avrupa insan haklari sozlesmesi a turk ceza hukukunda sucta ve cezada kanunilik ilkesi legality...

8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki

1/174

T.C.

stanbul niversitesiSosyal Bilimler Enstits

Avrupa Birlii Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMESBALAMINDA TRK CEZA HUKUKUNDASUTA VE CEZADA KANUNLKLKES

Glah BOSTANCI

2501050180

Tez Danman

Do. Dr. Adem SZER

stanbul 2007


2/174

iii

Z

Avrupa nsan Haklar Szlemesi Balamnda Trk Ceza Hukukunda Suta

Ve Cezada Kanunilik lkesi balkl tez almasnda, Trkiyenin de taraf olduu

Avrupa nsan Haklar Szlemesinde ve Trk Hukukunda dzenlenen suta ve cezada

kanunilik ilkesi incelenmitir.

Tezimizde, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 7. maddesi balamnda suta

ve cezada kanunilik ilkesi incelenirken, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin ilkeye

ilikin kararlarndan da yararlanlmtr. Bu kararlarn, szlemeye taraf olan

devletlerin ilkeyi yorumlamas ve deerlendirmesi bakmndan yol gsterici nitelikte

olduu grlmektedir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, kanunilik ilkesi kapsamnda,

sadece su ve ceza ieren hkmlerin ak bir biimde kanunla belirlenmesi

gerekliliini deerlendirmemektedir. Bu balamda, kararlarnda, su ve ceza ieren

hkmlerin, fail aleyhine geriye ynelik olarak uygulanmamas ve kyasa yol aacakekilde yorumlanmamas gerektiini de nemle vurgulamaktadr.

Trk Hukuku incelendiinde, suta ve cezada kanunilik ilkesinin 1982

Anayasasnn Temel Hak Ve devlere likin kinci Ksmnda yer alan 38. maddede

ve 5237 sayl Trk Ceza Kanununun Temel lkeler Ve Tanmlar balkl Birinci

Blmnde yer alan 2. maddede dzenlendii grlmektedir. lke 5237 sayl Trk

Ceza Kanununda, 765 say

l

Trk Ceza Kanunundan farkl

olarak daha ayr

nt

l

elealnmtr. zellikle, kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin uygulanmas

bakmndan kyas yaplamayaca ak bir biimde madde metninde yer almaktadr.

Ayrca, uzun bir sre doktrinde tartlan yrtmenin dzenleyici ilemleri ile su ve

ceza yarat p yaratamayaca konusuna da aklk getirilmitir. Tezimizde suta ve

cezada kanunilik ilkesinin yan sra bu ilkeye balanan sonular olarak ifade edilen

belirlilik ilkesi, kyas yasa, idarenin dzenleyici ilemleri ile su ve ceza

yaratlamayaca, geriye yrmezlik ilkesi ve istisnalar ele alnmtr.


3/174

iv

ABSTRACTIn this dissertation, on The Principal of legality was examined in-depth in

connection with both the European Convention On Human Rights whereby Turkey

also a contracting state and the Turkish Criminal Law.

In respect to the ECHR, we look into consideration the precedents of European

Court of Human Rights for clarification and to provide a clear view as to how the

European Court of Human Rights actually interprets and applies the principle. Thenseen that the approach of the European Court of Human Rights in interpreting the

principle has been followed by the contracting states jurispedences. The European

Court of Human Rights does not merely appraise the principle in a manner that

crimes and punishments must be determined under law but states and even emphasises

beyond this that criminal and penal provisions must not be interpreted aganist the

accused and must not be construed in such a way which would result in analogy.

In respect to the Turkish Law, on the other hand, the principle can be seen in

several statues such as Article 38 of Turkish Constitution of 1982 where the Article

stipulates Basic Rights and Obligations and Article 2 of New Turkish Criminal Code

where Basic Principles and Definitions are explained. Unlike the abolished Turkish

Penal Code, the principal is well laid down under the new Turkish Panel Code

particularly, where it clearly states that analogy is not to be used in appliying

provisions of crime and punishment.


4/174

v

NSZ

Suta ve cezada kanunilik ilkesi, Ceza Hukukunun en temel ilkelerinden

biridir. Bireylerin temel hak ve zgrlklerine keyfi mdahalelerde bulunmayan

hukuk devleti olma yolundaki en nemli dzenlemeyi kanunilik ilkesi tekil

etmektedir.

Bu almada, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin de en nemli

ilkelerinden biri olan suta ve cezada kanunilik ilkesine ilikin dzenlemeler ve

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar erevesinde ilkenin kapsam ve temelinin

incelenmitir. Bu inceleme esnasnda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin itihat

haline gelen kararlarna da yer verilmitir. Zira, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin

ilkenin ieriinin belirlenmesi ve anlalmas asndan yapt yorum ve

deerlendirmeler byk neme sahiptir. Bu bakmndan Avrupa nsan Haklar

Mahkemesinin suta ve cezada kanunilik dendiinde hangi noktalar zerinde nemle

durduu ve ihlal oluturabilecek durumlarn neler olduunun belirlenmesi yoluna bir

k tutulmaya allmtr.

almamda, Trk hukukunda kanunilik ilkesine ilikin dzenlemeler

incelenirken, Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasndan sonraki mevzuatlarn yan sra

nceki dnemlere ait mevzuatlara da yer verilmitir. lke, Trk Hukuku bakmndan

sadece ceza kanunlar boyutunda deerlendirilmemi, anayasal boyutta da ele

alnmtr. zellikle Anayasa Mahkemesinin ilkeye ilikin anayasaya aykrlkiddialar karsnda yaplan deerlendirmeler ve Yargtayn ilkeye ilikin yorumlar

ile ilkenin Trk Hukuku bakmndan grnm deerlendirilmitir.

Bu almada, suta ve cezada kanunilik ilkesi erevesinde baz

sonularn da ilke kapsamnda deerlendirilmesi yaplmtr. Buna gre, su ve ceza

ieren hkmlerin kanunlarda ak, belirli bir biimde dzenlenmesi gereklilii, fail

aleyhine yap

lan dzenlemelerin geriye yrmezlii, yine su ve ceza ieren


5/174

vi

hkmlerin fail aleyhine kyasen uygulanamayaca ve yrtme organnn ilemleri ile

su ve ceza ieren hkmlerin konamayaca ilkeleri ele alnmtr.

almann konusunu, inceleme ve dzenleni eklinin belirlenmesini ve

tezimin hazrlanmasndaki her aamasnda esiz yardmlarn ve desteini esirgemeyen

deerli hocam ve tez danmann Do. Dr. Adem SZERe en iten dileklerimle

teekkr ederim. Son olarak almann hazrlannda maddi ve manevi desteklerini

benden hibir zaman esirgemeyen aileme ok teekkr ederim.


6/174

vii

NDEKLER

z .............................................................................................................................................. iii

Abstract .................................................................................................................................... iv

nsz ......................................................................................................................................... v

indekiler ...............................................................................................................................vii

Ksaltmalar Listesi ................................................................................................................. xii

GR......................................................................................................................................... 1

BRNC BLM

SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES KAVRAMI, LKENN TARHSELGELM VE KARILATIRMALI HUKUK

I. KAVRAM VE GELMA. Kanunilik Kavram ............................................................................................ 3B. Kanuniliklkesinin Tarihi Geliimi..................................................................6C. Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi le lgili Dier lkelerdeki ....................12

Dzenlemeler Ve Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi1. Dier lkelerdeki Dzenlemeler......................................................... 122. Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi ..........................................19

II. KURALIN TRK HUKUKUNDAK GELM .................................................... 21A. Trk Anayasalarnda Durum ......................................................................... 21

1. Cumhuriyet ncesi Dnem ......................................................................... 21

2. Cumhuriyet Sonras Dnem........................................................................ 22a. 1924 Anayasas Dnemi.............................................................................22

b. 1961 Anayasas Dnemi.............................................................................23c. 1982 Anayasas Dnemi .......................................................................... 24

B. Trk Ceza Kanunlarndaki Durum.................................................................. 251. Cumhuriyet ncesi Dnem ........................................................................ 252. Cumhuriyet sonras Dnem......................................................................... 25

a. 765 Sayl Trk Ceza Kanunu..25b. 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu....26

III. LKENN LEHNDE VE ALEYHNDEK GRLER.........................................26

A. lkenin Aleyhindeki Grler.............................................................................. 26


7/174

viii

B. lkenin Lehindeki Grler .................................................................................29

IV. KABAHATLER KANUNUNDA KANUNLKLKES ........................................30

KNC BLM

AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMES VE AVRUPA NSAN HAKLARIMAHKEMES KARARLARINDA

SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES

I. AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMESNDE SUTA VECEZADA KANUNLKLKES.............................................................................. 35

II. AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES KARARLARINDASUTA VE CEZADA KANUNLKLKES..........................................................36

A. Kanunsuz Su ve Ceza Olmayacana likin AHM kararlar....................... 36

1.K.H.W. v. Almanya Davas.................................................................................36a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia Ve

Savunmalar.............................................................................................. 36 b. Avrupansan Haklar Mahkemesi Tarafndan Yaplan

Deerlendirme ........................................................................................... 39

2. Streletz, Kessler, Krenz v. Almanya Davas ..................................................... 42a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia VeSavunmalar................................................................................................. 42

b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme ............................................................................................. 44

B. Ceza Kanunlarnn Gemie Yryemeyeceine likin Avrupansan Haklar Mahkemesi Kararlar................................................................... 47

1. Welch v. Birleik Krallk Davas...................................................................... 47a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia Ve

Savunmalar..47

b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme...49

2. Ecer-Zeyrek v. Trkiye.......................................................................................51

a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia VeSavunmalar ................................................................................................. 51

b.Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan Deerlendirme.................... 52

C. Su ve Cezalarn Kanunlarda Belirli Olmasna likin AHM Kararlar ........ 541. Erdodu - nce v. Trkiye .................................................................................. 54

a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia VeSavunmalar................................................................................................. 54


8/174

ix

b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme ............................................................................................. 57

1. Bakaya - Okuolu v. Trkiye..59a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia

Ve Savunmalar......59b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme......62

2. C.R. v. Birleik Krallk64a.Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia Ve

Savunmalar.......64 b. Avrupansan Haklar Mahkemesi Tarafndan Yaplan

Deerlendirme.....66

III. AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES KARARLARININDEERLENDRLMES VE MAHKEMENN DER KARARLARIIIINDA ORTAYA IKAN SONULAR69

A. Kanunsuz Su ve Ceza Olmayacana likin Avrupa nsan HaklarMahkemesi kararlarnn Deerlendirilmesi .................................................. 69

B. Ceza Kanunlarnn Geriye Yryemeyeceine likin Avrupa nsanHaklar Mahkemesi Kararlarnn Deerlendirilmesi ....................................72

C. Su ve Cezalarn Kanunlarda Belirli Olmasna likin Avrupa nsanHaklar Mahkemesi Kararlarnn Deerlendirilmesi ....................................75

IV. AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMESNDE DZENLENENKANUNLKLKESNN STSNALARI VE 7. MADDEKAPSAMINDA DEERLENDRLMEYEN DURUMLAR.............................. 81

A. Avrupa nsan Haklar Szlemesinde Dzenlenen Kanuniliklkesinin stisnalar......................................................................................... 81

1. Geriye Yrmezliklkesinin stisnas 812. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 2. Fkrasnda

Yer Alan stisna....................................................................................82

a. Maddenin Dzenlenmesinden nceki Durum VeNremberg Mahkemesi ................................................................... 82

b. Avrupansan Haklar Szlemesi 7. maddesinin2. Fkrasnda Yer Alan Dzenleme................................................. 84

c. Dier Uluslararas Ad Hoc Mahkemeler ve UluslararasCeza Mahkemesi Asndan Durum................................................ 87

(1) Genel Olarak....................................................................... 87(2) Eski Yugoslavya Ve Ruanda Uluslararas

Ceza Mahkemeleri.............................................................. 87

i. Eski Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesi........... 87


9/174

x

ii. Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemesi.......................... 89iii. Uluslararas Ceza Mahkemesi........................................ 91

B. Avrupa nsan Haklar Szlemesi 7. Maddesi KapsamndaDeerlendirilmeyen Durumlar...................................................................... 91

NC BLM

TRK CEZA HUKUKUNDA SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES

I. SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES........................................................ 93II. YORUM VE KIYAS YASAI .................................................................................93

A. Ceza Hukuku Kaynaklarnn Yorumu........................................................ 931. Yorum Trleri ............................................................................................... 95

a.Amaca Gre Yorum ......................................................................... 95b.Daraltc Yorum................................................................................96c.Geniletici Yorum ............................................................................ 97

B. Geniletici Yorumun Snrlar ve Kyas Yasa..........................................98III. BELRLLKLKES ........................................................................................... 107

IV. CEZA HUKUKU KURALLARININ ZAMAN BAKIMINDANUYGULANMASI ...................................................................................................108

A. Ceza Kanunlarnn Yaplmas, Yaynlanmas ve lan Edilmesi.............. 108B. Ceza Kanunlar Bakmndan Geriye Yrmezliklkesi .........................109C. Geriye Yrmezliklkesinin stisnas ve Failin Lehine Olan

Kanunun Belirlenmesi ............................................................................... 111D. Ceza Usul Hukukuna likin Kanunlarn Zaman

Bakmndan Uygulanmas ........................................................................ 114E. Zamanamna likin Kanunlarn Zaman Bakmndan Uygulanmas..117F. Ceza nfaz ve Kabahatler Kanunlarnn Zaman

Bakmndan Uygulanmas ......................................................................... 118G. Srekli ve Geici ve Aradaki Kanunlarn Zaman

Bakmndan Uygulanmas ........................................................................... 119H. Anayasa Mahkemesi ptal Kararlarnn Zaman Bakmndan

Uygulanmas ................................................................................................ 120

V. YRTME ORGANININ DZENLEYCLEMLERLE SUVE CEZA YARATILMASI ....................................................................................123

A. Yrtme Organnn Dzenleyici lemleri................................................ 1231. Yrtme Organnn Dzenleyici lem Yapma Yetkisi .................. 1232. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerinin eitleri.................. 124


10/174

xi

B. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerle Su Yaratmas....................128

1. Genel Olarak 128a. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerle SuYaratmasn Kabul Eden Gr....................................................... 129

b. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerle SuYaratmasn Kabul Etmeyen Gr.............................................. 131

2. Anayasa Mahkemesi Ve Yargtayn Gr .................................. 132a. Anayasa Mahkemesinin Yrtme Organnn

Dzenleyici lemlerle Su Yaratmasnn MmknOlduunu Kabul Ettii Kararlar..................................................... 132

b. Anayasa Mahkemesinin Yrtme OrgannnDzenleyici lemlerle Su YaratmasnnMmkn Olamayacan Kabul Ettii Kararlar ............................. 137

C. Yrtmenin Dzenleyici lemlerle Ceza Yaratmas............................... 145SONU VE NERLER.................................................................................................... 146

KAYNAKA ....................................................................................................................... 153


11/174

xii

KISALTMALAR LSTES

A.e. :Ayn Eser

AHM :Avrupa nsan Haklar Mahkemesi

AHS :Avrupa nsan Haklar Szlemesi

AMKD :Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi

AEHFD :Atatrk niversitesi Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi

ASBFD : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi

b.a. :Eserin Btnne Atf

Bkz. :Baknz

BM :Birlemi Milletler

C. :Cilt

CD :Ceza Dairesi

ev. :eviren

D. :DaireDAC :Demokratik Alman Cumhuriyeti

E. :Esased :Edition

FAC :Federal Alman Cumhuriyeti

HFM :stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas

SBFD :stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi

K. :Karar

KHK :Kanun Hkmnde Kararname

no. :numara prg :Paragraf

s. :sayfa

sy :say

TBMM :Trkiye Byk Millet Meclisi

T.C. :Trkiye Cumhuriyeti

TCK :Trk Ceza Kanunu

UCM :Uluslararas Ceza Mahkemesi

UYAP :Ulusal Yarg A Projesi


12/174

xiii

t.y. :Basm Tarihi yok

UCM : Uluslararas Ceza Mahkemesi

v. :Versus

vd. :ve devam

Vol. :Volume

YCGK : Yargtay Ceza Genel Kurulu

YKD :Yargtay Kararlar Dergisi

y.y. :Yaym Yeri Yok


13/174

GR

Bireylerin temel hak ve zgrlklerini gvence altna almay amalayan suta ve

cezada kanunilik ilkesi, gerek Trkiye Cumhuriyeti gerekse neredeyse btn hukuk devleti

ilkesini benimsemi devletler tarafndan kabul edilen bir ilkedir. En temel ekli ile sularn ve

cezalarn btn unsurlar ile birlikte kanun tarafndan konulmas anlamna gelen suta ve

cezada kanunilik ilkesi ve buna bal dier ilkeler, gnmzde hukuk devleti ilkesinin

vazgeilmez bir unsuru haline geldii grlmektedir.

almamzda, suta ve cezada kanunilik ilkesi, kendini oluturan dier ilkelerle

birlikte ele alnmtr. Bu ilkelerin ne ekilde yorumlanaca sorununa gerek Yargtay ve

Anayasa Mahkemesi gerekse Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar nda aklk

getirilmeye allmtr. Bu adan, almamzda kanunilik ilkesi ana balk altnda

incelenmitir. ncelikle, sancl bir geliim srecinden sonra kabul edilen ve bugn bir ok

uluslararas szlemelerde yerini alan ilkenin Dnyada ve Trkiyede ne ekilde ortaya

kt ve hangi aamalardan getii belirlenmitir.

almamzn ikinci blmnde ilke, Avrupa nsan Haklar Szlemesi erevesinde

ele alnmtr. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 19. maddesine gre, bavuru olmas

halinde, szlemeyi imzalayan devletlerin szlemeden doan ykmllklerini gerekletirip

gerekletirmediklerini, adeta devletin szlemeyi iine sindirip sindirmediini, szleme

tarafndan gvence altna alnan hak ve zgrlklere mdahale edilip edilmediini inceleme

yetkisine sahip olan Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlarna yer verilmitir. Bu

blmde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kararlarna ilikin deerlendirmelerde de

bulunularak kanunilik ilkesinin szlemeye taraf devletler tarafndan nasl yorumlanmas

gerektii ve hangi durumlarda ihlalin gerekletii ayrntlar ile ele alnmtr. Nitekim,Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kararlarnda, kanunilik ilkesine aykrlklar incelenirken

yalnzca ikayeti tarafndan belirtilen aykrln deil somut olayda ilkeyi ilgilendiren dier

durumlarn da dikkate alnd grlmektedir.

almamzn son blmnde, kanunilik ilkesi, dier ilkelerle birlikte ele alnmtr.

zellikle Avrupa nsan Haklar Szlemesine taraf olan Trkiyenin anayasa ve cezakanunlarnda yer alan kanunilik ilkesinin anlam ve ierii belirlenmeye allmtr. lkenin


14/174

zellikle, kyas yasa, belirlilik ve geriye yrmezlik ilkeleri kapsamnda deerlendirili

biimi ortaya konmutur. Uzun tartmalarn yaand idarenin dzenleyici ilemleri ile su

ve ceza yaratp yaratamayaca sorunu zerinde durulmutur. Bu konulara ilikin Yargtay ve

Anayasa Mahkemesinin kararlarna yer verilmi, bu kararlar nda Trk Hukukunda

kanunilik kavramnn ne anlama geldii ve snrlarnn ne olduu ifade edilmeye allmtr.

almamzn amac, yaplan aratrmalar sonucunda kanunilik ilkesinin doru

yorumlanmas ve zellikle Avrupa nsan Haklar Mahkemesine Trkiye aleyhinde alan

davalarda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin hangi noktalarda ihlal grdne iaret

ederek, nasl bir tutum izlenmesi gerektiine k tutmaktadr.

BRNC BLM

SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES KAVRAMI, LKENN TARHSELGELM VE KARILATIRMALI HUKUK

I. KAVRAM VE GELM

A. Kanunilik Kavram

Bireylerin temel hak ve zgrlklerine a

r mdahalelerde bulunma yetisine sahipolan devletin, temel hak ve zgrlklere ynelik bu mdahaleleri kt ynde ve keyfi olarak


15/174

kullanmasnn nne gemek iin hukuk devleti ilkesi ortaya kmtr. Hukuk devleti,

hukukun stnl, yarg bamszl, kanuni hakim gvencesi, idarenin eylem ve

ilemlerine kar yarg yolunun ak olmas, hak arama zgrl, kuvvetler ayrl ilkesi,

insan haklarna saygl, yrrlkteki kanunlarnn evrensel hukuk kurallarna uygun olduu

devlet olarak nitelendirilmektedir.1 Hukuk devleti ilkesi, bireylerin temel hak ve

zgrlklerini yalnzca ceza hukuku araclyla korumakla kalmamakta, ayn zamanda ceza

hukukuna kar da korumaktadr.2 Hukuk devleti ilkesinin bu anlamda phesiz ki en nemli

arac, kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesidir. Kimsenin iledii zaman kanunlarna gre su

saylmayan bir fiilden tr cezalandrlamamas hukuk devleti ilkesinin birey asndan bir

gvencesini oluturmaktadr. Keza ilke sadece bireyin ilendii zaman kanunlarna gre su

saylmayan bir fiilden dolay cezalandrlmamas eklinde ortaya kmamaktadr. Suu ve

cezay dzenleyen kurallarn ak, anlalr, belirli olmas, baka bir ifade ile ceza

kanunlarnn dar yorumlanmas, ceza ieren dzenlemelerin de belirsiz olmalarnn

yasaklanmas, hukuki yorumdan kyasn ayrlarak snrlandrlmas ya da tmden

yasaklanmas da ilkenin farkl grnmlerini oluturmaktadr.3 Kanunun aka su

saymad bir fiilden dolay kimse cezalandrlamayaca gibi, kanunun aka koyduu bir

cezadan daha ar bir ceza ile de kimse cezalandrlamayacaktr.4 Baka bir ifade ile, bu ilke,

bireyin, zgrlnn snrlarn nceden bilerek davranlarnn sonularnn ne anlama

gelebilecei karmn yapmasdr. Bu karma gre de davranlarn ekillendirmesi

bakmndan ilke bireysel zgrln gvencesi olmaktadr.5 Bu alardan ilkenin, ceza

hukukunun gvence fonksiyonuna ilikin olduu kabul edilmektedir. Kanunlarla uyulmas

gereken davranlarn gsterilmesi ile, kiinin zgrlnn snrn da bir nevi izilmekte,

dier davranlarnn da cezalandrlmad anlam ortaya kmaktadr. lke, sadece bireylerin

zgrlklerinin deil, yaamlarnn ya da malvarlklarnn zerinde kstlamada bulunan

cezalarn da kanunla belirlenmesi gerektiine iaret etmektedir. Bunun yan sra toplumsal

barn salanmas ve devam asndan da ilkenin nemi byktr.6

1 Fruzan kincioullar, Hukuk Devleti, Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, C.1, Say 1, Haziran,1997, s. 36.2 Roxinden naklen Bahri ztrk/Mustafa Ruhan Erdem/Veli zer zbek, Uygulamal Ceza Hukuku veEmniyet Tedbirleri Hukuku, Ankara, Sekin, 2002, s.43.3 Aly Mokhtar, Nullum Crimen, Nulla Poena Sine Lege: Aspects and Propects, Statute Law Review, OxfordUniversity, 2005, Vol 26(1), s.41.4 Faruk Erem/ Ahmet Danman/ Emin Artuk , Ceza Hukuku Genel Hkmler, 14.Bas, Sekin, 1977, s. 93.5 Kayhan el / Sheyl Donay, Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku, Genel Ksm, 1.Kitap, stanbul,

Beta, 2005, s.75.6 Kayhan el/ Fsun Sokullu-Aknc/ Adem Szer/ Fatih S. Mahmutolu/ Yener nver, el YaptrmTeorisi, stanbul, Beta, 2000, s.6.


16/174

Gnmzde, kanunlarn ok maddeli oluu, ok eitli dzenlemelerin yer almas ve

herkes tarafndan bu dzenlemelerin bilinmesinin imkansz hale gelmesi de ilkenin nemini

arttrmaktadr.7 Sadece cezalarn ya da sularn kanunla dzenlenmesi gerekliliini deil,

temel hak ve zgrlkleri ihlal edici ceza kanunlarnn da yaplmamas gerektii de bu ilke

kapsamndadr.8 Belirtmek gerekir ki; temel hak ve zgrlklere yaplacak mdahalelerin

snrlarnn ve nedenlerinin nceden belirlenmesi de, suun ve cezann aka ortaya

konulmas anlamna gelmektedir. Ayrca, kanunla su haline getirilmemi ve

cezalandrlmam bir fiilden dolay bireyler hakknda kamu davasnn almas ve yargca,

failin daha nce bir kanun ile su olarak dzenlenmemi bir fiilinden dolay cezalandrma

yetkisi tannmas, ceza adaletinin keyfi uygulamalara terk edilmi olmas anlamna

gelmektedir.9 Gemite cezalandrma yetkisinin yarglara tannmas keyfi uygulamalara

neden olmu ve bu konuda verilen mcadelenin temelini oluturmutur. Mcadele sonucunda

ilke, ynetenlere kabul ettirilmitir. Bu uygulama ile sadece yarglarn, bireyi kanunda yer

almayan, keyfi olarak cezalandrmas engellenmekle kalmam, yine kanunda yer almayan

ekilde cezalarn arlatrlmasnn da nne geilmitir.

Suta ve cezada kanunilik ilkesi, nceden su olarak belirtilmemi fiillerin sonradan

su olarak saylmas nedeniyle keyfi cezalandrmaya kar bir gvence nitelii tamaktadr.10

Kanun koyucunun temel hak ve zgrlkleri ihlal eder nitelikteki kanunlar yapmamalar

konusunun vurgulanmas da ilkenin amalarndan birisidir. Ancak kanunilik ilkesinin ifade

edildii biimde kat uygulan halinde, kanun ile tm su tipleri ngrlemeyecek ve

kanunlarn uygulan neredeyse imkansz hale gelecektir. Bu adan, ilkenin kat

uygulannn neden olaca sorunlarn, cezann sulunun kiiliine uygun hale getirilmesi,

sua verilecek cezalarda alt snr ile st snrn belirtilip suluya verilecek cezada yargca

takdir hakk tannmas ayrca yargca cezada indirim oranlarndaki takdir hakknn arttrlmas

gibi dzenlemelerle ortadan kaldrlmas yoluna gidilmektedir.11

Ksaca belirtilen nedenlerden tr, demokratik ceza hukukunun kayna olarak kabul

edilen kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesinin douu btn fikir aykrlklarnn stnde yer

7 Stefhan Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, Journal Of Comparative Legistation And International Law,3rd Ser, Vol. 24, No 1, 1942, s.35.8 Nur Centel/ Hamide Zafer/ zlem akmut, TrkCeza Hukukuna Giri, 3. Bas, 2005, stanbul, Beta, s.46.9 Mehmet Emin Artuk/ Ahmet Gken/ Caner Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler, 2.bas, Ankara,Turhan, 2006, s.158.10

Glaser, Nullum Crimen Sine Lege , s.34; Artuk/ Gken/ Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler.,s.159, Centel/ Zafer/ akmut, Ceza Genel Hukukuna Giri, s.49.11 nder, Ceza Genel Hukuku,Cilt I, s.106.


17/174

alan bir konu olmutur.12 Kanunilik ilkesi almamzn 3. blmnde ayrntl olarak

deinilecei zere birtakm temel esaslardan olumaktadr. Bu esaslardan ilki, kyas yasa

(Lex Stricta), aleyhe yasann geriye etkili olmamas (lex praevia), su ve cezada belirlilik (lex

certa) son olarak da yrtmenin dzenleyici ilemleri ile su yaratamamas hususlardr.

B. Kanuniliklkesinin Tarihi Geliimi

Doktrinde, toplumun usulne uygun ve ekli nitelikte karlm kanunlarn

himayesine henz girmedii dnemlerde ilkeden sz edilemeyecei ynnde grler yer

almaktadr. Bunun yan sra, suun karl verilen cezann toplumu korumak iin toplum

adna ve toplum yararna verildiinin bilinmedii dnemlerde de ilkeden sz edilemedii

grlmektedir.13

lkenin ad Latince telaffuz edilse de kayna Roma Hukukuna dayanmamaktadr.14

Romann ilk dnemlerinde hukuk kurallar uzun zamandan beri belirgin olmasna ramen

yazl olmad grlmektedir. Bu durum zellikle de tamamen insan ahlak zerine

temellenmi olan ceza hukukunda daha da belirginlemitir.15 Nitekim Romann ilk hukuk

kaynaklar rf ve adetler olmutur. Ortaya kan bir anlamazln zmnde bunu zmekle

grevli kiinin iinde yaad toplumun adetlerine ve adalet anlayna gre karar verdii

grlmekle beraber her olayda ayn kararn alnmas sonucunda rf ve adet ya da gelenek bir

hukuk kural haline dnmtr.16 rf ve adet hukukunun etkin olduu bu dnemde

kanunilik ilkesinin varlndan bahsetmek pek mmkn olmamaktadr. Bu gelenekiliin

12Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, s.29.13Baz yazarlar, ilkeyi biimsel ve ze ilikin eklinde nitelendirmi ve birtakm sonular balamtr. Biimselkanunilik ilkesine gre anti sosyal olsalar bile kanunun a ka su saymad hareketler cezalandrlamazken

ikinci olarak ise kanunun aka su sayd hareketler, sosyal ynden tehlikeli olmasalar bile cezalandrlacaktr.Biimsel kanunilik ilkesi ile sadece yazl olmayan kaynaklarn deil kanun haricindeki btn yazl kaynaklarnda su ve ceza yaratamayacann kabul olan tekelcilik ilkesinin kabul sonucunu dourmaktadr. Bununla

birlikte ze ilikin kanunilik ilkesinde ise kanunda aka ngrlmeseler dahi anti sosyal fiillerin susaylmalar ve bu fiillere cezalarn uygulanmas demek olup buna da sonular balanmaktadr. Kanun tarafndanaka su olarak dzenlenmeseler bile sosyal ynden tehlikeli hareketler cezalandrlabilecektir buna karlkkanun tarafndan su saylsalar bile sosyal ynden tehlikeli olmayan hareketler cezalandrlamaz hareketlerdir.Bu ayrma yklenen sonu ise fiile su olma zelliini veren sosyal tehlikelilik olup olmaddr . Ayrntl bilgiiin baknz Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku, Ankara, Sava, 1998, s. 14 vd. Kar gr iin baknz zzetzgen, Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler, Ankara, Sekin, s. 94.14 Jerome Hall, Nulla Poena Sine Lege, The Yale Law Journal, Vol.47, No.2, 1937, s.16515 Thedore Nommsen, Le Droit Penal Romain, Tome Premier, Paris, Albert Fontemoing, 1907, s. 146.16 Andreas B. Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, ev. Trkan Rado, Cilt 1, 7. bas, stanbul, Doan Karde,

1965, s. 52-53; Belgin Erdomu/Blent Tahirolu, Roma Hukuku Dersleri, stanbul, Der, 2005, s. 39.; ZiyaUmur, Roma Hukuku-Tarihi Geliim, Kaynaklar, Umumi Mevhumlar- Haklarn Himayesi, stanbul,Faklteler, 1984, s. 156 vd.


18/174

sonucu olarak her ailenin kendi iinde neyin su olduunu belirleme ve bunlar karsnda

cezalandrma hakkna sahip olduu sylenebilir.17 Kamu hukukunun etkinlik kazand

dnemlerde bu dnce ve yaay tarz deimeye balam, cezalandrma yetkisi coercitio

denilen magistralara braklmtr. Magistralar, bu yetki ile emirlere kar gelen kiileri hibir

yargsal makama bavurmakszn ve dorudan cezalandrabilme yetkisine sahip olmulardr.18

Magistralarn coertico yetkisi ile bu tarz cezalandrma yoluna gitmesi de kanunilik ilkesinin

henz ekillenmediini gstermektedir. Romada kanuniliin 12 Levha Kanunlar ile

balad kabul edilir. Bilindii gibi, 12 Levha Kanunlar Romadaki ilk kanunlatrma

hareketleridir. IX. Ve X. Levha ceza hukuku ile ilgili dzenlemelere yer vermektedir. Bunlar

yeni kanun yapmamaktadrlar. Mevcut dzenlemeleri bir araya getirme hareketidir.19 12

Levha Kanunlarnn ardndan M.. 509 tarihinde Lex Valeria kanunu kabul edilmitir.

Roma Hukuku dneminde suta ve cezada kanunilik ilkesinin temeli bu kanun ile atlmtr.20

Cumhuriyet dneminde kanun koyucu olan halk meclislerinin yan sra quaestiones denilen

sorgu mahkemeleri kurulmutur. Bu mahkemeler su ve cezann belirlenmesi konusunda

yetkinlik kazanmlardr.21 Ancak belirtmek gerekir ki, Romada sra d sularn

yarglanmasnda snrsz bir yarglama sz konusu olmutur.22 Bu nitelikte saylan fiiller

bakmndan rf ve adet hukuku tekrar uygulanr hale getirilmitir. Yine de, Hammurabi ve

Roma Hukuku bir ksm kanun maddelerinde cezalarn kanunilii esasn belirledii

grlmektedir.23 Ancak genel olarak Roma Hukukunda kyasn serbest olduu, Romal

hakimlerin kyas yoluyla cezalandrma yetisine sahip olduu, hakimin kendi grne gre

bir fiili su saymasnn ve cezalandrabilmesinin doal olduu sonularna varlmaktadr.24

Antik Romada Corpus Iuris Civilis hem geriye yrmezlii hem de geriye ynelik

olarak uygulanabilirlilii kabul etmektedir. Sadece Antik Romada deil Constantine,

Anastasius ve Justiniann Novellaesinde ve daha sonraki hukuki dzenlemelerde daha

ziyade geriye yrrlk etkisi grlse de bu ikili durum yer almaktadr.25 lkenin Roma

hukukunda, vatandalar iin sk bir ekilde balayc hale gelmesi, fiilin ilendii sradakanunen tanmlanm su ve cezann verilmesini srarla savunan Sulla ile olmutur.26 Ceza

17Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, s. 198.18Umur, Roma Hukuku, s. 26.19Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, s. 54.; Nurcan pek, XII Levha Kanunu, Argumentum, Yl 3, Say 34,s. 613-614.20 Umur, Roma Hukuku, s. 125.21 Mommsen, Le Droit Penal Romain, s. 64.22Jerome Hall, Nulla Poena Sine Lege, s.165.23Mokhtar, Nullum Crimen, Nulla Poena Sine Lege: Aspects and Propects , s.40.24

ztekin Tosun, Gazetecilik Enstits in Su Hukuku Dersleri, stanbul, 1967, s.39.25 Mokhtar, Nullum Crimen, Nulla Poena Sine Lege: Aspects and Propects , s.42.26 A.e., s.44.


19/174


20/174

savunulmaktadr.36 Bu iddiaya karn, Magna Cartada yer alan zgr bir bireyin, ancak

kanuni bir karar veya kanun gereince tutuklanaca ifadelerinden hareketle, maddenin

bireyin dokunulmazln gvence altna aldn, bu nedenle de usul hukukuna ilikin olduu

ynnde ifadeler de sklkla dile getirilmektedir.37

lkenin ilk kez kaytlara geii ktasal bir kongre olan 1774 tarihli Pheledelphia

kongresine rastlamaktadr.38 Daha sonralar eitli ekillerde eyaletlerin anayasalarna da

girmeyi baarmtr.39 1776 tarihli Amerikan Anayasalar olan Virginia ve Maryland

Anayasalarnda da ilkenin bulunduu grlmektedir.40 Bu Anayasa metinlerinde, kanunlarn

gemie yrrl olarak uygulanmas yasaklanmtr. 1789 Amerikan Anayasas 1. maddesi ex

post facto karlan ve eskiden ilenmi sular hakknda uygulanan kanunlarn karlmasn

yasaklayarak, hemen hemen ayn esas kabul etmektedir.41

12 Austos 1880 tarihli Japon Ceza Kanunu olan Keiho kanunsuz su olmaz

ilkesini kabul eden bir dzenlemeye yer vermiken, yeni kanun olan Kaisei-Keiho bunun

aksine, dzenlemeyi madde metinlerinde yanstmamtr. Bunun nedeni, sz konusu ilkenin

yeni kanunun yaynlanmasndan nceki 1933 tarihli Anayasada 23. madde ile dzenlenmi

olmasdr.42

18. yzyldan ok daha nce, baz sular ve cezalarn gsteren kanunlar meydana

getirildii grlmekteyse de btn bunlara ramen kanunilik ilkesinin olumlu ve olumsuz

yanlar ve ierii ile bir nevi hukuk felsefesi prensibi olarak ortaya kabilmesi iin 18.

yzyln sonuna kadar gelmek gerekmitir. lkenin 18. yzyl sonunda hukuki biimde

aklanm bulunmasn hi phesiz o zamana kadar uygulanmakta bulunan ceza usullerinde

iddete ve suiistimallere kar gsterilen bir tepki eklinde anlamak gerekir.43 Kuraln

bugnk anlamn veren fikri geliim ve ak bir halde ortaya konuu Montesquieu sayesinde

olmutur. Devlet kudreti ile bireyin zgrl arasndaki snrn ancak kanun tarafndanizilebilecei, bireyin kanunun yasaklamad her eyi yapabilecei yolundaki gr ile

Montesquieu, kuraln esasn oluturan fikri dile getirmitir. Montesquieu, kuvvetin ayrl

36 Glaser, Nullum Crimen Sine Lege , s.29.37 Uur Alacakaptan, ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, Ankara, 1958, s.4.38 Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, s.29.39A.e.40el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.75; Timur Demirba, Ceza Hukuku GenelHkmler, 4. Bas, Ankara, Sekin, 2006, s.103.41

Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.20.42Glaser, Nullum Crimen Sine Lege , s.3243A.e., s.97


21/174

kuram ile kyaslamay hatta yorumu reddetmi, gerek kyaslamann gerek yorumun yargcn

kanun koyucuya ait alana ve sonu olarak zgrlnn gvencesine tecavz demek

olduunu savunmutur.44 Montesqueieuya gre kii zgrlnn gvence altna

alnabilmesi, ancak devletin mdahale alannn snrlarnn belirlenmesine baldr yani kii

zgrlne getirilecek snrlar ancak kanunlarla yaplmaldr.45

Montesquieudan sonra Beccariann da ayn fikirleri daha farkl bir yorumla

aklad grlmektedir. Beccariann Sular ve Cezalar Hakknda isimli kitabnn Sonular

blmndeki ifadelerine gre, sulara ilikin cezalar yalnzca kanunlarla belirlenebilecektir.

Bu otoritenin kaynan toplumsal szlemeyle birlemi btn toplumu temsil eden kanun

koyucunun kendisi oluturmaktadr. Toplumun ayn zamanda bir yesi olan hakimin, ayn

toplumun bir baka yesini, adalet adna kanun tarafndan ngrlmeyen cezalara

arptrlamayacan savunmu, kanunlar tarafndan saptanm snr aarak arttrlm bir

cezaya hkmetmesinin de haksz olduunu ifade etmitir.46 Hakimlerin, kanunu yorumlama

yetkisine sahip olmadklarn nk kendilerinin kanun koyucu gibi hareket edemeyeceklerini

de vurgulamtr. Beccarriaya gre, bu tutum kanun tarafndan belirlenen cezaya bir baka

ceza eklemek demektir. Bu balamda, hakimin grevi bir kimsenin kanuna aykr bir fiil

ileyip ilemediini belirlemekten ibarettir. Bunun dnda, hakimin, kanunu lafzna gre deil

ruhuna gre uyarlamas kadar tehlikeli bir ey olamaz. Her insann baka bir grnn

olmas hatta her insann gr her zaman ayn olmamas karsnda, kanunun ruhu, bir

hakimin iyi veya kt mantna gre deiecektir. Bu nedenle, ceza kanununa aynen

uymadan doacak bir dzensizlik, yorumdan doacak dzensizlikten daha az zararl bir

durumdur.47 Daha sonralar, bu suretle olumaya balayan kural Latince bir cmle ile Nulla

poena sine lege, nullum crimen sine lege eklinde adlandrlan Feuerbach, o zamana kadar

daha ok siyaset ve anayasa ilkesi halinde savunulan kural tamamyla hukuki bir esas haline

getirmitir.

C. Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi le lgili Dier lkelerdeki

Dzenlemeler Ve Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi

44A.e., s. 94.45Demirba, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.103.46

Cesare Beccaria, Sular ve Cezalar Hakknda, ev. Sami Seluk, stanbul, mge, 2004, s.31.47 Erem/Danman/Artuk, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.95; Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza HukukuGenel Hkmler, s.160.


22/174

1. Dier lkelerdeki Dzenlemeler

lke, Avrupada ilk defa Fransz htilalinden 2 yl nce, 1787 tarihli Avusturya Ceza

Kanununda yer almsa da48 ceza hukukuna hakim bir ilke olarak ceza kanunlarna girmesi

yolundaki ilk adm, 1789 nsan ve Vatanda Haklar Bildirisinin 8. maddesi ile atlmtr.49

lkenin, 1930 talyan Kanununun 1. maddesinde, 1998 tarihli Polonya Kanununun 1. ve 3.

maddelerinde, 1933 Letonya Kanununun ve 1940 Brezilya Kanununun 1. maddelerinde

benimsendii grlmektedir.50 spanyada modern anlamda 1 Temmuz 1848de yrrle

giren ancak 1870de deiikliklere urayan ceza kanununun en nemli zellii suta

kanunilik ilkesini ilga etmesi ve sadece lehe kanunun gemie etkili olacann belirtilmi

olmasdr.51 Ancak 1928 kanununa gelindiinde, suta ve cezada kanunilik ilkesinin

benimsendiini, geniletici yorumla kyasn yasaklandn, lehe kanunun ancak sank itiyadi

sulu olmad takdirde gemie etkili olmas kabul edilmitir.52

lkenin birok hukuk sisteminde kabul edilmesine ramen, buna aykr hkmler

ieren ceza kanunlarnn dzenlendii de grlmektedir. 15 Nisan 1930 tarihinden 1 Ocak

1933 tarihine kadar geen sre iersinde Danimarka Ceza Kanununun 1. maddesinde kyas

kabul edilmitir. Madde, kanunun ak olarak belirttii veya kanunda gsterilen fillere

tamamyla benzetilebilir nitelikteki hareketlerin yannda Danimarkal kanun koyucu

tarafndan ngrebilir nitelikteki cezalandrlabilir fiillerin de cezalandrlacan belirterek

sularn kyas yoluyla geniletilebilmesine olanak tanmtr.53

Sovyet Hukukunda da bir dnem kyas kabul edilmekle beraber daha sonraki

dzenlemelerle kyas yasa kanunlarda yerini almtr. 1917 yl ihtilali ile yklan arlk

Rusyasndan sonra bir mddet arlk Rusyasnn kanunlar uygulanmaya devam etse de 30

Kasm 1918 tarihli bir kararname ile arlk devrinin btn kanunlar kaldrlmtr.54 1922

48 Hakk Demirel, Sularn ve Cezalarn Kanunilii Prensibi, Trkiye Noterler Birlii, say:21, 1979, s.38;Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.161.49Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.20; Demirba, Ceza Hukuku Genel Hkmler,s.103; el/ Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.75.50Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.25.51 Sahir Erman, spanyol ve talyan Ceza Kanunlarnda yeniletirme, HFM, C. 45-46-47, 1979,1980,1981,s.841.52A.e., s.842.53Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.24; Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, s.32;

el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.77.54ztekin Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, HFM, C.XXX, 1964, s.23;el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.77.


23/174

ylnda kabul edilen ilk Sovyet Rusya Federe Cumhuriyeti Ceza Kanununun 10. maddesi

kyas kabul etmitir. Her ne kadar federe devletlere istedikleri ekilde kanun yapmalar

imkan tannsa da mevcut dzeni koruma amacyla birtakm nemli konularn btn federe

devletlerde ayn olmas ynnde 1924 ylnda ceza ve ceza usul hukuku temel prensipleri

kabul edilmitir ve 1936 tarihli ceza kanununda da ayn dzenleme korunmutur.55 Kanunun,

kyasa ilikin 16. maddesinde, sosyal bakmdan tehlikeli fiillerin ceza kanunu tarafndan

ngrlmemesi halinde dahi, sorumluluun temelleri ve snrlar gibi sosyal koruma

tedbirlerinin de, mahkeme tarafndan, ierikleri ve nemleri bakmndan benzer sular

ngren ceza kanunu maddelerinin kyasen uygulanacan ak bir biimde dzenlemitir.56

Daha sonraki dnemlerde, Sovyet hukukularn hazrlad ve kyas kaldran 1938 tarihli

ceza kanunu projesi eitli engeller nedeniyle ancak 25 Aralk 1958 tarihinde kabul

edilebilmi ve 27 Ekim 1960 tarihinde yrrle girmitir. Prensiplerin su bal tayan

ikinci ksmnn ilk maddesi olan 7. madde, su kavramnn tanmn yapm, ceza kanunu

tarafndan ngrlen sosyal bakmdan devlete ve kiilere zarar veren fiilleri su saymtr.

Ayrca, kanunda ngrlm kriterlere uymasna ramen nemsizlii sebebiyle sosyal

bakmdan tehlikeli olmayan fiillerin su olarak kabul edilemeyeceini de madde metninde yer

vermitir.57 Ancak ceza kanunu tarafndan ngrlen sosyal bakmdan tehlikeli bir fiili kasten

veya kast olmayarak ilemi olan ve bu nedenle bir sutan dolay sorumlu durumuna giren

kimsenin ceza sorumluluunun olabilecei ve cezalandrlabilecei Rusya Ceza Kanununun

3. maddesinde ak bir biimde ifade edilmitir.58

Alman Hukukunda ilke, ilk kez Feuerbachn 1813 tarihinde hazrlad Bavarian

kanun tasarsnda yer almtr. Ancak, tasarnn kanunlamamas nedeniyle, 1818 Bavaria ve

1819 Wurthenberg Anayasalarnda olduu gibi, ilkenin ancak eyalet anayasalar ile yrrle

girdii grlmektedir. Daha sonrasnda, kanunsuz ceza olmaz kural 1871 tarihli Alman Ceza

Kanunu ile 1919 Alman Anayasasnda yerini almtr.59 Ayrca, 1909, 1913, 1919 ve 1925Alman Ceza Kanunu tasarlar da kyas yasana yer vermektedir.60 Bu kanunlara gre su

55 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, s.23; el/Donay, KarlatrmalVe Uygulamal Ceza Hukuku, s.77.56 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, s.23.; Glaser, Nullum CrimenSine Lege, s.32.57 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, s.26.58 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.25.59 Hall, Nulla Poena Sine Lege , s.169. Her ne kadar, 1794 Prusya Kanunu hukuk tarafndan yasaklanmayan

fiili hareketlerin ve ihmallerin su olarak saylmayacan dzenlemise de buradaki hukuktan kast doalhukuk olarak anlalmaktadr.60 Hall, Nulla Poena Sine Lege, s.169.


24/174

ilendii zamanda konulmam olan cezalarla kimse cezalandrlamaz. Bu ifade ekli

kanunsuz ceza olmaz kural ile ceza kanunlarnn gemie etkisizlii kuralnn bir arada ifade

edildii anlamn tamaktadr. Bu iki kuraln ceza hukukunun geliiminde ayn fikri akmdan

etkilenmi olarak ortaya kt ak olmakla beraber teknik yaplar bakmndan iki ayr kural

olarak ele alnmaktadr.61 1933den itibaren kanunlar ki zellikle ceza kanunu tamamyla

yeniden dzenlenmitir.62 Alman Ceza Kanununun 2. blm 2. paragrafna ek olarak, aka

cezalandrlaca belirtilmemi fakat ahlaken uygun olmay p cezalandrlmas adil olan,

yargcn kanundaki baka bir dzenlemeye benzer olan durumlarda cezalandrma

yapabilecei, dolaysyla kyasn uygulanabilecei hkm getirilmitir.63 28 Haziran - 1 Eyll

1935 tarihleri arasnda kanunda deiiklie gidilmitir. Buna gre, kanunen

cezalandrlabilecei ngrlen fiillerin yan sra ceza hukukunun temel ilkelerine ve

saduyusuna gre cezalandrlmay hak eden fiiller de cezalandrlmaldr. Bunun yannda

eer fiil hibir kanuna gre dorudan cezalandrlamyorsa, fail fiiline en uygun ceza ile

cezalandrlacaktr.64kinci Dnya Savandan sonra, Almanya igali ile Nasyonal-Sosyalist

rejim sona erince, Mttefikler Kontrol Komisyonu tarafndan dzenlenen 20 Eyll 1945, 30

Ocak 1946 ve 20 Haziran 1947 tarihli kanunlarla Alman Ceza Kanunu deitirilmi, sz

konusu hkmler de ortadan kalkmtr.65 12 Ocak 1968 tarihli Alman Ceza Kanununun 4.

maddesi 3. fkrasnda kanunilik ilkesi benimsenmi, kanunlarn gemie yrrllk yasa ve

kyas yasa ak bir dzenleme ile belirtilmitir. 13 Kasm 1998 tarihinde Federal Hukuk

Gazetesinde neredildii zere Alman Ceza Kanununun 1. maddesi kanunilik ilkesine yer

vermi, ilenmeden nce kanunda su olarak dzenlenmeyen fiillerden tr kiinin sorumlu

tutulamayaca belirtilmitir.66

Son dnemlerde kurumsal, anayasal, usuli birtakm deiikliklere tanklk eden ngiliz

Hukuku bakmndan, hala eksikliin hissedildii noktalardan birisi de Ceza Hukukunun

ihtiyac olan modern, kapsaml, kabul edilebilir, geerli, genel hkmler ieren, ksaca yazl

61 Erem/Danman/Artuk, Ceza HukukuGenel Hkmler, s.93.62 Dnemin Prusya Adalet Bakan olan ve kanunun hazrlanmasnda almalarda bulunmu olan Hans Kerlinhatra serisi olarak baslan yazlarnda yeni ceza kanununun balang plannda ilkenin, sosyal gvenliin zararauramas karsnda sk birekilde uygulanamayaca ifadeleri yer almaktadr. Glaser, Nullum Crimen SineLege, s.33.63 A.e.64 A.e.65

Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.26; Centel/Zafer/akmut, Trk Ceza HukukunaGiri, s.50.66 German Criminal Code, (evrimii) http// http://www.iuscomp.org/gla., 3 Ocak 2007.


25/174

ceza kanununun eksikliidir.67 20. yzylda doktriner geliimler ve sistematikletirme

eilimleri, Criminal Justice Act, Malicious Damage Act, Offences Against The Person Act

gibi kanunlatrma hareketlerinin balamasna neden olmutur.68 Bu aamaya gelmeden nce

belirtmek gerekir ki, ngiliz Ceza Hukukunda ngiliz hakimi uzun yllar boyunca yeni su

ihdasnda bulunmutur. Toplum iin ok nemli saylan sular hakim kararlar ile ortaya

konmutur. Ancak daha sonralar su ve cezalarn kanunlarla dzenlenmesi ve hakimlerin

yeni su kategorileri oluturma faaliyetlerindeki azalma hatta durma kanunun balca kaynak

olmasna neden olmutur.69 Ayn olay hakknda emsal kararlar o kadar artmtr ki yargcn

yeni bir olayda kyaslamaya bavurmas imkansz hale gelmitir. 18.yyn bandan beri

ngilterede de ngiliz Yargtaynn mahkemeleri balayc kararlar vermesi, hakimlerin yeni

su tipleri ortaya karmasna engel olmutur.70 Grenee dayanan kurallarn resmi

bltenlerde (Law reports cox criminal cases) topland ve bunlarn adeta bir mevzuat grevi

grd dnlrse bu eit bir rnek bu eit bir grenek hukukunun her trl keyfi takdiri

nleyebilecei anlalr. ngiliz gelenek grenek hukukunun yannda her geen gn gittike

artan yazl bir hukuk olumakta ve birok su ak metinlere de gemektedir.71

Tm bu yeni gelimelerin tarihsel kayna, 19. yzylda balayan ve doktrin tarafndan

tartlan kanunlatrma hareketlerinde bulunmaktadr. 1818 tarihinde Lordlar Kamarasnn

ngilteredeki ceza kurallarnn birletirilmesi amacyla bir hukuk komisyonunun

oluturulmas abas sonucunda, 1831de ceza hukukunun kanunlatrlmasnn mmkn olup

olmadn aratrmak iin bir komisyon kurulmutur. 1835 tarihinde ve ardndaki 10 ylda

seilen komisyon tarafndan yaklak 8 tane rapor dzenlenerek ceza kanunu tasars

oluturulsa da daha sonra bu tasar iptal edilmitir. 1866 tarihlerinde, Avam Kamarasnn

basavcsnn Elbette, herhangi bir konuda hukuku bilmek isteyen birisinin Russel On Crime

ya da Archold gibi uzun ve kapsaml kitaplar yerine, birka iyi ve akllca dzenlenmi

cmlelerle aklanm kanunun ilgili sayfasna dnp yapaca aratrmayla aradnbulmas istenen bir durumdur. eklindeki ifadeleri kanunlatrma hareketlerinin hzlanmasna

67 By The Rt. Hon. Lord Bingham Of Cornhill, A Criminal Code: Must We Wait For Ever? Criminal LawReview, 1998, s.694.68 David Feldman, English Public Law, Oxford English Law, Oxford University Press , chapter 24, prg. 1.69 Ancelden naklen Alacakaptan, ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, s.71.70 Turhan Tufan Yce, Ceza Hukuku Dersleri, Manisa, afak, 1982, s.56. ngiliz Ceza Hukuku common law,kanunlar ve doktrinden meydana gelmektedir. Kanunlardan nce cammon law ve doktrin ngiliz CezaHukukunun yazl olmayan ksmn oluturmular, bunlarn da mahkeme kararlar ile tamamlanmasndan dahasonra Criminal Justice Act gibi yazl ceza kanunlarn meydana getirmilerdir. Baz sular common law, baz

sular ise statute law ile belirlenmitir. Selahattin Atalay, ngiliz Hukukunda Su ve Ceza, Adalet Ceridesi,C.69, Yl 1978, s.167.71 Alacakaptan,ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, s.54.


26/174

neden olmutur.72 Bunu takiben, 1879da sekinlerden oluan kraliyet komisyonunun 550

maddelik ceza kanunu tasars, 1844-1882 tarihleri arasnda da bir kanun oluturma

teebbsleri baarszlklarla sonulanmtr.73

1965 ylnda, ngiliz ve Galler hukukundaki gelimeler gz nne alnarak, ceza

hukukunun kanunlamas gerektii tekrar tartma konusu olmutur. Bunun zerine 1985

ylnda, Prof. Sir John Smith, kanun yaplmasnn hukukun bu blmne tutarllk

getirebileceini, kanunlatrmadan yana olduunu nk nizamsz bir sistemi kltp,

irrasyonel ayrmlar ortadan kaldr p, hukuku kapsaml, kabul edilebilir ve mutlak hale

getirilmesinin ancak bu yolla mmkn olabileceini, mantksz ayrmlarn adaletsizlik

anlamna geldiini, iki kii arasnda baka baka gsterilen muamelenin adaletsiz bir zemin

oluturduunu belirtmitir.74 Kanunlatrmann hukuka mutlaklk kazandraca da doktrinde

sklkla ileri srlmtr. Kanunlamann olmad durumlarda, kii, ilemi olduu

davrann o esnada uygulamada hi su tekil etmemesine ramen, yaplan yarglama

sonucunda bu davran nedeniyle sulu olabilecek, bu da kanlmaz olarak adaletsiz bir

duruma neden olacaktr.75 Bu aklamalarn ardndan kurulan komisyon tarafndan bir kanun

yaynlanm, 1989da bu tekrar gzden geirilerek geniletilmitir. Ancak, tasar

parlamentonun zamanszl, kanunun muhtevas ve amacna olan gvensizlik dolaysyla

kanunlaamamtr.76

Gnmzde yazlan ngiliz kaynaklarnda kanunilik kavramnn ifade edildii

grlmektedir.77 Yine de, ngiliz hukukunun kanunilik ilkesinin sonucu olan ilkelerden

belirlilik ilkesini kabul etmedii gibi dierleri konusunda da tartmal kararlar verildii

grlmektedir.78 1996 tarihli Preddy davasnda Lordlar Kamarasnn 1968 tarihli Hrszlk

Kanununu dar yorumlamas ancak 2001 tarihli Hinks davasnda kanunda yer alan tanmn

72 A.e., s.695.73 By The Rt. Hon. Lord Bingham Of Cornhill, A Criminal Code: Must We Wait For Ever?, s.694.74 Codification of the Criminal Lawdan naklen By The Rt. Hon. Lord Bingham Of Cornhill, A Criminal Code:Must We Wait For Ever? , s.695.75A.e., s.696.76A.e., s.697.; Ayrca, ngiliz Hukukunda Kanuniliklkesinin Geliimi iin baknz: Roderick Munday, ngilizHukukunda ve Common Law lkelerinde Kanuniliklkesi, ev. Zeynel T. Kangal, HFM, Cilt LXI, Say 1-2, 2003, s. 414 vd.77Michael Jefferson, Criminal Law, Sixth edition, Pearson, Longman, s. 3. Husak yasallk teriminden drt

ilkenin trediin ifade etmektedir. Buna gre, (1)kanunlar belirsiz olmamaldr. (2)kanuni dzenlemeler failinaleyhine gemie yrrl olamaz. (3) hakimler yeni su yaratamazlar. (4) Ceza Kanunlar dar yorumlanmaldr.78 A.e.


27/174

snrlarn genileterek adet kyas yapmas uygulamada grlen bir durumdur.79 Bunun yan

sra yarglarn ceza sorumluluunun snrlarn genilettikleri de grlmektedir. 1995 tarihli

Clegg davasnda yarglarn kanunu fail lehine yorumlamaktan imtina ederken, Avrupa nsan

Haklar Mahkemesine de konu olan R. Davasnda kocann kars zerine iledii cinsel

saldr fiilini daha nceleri su olarak kabul edilmemi ve kanunda dzenlenmemesine ramen

fiilin ilenmesinden sonra su olarak dzenlenen kanun deiiklii failin aleyhine geriye

yrrl olarak uygulanm ve sank sulu bulunmutur. Bunun gibi saysnn birok olduu

yarg karar bulunmaktadr.80 unu da belirtmek gerekir ki mahkeme kararlarnda ceza

kanunlarnn yrrle girdikten sonraki olaylara uygulanaca ilkesini koyan bir kanun

maddesi olmamasna ramen mahkemelerce bu ynde uygulanmaktadr. Bununla birlikte lehe

kanunun geriye yryeceine ilikin de bir kural mevcut deildir. Ancak usul kanunlarnda

mevcut deiiklik aleyhe durum meydana getirse dahi yeni kanun devam eden usul

ilemlerine uygulanmas sz konusudur.81

ngiltere, Avrupa nsan Haklar Szlemesine 1951de taraf olmu, 1998 nsan

Haklar Kanunu Human Rights Act- ile i hukukuna yanstmtr. Bu kanun 1 Ekim

2000de yrrle girmitir. Btn bu tarihsel geliim ve Avrupa nsan Haklar

Szlemesinin i hukuka yansmas ve balayc olmas nedeni ile yerel mahkemeler

kanunlarn gemie yrmezliini de kapsayan kanunilik ilkesini dikkate almak

zorundadrlar.

lkenin anayasalarda ifade edilmi olmasnn ok nemli sonular vardr. Hereyden

nce, Anayasa mahkemeleri, karlan ceza kanunlarn, ihdas edilen sularn tarifleri

itibariyle kontrol edebilecekler ve tariflerin, unsurlarn ak ve kesin olmad kanunu iptal

edebileceklerdir.82 Gnmzde hemen hemen btn ceza kanunlar ve anayasalarda kanunilik

ilkesi eitli ekillerde ifade edildii grlmektedir. Yrrlkte olan, Belika CezaKanununun 2. maddesi, Bulgaristan Ceza Kanununun 64. maddesi, Fransz Ceza Kanununun

4. maddesi, talyan Ceza Kanununun 2. maddesi, Belika Anayasasnn 14. maddesi, Fransa

Anayasasnn 68. maddesi, talya Anayasasnn 25. maddesi, Yunanistan Anayasasnn 75.

maddesi, Hollanda Anayasasnn 16. maddesi, spanya Anayasasnn 25. maddesi, sve

Anayasasnn 10. maddesinde ilke ak bir ekle dzenlenmitir. Hatta bu anayasalardan

79 Jefferson, Criminal Law, s. 620.80

Ayrntl bilgi iin baknz: Jefferson, Criminal Law, s.621.81 Maxwellden naklen Alacakaptan, ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, s.57.82 A.e.


28/174

bazlarnn madde balklar dahi nullum crimen sine lege nulla poena sine lege eklinde

dzenlenmitir.83

2. Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi

lke, anayasalar ve kanunlarn stnde, devletleraras hukuka kaynak tekil eden genel

bir ilkedir.84 Evrensel nsan Haklar Bildirisinin 11. maddesinin 2. fkrasnda yer alan ilkeye

gre; hi kimse, iledii zaman ulusal ya da uluslararas hukuk erevesinde bir su

oluturmayan herhangi bir eylem ya da ihmalden tr sulu saylamayacaktr. Bunun gibi,

suun ilendii zaman uygulanabilecek olan cezadan daha ar bir ceza da verilemeyecektir.85,

86

Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 15. maddesinin 1. fkrasnda da ifade edildii

zere,87 hi kimse, ilendii zaman ulusal ya da uluslararas hukuka gre bir su tekil

etmeyen bir eylem ya da ihmalden tr sulu bulunamayacaktr. Bir sua, ilendii zaman

verilebilecek olan cezadan daha ar bir ceza verilemeyecektir. Bir suun ilenmesinden

sonra, yasa ile bu su iin daha fazla bir ceza ngrlr ise, sulu bundan -daha hafif cezadan-

yararlanacaktr.88

nsan Haklar ve Temel zgrlklerinin Korunmasna likin Szlemenin89 (Avrupa

nsan Haklar Szlemesi) 7. maddesi de kanunilik ilkesini dzenleyerek, ilkenin uluslararas

hukuktaki genel prensipler iindeki yerini daha da glendirmitir.90 Szlemenin 7.

83

Kanun madde metinleri iin baknz: (evrimii) http\\www.servat.unibe.ch/law/icl,15 Mays 2007.84 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.23.85 Mehmet Semih Gemalmaz,nsan Haklar Belgeleri, Cilt IV, stanbul, Boazii niversitesi, 2004, s.9.86 Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 10/12/1948 tarih ve 217 A (III) sayl kararla kabul edilmitir.Sava Zamannda Sivil Halkn Korunmas Hakknda Cenevre Antlamasnn 12. maddesinde yer alan igalkuvvetlerince konulan su ve ceza hkmlerinin ancak igal olunan devlet halknn kendi dillerinde buhkmleri renebilmeleri amac ile yaynlanmalar durumunda yrrle girecei ve gemieuygulanamayacaklar belirtilmitir. (evrimii) http://www.un.org/Overview/rights.html, 9 Haziran 2007.87 Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 16/12/1966 tarih ve 2200 A (XXI) sayl kararla kabul edilmitir,23/03/1976 tarihinde de yrrle girmitir. (evrimii) http://www.belgenet.com/arsiv, 9 Haziran 2007.88 Gemalmaz,, nsan Haklar Belgeleri, s.79.89 1982 Anayasas 90.maddesi 5.fkras ile usulne gre konulmu Milletleraras Antlamalar kanun hkmndesaydndan bahisle yukarda yer alan Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Evrensel nsan Haklar Bildirisi ve

Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi Trkiye Cumhuriyetinde kanun hkmnde saylmaktadr.90 Szleme, 20/03/1950de Romada imzalanm, 03/09/1952de yrrle girmitir. Trkiye bu szlemeyi18/05/1954de onaylam ve 19/03/1954 de 8662 sayl Resmi Gazetede yaynlamtr.


29/174

maddesine gre, hi kimse, ilendii zaman ulusal ve uluslararas hukuka gre bir su

saylmayan bir fiil veya ihmalden dolay mahkum edilemeyecektir. Yine maddenin

devamnda, hi kimseye, suun ilendii srada uygulanabilecek olan cezadan daha ar bir

ceza verilmeyecei ngrlmtr.

Ancak, bu madde, ilendii zaman uygar uluslar tarafndan tannan genel hukuk ilkelerine

gre su saylan bir fiil veya ihmal ile sulanan bir kimsenin yarglanmasna ve

cezalandrlmasna engel deildir.91

Amerikan nsan Haklar Szlemesi92nin 9. maddesi de fiilden sonra yrrle giren

kanunlarn geriye yrmeyeceini dzenlemitir. Hi kimse, ilendii zaman yrrlkte olan

kanun uyarnca bir su tekil etmeyen herhangi bir eyleminden ya da ihmalinden tr

mahkum edilmeyecektir. Su ilendii zaman uygulanabilir olandan daha ar olan bir ceza da

verilmeyecektir. Suun ilenmesinden sonra karlan kanun daha hafif bir ceza verilmesini

ngryor ise, sulu kii bundan yararlanacaktr.

Afrika nsan ve Halklarn Haklarart da ilkeyi dzenlemitir. artn 7. maddesinin

2. fkras, hi kimsenin ilendii zaman yasal olarak cezalandrlabilir bir su oluturmayan

bir eylem ya da ihmalden tr cezalandrlamayacan aka ortaya koymu, ilendii

zaman o konuda herhangi hkm ngrlmemi bulunan bir su iin hibir ceza verilemez

ifadeleri ile cezalarn kanuniliini dzenlemitir.

II. KURALIN TRK HUKUKUNDAK GELM

A. Trk Anayasalarnda Durum

1. Cumhuriyet ncesi Dnem91 Avrupa nsan Haklar Szlemesi, (evrimii) http//www.belgenet.com, 19 Ekim 2006.92 (evrimii) http://www.hrcr.org/docs/American_Convention, 9 Haziran 2007.


30/174


31/174

suretiyle ilkeye ilk kez ak bir dzenlemede yer verilmise de 1909 deiiklii ile maddenin

2. fkras geniletilmi, hi kimsenin, kt olarak nitelendirilen fiillerden ve kanunun

belirledii sebep ve suretten baka bir neden ile tutuklanamayaca ve

cezalandrlamayacan belirterek, kanunilik ilkesi sekteye uratmtr. Kanun maddesi bu

ekli ile bir nevi eriatn yasaklad fillerin de cezalandrlmasna olanak tanmtr. Ayrca,

113. maddenin padiaha, idari soruturmas sonucu, hkmetin gvenine zarar verdikleri ve

bozduklar kesinleenlerin lkeden srlmeleri imkann salamas karsnda kanunilik ilkesi

fiilen uygulanamaz hale gelmitir.

2. Cumhuriyet Sonras Dnem

a. 1924 Anayasas Dnemi

1924 Anayasas suta ve cezada kanunilik ilkesini dorudan dzenlemezken

zgrlklerin snrnn ancak kanunla belirlenebilecei ifadelerine yer vermitir. 1924

Anayasasnn 68. maddesi, her Trkn zgr doup zgr yaadn, bunun ise bakas

zararna olmayacak her trl fiilde bulunma anlamna geldiini belirtmitir. Ancak bu

zgrln snr yine madde metninde bakasnn zgrlnn balad yer olarak

gsterilmitir. Bu snr ise ancak kanun araclyla belirlenebilecektir.100 Baz yazarlar101 72.

maddede yer alan, kanun ile belirtilmemi durumlardan baka bir nedenden tr hi

kimsenin yakalanamayaca ve tutuklanamayaca ifadelerinin kanunilik ilkesi ile

ilikilendirilebileceini sylese de buna kar grteki baz yazarlar kanundaki bu ibarenin

yakalama ve tutuklamann usule ilikin olup kanunilik ilkesi ile ilgili olmad ifade

edilmektedir.102

b. 1961 Anayasas Dnemi

100Bu ifadenin de 1924 Anayasasnda suta ve cezada kanunilik ilkesini ifade ettii baz yazarlar tarafndansavunulmutur. Dnmezer/Erman,Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku., s.212; Duygun Yarsuvat, YrtmeOrgannn Koyduu Kaidelerle Su hdas ve 1961 Anayasas,HFM, XXXIX, 1963, s.551.101 Taner, Ceza Hukuku Umumi Ksm, s.133.102

el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.80.; Centel/Zafer/akmut, Trk CezaHukukuna Giri, s.59. nc Blmde daha ayrntl incelenecei zere, 1924 Anayasasnn uygulamassrasnda 20.12.1930 gn ve 1567 sayl Trk Parasnn Kymetinin Korunmas Hakkndaki Kanun yrrlegirmi, bu kanunla yrtmenin Trk parasnn kymetini korumas amacyla kararlar alabilmesi imkantannmtr. Bakanlar kurulunun alm olduu kararlara aykrlk bu kanunla su haline getirilmi, cezas da

kanunla belirlenmitir. retide de yrtmenin tzk ve dier dzenleyici ilemleri ile su yaratabilecei bunungereklemesi iin kanun koyucunun bir yasa ile ancak niyabet etmesi gerektii ve cezann da kanundagsterilmesi gerektii savunulmutur .


32/174

1961 Anayasas dneminde, ilkenin aka kabul edildii grlmektedir. 1961

Anayasasnn 33. maddesi; hi kimsenin, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su

saymad bir fiilinden dolay cezalandrlamayacan, cezalarn ve ceza tedbirlerinin ancak

kanunla konulacan, hi kimseye, suu iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan

cezadan daha ar bir ceza verilemeyeceini aka dzenlemitir. 1961 Anayasas dneminde

yrtmenin dzenleyici ilemleri ile su yaratabilecei bunun yasama organnn yetki devri

anlamna gelmeyecei, yasama organnn kanunla cezay belirtmesi ve ereveyi belirleyerek

suun unsurlarnn oluturulmasnn yrtmeye braklabilecei doktrin tarafndan

benimsenen bir gr olmutur.103 Anayasa Mahkemesi de zellikle 1567 sayl kanunun 3.

maddesinin iptali istemiyle alm olan davann kararnda .yasama organnn yaps

bakmndan ar ilemesi ve gnlk olaylar izleyerek zamannda tedbirler alnmas gl

karsnda esasl hkmleri tespit ettikten sonra uzmanla ve ynetim tekniine ilikin

konularn dzenlenmesi iin hkmeti grevlendirmesi de yasama yetkisini kullanmaktan

baka bir ey deildir...... demek suretiyle yrtmenin su ihdasn anayasaya aykr

grmemitir.104

c. 1982 Anayasas Dnemi

1982 Anayasasnn 38. maddesi, kimsenin, ilendii zaman yrrlkte bulunan

kanunun su saymad bir fiilden dolay cezalandrlamayacan, ayrca kimseye de su

iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemeyecei

ifadesi ile suta kanunilik ilkesini, ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirlerinin de ancak

kanunla konulabilecei eklindeki dzenlemesi ile cezada kanunilik ilkesini aka ortaya

koymutur. 1982 Anayasasnn, idarenin dzenleyici ilemleri ile su ve ceza

yaratlamayacana ilikin ifadeleri idarenin kanunda yasaklanmayan herhangi bir tasarrufuile su yaratamayaca ve kii zgrln snrlayacak ekilde bir yaptrm

uygulayamayaca anlamna gelmektedir.105 Anayasann 38. maddesinin gerekesinde, ceza

yerine bazen failin kiisel durumuna daha uygun decek bir gvenlik tedbiri uyguland iin

bunlarn da ceza hkmnden saylaca ve su ile su yerine geen gvenlik tedbirlerinin

ancak yasama tasarruflar ile konulabilecei ve kanunun su olarak grmedii ve ceza

103

A.e., s.60.104 AyMKD, 1 (1964), RG 18.10.1963, No. 11534, 28.3.1963, s.161105el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.82.


33/174

koymad bir fiil sebebiyle kimse cezalandrlmayaca ifade edilmitir. Bu hkmn, kanun

koyucunun ak su hkm koymasna yani su oluturacak fiili kanunla bildirilmeden su

konusunu gsterip bunun meyyidesini belirtmesine engel olmayaca ynndeki gereke,

yasama organnn ereve kanun yapma ve ieriinin yrtme organna braklmasna bir nevi

aka zemin oluturmaktadr.

B. Trk Ceza Kanunlarndaki Durum

1. Cumhuriyet ncesi Dnem

Osmanl hukukunda, eri hukuk yannda rfi hukuk da uygulanm, rfi hukuk

alannda da ceza hukuku ile ilgili ok sayda kanunname dzenlenmitir. Fatih Sultan Mehmet

tarafndan kartlan Fatih Sultan Mehmet Kanunnamesinde slam ceza hukukunda yer alan

ve cezalandrlmas gereken su ve cezalar tekrarlanm ve cerime denilen para cezalar

bakmndan bir takm esaslar getirilmitir.106 Ceza hkmleri ieren ve nemli saylan bir

dier kanunname olarak Kanuni Sultan Sleyman Kanunnamesi saylmaktadr. Bir dieri ise

IV. Mehmet Kanunnamesi olarak gsterilmektedir.107 1858 tarihli Ceza Kanunname-i

Hmayunu da kanunilik ilkesinden sz etmemekte ise de baz yazarlara gre kusurun

derecesinin tespiti ve uygulamasnn eriat hkmlerine gre devletin en st kademesindeki

kiiye ait olduu ynndeki ifadelerin kanunilik ilkesinin varln iaret etmektedir. Bu

kanunun 1. maddesinin suta kanuniliin, 2. 3. 4. ve 5. maddelerinin ise cezada kanuniliin

dzenlendii de kaynaklarda yer alan bir grtr. 108

2. Cumhuriyet sonras Dnem

a. 765 Sayl Trk Ceza Kanunu

765 sayl TCKnn 1. maddesinin 1. fkrasnda yer alan, kanunun ak bir biimde su

saymad bir fiil iin kimseye ceza verilmeyecei, kanunda yazl cezalardan baka bir ceza

ile de kimsenin cezalandrlamayaca ynndeki ifadeler, suta ve cezada kanunilii

tartmaya yer brakmayacak biimde ortaya koymaktadr. 765 Sayl TCKnn ayrca 2.

106 Akgndzden naklen Demirba, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.96107

A.e. s.97108el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.80; Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza HukukuGenel Hkmler, s.163.


34/174

maddesi ile ilendii zamann kanununa ve ilendikten sonra yaplan kanuna gre crm ve

kabahat saylmayan fiilden dolay kimsenin cezalandrlamayacan da ngrmektedir. Kii

hakknda byle bir cezann verilmesi durumunda, cezann uygulanmasnn duraca ve buna

balanan kanuni sonularnn da ortadan kalkaca ynndeki ifadeler ile geriye yrmezlik

ilkesi ortaya konmutur. Maddede her ne kadar kyasa dair ak bir ifade bulunmasa da

kanunun aka su saymad fiilden dolay kimsenin cezalandrlmayaca ynnde

dzenlenen ibare ile kyas yasann olduu anlam karlmaktadr.109

b. 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu

5237 sayl Trk Ceza Kanununun 2. maddesinin 1. fkras ile suta ve cezada

kanunilik ilkesi dzenlenmitir. Buna gre, kanunun aka su saymad bir fiil iin

kimseye ceza verilemez ve gvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazl cezalardan ve

gvenlik tedbirlerinden baka bir ceza ve gvenlik tedbirine de hkmolunamaz. 5237 sayl

Trk Ceza Kanunu, nceki dzenlemelerden farkl olarak ikinci fkrasnda, idarenin

dzenleyici ilemleri ile su ve ceza konulamayacan aka ortaya konmutur.110 Ayrca,

5237 sayl Trk Ceza Kanunu, ceza yerine geen gvenlik tedbirlerinin de ancak kanunla

belirlenebileceine yer vererek daha nce mevcut tartmalara da aklk getirmitir. 765

sayl Trk Ceza Kanununda yer almayan bir dier ak dzenleme de kyasa ilikin olan 3.

fkraya gre, kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin uygulanmasnda kyas yaplamaz,

su ve ceza ieren hkmler, kyasa yol aacak biimde geni yorumlanamaz.

III. LKENN LEHNDE VE ALEYHNDEK GRLER

A. lkenin Aleyhindeki Grler

lkeye ynelik doktrinde bir ok eletiri olmasna ramen bunlarn en dikkat ekeni

ve taraftar bulan, faillerin ilkenin arkasna gizlenerek kanun boluklarndan yararlanmas ve

topluma herhangi bir yaptrma uramadan zarar verebilmelerine imkan tannddr. Bunun

yannda, cezann, toplumu koruma amacna ulaabilmesi iin hakimin ceza kanunlaryla bal

olmamas gerektii de ilkeye taraftar olmayanlarca savunulmaktadr. Bu kiilere gre,

kyaslama yasann aklanmas mmkn deildir. nk suun varl iin gereken art,

109 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.33.110 Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.164


35/174

kanun deil normlarn bilinmesidir. Sulularn hayat hakknda fikir sahibi olanlarn kanunun

sulular izlemediklerini bildikleri de ilke aleyhtar gr tayanlar tarafndan iddia

edilmektedir. Kanunun bu iktidarszl karsnda kyaslamay yasak etmek deil hakime

grev olarak vermek gerekir.111 Dier bir eletiride, ceza hakiminin kendisini toplumun

duygusundan arndramayaca ynndedir. Hakim, mesleinden nce toplumun bir bireyi

olarak nitelendirilmektedir. Bunu da kanunun yorumunu yaparken hissedecektir. Bu etki

hakime, farkna varmakszn ve bilinalt yoluyla ulaacaktr.112 Bu ilkeyi reddeden

dzenlemelerin yer ald lkeler var olmasna ramen hrriyetlerin ortadan kalkmad,

hakimlerin iyi yetimi ve bamsz olduktan sonra ahlak ve kurallar ihlal eden fiilleri

kyasen cezalandrmalarnda zarar deil fayda olaca da savunulmaktadr. lkenin bir dnem

keyfi cezalandrmalara kar nleyici olarak uygulandn ancak artk roln oynadn ve

nemini kaybettii de baz grlerce belirtilmitir. Su tekil eden fiilerin hepsinin ceza

kanunlarnda tek tek tarif edilemeyecei bu nedenle cezalandrlacak fiillerin en nemlilerinin

kanunda gsterilerek dierleri iin gibi kelimesinin kullanlmasnn yerinde olduu da ilke

aleyhine belirtilen bir dncedir.113 Gnmzde teknoloji ilerledike hile ile ilenen sular

genilemekte, bu tip sularn da kanunlarca dar tarifler iine alnmas mmkn olmamaktadr.

Ayrca daha nce de belirtildii zere, bu ilkenin sulularn Magna Cartas olduu, iyi niyetli

kiilerin dayanamayacaklar durumlarn meydana geldii, bakalarna zarar verecek kiilerin

hareketlerinin kanunlarn belirli maddelerinin dnda kalmas iin eitli yollara mracaat

edecekleri de ileri srlen bir dier ekincedir. Kanunilik ilkesi, yasak fiilleri kanunda

gsterip, bu fiilleri ileyenlerin cezalandrlacaklarn aklam olsa da aslnda su

ileyenlerin kanunlarda hangi fiillerin yasak olduuna bakmadklar grlmektedir.Bir dier

ifade ile su ileyenler kanundan habersizdirler. Dolaysyla kyasn kabul edilmesi bu

durumu deitirmeyecektir. Nasl dier hukuk branlarnda vatanda kyas ile hareket

ediyorsa ceza hukukunda da bu ekilde hareket edebilecei savunulmaktadr.114 Gerek Avrupa

nsan Haklar Szlemesi gerekse nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, ilkenin medeniuluslar tarafndan tannan genel hukuk ilkelerine gre su saylan fiillerin cezalandrlmasna

engel olmamaktadr. Bu durum, haklarn gvencesinin sadece kanunilik ilkesi ile

badatrmann yeterli olmadn gstermektedir. Hakimlerin ve dier haklarn gvencesinin

111 Erem/Danman,/Artuk, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.97.112

A.e., s. 98.113 nder, Ceza Hukuku Umumi Ksm, s.110.114 Erem/Danman/Artuk, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s. 98.


36/174

salanmas durumunda kanunilik ilkesinin yumuatlmasnn bir sakncas bulunmayaca ilke

aleyhtarlar tarafndan dile getirildii grlmektedir. 115

Btn bu aleyhe grlerden ortaya kan udur ki; ilke ilk zamanlarda, nceki keyfi

uygulamalara tepki olarak sk bir biimde uygulanmsa da hakimlere hibir konuda takdir

hakk braklmamas ve sadece kanunu uygulamakla yetkili klnmas baka sorunlarn

domasna neden olmutur. Zamanla bu sk uygulamann yerini, verilecek olan cezalarn alt

ve st snrlarnn belirlenmesine, takdiri indirim nedenlerinin, artla salverme, erteleme gibi

kurumlarn kanunlarda yer alarak uygulamann hakimlere braklmasna brakt

grlmektedir. Zaman iinde sonradan gelen kanunlarn hakimlere brakt takdir yetkisinin

kapsamnn da genilemesi bu tespiti kuvvetlendirmektedir. 5327 sayl Trk Ceza

Kanununun da cezalara ilikin aa ve yukar miktar aralklarnn geni olmas hatta kimi

madde dzenlemelerinde hakimin ceza vermekten vazgeebileceine ilikin ifadelerin yer

almas hakimin takdir yetkisinin arttn gsteren en belirgin iaretlerdir.116

B. lkenin Lehindeki Grler

Bilindii gibi, ilenen suun karlnda verilen ceza ou zaman kii zgrln

snrlayan bir dzenleme olarak karmza kmaktadr. Kii zgrlnn snrlanmas da

ancak zorunlu hallerde kabul edilir. Bu zgrln snrlanmas keyfi uygulamalara

braklmayacak derecede nemli bir konudur. Bu nedenle, kanunilik ilkesine uyulmad

takdirde birey, hangi hareketinden dolay ne zaman ve nasl cezalandrlacan bilemeyecek,

ou kez hareket yerine hareketsizlii tercih edecek ve ceza adaleti de keyfilie terkedilmi

olacaktr. Kanunilik ilkesinin varl, toplumsal yarar ynnden de zorunludur. nk sosyal

gelime, bireyin beceri ve yeteneklerini serbeste gelitirip kullanabilmesi ile mmkndr. Bu

nedenle, insan davranlarn baz endielerle snrlamaya almak toplumun sosyalgelimesini de engelleyecektir.117 Common Law hukukuna sahip milletlerde ilke yazl olmasa

da mahkeme kararlar ile yzyllar boyunca meydana getirilen sular adeta katalog eklini

almtr. Bu sayede, sularn unsurlar ok uzun zaman nce belli olmutur. Kanunilik

ilkesinin de sadece sularn yazl olmas deil su ve cezalarn nceden belli olmas anlamna

115 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi Aleyhindeki Cereyan, s.60.116 5327 sayl Trk Ceza Kanununda yer alan hrszlk su tipini gerekletiren kiiye madde 145 gereincemaln deerinin azl halinde...........ceza vermekten de vazgeilebilir 147.maddede yer alan hrszlk suunun

zorunluluk halinde ilenmesi durumunda da ...................ceza vermekten vazgeilebilir ibareleri bu ifadelerernek tekil etmektedir.117 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s 33.


37/174

gelmesi, ilkenin mevcut saylaca da eletirilere verilen cevaplardandr. Ayrca, Common

Law Hukukunu benimseyen lkelerde dahi Ceza Hukuku alannda bir ok kanun

yaplmtr.118

1937 tarihinde Pariste gerekletirilen 4. Milletleraras Ceza Hukuku Kongresinde

kanunilik ilkesi nemle vurgulanmtr. Ayn yl La Hayede toplanan Milletleraras

Mukayeseli Hukuk Kongresinde de ilke ele alnmtr. Buna gre; en temel anlam ile

kanunilik ilkesi, ceza kanunlarnn uygulanmasnda kyasn kabul edilmemesidir. Kyas

yasa, sadece sular bakmndan deil, ceza, gvenlik nlemleri ve arlatc nedenler

bakmndan da geerlidir.

IV. KABAHATLER KANUNUNDA KANUNLKLKES

Klasik ceza hukukunda, toplum dzenini bozan hareketlerin su olarak

nitelendirilmesi ve karlnda ceza yaptrm ngrlmesi dncesi yer almaktadr. Ancak,

18. yzyldan itibaren, yarg organlarnn i ykn azaltmak amacyla dzeni bozan fakat

hafif nitelikte saylan sular su olmaktan kartlmaya balanmtr. Bu su olmaktan

kartma akmnn sonucunda 20. yzylda genel ceza hukukundan ayr bir idari ceza hukuku

kavram ortaya kmtr.119 Kamu dzenini bozan fiilleri ileyen kiilerin cezalandrlmas

amacn tayan ve kural olarak bir yarg organnn mdahalesini gerektirmeyen120, suta ve

cezada kanunilik ilkesine bal, dorudan idarenin takip ettii ve karlnda ceza ngren

hukuk dalna dari Ceza Hukuku denmektedir.121 dare tarafndan verilecek cezalar ancak

hrriyeti balayc cezann haricindeki cezalardr. Grld zere, idari Ceza Hukukunun

konusunu, hafif nitelikte saylan dzeni bozucu davranlarn nlenmesi ve dzenin

korunmas oluturmaktadr.122 Bu adan, idari ceza hukukunun konusu olan fiiler su olarak

deil kabahat olarak nitelendirilmektedir. Kabahat oluturan fiilin cezalandrlmasnda amabozulan dzenin tekrar salanmasdr. dare, bu dzenin tekrar salanmas amacyla, dzeni

118A.e., s.28.119Kayhan el, dari Ceza Hukuku ve Kabahatleri Su Olmaktan karma Eilimi, HFM, Cilt L, Say 1-4,Yl 1984, s.119.120darenin verdii cezaya ilgilinin itiraz etmesi nedeniyle adli makamlarn yapm olduklar inceleme sadecehukukilik denetimi olup, idari suun maddi unsurlarna ynelik deildir. Ersan en, dari Ceza Hukuku,SBFD, say 8, Temmuz 1994, s.22.121Fatih Selami Mahmutolu, Kabahatleri Su Olmaktan karma Eilimi ve Dzene AykrlklarHukukunda Yaptrm Rejimi, stanbul, Kazanc, 1995, s. 60.122

dari yaptrmlar birok kanunumuzda grlmektedir. 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu, 2872 saylevre Kanunu, 3197 saylmar Kanunu, 2559 sayl Polis Vazife Ve Selahiyetleri Kanunu, 2886 sayl Devlethale Kanunu, 2634 sayl Turizm Tevik Kanunu bu rneklerden birkadr.


38/174

bozanlar bakmndan bir eyin yaplmas ya da yaplamamas ynnde bir yaptrm

uygulayabilecei gibi ounlukla para cezas ngrmektedir.123 dari Ceza Hukuku

bakmndan mlga 765 sayl Trk Ceza Kanunu zamannda kabahatlerin dzenlendii ayr

bir kanun bulunmamaktadr. Ancak, mlga 765 sayl Trk Ceza Kanunu, kendi bnyesinde

kabahatleri dzenlemitir.

Suta ve cezada kanunilik ilkesi kapsamnda btn kabahatlere deinmemekle birlikte

kanunun 526. maddesi zerinde durmak istemekteyiz. Mlga 765 sayl Trk Ceza

Kanununun 526. maddesi ile yetkili makamlar tarafndan adli ilemler dolaysyla ya da

kamu gvenlii ve kamu dzeni veya genel saln korunmas dncesiyle kanun ve

nizamlara aykr olmayarak verilen bir buyruu dinlemeyen veya bu yolda alnm bir nleme

uymayan kimse, iledii fiil ayr bir su oluturmad takdirde hapis ve para cezasna

arptrlaca dzenlenmitir. Kanun maddesinde, su, yetkili makamlarn emrine ya da alnan

tedbire uymamak olarak belirtilmitir. Yani, suun ne olduu idari organlarca

belirlenmektedir. Ceza ise kanun maddesinde gsterilmektedir. Bu suun oluabilmesi madde

metninden de anlalaca zere birtakm artlarn varlna baldr. Adli ilemlere, kamu

gveni, dzeni, sal ile dorudan ilgili olan tzk, ynetmelik, karar ve emirlere

aykrlklar bu maddeye gre cezalandrlmlardr.124 Ayrca, bunlara aykrlk baka bir suu

oluturmamaldr. Anayasa Mahkemesinin 526. maddenin anayasaya aykrlna ilikin

7.6.1973 tarih ve 1973/12 E., 1973/24 K. sayl kararnda125, 526. maddenin birinci fkrasnda

123Anayasa Mahkemesi, 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunun ikinci rn kampanyasnsnrlayan ve tketicinin korunmasn amalayan hkmlere aykr davrananlar hakknda bakanlk tarafndan

para cezasnn verilmesine ilikin maddenin iptali ynnde alan davada, idari para cezalarna ilikin olarakututumu benimsemitir. dar para cezalar, idar makamlarn kararlaryla olumaktadr. tiraz halinde yargnnverecei karar, onun bu niteliini deitirmemektedir. Sonular belli lde genel para cezalarna benzese detmyle idar ileme dayanan bir yaptrmdr. Yarg organlarnn mdahalesi olmadan dorudan idarecekararlatrlmakta ve uygulanmaktadr. dar para cezalar ile kamu dzenine aykr davranlarn nlenmesi,

toplumda disiplinin salanmas amalanmaktadr.Gelien, byyen, eitlenen ve oalan toplumsalgereksinimleri yerinde, zamannda ve etkin bir biimde karlayabilmek iin ada ynetimlerde idareye genive deiik alanlarda yaptrm yetkileri tannmaktadr.Anayasann 38. maddesinin sekizinci fkrasnda, idareye kii zgrlklerinin kstlanmas dnda idaryaptrmlar uygulama yetkisi dolayl bir biimde tannmaktadr. Bu erevede ve ceza hukukunun genelilkelerine uygun olmak kouluyla, toplumsal gereksinimlere gre, bir su ve yaptrmn kaldrmak, deitirmekya da yenisini ngrmek yasakoyucunun takdir alannda kalmaktadr. Para cezalarna ilikin olarak, yarg veyrtme arasndaki yetki snrlarnn belirlenmesinde, tek bana ceza miktarnn lt olarak kullanlmas yeterligrlmemektedir. Trk Ceza Kanunundaki kimi para cezalarnn az veya yetersiz olmas, bunlarn yargsalniteliini etkilemedii gibi, vergi yasalarndaki kimi para cezalarnn ok yksek olmas da bu cezalarn idarniteliini deitirmez. te yandan bu tr cezalara ilikin idar kararlar, yarg denetimi kapsam dnda dakalmamaktadrlar. 23.10.1997 tarih, 1997/19 E., 1997/66 K. sayl karar metni iin baknz: (evrimii)http://www.anayasa.gov.tr/eskisite. 21 Mays 2007.124

Yce, Ceza Hukuku Dersleri, s.74125 Resmi Gazete tarih/say: 9.11.1973/14707, karar metni iin baknz: (evrimii)http://www.anayasa.gov.tr/eskisite., 21 Mays 2007.


39/174

yer alan kamu gvenlii veya kamu dzeni szcklerinin kesinlik tamayan, yoruma muhta,

zellikle snfl toplumlarda kiinin asna gre deiiklik gsteren szckleri olmas ve

suun kanunda tm yasal eleriyle birlikte belirlenmemi olduundan bahisle suun

kanunilii ilkesine uyulmam olduu iddiasna karlk, mevcut szcklerin anlamlarnn

uygulamalarla beliren hukuk ve anayasa diline giren kavramlar olduunu belirtmitir. Madde

metninde, suun unsurlar aka belirlenmitir. Buna gre bir fiilin su tekil edebilmesi iin

yetkili makamlarca verilmi bir emir veya alnm bir tedbir olmas, bu emir veya tedbirin ya

adli muamelelere, ya kamu gvenliine, ya kamu dzenine yahut da genel sala ilikin

bulunmas ve ayrca bu emir veya tedbirin kanunlara ve tzklere de aykr bulunmamas

gerekmektedir. Ancak bu eler varolduu takdirde yetkili makamn emir veya tedbirine

aykr davran bu hkme gre su tekil edecektir. Bu bakmdan anayasaya aykrlk iddiasn

Anayasa Mahkemesi reddetmitir. Maddenin yrtme organna ve idari makamlara su

koyma yetkisi verme anlamn tamadn savunan yazarlara gre, maddede suun ne olduu

gsterilmekle beraber gsterilen konular hakknda hukuka aykr olmamak artyla verilen

somut emirlerin ve alnan tedbirlere uymayanlarn cezalandrlacaklarnn belirtildii, somut

durumlar iin dzenlenen emir ve tedbirlerin de kanun koyucu tarafndan dzenlenemeyecei

bu adan maddenin kanunilik ilkesine aykr olmad savunulmaktadr.126

Mlga 765 sayl TCKnn 526. maddesine benzer bir dzenleme de 2565 sayl Askeri

Yasak Blgeler, Gvenlik Blgeleri ve zel Gvenlik Blgeleri Kanununda grlmektedir.

Bu kanuna gre, gvenlik blgesi kurulmas ve kaldrlmas Bakanlar Kurulunun karar ile

olmaktadr. Belirlenen gvenlik blgelerinde uygulanacak esaslar dzenleyen 21. maddeye

gre, bu blge iinde yaplacak olan yasaklamalar, snrlamalar idari ilemlerle

gerekletirilmektedir. Bu kanunla getirilen rejimin snrlar da kanunla deil ynetmelikle

belirlenmektedir. 21. maddeye aykr hareket edenler hakknda ayn kanunun 26. maddesinde

belirlen oranlarda hapis ve para cezas ngrlmektedir.127 Ortada, suun cezasnn kanunlabelirlendii ancak su konusunu oluturan fillerin neler olduunun idarenin dzenleyici

ilemlerine brakld bir su tipi vardr. Kanunun 26. maddesi olmasayd bile idare

tarafndan kamu dzeninin korunmas amacyla verilen emre itaatsizlik sz konusu

126Ersan en, Anayasa Mahkemesi Kararlarnda Ceza Hukuku, Ceza zel Hukuku, Ceza Yarglamas

Hukuku, Ceza nfaz Hukuku, stanbul, 1998, s.34..127 Ali Akyldz, dari lemle Su hdas: zel Gvenlik Blgesini hlal Suu, Hukuki Perspektifler Dergisi,Say 7, Temmuz 2006, s. 82.

8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hu

avrupa insan haklari sozlesmesi a turk ceza hukukunda sucta ve cezada kanunilik ilkesi legality...

Documents