möhkəmləndirir. Bu

zaman hər dərs üçün 2-3 kitab məsləhət görülə bilər.

Şagirdlərin mütaliəsində ikinci istiqamət isə şagirdlərin

müstəqil mütaliəsidir. Bu iş də xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

İkinci istiqamətə aid olan əsərlərin çoxusu şagirdlərin

əksəriyətinin istəyindən asılıdır və “könüllü oxu” adlandırılır.

Təcrübə göstərir ki, bu zaman şagirdlər kitab seçməkdə çətinlik

çəkirlər. Onların çoxu kitabı cildinə, şəkillərinə, yoldaşlarının

və yaşlıların sözünə görə seçirlər.

Bəzən də könüllü oxu zamanı meydana gələn sorğular

keçilən elmlərlə bağlı olur. Şagirdlərin oxuduqları dərsliklər

elmi biliklər xəzinəsinin açarlarıdır. Bu açarların köməyi ilə

həmin xəzinənin ayrı-ayrı otaqlarına daxil olur, müxtəlif

biliklərə yiyələnirlər. Amma hər bir elm elə bir dəryadır ki,

onun dərinliklərinə nə qədər baş vursan da dibi görünmür,

əksinə yeni-yeni suallar meydana çıxır və məktəblilər daima

onlara cavab axtarırlar. Bu baxımdan V-IX sinif şagirdlərində

elmi-texniki kitablara meyl daha güclüdür. Ona görə də bu

dövrdə şagirdlərin şəxsi təhsil prosesində mütaliə axtarıcı

xarakter daşıyır.

Bu zaman məktəblilərə Azərbaycan Ensiklopediyası,

Coğrafiya Ensiklopediyası, Riyaziyyat Ensiklopediyası, Ayna

Uşaq Ensiklopediyasının müxtəlif mövzularda nəşr etdirdiyi

nəşrlər və s. tövsiyə oluna bilər.

24

Yeniyetmə yaşlı məktəblilər üçün

sinifdənxaric oxu materialları

Azərbaycan ədəbiyyatı

- Almas İldırım. “Qara dastan”

- Anar. “Yağışlı gecə”, “İki dəniz”, “Bayram həsrətində”, “Üç

sandıq hekayəsi”

- Aşıq Ələsgər. “Görmədim”, “Durnalar”

- Bəxtiyar Vahabzadə. “Gülüstan”, “Torpaqdan pay olmaz”,

“Anamın kitabı”

- Cabir Novruz. “Sevin Azərbaycanı”, “Vətəni sevmək azdır”

- Cəlil Məmmədquluzadə. “Danabaş kəndinin əhvalatları”,

“Çay dəstgahı”

- Cəfər Cabbarlı. “Azərbaycan bayrağına”, “Dan ulduzu”,

“Mənsur və Sitarə”, “Gülzar”, “Dilbər”, “Oqtay Eloğlu”, “Qız

qalası”

- Elçin Əfəndiyev. “Balaca ayı balası”, “İki çal papağın və bir

qara kepkanın nağılı”

- Əhməd Cavad. “Səlim xan”, “Əlvida Bakı.”

- İlyas Əfəndiyev. “Yasəmən ağacı”, “Qoruqlarda”, “Maraqlı

hadisə”,

- İsa Hüseynov. “Tütək səsi”, “Saz”

- İsmayıl Şıxlı. “Dəli Kür”, “Namərd gülləsi”,

- Xəlil Rza Ulutürk. “Oğlum Təbrizə”

- Qəhrəmanlıq dastanları. “Qaçaq Nəbi”, “Qaçaq Kərəm”,

“Qurbani”, “Aşıq Qərib”.

- Nəriman Həsənzadə. “Bir əsgərin bayraq qızı”

- Nizami Gəncəvi. “Az danışmağın gözəlliyi”, “Sirlər

xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”

25

- Məhəmməd Füzuli. “Leyli və Məcnun”, “Şikayətnamə”

- Məhəmməd Şəhriyar. “Heydər babaya salam”

- Məmməd Araz. “Üç oğul anası”, “Yeddi bulaq əfsanəsi”,

“Paslı qılınc”,

- Mikayıl Müşfiq. “Ana”, “Küləklər”, “Dağlar”, “Göygöl”.

- Mirzə Ələkbər Sabir. “Oxutmuram əl çəkin”, “Kim nə deyər

bizdə olan qeyrətə”

- Mirzə Fətəli Axundov. “Aldanmış kəvakib”, “Hacı Qara”

- Mir Cəlal. “Pərzad”, “Qaymaq”, “Dost görüşü”, “Açıq

kitab”, “Dirilən adam”

- Mirmehdi Seyidzadə. “Təmsillər”

- Mirzə ibrahimov. “Güləbətin”, “Çobanın məsləhəti”,

“Şairin yadigarı”, “Murovdağın ətəyində”

- Rəsul Rza. “Qızılgül olmayaydı”, “Yadıma düşdü”, “Çinar”,

“Vətəndən uzaqda”

- Süleyman Sani Axudov. “Qorxulu nağıllar”

- Süleyman Rüstəm. “Ana və poçtalyon”, “Deyilmi”,

“Çimnaz xanım yuxudadır”, “Durna”

- Səməd Vurğun. “Qız qayası”, “Aygün”, “İnsan”

- “Kitabi-Dədə Qorqud”

- “Kitabi-Dədə Qorqud”. Əsl və sadələşdirilmiş mətnlər

- “Koroğlu dastanı”.

26

Dünya ədəbiyyatı

▪ Aqata Kristi. “Mavi kuzənin sirri”

▪ Aleksandr Düma. “Üç muşketyor”

▪ Artur Konan Doyl. “Brilyant tac”

▪ Redyard Kiplinq. “Cəngəlliklərin kitabı”, “Cəsur kapitanlar”

▪ Ceyms Fenimor Kuper. “Ləpirçi”

▪ Conatan Svift. “Qulliverin səyahəti”

▪ Daniel Defo. “Robinzon kruzo”, “Kapitan Silqton”.

▪ Çingiz Aytmatov. “Dəniz kənarı ilə qaçan alabaş”, “Vəhşi it

Dinqo”, “Ağ gəmi”

▪ Fyodor Dostoyevski. “Gülməli adamın yuxusu”

▪ Homer. “İliada”, “Odisseya”

▪ İvan Krılov. “ Qartal və toyuqlar”, “Qartal və tülkü”

▪ Jül Vern. “Kapitan Qrantın uşaqları”

▪ Lev Tolstoy. “İlyas”, “Üç sual”

▪ Lyuis Stivenson. “Dəfinələr adası”

▪ Mark Tven. “Tom Soyerin macəraları”.

▪ Plutarx. “İsida və Osiris”

27

Dünyada nə qədər kitab var belə

Çalışıb, əlləşib gətirdim ələ

Oxudum, oxudum, sonra da vardım,

Hər gizli xəznədən bir dür çıxardım.

(Nizami Gəncəvi. Azərbaycan şairi)

Böyük yaşlı məktəblilərin mütaliəsinə rəhbərlik

Erkən gənclik şəxsiyyətin əsas keyfiyyətlərinin formalaş-

dığı və ictimai fəallığının artdığı dövrdür. Bu yaşda bir sıra

yeni keyfiyyətlər meydana gəlir: özünü dərketmə, özünü

qiymətləndirmə və mənlik şüuru inkişaf edir; əxlaqi görüş və

əqidənin, dünyagörüşünün formalaşması baş verir; müstəqillik,

özünütəsdiq və özünütərbiyə meyli güclənir.

Böyük məktəblilərdə öz hissləri və fikirləri üzərində

düşüncələr, özünüdərketmə tələbatı güclüdür. "Mən kiməm?",

"Nəyə qabiləm?", "Həyatın mənası nədir?" kimi suallar onları

düşündürür. Bu yaşda əxlaqi məsələlərə də maraq güclənir.

Sözü üzə demək, prinsipiallıq, düzlük gənclər üçün

xarakterikdir. Onlar adamlarda düzlüyü, təvazökarlığı,

əməksevərliyi, sadəlik və xeyirxahlığı daha yüksək

qiymətləndirirlər. Erkən gənclik yaşında təlimə maraq artır. Bu

isə onlarda yeni ictimai motivlərin və özünütəhsil tələbatının

yaranması ilə bağlıdır. Fənnə maraq çox vaxt elmə olan marağa

çevrilir. Bu zaman mütaliə məktəblilərin tərbiyəsində mühüm

əhəmiyyət kəsb edir. Bu yaşda kitabı bütünlüklə oxumaq, əsəri

dərk etmək mütaliə mədəniyyətinin vacib ünsürüdür. Kitab

məktəblilərin marağını, mənəvi tələbatını ödəyir, təfəkkürünü

inkişaf etdirir, yeni bilik qazandırır. Oxunan mətnin tipindən,

28

növündən, xarakterindən asılı olmayaraq mütaliə insanın

həyatında mədəniyyətə yiyələnməyin ən mühüm vasitəsi kimi

çıxış edir. Mütaliə bilik əldə etməyin, elmə yiyələnməyin,

elmin zirvəsinə yüksəlməyin ən mühüm vasitəsi olduğu kimi,

həm də tərbiyə prosesinin tərkib hissəsidir. Sosial əhəmiyyət

daşıyan mütaliə insanların sosiallaşdırılmasının əsas vasitəsi

hesab edilir. Bədii ədəbiyyat gənc nəslin təlim-tərbiyəsində

xüsusilə mühüm yer tutur. Bu yaş dövründə olan oxucular −

yeniyetmələr və gənclər bədii ədəbiyyatı daha çox mütaliə

edirlər. Bədii əsərlər uşaqların hisslərinə, şüuruna və

davranışına müsbət təsir göstərir, onların şəxsiyyət kimi

formalaşmasına kömək edir. Yeniyetmələr bədii ədəbiyyatın

köməyi ilə bir sıra həyat hadisələrini daha yaxşı mənimsəyir,

düzgün anlayırlar. S.Vurğunun, C.Cabbarlının, H.Cavidin, M.

Müşfiqin, M.F.Axundovun, N.Gəncəvinin, M.Füzulinin,

İ.Nəsiminin, M.P.Vaqifin, Ə. Haqverdiyevin, N. Nərimanovun,

Y.V.Çəmənzəminlinin, B.Vahabzadənin, M.Arazın, Anarın,

Elçinin, R.Rövşənin, İ.Əfəndiyevin və b. şair və yazıçıların

əsərləri məktəbli oxucuların tərbiyəsində xüsusi əhəmiyyət

kəsb edir. Qabaqcıl təcrübəyə istinadən deyə bilərik ki,

şagirdlərin özünüdərk tərbiyəsi baxımından oxu materiallarını

aşağıdakı mövzular əsasında müəyyənləşdirmək faydalıdır.

a) Elmi

b) Sənədli-publisistik

c) Azərbaycan tarixi

ç) Dünya tarixi

Adlarını çəkdiyimiz prinsiplər arasında kəskin sədd

yoxdur. Onlar bu və ya digər dərəcədə bir-biri ilə sıx

əlaqədədir. Gətirilən nümunələr isə mütləq deyil, istiqamət-

verici xarakter daşıyır.

29

◊ Böyük yaşlı məktəblilər üçün sinifdənxaric

oxu materialları

a) Elmi-tarixi əsərlər

o Əlisa Nicat .“Yüz böyük azərbaycanlı”

o Sadıq Hüseynov. “Seyid Əzim Şirvaninin yaradıcılıq yolu”

o “Qarabağnamələr”

o “Qabusnamə”

o Əziz Mirəhmədov. “Məhəmməd Hadi”, “Sabir”

o Kamran Məmmədov. “Qasım bəy Zakir”

o Bəylər Məmmədov . “Xurşid banu Natəvan”

o Xeyrulla Məmmədov . “Sultan Məcid Qənizadə”

o Bəkir Nəbiyev . “Firudin bəy Köçərli”

o Vəli Osmanlı. “Azərbaycan romantikləri”,

o Sara Aşurbəyli “Şirvanşahlar tarixi”

b) Sənədli- publisistik əsərlər

o Dilbər Axundzadə. “Müşfiqli günlərim”

o Anar. “Anlamaq dərdi”,

o Ümmül Banu. “Qafqaz günləri”,

o Bodenşdet F. “Mirzə Şəfi haqqında xatirələrim”

o Sona Cabbarlı. “Onu kim unudar”

o Rafael Hüseynov. “Cavidlər”

o Həmidə Məmmədquluzadə. “Mirzə Cəlil haqqında

xatirələrim”

o Nəriman Nərimanov. “Oğluma bitməmiş məktub”

30

o Manaf Süleymanov. “Eşitdiklərim, oxuduqlarım,

gördüklərim”,

o Qəzənfər Paşayev. “Altı il Dəclə- Fərat sahillərində”

o Mehdixan Vəkilov. “Ömür dedikləri bir karvan yolu”

c) Azərbaycan tarixi romanları

o Aqil Abbas. “Batmanqılınc”

o Cəlal Bərgüşad. “Sıyrılmış qılınc”

o Çingiz Hüseynov. “Fətəli fəthi”

o Dilsuz Mustafayev. “Əlincə qalası”

o Elçin Əfəndiyev. “Fikrin karvanı”

o Əlisa Nicat. “Qızılbaşlar”, “Gəncəli müdrik”, “Rza xan”

o Əziz Şərif. “Keçmiş günlərdən”

o Əzizə Cəfərzadə. “Bakı 1501” “Aləmdə səsim var mənim”,

“Vətənə qayıt”, “Cəlaliyyə”

o Fərman Kərimzadə. “Xudafərin körpüsü”,“Çaldıran döyüşü”

o Fərman Eyvazlı. “Qaçaq Kərəm”.

o İsa Hüseynov. “Məhşər”

o Mahmud İsmayıl.”İki od arasında”, “Ağ yapıncı”

o Məmməd Səid Ordubadi. “Qılınc və qələm”

o Osman Mirzəyev. “Ağ ləkələr silinir”.

o Tahir Navahi. “Bəzz qalası”

o Seyfəddin Dağlı. “Bahar oğlu”

o Yusif Vəzir Çəmənzəminli “Qızlar bulağı”, “Od içində”

ç) Dünya tarixi romanları.

o Sergey Borodin. “Səmərqəndin ulduzları”

o Rafaello Covanyoli.”Spartak”

31

o Con Men. “Çingiz xan”

o Laslo Beladi, Tamas Kraus. “Stalin”

o Məhəmməd Tahir. “Şeyx Şamil”

o Hüseynbala Mirələmov. “ Sonuncu fateh”

o Əlisa Nicat. “Dünya sərkərdələri”

o Yevgeniy Tarle “Napaleon”

o Orxan Pamuk. “Mənim adım qırmızı”

o Milorad Paviçin. “Xəzər sözlüyü”

o Yunus Oğuz. “Əmir Teymur zirvəyə doğru”

Tövsiyə siyahısı

◊ Kiçik yaşlı məktəblilər üçün

(əxlaq və davranış qaydaları)

◊ Boğça:Sinifdənxaric bilgi almanaxı.- B.: Uşaq.Gənc nəşr,

2007.- 56 s.

◊ Gasemnia Ş., Sönməz N.A. Puf-puf:Nağıl şarı.–B.: Qələm,

2013. -160 s.

◊ Həşəratlar.–B.: Əli və Nino nəşriyyatı, 2013. - 32 s.

◊ İnsan bədəni. – B.: Əli və Nino nəşriyyatı, 2013. - 32 s.

◊ Nəqliyyat və maşınlar. – B.:Əli və Nino nəşriyyatı, 2013. -

32 s.

◊ Nurdan damla. 365 gündə sevimli peyğəmbərim.- B.: 2009.

◊ Oxu! - yaşamaq üçün. – B.: Kövsər, 2007. - 128 s.

◊ Sadıqov S.T. Alın yazısı. Hər kəs üçün genetika.-B.: Altun

Kitab, 2006.-160 s.

◊ Şeyhi M. Bip-bip : Nağıl arabası .– B.: Qələm , 2013. -64 s.

◊ Şeyhi M. Düt-düt : Nağıl qatarı . – B.: Qələm , 2013. - 64 s.

32

◊ Şirin N. Elgün 1: Mən atam qədər ağıllı və güclü olmaq

istəyirəm. – B.: Qələm MMC, 2012. - 31 s.

◊ Şirin N. Elgün 2: Həmişə qalib gəlmək istəyirəm. – B.:

Qələm MMC, 2012. - 31 s.

◊ Şirin N. Elgün 3: Oyuncaqların hamısını istəyirəm.- B.:

Qələm MMC, 2012. - 31 s.

◊ Şirin N. Elgün 4: Mən niyə hər gün məktəbə getməliyəm?. -

B.: Qələm MMC, 2012. - 31 s.

◊ Şirin N. Elgün 5:Hər yeməkdən yeməliyəmmi?. - B.: Qələm

MMC, 2012. - 31 s.

◊ Planetin qəribə quşları. – B.: Əli və Nino nəşriyyatı, 2013. -

32 s.

◊ Türkyılmaz N. Çətinliklərdən qorxmuram. Cəsarət: Nağıl-

oyun. Fəaliyyət. Tamaşa. – B.: Altun Kitab, 2014. - 64 s.

◊ Türkyılmaz N. Dəyər verirəm:Hörmət.–

B.:AltunKitab,2014.–64 s.

◊ Türkyılmaz N. Düzünü deyirəm:Düzgünlük.-

B.:AltunKitab,2014.-64s

◊ Türkyılmaz N. Ədalətli hərəkət edirəm. Ədalət: Nağıl-oyun.

Fəaliyyət. Tamaşa . – B.: Altun Kitab, 2014. - 64 s.

◊ Yusifqızı R. Riyaziyyat əyləncəli ola bilərmiş. Ədədlər,

əməllər, hesab oyunları. – B.: Altun Kitab, 2014. - 128 s.

◊ Yüz min niyə: Yaşadığımız otaqlara səyahət = Saat

neçədir? : Saatlar haqqında hekayələr = Sirli yazılar: Kitablar

haqqında hekayələr. – B.: Borçalı, 2006. - 212 s.

33

Mən və mənim dünyam

(İllüstrasiyalarla bəzədilmiş kiçik həcmli nəşrlər)

Abdulla Ş. Tıq-tıq xanım: nağıl. - B. : Beşik, 2009. - 30 s.

Balıqyeyən quşun əhvalatı. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Boşboğaz tısbağa. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Bəhmənli V. Leyli hasarı: nağıl. - B. : Beşik, 2009. - 19 s.

Bəhmənli V. Əlifba: Poeziya. - B. : Beşik, 2009. - 34 s.

Bəkil oğlu İmranın boyu. - B. : Beşik, 2009. - 19 s.

Çəmənli M. Çahargah: nağıl. - B. : Beşik, 2008. - 32 s.

Çəmənli M. Şəmsəddin Eldəniz: nağıl. - B. : Beşik, 2009. -

34 s.

Dilsuz. Apardı sellər Saranı:Milli musiqimiz.-B.:

Beşik,2008.-19 s.

Dilsuz. Atatürkün imzası. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Dilsuz. Azıx mağarası. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Azərbaycan bayrağı. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Dilsuz. Cavad Xan. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Dilsuz. Cavanşir qalası. - B. : Beşik, 2009. - 16 s.

Dilsuz. Çarıqdaş. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Çıraqqala. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Duz dağı. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Dilsuz. Əlincə qalası. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Ərgənəkon bayramı : Nağıl. - B. :Beşik,2008. - 14 s.

Dilsuz. Fətəli xanın beşiyi. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Dilsuz. Gavur quyusu. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Gəncə. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Hacı Zeynalabdin. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

34

Dilsuz. Hüseynqulu xan. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Həzrəti Yusif. - B. : Beşik, 2009. - 19 s.

Dilsuz. Xəzərgeysun və qırxsaçlı qız. -B. :Beşik,2008. - 18 s.

Dilsuz. Xürrəmilər. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. İstanbulun fəthi. - B. : Beşik, 2005, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Mətə xan. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Dilsuz. Naftalan. - B. : Beşik, 2009. - 18 s.

Dilsuz. Naxçıvan. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Osmanlı təpələri. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Qarı dağı. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Qarı körpüsü. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Qavaldaş. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Dilsuz. Qız qalası. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Savalan dağı. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Surxay qalası. - B. : Beşik, 2005. - 14 s.

Dilsuz. Şeyx Şamil. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Şeyx Şamil və anası. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Şeyx Şamil və Sultan Danyal. - B. :Beşik,2008. -14 s.

Dilsuz. Şəki xan sarayı. - B. : Beşik, 2008. - 10 s.

Dilsuz. Şirvanşahlar sarayı. - B. : Beşik, 2008. - 15 s.

Dilsuz. Şuşa. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Tomris ana. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Dilsuz. Yeddi gəlin dağı. - B. : Beşik, 2008. - 10 s.

Dilsuz. Zərdüşt. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Elçin T. Balaca qırmızı çiçək və Gilas qız. - B. : Beşik,

2010. - 23 s.

Elçin T. Günay, Humay, bir dənə günəbaxan və qırt

toyuğun cücələri: nağıl. - B. : Beşik, 2009. - 18 s.

35

Elçin T. Küləyin, çinarın və qaranquş balasının nağılı: -B.

:Beşik, 2009. - 19 s.

Elçin T. Qəhrəman Aysu, qara pişik və cıqqılı siçanın

nağılı.- B.:Beşik, 2009. - 27 s.

Elçin T. Mənə niyə gülürlər?: nağıl.- B. :Beşik, 2009. - 27 s.

Elçin T. Nar nağılı.- B. : Beşik, 2009. - 51 s.

Elçin T. Tuk-tuk, tak- tak. - B. : Beşik, 2009. - 30 s.

Əmanətə xəyanət. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Hiyləgərin sonu. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Hərflərin oyunu. - B. : Beşik, 2008. - 56 s.

Köçərli Q. Əmir Teymur və Aslanın nağılı. -B. : Beşik,

2009. - 35 s.

Köçərli Q. Gül qızın nağılı. - B. : Beşik, 2009. - 19 s.

Köçərli Q. İşıq çəlik: nağıl. - B. : Beşik, 2009. - 27 s.

Köçərli Q. Qızıl inəyin nağılı:nağıl. - B. :Beşik,2009. – 19 s.

Köçərli Q. Ovsunçu İbrahim: nağıl. - B. : Beşik, 2009. - 47s.

Köçərli Q. Zəhmətkeş atanın fərsiz oğulları. -B.: Beşik,

2009.- 26 s.

Qarayev İ. Çinar: nağıl. - B. : Beşik, 2008. - 19 s.

Qarğa, çaqqal və dəvə. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Qotur şir. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

Qəhrəmanlı A. Alabaşın şikayəti: nağıl. -B.:Beşik, 2009. - 32s.

Qəhrəmanlı A. Şahqulunun xoruzu. - B.: Beşik, 2009. - 35 s.

Qurbansoy F. Göy-göl. - B.:Beşik,2008.- 10

s.B.:Beşik,2008.- 24 s.

Məlikməmməd. - B. : Beşik, 2009. - 26 s.

Məntiqli oyun. - B. : Beşik, 2008. - 71 s.

Salahzadə Ə. Alma gəmirən qurdun nağılı. - B.:Beşik,

2008.– 34 s.

36

Salahzadə Ə. Ayının sualı: nağıl. - B. : Beşik, 2009. - 31 s.

Salahzadə Ə. Dağa çıxan bağanın nağılı. - B.: Beşik,

2008.- 34 s.

Salahzadə Ə. Dəvəquşunun nağılı.- B.: Beşik, 2009.- 32 s.

Salahzadə Ə. Kim nəyə oxşayır. - B. : Beşik, 2008. - 30 s.

Salahzadə Ə. İtən karandaşların nağılı. - B. : Beşik, 2008. -

34 s.

Salahzadə Ə. Lovğa xoruz: Nağıl. - B. : Beşik, 2009. - 39 s.

Salahzadə Ə. Meşədən küsən ayı: nağıl. - B. : Beşik, 2008. -

30 s.

Salahzadə Ə. Oxatan kirpinin nağılı. - B. : Beşik, 2008. - 42

s.

Salahzadə Ə. Pələng olmaq istəyən pişik. - B. : Beşik, 2008.

- 35 s.

Salahzadə Ə. Taladakı tənha ağacın nağılı.- B.:Beşik, 2009.

- 34 s.

Sehrli şamdan : Xalq nağılları. - B. : Beşik, 2009. - 30 s.

Şəkilli lüğət: 600 words =600 söz =600 слов.-

B.:Beşik,2009.-88 s.

Tamahkar canavar. - B. : Beşik, 2008. - 14 s.

Tədbirli dovşan. - B. : Beşik, 2008. - 18 s.

37

Məktəbli kitabxanası

Araxna : Yunan əsatirləri. - B. : Aspoliqraf, 2009. - 22 s.

Bir, iki, bizimki. - B. : Təhsil, 2009. - 24 s.

Bitdi çiçək, oldu yaz : poeziya. - B. : Təhsil, 2009. - 16 s.

Bünyadzadə A. T. Üç nağıl. - B. :Təhsil,2009.- 12s.

Cücələr : Şeirlər toplusu. - B. : Aspoliqraf, 2009. - 32 s.

Cənub həsrəti: Şeirlər. - B. : Təhsil, 2009. - 87 s.

Deyək, gülək, düşünək. - B. : Təhsil, 2009. - 24 s.

Dədə Qorqud. - B. : Təhsil, 2009. - 68 s.

El bilir ki, sən mənimsən. - B. : Təhsil, 2009.

Günəşdən gələn pay : Nağıl və hekayələr. - B. : Aspoliqraf,

2013.

Herakl : nağıl. - B. : Aspoliqraf, 2010. - 31 s.

İsabəyli Q. Ay külək, nə əsirsən: şeirlər.

B.:Şirvannəşr,2004.-52 s.

İsabəyli Q. Avropa dəbi...Dar şalvarlar və qızlarımızın

monqol ayaqları. B.: Şirvannəşr, 2007. – 44 s.

İsabəyli Q. Bir qarıyla bir qoca dingilim-fis oynar gecə:

Hekayələr. B.: Şirvannəşr, 2006. - 40 s.

İsabəyli Q. Bu şəhər mənə göz dağı olub.-

B.:Şirvannəşr,2011.-198 s.

İsabəyli Q. Cin : nağıl-povest . B.: Şur və Cik-Cik, 1993. -

32 s.

İsabəyli Q. Elnur, Əkil və onların başına gələnlər.-

B.:Şirvannəşr, 2011.-76 s.

İsabəyli Q. Əlli yaşında.-B.: Şirvannəşr, 1998. - 31 s.

İsabəyli Q. Göydən üç alma düşdü.- B.: Şirvannəşr, 1999. -

16 s.

38

İsabəyli Q. Nənəm təkdi: şeirlər.–B.:Şirvannəşr,2008. - 84s.

İsabəyli Q. Ölü bilər, mən bilərəm..: Satirik hekayələr. B.:

Şirvannəşr, 2007. - 232 s.

İsabəyli Q. Samur at minir : Yumor. B.: Şirvannəşr, 2006. -

40 s.

İsabəyli Q. Sehirli tütək. B.: Şirvannəşr, 2000.-16 s.

İsabəyli Q. Şamaxı-Şam nağılı: Poema. B.:Şərq-Qərb,

1996.-16 s.

Kitabi-Dədə Qorqud : Sadələşdirilmiş mətn. -B.: Elm,

1999.-172 s.

Koroğlunun Ərzurum səfəri : nağıl. -B. :Təhsil, 2009.- 24s.

Qazılıq oğlu Yeynəyin əhvalatı. - B. : Beşik, 2009. - 22 s.

Quluzadə Ə. Alay komandiri.- B.: Ozan, 1999.- 80s.

Quluzadə Ə. Beş qitənin uşaqları.- B.: Gənclik, 1991.– 96 s.

Quluzadə Ə. Dağların yaddaşı.-B.: Azərnəşr, 1976.-38 s

Quluzadə Ə. İsti ocaq.- B.: Yazıçı, 1985.- 143 s.

Quluzadə Ə. Qarabağ oyunu.-B.: Azərnəşr, 1993.- 48 s.

Quluzadə Ə. Məhləmizin uşaqları.-B.: Şirvannəşr, 2004.-

80 s.

Quluzadə Ə. Mənə söz verin.- B.: Ozan, 2001.- 248 s.

Quluzadə Ə. Şəhid şəhər.- B.: Ozan, 1998.- 67 s.

Quluzadə Ə. Tumurcuqlar.- B.:Gənclik, 1985.- 28 s.

Menandr. Münsif məhkəməsi: komediya.-B.:Aspoliqraf,2010.-

31 s.

Məhəmmədhüseyn Ş. Heydərbabaya salam.- B.:Təhsil,

2009.-39 s.

Məmmədquluzadə C. Hekayələr. - B. : Təhsil, 2009. - 51 s.

Məmmədquluzadə C. Quzu. - B. : Aspoliqraf, 2010. - 28 s.

Mən düzgün yazıram. - B. : Qələm MMC, 2010. - 40 s.

39

Müşfiq M. Könlümü al, oxu!: Poeziya.-B.: Maarif, 2002.-

96 s.

Nağıla bax, nağıla. II cilddə. - B. : Aspoliqraf, 2012. - 88 s.

Nizami G. Fitnə. - B. : Təhsil, 2009. - 10 s.

Nizami G. Mahanın nağılı. (Məğrib gözəlinin hekayəti). - B.

: Aspoliqraf, 2010. - 15 s.

Nizami G. Poemalar. - B. : Maarif, 2002. - 240 s.

Nuruqızı S. Çərpələng.-B.: Adiloğlu, 2002.- 108 s.

Nuruqızı S. Sarı qız, Dız və Vız. – B.: Oskar, 2003.- 26 s.

Nuruqızı S. Ağ xoruzun hekayəti.- B.: CBS, 2005.- 12 s.

Nuruqızı S. Ciya ilə iki gün.- B.: Oskar, 2007.- 32 s.

Nuruqızı S. İpəkcənin macəraları.- B.: Oskar, 2007. - 28 s.

Nuruqızı S. Qəribə kəndin nağılı.-B.: Təhsil, 2009.- 16 s.

Nuruqızı S. Heyvanlar.- B.: Təhsil, 2009.- 16 s.

Nuruqızı S. Bozqulaq və fəsillər.-B.: Təhsil, 2009.

Nuruqızı S. Paltar dolabında gizlənqaç. B.: Təhsil, 2009.-

12 s.

Nuruqızı S. Ağca və Cuppulu.- B.: Təhsil, 2009.-12 s.

Nuruqızı S. Aysu və Ay. – B.: Təhsil, 2009.

Nuruqızı S. Xortumlu dağ. –B.: Təhsil, 2010.- 24 s.

Nuruqızı S. Bapbalaca əlifba. –B.: Aspoliqraf, 2010.-196

s.)

Nuruqızı S. Babək.-B.: Aspoliqraf, 2010.-16 s.

Nuruqızı S. Şah İsmayıl Xətai.- B.: Aspoliqraf, 2010.-12 s.

Nuruqızı S. Ağabəyim ağa. B.: Aspoliqraf, 2010.-16 s.

Nuruqızı S. Sərçəcik: Bir pərdəli uşaq operası. –

B.:Mütərcim, 2011.

Prometey əsatiri: Nağıl. - B. : Aspoliqraf, 2009. - 24 s.

Sarı ağacdələn ordeni: Nağıl və hekayələr. -

40

B.:Təhsil,2013.-88 s.

Talvar: Povest və hekayələr. - B. : Təhsil, 2009. - 112 s.

Tarixi rəvayətlər. - B. : Təhsil, 2009. - 35 s.

Zakir Q. Təmsillər. - B. : Aspoliqraf, 2009. - 31 s.

Şirvani S. Ə. Seçilmiş əsərlər. - B. : Maarif, 2002. - 296 s.

Uşun oğlu Səyrəyin əhvalatı. - B. : Beşik, 2009. - 18 s.

Yusifqızı R. Yaşıl gözlü qız. – B.: Altun Kitab, 2010. - 128 s.

Yusifqızı R. Hamıdan qəşəng.- B.: Altun Kitab, 2010. - 11 s.

Yusifqızı R. Aysu. – B.: Altun Kitab, 2012. - 112 s.

Yusifqızı R. Xoşbəxt arı.- B.: Altun Kitab, 2013. - 11 s.

Yusifoğlu R. Aylı cığır. –B.:Gənclik, 1992.-26 s.

Yusifoğlu R. Bahar qatarı. - B.: Azərbaycan, 1999.

Yusifoğlu R. Böyük arzuya gedən yol.- B.: Azərbaycan,

2000

Yusifoğlu R. Daha uşaq deyiləm.- B.: Şivannəşr, 2006.-

200s

Yusifoğlu R. Dəniz səviyyəsi.- B.: Şivannəşr, 2005

Yusifoğlu R. Çiçək yağışı. -B.: Şuşa, 2000

Yusifoğlu R. Günlərimiz, aylarımız. -B.: Azərbaycan, 2003

Yusifoğlu R. İlahi qazlar. –B.: Azərbaycan, 2008

Yusifoğlu R. Kitabi-Dədə Qorqud. -B.: İşıq, 1999

Yusifoğlu R. Min dovşan otaran çoban. -B.: Azərbaycan,

2005

Yusifoğlu R. Möcüzəli xəzinə.- B.: Azərbaycan, 2000

Yusifoğlu R. Sehrli üzük. –B.: Azərbaycan, 2008

Yusifoğlu R. Meymunlar ölkəsi.- B.: Azərbaycan, 2006

Yusifoğlu R. Zamanın qatarı.- B.: Azərbaycan, 2005.

Yusifoğlu R. Yollar. -B.: Azərbaycan, 2006

Yusifoğlu R. Elm və helm. -B.: Azərbaycan, 2010

41

Dünya ədəbiyyatından seçmələr

Avropa xalqlarının nağılları: 6 cilddə. I cild. Polyak, Çex,

Slovak nağılları. -B.: Xəzər, 2009.- 112 s.

Avropa xalqlarının nağılları: 6 cilddə. II cild. Bolqar, Serb,

Xorvat, Sloveniya, Makedoniya, Bosniya-Herseqovina,

Çernoqoriya, Macar, Rumın, Alban, Yunan nağılları. - B.:

Xəzər, 2009.- 112 s.

Avropa xalqlarının nağılları: 6 cilddə. III cild. İtalyan,

İspan, Portuqal nağılları. - B.: Xəzər, 2009.- 112 s.

Avropa xalqlarının nağılları: 6 cilddə. IV cild. Fransız,

Alman, Danimarka, Niderland nağılları. - B.: Xəzər, 2009.-

112 s.

Avropa xalqlarının nağılları: 6 cilddə. V cild. İsveç,

Norveç, Fin nağılları. - B.: Xəzər, 2009.- 112 s.

Avropa xalqlarının nağılları: 6 cilddə. VI cild. İsland,

İngilis, Şotland nağılları. - B.: Xəzər, 2009.- 112 s.

Avstraliya xalqlarının nağılları.- B.: Xəzər, 2009.- 80 s.

Dənizçi Sindibadın macəraları. Seçilmiş nağıllar toplusu.

B.: 2009.

Dünya xalqlarının mifləri və əfsanələri.- B.: Çaşıoğlu,

2004.

Ələddinin macəraları və başqa nağıllar. - B.: 2009.

Heraklın on iki qoçaqlığı: Dünya ədəbiyyatından seçmələr.

B.: Altun, 2005.-112 s.

Hərənin öz qisməti: Afrika xalqlarının nağılları. III cild.–

B.: Xəzər, 2009.-64 s.

İnsanlar odu necə əldə etdi: Afrika xalqlarının nağılları. I

cild.- B.: Xəzər, 2009.-112 s.

42

Küllücənin əhvalatı: Seçilmiş nağıllar toplusu.- B.: 2009.

Qalay əsgərciyin əhvalatı: Seçilmiş nağıllar toplusu.- B.:

2009.

Qazax və Orta Asiya xalqları nağılları.–B.:

Çaşıoğlu,2009.-124 s.

Lindqren A. Damda yaşayan Karlson. –B.: Çaşıoğlu,

2010.-152 s.

Mənim ilk nağıllarım. Qırmızı kitab. –B.: Alatoran, 2013.-

56 s.

Nosov N. N. Bilməzin macəraları: Nağıl.–

B.:Çaşıoğlu,2009.-408 s.

Okeaniya xalqlarının nağılları: I hissə. Aramembin nizəsi.-

B.: Xəzər, 2009. - 112 s.

Okeaniya xalqlarının nağılları: II hissə. Mayinin

macəraları.- B.: Xəzər, 2009.-96 s.

Pinokionun əhvalatı və başqa nağıllar: Seçilmiş nağıllar

toplusu.- B.: 2009.

Raspe R.E. Baron Münhauzenin sərgüzəştləri.–B.:Xəzər,

2009.-64 s.

Rodari C. Çippolinonun başına gələnlər. –B.:

Çaşıoğlu,2009.–256s.

Rusiya xalqlarının nağılları. B.: Xəzər, 2009.-112 s.

Sehirli çubuqlar: Afrika xalq nağılları. IIcild.-

B.:Xəzər,2010.-160s.

Sehirli nağıllar. B.: Qanun, 2012.-88 s.

Sindbadın yeddi səyahəti. – B.: Altun Kitab, 2014. - 128 s.

Sevimli nağıllar: Dörd cilddə. - B.: Çaşıoğlu, 2008.-64 s.

Tven M. Tom Soyerin macəraları.- B. : Təhsil, 2010. - 40 s.

Uspenski E. Timsah Gena və onun dostları.-

B.:Çaşıoğlu,2010.-72 s.

43

Şifahi Xalq Ədəbiyyatı

Aşıq Şəmşir. Seçilmiş əsərləri. -B.: Avra.press, 2006.

Aşıq Alı. Seçilmiş əsərləri. -B.: Avra.press, 2006.

Atalar Sözü.- B.: Öndər, 2004.- 264 s.

Azərbaycan mifləri: Oğuz mifləri.- B. : Xəzər, 2009.-96 s.

Azərbaycan nağılları. Beş cilddə.- B.: Şərq- Qərb, 2013.

Azərbaycan aşıq şeirindən seçmələr. - B.: Şərq-Qərb, 2005

Azərbaycan dastanları. Beş cilddə. – B.:Lider, 2005.- 392 s.

Azərbaycan folkloru. - B.: Şərq-Qərb, 2005

Azərbaycan xalq ədəbiyyatından seçmələr. (Qaravəllilər,

oyunlar və xalq tamaşaları).- B.: Şərq-Qərb, 2005.- 312 s.

Bayatılar. – B.: Altun Kitab, 2013. - 112 s.

Bəhlul Danəndə lətifələri. – B.: Altun Kitab, 2013. - 112 s.

Əfsanələr. – B.: Altun Kitab, 2013. - 112 s.

Əhməd Hərami dastanı.- B.:Şərq-Qərb, 2004.

Əsatirlər, əfsanə və rəvayətlər.- B.:Şərq-Qərb, 2005.- 304 s.

Kitabi-Dədə Qorqud. /Əsl və sadələşdirilmiş mətnlər. B.:

Öndər, 2004.- 376 s.

Koroğlu dastanı.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

Qurbani. Əsərləri .- B.: Şərq-Qərb, 2006.

Məişət nağılları.- B.: Altun Kitab, 2011. - 128 s.

Min bir gecə. X cilddə. -B.: Şərq-Qərb, 2007.

Molla Nəsrəddin lətifələri. - B.: Çaşıoğlu, 2004.

Molla Cümə. Əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Tapmacalar. - B.: Şərq-Qərb, 2004.

Uşaq folkloru. – B.: Altun Kitab, 2014. - 96 s.

44

Klassik Azərbaycan Ədəbiyyatı

Kəlilə və Dimnə. - B.: Öndər, 2004.

Əbdürrəhman Cami. -B.:Öndər, 2004.

Əmani. Əsərləri. -B.:Şərq-Qərb, 2005

Əssar Təbrizi. Mehr və müştəri. - B.: Şərq-Qərb, 2006

Fədai. Bəxtiyarnamə.- B.:Şərq-Qərb, 2005

Xacə Nəsrəddin Tusi. Əxlaqi Nasiri.- B.: Lider, 2005

Xaqani Şirvani. Seçilmiş əsərləri. - B.: Lider, 2004.

İmadəddin Nəsimi. Seçilmiş əsərləri. - B.: Lider, 2004.

Kəlilə və Dimnə. - B.: Öndər, 2004.

Qövsi Təbrizi.- B.: Lider, 2005

Marağalı Əhvədi. Cami-Cəm.- B.: Lider, 2004.

Məhsəti Gəncəvi. Rübailər.- B.: Lider, 2004.

Məsihi. Vərqa və Gülşa.-B.:Şərq-Qərb, 2005.

Nəbati. Seçilmiş əsərləri. B.:Şərq-Qərb, 2004.

Nizami Gəncəvi. Sirlər Xəzinəsi. B.: Çaşıoğlu, 2004.

Nizami Gəncəvi. Yeddi gözəl.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

Nizami Gəncəvi. Leyli və Məcnun.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

Nizami Gəncəvi. İsgəndərnamə.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

Nizami Gəncəvi. Lirika.- B.: Öndər, 2004.

Saib Təbrizi. Seçilmiş əsərləri. - B.: Öndər, 2004.

Sədi Şirazi. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Səhənd. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Şah İsmayıl Xətai. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Ömər Xəyyam. Rübailər.- B.: Lider, 2004.

45

XIX-XX əsrlər Azərbaycan Ədəbiyyatı

Abbasqulu ağa Bakıxanov. Seçilmiş əsərləri.- B.: Avra-press,

2005

Abbas Səhhət. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2005

Abdulla Şaiq. Seçilmiş əsərləri. Üç cilddə.- B.: Avra.press,

2006.

Almas İldırım. Seçilmiş əsərləri.- B.: Lider, 2004.

Balaş Azəroğlu. Seçilmiş əsərləri .- B.: Öndər, 2004.

Bəxtiyar Vahabzadə. Əsərləri. İki cilddə.- B.: Öndər, 2004.

Bəkir Çobanzadə. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Cabir Novruz. Seçilmiş əsərləri. - B.: Öndər, 2004.

Cəfər Cabbarlı. Seçilmiş əsərləri. Dörd cilddə-B.:Şərq-

Qərb, 2005.

Cəlil Məmmədquluzadə. Seçilmiş əsərləri.Dörd cilddə.-

B.:Öndər, 2004.

Elçin . Seçilmiş əsərləri. On cilddə.- B.:Çinar-çap nəşriyyatı,

2005.

Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə.-

B.:Lider, 2005.

Əhməd Ağaoğlu. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Əhməd Cavad. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2005.

Əli Kərim. Seçilmiş əsərləri.- B.: Lider, 2004.

Əliağa Kürçaylı. Seçilmiş əsərləri. -B.: Şərq-Qərb, 2004. -

400 s.

Əliağa Vahid. Seçilmiş əsərləri.-B.: Lider, 2005.

Əlibəy Hüseynzadə. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Əzizə Cəfərzadə. Aləmdə səsim var mənim.-B.: Şərq-Qərb,

2006.

Əzizə Cəfərzadə. Eldən-elə.- B.: Şərq-Qərb, 2006.

Fərman Kərimzadə. Seçilmiş əsərləri:Beş cilddə.-

B.:Ağrıdağ, 2003.

Fikrət Qoca. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2005.

46

Nəcəf bəy Vəzirov. Əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2005.

Həkimə Bülluri. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2004.

Hidayət. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. B.: Avra.press, 2006.

Hüseyn Cavid. Əsərləri . Beş cilddə. - B.:Lider , 2005.

Hüseyn Arif. Seçilmiş əsərləri. - B.:Şərq-Qərb, 2004.-224 s.

Xəlil Rza Ulutürk. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə.-B.:Şərq-

Qərb, 2005.

Xurşidbanu Natəvan. Əsərləri. - B.: Lider, 2004.

İbrahimbəy Musabəyov. Neft və Milyonlar səltənətində.-

B.:Ş.-Qərb,2005.

İlyas Əfəndiyev. Seçilmiş əsərləri. Yeddi cilddə-B.:Çinar

çap, 2002.

İslam Səfərli. Seçilmiş əsərləri.- B.:Lider, 2005.

İsmayıl Şıxlı. Seçilmiş əsərləri. - B.:Şərq-Qərb, 2005.

Qabil. Seçilmiş əsərləri.- B.:Şərq-Qərb, 2004.

Maqsud İbrahimbəyov. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə-

B.:Avra.press, 2006.

Mədinə Gülgün. Seçilmiş əsərləri. B.:Şərq-Qərb, 2004.

Məmməd Araz. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. - B.: Lider,

2004.

Məmməd Aslan. Seçilmiş əsərləri. -B.: Avra.press, 2006.

Məmməd Rahim. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə.-

B.:Avra.press, 2006.

Məmməd Səid Ordubadi. Qılınc və qələm. - B.: Şərq-Qərb,

2006.

Məmmədhüseyn Şəhriyar.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

Mehdi Hüseyn. Əsərləri. Üç cilddə.- B.: Avra press, 2004

Mikayıl Müşfiq. Seçilmiş əsərləri. B.:Şərq-Qərb, 2005

Mikayıl Rzaquluzadə. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb,

2006.

Mir Cəlal. Əsərləri. Beş cilddə. - B.: Adiloğlu nəşr, 2013.

Mirzə Fətəli Axundzadə.Əsərləri. Üç cilddə.- B.: Şərq-

Qərb, 2005.

Mirzə Ələkbər Sabir. Hophopnamə. İki cilddə.-B.:Şərq-

47

Qərb, 2004.

Mirzə Şəfi Vazeh. Nəğmələr. - B.: Şərq-Qərb, 2004.

Molla Pənah Vaqif. Əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2004.

Mövlud Süleymanlı. Seçilmiş əsərləri. -B.:Avra.press, 2006.

Nazim Hikmət. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Nəbi Xəzri. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. .- B.: Lider, 2004.

Nəriman Həsənzadə. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2004.

Nigar Rəfibəyli. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2004.

Osman Sarıvəlli. Seçilmiş əsərləri. - B.:Şərq-Qərb, 2004.

Ömər Faiq Nemanzadə. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb,

2006

Sabit Rəhman. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. -B.:Avra.press,

2005.

Səməd Vurğun. Seçilmiş əsərləri. Beş cilddə.- B.: Çaşıoğlu,

2004.

Sultan Məcid Qənizadə. Seçilmiş əsərləri. - B.: Avra.press,

2006.

Süleyman Rüstəm. Seçilmiş əsərləri. Üç cilddə.-B.:Şərq-

Qərb, 2005.

Rəsul Rza. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. - B.: Şərq-Qərb,

2006.

Rəşid bəy Əfəndiyev. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb,

2006.

Rüstəm İbrahimbəyov.Seçilmiş əsərləri. - B.:Avra.press,

2006.

Tağı Şahbazi Simurq. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb,

2006.

Üzeyir Hacıbəyov. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2005.

Yunus Oğuz. Əmir. Teymur zirvəyə doğru.-B.:

Apostrof,2011.-360 s.

Yusif Səmədoğlu. Seçilmiş əsərləri .- B.: Şərq-Qərb, 2005.

Yusif Vəzir Çəmənzəminli. Seçilmiş əsərləri. - B.: Çaşıoğlu,

2005.

Zeynal Xəlil. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. - B.:Öndər, 2004.

48

Zeynal Cabbarzadə. Seçilmiş əsərləri.- B.:Avra.press, 2005.

Vaqif Səmədoğlu. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə.-B.:Şərq-

Qərb, 2006.

Klassik Dünya Ədəbiyyatı

Balzak O. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2010.- 672 s.

Bayron C.Q. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2006.

Belyayev A. Amfibiya adam. – B.: Altun kitab, 2007. - 128 s.

Belyayev A. Professor Douelin başı. – B.: Altun Kitab, 2012. -

128 s.

Biçer-Stou H.Tom dayının daxması. – B. : Altun Kitab, 2011.

- 128 s.

Daniel Defo. Robinzon Kruzo.- B.: Öndər, 2004.

Dantes A. İlahi komediya. - B.: Öndər, 2004.

Dikkens Ç. Oliver Tvistin macəraları. – B.:Altun

Kitab,2012.-128 s.

Dostoyevski F. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. –B.: Şərq-Qərb,

2009.

Dostoyevski F. Alçaldılmış və təhqir edilmiş insanlar.-

B.:Şərq-Qərb, 2007.

Doyl A. K. Baskervillərin iti. – B.: Altun Kitab, 2014. -128s.

Drayzer T. Cenni Herhard. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Drayzer T. Kerri bacı. -B.:Avra.press, 2006.

Düma A. Qraf Monte-Kristo - B.: Altun kitab, 2008. - 128 s.

Düma A. Üç muşketyor.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

Ellada qəhrəmanları.- B.:Öndər, 2004.

Esxil. Seçilmiş əsərləri. -B.:Avra.press, 2006.

Gete Y.V. Seçilmiş əsərləri. –B.: Şərq-Qərb, 2010.- 768 s. Heminquey E. M. Qoca və dəniz.- B.:Altun Kitab, 2009. -128s.

Heminquey E.M. Əcəl zəngi. -B.:Avra.press, 2006.

Herbert C. U. Görünməz adam. – B.: Altun kitab, 2008. -

128 s.

Heraklın on iki qoçaqlığı.- B.: Altun Kitab, 2014. - 128 s.

49

Homer. Odisseya.- B.: Şərq-Qərb, 2009.- 368 s.

Homer. İliada.- B.: Altun Kitab, 2011. - 128 s.:

Hüqo V. Səfillər. – B.: Altun Kitab, 2013. - 128 s.

Hüqo V. Səfillər. 3 cilddə. -B.: Şərq-Qərb, 2009.- 816 s.

Hüqo V. Paris Nottor- Dam kilsəsi. -B.: Şərq-Qərb, 2007.

İrvinq Ston. Yaşamaq yanğısı.- B.: Avra.press, 2006.

Keral L. Alisa möcüzələr ölkəsində.- B.: Öndər, 2005.

Kiplinq R. Mauqli. – B.: Altun Kitab, 2012. - 128 s.

Koster Ş. Ulenşpigel və Lamme Qudzak əfsanəsi: Onların

Flandriya və başqa ellərdəki, qoçaqlığı, məzəli macəraları.-

B.:Öndər, 2005.-656 s. Kreve V. Azəristan ölkəsi:hekayə, məqalə.–B.:Mütərcim,2010.-

123s.

Krılov İ.A. Təmsillər. -B.: Şərq-Qərb, 2006.

Kristi A. Baş nazirin oğurlanması.- B.: Yazıçı, 2011.- 133 s.

Kristi A. Mavi qatarın sirri. - B.: Altun Kitab, 2014. - 128 s.

Kuper C. F. Ləpirçi. – B.: Altun Kitab, 2013. - 128 s.

Kuper C. F. Sonuncu mogikan.– B.: Altun kitab, 2007.-

128s.

Kuprin A.İ. Seçilmiş əsərləri. - B.: Avra.press, 2006.

Qoqol N.V. Seçilmiş əsərləri. - B.: Avra.press, 2006.

Qonçar İ. A. Adi əhvəlat. - B.: Avra.press, 2006.

Qorki M. Seçilmiş əsərləri. - B.: Avra.press, 2006.

Qriboyedov A.S. Ağıldan bəla. -B.: Avra.pres, 2006.

Lermontov M.Y. Zəmanəmizin qəhrəmanı.-B.:Altun

Kitab,2012.-128 s.

London C. Əcdadların harayı. – B.: Altun Kitab, 2013. -

128 s.

London C. Martin İden.-B.: Şərq-Qərb, 2009.- 400 s.

Mayn R. Başsız atlı. – B.: Altun kitab, 2007. - 112 s.

Oldric C. Diplomat. - B.: Altun Kitab, 2013. - 128 s.

Prometey. Arqonavtlar. – B.: Altun Kitab, 2014. - 128 s.

Puşkin A.S. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə.-B.: Avra.press, 2006.

Rid M. Başsız Atlı.- B.: Çaşıoğlu, 2004.

50

Rodari C. Celsomino yalançılar ölkəsində.-B.:Alatoran,

2012.-152s.

Sent-Ekzüperi A. Balaca şahzadə. – B.: Altun Kitab, 2011. -

128 s.

Servantes M. Don Kixot. – B.: Altun Kitab, 2011. - 128 s.

Seton-Tompson E. Heyvanlar haqqında hekayələr.-

B.:Hədəf,2012.-250s.

Skandinav dastanları. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Stevenson R. Dəfinələr adası.- Altun Kitab, 2012. - 128 s.

Svift C. Qulliverin səyahətləri. – B.: Altun Kitab, 2014.-112 s.

Şekspir V. Seçilmiş əsərləri. -B.: Öndər, 2004.

Şoloxov M. Povest və hekayələr. Beş cilddə.- B.: Şərq-

Qərb,2007.

Şoloxov M. A. Sakit Don. IV cilddə. -B.: Avra.press, 2006.

Şoto Rustavelli. Pələng dərisi geymiş pəhləvan.-B.:Şərq-

Qərb,2006.

Tolstoy L. N .Seçilmiş əsərləri. Dörd cilddə.-B.:Şərq-Qərb,

2009.

Tolstoy L. N. Dirilmə.- B.: Şərq-Qərb, 2007.

Tolstoy L.N. Hərb və sülh. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Turgenyev İ.S.Seçilmiş əsərləri. İki cilddə.-B.: Şərq-Qərb,

2007.

Tven M. Tom Soyerin macəraları.-B.: Altun Kitab, 2013. -

128 s.

Tven M. Şahzadə və dilənçi. - B. : Altun Kitab, 2013. -128 s.

Uells H. C. Görünməz adam. – B.: Altun Kitab, 2014.-128 s.

Yan V.Q. Çingiz xan. -B.: Avra.press, 2006.

Vern J. Arxipelaq alovlanır.- B.: Şərq-Qərb, 2006.

Vern J. Q. Kapitan Qrantın uşaqları.- B.: Altun kitab, 2007. -

128 s.

Vern J.On beş yaşlı kapitan. – B.: Altun Kitab, 2013. - 128 s.

Vern J. Sirli ada. – B.: Altun Kitab, 2013. - 128 s.

Voyniç E. L. Ovod. – B.: Altun Kitab, 2012. - 128 s.

51

Müasir dünya ədəbiyyatı

Andre Morua. Seçilmiş əsərləri.- B.:Şərq-Qərb,2013.-352 s.

Andrey Platonov. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2009.-

448 s.

Con Apdayk. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2011.-648 s.

Çingiz Aytmatov. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2009.-

760 s.

Çingiz Aytmatov. Dəniz kənarıyla qaçan Alabaş.–B.: Altun

Kitab, 2013.- 128 s.

Əziz Nesin. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Frans Kafka. Seçilmiş əsərləri. -B.: Şərq-Qərb, 2010.-600s.

Xulio Kortasar. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2010.-

512 s.

Jorj Amadu. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2009.- 672 s.

Lion Feyxtvanger. Seçilmiş əsərləri.-B.: Şərq-Qərb, 2010.-

808 s.

Rəşad Nuri Güntəkin. Çalıquşu. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Seton Tomson Ernest. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb,

2006.

Henri O. Seçilmiş əsərləri. -B.: Şərq-Qərb, 2013.- 424 s.

Məhəmməd Tahir. Şeyx Şamil. – B.: Azərnəşr, 1992.- 131s.

Oljas Süleymanov . - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Yaroslav Haşek. Seçilmiş əsərləri. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Nobel laureatları

Con Qolsuorsi.Seçilmiş əsərləri.-B.:Şərq-Qərb, 2010.-720s.

Haynrix Böll. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2009.-600s.

Harold Pinter. Seçilmiş əsərləri.-B.:Şərq-Qərb, 2010.-632s.

Knut Hamsun. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2009.-

576 s.

52

Orxan Pamuk. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2009.-

616 s.

Rabindranat Taqor. Seçilmiş əsərləri.-B.: Şərq-Qərb, 2011,

928 s.

Rabindranat Taqor. Fəlakət. - B.: Şərq-Qərb, 2006.

Per Lagerkvist. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2009.-

800 s.

Uilyam Qoldinq. Seçilmiş əsərləri.- B.: Şərq-Qərb, 2010.-

472 s.

Antologiyalar

Alman ədəbiyyatı antologiyası. İki cilddə.- B.:Şərq-Qərb,

2006.

Antik ədəbiyyat antologiyası. -B.:Avra.press, 2006.

Azərbaycan dramaturgiyası antologiyası. Beş cilddə-

B.:Şərq-Qərb, 200s

Azərbaycan nəsri antologiyası. Beş cilddə. –B.: Şərq-Qərb,

2006.

Azərbaycan publisistikası antologiyası.- B.: Şərq-Qərb, 2007.

Azərbaycan qadın şairləri antologiyası.-B.:Avrasiya Press,

2005.- 256 s.

Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı antologiyası.Üç cilddə. – B.:

Öndər, 2005.

XIX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası .-B.: Şərq-Qərb,

2005.-424 s.

XX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası (1905-1920-ci illər).

- B.: Şərq - Qərb, 2005.- 432 s.

Dünya fantastika antologiyası.- B.: Şərq-Qərb, 2007.

53

Fransız ədəbiyyatı antologiyası. Üç cilddə.- B.: Şərq-Qərb,

2007.

İngilis ədəbiyyatı antologiyası. İki cilddə. - B.: Şərq-Qərb,

2007.

İspan ədəbiyyatı antologiyası. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Qədim Şərq ədəbiyyatı müntəxəbatı.-B.:Şərq-Qərb, 2007.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün folklor antologiyası.- B.:

XXI-Yeni nəşrlər evi, 2001.- 256 s.

Rus ədəbiyyatı antologiyası. İki cilddə. - B.:Şərq-Qərb,

2007.

Tarix və mənəviyyat

Aşurbəyli S. Bakı şəhərinin tikintisi.-B.:Avrasiya

press,2006.-416 s.

Aşurbəyli S. Şirvanşahlar dövləti.- B.:Avrasiya press,

2006.-216 s.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Yuxarı

Qarabağda siyasi vəziyyət: Erməni terrorizminin güclənməsi

(1918-1920). -B.: Nağıl evi nəşriyyatı, 2006.- 150 s.

Azərbaycanın qədim məskənləri.-B.:Şərq-Qərb,2013.-292s.

Azərbaycan etnoqrafiyası. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Bayramlı C. Hanı dediyim bəy ərənlər. –B.: Oğuz, 2005.

Bayramlı C. Babək və Hürrəmilər. (Yalanlar və gerçəklər).

–B.: Oğuz, 2011.

Bayramlı C. Quran ayələrində Azərbaycan və türklər. –B.:

2011.

Bünyadov Z. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə.- B.:Şərq-

Qərb,2007.-424 s.

54

Bünyadov Z. Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136-1225-ci

illər). -B.: Şərq-Qərb, 2007.- 312 s.

Cəbiyev R. Erkən türklər, yaxud şumer kilidinə türk açarı.-

B.: Nərgiz, 2011.- 480 s.

Cəfərov Ə. Azərbaycanın ilk sakinləri.-B.: Elm.-2004.-220s.

Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi. İki cilddə. –B.:

Nurlar,2009.

Dinlər, təriqətlər, məzhəblər. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi (Tarixe-aləmaraye-

Abbasi)”. 2-cilddə.- B.: Şərq-Qərb, 2014.- 1400 s.

Düma A. Qafqaz. –B.: Qafqaz, 2010.- 496 səh.

Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. - B.: Şərq-Qərb,

2007.

Əfəndiyev R. Azərbaycan incəsənəti. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Ələkbərli Ə. Qərbi Azərbaycan abidələri.-B.:Nurlan,2007.-

272s.

Əliyev A.Tarixi yanlışlıqlar: Hadisələr, şəxslər, deyimlər. –

B.: Altun Kitab, 2013. - 144 s.

Əliyev F.,Əliyev M. Naxçıvan xanlığı.-B.:Şərq-Qərb, 2007.-

120s.

Əliyev F. Həsənov U. İrəvan xanlığı. -B.: Şərq-Qərb, 2007.-

144s.

Əliyev H. Müstəqillik yolu: seçilmiş fikirlər. - B.:

Azərbaycan Universiteti nəşriyyatı, 1997.- 136 s.

Əliyev H. Şəxsi mövqe. – B.: Azərbaycan nəşriyyatı, 1994. -

27 s.

Əliyev V. Heydər Əliyevin dil siyasəti.- B.: Nurlan, 2003.-

100 s.

55

Əl-Fəlah, Abdulla A. Heydər Əliyev və milli mənəvi

dəyərlər.- B.: Qismət, 2007. - 108 s.

Əsgərov V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- B.:

Dərələyəz-M nəşriyyatı, 2010.-288 s.

İmanoğlu A.,Şükürlü K.Bir obanın şəhidləri.-

B.Nərgiz,2010.-156 s.

İmran R. Muğam tarixi.- B.: Elm1998.-280 s.

İmran İ. Azərbaycanın musiqi tarixi. -B.: Elm, 1999.- 148 s.

Kokovtsev P. X əsr yəhudi- xəzər yarışması. – B.:Oğuz,

2009.

Hacı Niftalı Şıxlar. Dünyamızın 20 yanvar faciəsi. - B.:

Müəllim nəşriyyatı, 2010. -92 s.

H. Əliyev və gəncliyin mənəvi tərbiyəsi.-B.:ADPUnəşr.,

2009.-36 s.

Heydər Əliyev Atatürk haqqında .- B.: AzAtaM, 2003.- 78

s.

Heydər Əliyev və qanunçuluq: çıxışlar, nitqlər, müra-

ciətlər, müsahibələr, bəyanatlar, fərmanlar. I kitab.-

B.:Adiloğlu, 2008.- 432 s.

Heydər Əliyev və ordu quruculuğu: çıxışlar, nitqlər,

bəyanatlar, müraciətlər: iyun, 1993 - iyun, 2003 .- B.:

Adiloğlu, 2006.- 480 s.

Heydər Əliyev: “Biz Azərbaycan ərazisində ikinci bir

erməni dövlətinin yaranmasına yol verə bilmərik. / “Heydər

Əliyev irsi” – B.: 2006.- 472.

Heydər Əliyev: dövlət xalq üçündür: kəlamlar, sitatlar,

aforizmlər – B.: Adiloğlu, 2008.- 400 s.

Hüseynova İ. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu.-

56

B.: Təhsil, 2004.- 472 s.

Qarabağnamələr. Üç cilddə. -B.: Şərq-Qərb, 2006.

Qocayev Ə. Bayramlar və tarixi günlər. – B.: Çaşıoğlu,

2010.-224 s.

Quliyeva N.,Əliyev Z. - Azərbaycan incəsənəti.-B.:Buta

dizayn şirkəti, 2006.-102 s.

Mehdiyev R. Azərbaycanlılara qarşı soyqırım gerçəklikləri. -

B.: MM nəşriyyatı, 2000. - 204 s.

Mehrabov A., Xalıqov A. Azərbaycanda memarlıq

akustikasının inkişafı. - B.: 2008.-151 s.

Məhəmməd A.M.R. Cənab Hacı Zeynalabdın Tağıyevin

tərcümeyi halı.-B.:Şərq-Qərb.-200 s.

Nəzirli Ş. Qoridən gələn qatar.- B.:Şərq-Qərb, 2011.- 492 s.

Paşayev A. Açılmamış səhifələrin izi ilə.-B.: Azərnəşr, 2001.-

536s.

Rəcəbli Ə. Azərbaycan sikkələri. - B.: 2012.

Rəhimov Ə. Qəbələ ürəyimdir, Vəndam düşünən beynim. -

B.:Nasir, 2002.-244 s.

Rəsulzadə M.Ə. Əsrimizin Siyavuşu, Çağdaş Azərbaycan

ədəbiyyatı, Çağdaş Azərbaycan tarixi.- B.: Gənclik, 1990.-112 s.

Səmədov A. Azərbaycanın qurtuluş tarixi. II cilddə. – B.:

“Tural-Ə” NPM, 2002.-456 s.

Tapdıqoğlu N. Azərbaycan faciələrinin təqvimi.-

B.:Ərgünəş, 2011.

Yusifov Y. Qədim Şərq tarixi. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

57

Ensiklopediyalar

Astronomiya. Uşaqlar Üçün Ensiklopediya. - B.:Şərq-

Qərb,2008.-704s.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cilddə.

- B.: Lider nəşriyyatı, 2005.- 472 s.

Azərbaycan Kulinariyası Ensiklopediyası.-B.:Şərq-Qərb,

2007.-68s.

Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. X cilddə. - B.: 1982.

Biologiya. Uşaqlar Üçün Ensiklopediya.-B.: Şərq-

Qərb,2008.-680 s.

Böyük İqtisadi Ensiklopediya. V cilddə.- B.:Letterpress

nəşr., 2012.

Coğrafiya Ensiklopediyası. II cilddə. - B.: Çaşıoğlu.- 2011.-

400 s.

Coğrafiya. Uşaqlar Üçün Ensiklopediya.-B.: Şərq-Qərb,

2008.-528 s.

Ekologiya. Uşaqlar Üçün Ensiklopediya.-B.:Şərq-

Qərb,2008.-416s.

Fətullayev-Fiqarov Ş. Bakının Memarlıq Ensiklopediyası. -

B.: Şərq-Qərb, 2013.- 528 s.

Fizika . Uşaqlar Üçün Ensiklopediya. - B.: Şərq-Qərb,

2008.-472s.

Geologiya.Uşaqlar Üçün Ensiklopediya.- B.:Şərq-Qərb,

2008.- 712 s.

İnformatika. Uşaqlar Üçün Ensiklopediya.-B.:Şərq-

Qərb,2008.-616 s.

Kimya. Uşaqlar Üçün Ensiklopediya.- B.: Şərq-Qərb,

2008.-640s.

58

Naxçıvan Ensiklopediyası.- B.: AME nəşriyyatı, 2002.-

594s.

Novruz Bayramı Ensiklopediyası. - B.: Şərq-Qərb, 2008.-

208 s.

Riyaziyyat Ensiklopediyası. İki cilddə. -B.:Çaşıoğlu, 2011.-

400 s.

Üzeyir Hacıbəyov Ensiklopediyası. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

Ayna Uşaq Ensiklopediyası

Din. Əxlaqa aparan yol.- B.: Ayna, 2004.

Ekologiya. Dünyamızın bu günü. - B.: Ayna, 2004.

Elm və texnika. İnkişaf tarixi. - B.: Ayna, 2004.

İdman. Güc və gözəllik.- B.: Ayna, 2004.

İqtisadiyyat üzərində qurulmuş dünya. - B.: Ayna, 2004.

İncəsənət. Bəşəriyyətin misilsiz sərvəti. - B.: Ayna, 2004.

İnformatika. Sabaha açılan pəncərə. - B.: Ayna, 2004.

İnsan kainata can atır. - B.: Ayna, 2004.

İnsan. Dünyanın ən böyük möcüzəsi.- B.: Ayna, 2004.

Okean. Bəşərin beşiyi. - B.: Ayna, 2004.

Musiqi. Səmimiyyət məbədi. - B.: Ayna, 2004.

Neft. Dünyamızın şah damarı. - B.: Ayna, 2004.

Tarix. Keçmişdən gələcəyə.- B.: Ayna, 1995.

Teatr və kino. Həyatın hər iki üzü. - B.: Ayna, 2004.

Təbiət. Bildiklərimiz və bilmədiklərimiz. - B.: Ayna, 2004.

Real iqtisadiyyat. İstehsalın məbədi. - B.: Ayna, 2004.

Ulduzlar, elm və əfsanələr. - B.: Ayna, 2004.

Yer kürəsi. Planetimiz olduğu kimi. - B.: Ayna, 2004.

59

Elmi məlumat nəşrləri

Abbasov M. və b. Məktəblinin təbiət elmləri lüğəti. İki

cilddə.- B.: Ayna, 2006.

Biologiya lüğəti.- B.: Çaşıoğlu, 2011.-480 s.

Cəfərov T. və b. Məktəblinin ədəbiyyat lüğəti. - B.: Ayna,

2007.

Dədə Qorqud Kitabı. Ensiklopedik lüğət. -B.: Öndər, 2004.-

368 s.

Dünya ölkələri. - B.: K.M nəşriyyatı, 2011.- 480 s.

İsmayılov Ç, Qəribov Y. Məktəblinin coğrafiya lüğəti-

B.:Ayna, 2006.

Məlikov R. və b. Məktəblinin tarix lüğəti.-B.: Ayna, 2004.-

370 s.

Mən dünyanı öyrənirəm:Ensiklopedik toplu.-B.:Təfəkkür,

2005.-208 s.

Əhmədov S. Azərbaycan tarixindən 100 şəxsiyyət. - B.: Ayna,

2006.

Ələkbərzadə E. Dünyanın 7 möcüzəsi və 33 möcüzə insan.-

B.: Zərdabi – LTD MMC, 2012.-192 s.

Dilçilik Lüğətləri

Almanca Azərbaycanca lüğəti. Üç cilddə.-B.:Şərq-Qərb,

2007. 648 s.

Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti. - B.: Şərq-Qərb,

2007.

Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti. - B.: Şərq-Qərb,

60

2007.

Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti.Üç cilddə. - B.: Şərq-Qərb,

2006.

Azərbaycan dilinn dialektoloji lüğəti.- B.: Şərq-Qərb, 2007.

Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti.- B.:Lider, 2004.

Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti. - B.: Şərq-Qərb,

2007.

Azərbaycanca –fransızca lüğəti. -B.: Şərq- Qərb, 2007.-

624s.

Azərbaycanca Rusca lüğəti. Dörd cilddə-B.:Şərq-Qərb,

2006.-984 s.

Ərəbcə-Azərbaycanca lüğət.- İki cilddə.- B.: Şərq-Qərb,

2007.

Farsca-Azərbaycanca lüğəti.- B.:Şərq-Qərb, 2007.-640s.

Fransızca - Azərbaycanca lüğəti.-B.:Şərq-Qərb,2007.-464s.

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars

sözləri lüğəti. İki cilddə. - B.:Şərq-Qərb, 2006.- 984s.

Rusca Azərbaycanca lüğəti.- B.: Şərq-Qərb, 2005.

Politologiya. İzahlı lüğət. - B.: Şərq-Qərb, 2007.

61

İstifadə olunmuş ədəbiyyat

1. Bədəlova Ə. Qloballaşma Şəraitində böyüməkdə olan nəslin

milli özünüdərk tərbiyəsi.- B.:ADPU nəşr, 2003.-97 s.

2. İbtidai məktəbdə sinifdənxaric işlərin təşkili.-B.: Kövsər,

2006.-160s.

3. Xəlilov V. Məktəblinin etik-estetik aləmi.B.:Nərgiz,2011.-

152s.

4. Qazıyev Y. Müatliə pedaqogikası.-B.:Maarif, 2002.-264s.

5. Məktəbəqədər yaşlı oxucuların mütaliəsinə rəhbərlik:

F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası.-B.:2009.

6. Ayna Uşaq Ensiklopediyası. B.:Ayna, 2004.

62

Mündəricat

1. Giriş…………………….....………………….........

2. I Qrup. Kiçik yaşlı (I-V siniflər) məktəblilərin mütaləsinə

rəhbərlik ................................................

3. II.Qrup . Orta yaşlı (VI-IX siniflər) məktəblilərin

mütaliəsinə rəhbərlik..............................................

4. III Qrup. Böyük yaşlı (X-XI sinif) məktəlilərin mütaliəsinə

rəhbərlik.............................................

5. Tövsiyə biblioqrafiyası..........................................

63

Tərtibçi-müəllifin rəsmi razılığı olmadan metodik

vəsaitin və ya onun hər hansı bir hissəsinin təkrar çapı,

yayılması, elektron və ya mexaniki üsulla surətinin

çıxarılması qadağandır.

Müəllif hüquqları qorunur!

Respublika Elmi Pedaqoji Kitabxanası Azərbaycan, AZ 1110 Tel: (+994 12) 465 20 16 B., Koroğlu Rəhimovküç. 108. www.repk.az repk_1983@mail.ru

Facebook: Respublika Elmi Pedaqoji Kitabxanası

64

«NƏRGİZ NƏŞRİYYATI»

Baş direktor: Hidayət Musabəyli

Korrektor: Yasəmən İsmayılova

Texniki redaktor: Safurə Dadaşova Dizayn: Ülviyyə Quliyeva

Çapa imzalanmışdır: 10.02.2015

Kağız formatı: 60x84 1/16

Həcmi: 4 çap vərəqi

Tiraj: 200 nüsxə; Sifariş: 1017

Azərbaycan Respublikası Mətbuat və İnformasiya

Nazirliyi tərəfindən 1998-ci ildə qeydə alınmışdır.

Şəhadətnamə № 45.

Ünvan:8-ci km qəsəbəsi R.Rüstəmov küç.36

Nəşriyyatla əlaqə telefonları:

012-323-69-53

050-738-37-22

nesriyyat.nergiz@mail.ru