asitane-eylul

7/31/2019 Asitane-eylul

1/86

Mevlev Kltr DergisiEyll 2010

9sitnesitne


2/86

4

10

22

8

16

26

Prof. Dr. Mustafa USTA

Eitim Anlayve Mevln

Do. Dr. Himmet KONUR

Mesnevde Mrd-Mridilikii

. Turul nanerden Sohbetler

Tefekkr

Veftnn 99. Ylnda;

Hseyin Fahreddn Dede

Dr. Celleddin Bkr elebi

Mevln ve Ilim

Cemalnur Sargut

Hz. Mevlna ve Egitim

Yard. Do. Dr. Sezai Kk

Mevlevlerde Manev

Eitim

Dr. Sfi Arpagu

Manev Eitim olarakMesnev Dersleri

sitne

Mevlev Kltr DergisiYl 1 Say 9Eyll 2010

Yayn Tarihi: 16Eyll 2010

Semazen Yayn Grubu Adnamtiyaz Sahibi ve

Genel Yayn YnetmeniMehmet Emin Holat

Yaz lerinden SorumluSelin Turan McCallum

Dergi Tasarm

Kapak FotorafSemazen Ariv

sitne Mevlev Kltr Dergisi

www.semazen.netSemazen Yayn GrubuE-Dergisidir.

4634

2


3/86


4/86


5/86

Her boyun ak klcna layk deildir; benim kanlar ienarslanm, kpeklerin kann ier mi hi. Benim ucu bucaolmayan denizim, her geminin tahtasn tar m ? Seninorak yerin, benim inciler yadran bulutumdan oklaypyeerir mi hi?

Evet, gnl telinizdeki bir titreim ile anlad iseniz, hitapMevlndandr. slam aleminin yetitirdii en nemlidnrlerden biri Mevlndr. Eitim olgusu gibinemli bir alanda orijinal dnce ortaya koyan endersmalardan olan Mevln, Kurandan ald ilhamlaasrlarn eskitemeyecei fikirleri bizlere brakmtr.

Mevln, dncesinin ve eitim anlaynn temelineinsan ftratn koymutur. Ftrat kanununa ters denve onu esas olarak almayan eitim uygulamalarnndoyurucu ve verimli neticeler veremiyeceine dikkatekmitir.

Mevln, insann ham kabiliyetlerle dnyaya geldiinive bu kabiliyetlerin potansiyel bir g tadklarngrm, bu gcn kendiliinden deil de eitimleortaya kacana inanmtr. Eer insandaki bu hamlk

olmasayd eitime temel bulmamz imkansz olacakt.O, bitkinin yamura olan ihtiyacn, insann eitime olanihtiyacna benzetmitir.

Hamlk noksanl ifade eder; noksanlk da giderilmeihtiyacn dourur.Hamlk ancak bilgi ve sevgi sayesindeolgunlar. Onu da ancak eitim verebilir. nsanolgunlatka, eitime ne kadar ihtiyac olduunuhisseder ve anlar. nsan yceltmek, karakterine ekilvermek, benliinden syrmak dediimiz eitimin hedeeriancak eitim sayesinde gerekleebilir.

Eitim imkanndan yararlanmak isteyen kii , marangozateslim edilmi olan bir tahta gibi yetitiricisine teslimolmaldr diyen Mevln, bu dncesiyle, ekil almay,ama asla benliini kaybetmemeyi vurgulamak istemitir.Tahta ekilendirilir, ama gerek benlii ortaya kartlarak

ba keye oturtulur eya arasnda. nsanlara faydalolacak bir yere yerletirilir. nsan da eticisinin verecei iyiekli alnca, kabalklardan syrlr, incelir ve ham benliigider yerine gerek benlii kar. Bir ben var bendebenden ieri diyen Yunusun iaretindeki, iteki gerekbenlii ortaya karmak iin eitim faaliyeti insan etkilerve ona ekil verir.

Bu noktadan sonra devreye ilahi ak koyan Mevln,insan ilahi ak okulunda piirir, inceltir, kaba benliindengeirir, nazikletirir ve yceltir. Bu noktada O, batl

eitimcilerde ve filozoarda grlmeyen bir yaklamlaeitimin gcn aklamaya alr.

Prof. Dr. Mustafa USTA

Egitim Anlays

veMevln

5


6/86

Kuran- Kerimde de eitli nefs merhalelerine iaretedilmesi bize insann geliime ak olduunu, geliiminde eitim sayesinde olacan ifade etmektedir. Ktyemreden emmare nefsten , kendini knayan levvamenefse, oradan, ilham alan mlhime nefse, oradan dadoyuma/tatmine ulam mutmainne nefs seviyesineulamak bir eitim iidir. Bu eitim sayesinde insann

hamlklar olgunlayor, hafiiyor ve yceliyor.

ranl byk air ve edip eyh Sadinin u grleridikkat ekici ;kurdun yavrusu kurt olur, insanla bysebile , nsan, kt demirden iyi kl nasl yapabilir?Ey bilge kii, soysuz terbiye olmaz. Yamurun latif birzellie sahip olduu tartlmazdr. O yamur, verimliarazide lle bitirir , verimsiz (tuzlu) toprakta diken bitirir.orak toprakta baak bitmez. O arazide , tohum veemeini bouna harcama. Yine Sadi , Klliyatnda,bizzat eitimin etkisi bal altnda bu konuda unlar

sylemektedir : nsan kabiliyetli bir cevhere sahipse,ona eitim etki eder. Kt asll demir ne yaplsada parlatlamaz. Kpei yedi kat denizde ykama,slandka daha murdar olur. Hz. sann eeini, Mekkeyegtrseler, dndnde yine eektir

Kul, klln yamel l kiletihi = deki, her biri yaratldorultularnda amellerde bulunurlar ayeti, eitimintemelinde yer alan insan doasn ve onun karakterinidile getirmektedir.

nl psikologlardan J. Piaget nin , zihinsel geliimkuram nn son merhalesi , Mevlnnn , benlik vegurur kafesinde insan, uzun vadeli dnemez ve uzagremez, eitim onu bu kafesi kracak hale getirir veona uzun vadeli gr ve uzun vadeli dnme sanatnretir grne yaklamaktr.

NSAN, Mevln iin en byk deerdir. Ona gre insan,tad ruh gerei en byk deere sahiptir. O, hereyin deerini hrriyet iinde yaplmasnda aramtr.Hrriyeti insann i aleminde grmeye alan Mevln,sahte ve geici balarla balanmann insann hrriyetinizedeleyeceini savunmutur. ve d balardan syrlmaeklinde tanmlad hrriyetin dnce iin ok nemlibir deer olduunu grmtr.

6


7/86

Mevlnnn eitim anlayn alglamaya alrken biz,onun allmn dnda dnceler rettiini mahedeettik. O , benliinden syrlma anlayn eitimesokan nclerdendir. Th Sresinin 12. ayetinde geennalnlarn/ayakkablarn kar ifadesini, her iki alemiterketme eklinde izah eden ilk dnr olabileceinitahmin ediyoruz. Yine ayn suredeki asan brak

ibaresinin, benliinden syrlma olarak, izh etmesi, onunne denli derin bir dnr olduuna ve eitim arlklfikir rettiine delil tekil etmektedir. Kendine ynelmek,kendini hissetmek, kendini arndrmak/tezkiye, ve duagibi metodlar eitime sokmutur. Herkese anlaynagre hitabetme metodunu benimsemiitir. Gzlem vepheyi de metodlar arasnda saymaktadr. Hakikateulamak iin phenin zaruri olduunu gren belki de ilkdnrdr. Deiim, yenilik, gelime ve ycelme gibi okada olan hedeeri , yaad ada eitime gayeolarak tayin etmesi, ne denli ileri grl bir dnr

olduunun gstergesidir.

Ona gre ilahi lta, Onun yol gstermesiyle, insannok sivri ve birbirine zd hallere girmesi belli ldenlenebilir. lhi eitim onu sabah gnei gibi, kendirengine boyar. Neticede o, ilahi ak denizini vatan edinir.Allah boyas ile boyanr. lahi boya ile boyanmay, ilahieitimin hedefi olarak gren Mevln, bu rengi alankiinin ok sivri ve birbirine zd hallerden kurtulacan,onda bir arlk, bir durulma ve bir denklik oluacan ilerisrmektedir.

Mevln gibi bir dnr hata yapmadan ve eksikbrakmadan incelediimizi sylememiz ok subjektif biriddia olur. Hata ve eksikliklerimizi peinen kabul ederek,Yce Allah tan gayretimizdeki sammiyetin bize yoldaolmasn mit ve niyz ediyoruz. Ve yine seslenie kulakveriyoruz;

Gnl, sevgilinin bulunduu yere gitmek iin evini-barkn brakt; fakat bir de bakt, grd ki, sevgilinin evi

meer GNLm.

7


8/86

Mevlnve Ilim

.

H

z. Mevlnnn insanla brakt miras olan,

26 bin beyit Mesnev, 7 bin beyite yakn Dvan-Kebr, Fhi-m-fh, Me-clis-i Seba ve Mektbt gibieserlerini her ynyle anlayp, anlatmann imkanszolduu inancndaym. Bu, asrlarca da mmknolmamtr. amzn elektronik ve bilgisayardevrinde dahi, her trl almaya ramen, neticeninanalizi ve senteziyle birlikte, bir insan beyninetamamen sacana inanmyorum. Hz. Mevlnyincelerken, bir bilgi, bir duygu ummaniyle karkarya olduumuzu anlarz. Bu ummandan, herilgilenen, ancak kendi bilgisine gre manalandrr,kendince anladm sanr. Kimi de karlat azametkarsnda, aczini anlar, yce Yaratana, hayranlklasecde etme ihtiyacn duyar.

Coopernik (1473-1 543) ve Galileden(1564-1642) asrlarca nce, Hz. Mevln(1207-1273): Dnyamz fezada, yumurtannaknn iinde yzen sars gibidir der. Bylecehem dnyann yuvarlakln, hem de daha yenikefedilen atmosferin yumurta gibi beyzi olduunu

sylemektedir.

Descartes (1596-1650) Dnyorum demekki varm

Hz. Mevln: A karde, sen u andaki dncedenibaretsin. Arta kalan biraz et, biraz kemik ve birazsa.

Manyetik alan kefeden, Newtondan (1642-1 727) nce Hz. Mevlnmz Mknatstan bir

krenin iine bir demir paras koysan, her taraanekileceinden, o krrenin ortasnda durur.

Edward Jenner (1 749-1823) Ay bulan lim. Dr. Celleddin Bkr elebi

8


9/86

Hz. Mevlnmz: Allah hakim-i mutlaktr, ne dilerse

yapar. Derdin aynndan deva yapar. Baka bir deyile...Hastal yaratr, ondan da ilacn verir.

Freud (1856-1939) gnmzde Metod Freudiendediimiz, psikanaliz ve psikoterapik sistemi aynenMevlnmzn, Mesnevisinin ilk hikayesinde gryoruz:Padiah ile cariye hikayesinde, cariyenin tedavisindearlan tabibin (doktorun) hastann nabzn tutarakilletinin sebebini bulup tedavi etmesi...

Einstein (1879- 1955) ve atom nazariyesi.

Hz. Mevlnmz: Her btn paralanr. Bu yerde vegkte ne varsa, herbiri zerre zerre, kendi cinsine kehruba(mknats) gibidir.

Zamann izafiyetini Ezel ile ebed birleirler, fakat aklaczinden, yetersizliinden bunu kavryamaz u yazyokumaya baladnzdan beri, zaman su gibi akp gitti.Gelecek gemi oldu ve biz hi farkna varmadk.

Picasso (1881 - 1973), bir an bu byk ressamntablolarn hatrlayp gznzn nne getirin.

Bakn Mevlnmz ne diyor: O gzel, anszn kapmdanieriye girdi; lal renkli kadehi ierek oturdu... Oltayabenziyen salarn seyre daldm da, yzm tmden gzkesildi, gzlerim de tmden el oldu gitti.

Parat fikrini de u szleri ile Hz. Mevlndabulunuyoruz:

Birisi minareden dse; Kadir-i mutlak olan Allahta okulunu korumak istese, eteklerine rzgar doldurur sa-salim yere indirir

Son senelerde hepimizi heyecanlandran, insann aya

seyahati. nsann aya ayak basmasn, Hz. Mevln yle

ifade ediyor: Hz. Peygamberin mirac, insann aya, ayakbasmasna benzemez.

Hz. Mevln, o devirde hi bilinmeyen irsiyetGENlerini hatrlatmas. Bunu msik hakknda kiszlerinde buluyoruz. lk atamz Ademin cennettenkovulmadan orada duyduklarn, biz onun zerrelerinitadmzdan hatrlamaktayz.

Mevlevlerin dnmesi Sems ise! Modern ilmintesbit ettii en ufak zerreden, gkyzndeki en uzak

yldzlara kadar, hereyin ve kendisinin bnyesinde varolan atomlarn tabii dnme hareketine, akl da katmaysembolize ediyor diyebiliriz...

u pencereden gelen gne na bak, iinde kizerreler sfiler gibi dnp durmada. Hangi vurula,hangi nameyle, kimsecikler bilmez. Oynayanlar apakmeydanda, algclar sr gibi gizli... Hepsinden stnbizim i semmz, yz eit evkle, yz eit nazla Onunhuzurunda dnp durmada...

Hz. Mevlnnm bu hakikatlar nasl bildii sualinincevabn, Mesnevinin u beyitlerinde buluyoruz:

u derede akan suya bakn, gne, ay ve yldzlar onunyznde yansmada. Su akarak durmadan deimede,amma suyun yznde ki yansma devam etmede.Bu dnyadaki insanlara da dnceler ve hakikatleryansmada. nsanlar su gibi durmadan deimedefakat hakikatler, bilgiler ve dnceler yeni gelenlereyansmada

Asrlar sonra, Lavoisiernin (1743 - 1794) Her eyinyaratlm olduunu tasdik eden Hi bir ey yok olmaz,hi bir ey yoktan var olmaz cmlesinin manasn, Hz.Mevlnnn yukardaki ifadelerinde grebiliriz...

Hz. Mevlnay incelerken, bir bilgi, bir duyguummaniyle kar karya olduumuzu anlarz.

Bu ummandan, her ilgilenen, ancak kendi

bilgisine gre mnalandrr.

9


10/86

Mevln insanolunun yetitirdii en stnmutasavvf air, Mesnevde tasavvuf

hakikatlari en gzel anlatan nadir kitaplardan biriolarak nitelendirilir.1 Mevlny mnen besleyipbyten, yourup ekillendiren ve piirip olgunlatranana unsur tasavvuur. 2 Tasavvuf, olgun insanyetitirmeyi;3 Mevlnlarn saysn artrmayamalar. Bunu gerekletirebilmek iin de tasavvufhayatta mrd-mrid ilikisi kanlmazdr. Mevln,

Mesnevsinde pek ok yerde bu konuya temas etmitir.Biz bu almamzda onun, Mesnevdeki ifadelerindenhareketle, tasavvua mrid-mrid ilikisine dair grve aklamalarn ortaya koymaya alacaz.

Tasavvuf insan Allaha gtrmeyi hedeer. Bunun iinise seyr slk denilen manevi bir yolculuk gerekir. 4Mutasavvar bu yolculuu gerekletirebilmek iin birmride balanmak gerektii hususunda hemfikirdirler.5Hi kimse bir mride balanmakszn bu yoldamanevi bakmdan salkl olarak mesafe katedemez.Buna iaretle Byezd el-Bistm (261/874) stadolmayann eyhi eytandr.der. .6

Tasavvuf her eyden nce madd-manev bir eitimiidir. Eitilmeye muhta insann ilk ii, kendisine yol

1 efik Can, Konularna Gre Aklamal Mesnevi Tercmesi, stan-bul 2002, I-VI, (Arka kapak.).2 Bu konuda bkz. Mehmet Demirci, Mevlndan Dnceler, zmir2002, 15-21.3 Hasan Kamil Ylmaz, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarikatlar, stan-bul 1994, 61.4 Seyr slk: Bir eyhin nezaretinde, Allaha vuslat iin klan ma-nevi yolculuk. Bkz. Ethem Cebeciolu, Tasavvuf Terimleri ve Deyim-leri Szl, Ankara 1997, 637.5 Mehmet Demirci, Gazlnin Tasavvuaki stadlar, DEFD, z-mir 1985, II, 75. Bu anlay tarihte olduu gibi gnmzde de ay-nen devam etmektedir. rnek olarak bkz. Llewellyn Vaughan-Lee,ar ve Yank [Sufilerin Rya almalar ve Ait Olma Psikolojisi],stanbul 2002, 147-176.6 Abdlkerim Kueyri, Tasavvuf lmine Dair Kueyri Risalesi, (Haz:Sleyman Uluda), stanbul 1991, 592; ihbddn Shreverd,Gerek Tasavvuf [Avrifl-Merif], (Terc: Dilaver Selvi), stanbul1999, 119. Tasavvua mrd-mrid ilikisi iin ayrca bkz. EbNasr Serrc Ts, el-Lma slam Tasavvufu, (Haz: H. Kamil Ylmaz),

stanbul 1996, 208-211; Ebu Abdirrahman es-Slem, Tasavvu-fun Ana lkeleri Slemnin Risaleleri, (ev: Sleyman Ate), Ankara1981, 9-19, 47, 56, 77, 107-108; Kueyr, age, 589 vd.; Ebun-Necb Ziyddn Shreverd, dbl-Mrdn, (Tah: Fehm Mu-hammed eltt), Kahire ty., 52, 64, 66, 77-78; Necmddin Kbr,Tasavvuf Hayat [Risle ilel-Him], (Haz: Mustafa Kara), stanbul1980, 87-88; Shreverd, Avrif, 102-112, 520-544.

Mesnevde

Mrd-Mrsid iliskisi Do. Dr. Himmet KONUR

10


11/86

gstermeye muktedir (mrid-i kmil) birini bulmaktr.7nsanlar farkl mizac ve tabiatlarda yaratlmlardr.

Bu nedenle onlarn eitim yollar da farkllk arz eder.Bilhassa bu bakmdan bir rehber ve stda olan ihtiyazerinde ne kadar srar edilse yeridir. nsanolu kendinoksanlarn nadiren grebilir, hele noksanlarn derhaldzeltmesi haline daha az rastlanr. Bu ii salkl birekilde yapabilmek ve abuklatrmak iin bir stadlazmdr. nsanda var olan devaml tekml srasndastad onu bir ok lzumsuz gayretlerden alkoyacaktr.Yalnzca okumak ve dinlemekle renilemeyecek nicehususlarn tecrbeli bir stadn nezreti altnda pratikolarak tatbk edilmesi faydal, hatta zarrdir. nk

bilmek kf deildir, onun hazmedilmesi ve tabiat- snyeyani huy ve alkanlk haline getirilmesi lazmdr.8

Dier mutasavvara gre olduu gibi, Mevlnyagre de manev bir yolculua kma irdesi gsteren,yani mrd olan kimse iin mutlaka bir yol gstericiye,mride ihtiya vardr. Bu yolculuu tek banagerekletirebileceini sanan yanlr. O yle der:

Ey gaml, ey perian adam, ya bizim gemimize gir,ya o gemiyi bu gemiye bala. Yani; ey kendini bir ey

zanneden kii, ya bir mride balan, yahud da geminimridin gemisine bala da sana rehberlik etsin. Bylece

doru yolu arma.9

Mevln insan bu yolculuktan alkoymaya alan ikibyk dmandan; nefis ve eytandan bahseder. Bunlar,Hakk yolundaki kiinin nne, ok sayda engeller koyuptuzaklar kurarlar. Bu tuzak ve engeller hakknda bilgi vetecrbesi olmayan kii, pek byk afetlere, korkulara vetehlikelere maruz kalr.

7 Erol Gngr, slam Tasavvufunun Meseleleri, stanbul 1982, 98.8 Muhammed Hamdullah, slama Giri, (ev: Kemal Kuu), Ankara1965, 119-120; Mehmet Demirci, agm, 76.9 efik Can, Mesnevi Tercmesi, VI, 674-675, (Beyit: 4106). Bundanbyle cilt ve sayfa numarasndan sonra parantez ierisinde beyit nu-maralar verilecektir.

Ey Hakk yolunun yolcusu kendine pir se; nk buyolculukta pirsiz olursan, pek byk afetler, korkular,

tehlikeler vardr.

ok defa getiin bu yolda bile klavuzsuz geersenarr kalrsn.

Ya hi grmediin yolda ne olursun? Akln bana al daklavuzsuz olarak yola dme. Ey ahmak, eer bandamridin glgesi olmazsa, gulyabani sesleri seni artr,yolunu saptrr.

Gulyabani sesleri, seni yoldan karr ve tehlikeye drr.Bu yola dm, senden daha akll kiiler vardr ki hepsi

de pirsiz sapttlar.

Yalnz, yanl gidenlerin nasl yoldan ardklarnKurandan dinle; kt ruhlu eytann, onlar ne halegetirdiklerini anla.

eytan onlar doruluk yolundan, insanlk yolundanyzbinlerce yl uzaklara drd, felaketlere uratt,

rplak brakt.10

Nefis de, Hakk yolundaki en tehlikeli dmanlardan biridir.Onunla baedebilmek iin de bir mride ihtiya vardr.

Nefis, her frsatta insann yoluna, akla hayale gelmediktuzaklar kurar. Bazan dince kutsal saylan eyleri detuzak olarak kullanr. Kiinin okuduu Kuran, ektiitesbihi, ald abdesti, kld namaz bir anda tuzaadntrverir.

Nefsin sa elinde tesbih ve Kuran vardr. Ama yenindeise haner ve kl sakldr.

Onun mushafna, onun gsteriine bakma, kendini onunlasrda ve dost yapma.

Nefis seni abdest almak iin havuza gtrr, sonra seni

iter, havuzun dibine atar.11

10 efik Can, age, I, 188, (2940 vd.).11 efik Can, age, III, 202, (2554 vd.).

Ey Hakk yolunun yolcusu! Kendine pr se; nk

bu yolculukta prsiz olursan, pek byk afetler,

korkular, tehlikeler vardr.

11


12/86

Nefisle baedebilmenin yolu ise, onunla baetmeyibaarm olan bir rehberle birlikte hareket etmektengeer. Mridin bu konudaki baarsn bilen nefis, onunlaberaber olduu srece mride meydan okuyamaz ve onualtedemez.

alp abalamakla, can gdasn nasl elde edeceksin?Onu ancak sana bir eyhin himmeti balar.

Nefis eyhe uyduunu, eyhle beraber adm attngrnce, ister istemez senin buyruun altna girer.

eyh senin dostun olunca, akl o vakit kpek nefsini yener.

Nefis yzlerce gc, kuvveti ile yzlerce hneri ile,marifeti ile bir ejderhadr. eyhin yz, ona kar gzkaran zmrddr.

Nefis Allah velisinin huzurunda bulunursa onun yz arn

uzunluundaki dili ksalr, yani ktle creti kalmaz.12

Mridte Bulunmas Gereken zellikler:

Mrid olabilmek kolay bir i deildir. Bunun iin kiidebaz zelliklerin bulunmas gerekir. Eskiler bunlar kamilve mkemmil olmak diye hlasa etmilerdir. Kamil olgun,mkemmil ise olgunlatran kimse demektir. Tasavvuabilmek ve olmak kadar bildirmeye ve olgunlatrmaya da

nem verilir; bu iin ehliyetli ve liyakatli ellerde yaplmasarttr.

Mridin her eyden nce olgunlam olmas gerekir.Olgunlamak demek yalanmak demek deildir. Mevlanaeyh, pir veya mrid deyince yaa byk, ihtiyar olandeil, akl ve marifet bakmndan, anlay bakmndanstn, byk olankasteder.13 Bu ite sa sakal aarmolmak, ihtiyarlamak o kadar nemli deildir. nemli olansan sakaln aarmas, rengini yitirmesi deil, kiininbenliinin yok olmasdr.

eyh kimdir? eyh; pr, ihtiyar, yani sa sakal aarmkii demektir. Fakat ey yanl dncelere kaplan; bubeyaz kln anlamn bil.

Siyah sa, onun benliinin semboldr. Salarnaarmas, eyhin benliinden, varlndan kurtulmasngsterir. Sa sakal bembeyaz olunca, onun varlndan,benliinden bir kl bile kalmamtr, demektir.

Bu yzdendir ki herhangi bir kiinin varl, benliikalmaynca o pir olmu, eyh olmu demektir. Onun istersa siyah olsun, ister kr, nemi yoktur.

O siyah sa; insan vasfdr, insan sfatdr. Nefsani

12 efik Can, age, III, 201, (2544 vd.).13 efik Can, age, II, 158-160, (1790 vd.).

arzulara ball gsterir. Sylediimiz kl, sakal, bykkllar; sylediimiz sa, bataki sa deildir.

Hz. sa beikte iken daha gen yana gelmeden; Bizeyhiz, biz piriz diye bard.

Oul! Eer bir kii baz beeri vasardan, nefsaniduygulardan kutulur da bazlar kalrsa, o kamil bir eyholmaz. Sadece seneleri saym, yal bir insan olur.

Bizim bedene ait vasarmzdan, beeri duygularmzdansiyah bir kl kalmam ise, ite o kii Allahn makbul bireyhdir.

Fakat bir kimse sadece yalansa, ihtiyarlasa, sa sakalda aarsa, bembeyaz olsa, o ne eyhtir, ne de Allahnhas ve makbul bir kuludur.14

Oul; ne kadar siyah sakall genler vardr ki onlar, aklve idrak ynnden tecrbeli ihtiyarlar gibidir! Ne kadarda ak sakall kiiler vardr ki, onlarn akllar dnm,gnlleri de zi gibi simsiyahtr.

blisten daha ihtiyar kim var? Ama, deil mi ki akl yok,

hibir ie yaramaz!15

Mrid olmak iin kmil; olgun olmak da yetmez.Mrid ayn zamanda mkemmil yani olgunlatrabilmebecerisine de sahip olmaldr. O kime, neyi, nerede, nasl

reteceini bilir; herkese anlayaca dille hitab eder.

u halde, btn halk mridin ocuklar saylr. Omridin de t verirken onlarn anlayacaklar ekilde

konumas, onlarn anlaylarna inmesi lazmdr.16

Mrid olan kii kk hesaplar peinde olmaz. Birilerinimemnun edeyim dncesiyle veya birileri tarafndaneletirilir miyim endiesiyle konumaz; sadece ve sadecehak bildiini syler.

O yalnz Allah dnr. Ne kimseyi grr ne kimseninhasedine bakar. Her eyden gzn yummutur. Ate gibi

kuruyu da yakmtr, ya da.17

Bu uurda her trl tehlikeyi gze alr; gerekirse cannbile feda etmekten ekinmez. nsan- kamili gznbudaktan saknmayan Trke benzeten Mevlana yle der:

Ne mutlu o Trke, yani kamil insana ki ekinmeden,korkmadan konumasna devam eder ve atn ateledolu hendekten sratverir. Yani lm gze alarak ok

tehlikeli bir i olan hakikatleri sylemeyi baarr.18

14 efik Can, age, III, 158-160.15 efik Can, age, IV, 529, (2163 vd.).16 efik Can, age, II, 507, (3316.).17 efik Can, age, III, 286, (3615.).18 efik Can, age, III, 286, (3613.).

12


13/86

Gerek mrid sapasalam bir iradeye sahiptir.Karlat zorluklar onu yldrmaz.

Eer niin syledin diye bir pimanlk duyar ve bupimanlk ona bir ayp olursa, o gece o pimanl atee

atar, yakar.

Kamil insan bir ite sebat edince, ayak direyinceyokluktan pimanlk ba gstermez. nk Allahta faniolmu, yokluk manasna ulam bir velide pimanln

yeri yoktur.19

Tasavvuf yolunda kendini am, bakalarnn derdinederman olmaya, onlara yol gstericilik yapmaya alanmride verilen isimlerden biri de hekimdir. Ancakbu isim bir yanl anlamaya sebebiyet vermemelidir.Onlar bedensel hastalklar deil manevi hastalklartedavi ederler. Manevi hekimliin mahiyeti ve ilevi tphekimliininkinden tamamen farkldr.

O hekimler hastaya gda verirler, meyve verirler; bylecehayvani ruh onlarn ila ve gda tedavisi ile bedenleberaber canlanr, kuvvetlenir.

Biz ise i hekimleri, sz hekimleriyiz. Biz hastalarmzaila vermeyiz. Bize ilham veren Allahn celal ve byklknurunun aksidir.

Hastaya deriz ki: yle bir i sana yararldr, byle bir iise zararldr. Zararl olan i senin Allaha giden yolunukeser.

Bu eit sz seni ileri gtrr, bu eit sz seni yaralar.

O hekimler hastal anlamak iin hastann idrarnabakarlar. Halbuki bize delil olan hastaln anlalmas iin

yol gsteren, Allahn yce vahyidir.20

Bir de mridlik iddiasnda olan sahte eyhler vardrki onlardan olabildiince uzak durmak gerekir. Bunlar

gerek eyhlerin tecrbelerini kendi balarndan gemigibi anlatarak insanlar kandrrlar. phe iinde olduklarhalde yakne erdikleri, tam ve salam bir inanca sahipolduklar iddiasnda bulunurlar.

O eyhlik dava eden, yani etrafna kendini mridve eyh olarak tantan kii, kendi mal olan eylebakasndan naklettii eyi fark edemeyen bir sapktr.

Akln bana al da, stn bir insan, mana adam sanlsabile ondan ka.

Onun grne gre, korunulmu hr kii ile, balanm

esir bir kii, birdir. O yakine erdim, tam inanca vardmdavasnda bulunsa bile phe iindedir.21

19 efik Can, age, III, 286, (3617.).20 efik Can, age, III, 211, (2703).21 efik Can, age, III, 203, (2566 vd.).

Mevln, manevi eitimini tamamlamadan eyhlikdavasnda bulunanlar vakti gelmeden koparlanham meyveye benzetir. Byle bir kimse ya ba neolursa olsun hamlktan kurtulamayacaktr. Vaktindenevvel aatan koparlm meyve ne kadar bekletilirse

bekletilsin, olmadka, kemale ermedike ona hamderler.22

O kimin gerek, kimin sahte eyh olduu hakknda ipucuda verir. Ona gre gerek mridler, mridlerinden veyasair insanlardan madd bir beklenti iinde olmazlar;ecirlerini Allahtan beklerler. yle derler:

Biz kimseden tedavi creti almayz, emek karl birey istemeyiz. Bizim cretimiz Hakktan gelir; bu da bize

yeter.23

Onlar dilenci deillerdir ki, hizmetlerine karlk senden

bir ey beklesinler, senin minnetinin altnda kalsnlar.24

Sahte eyhlere kaplmamak iin mrid hassasdavranmal, ince eleyip sk dokumaldr. Bu ayn zamandamridin bu yolculua atfettii nem ve zenin de birgstergesidir.

Mride, yol gstericiye kar iinde bir phe vetereddt uyand ise, doru bir yol seebilmek endiesiile bu tereddt ve phe, sana Allahn rahmeti, ltfu ve

ihsandr.25

Tasavvua mride atfedilen nem ve mrid-mridilikisi, baz yanl anlamalara ve eletirilere de konuolmutur. zellikle, eyhi karsnda mridin gasslelinde meyyit gibi olmasanlaynn mridi zelil,iradesiz ve dncesiz klaca ne srlmtr.26

Bu yanl anlama ve eletiriler byk lde maneviyolculuk esnasnda mridin nasl bir rol oynadn, niinve nereye kadar gerekli olduunu dikkate almamaktan

kaynaklanmaktadr. eyhi karsnda mridin gasslelinde meyyit gibi olmas, iradesiz ve dncesiz birvarlk olarak hareket etmesi anlamna gelmez. Bu szlekastedilen mridin mridine tam olarak balanmasgerektiidir. Mrd kelimesinin szlk anlam iradesiolan, isteyen demektir. Mrid kendi iradesiyle tasavvufhayata ynelir ve mridini seer.

Bir eitim ii olmas hasebiyle tasavvuf bir usta-rak,retmen-renci ilikisi iinde balayp devam eder

22 efik Can, age, VI, 665, (4736).23 efik Can, age, III, 211, (2707). Burada, uar, 26/109, 127, 145,164, 180 yetlerine telmihte bulunulmutur.24 efik Can, age, III, 286, (3610).25 efik Can, age, I, 177, (2504).26 brahim Sarm, Teorik ve Pratik Adan Tasavvuf ve slam, stan-bul 1995, 175.

13


14/86

ki ran ustasndan, rencinin retmeninden tamolarak istifade edebilmesi iin ona iyice gvenmesi veonu benimsemesi icab eder. Burada bir kiilik kayb szkonusu deildir. Aksine kiiliin olgunlamas, gelimesive zgrle kavumas amatr. Tasavvua Gerek

hrriyet kulluktadr.sz mehurdur. Bir tek kapya,Allaha kul olan, baka kulluklardan; paraya, mevkiye,insana, hrete kul olmaktan yakasn kurtaracaktr.Tasavvufun gerekletirmeyi hedeedii korkusuz, karkayglarndan uzak, sadece yksek deerlere itibar edenzgr bir kiiliktir. Mridin grevi bu kiiliin olumasndamride yardmc olmaktr.27

Tasavvua mride yklenen bahsettiimiz fevkalderole ramen, acaba o, kemal yolculuunda olmazsaolmazlardan mdr? Unutulmamal ki esas olan kemle

doru ilerlemektir. Bu srada mrid de bir aratr.

Bu durumun tamamen farknda olan Mevln, Simyac28romanna da konu olduu sylenen hikayesinde, Hakkve hakikate ulamak iin manev bir yolculuun ve buyolculuk esnasnda insana rehberlik edecek bir mridingerekliliine iaret eder.29 Ad geen romanda da, kiiselmenkbesini gerekletirmek isteyen obana yanimride bir ingene kadn, bir Kral, bir Kervanc hattahayvanlar ve cansz varlklar (koyunlar, kristaller, ller) vs.rehberlik eder ve o bunlar sayesinde amacna ulaabilir.

Mevlnya gre de aslnda mrid her yerdedir ve hattaher eydir. yle diyor Mevln:

Eer senin gnl ve yakn gzn ak ise, her ynde, her

yerde bir veliyi grebilirsin.30

Her eyin mridin amacna ulamas iin seferber edildiibyle bir ilikiler yuma iinde, mridin zelil klndhkmne nasl varlabilir! Tasavvua mrid mridinrehberidir; btn imkan ve enerjisini onun ahsiyetinikaybetmesi iin deil, ahsiyet kazanmas iin seferber

eder. Bata Mevln olmak zere tasavvuf tarihiierisinde yerini alm bulunan yzlerce sufi bunun en akdelilidir.

Mevln, mridin yetimesinde mridin roln izah iinpapaana nasl konuma retildiini anlatr. Bildirdiinegre, papaana konuma retmek iin karsna bir aynakonulur. Aynann arkasna bir adam gizlenir ve gzel-edebszler syler. Papaan bu szleri aynadaki hemcinsininsylediini sanr. Onunla iletiim kurabilmek iin, o da aynsesleri karmaya balar ve bylece konumay renmi

27 Mehmet Demirci, Sorularla Tasavvuf ve Tarikatlar, stanbul 2001,53-55.28 Paulo Coelho, Simyac, (Trkesi: zdemir nce), stanbul 1997.29 Bu hikaye iin bkz. efik Can, age, VI, 641-646, (4206 vd.).30 efik Can, age, II, 438, (2346.)

olur. nsana Hakk ve hakikati retmenin yolu da hemcinsiolan varlklar bu ie ara klmaktan geer. Mrid, mridiin Hak ve hakikati gstermeye yarayan bir aynadr. Hakkve hakikatin kendisi deil.

nne bir ayna konan papaan, aynada kendi aksinigrr, kendi yz ile karlar.

Aynann arkasnda bir adam gizlenmi, gzel bir ifade ileedibne szler syler.

Papaanck, bu yavaa sz syleyeni, ayna iindegrd papaan sylyor sanr.

Kendine sz syleyen adamn, o eski kurdun hilesindenhaberi bile olmaz. Bylece kendi cinsinden olan bir baka

papaandan sz sylemeyi renir.31

Allah da insana Hakk ve hakikati retebilmek iin,baz kullarn ayna olarak tutar. nsana yaraan aynannsrrnn farkna varmaktr. Papaandan belki byle bir eybeklenemez ama hakikate talip olan kulun, bu durumunfarkna varmas ve gerei kavramas gerekir.

O hnerli ku, sz sylemeyi renir ama sznmanasndan da srrndan da haberi yoktur.

Sz sylemeyi, bir bir insandan renir. Fakat zavallpapaan insandan bir iki kelime renmeden baka ne

elde edebilir ki...

Benlikle, noksanlarla, kusurlarla, gnahlarla dolu olanmrid, papaan gibi velinin manevi beden aynasndakendini grr, kendinden baka bir ey grmez. (...)

O sanr ki bu szleri insan sylyor. Halbuki bu baka birsrdr. Onun bundan haberi bile yoktur.32

Bir trl iin farkna varamayan, hdisata veya mridetaklp kalan kimse hakikate eremez; Mevlnnnifadesiyle sr dostu olamaz. nk o bir papaandr, gizli

srlar bilen sr dostu deildir.33

Tasavvua insann asl hedefi Hakka ulamaktr. Buhedef asla unutulmamaldr. Hakk yolunda bazan ktve irkin eyler insann karsna kp ona engel olmayaalr, bazan da iyi, doru ve gzel eyler ona ayakba olur. Mevln konuyla ilgili grn Hakm Sen(.525/1131)den naklettii Kfr olsun, iman olsun, seniyoldan alkoyan, geri brakan her ey birdir. Aralarnda

fark yoktur. Seni dosttan uzaklatran ister irkin olsun,ister gzel; ikisi de birdir.szyle balayan beyitleriyleaklar. Ona gre Allahtan baka eylere taklp kalmak

31 efik Can, age, V, 115, (1430 vd.).32 efik Can, age, V, 115, (1435 vd.).33 efik Can, age, V, 116, (1440.).

14


15/86

gayretullaha dokunur.34 Bu nedenle mrid hibir zamanasl gayesinin Allaha varmak olduunu unutmamaldr.

Mevln srarla yol gstericiye deil, gsterdii yola veyne bakmak gerektiini bildirir. Mrid mridin yolunuaydnlatan bir nur, ktr. Ia deil, n gsterdiitarafa baklmaldr. Zira a bakmak bazan gzlere zararverir; onlar kr eder.35

Mevln mride, nihai olarak teler tesini grmeyitler. Bu manada mrid son tahlilde bir yolgstericiden ibarettir; ona taklp kalmamak gerekir. nsan,ynn sebepler sebebi olan Allaha evirmeli, Onadayanmal, Ona gvenmelidir. Zaten velilerin ve insanlarayol gstericilik yapan mridlerin grevi, onlar Hakkayneltmektir. Onlarn yolundan giden ve sylediklerinekulak veren kimseler esbb perdesini yrtarak sebeplerSebebine ynelebilir. Mevln mucizelerin gsterilisebebini de, insanla esbb perdesinin nasl yrtldnretmek olarak takdim eder.

Gerei gren gzlerden gzel bakmay rendin ise;yani nebilerden, velilerden bakmak, grmek dersinialdnsa ne diye sebeplere gz dikip kalyorsun!

Sebepler stnde baka sebepler de vardr, sen zahirgrnen sebeplere bakma, batn ve hakik sebeplere bak.

Peygamberler, sebepleri gidermek iin geldiler.Mucizelerini zuhal yldzna kadar kardlar.

Sebepsiz olarak denizi yardlar, ekin ekmeden budayyn buldular.36

Mevlnnn hayat da mrid-mrid ilikisine dair gzelbir rnek tekil etmektedir. Hayat okunduunda mrid

ile mrid birbirine karr. elebi Hsameddin mi onunmrididir o mu elebinin belli deildir. O yle der:

34 efik Can, age, I, 125, (1763 vd.).35 efik Can, age, I, 46, (677 vd.).36 efik Can, age, III, 199, (2515 vd.).

Ey Hsameddin, ben ak Cebrailiyim, Sidrem sensin,

ben hastaym, Meryem olu sa sensin.37

Tasavvua ve Mevlnda grdmz bu yaklamaslnda Kuranda takdim edilen anlaytan bakasdeildir. Hibir eyin varl veya yokluu insan Allahyolundan alkoymamaldr. Peygamberler bile bu yoldabirer vstadr. Nitekim bir yet-i kermede Muhammedbir elidir. Ondan nce de eliler gelip gemitir. O lrveya ldrlrse siz topuklarnz zerinde dnverecekmisiniz?38 buyurulur.

Sonu

Mevln, Mesnevde pek ok yerde mrid-mridilikisinden bahseder; mnev tekml srecinin salklolarak srdrlebilmesi iin bu ilikinin mutlaka gerekliolduu zerinde durur. Bu srete hem mrid hem demrid etkin rol oynar.

Mrid olabilmek iin, yeterli tecrbe ve birikim yanndabu tecrbe ve birikimi bakalarna aktarabilme gcnede sahip olmak gerekir. Mrid, mridini seerken, bu

evsaa olmasna dikkat etmeli, bu zellikleri tadnaemin olup iradna uymay kabul ettikten sonra ise onunsylediklerine uymada tereddt gstermemelidir.

Mridin talimatlarna gereken bu mutlak itaat, istismarda beraberinde getirecei ve mridi zelil klaca gibiendielerle, eletiri konusu yaplmtr. Ancak, tasavvuamridin rol ve mridte bulunmas gereken zelliklerdikkate alndnda, bu endielerin yersiz olduu anlalr.Zira karc ve istismarc bir kimsenin mrid olabilmesimmkn deildir. Mrid manevi yolculuun rehberi,

yol gstericisidir. Asl yolcu mrid, asl ama da Hakkaermektir.

37 efik Can, age, VI, 482-483, (1998).38 Ali mran, 3/144.

Mevln srarla yol gstericiye deil, gsterdii yolave yne bakmak gerektiini bildirir. Mrid mridin

yolunu aydnlatan bir nur, ktr. Ia deil, ngsterdii tarafa baklmaldr.

15


16/86

s Peygamber, bir kpe, ayn renkte giyecekler doldurur, onlarayn kpten baka baka renklere boyanm olarak karrd.Buna mukbil, yz renge boyanm bir giyecei, yine aynkpten tek renk olarak kard grlrd.

Burada yz renkli giyecekten murat, insann vcduelbisesiydi. nsan vcdu beer ahlk renkleriyle boyalyd.

Onda nefis varlnn trl hevesleri, ihtiraslar ve dnyaistekleri baka baka renklerde grnrd.

Fakat bu deiik ve ok sayda renkler, Hazret-i snnmizc kpnde tek renge boyanr, onun gsterdii

hakkate uyanlarn vcdunda nefis ihtiras veihtilarnn zt renkleri kalmaz, o vcutlar birliknruyle aydnlanarak, ilh aydnln sanabrnrlerdi.

Bu tek renk olu, hibir zaman bir yeknesaklkdeildir. Su altnda ve tek renkli bir lemdeyaayan balklar nasl bulunduklar derydan

haz alr ve onun dnda yaayamazlarsa, tpkbunun gibi, aslnda vahdet ifde eden ilh rengin

de terkibinde, o nru tadabilenler ve o rengebrnebilenler iin sonsuz bir haz mevcuttur.

Bir bakma o birlik denizinin balklar olan Allahklarnn sret ve kesret leminde ve bir renk ve ekil

okluu iinde grdkleri gz alc ve keskin kuruluklamcdele hlinde olmalar, birlik rengindeki byk lezzetin

tadn alm bulunmalarndandr.1

1 Kenan Rif, erhli Mesnev-i erif, Kubbealt Neriyt, stanbul, 2000, s.75.

Cemalnur Sargut

Hz. Mevlnave Egitim

16


17/86

Allahn z kullar, insanlarn kfr ve isyan mdenlerinieritip onlarn gnllerini man nruyle aydnlatan bir nevimnev kimygerlerdir. Nice insan gnlndeki kfr ve

isyan bakrn irfan iksiriyle aydnlatp hlis altn yapanlaronlardr. Ben onlar sen ediyorum. 2

Hz. Mevln, mnev eitimi bylesine sanatkrane birbiimde derinlemesine anlatrken bu leme gelmeninmaksadnn bu eitimden geip nefsinden arnp ilhbirlie ermek olduunu da vurgular. Dvn- Kebirdehtiya elini a, ilahi kadehi al; al da can arabnnparlts yzne de vursun, gzne de3 derken ya daEkinlere benziyoruz cancazm; u meydanda bitmiiz,dudaklarmz kupkuru, canla gnlle yamur bulutunuarayp beklemekteyiz4 diye buyururken insann bu trbir eitime ihtiya iinde doduunu ve mrnce buihtiycn tesiriyle aray iinde olduunu hatrlatr.

Fhi Mfihte, Sz, dinleyenin anlay nisbetinde gelirder Hz. Mevln. O, hikmeti ekmedike hikmet dekmaz. Onu ne kadar eker ve ondan ne kadar gdaalrsa hikmet de ona o nisbetle gelir (ilham olur). YoksaBana niin sz ilham olmuyor derse, o zaman onaAllah, Allah! Sen niin ekmiyorsun, istemiyorsun?

cevab verilir diyerek bu gerei vurgular.5

Grlyor kiHz. Mevln, insan ekine benzetmektedir. Bitkinin ekineihtiyc ne ise, insann da ilh ak ve bilgi bulutlarnaihtiyc odur. Bu da ancak mnev retmen (mrit)ile mmkn olacaktr. Zir mnev retmen dimbildiklerini paylamak ihtiyc iindedir. O, Allahn verdiivazifeyi mecbr bir grev gibi addetmeyip zevk hlinegetirenlerdendir.

2 Kenan Rif, erhli Mesnev-i erif, Kubbealt Neriyt, stanbul,

2000, s.76.3 Mevln, Divn- Kebir, tercme Abdlbaki Glpnarl, stanbul,1974, c.VII, s.307, b.39274 Mevln, Divn- Kebir, tercme Abdlbaki Glpnarl, stanbul,1974, c. II, s.7, b.465 Mevln, Fhi Mfih, (eviren: M. . Tarkhya), Milli Eitim Basme-vi, stanbul, 1985, s.176

Kenan Rif (20. yzyl aydnlatan, Mesnevyi erh edenbyk mutasavvf) bu konuyla ilgili olarak talebelerindenbirine u nasihati veriyor: Benim bir zevkim var, bu da

sana irfan retebilmektir. Nefsini arkaya atmay ren,bir yudumda doyanlardan olma! Reslullah m arefnkehakka mrifetik (Ya Rabbi senin marifetini hakkylabilemedik) diyor.. Onun iin sen de durma ilerle. Btninsanlar, ak, Allah sev.6

Hz. Mevln ise Bir insan ne kadar gl olursa olsunher zaman mnev bir retmene muhtatr. lemindayanc, gvenci olsan gene de yzmze muhtasn;apaydn sabah kesilsen, gene bir gnee ihtiyacn varbuyuryor7. Zir bu lem, Allahn zt isimleriyle ifdeolduundan ve kfr dim var olduundan gnluyank tutmak iin bir eiticiye ihtiya duyulur.

Hz. Mevln diyor ki sa, bakrn altn eder, altnnvarsa mcevher yapar, mcevherin varsa onu daha dagzelletirir, aydan da, gneten de daha gzel bir hlesokar.8

eytan bile olsan biz, eytan melek yaparz; kurt bileolsan biz, kurda obanlk ettiririz.9

Bu durumda mnev retmen (mrit) insan haytakavuturan su gibidir; renci de toprak olmaldr kisuyla mn ekini zuhur etsin. rencinin toprak kadarmtevz olmas gerekir ki, retmen onu eitebilsin.Zir bo deere yaz yazlr. Dolu sayfaya ne yazlr?

Hz. Mevln diyor ki: Kendimizi kontrol ederek, Cenab-Hakktan, edebli bir insan olmak hususunda bizi

6 Kenan Rif, erhli Mesnev-i erif, Kubbealt Neriyt, stanbul,

2000, s.2457 Mevln, Divn- Kebir, tercme Abdlbaki Glpnarl,stanbul, 1974,c.II, s.437, b.36788 Mevln, Divn- Kebir, tercme Abdlbaki Glpnarl,stanbul, 1974,c.I, S.192, b.18109 Mevln, Divn- Kebir, tercme Abdlbaki Glpnarl,stanbul, 1974,c.III, s.242, b.2265

Bir insan ne kadar gl olursa olsun her zaman

mnev bir retmene muhtatr.

17


18/86

baarya ulatrmasn niyaz edelim. nk edebiolmayan Allahn ltfundan mahrum kalr. Edebiolmayan, yalnz kendisine ktlk etmi olmaz, belkiedebsizlii yznden btn dnyay atee vermiolur.10

Btn bunlardan anlalyor ki mrit bir bahvangibi kiinin tohumundan onun yaradlnn meyvasnzuhur ettirir.

Bahvana sorarsan, bu fidan gl mdr, dikenmidir, bunu hazanda da bahardaki kadar ikrbilir. Kinatta trl gller, trl iekler yetitiren,diken gibi ruhlara da gl gibi gnllere de rahmetiniesirgemeyen bahvan ise, gldeki gzellik kadar,dikendeki irkinlii de, zamnn her nnda yakndangrcdr.11

Bahvanlarn en gzellerinden olan Hz. Mevlnise yle diyor: Bir kurda rastlasam ay yzl Yusufolur. Bir kuyuya girsem rem Ba kesilir. Nekesliktengnl demire, taa eviren kii, benim kapmdacmertlikte, bata vaktin Hatemi olur. Toprak bileavucumda altn oluyor, ham gme dnyor. Artkaltn, gm fitnecisi nasl vurabilir yolumu?12

Tabii ki mrit verirken alcnn kbiliyeti de nemlidir.

Alc elverili deilse eitimden istifdesi zor olur.

Bir retmen varm. Kk bir ocuk ay yanndakalm ve eliften baka bir ey renememi,eliften ileriye gidememi. ocuun babas gelipretmene: Hizmetimizde kusur etmiyoruz. Eerbir kusur ilemisek buyurunuz, daha fazla hizmetedelim demi. retmen: Hayr, sizin kusurunuzyok. Fakat ocuk bundan ileri gidemiyor deyipocuu arm ve ona: Elifin bir eyi yoktur, de!demi. ocuk retmenin bu, elifin bir eyi yoktur

szn bile tekrar edememi. retmen ocuunbabasna: Durum byle, gryorsunuz. Bunurenip gemedike, ben ona yeni bir ders naslvereyim? demi.13

Hocam Kenan Rif anlatyor:

Dostlardan biri ileden keman dersi alan iki gencin

10 efik Can, Mesnev, Cilt 1, s.78-79

11 Kenan Rif, erhli Mesnev-i erif, Kubbealt Neriyt, s-tanbul, 2000, s.427.12 Mevln, Divn- Kebir, tercme Abdlbaki Glpnarl, stan-bul, 1974, c.VII, s.354-55, b.4577-7913 Mevln, Fhi Mfih, (eviren: M. . Tarkhya), Milli EitimBasmevi, stanbul, 1985, s. 184.

18


19/86

derslerinde bulunduunu ve hocalarnn ok iyi kemanald halde talebelerin falso yaptklarn syledi, bununne gibi sebeplerden ileri gelebileceini sordu. imizdenbiri:

- Ya hoca muktedir olmakla berber talebesininderslerine dikkat etmiyordur, yhut da retmesini

bilmiyordur, dedi. Bunun zerine:

- Demek oluyor ki her iki cihette de hocaya kabahatbuluyorsunuz. Ya talebesi yanl ald halde onu kazetmiyor, yhut retemiyor diyorsunuz. Halbuki o hocasize: Ben ona mteaddit defalar ihtar ettim, yanllarngsterdim.. fakat kbiliyeti yok, almyor derse ne cevapverebilirsiniz?

te mrebb kendi etrfndakilere dim srette: uyaptn eyi bir daha yapma, u ahlktan vazge bufenl bir daha tekrar etme! diye syler syler

Halbuki o talebe, bu szlerden istifde etmezse kabahatkimindir? Bu talebenin, kendini hriten seyreden,u kimse falann talebesidir, fakat ne kadar hatdabulunuyor dedirtmesi, ne ac eydir.

Bir mrebbye talebe olmakla, bir kimsenin, zerinebyk bir mesliyet terettp eder ki kendi ziynyetimiyormu gibi, bir de stdna sz getirttiinden

dolay ona kar da ayp ilemi olur.

te sizler de dnmelisiniz ki mualliminiz talebesinelkayt olan hocalardan olmadktan baka imdiye kadarsylenmemi bir sz brakmam, sazla, szle ve hertrl vsta ile size doru yolu gstermitir.

Reslullahtan iktibas ettii o tlim hrsyla her yanlnzdzeltmeye, her hatnz dorulamaya almtr. Eerbu vaaz ve nasihatlerden istifde etmez ve yine kendibildiinizde devam ederseniz kendiniz bilirsiniz Meydan

sizindir.14

14 Kenan Rif ve Yirminci Asrn Inda Mslmanlk, KubbealtNeriyt, stanbul, 2003, s.421-422.

Mutasavvar mridin eitme iini meyhanede sunulanak arabna benzetirler. lh eitimin yapld yer buarabn iildii meyhanedir. Sk, mrit; arap ise Allahaknn tecellisidir. Mrit mridiyle birlikte terbiye olur.Bu terbiye metodundan holanmayan, zlen ya daalnan kiiye Hz. Mevln yle seslenir:

Ey t verenlerin szn dinlemeyen! Nereye gidersengit, uursuzluk seninle beraberdir.

Farknda deilsin, senin srtnda nefs-i emmre ylandolar. Sana t veren kii, yani veli senin srtndakiylan damdan gryor, sana haber veriyor.

Sen seni ylandan kurtarmak isteyen kiiye susdiyorsun. Beni vehme drme, gamlandrma. Adamda; Peki diyor, Sen o sz sylemedim say.

Ylan senin boynunu sokunca, senin btn neen, zevkinaclar.

Sen o zaman t verene dersin ki: nsana bylemi haber verilir? Neden yenini yakan yrtarak ferydetmedin?

Yhut bana damdan bir ta atsaydn da, tehlikeningerek olduunu bildirseydin.

O da yi ama sen benim sznden inciniyordun. Sen dealay edercesine dersin ki: beni adamakll sevindirmekbyle mi olur?

t veren Ben yapacam insanl yaptm, seni butehlikeden kurtarmak istedim.

Fakat sen ktlmden, dmn deerini bilmedin,dmden bsbtn azdn, beni incitmeye koyuldun.

Zten, aalk ve kt insanlarn huyu byledir. Onlara

iyilik edince ktlk etmeye kalkrlar.

Nefsin isteklerine sabrederek, onun belini bk, onuhrpala, ciz brak. nk o, ktdr. Ktye iyilik etmeyegelmez.

O akn ateinde yanmak, eitimden gemektir.Eitim ze ynelme, z grme, kuru olan zleri

yalayp yumuatma sanatdr.

19


20/86

Bir kerem sahibine iyilik edersen deer, o her bir iyilie

karlk yediyz iyilikte bulunur.

Alak birisine cef edersen, sana ok vefl bir kul olur.

Kfirler Allahn nimetlerine kar akal olurlar. Fakatcehennemde Y Rabbi! diye yalvarmaya balarlar.15

klara ise ders veren sevgilinin gzelliidir. klarndersleri, deerleri, ezberleri de sevgilinin yzdr.

Onlar grnte sessizdirler. Azlarn kapamsusmaktadrlar. Fakat gnllerinden birbiri stneattklar nrlar t ilh ara, ezel sevgilinin tahtnakadar ykselir durur.16

Bu yzden mrit, rencinin deiik hlleri yaamasna,hlden hle gemesine izin verir. Hz. Mevln insanpsikolojisindeki ritme dikkat ekmektedir. nsann bellibir ruh halinde ve davranta aklp kalmamasndile getiren Hz. Mevln bu ritm psikolojisini yleanlatmaktadr: nsan bazen neeli, bazen kederli; bazen

olaylarn sebeplerini arayan, bazen kendinde bir varlkgren; bazen kreden, bazen ikayetler eden; bazeninsana ak, bazen Allaha; bazen yalnzlk hisseden,bazen gsterii; bazen gururlu ve bazen yerleresrnecek kadar alakgnll bir varlktr. nsanolu negarip bir aatr ki bazen elma verir, bazen kabak, bazenzehir saar, bazen eker; bazen insanlara dert verir,bazen de derman.

O ne acaip rmaktr ki, bazen su olur, bazen de kan;bazen st olur, bazen de ifa datan bal. Bazen gnlde

bilgi dokur; bazen de gnlden bilgiyi sker alr. Bazenycelere erip stnlkler elde eder, bazen de onlarnhepsini bela grr. Bazen peygamberler yetitirir, bazende kpekleir. Bazen damar kt dman, bazen deana-baba, hsm ve akraba olur. Bazen diken, bazen glolur. Bazen sirke, bazen urup olur. Bazen davul olur,tokmaklar yer; bazen de tokmak olur, davul alar. Bazenkuyu kazan gibi midi aalardadr; bazen Karun gibimal biriktirir; bazen de Mesih gibi tazeleir, gklere aar,gklere kar.

15 Mesnevi Tercmesi (nc ve Drdnc Cilt), efik Can, tken,stanbul, 1997, s. 233-234. (2669-2980. Beyitler)16 Mesnevi Tercmesi (nc ve Drdnc Cilt), efik Can, tken,stanbul, 1997, s. 313. (3847. Beyit)

te retmen rencisini deiik hllerden geirtip

sonsuz huzra kavuturur, yani Allahn boyasyla boyar.Bakara Sresinin 138. yetinde buyurulduu gibi;Allahn rengiyle boyandk. Allahtan daha gzel rengikim verebilir? Biz ancak Ona kulluk ederiz (deyin) hlinegeirir.

Hz. Rmnin bu vazfeyi yaparken tercih ettii eitimmetodu aktr. O, iten da doru giden ilh eitimile dtan ie doru giden beer eitimin bulutuunoktada insan kemle ulatrr. Fakat bu eitimin de

tek yolu aktr. O, ilmi artrmann da ak iin gerekliolduunu syler. Bu mevzda Mesnevde bir hikyeanlatr. Bu hikyede her sz bir remizdir. Denilir ki:Akl adl ihtiyar, Fikir isimli ocuunu Ak denilen birmektebe yazdrd. ocuk orada bir harf bile renemedi.Fakat bu mektebe bir gn fikir olarak deil, gnl olarakgitme lzumunu hissedince, kitap antasn elinden att,artk akn yolunu bulmutu.17

Dolaysyla eitim, her eksii tamama doru ekipgtren faaliyettir. Her bitkiye hayat veren su gibi, eitim

de insana manevi yaay veren bir eylemdir. Eitim,eitimden yoksun olanlara can kaynandan arklar amasanatdr. Gnl, can, akla, sevgiliye kavumas iinharekete geiren g, eitimdir. Zira gnl dereye, gamda atee benzer. O akn ateinde yanmak, eitimdengemektir. Eitim ze ynelme, z grme, kuru olanzleri yalayp yumuatma sanatdr. Eitim, bir bakmadeiimdir; olgunlamaktr. Olgunlamak iin pimektir.Eitim korumaktr; takip etmektir, ycelmektir. Eitim birbahardr; solan glleri yeertir, canlandrr. Eitim insanaekil vermek iin i lemine nfuz etme sanatdr.18

Grlyor ki eitimin gyesi, kiiyi geldii yere,hakkatine, zne ulatrmaktr. Bu yzden,

T meg mr bedn eh br nst,B kerman krha dovr nst

(Benim o yksekliklere kmaya gcm yok deme;Kerm olann eteine yap, seni karacaktr)

17 Kenan Rif, erhli Mesnev-i erif, Kubbealt Neriyt, stanbul,2000, s.28.18 Mustafa Usta, Divan- Kebirde Mevlnnn Eitim Gr, stan-bul, 1995, s. 29-30.

20


21/86

Nutk-u erif

Hak suretidir lem-i imkn ile demBundan gzeli nerde ki cennette mi sandn

Her yer ne gzel menba- hsn, insan gzeliSen de bu cemli, huri glmanda m sandn

Her yerde, fakat arifin kalbindedir Allah,Yoksa sen onu arz u semvtta m sandn

Dny diyerek geme sakn, burdadr her eyMzn srt mutlaka orda m sandn

Cennet dzah, gamm srr, zulmet ile nr

Yaptklarnn glgesi, hrite mi sandnBilgin sana kymet, talebin neyse osun sennsanl sde yiyip imekte mi sandn

Hlin ne ise mteri sen oldun o hleNoksan meer adl-i ilhde mi sandn

Fikrim bu benim, virdim ise her lahzada hSen h- ate-szumu beyhude mi sandn

Yeniler her h ile kenn ahd-i elestiAhm acaba nefha-y hbde mi sandn

Kenn Rifi Hazretleri (k.s)

21


22/86

Hayri Aknc: Tefekkr ki hani ubudiyet,kulluk, ibadet meselelerinden bahsederken,ibadetlerin yalnzca o belli bal bilinenibadetlerle snrl olmadn ve zellikletefekkrn ki Efendimiz Aleyhisselatuvesselmdan rivayetle gelen o Tefekkrn biryllk nafile ibadetten hayrl olduu mnasndikkate aldmzda, tefekkr halinin mmininaslnda normalde bir vasf, bir zellii, kibunu bir ibadet olarak yapp yapmamann datesinde bir hl olduunu ksaca ifade ettik.

O ksaca ifade ettiklerimizi imdi biraz aalminaAllah.

mer Turul naner: Bir kere emirdir.Kurn- Kerm unlar yle yapn, bunlar byleyapn diye bir takm emir cmlelerine haviolduu gibi, bir takm tarierle de emirler verir.Mminin tarifinde Onlar tefekkr ederler.var. Neyi? ve yetefekkerne tefekkr ederler,dnrler, fikir yrtrler; f halks semvtivel ard. Zaten yaratl hikmetini tefekkr edip

anladmz zaman kul-Rab, sacit-Mescut,bid-Mbd, tapan-tapnlan, secde eden-secde edilen meselelerindeki ikilik bile ortadankalkar. Tevhide yle gidilir. nk tevhidmaalesef eline tesbhi alp L ilhe illllahekmek olarak alglanr, hlede indirgenmesio kelime-i tevhiddir. L ilhe illllah kelime-itayyibesi kelime-i tevhiddir, tamam. Ama birde yaanmas gereken tevhid hli vardr ki,Yaratc ve yaratlmn arasndaki ikilik dahiortadan kalkar. Bunun iin mutlaka tefekkretmek, fikir yrtmek lazmdr. Fikir yrtmeninbir evvelki basama ise bilgi sahibi olmaktr.Bilgi sahibi olunmadan fikir sahibi olunmaz.Bu bir slogan deildir, bu bir gerektir. Bilgisahibi olabilmek iin de, (tekrar tekrar galibasohbetlerimizde bu laf ok tekrarladk ama

. TurulnanerdenSohbetler Tefekkr

22


23/86

renilmesi lazm), renmek iin okumak ve dersdinlemek yetmez. renmek iin yapmak lazmdr. nkHazret-i Peygamber yle tavsiye ediyor. Siz yaparsanzAllah retir. diyor. Biz ocuklarmz imtihana giderken,okula giderken Allah zihin akl versin.diyoruz.liyll bir hoca, retmen olsa, zihin akl vermezseAllah ocuk ne yapsn? Elbette tefekkr etmek iin dahiyyke nabd ve iyyke nesten yrrlktedir. AncakOndan yardm dileyebiliriz. Allah cmlemizi tefekkremuvaak klsn. Ama bunun iinde Cenb- Hakk

saltanat- ilhiyyeyi, hkmet-i Rabbniyyeyi kurarken,vermi olduu irade-i czziyyenin doru kullanlmasmecburiyetini de kullarna yklemi. Yani ben Cenb-Hakkn yardmn talep ederken, irade-i czziyyemide renmeye kullanmak durumundaym, ynelmekdurumundaym. Ne kadar?

Hayri Aknc: Yani verili gayesine muvak bir ekilde;yani akl verilmi, irade verilmi, bir tefekkr, fikir,dnce aklla balyor ve devam edip gidiyor. Onunkullanlmas ok nemli nk insan da hani dier

mahlukattan ayrt eden ey bu, ve bunun kullanlmasnCenb- Hakk istiyor bizden, ve bizim admza oknemsiyor.

mer Turul naner: Emir de veriyor. Bu emir vermesiMutlaka nce bilgi edinin. demesi de bunun iindegizlidir. Bilgi edinin ki, bilgilerinizi mukayese edip fikiryrtn.

Hayri Aknc: Yoksa kara kara dnmeye dnr i.

mer Turul naner: Evet. Yani hani o NasreddinHoca fkras gibi; papaana on altn istemiler, hemengitmi evden hindiyi getirmi, papaan on altn. Niye?E o konuur. Bu hindi yirmi altn. E niye? Bu da dnrdemi. Ama hindi gibi dnmek deil, bir neticeye

varmak zere dnmek. Bu netice, nce arzettiim gibi,ikilikten kurtulmaya gtrr insan. Ykseltir, yceltir.Tefekkr etmek, yani tefekkr kelimesi bile artkanlalmaz hale geldi. Fikir yrtmek; fikir yrtmektemtala beyan etmek olarak alglanyor. Bir konudamtala beyan etmek iin ihtisas sahibi olmak lazmdr.imdi afedersiniz buraya bir at getirilse, nallanacak olsa,burada birok vazifeliler var ama hibirimiz nalbantdeiliz, yani at nallamaktan anlamayz. Bir at nallamakiin bile, bir ehil adam yani bir nalbant armak ihtiyac

var da, baka hususlarda hemen fikir yrtmek iinbilgiye ihtiya yok mu? Ehil olmak lazm deil mi? Bizmaalesef fikir yrtmeyi, bir hkm verip o hkmifade etmek olarak alglyoruz. Byle kullanyoruz.Kelimenin kullanl yanl. Hkm ifade etmedennce fikir olumaldr. Fikir olumas iin de bilgi tabanlazmdr. Bu zincir olmaynca Efendim, Allah bana akl,fikir verdi. Ben de bu hususta byle dnyorum.Dnemezsin! Bilmiyorsun ki dnesin. Nalbantamdahele ediyor musun, Hayr, o ivi olmaz, teki iviyikoy! Hayr, atn trnan yle bir aletle deil de bizim

mutfak bayla kes! diyor musun? Neden? nkihtisas meselesidir. Bakn doktorluk ve mhendislikmeslei ok zel ihtisaslar ierdii iin, normal-dzinsan, mhendisin binasna, kprsne, usuna busunave doktorun ihtisasna karmaz, ve teslim olur, bilmez.Peki, Trkiyede siyaset, din, futbol ve ekonomi herkesinbildii konudur. Yani tp nemli de, siyaset nemsizmi? O ihtisas istemez mi? Futbol ihtisas istemez mi?Taraar cokusuyla, o futbol oynayan profesyonelinyaptn beenmezse, afedersiniz svyor. Peki senfutbol hakknda gazete makalesinden baka ne okudun?Halbuki bu iin okulu var. Baz klplerimiz okul yapyorlar,Avrupada okullar var. Yani bununda bir ilmi var. Din?Ama benim aklm, fikrim var!

Bilgi sahibi olunmadan fikir sahibi olunmaz.

23


24/86

Hayri Aknc: Bir de ben hani mslmanm. o da var.

mer Turul naner: Nasl mslmansn? Babandan,anandan aldndan baka ne aldn? Ka tane kitapokudun? Ama dnya hayatnda daha ok maa alaym,daha yksek mevkler elde edeyim diye niversitelerbitiriyorsun, yksek ihtisaslar, doktoralar yapyorsun,alyorsun, gayret ediyorsun. Gzel Ka sene bugayretinin sonu? Normal alma mddeti yirmibesene, ondan sonra emekli olacaksn. Haydi otuz oldu,emekli oldun. Ondan sonra bitti zaten dnya. E, ebedihayata inandn syleyen kii, ebedi hayatnn gerekliilimlerini elde etmek iin niye gayret sarfetmiyor? tetefekkr etmek, buraya varmadan nce, bu basamaagemek demektir. Mutlaka ilim sahibi olmak demektir. Nekadar? Kendi miktar kadar. Herkesin bir merebi, ve bumerebinin yansrada kabileyeti var. O, Cenb- Hakknihsan ettii o kabiliyetini, irade-i czziyyesi miktarnda,

kapasitesini doldurmakla ykmldr. O ykmllyerine getirecek, ondan sonra yine kendi miktarnca.Hereyin mutlak Allahu Sbhan ve Tealadr. Ondangayr mutlak yoktur. Herey nispidir. O nispet dahilinde,tefekkrn yerine getirip, Cenb- Hakkn en ok nemverdii, btn hepsine teferruat bile diyebiliriz, en nemverdii unsur tevhiddir, birliktir. O tevhide anca yleulalr.

Hayri Aknc: Bir de ben msaadenizle, ilk vahye kadargeriye gtrdmzde ii, orada da bir tefekkr mnas

olduunu dnyorum. kra bismi Rabbikellez halkYaratan Rabbinin adyla oku! Oradaki okuma mnasbizim klasik mnada bildiimiz bir okumannda oktesinde

mer Turul naner: tesinde deil, tamamengayrsnda!

Hayri Aknc: Evet. Hatta okunacak birey yok. Otoplumda hatta Kurn yazlana kadar bir kitap yok.Yanieitli iirler falan yazlyor ama okunacak belli bal birkitap yok.

mer Turul naner: Hayr, iir yazlmyor, iirsyleniyor.

Hayri Aknc: te Kbenin duvarna hani aslanlar var.

mer Turul naner: Bir onlar, bir Ukz panayr var.

Hayri Aknc: Dolays ile Oku mnas, okuma derkenyorumlama, tefekkr etme, dnme, kafa yormaanlamnda bir Oku.

mer Turul naner: Evet. nk ReslullahEfendimiz Hiradayken tamamen bir tefekkr hlindeidi. Allahu Zlcell ve Cebrail Aleyhisselm, Resulullahefendimizin bildiimiz hareri okuma, yazma bilmediinibilmiyor muydu ki Oku dedi. Oradaki Ikra o deil. Benokuma bilmem. diye cevap verdiini sylyorlar; hani oOku emrini yle anlatyorlar ya ufack kitaplarda. teCebrail Aleyhisselm geldi, Peygambere Sen Peygamberoldun. dedi. Byle eyler yok da neyse. Cebrail Okudedi, Peygamber Ben okuma bilmem. dedi, Cebrail onu

skt, sonra bir daha Oku dedi, sonra Peygamber okudu.Bir kere Cebrail Aleyhisselm, Hazreti Peygamberinhizmetkrdr. yle skma ile yapamaz onu . Miracagiderken Efendimiz, Buraa binecei zaman CebrailAleyhisselm kanadn uzatt binek ta olarak. Efendimiznezaketinden Olur mu yle kardeim dedi. ReslullahEfendimiz, Cebrail Aleyhisselma kardeim diye hitapederdi. Cebrail Aleyhisselmda Reslullah EfendimizeYa Reslullah diye hitap ederdi. Ya Reslullah! Seninayann tozu benim kanadmn ssdr, bas dedi.Cebrail Aleyhisselm, Efendimize birey veremez ki.

nk ekmel-i mahlkat Efendimiz Aleyhisselmdr.Allahn bir grevlisidir, o baka mesele. Melek gibi insanok yanl bir tabirdir. Melekler bizim iin yaratld, bizmelek olmak iin yaratlmadk. Onlar bizim emrimizde.Melek gibi insan demek, drmek demektir. nsanhalifetullahtr, melek halifetullah deildir.

Hayri Aknc: deal mnada da sylyorsun; hanimelekler gnahszdr ya, ona nispeten biraz kullanlyordemek ki.

mer Turul naner: Gnahsz olmas marifetdeil ki. Nefsi yok. Hrut ve Mrut hikayesini okusunlarKurn- Kermdeki. Nefissiz olduu iin gnahsz olmakbirey deildir ki. Nefis sahibi olduun halde gnahsz

24


25/86

ol bakaym. Onu da zaten Cenb- Hak istemiyor. Banasnmay, Ben daha ok severim. diye onu zatenistemiyor. Dolaysyle tabirlerimizi doru kullanmamzlazm. Reslullah Efendimizin Okuma bilmiyorum.demesindeki mna, Ben bu kadar zamandr kendikendime dnyorum; bu kinat okuyamadm.Okuyamazsn. Hemen ikradan sonra Bismi Rabbikel-

lez halk, halkal insne min alk Ufack bir sudamlacndan seni yaratan Rabbinin adyla okursan,okursun. Orada tefekkrn Cenb- Hakkn yardmolmadan olmayacann iareti yat- beyinatn ilkinzali ile beraber balar. lk inzalden ikra ile balyor.Onsuz olmaz. Bu zikrle ilgili sohbetimizde El bi zikrillhitatminnl kulb yetinde anlatlmak istenen eyin,Hibir meselenizde Beni devreye sokmazsanz, tatmineulaamazsnz. Demek olduunu sylemitik. Tefekkrdede Allahu Zlcell devrede olmazsa tefekkr edilmez. BuEfendimiz iin dahi vkidir. Ne zaman? Bismi Rab-bikel-

lez. O Rabbin ismiyle oku, ki O yaratmtr. Tefekkrde yaratan O. Bu dncelerin doru bir ekildeneticelenmeleri iin, mutlaka Allahu Zlcell, Onunyardm, inayeti, ltfu, keremi talep olunacak. Allahszhibirey olmaz.

Hayri Aknc: Bir de ayn zamanda yle bireydehissediyorum; az nce sylediiniz mna hakikatenok yerinde; O olmadan, O talep edilmeden, Ondantalep edilmeden bu gereklemez. Bir de kinata yanimahlkata Onun adna bakmakYani tefekkr daha

dorusu dnmeyi, fikri, tefekkr yapan ey, kinatnAllahn bir esiz sanat eseri olduunu, mahlkatolduunu grebilecek neticeye ulaacak ekildebakmann tefekkr olduunu anlamak lazm.

mer Turul naner: Tabi. Zaten o ileri gittiizaman, hads-i kudsde beyn olunan hl olunuyor.Benim yle kullarm vardr ki, attklar adm Benimadmm, syledikleri sz Benim szm, baktklar gzBenim gzmdr gibi olur. diyor. Bu hibir zaman

kulun Tanrlamas demek deildir elbette. Ama Allahyeryznde Allahln kullar vastasyla icr eder. Buok nemlidir. Hep en direkt yaptrr. nk halifetullah.Yani halifetullah sdece yksek ve yce bir sfatkazanm olmaktan ibaret deildir, ayn zamanda

bir grevdir. Tanrln kimseye vermez! lhl Zt-erifine mahsustur. O kadar. Onun gayrsndaki btnesmsnn tecellisini kullar vastasyla yapar. Bu dil,yani dallete sevkeden esmnn tecellisi, bizatihi blisve eytandr. Ama bunun yeryznde, mesela ben imdisize kalkp Hadi burdan meyhaneye gidelim dediimzaman, Cenb- Hakkn bu dil esmsna ilenmi olur.

nk sizi dallete sevkediyorum. Haydi kalk! Camiiyegidelim.dediim zaman Hadi hidayete sevkeder. Pekibunun Hadi ve Mudill esmsnn mazhar ve tecellisiyine kuldan oluyor. Dolaysyle Allah yeryzndeAllahln kullar vastasyla yapar.demek, bu demektir.Yoksa Tanrln deil!.nk Tanrlk tapnmaktr.Tapnmak ancak Allaha mahsustur. Tapnlacak eysdece Odur. Bir kuun ufack bir et parasn biryerlerden alp yavrusunun azna koymas, o kutaCenb- Allahn Rezzak isminin tecellisidir, ve o kuyavrusunu Rezzak ismiyle doyurur. O da onun rezzak.

Bu Tanrlk deildir. Kiilerin yavrularna, oluklarna-ocuklarna ekmek gtrmesi kiilerin rezzakldr.Hakimin hkmetmesi, herhangi bir mirin hkmvermesi Ahkam-l Hkimne muhalefet deildir. Ahkam-l Hkimn Allahtr. Hayrur-Rzkn Allahtr. Ama benderezzakm. Kendim kadar. Ben de hkm verebilirim.Kendim kadar. Onun iin Tanrlkla, Cenb- Allahn dieresmsn birbirine kartrmamak lazmdr.

Hayri Aknc: Tefekkrde zellikle esmy, Cenb-Hakkn esmsn kinat zerinde grme abas olarak

dndmzde hakiki mnasn herhalde karlyor.

mer Turul naner: Ve mutlaka tefekkr ettiren deOdur, muvaak eden de Odur. Ona snmaktan gayrhibir hususta kurtulu aresi yoktur.

Hayri Aknc: Allah raz olsun hocam. ok teekkrediyorum

mer Turul naner: Ben teekkr ederim

* Bu sylei Dost TVde Hayri Akncnn sunduu ve . Turul

nanerin konuk olduu Gnl kliminde adl programdan deifre

edilmitir.

25


26/86

Allah Tel insanlar ve cinleri, kendisine kulluketsinler diye yaratmtr. Tarih boyunca da

Hakka kul olduunun uuruna varamayan insanlar,hretin, servetin ve ehvetin esiri ve Onunmahlktnn kulu olmaktan kurtulamamtr.

Zengin sanrz kendimizi lk fakiriz.Hrrz deriz amma ki hakikatte esiriz

Msiv denilen bu lemden ebediyyeteuzanmayan gnlleri zebn eden bu arzu(hret, servet ve ehvet) dini duygularnglenmesiyle ancak kalblerden uzaklar.

Hereyi eya ile deerlendirmek, ona esr olmaktr.Allaha satlmayan insanlarn, mutlaka bir satnalnma bedelleri vardr. Ava giden avlanrdemilerdir. Sahibi olduunu zannettiimiz eylerinbize ship olmas bir avlantr. Yusuf Nh bir

beytinde bu hususu yle ifde ediyor:

Bu fena sayd-gehinde acaba var m ola,Sayd iin kendisi sayd olduun anlar sayyd.

Yard. Do. Dr. Sezai Kk

su bi-can olmak

MevlMane

Bidayette tasavvuf sufi bi-can olmaa derlerNihayette gnl tahtnda sultan olmaa derlerTarikatde ibaretdir tasavvuf mahv- surettenHakikatde saray- srda mihman olmaa derler

26


27/86

Kendi nefsine hkmn geiremiyen kimseler,bakalarna kul olmaktan kurtulamazlar. Mal, mlk,mevk ve rtbe ihtiras da, insan Haktan uzaklatrr.htiraslar bakalarnn kapsna yz srme alkanlnasebep olur. Bu duruma den insanlar gerek secdeninzevkini tadamazlar. Secdenin zevkine ermenin yolukiinin kendi benliini terbiyeye tabi tutmasdr.

Kl kadar kalsa vcdundan eser,

Alamazsn kl kadar ondan haber!

Kadim bir gelenek olarak tasavvuf ve tarikatmesseseleri bu terbiyenin yolu kabul edilmitir.

Hakka kul olmann gereklemesi seyr slk(mnevi yolculuk) ile mmkndr. Manev olgunluaermek iin bz prensiplere riyet etmek arttr. Hibirey kendiliinden meydana gelmez. Okumadan lim,gezmeden seyyah olunmad gibi, mcdelesiz vemurkabesiz de sf olunamaz.

Dil esirin olduu gnden beri azadedirMsivya balanr m balanan vicdan sana

Tasavvuf bir gnl terbiyesidir. Tasavvufun gayesi;Hakkn rzasn kazanmak iin nefisleri temizlemek veterbiye etmekten, yani nefsi dine rm, dini nefs iinvicdan klmaktan, gzel ahlak sahibi olmaya almaktan,ksaca Allah ve Reslnn ahlakyla ahlaklanmaktanibarettir.

Cihan banda ey dil,Budur maksd- ins cin;Ne senden kimse incinsin

Ne sen bir kimseden incin.

Tasavvufun hem konusu hemde gayesi dorudan insanla ilgiliolduu iin, insan psikolojisi, terbiyesive ynlendirmesi asndan ortayakoyduu esaslar (seyr u sulk/dabve erkn) asrlar boyunca dikkat ekiciolmutur.

Tasavvuf, kinatn en stn varl olan

insanla ilgili faaliyetlerini, hedeenennoktaya ulatrabilmek iin birtakm vastalar kullanr. Tasavvufunmesseselemi hali tarikatlar,tarikatlarn eitim metotlar,manev eitim mekanlar tekkeler,tekkelerde icra edilen zikirler,deveranlar, semalar, tekke musikisi,edebiyat ve sanat, btn bunlarvuslat- ilah ve insan- kamilolma yolunda dervi iin birer

vastadr.

Gnmze kadar ulaan veyaulaamayan her tasavvufyolu bu vastalar kullanarak,mensubunu kalben ve rheneiterek vuslat- ilahiyeulatrmaya almtr.Bu yollardan biri deMevlevliktir. Mevlana

Celaleddin RumininXIII. asrda ortayakoyduu tasavvufdnce etrafndaoluan Mevlevlik,

vlerde Egitim

27


28/86

varlk gstermeye balad zamandan itibaren toplumuyakndan etkileyen tarikatlardan biri olmutur. zelliklemanevi terbiyede ortaya koyduu usuller, musiki vesemann cezbedicilii, asrlar boyunca Mevlevliitasavvufi terbiyede rabet edilen bir yol klmtr.

Mevlevlikte tasavvuf terbiyesinin icra edildii ve Mevlevderviinin muhiblik veya dervilikle balayp 1001 gnlkilesini tamamlayarak Dede unvann ald mekanlar,byk Mevlev dergh olan Mevlevhanelerdir. Bu tarzMevlevhanelere sitane ismi verilir ve iinde, birMevlev bynn kabri (trbe), genellikle bu kabrebitiik semahane, harem, selamlk, mescid, meydan,matbah- erif (Mevlev dervilerinin terbiye edildiimatbah) ve dervi hcreleri gibi ksmlar bulunur.Kk derghlara zviye ad verilir. Buralarda Mevlevdervileri yetimez ve dervilerin terbiye edildii mekan

olan matbah- erif de yapnn mtemilat iinde yeralmaz. Mevlev zviyeleri, bulunmu olduu yerleimyerlerinde Mevlevliin ve Mevlev kltrnn temsilciliigrevini yrtr. Bu Mevlevhaneler ayn zamandayolculuk yapan Mevlevlerin de konaklad meknlardr.

Tarikatlar arasnda adab ve erkana en fazla riayeteden yani en fazla seramonisi olan tarikat Mevlevliktirdenilirse mbalaa edilmi olmaz. Adab ve erkanariayet, Mevlevliin her safhasnda kendini gsterdii gibi,derviin terbiyesi srecinde (seyr slk) daha belirgin

olarak ortaya kar. Fakat uyulmas gereken her kuralnayn zamanda arka plannda bir hayat felsefesininolmas, derviin Mevlevlik adab ve erkanna riayetinizevk haline getirmitir.

Mevlevlikte manevi terbiyeye tabi olanlar tarikatmntesipleri arasnda, muhib ve dervi/matbah candiye ikili bir derecelendirme sz konusudur.

Seven anlamna gelen Muhib, bir eyh tarafndanbana sikke tekbirlenmi ve bylece Mevlevlik yolunagirmi kiidir. Filan muhibbndandr sz Mevlevlieintisab eden fakat dervilik ikrar vermeyen kimse iinkullanlr ki, bunlar Mevlevlerin ounluunu tekil eder.

Muhibbin Mevlevlie intisab kk bir trenlegerekleir. Muhib olmak isteyen, sevdii ve kendisinemuhabbet besledii bir Mevlev eyhine mracaateder. eyh efendi tarafndan mracaat kabul edilirse,kendisine bir sikke tedrik edip, gusl abdesti alaraktayin edilen bir zamanda gelmesi sylenir. eyh, bizzat

kendisi veya tensibiyle Sertabbah (aba), muhibolacak kimseyi aralarnda bir mesafe olmakszn solunaoturtur ve her ikisi de abdestli olarak yzleri kbleyednk otururlar. eyh beraber okumasn taleb ederektvbe tazammum eden duay okur. Daha sonra eyh,

muhibbin ban dizine koyar, sikkesini giydirir, tekbireder ve bir fatiha der, her ikisi de fatihay okurlar, sonragrrler, yani birbirlerinin elini ayn anda perler.

Bu basit trenden sonra eyh nevniyz da denilenmuhibbi, derghtaki dedelerden birine teslim eder. Budede, muhibbin dedesi saylr, onun elinde Mevlevterbiyesine balar, tarikatn adab ve erkann renirve sema mekedip mbted mukabelesi yaptktansonra, mukabele gnlerinde dergha giderek dedesininodasnda soyunup sema kisvesini giyer ve mukabeleyeitirak eder.

Muhib, dergh dnda ailesi, meslei megalesi olanbiri olduu iin, darda sivil giyimli olabilecei gibi,Mevlev kyafetiyle de gezebilir. Sadece mukabelegnleri dergha gelip dedesinin hcresinde sema elbisesi

giyerek mukabeleye katlabilir.

Dedenin hcresi nevniyz iin ayn zamanda bir terbiyeve slk mektebidir. Bu hcrede nevniyza, Mevlevliinadab ve erkan retildii gibi, Mesnev okutularak buyolun gerekleri hal ve hareketleri nevniyzn ruhunanakedilmeye allr. Zamanla nasl yryecei, naslyatp kalkaca, nasl konuaca, nasl yiyip ieceigibi gnlk davranlarndan, nasl dnmesi gerektii,dnyay ve eyay alglama hususunda baknnne olacana kadar her trl ince ayrntlar, btn

davranlar kontrol altna alnrcasna, bu hcrede verilir.

Dervi bar ba gerekGz dolu ya gerekKoyundan yava gerekSen dervi olamazsn

Dene elsiz gerekSene dilsiz gerekDervi gnlsz gerek

Sen dervi olamazsn

Ney emeye, kudm meketmeye kabiliyeti olanlar,neyzen ve kudmzenlie, Mesnevyi anlama ve erhetme yetenei olanlar Mesnevhanla ynlendirilir,sanata ve iire kabiliyeti olanlarn da bu ynlerinigelitirmelerine dedeler rehber olur. Gn getike zve szyle gelien nevniyz, Mevlev adab ve erkannn,nezaket ve zerfetinin bir temsilcisi olur.

Mevlevlie intisap eden ikinci gruba; dervi, matbah

can veya k gibi tabirler kullanlmakla birlikte bunlariin dervi genel bir sfattr. Dervi, kelime anlamolarak; kap eii demektir ki, tevazu ve alak gnllkonun ayrlmaz vasfdr. Bu grupta olanlar, kendilerinitamamen Mevlevlik yoluna adam ve bu hususta

28


29/86

eyhine ikrar vermi (sz vermi), derghta hizmetesoyunmu kimselerdir.

D cihanda ister isen altn ola nmnGir sikkesi altna Hazret-i Mevlannn

1927 ylnda Trk Yurdu Dergisinin XXVII. saysndaMnib elebi ve dervilerinden ald malumatlarlaMevlevlikte Matbah Terbiyesi balkl bir makaleyaynlayan Hmid Zbeyir (Koar), bu hususta aldmalumatlar yle aktarr:

Dervilie niyet etmeye ve balamaya ikrr denilir.k gelip Kazanc Dedeye soyunacam diye mracaateder. O da tekkenin eyhine durumu arzeder ve ikrrnalr. Kazanc Dede; Dervilik zordur, ileyi krmak iyideildir, dervilik ateten gmlek, demir leblebidir.A kalmak, dvlmek, haksz yere sz iitmek vardr.Dervilik lmezden evvel lmek demektir. Bunlaratahamml edersen gir der.

krra yeni gelen nevniyza can tabir olunur. ntisabtaesas dern muhabbettir. Can saka postunda gnoturup, kalp kalmayacan dnr. Ondan sonrayapabilirse kalkp hizmete soyunur. Saka postu matbahnkapdan girince solundadr. Can saka postunda iki

dizi zerine murakabe eklinde oturur, dier canlarnhizmetini seyreder. Mecburiyet olmadka konumaz. Birey de okumaz. Hizmete soyunduktan sonra Ayak olur.Ayak ortal sprr, odun getirir. zerine baka bir cangelinceye kadar devam eder. Ondan sonra Pazarc olur.Pazara gidip te-beri alr. Ayak semaya balamayncasikke giyemez. Sema Semazen Ba talim eder.Mutfakta ufak bir ivi vardr. Sol ayan direk tutarakoraya basar, sa ayayla arh atar. Sa ayak ufk olaraksol ayak yanna atld cihetle gs ileriye hareket eder.Bu ameliye tekrar edilirse ikinci bir tur yapar, dnme hsl

olur. Ayak ileriye atld takdirde ayn zamanda ileriyegidilmi olur.

Bahrdir yin-i Monla Mevlev emvcdrGiy kulh- rifati gel kim sadet tcdr

Nevniyz gn oturduu saka postundan ileyesoyunma kararyla kalkar ve kararnda durduunu ifadeederse, Kazanc Dedenin huzuruna gtrlr, geldiielbisesiyle on sekiz gn ayaklk hizmetinde bulunur.

Bu hizmette, canlara lazm olan eyleri getirir gtrr. Birmddet sonra A Dedenin emriyle bir arakiye, matbahtennuresi ve elif-i nemed verilir. Bu ekilde geldiielbiseyi karp, dervi elbisesini giymi olur ki, artk ileyesoyunmu bir dervitir.

29


30/86

Bu srette ileye soyunan slik Kazanc Dedeye teslimedilir. O da nevniyza yapmas gereken hizmetlerigsterir. Yukarda da ifade edildii gibi dervi, nceayaklk hizmetini grr, bu esnada sema karrve zaman gelince pazarc olur. Pazarcnn vazifesitekkenin ihtiyalarn kendisine gsterilen dkknlardanalmak, verilen grevin dna kmadan, gittii yerlerdeoyalanmadan, vazifesini ifa edip hemen tekkeyednmektir.

Pazarc bu hizmeti gerei gibi yerine getirdikten sonra,yine Kazanc ve A dedelerin tensipleriyle, 1001 gnlkilesi mddetince yerine getirmesi gereken derghtakion sekiz grevden unlar yapmaya vazifelendirilir.Sofray kurup kaldrma vazifesiyle Somat, canlara vedergha gelip gidenlere kahve yapma vazifesiyle eriMeydancs, derghn kandillerini temizlemek ve yakmak

vazifesiyle eri Kandilcisi, dedelerin ve matbahnkahvesini dvp hazrlama vazifesiyle Tahmisci,canlarn yataklarn yapp kaldrma vazifesiyle Yatak,dardaki kandilleri uyandrmak (yakmak) vazifesiyleDar Kandilcisi, baheyi ve etraf sprmek, temiztutmak vazifesiyle Sprgeci, matbahn amdanlarnabakmak hizmetiyle erac, matbahtaki kaplarn,kalaylanmas ve temiz tutulmas nezareti hizmetiyleDolap, bulaklar ykamak ve ykatmak hizmetiyleBulak, derghta luzum ettike erbet hazrlamavazifesiyle erbeti, tuvalet, adrvan ve musluklarn

temizlenmesi vazifesiyle brizci, dedelerin vecanlarn elbiselerini ykamak ve ykatmak vazifesiyleamarc, hcrede bulunan dervilere Tarikati veyahutA dedelerin emirlerini bildirmek vazifesiyle DarMeydancs, matbaha yeni giren canlara yol gstermekve onlar yetitirmek hizmetiyle Halife Dede, canlarninzibatna bakarak onlara nasihat ve rehberlik vazifesiyleKazanc Dede.

Ebced hesabya Rza kelimesine denk gelen 1001

gnlk ile hizmetini bu vazifelerle tamamlayan dervi,Mevlevlere has bir merasimle Dede unvan alarakhcrenin olur ve kendisine derghta bir hcre tahsisedilir. Dilerse tekkede oturur, dilerse baka bir tekkeyegider. Bu tarz yetien Mevlev dedeleri arasndan,tekkeden kp bir ile megul olup evlenenler olduugibi, tekkede kalp kabiliyetine gre dervilere vemuhiblere Mesnev okumak, musiki dersleri vermek veyaayin mekettirmek gibi hususlarda rehberlik edenlerdeolur.

Yukarda sralanan tekkedeki on sekiz vazifeyi 1001gnlk ile mddetince yerine getirmeye alandervi, bir sabr ve rza adam olarak, kendisinden ncebakalarna hizmet etmeyi ibadet ve hayatnn gayesi

grr ve nefsini zaaf ve karlarnn esiri yapan benlikduygusundan arndrmaya gayret eder. sm-i Celal zikri,ezkar ve evradn aksatmadan yerine getirerek manende terakkisine devam eder ki bu terakki hayat boyuncasrecektir. Mehur Mevlevlerden smail Ankarav (.1631) Minhcul-Fukara isimli eserinde bu manevi

terakkinin mertebelerini ayrntl olarak izah etmitir.

Mevlev derghlar ilk bakta sadece dini niteliktemerkezler, bir yin ve ibadet mekanlar gibi grnse de,aslnda asl hedefi musiki, sema ve dergh hizmetlerinibirer vasta klarak bir sanat ve eitim merkezi, birmoral sisteminin uygulama mekan ve kendisine haszellikleriyle bir akademi niteliindedir.

Bu derghlarda her ey en ince ayrntlarna kadar belirlikurallara baldr. Hi kimsenin bu kurallar bozma ve

kurallarn dna kma yetkisi yoktur. Grnmeyen birotorite derghn btn havasna sinmitir. Sofradakan nasl tutulacandan, suyun nasl iileceine,tennurenin nasl giyileceinden, selamlama, emiralma, pabu karmaya, oturmaya, kalkmaya kadar,ksaca gnlk hayatn btn davranlar bu kurallarn altnda dzenlenir. Derghta terbiye gren dervi,eitiminin sonunda, Mevlev uslbunun toplumasunmaya alt insan tipinin zelliklerini ve mesajlarntar.

Bu insan her eyden nce, toplum dzenine ve bakainsanlara son derece saygl, daima muhatabnn pplanda alarak, kendisini arka planda tutmasn bilenbir kiidir. Konumas, yry, hareketleri, gl,yemek yiyii lldr. Bu gn dilimizde eskisi kadarkullanlmayan ve daha ok Mevlana soyundan gelenzevata nvan olan elebi Efendi terimi, Mevlevterbiyesinden gemi btn dervilerin bu sfat resmenkullanamasalar bile davranlarna sfat olmutur.

Mevlevlerin aldklar manevi eitim ve hayatlar boyuncatabi olacaklar Mevlevlik yolu, davranlarna aksettirdiigzellikler kadar, gnlk konumalarna da bir takmzerafet ve nezaket kelimeleri yerletirmitir. Agah olmak,ak- niyaz etmek, ganisi olmak, gnl etmek, sr olmak,hak vere gibi kelimeler Mevlev zarafetini yanstankelimelerden bazlardr. Yine onlarn dilinde, yakmak,sndrmek, kapatmak, gmmek gibi olumsuzluk ifadeeden kelimelere yer yoktur. Onlar yakmak yerine uyandrmak, atei sndrmek yerine atei dinlendirmek,gmmek yerine srlamak, kapatmak yerine sr etmek

demeyi daha zarif bulmulardr.

Her Mevlev olaylar daima hayra yormaa, hayrsylemeye ve hayr zerinde olmaya kendini mecburdur.Onlara gre, btn yaratlmlarn sorumluluunu

30


31/86

zerinde tayan insan, hadiselere olumlu yaklarsaolumlu sonular alr. Bu Hz. Peygamberin; Ya hayrsyle, ya sus hadisinin hayata geirilmesidir. Bu sebeple

Mevlevlerin dilinde; deceksin, hasta olacaksn,kaybedeceksin, piman olacaksn olumsuz ifadelerininyerini dmeyesin, hasta olmayasn, kaybetmeyesin,piman olmayasn gibi olumlu ifadeler almtr.

Mevlevlerin davranlarnda ve lisanlarnda ortaya kanbu incelik ve zarafet ayn zamanda, her Mevlevninyine ruh incelii gerektiren, iir, hat, musiki, tezhip,minyatr, oymaclk, nakkalk, iekilik, camclk gibibir megalesinin olmasn da mecbur klmtr. Osmanlmusiki, sanat ve edebiyat zerine yaplan aratrmalar

bu manzaray aka ortaya koymaktadr.

Mevlev derghlarndaki eitim ynteminin temelhedefi, her ynyle huzurlu, kendi i dnyasnda barve skuneti temin etmi ve bunu topluma yanstabilmekabiliyeti kazanm model insanlar yetitirmektir. Bu daancak salkl bir beden, sakin bir ruh yaps, salam birsinir sistemiyle mmkndr. Bunu Mevlevliin ilim veamele dayal manevi eitim sistemi ortaya koymutur.Bu sistemin el kitab Mevlanann en nemli eseriMesnev, arnma ve kendini bulma vastas da musiki vesema olmutur.

Dinle szm sna direm zge eddrDervi olana lazm olan ak- Huddr

Akn nesi var ise muka fedadrSema saf cana ifa ruha gdadr.

Btn bu manevi eitim gayretleri neticesindevarlacak noktay Eaki, Menkbul-Arifin adl eserindeMevlanadan canl bir anekdotla yle aktaryor:

Bir gn Mevlana hazretleri hamama gitmiti. Hamamnortasnda bada kurup oturmu, manalar sayordu.Arkadalar da heyecan sayordu. Birden bire ayaakalkt ve; Aramzda Mevlev kimdir? diye defa bard.

Btn mridler susup hibir ey sylemediler. Mevlana;Eer bu hamama bir yabanc gelse ve hamamnsoyunma yerinde mridlerin elbiselerini grse, derhal

Mevlnann dostlarnn burada olduunu anlar. imdielbise ve sarklarnz sizlerin muarrieriniz (tarif eden yanisizlerin Mevlevi olduunuzu gsteren) oluyor da sizlerniin ruhlar ve elbiselerinizin muarrieri olmuyorsunuz?Sizin ilerinizin de ilh marifet ve hakikatle sslenmiolmas lazmdr. nk Allah sizin sretlerinize bakmaz,kalbinize bakar buyurulmutur. Bu itibarla her bakmdanmanev bir Mevlev olunuz buyurdu.

Mevlana burada, Mevlevnin iman ile ameli, inanlarile davranlar, ekli ile ruhu arasnda tutarllk olmas

gerektiine iaret etmektedir ki, bir insann bu uyumuve tutarl formasyonu kazanabilmesi iin belirli bireitimden gemesi gerekmektedir. Bu eitimin mekanlarMevlanadan sonra Mevlevi dergahlar olmutur.

Yararlanlan Kaynaklar:

Ahmet Eak, Menkbul-rifn, (trc. Tahsin Yazc) MEBYaynlar, stanbul 1989.

smail Ankarav, Minhcul-Fukara, (trc.Saadettin Ekici) nsanYynlar, stanbul 1996.

Abdlbaki Glpnarl, Mevlanadan Sonra Mevlevilik, nklab veAka Kitabevleri, stanbul 1983.

Abdlbaki Glpnarl, Mevlev Adab ve Erkan, nklab ve AkaKitabevleri, stanbul 1963.

Hmid Zbeyir (Koar), Mevlevlikte Matbah Terbiyesi TrkYurdu Dergisi, C. V, say: XXVII, s. 280-286.

Nezihe Araz, Bir Eitim Yntemi Olarak Mevlevilik, MevlanaGldestesi, Ankara 1974, s. 35-42.

Barihda Tanrkorur, Bir Eitim Mimarisi: Mevlev Matbah-erifi, 1. Milletleraras Mevlana Kongresi (Tebliler) Konya1987, Seluk niversitesi Seluklu Aratrmalar Merkezi,Konya 1988, s. 271-298.

Mevlev derghlarndaki eitim ynteminin temel hede,her ynyle huzurlu, kendi i dnyasnda bar ve skuneti

temin etmi ve bunu topluma yanstabilme kabiliyetikazanm model insanlar yetitirmektir.

31


32/86

Sab iken semya oldVeller zre her vech il

Bulur her demde rhniyrir resiz dertlile

der deryda hem bedre

Hemn ar olur l-bKermt ann gnden

Grh- rifan ire b

Cihnda evliynn herSekiz yanda zhir ol

Giren ann tarkna oHudm sevgl dostl

eb-i mircda gsterMelik oldlar ol gice

der zvvrna ikrmSeni mahrm komaz sen o

O hin bende-i ednBu li ch bah itmi

32


33/86

n seyrn- Mevlnvar rchan- Mevln

etinden mrde dile cne dermn- Mevln

olan muztarlara imdd

d sana ihsn- Mevlnyan her n zuhr eylerenddir n- Mevln

iri gsterdi brhnlarbil brhn- Mevln

ur Mevly tz vaslr dervn- Mevln

an Yezdn Habbineeb hayrn- Mevln

inm ol kerem knhemn mihmn- Mevln

sdr b-re Kuddsana Yezdn- Mevln.

Kuddsi (k.s.)

33


34/86

Bahrye Mevlevihnesi Seyhi

H. Fahreddn Dede

Veftnn 99. Ylnda;

34


35/86

Dr. Timuin EVKOLU

Mevlevlik tarihinin yakn dnemdeki en nemliahsiyetlerinden biri olan Bahriye Mevlevhnesi

eyhi Hseyin Fahreddn Dede Efendi, ayn zamandaKlsik Msikmizin son dnemdeki en bykstdlarndandr. 1

Hseyin Fahreddn Dede, 15 Ekim 1853 14 Eyll1911 tarihleri arasndaki yaklak 58 yllk mrnmsik ile geirmi, icrcl, mzikologluu, hocalve bestekrlyla msik tarihinde sekin bir yere sahipolmutur.

Bu almada Hseyin Fahreddn Dedenin hayatanlatlmakta ve msik yn zerinde durulmaktadr.

1 Zekzde Ahmed vd., Hseyin Fahreddn Dedenin doum tarihi-ni 10 Muharrem 1271 (3 Ekim 1854 Sal), veft tarihini ise 21 Rama-

zan 1329 (15 Eyll 1911 Cuma) olarak vermektedir. Bu tarihler H-seyin Vassfn Sefne- Evliysndan alnm olmaldr. bk. Mevlevyinleri, c. XVI, f. XXXII, s. 836, Sefne-i Evliy, c. V, s. 193 ve 195, Ta-rih evirme Klavuzu, c. V, s. 164 ve 350; Ayrca bk. Saadettin He-per 1854-1911 seneleri arasnda yaadn bildirmektedir. Mevlevyinleri, s. 553; Abdlbki Glpnarl, bestekrn veft senesini 1911olarak gstermektedir. Mevlndan Sonra Mevlevlik, s. 457; Yl-maz ztuna da bestekrn doum tarihini 3 Ekim 1854, veft tarihi-ni ise 15 Eyll 1911 olarak vermektedir. Trk Msiksi Akademik Kla-sik Trk Sanat Msiksinin Ansiklopedik Szl, c. II, s. 285 ve 286;Nazmi zalp, Hseyin Fahreddn Dedenin 10 Muharrem 1271h.(1854m.) senesinde doup, 1911 senesinde veft ettiini bildirmek-tedir. Trk Msiksi Tarihi, c. II, s . 43, 44 ve 46; bnlemin Mahmut Ke-mal nal, Hseyin Fahreddn Dedenin h.1270 (1853) senesi Muhar-

reminin onikinci aramba gn Beikta Mevlevhnesinde dodu-unu bildirmektedir ancak 15 Ekim 1853 tarihine karlk gelen bugn aramba deil Cumartesidir. naln bu tarihi Hseyin FahreddnDedenin Mecmusndan ald anlalmaktadr. Ho Sad, s. 192,Mntehabt- Fahr, s. 320, Tarih evirme Klavuzu, c. V, s. 161. nal,veft tarihi olarak ise 1327 Eyllnn birinci perembesini gster-mektedir ki rm olan bu tarih 14 Eyll 1911 Perembe gndr, bunagre Hseyin Fahreddn Dedenin veft hicr tarihle 20 Ramazan1329 olmaldr. Ho Sad, s. 202, Tarih evirme Klavuzu, c. V, s. 350;Sezai Kk, Hseyin Fahreddn Dedenin doumu iin Mecmusndayer alan ve naln da verdii tarihi 12 Muharrem 1270/1853 aram-ba olarak aktarmakta ve dipnotta Sefne-i Evliyda verilen 10 Mu-harrem 1271/1852 tarihini eklemektedir ancak bu sene 1852 deil

1854 olmaldr. Kk, Hseyin Fahreddn Dedenin veft tarihini iseMusavver Nevsl-i Osmn, Sefne- Evliy, Mecmu-y Teky, nalve Muzaer Erdoann verdii bilgilere gre 2 Ramazan 1329-1 Ey-ll 1327/1911 Perembe olarak gstermektedir. Burada 20 Ramaza-nn dizgi esnsnda sehven 2 Ramazan olarak yazld anlalmakta-dr. Mevlevliin Son Yzyl, s. 152 ve 162, Tarih evirme Klavuzu, c.V, s. 350.

Hayat

Bahriye Mevlevhnesi eyhi Hseyin Fahreddn Dede,15 Ekim 1853 tarihinde Beikta Mevlevhnesindedomutur.2

Babas Beikta Mevlevhnesi eyhi Yeniehirli HasanNazf Dede, annesi Zbeyde Havv Hanmdr. HseyinFahreddn Dedenin doumu babasna mukbeleesnsnda bildirilmi, o esnda Hseyn yn-i erfokunduundan Nazf Dede oluna Hseyin adnvermitir.3

Hseyin Fahreddn Dedenin sikkesi henz 4 yalarndaiken, stanbula gelen Mehmed Said Hemdem elebitarafndan tekbrlenmitir.4

Beikta Mevlevhnesi eyhi neyzen Mehmed SaidDedenin 1853 ylnda veft zerine bu mevlevhneyeeyh olan Hasan Nazf Dede h.1278 (1861-1862)ylnda veft etmitir. Hseyin Fahreddn Dede, odnemde elebilik makmnda bulunan Sadreddnelebi tarafndan henz 7-8 yalarnda iken babasnnyerine eyh olarak tyin edilmitir. Nazf Dedenin veftetmeden nce, Hseyin Fahreddn Dedeye 18 yanageldiinde verilmek zere teberrken bir hilfetnmedzenledii kaynaklarda yazldr. Ancak HseyinFahreddn Dedenin iczeti, daha sonra KarahisrMevlevhnesi eyhi Ahmed Kemleddn elebi ve KahireMevlevhnesi eyhi Hseyin Azm Dede tarafndanyenilenmitir. eyhlie tyin edildiinde ocuk yata olanHseyin Fahreddn Dedeye, erginlik ana gelene kadarBeikta Mevlevhnesinin abas Hac Rid Dedeveklet etmitir.5

23 Mays 1872 tarihinde Yenikap Mevlevhnesi eyhi

2 Hseyin Fahreddn Dede, Mntehabt- Fahr, s. 320, nal, Ho

Sad, s. 192, Tarih evirme Klavuzu, c. V, s. 161.3 zalp, a.g.e., c. II, Sayfa 43; Kk, a.g.e., s. 152 ve 153.4 Hseyin Fahreddn Dedenin Mecmudaki notunda bu tarih 11evvl 1273 Perembe olarak kaytldr, bu tarih 4 Haziran 1857Perembeye gelmektedir. Hseyin Fahreddn Dede, a.g.e., s. 320.5 zalp, a.g.e., c. II, Sayfa 43 ve 44; ztuna, a.g.e., c. I, s. 285; nal,a.g.e., s. 192; Kk, a.g.e., s. 153.

35


36/86

Osman Selhddn Dedenin kz Ftma Aliyye Hanmlaevlenen Hseyin Fahreddn Dedenin bu evlilikten FtmaMmine, Hasan Nazf, Ftma Fasha ve Ftma Destinadlarnda drt ocuu olmutur.6 Cumhuriyet Dneminde

yaplan Mevln htifllerinde semzenbalk vepostninlik yaparak Mevlevlik kltrn temsl edenSelman Tzn (1905-1995), Hseyin FahreddnDedenin, 1906 ylnda henz 24 yanda iken vefteden7 kz Ftma Fasha Hanmn oludur.8

Sultn Abdlazz 1868 ylnda raan Sarayn yenidenyaptrmak iin Beikta Mevlevhnesini istimlk ettirmi,Hseyin Fahreddn Dede, ilesi ve dergh mensblar,Makada yeni bir mevlevhne yaplncaya kadar iki ylayakn bir sre Fndklda Karacehennem brhim Paannkonanda ikmet etmilerdir.9

Makadaki Mevlevhneye tannca Rid Dedeninvekleti sona ermi ve Hseyin Fahreddn Dede asletenpostninlie atanmtr. Kaynaklarda Hseyin FahreddnDedenin 29 Ocak 1870 tarihinde eyh olarak ilkmukbelesini ynettii yazldr.10

1870 ylnda tanlan Makadaki Mevlevihne debe yl kadar sonra, bu kez bir asker kla yaptrlmak

zere istimlk edilince, Hseyin Fahreddn Dede, ilesive dergh mensblar yine iki yla yakn bir sre, NazfDedenin mntesblerinden Hatab Emn Hseyin veMustafa Efendilerin Eypsultn Bahriyesindekiyallarna yerlemilerdir. Nihyet 1877 ylnda BahriyeMevlevhnesinin yapm tamamlanm ve derghtanmtr.11

Hseyin Fahreddn Dede, babas Beikta Mevlevhnesieyhi Hasan Nazf Dede ile bu Mevlevhneninbabasndan nceki eyhi Mehmed Said Dedenin

nlarn Beikta Mevlevhnesinden Makaya

6 Hseyin Fahreddn Dedenin Mecmusnda evlenme tarihi 15Rebulevvel 1289 Perembe olarak yazldr. Hseyin Fahreddn Dede,a.g.e., s. 284; ztuna ise Hseyin Fahreddn Dedenin evlenme tarihini22 Haziran 1872 olarak vermektedir. a.g.e., c. I, s. 285.7 Hseyin Fahreddn Dede, kznn gen yata veft etmesi zerineuzunca bir mersiye yazmtr. Bu mersiye, Mecmusnda bulunmakta-dr. Hseyin Fahreddn Dede, a.g.e., s. 293, 294, 295 ve 296.8 ztuna, a.g.e., c. I, s. 285 ve 286.9 Hseyin Fahreddn Dede, a.g.e., s. 281; ztuna, a.g.e., c. I, s. 285.10 Hseyin Fahreddn Dedenin Mecmusnda bu tarih 27 ev-

val 1286 aramba olarak vermektedir ancak bu tarihe karlk ge-len gn, 29 Ocak 1870 Cumartesidir. Hseyin Fahreddn Dede, a.g.e.,s. 281.11 Hseyin Fahreddn Dedenin Mecmusnda bu tarih 18Rebulevvel 1294 aramba olarak verilmektedir ancak bu tarih 2Nisan 1877 Pazartesi gnne gelmektedir. Hseyin Fahreddn Dede,a.g.e., s. 281.

ve oradan da Bahriye Mevlevhnesinin trbesinenakletmitir.12

niden beliren ve bir gn sren rahatszl sonucu 14

Eyll 1911 tarihinde veft eden Hseyin Fahreddn Dede,Eypsultn Cmiinde klnan cenze namaznn ardndan,Bahriye Mevlevhnesine, babas Nazf Dedenin sayanna defnedilmitir.13

Hseyin Fahreddn Dede iin skdarl Tlat Beyindrd mcevher tarihi:

Gitd Hseyn_Efend dergh- zul-Cell (1329).

Rd Beyin tarih msra:

Gitdi irfn- gher, ey-vah Hseyn- Mevlev(1329).

Manisal brhim Zuhr Dedenin tarih msra:

Dr- Cennetd Hseyn olsun, Alnin hem-dem(1329).

smet Beyin tarih msra ise:

Ak- Mevln il gitd Hseyn- Mevlev(1329)dir.14

Kiilii

Hseyin Fahreddn Dede kaynaklarda, gzel yzl,nrn ehreli, nktedn ve henkli ifdelerle muhatabnkendisine hayrn brakan zarf ve rif, insan gzeli birmevlev olarak tantlr.15

nal, Hseyin Fahreddn Dedeyi yle anlatyor: O,derghta, Mevlnnn gezen rhu; Itrnin, KutbnnyOsman Dedenin nameleri idi.16

zalp, Hseyin Fahreddn Dedeyi alak gnll, asil,etkili ve gzel konuan, gzel yzl, nktedn, eliak, hayrsever, eyhliin btn inceliklerini nefsindetoplam bir kimse olarak tarif ederek tasavvuf ilminde

12 Hseyin Fahreddn Dede Mecmusnda babas Hasan NazfDedenin nnn h.1285 senesinde Beikta MevlevhnesindenMakaya, h.1292 senesinde de Makadan Bahriyeye nakledildiinibildirmektedir. Said Dedenin nnn Bahriyeye nakledildiini belirt-mektedir. Hseyin Fahreddn Dede, a.g.e., s. 316 ve 313.13 ztuna, a.g.e., c. I, s. 285; Osmnzde Vassf, a.g.e., c. V, s. 195;

Kk, a.g.e., s. 162; zalp, Hseyin Fahreddn Dedeyi muayene edendoktorun koleradan phelenerek Mevlevhnenin karantinaya aln-masn istediini, bundan byk bir telaa kaplan Dedenin ertesi gnveft ettiini bildirmektedir. a.g.e., c. II, s. 44.14 ztuna, a.g.e., c. I, s. 285.15 nal, a.g.e., s. 192; Kk, a.g.e., s. 159.16 nal, a.g.e., s. 192.

36


37/86

ve Mesnev okumadaki ustalndan bahsetmekte,Mevlevhnede msik, tasavvuf, Franszca ve Mesnevdersleri verdiini anlatmaktadr.17

Veled elebi, htralarnda Hseyin Fahreddn Dedeyiorta boylu, dolgun ehreli, sarn, sar sakall ve okbykl diye tarif etmekte, Dedenin gerek tarkat ve ilimevrelerinde, gerekse devlet erkn nezdinde nemli biryeri olduunu belirtmektedir.18

ztuna ise Hseyin Fahreddn Dedeyi kumral sakall,beyaz tenli, orta boylu, pos bykl, yznde iri benli,gzlkl, yakkl bir adam olarak tarif ederken,mtevz, nzik, ekingen, yumuak huylu, terbiyeli,nktedn, iyi konuur, cmert ve hayrsever olaraknitelemektedir.19

Hseyin Fahreddn Dedenin eyh olduu dnemde hertrl siysetten uzak duran Bahriye Mevlevhnesi,devrin nemli bir kltr ve sanat merkezi hline gelmi,ziyretilerle dolup tamtr.20

Hseyin Fahreddn Dede, derghn kudmzenbas rifDedenin veft zerine devrin en byk msik stdolan hocas Mehmed Zek Efendiyi, ile karmad

hlde dede nvn vererek kudmzenbalagetirmitir.21 Ayrca, skdar Mevlevhnesi eyhiAhmed Celleddn Dedenin araclyla yine devrin enkudretli neyzenlerinden biri olan Galata ve skdarMevlevhneleri neyzenbas Azz Dedeyi derghnneyzenbalna getirmitir.22

Bahriye Mevlevhnesinin devrin nemli bir msikmerkezi hline gelmesinde, Zek ve Azz Dedelerin hiphesiz byk katklar olmutur. Derghn bir dierneyzenbas olan Slih Dede de devrinin en kudretli

neyzenlerinden biridir. Ayn zamanda Hseyin FahreddnDedenin ney hocal

asitane-eylul

Documents