asitane mart

8/8/2019 Asitane Mart

1/118

Mevlev Kltr DergisiMart 2010

3sitsit


2/118

4

26

42

6

32

48

106

Celleddin Bkr elebiMvln ve nsan

mer Turul nanernsan

Emin Ikman, ak ve sevdhaline gelmelidir

Hasan Hseyin AdaloluEskiehir Mevlevhnesi

Cemalnur Sargutnsan- Kmil

Sezai KkHz. Mevlnnn Sem

Sava . BarkinA. Avni Konuk

Kaan UlaTanbur

sitne

Mevlev Kltr DergisiYl 1 Say 3Mart 2010

Yayn Tarihi: 15 Mart 2010

Semazen Yayn Grubu Adnamtiyaz Sahibi ve

Genel Yayn YnetmeniMehmet Emin Holat

Yaz lerinden SorumluSelin Turan McCallum

Dergi Tasarm

Kapak FotorafSemazen Ariv

sitne Mevlev Kltr Dergisiwww.semazen.net

Semazen Yayn Grubu E-Dergisidir.

98

2


3/118

Aziz ve muhterem Mevln bendeleri,

Vakt-i erieriniz hayrolsun.

Hoa bak ztna kim zbde -i lemsin sen

Merdm - i dde - i ekvn olan demsin sen .

Kendine hoa bak; sen alemin zsn, varlklarn gzbebei olan insansn buyuruyor eyh Glib

Hazretleri. Cenb- Hakk Kn emri ile nasiplendirdii cmle varlklar ierisinde en ok insan sevmek-

tedir. Bir imtihan zere yn- sbite leminden ayrlp bu beeriyyete gnderildiimizden beridir, kul-

lukta bulunmak vazfesiyle memur klndk. Zira erenlerin de buyurduklar zere hafza- beer nisyan

ile mall Merhameti bol olan Rabbimiz, kullarna unutmamay hatrlatmak zere Peygamberlerini

ve yetlerini gndermi, Hazret-i Kurnn mbarek vcd bulmu hali olan Fahr-i Kinat Efendimizle

de bizleri en kutlu rnek ve ahlk ile nasiplendirmitir. u cihan telanda, zbde-i kainat olan kalbimi-

zin sedasn nicedir unutarak, baka sedalara kulak verdiimiz, skta vardmzda ise her an tesbihi

ile yzletiimiz hi bir vakit unutmamz gereken varlk hakikatimizi, kulluumuzu Hz. Pirimizin buyur-

duklar Binev Dinle tavsiyesine uyarak, Efendimizin ahlkndan feyz alm byklerimizin dillerin-

den, yce gnllerinden tekrar hatrlamak istedik. Yce Mevlmzdan Bizi doru yolda ilerletmesini

ve her dem bizi bize unutturmamasn niyz ederiz.

Gayret bizden , Tevk Allahtandr.

ll H, Dim H

Bir imtihan zere yn- sbite lemindenayrlp bu beeriyyete gnderildiimizden beridir,kullukta bulunmak vazfesiyle memur klndk. Zira

erenlerin de buyurduklar zere hafza- beernisyan ile mall

3


4/118

Hazret-i Mevln'nn nazarnda insan sonderece deerli bir varlktr. nsan: Allah'nyeryzndeki halifesi olarak yaratlm, meleklerinvakf olamad ilimlere sahip edilmi, meleklerHazret-i Adem'e secde ile emrolunmutur. "Andolsunki biz insanolunu stn kldk" ayetiyle Cenab- Hak;insann dier btn varlklardan stnln, an ve

ereni ilan etmitir. nsan "ahsen-i takvim" zerineyani en gzel kvamda yaratlmtr, madden vemanen pek ok meziyetlerle donatlmtr. Hazret-iMevln; eserlerinde insan, bu stnlnvurgulayarak ele alr:

"Alemden maksat insandr." "nsann bir soluu,bir cana deer; Ondan den bir kl, bir madenedeer. (Rubailer,78)

"Zayfm, arm, aresizim ama; deil mi ki

'biz Ademoullarn stn ettik' sesi ulat, o sesininayet eserlerini duydum; ne zayfm ne arm,ne de aresizim, dnyann aresini bulurum ben.Okluumu senin oklarnla doldurdum mu, KafDa'nn bile belini eker, bkerim."(Mecalis-i Sab'a,12)

"Kimi olur, temizliimizi melekler bile kskanrlar;Kimi de olur, eytan bile korkusuzluumuzu grrde kaar bizden. u toprak bedenimiz, Tanremanetini yklenmi, Maallah evikliimize, nazar

demesin gcmze kuvvetimize."(Rubailer,19)

Ancak insan kendisindeki bu deerleri idrak ettii,varlndaki cevheri kefettii zaman insan olmazelliini tar:

"Cannda bir can var, o can ara... Beden dandabir mcevher var, o mcevherin madenini ara... Ayryp giden su, gcn yeterse ara; Ama dardadeil, aradn kendinde ara."(Rubailer, 22)

Allah'n yeryznde halifesi olan insan, lahitecellilerin vcut bulduu bir varlktr. nce kurubir amurdan yaratlan insana Cenab- Hak kendiruhundan frm, insan bu ilhi nefesle adetasuret-i Rahman olmutur.

"Sen su deilsin, toprak deilsin, bakabir eysin sen... Balk dnyadan dardasn,yolculuktasn sen. Kalp bir arktr, can o arka akanbengisu; Fakat sen, senliinde kaldka ikisinden de

haberin yoktur."(Rubailer, 205)

"Da bakarsan insan eklini grr; Rumlkesinden, Horasan lkesinden bir blk alacakhalk seyredersin... Rab'bine dn buyurdu ya;Dr. Celleddin Bkr elebi

Mvv

isa

4


5/118

Cannda bir can var, o can ara... Beden danda birmcevher var, o mcevherin madenini ara... A yrypgiden sf, gcn yeterse ara; ama darda deil,

aradn kendinde ara

dnmek udur, u demektir: ine bak da insandan

bakasn gr."(Rubailer, 218)

nsan yalnz bedenden ibaret deildir. Ona hayatveren, Hak nuruna dost olan ruhtur. Bu gerei bilenve ruhunu dosta yneltenler gerek insandr ve bunlarmelekten stndr. Hazret-i Peygamberin: "Akl daimaehvetine galip gelen kimse meleklerden daha yksek,ehveti aklna galip gelen kimse ise hayvanlardan dahaaadadr" hadisine dayanarak Mevln yaratklar eayrr; Birincisi meleklerdir. Bunlar yalnzca akldr. badetve kulluk onlarn yaradlnda mevcuttur, ibadetsizyaayamazlar. kinci snf hayvanlardr. Bunlardayalnz ehvet vardr, kendilerini ktlklerden alkoyanakllar yoktur. nc grup ise insanlardr. nsan aklve ehvettin karmndan oluur. badet ve kulluksorumluluunu tar. nsann yars melek, yars hayvan;ya da yars ylan yars balktr. Her unsur insan kenditarafna eker. Balk yn onu suya, ylan taraf topraasrkler. Akl veya ehvet, hangi unsur galip gelirse; insano gruba dahil olur. Nitekim Peygamberler bilgi ve aklsayesinde meleklerden stn varlklar olmutur. (Fh

Mah, 122-123 ; Mesnev, IV/ 1518-40)

"Sende bir hayvan, bir eytan, bir Rahman sfat var.

Hangisinden saylrsan, say gn ona katlrsn."(Mecalis-i Sab'a, 73)

"Sen 'Ademoullarn ycelttik' ayetinin padiahsn;hem karaya ayak basarsn, hem denize. Canla; 'Onlardenize tadk' szn, 'Karada tadk'tan ne sr; yrdenize. (sra Suresi, 17/70)

Karada meleklerin yeri yoktur, hayvanlarn isedenizden haberleri yoktur. Sen vcut ynnden hayvan,ruh bakmndan meleksin. Makamn hem yeryzolmal, hem de gkler. nsan gibi olanlar ayrdetmekiin , kamilin kalbinde lahi vahyin eseri vardr. Topraa

mensup olan vcut yerde kalr. Ruh ise yce gklerin

ssdr. "(Mesnev, II/3811-16)

nsan ruhunun meyli, Cenab- Hakka yaknlk olmaldr.nk insan ksa bir sre iin dnyaya gelmi, vcutelbisesini giymitir. Asl vatan bu alem deildir. Buyzden Mevln ruhtan; kara kargalar arasna srlmbir doan, ya da evresi kuzgunlarla dolu bir blbl veyaeek ahrndaki ceylan gibi sz eder. Fakat insan neredeolursa olsun, grn neye benzerse benzesin; Allahakna sahipse , onun deeri gklerden ycedir.

"Doan bembeyaz ve esiz olsa da fare avlyorsa o;hor ve hakirdir. Fakat bayku da olsa, padiaha meylivarsa o, yce bir doandr, grne bakma. nsannboyu bir hamur teknesi boyundadr ama o, gkyzndende stndr. Gkyz hi 'Biz onu stn kldk' hitabnduydu mu? Ama bunu ycelik sahibi insan iitti."(Mesnev, VI/136-139)

Ancak insan kendisine balanan bu stnle ulamakiin drt vasan kurtulmaldr. nsana ayak ba olan bu

drt huy, drt kua aittir. Tavus kuu gibi azametli, kazgibi hrsl, horoz gibi ehvete dkn olmak ve karga gibiolmayacak mitlere dp, uzun mre tamah etmek.(Mesnev, V/31-52) Suret-i Rahman olan insana buhayvani vasar yakmaz. Mevln'nn deyiiyle "aklnarmh" olan huylar insanlk uuruna ykselmeye manidir.Mevln'nn insanla ilgili olarak zerinde durduu birnoktada insana yaradlnda bahedilen stnlk vebunca meziyetlerin verilme sebebinin Hakka kulluk etmeamacna dayanmasdr.

Sonu olarak unu belirtmeliyiz ki; Mevln'nn insanaverdii deer, onun zamanna ulaan dier mutasavvaranazaran en stn seviyededir. Mevln; insanlk uurunuKuran- Kerim ayetlerinin altnda dnm, insanolmann faziletini en zl biimde dile getirmitir.

5


6/118

Isa-Kmi

.

Cemalnur Sargut

6


7/118

nsan yaradln en yce gayesi ya da bu gayenin

gereklemesine sebeptir. Zira Allah lemi bilinmekiin yaratm, srf bu nedenle tenezzl etmi ve sadeceinsan, idrakli ve kmil bilgiyle Allah bilmitir. Allahnbilinmesini istedii ve sadece hakiki insann hakkylabilebilecei ilhi kemal bu lemde ve kmil insann varlnda idrak olunabilir. Zira kmil insan vcududolaysyla hadis, yani sonradan yaratlm, eksik; Allahlailikisi ynnden yani ruhuyla ve gnlyle ebedi veezelidir. O halde kmil insanda halk iinde Hak tecellieder. Bu yzden insan- kmil ahsen-i takvim srrnamazhardr. (Tin Suresi, 4. Ayet). Yani en mkemmelekilde yaratlmtr. Zira Allahn isim ve sfatlarnntecellileri onda aikr gzkr. Ama ayn zamandavcuduyla eksik ve beerdir. Allah, sevgilisi olan gerekinsan meleklere hitap ederek yle yceltmitir: Onudzenleyip insan ekline koydum. Ona ruhumdanediim zaman hemen ona secde edin. (Hicr 15:29, Sad38:72) ve Allah sizi yeryzne de halife yapt (Enam6:165). Gerekten insanolunu erei ve kerim kldk.(sra 17:70)

Beerde Allahn isim ve sfatlar aksetse de bu isimve sfatlarn ztn tayan kmil insan Allahn sonsuzzti tecellisini idrak edebilmemiz iin en doru aynadr.Onun bir ismi de berzah olup Rahman suresindebahsedilen iki denizin karmamas iin araya yerleenorta makamdr. nsan- kmil Svey kanal gibidir.Vcudu kck olsa da okyanuslar birbirine balar.Hak onun aynasnda kendini aikr eder. Halk geneonun aynasnda kendindeki hakikati idrak eder. Onu engzel anlatan hikye Mevlnnn Mesnevde anlattresim yarmasdr. Ortaya perde gerilmi iki duvardan

bir tanesine inliler akl almaz gzellikte rengrenk birresim yaparlar. Resim o kadar gzel ve renkler o kadaruyumludur ki sanki Allahn sonsuz gzelliinin aksidir.Dier taraa ise Trkler duvarlarn yontup dururlar.Tertemiz cilal zerinde hibir ey olmayan putsuz gnle

benzetirler. Perde aldnda inlilerin yapt o inanlmaz

gzellikteki resim, yontulmu duvara aksedince, tpkAllahn Peygamberin gnlnde aksedii gibi ortaya biraheser kar ve yarmay kazanr. te insan- kmil hiolmay bilmi bir ney gibi sazlktan (ruhlar leminden)koparldktan sonra geldii yerin zlemiyle ve ayrlkateiyle cayr cayr yanm, ii oyulmu temizlenmikendine ait zerrece bir varlk kalmam, zerine yedi delikalarak her tr insana seslenebilmi ve endiindekendi sesi olmadndan eyenin sesinin duyulduuyokluun varldr. Neyin ebced hesab ile 60 akarlk geldiini ve 60nda Sin harne tekabl ettiidnlrse, Yasinin yani Hz, Muhammedin yani kmilinsann ney ile temsil edildii daha iyi anlalr.

Tasavvuf her insann kmil olmaya meyili olduunusyler. Ama ne yazk ki altn tencere gibi olan beervcudunda pislikli bez kaynatmaktadr. Kabul etmelidirki kmilin ekmeli Hz. Muhammeddir. Btn lem onunmbarek varlndan olumutur. Zira Kun fe yekun olanyalnz odur. Mevln Mesnevde Allah btn salarona sat. Sen bir eye ihtiya duyarsan git ona yalvar

derken kemlin, Hakikat-i Muhammediyeye ait olduunubildirmitir. Gene Mevln Peygamberimiz iin yle der:

O (mirata) Tanr ululuu ile, Tanr celliyle yledolmutu ki, bu dereceye, bu makama Tanr ehli bile yolbulamaz.

Bizim makammza ne bir eriat sahibi peygambereriebilir, ne melek, ne de ruh dedi artk dnnanlayn.

Gz Tanrdan baka bir yere amad, meyletmedi

srrna mazhar, karga deiliz lemi renk renk boyayanTanr sarhouyuz; ban bahenin sarhou deilbuyurdu.

O iyi ilerde imama olan, keremlere kerametlere dzenverendir.

Tasavvuf her insann kmil olmaya meyili olduunusyler. Ama ne yazk ki altn tencere gibi olan beervcudunda pislikli bez kaynatmaktadr. Kabul etmelidir

ki kmilin ekmeli Hz. Muhammeddir. Btn lem onunmbarek varlndan olumutur.

7


8/118

Ona benzer ne gelmitir, ne gelecek.O olmasayd gkyz olmazd, dnmezdi nurlanmazd,melekler yurt kesilmezdi. O olmasayd denizlerolmaz, denizlerdeki heybet vcud bulmaz, balklar vepadiahlara layk inciler meydana gelmezdi. Yine oolmasayd yeryz olmaz yeryznn iinde deneler,dnda yaseminler yaratlmazd.

Taze baht dostumuz, can vermek iimiz-gcmz;kervanbamzda dnyann vnd Mustafa bizim.

O ak madeni, O kerem denizi. lemin de ademin de en

ba, en by, en iyisi, insanlarla cinlerin peygamberi,iki lemin gnei, lemin rahmeti, ademoullarnnvnc

Maddeler halinde zetlersek tasavvuaki kmil insananlaynda hibir insan Allah mertebesine kamaz.Peygamberin hakikati Allahn ahadiyetinde var olsa dazuhur edince yaratlm mertebesine iner. Peygamber,kemlin kullukla olduunu vurgulayarak hangi seviyeyeeriirse erisin insann ibadeti brakmamas gerektiinden

bahsetmitir. Kmil insan tevazu da en st noktadr.Ayrca, Onlar iin korku ve hzn yoktur. ayetinintam tecellisidir. O btn hastalklarn devasdr. Kmilinsan, vcudu iindeki btn makamlarn aikr olduu,Peygamberin ahlk ile ahlklanm kmil mmindir.

Btn bunlardan anlalyor ki, insan bedeniyle pek kkve deersiz ama mana cihetiyle lemin en kymetliunsurudur. nsann beerlikten insanla tekmln yanikemal noktasna erimesini Mevlnnn u kelimesiaklar: Hamdm, pitim, yandm!. nsan nefsine kulkenhamdr. Nefse hkim olunca pier ve Allah akyla yanarve tamamlanr. Sonuta kmil insan en gzel anlatanMevlnya kulak verelim.

Gzmze bak da Hakkn cemalini gr. nk bugerein kendisi ve katksz bilginin dr. Hak da kendi

gzelliini bizde seyreder. Sakn bu srr aklama. Kannyerlere dkerler.

Murat sensin. Neden oraya buraya kouyorsun? O sendemektir. Ama sen sakn ben deme, hep sen diye syle.Senlik Oluk aknlktan ileri gelir. Gz drst gelirse senO olursun, O da sen olur.

Ey Tanr kitabnn rnei insanolu! Ey ahlk gzelliininaynas mutlu varlk! Her ey sensin. lemde ne varsa,senden darda deil. Sen her ne ararsan kendinde ara,

nk her varlk sende.nsan ycelik, stnlk vasarnn lsdr, miyrdr.nsann vasf Hakkn ayetlerine mazhar olmutur.

Ben padiahn cinsinden deilim, byle bir dnce

Gzmze bak da Hakkn cemalini gr.nk bu gerein kendisi ve katksz bilginin dr.Hak da kendi gzelliini bizde seyreder.Sakn bu srr aklama. Kann yerlere dkerler.

8


9/118

benden uzak olsun. Fakat Onun tecellisiyle Onun

nruna sahibim.

Mraca an, hepiniz peygamber soyusunuz.

Her devirde peygamber makamnda bir veli vardr ve bukyamete kadar srp gider.Diri ve faal nder ve velidir.ster mer soyundan olsun, ister Ali soyundan, Mehdi deodur. Hidayete erdirende hem gizlidir o, hem aikrdr.O, nra benzer, akl onun Cebrailidir. Ondan aamertebede olan veli de onun kandili durumundadr.

Ahmed, byle beti benzi sararm halde beni grse

gzlerimi per, ben de ayaklarna kapanrm onun.Bugn Ahmed benim. Ama dnk Ahmed deil BugnZmrdanka benim, yemsiz kalm kucaz deilim.Bir padiah var ki btn padiahlar kattrc kesilmiona; bugn benim o padiah, geen gnn padiahdeilim ben. Allahlk erbetinden, Enel Hak arabndanherkes kadehle iti, bense kplerle itim. Ben canlarkblesiyim, arn mescidiyim ben, Cuma mescidi deilim.Saf aynaym ben, kararm, sr dklm ayna deilimTur-i Sinann gnlym ben, kinlerle dolu gnl deilim

Ebed sarhoum. zmn ban sarhou deil. Tarhanaorbas imem ben, can lokmas yerim.

Her susam gnl denize gtrrler.

Herey sensin, her eyden te ne varsa o da sensin, oda senden ibaret

Andolsun biz ademoullarna izzet ve eref verdik(sra17:70) yet-i kerimesi mucibince vcd-i demi Hakknusturlabdr (teleskopudur).

Tekrar Mesnevye kulak verirsek Mevln, Sakn benimo yksekliklere kmak iin gcm yok deme. Keremsahibi seni gtrecektirderken kmil insan ne gzelanlatr vesselm.

9


10/118

Mvda

isaMvda

isaMvda

isaMvda

isa Prof. Dr. Mehmet Demirci

10


11/118

nsan, gerek madd gerek mnevi yn itibariyle

yaradlmlarn en mkemmeli saylr. Bu tebliimizde,Mevln Celleddin Rm"nin sohbetlerinden meydanagelen Fhi M Fih[1] adl eserine dayanarak, onun insankonusundaki grlerini aklamaya alacaz.

Hz. Mevln yaratklar e ayrr:

1 Melekler, srf akldan ibret olup sorumluluklaryoktur.2 Hayvanlar, srf ehvet yani arzu ve istek sahibidirler.Akllar da yok sorumluluklar da yok.3 nsan ise, kendisine akl ve ar isteklerin beraberceverildii varlktr. Onun yars ehvet yars melek, yarsylan yars balktr. Dolaysyle insan, zt kuvvetlerinmcadele sahnesi durumundadr. Akl daima ehvetinegalip gelen meleklerden daha yksek, ehveti aklnagalip gelen ise hayvanlardan daha aadr. Melek, bilgisiile; hayvan bilgisizlii ile kurtulur. nsan olu ise bu ikisiarasnda bocalar durur. Bir ksm insanlar o kadar aklauyarlar ki, adeta tamamen melekleirler, srf nr olurlar.Bunlar nebler ve vellerdir. mit ve korkudan azad

olmulardr. yi bilin ki Allah"n dostlarna korku yoktur,onlar zlmeyeceklerdir (Yunus 10/62). ehvetleriakllarna galip gelenler ise tamamen hayvanlarlar (s.103 - 104).

Bu dny ve her trl nimeti insann hayvanlk tarafnnnasibidir, o ynn kuvvetlendirir. Srf dnya peindekoulursa, asl olan insanlk taraf gnden gne eksilir.nsan konuan hayvandr derler. Demek ki onda heminsanlk hem hayvanlk birlikte bulunuyor. Her trl arzu veistekler hayvan tarafn gelitirir. Onun asl z olan insan

tarafnn gds ise ilim, hikmet ve lhi Ceml"dir. nsannhayvan taraf n plana karsa Hak"tan, insan taraf nplana karsa dnyadan kat grlr. Demek ki, insanvarlnda iki ahsiyet daima atmaktadr. Bakalm talihkimin yzne glecek ve kime yr olacaktr! (s. 76).

Madde-mn, beden-ruh karmndan meydana gelen

insan varlnda madd unsur tamamen deersizzannedilebilir. Hz. Mevln bunun byle olmadnbelirtir. Ona gre sretin de byk itibar vardr. tibarne demek! Hatt o, z ile, mn ile beraberdir. Nasl kikafatas olmadan beyin bir ie yaramazsa, kabuksuzmeyve de yetimez. Mesela bir ekirdei kabuksuz olarakyere ekersen germez, imlenmez. Fakat onu kabukluhlde topraa gmdn zaman imlenir ve byk biraa olur. O hlde insan varlnda sretin yani vcdunda rol nemlidir (s. 25).

Bununla birlikte madd vcd her ey demek deildir.Mnev yn ihml edilip sadece madd vcdunbeslenmesiyle yetinilirse maksat hsl olmaz. Bir kpeealtndan tasma taksan, bundan dolay ona av kpeidemezler. Av kpei ayr ve belli bir cinstir. Nitekim cbbeve sark ile insan lim olmaz. limlik, insann zndebulunan bir hnerdir. Bu hner ister ipekli kab, isterynden ab iinde olsun fark etmez. (s. 113). Ayrcazevk ve arzularn hepsi bir merdivene benzer. Merdivenbasamaklar, oturup kalmaa elverili deildir; zerine

basp ykselmek iin yaplmtr (s. 84).

Mnya ynelmek, rh zevkler peinde olmak, insanabalangta o kadar ho gelmezse de, gittike daha oktatllar. Madd arzularn tatmininde ise durum tamamentersinedir. Bunun balangc ho ve latiir, fakat sreklimadd zevk insan bktrr ve kendinden soutur. Sretlemn fark bakmndan Kurnla insan arasnda ne bykfark vardr! nsan da yle. Eer insann sretinin mnsgiderse, yani rhu bedenden ayrlrsa, cesedi bir an bileevde braklmak istenmez (s.112).

nsan vcdu bir ple benzer, gbre yn gibidir.Fakat bu gbre yn deerlidir, nk onda padiahyz bulunuyor. Bir baka benzetmeyle, insan vcdutpk buday uval gibidir. Padiah: O buday nereye

Zevk ve arzularn hepsi bir merdivene benzer. Merdivenbasamaklar, oturup kalmaa elverili deildir; zerinebasp ykselmek iin yaplmtr.

11


12/118

gtryorsun ki, benim kymetli leim onun iindedir!diye baryor. Onu tayan kimse ise, iindeki lekten

habersiz budaya batmtr. Eer o deerli lektenhaberi olsa budaya nasl iltifat eder? Seni ulv lemeeken ve s lemden soutup ayran her dnce olein nrunun dar vuran aksidir (s. 260).

nsan nefsinin srasnda, vahi ve yrtc hayvanlardandaha baya olduu sylenegelir. Mevln Celleddin,bunun bizzat insann kt olduu anlamna gelmediinibelirtir: nsanda bulunan kt huy, nes ve uursuzluklar,ondaki gizli cevher yzndendir. Bir bakma sz konusuhuylar, o cevherin perdesi olmutur. Cevher ne kadar

deerli olursa, perdesi o kadar muhkem olur. Perdeninkalkmas ise pek ok mcadeleyi gerektirir. Hernereye byk kilit asarlarsa bu, orada kymetli bir eybulunduunu gsterir. Mesela ylan defnenin zerindebulunur. Fakat sen ylann irkinliine bakma. Defnedekieylere bak (s. 303).

Demek ki mnevi deerinden habersiz olan insan,zndeki cevherin farknda olmayan kimse demektir.Mevln u mehur misalle bu bilgisizliin glnlngzler nne serer: Rivayet ederler ki, padiahn biri

olunu, esrarengiz ilimlerle megul olan hner sahibibir toplulua teslim eder. ocuk son derece aptalyaradll olmasna ramen, becerikli hocalar onuok iyi yetitirirler ve gerekli olan bilgileri fazlasylaretirler. Sonunda ocuk o sahada tamamen stad

olarak babasnn yanna dner. Bir gn padiahavucuna bir yzk saklar ve olunu imtihan etmek ister:

Syle bakalm avucumda ne var? diye sorar. ocuk:Avucundaki yuvarlak ii bo bir eydir der. Padiahsevinerek: zelliklerini bildin, imdi ne olduunu syle!deyince ocuk: Avucundakinin kalbur olmas lazmder. Padiah: Akl hayretler iinde brakan bu kadarzellii bilgi ve tahsil sayesinde syledin, fakat kalburunavuca smayacana nasl akl erdiremedin a olum?demekten kendini alamaz.

Mevln yle ilave eder: Bunun gibi, zamanmzdakibilginler de kl krk yaryorlar. Kendileriyle ilgili olmayan

eyleri pek iyi biliyorlar. Fakat nemli olan ve kendilerineher eyden daha yakn bulunan, yani kendi kendilerinibilmiyorlar. Onlara hereyden daha yakn olan bir ey varki, bu da onlarn benliidir (s. 23).

Biz hepimiz toprak cinsinden deil miyiz? Fakat UluTanr bizde bir kuvvet meydana getirmitir ki, onunlavarlklar arasnda temyz ettik. O kuvvet ruhtur. nsannrhu, iinde bulunduu her hl ve durumda Hak ilemeguldr. Onun zhir meguliyeti iinin meguliyetinemni deildir. Mesela hamile bir kadnn almak,

yemek yemek, uyumak gibi btn hllerinde, karnndakiocuk bymee devam eder, kuvvet ve duygu kazanr.Halbuki annenin ok defa bundan haberi bile yoktur. teinsandaki ruh da byledir (s. 244).

nsanda bulunan kt huy, nes ve uursuzluklar, ondakigizli cevhere perde olmulardr. Cevher ne kadar deerliolursa, perdesi o kadar muhkem olur.

12


13/118

Kurnda insanla ilgili mehur yetlerden biri udur: Biz

emneti gklere, yere, dalara teklif ettik. Onlar bunuyklenmekten ekindiler, ona hynet etmekten korktular.nsan onu yklendi, o pek zlim ve childir (Ahzab33/224). Mevlnnn bu ayete getirdii yorum yledir:

Yer yz taneleri kabul ediyor, rn veriyor, ayplarrtyor ve daha anlatlamayacak kadar ok, yz binlercetuhaf eyleri iine alyor ve meydana getiriyor. Dalar datrl madenler ortaya karyor. Btn bunlara ramenellerinden i gelmiyor. nsann stnl burada kendinigsteriyor. Essen Allah: Andolsun ki biz demoullarnerei kldk (sra 17/70) buyuruyor. G ve yeriereendirdik, demiyor. Gn ve yerin deil de yalnzinsann elinden i geldiine gre, bunu iyiye kullanmayanveya tembellik eden insan gerekten ok kt vebilgisizdir, zlim ve cahildir. Elimden geldii haldeyapamyorum demek mzeret deildir (s. 1920).

nsan olarak bunca deerine ve seilmiliine ramen,zlimlik ve cahillik edip yaradl gayesine uygunhareket etmeyenlere Mevln"nn ikazlar arpcdr:

Padiahn hazinesindeki gayet kymetli klc kokmu etidoramak iin satr olarak kullanrsan, altndan yaplmbir tencerede algam piirirsen, mcevherli bir bcakrk kaba asmak iin ivi niyetine kullanrsan ve Benbunlar faal hlde tutuyorum dersen yazk olmaz m vebuna glnmez mi? (s. 205).

Sen deerinle ve dncenle iki leme bedelsin. Ama neyapaym ki kendi deerini bilmiyorsun!

Kendini ucuza satma, nk deerin yksektir. Ulu tanr

buyuruyor ki: Ben sizi, vaktinizi, nefsinizi, mallarnzsatn aldm. Eer bunlar benim iin harcar, banaverirseniz, bunun karl lmsz cennettir.[2] Senin,benim yanmdaki deerin budur. Eer kendini cehennemkarlnda satarsan, kendine ktlk etmi olursun. Tpk

13


14/118


15/118

nsanlk yolunun her taraf kanla slanm;

dikkat et de kayma!

bu zamanda insan alanlar altnalanlardan daha fazla.

duyarsn; hrszlar sadece mal deil, aklda alarlar.

tamam, kendini nemseme;

ama dikkat et, kendini de aldrma!

ey Hak yolcusu!

kendinde bir ey yoksa, dman da yoksanma!

hrszlar altn peinde kouyor;

sen de altn madenisin kendinden habersiz

olma!ey insanolu!

hazine bulursun, ama mr bulamazsn.

sen ura da kendini bul;

kendindeki gizli hazineyi aratr!

kendini bul;

bul, ama dikkatli ol, kendini aldrma!

bu Hak yolunda akgz bir hrsz pusukurmu, seni bekliyor.

bu hrsza dikkat et de kendini aldrma!

(Divn- Kebr, Gazel, I, 409)

15


16/118

Mustafa pan

FsihAhmdDd

FsihAhmdDd

FsihAhmdDd

16


17/118

17. yzylda yetien ve Mevlev irler

arasnda mmtaz bir yere sahip olanFash Ahmed Dede, Ftih Sultan Mehmet

zamannda Arnavutlukun fethedilmesiylemslmanl kabul eden, devlet adam,lm, ir ve mutasavvar yetitiren bir

aileye mensuptur.

Dukagin-zde ismiyle hret kazananDedemiz veld bir ir-mn olup

mkemmel ve mretteb Dvn,Farsaya vukfunu gsteren Dvnesi

ve in vadisindeki stn kabiliyetininmahsul Mnet ile dikkatleri ekmitir.

Bunlardan baka farkl konulardaki bilgi,grg ve dncelerini Gl Ml, Rzu eb mnazaralar, Kalem makalesi

ve Tenbk-nmesinde dile getirmitir.Fash Dede, kaynaklarda varl haber

verilmekle birlikte, ktphanelerdemaalesef henz nshalar tespit

edilemeyen Hsrev rn, Mahmd u

Ayz mesnevleri ve Beht- bd adl eserin de sahibidir.

Fash Dede, iir ve in vadisindegsterdii muvaakiyet yannda hat

sanatndaki mek-i aklmda sahib-iyed-i tl ifadesiyle belirtilen mahareti,

kendisinden sonra yetienlerin takldettii hurde-ta lk trn icad;

resim sahasnda Fenn-i ressmlkdamnend-i Mn ve nakk-n-i sn

olup eklinde deerlendirilen ustal vemsik ile alkas sebebiyle bu yzylda

edebiyatmzn gsterdii gelimeizgisine hakkyla ayak uydurmu usta,

zarf ve renkli bir ahsiyettir.

Mevlev irler arasnda mmtaz bir yere sahip olan

Ahmed Dedenin mahlas Fashdir. Ad tezkirelerdeNm Ahmeddir, Nm- ser-medleri Ahmeddir,Nm- lleri Ahmeddir, Ismi Ahmed eklinde akabelirtilmekte olup, ire Fash mahlasnn ne zaman vekim tarafndan verildii ve bu mahlay nasl kullanmayabalad hakknda bir aklama bulunulmamtr. Ancak,dili mahlasnn ifade ettii anlamda fevkalde fevkaldeak ve gzel kullanmasnn bu hususta nemli roloynad muhakkaktr. Trk edebiyatnda Fash AhmedDededen baka ayn mahlas tayan bir ir dahayoktur.

Tezkirelerde doum tarihi hakknda bilgi bulunmayanFash Ahmedin, Kprl-zde Fzl Ahmed Paann(sadreti 1661-1676) hazne ktipliinden muhtemelen1660l yllarn sonlarnda ayrlarak tasavvufa intisab;Khire kads iken vefat eden (H. 1083- M. 1672) shak-zde Mehmed Slih Efendiden (Zuhr) iyilik grmesi,ahsna ve irliine hrmet duymas ve gen yatalen (H. 1081- M. 1670), Nedm-i Kadmden stdolarak bahsetmesi dikkate alndnda, 17. yzyln ikinci

eyreinin balarnda domu olduu sylenebilir.

Kevbeb-i vcd ufk- stanbulda tul idp ifadesindenanlalaca zere stanbullu olan Fash Ahmedin hreti,baba ve dedesi (soyu) hakkndaki bilgileri karlatrmayaesas aldmz nshalarn istinsah kaytlaryla, dlennotlardan : Fash merhmun hatt- destiyle ylegrlmtr: Fash Ahmed bin Mehmed bin Ahmed binMehmed el-mehr be-Mr Dukagin-zde, Derv FashAhmed bin Mehmed bin Ahmed Beg el- mehr be- MrDukagin-zde, Derv Fash bin Ahmed bin Ahmed

ve tezkirelerden Dukagin-zde dinmekle hre-mendolup, Dukagin-zde ismiyle hret kazanmtr., CeddiDukagin-zde vzerdandur eklinde elde etmemizeramen Abdlbaki Glpnarl, Fash Dedenin Dukagin-zdeliine dair bir kayt olmadn belirtmektedir.

Fash Ahmed Dede, Fatih Sultan Mehmed zamanndaArnavutlukun fethedilmesiyle mslmanl kabul edenbir aileye mensuptu. Dukaginzdeler, devlet adam,

lim, ir ve mutasavvar yetitiren bir aile idi.

17


18/118

Dukagin-zde hretiyle anlan Fash Ahmedin mensubuolduu slle aslen Norman, Fransz yahut Alman olup,byk dedeleri Le Duk Jean kodra cihetini zabtetmi,

zamanla Arnavutlaan bu slleye Duk Jean isminintahrinden ortaya kan Dukagin denmitir.

Arnavut tarihinde mehur olan Dukagin slalesi,o blgenin Osmanllar tarafndan 1478defethedilmesinden sonra - aile fertlerinden bir ksmItalyaya kamakla birlikte- slmiyeti kabul etmi,emseddin Smnin ifadesince de: Dukagin efrd-hnedn eref-i slam ile merref olup ilerindemensb- liye-i Devlet-i Osmniyyeye nil olmu bazricl ile ulm u edebiyt- Osmniyyede hret bulmu

baz zevt yetimidir.

Devlet adam, lm, ir ve mutasavvar yetitirenbir aileden gelen Fash Ahmedin kimlerden ve nekadar tahsil grd kaynaklarda aka ifade

edilmemekle birlikte Evil-i hlinde kesb-i keml-imarifete itigl idp cmlesinden; Trke, Farsa veArapaya vukfundan, iir ve indaki ustalyla hat ve

resimdeki maharetinden ve hazne ktiplii grevindebulunmasndan iyi bir tahsil grd anlalmaktadr.

Tezkirelerin hepsinin ortak ifadelerine gre bir mddetDvan- Hmyn ktiplii yapan; Esrr Dede ve AliEnvere gre de Hcegn- Dvan- Hmyndan olanFash Ahmed, Ol grhun miynesinde hayli hret n hasl eyleyp Kprl Mehmed Paann: Rahatyaamak isterseniz ben lnce sadret makmn Halepvalise olum Fzl Ahmed Paaya veriniz tavsiyesinimuvafk bulan Sultan IV. Mehmedin hatt- humynla

daveti ve babasnn vefat zerine H. 1071- M. 1661tarihinde sadrzam olan- Kprlzde Fzl AhmedPaaya intisabla hazne ktipliini yapm, takdirinikazanarak byk iyiliklerini grmtr.

18


19/118

Fash Ahmedin, Kprlzdenin ktib-i haznesi ve

nedm-i leyl nehr olduu dnemde, std DervAliden sls ve nesih tahsil ettiini, kendisinin de hurdetalk bir yaz trn icadla, sonradan gelenlerin bu yazytakld eylediklerini Mstakim-zde, Tuhfe-i HatttndeDerv-i merhmdan tahsl-i sls ve nesh ve olkuvvetle mselsel hurde talk tedrik ihtir idpeklinde belirtmektedir.

Derv Alinin rahle-i tedrsinden getikten sonra dahaok gelitirdii hatttlktaki mahareti kaynaklardaMek-i aklmda sahib-i yed-i tl, her hatda nzknekitbet itmee kudreti olup gibi ifadelerle vlm;zellikle talk hattnda ihtir sahibi oluu, bu trnbyk stad mda benzetilerek Tlk hattnda sn-imd olmagla rz-kena talm ederek taayy iderdenilmi, geimini hat talim ederek ve kymet bilenlerinarzular zerine Dvnn yazarak kazand cretlesalad kaydedilmitir. Bu geim tarz daha ziyadeKprlzdenin hazne ktipliinden ayrldktan sonrakidnemle ilgili olmaldr.

Bu bilgileri gre meslek hayatnn ilk yllarnda ncedvn, sonra da Kprlzde Fazl Ahmed Paayahazne ktiplii yapan, Devlet-i aliyye-i veliyyn-niamile mutenem, erbb- irfn miynesinde mkerrem muhterem iken Kprlzdenin meclis-i ererinevsl ve iltift- bnihayelerine nil gibi ifadelerdenanlalaca zere rahat bir hayat sren, irfn sahipleriarasnda iyi bir mevki bulunan Fash Ahmedin haznektiplii grevini terkle Mevlevlie intisb yleanlatlmaktadr; Bir gn cezbe-i ilh kendye glib vefakr u fen meslein tlib rgb olup devlet-hne-i

sadr- azmden rc ve kfl eyleyp, GalataMevlev-hnesi eyhi Gavs Dedeye instisbla Mevlev,tark- fakr u fennun rehberi olmudur.

Meczb Muhammed Dede nutkuyla:

Tecerrd zevkin itdi cmle der-p

Soynd msivdan old derv

melince bir klh ve bir hrka ittihz ve dergh-Mevlevyyeyi melz eyleyen Fash Ahmed Dedenin,Dvn ve hazne grevlerine balay, bu grevdenayrlarak Gavs Dedeye intisb tarihleri kaynaklardabelirilmemekle birlikte; Kprlzde Ahmed Paannsadretinin 1661-1676; Galata Mevlevhnesininmderrislikten gelen- onun eyhi Gavs Dedenin demehat sresinin 1668-1697 tarihleri arasnda olduuve bir mddet hazine ktiplii grevinde bulunduktansonra Mevlevlie slku dnldnde bu intisbn1660l yllarn sonu ile 1670li yllarn bandagereklemi olmas gerekir.

Mevlevhneye yerletikten sonra bin bir gn ilesinidoldurarak Dede nvnn alan Fash Ahmed, mrnnkalan ksmn- takrben yirmi be seneden fazla- buradageirmitir.

Melm-Hamzav, rind-mereb, gnl yank bir Mevlev

dervi olarak kendi nefsiyle uraan, bakalarnnnoksanlarn aratrmayan, halini melmetle tesettretmeye almasna ramen evresinden bykhrmet gren Fash Dede hakknda SafyninTezkiret- uarsnda u ifadeler yer almaktadr: Meslek-i fukar-y Mevlevyyeye slik olup GalataMevlevhnesinde ge-nin uzlet-gzn olmalaserv-i zd gibi devlet-i hkde bir de-dmen birderv-i melmiyyn-sret ve bir k- dil-r-i pk-sret ve bir suhandn- stde-hasletdr. Yine Slimintezkiresinde kendilerinden Zhirde harbt btnda

mamur ve sret-i fakr u fenda kadri bilinmi birgencr idi diye bahsedilmekte, Muallim Ncide FashAhmed Dedeyi Osmanl irleri adl eserinde yle birdeerlendirmede bulunmutur: Bo vakit bulduka-tabiatndaki kararszln sevkiyle- istedii yerlere gider,

Kprlzde Fazl Ahmed Paaya hazine ktipliiyapan, rahat bir hayat sren ve irfn sahipleri arasndaiyi bir mevkisi bulunan Fash Ahmed, hazne ktiplii

grevini terkederek Mevlevlie intisb etmitir.

19


20/118

lubl ekilde gezerdi. Hareketlerine dikkat edenler

her an sema etmee hazr rde-mereb bir Mevlevolduunu hissederlerdi. Hazret-i Mevlnnn-melen-Onun algclar defin iinden alyorlar. nutku ile tariettii tabi evk ehlinin byklerindendir.

Zarif, ho sohbet ve nkteden bir zat olan Fash AhmedDedenin melmeti, hakknda baz menkabelerinsylenmesine sebep olmutur.

Abdlbk Glpnarlnn Mevlndan Sonra Mevlevlikadl eserinde, bakalar tarafndan grlen ryalarnFash Dedeye malum olmasyla ilgili olarak anlatlanmenkabelerden birisi melmeti sebebiyle Fash Dedeyiho grmeyen, Halvetiyyenin Nashyye kolunu kuranNash Dede ile ilgilidir. Nash Dede bir gece ryasndayolda bulunan herkesin niyz vaziyetine getiini, Hz.Mevlnnn kr bir ata bindiini ve at da Fash Dedeninektiini grm. Ertesi gn Mevlevhneye gidip,mukabeleden sonra Fashin hcresine giren NashyeFash Dede ilk olarak: Nash Efendi, yedekiyigrmeden gelmediniz! demi ve bu ryadan sonra

aralar pek iyi olmutur.

Ailesi hakknda (evlenip evlenmedii, ocuklar vs.)kaynaklarda her hangi bir bilgiye rastlanmayan FashAhmed Dede, Gavs Dedeye intisbndan sonra GalataMevlevhnesindeki teng trk hcresinde:

Berg brndan biz el ekdk bu fn glennMve-i maksd ister olsun ister olmasun

beyti medllnce, tavr- sbkn tayr ve vaz-

melmetini tebdl etmeyip yaam, hl ehli olduunubir defa daha gstererek, Slim tezkiresindeki rivayetegre: Fash Ahmed Dede vefatndan bir iki gn ncehukuku olduu ahbab dolam, alp vereceklerinihalletmi, Galata Mevlevhnesinde hcre hcre gezip,

Fashle alaca olan gelsin! demi, dervilerin hepsiyle

vedalaarak kendi hcresine ekilmi ve dr- bekyaintikl eylemitir.

Vefat tarihi, Devhatl Kttbda sene belirtilmeden II.Mustafa Han zamanndan, Sfy Tezkiresinde Hicri1112- Miladi 1700 hududu olarak belirtilmi, Sefne veSlim Tezkiresinde tarih verilmemi, dier kaynaklardaittifakla H. 1111- M. 1699 olarak: Bin yz on birtarihinde tt-i cn kafes-i bedenden tayarn itdi., Binyz on bir tarihinde lem-i ervha hrm eyledi. gibiifadelerle tespit edilmitir.

Fash Ahmed Dedenin nn- vasiyeti zerine- skdarlNash Dede ykamtr, bu konuyla ilgili olarakGlpnarlnn Mevlndan sonra Mevlevlik adl eserinde:Nashye, Fashin vasiyetini bildirmeye ve n ykamakzere Nashyi armaya yollanan dede, Doanclaryokuunun banda erenlere rastlyor. Boyundan uzunassn yere vura vura inen Nash, niyza durandedeye bakp: - Emri aldk, geliyoruz, diyor.diye birmenkabede anlatlmtr. Cenzesine kat ok kimse

hzr olup cemiyyet-i azm ifadesine gre cenazesindebyk bir kalabalk hazr bulunmu ve Mevlevhneninhmnna defnedilmitir.

Vefat zerine mersiyye ve tarihler yazlm olup, irNihd Muhammed Efendi:

Cilve-gh ola Fasha glen-i Drn-Nam

ir ehd:

Meskenin cennet-i Adn ide Fashn Mevl

Hac Selim Giray-zde h-mahlas hn Giry da:

Gdi bk mlkine Derv Fash-i Mevlev

msrlarn sylemilerdir.

Mbarek kabirlerine, nce Nihdnin tarih msr yazl

20


21/118

ba ta dikilmi, daha sonra hn Giryn da, tarih

msrn yazdrarak gnderdii tan teberrken dikilmesisuretiyle iki ba tayla dierlerinden mmtaz olmutur.

Kaynaklarda Fash Dedenin kedilere dkn olduu,nerede zayf bir kedi gorse onu hrkasnn altna koyduu,kendi nafakasndan kesip onlara infak ettii, herbirine mnsib bir lkab ve irne bir mahlas verdii,muayyen mahaller tespit ettii, ldklerinde techizve defneyledii yolunda geni bilgi bulunmakta olup,kendisiyle birlikte vefat eden son kendisinin de ayakucuna gmld belirtilmektedir.

Fash Dedenin kabrinin yanna,

Gulm- kemtern Esrr b-nev gelmiKapunda eyleme meys ay cenb- Fash

Niyznda bulunan ve Surrinin:

Hayar gz yumup Esrr Dede srrold

tarihinin gsterdii H.1211-M. 1796-97de veft edenEsrr Dede gmlm, eyh Glib, bu sebeple yazd

tamam 5 bendli olan mersiyesinin son vasta beytinde:

Olsun visl-i hazret-i prnla km-ybKld karn-i kabri fash-i felek-cenb

diyerek bu hadiseyi iarette bulunmutur.

Mevlevhnenin giriinde solda bulunan eyh Glib veHlet Said Efendi trbeleri ve ayn srada i ksmdayer alan hmnn onarm ve tecdidleri esnasndamuhtemelen Nihdnin tarih msr yer alan ba takaldrlm ve zamanla tahrib olmu olacak ki, bu gn

hn Giryn gnderdii ve zerinde:

Hazret-i Monl-y Rmun hk-rh- devletiPertevi ems-i hidyet pertevinn perteviOkyasn rhna bu msr tarhdr

Gdi Bk mlkine derv Fash-i Mevlev

yazl ba ta bulunmaktadr. Yeniden tenzim edilen buiki mezarn evresine duvar ekilerek zerine:

eyh Glib Dede Hazretlerinin devr-i senev-yi irtihlinemsdif gnde baz erbb- cemiyyet tarafndanmedfen-i mbreki o gnde icr edilen ihtiflmnsebetiyle Fash ve Esrr Dedelerin bu makbereleride tecdd klnmdr. 27 Receb 1330 Cuma- 29 Haziran1328 yazl bir kitabe yerletirilmitir.

Gemite klarn niyazgh, sdklarn da snmayeri olan Fash Dedenin nurlu merkadleri bugn deMevlevhneye gelen kadirbilir kimseler tarafndanziyaret edilmektedir.

Fash Ahmed Dedenin hayat hakknda bilgi verenkaynaklarn hemen hepsinde ya isimleri verilmek, ya dagenel ifadelerle ata bulunulmak suretiyle eserlerindenbahsedilmitir.

Kaynaklarda verilen bilgilerin deerlendirilmesi ve

aratrmalarmz sonucunda: Trke Dvn, FarsaDvane, Mnet, Tenbk-nme, Mnzara-iGl Ml, Mnzara-i Rz u eb ve KalemMaklesi olmak zere nshalar tespit edilebilen yedi;kendisine ait olduu ifade edilmekle birlikte imdilikkaydyla- almalarmz esnasnda nshalarn tespitedemediimiz Husrev rn, Mahmd u Ayz veBehit-bd adl eseri vardr.

Bu eserlerin manzum, mensur, manzum-mensur karkolular, muhtevalar ve dilleri dikkate alndnda, FashDedenin kendisini iyi yetitirmi, pek ok sahada kalemoynatm veld bir ir ve mn olduunu sylemekmmkndr.

Yazd eserlerin manzum, mensur, manzum-mensurkark olular, muhtevalar ve dilleri dikkate alndndaFash Dedenin kendisini iyi yetitirmi veld bir air ve

mn olduunu sylemek mmkndr.

21


22/118

Hlya Kk, Do. Dr.Seluk niversitesi, lhiyat [email protected]

StaVdgr isa

{k.s.}StaVdgr isa

{k.s.}StaVdgr isa

{k.s.}

22


23/118

S

ultan Veledin insana bak tarz babasnn bak

tarzndan ok farkl deilse de, yorumlarndaksmen ayrlmaktadr. Ona gre yaratlm olan canllar nevdir: Melek, hayvan ve insan. Melekler tammenulv, hayvanlar bunun tam zdd bir ekilde kmilens, insanlar ise yars ulv yars sdir. S olanyars, ki vcdudur, ferdir (dnyevdir). Bu, hayvanlarngdlaryla beslenir ve onunla kimdir. Ulv olan yars,akl ve ardir (manevdir). Bu yar, meleklerin gdlarylabeslenir: Zikir gibi, kir gibi, ilim ve basret gibi. kil olaninsan, vcdun gdsn mtemdiyen azaltarak cnngdsn artrr. Bylece melek olan akl kendi cinsindenkuvvet bulur. Zarret olmadka uyku ve yemekle snrlolmaz. Zr onda nes hayvan ne kadar zayf derse,akl mele de o nisbette kuvvetlenir. Bu ekilde devamettii srece melekiyyet glib, hayvaniyet malb olur.Malb ise yok hkmndedir. nk itibr glibedir.nsanda hangi sfat glib olursa ona o isim verilir.

Sende eytnlik, rhnlik ve rahmnlik her demevcuttur.

Hangisinden madd isen, kymette o olursun

beytinin de belirttii gibi,2 bu hli kymette de hangisnan olacan belirler.

1 Bu makale, yazarn, Sultan Veledin ntih-Nmesi. Kpten SzanHarer ve Halka Alan lh Srlar, adl baslmak zere olan almasn-

dan kk bir kesittir..2 Sultan Veled, ntih-nme, ed. Muhammed Ali Haznedrlu, Tahran:ntirt- Ravzane, bhne-i Leyl, 1376 (ems), 142 / Sultan Veled,ntih-nme, tr. Hakk Erolu, SSAM, no. 103 (Buradan sonra Terc-me), 102 (Balk). Bu szleri kr. Konuk, Mesnev-i erf erhi, VII, 434;

Mevln Celleddn Rm, Fhi M Fh, haz. B. Firzanfer, Tahrn, 1342,77-78/tr. A. A. Konuk, haz. Seluk Eraydn, stanbul, 1994, 73-74.

Sultan Veled, insandaki bu melek ve hayvn hssalar

bzen nr ve zulmet olarak ifde eder. nsanda bu nrve zulmetten hangisi glib olursa o sfatlarla bilinir. Dahance de belirttii gibi, insanda zikir ve tat glib olursamelekler srasna girer. Yemek, uyumak gibi ehevt vedny glib olursa hayvanttan madd olur. Sevbar gelenler cennete, neslerine esr olanlar cehennemegirerler.

Mznda sevb ar gelenler, felh bulurlar. Hafgelenlerse neslerini zarara dar edenlerdir kicehennemde muhalled/dim kalrlar(el- Arf 7/8).3

Sultan Veled, bu zulmn ve nrn gleri tanmlarkenbazen farkl motier kullanr:

Sende hem eytan, hem Sleymn var. Yarn kfr, yarnimandr

Kurnda: Her ikisi de senin gnlndedir. Kfr de imanda senden ba gstermitir, der.

Her ikisi de ya ve ekmek gibi birbiri iindedir. Ya,ekmein iine ilemitir

derken4 eytan zulmetin, Hz. Sleyman da nrunsembol olarak sunmaktadr.

Sultan Velede gre, Allah yolunu taleb edenler (tlibler),bu yolda yryen insanlar (slikler) ve maksada erenler(vsllar) de nevdir. Bir ksm burada, yni dnydaiken istediklerine eremezler; istedikleri lmden sonra

hsl olur. Zr dny ekin ekme yeridir. Dnyda

3 Sultan Veled, ntih-nme (1376) 87 / (Tercme), 58 (Balk)4 Sultan Veled, Mesnev-i Veled Be Bahr-i Haff, Marf Be Velednme(buradan sonra btid-nme), haz. Cell Hm, Tahran, 1355/1936,319.

.

Sultan Veled, insandaki melek ve hayvn hssalarbzen nr ve zulmet olarak ifde eder. nsanda bu nrve zulmetten hangisi glib olursa o sfatlarla bilinir.

23


24/118

ektiklerinin mahsln hirette elbette alacaklardr.

Bunun delli: Zerre arlncada olsa hayr ileyen mkftn grr(ez-Zilzl99/7-8) yet-i kermesidir. kinci ksm, bu dnyda ikenistediklerine erenlerdir. Onlar burada hayr amellerininmkftn bulurlar. nc ksm da zten ervh/rhlarleminden bu dnyya kmil olarak gelmilerdir kikendi mlk ve velyetleri olan dnyy tema etsinler/seyretsinler, sliklerle tliblerin ilerini tanzm etsinler veonlara yardm eylesinler. Tlib olmayanlara da istidd vekbiliyetleri derecesinde iyilikleri dokunsun. Nitekim bahar,her aaca, her ota, kbiliyetlerine gre meyve ve yaprakbaheder. Allah Tal bunlar lemlere rahmet olarakgndermektedir.5

Sultan Velede gre, velyetin asl, Haktan haberdrolmaktr ve haberdr olan ya nebdir yda veldir: Okimseyi ki Cenb- Hak kendinden haberdr etti, ohabr/haberdr olan herkesten mmtz oldu, o onlarncinsinden deildir. O mmtz/sekin ahs, ya nebdirveya veldir.6 Veller, mminlerin vsllardr, yni Hakkaermi olanlardr. Zr, her ne kadar da btn mminler

Hakkn dostlar ise de Hakka vsl olmak asndanMminler ve tlibler [cennetteki makmlar asndan] nevdir. Bir ksm dnyda "Dnya,hiretin tarlasdr[hadsi]7 fehvsnca amel ve ibdetesay ederler/alrlar. Dnyda her kimin ibdeti dahaziyde ise hirette de onun lyk olduu makmyksektir.8

5 ntihnme (1376), 144/ (Tercme), 104 (Balk).6 ntihnme (1376), 10/ (Tercme), 4 (Balk).

7 Sehv, Meksdda: hyda zikredilmesine ramen ona (bir yerde)rastlayamadm demi, Aliyyul-Kr ise mansnn: Sizden kim hirettarlasn (kazancn) istiyorsa, onun tarlasn (kazancn) artrrzyetine [ur 42/20) dayanarak sahh olduunu sylemitir. Hkim desahh olduunu sylemitir: sml b. Muhammed el-Acln, Kefl-Haf, 2 c. , Beyrut, 1351 h. , I, 412.8 ntihnme (1376), 144/ (Tercme), 104 (Balk).

Sultan Veled, cennetteki makmlar anlatrken, srasyla

cennet ehli, ebdl, vsl olan vel (k), kutb tbirleriylekonuyu zh eder ve bu sraya gre cennettekimakmlarnn belirlendiini syler. Mminlerden bzlaribdetlerinin okluu ile cennete nil olmulardr. OnlarHak ile kimdirler. Kendilerine mevd olan her eyiburada pein olarak bulmular ve Hakkn kullarnnilerini tedbrde/idrede kulland letleri, yni vstalarolmulardr. Onlardan husle gelen her eyi Haktanbilmek lzmdr. Sultan Veled bu grlerini pederiMevlnnn Dvnndan ald bir beyitle teyd eder:

Evliy-i kirm kendilerinden fn ve Dost [Allah] ilebkdirler. uras gariptir ki onlar hem yokturlar, hemvardrlar.9

Sultan Veledin burada kulland metaforlarda kimyilminden de yardm alarak der ki: Mesel bir bakr paras,kimy vstasyla altna tahavvl ettii zaman yok olur,

nk meydanda bakr kalmamtr. Ayn zamanda vardrda. nk altn olarak mevcd bulunur. Evliyy bundandolay ebdl denilir. nk tebeddl etmektedirler.Bunlarla olan topluluk, Hakkn vekilleridir. Onlarnmakmna erenler, cennet ehlinin fevkindedir. Cennet ehlionlardan uzakta ve onlardan habersizdirler. Onlar cennetehlinin son pyesine ykselmilerdir. O, Hakk grmeve buluma mertebesidir. Bu makm, son makmdrve bunun fevkinde makm yoktur. Hallc- Mansr (v.309/921) burada , Byezid Bistm (v. 261/874),

ve demilerdir.

Dier evliy da bu makmda muhtelif ibrelerle bumelde szler sylemilerdir. Ve bunlarn cmlesi de Hak

9 Beyit, Mevlnnn Dvn- Kebrinde gemektedir (Bkz. I, 512; ekCan (haz. ), Dvn- Kebrden Semeler, stanbul, I, 97).

24


25/118

klar, hepsi de vsl ve kmillerdir. 10

Ndir olan bu muazzam makmn fevkinde/stndeHak Tal Hazretlerinin bir topluluu daha vardr kionlar, Sultan Velede gre ndirin ndirleridir. BunlarHakkn mklardr. Nasl alt basamaktaki cennetehli, vsl olan vellerin (klarn) makmndan uzakve mahcb/perdeli iseler, bu kmil vsllar da onlarnmakm ve mertebelerinden uzak ve mahcupturlar.Hak Tal Hazretleri gayretinden n onlar kimseyegstermemektedir. Nasl ki dnyda byk bir pdih,

kendisiyle mushib olan umer, vzer ve niblerininher birine derecelerine gre mevki verir ve her arzularnyerine getirir. Fakat bunlardan biri pdihtan, mkunu

10 ntihnme (1376), 10-12 / (Tercme), 4-6.

kendisine gstermesini ve beraber bulunmasn istese

ban tehlikeye sokar. Bundan anlalr ki Hak TalHazretleri havssn havss/sekinlerin sekini olanmklarn bu kmillere gstermekten saknr. nkbunlar da onlarn makm ve mertebelerinden uzaktrlar.11

Sultan Velede gre, yeryznde insanlar var olduka,veller de var olacaktr. Bu, Allahn tecelllerinin devamlolmas ile ilgilidir. Yerle gk var olduka veller de vardr:Zr lem, bir kimsenin hayt iin var olmutur. Nitekimbabas Mevln da buyurmulardr:

u kadar eyi dnemiyorsun ki eer pdih yoksa,bu pdih adr [da] ne oluyor?) O velyy-i vsl, sretleminden ekilince (son vel vefat edince) ve yerineoturacak kimse de kalmaynca, gkyz adrlarylazemn bistn drp, bkp kaldrrlar.12

Velyet mertebesine eren insann iki lemde de cn,Haktr. O, Hakkn tecelli ettii yer, hatta Ayn- Hak(Hakkn hakkati, Ona bitiik)tr. Artk onun grmesi,Hakkn grmesi gibi olur. Nitekim Cenb- Hak bir kudshadste: Benimle grr, benimle iitir. Ben dostlarmdanayr deilim buyurmutur. () bu demektir ki veliyibenim Ztmn mazhar bil. Onu gren, llerden(fnilerden) olmaz. O, bk kalr/kalc olur. nk bkyiele geirmitir. Cn arb ier. nk sksi/ikiyi sunan,yanndadr.13

11 ntihnme (1376), 10 / (Tercme), 5.12 ntihnme (1376), 224/ (Tercme), 167 (Balk).

13ntihnme(1376), 119, be. 2523-35/ (Tercme), 84, be. 2310-22.

25


26/118

Isa.. Turulnanerden

Sohbetler

26


27/118


28/118

tibriyle halfetullahtr. Ayyalk, krlik, akilik, katillik,

zanilik, hrszlk bunlar sfatlardr. Bu sfatlarndan tvbeeden kiiler tekrar li zattr. Zaten zt itibariyle lidir,nk Allah halfetullah insana vermitir. Tabi halfekelimesinin maalesef yeni Trkeletirilmeye alldzaman ardl deniliyor, halfe ardl deildir. Yani kronolojikolarak daha sonra gelen deildir. Halfe mstahlefin,yani kendisini halfe tayin edenin, halfe tayin ettiimevzuda ayndr. Onun iin Allah u zulcelalin sdeceilahlk, Tanrlk vasf tektir, dier btn esmalar insandavardr.

Hayri Aknc: Bu itibarla, yani Esm-l Husnya ayineolmas itibari ile insan

mer Turul naner: Sdece yine olmas deilmazhardr ayn zamanda.

Hayri Aknc: Oradan bir de tabi Efendimizaleyhisselatu vesselama yol gidiyor ama onu ayr birzamanda ele alalrz inaAllah

mer Turul naner: Kinatn zptesi o. te eyh

Glib Hazretlerinin Hoa bak ztna, kim zbde-ilemsin sen demesindeki nokta budur. Ztna diyorbakn, kendine demiyor. Sonra, insann kendi nedir?Maalesef zellikle materyalizm rzgarlarnn etkisiylebiz insan bu sa telinden ayak trnana kadar bu kalbadklm, bu kalpla snrl yani beden hapsine mahkmbu ekil olarak gryoruz.

Hayri Aknc: Grnen, madd, cismni lemde igalettii yer itibariyle.

mer Turul naner: Be duyuyla alglanan maddegibi; tutulur, koklanr, tadlr, grlr, duyulur. Ve lmkorkusu bu bedenin grecei zararlarla anlatlyor. Kabirazabnda akrepler, yanlar yiyecek, benim canm, sinirimyok ki o zaman akrep yese ne olur, yan yese ne olur

Hayri Aknc: Veya karanlk bir yere girilecek korkusu

gibi

mer Turul naner: Niye karanlk? Uyuduumzamanda da karanlk farknda mym? Ama HazretiPeygamberin Kabir ya cennet bahelerinden bir bahedir,ya cehennem ukurlarndan bir ukurdur demesindeki,buyurmasndaki mny anlayanmz ka tane? Btnmesele bu. Ben yani kii beden deildir. Ben mi bedenim,beden mi benim

Hayri Aknc: Hep denir ya ben diyen ruhtur manasbelki.

mer Turul naner: O ben zaten iyi bir sz deildirzellikle

Hayri Aknc: Evet, ene - enaniyet noktasna dorugidiyor.

mer Turul naner: Benlik, o iyi birey deil o ayrmesele, fakat yine de bir nfs tekili yani nefs olarak ben

varm. Mutlak mnda yokum ama nisb mnda varm.Yani bir sacid, bir mescud var, bir abid bir mabud var, birkul bir Rab var elbette var ama Onun varl kendinde,benim varlm Ondan.

Hayri Aknc: Kayyumiyet srr.

mer Turul naner: Kayyumiyet bende de var.Brakn kendi yavrunuzu, bir ufak ocuk sokakta ayatakld dmek zereyken bir hzl adm attnz kolundan,koltukaltndan yakaladnz drmediniz tuttunuz o

ocuu, ite o ocua ne yaptnz siz; kayrdnz. tebuyrun kayyumiyet. Ama kayyum-u mutlak Allah uZlcelldir. Sizin kayyumluunuz o ocuun dmesininleyecek gayret ile snrl. Peki, Bana ne dediinizzaman, Allahn size vermi olduu halfetullah sfatnn

Makam- abdiyyeti bilmek lazm ve Allahn velileri,dostlar insandandr, melekten deildir, baka bireydendeildir. Dolays ile Allahn kendisine dost edindii insan

cinsi, dier sfatlar da hiz olsa hazret-i insandr.

28


29/118

gerei olan esmay kullanmadnz iin meslsnz.Bana ne yok. nk insanlar ya dinde kardetir yayaradlta etir. Hazret-i mer radiallahu anh efendimizidnelim; katil mer olarak gitti, Hazret-i mer olarakdnd Huzur-u Rislet-Penh'de.

Hayri Aknc: Bu hli dntren neydi?

mer Turul naner: Ne farketti? Yine efendim uzunayakn orta boylu, zayf, iri kemikli, yapl, asabi durulumerde bir deiiklik yok Ama o asabi duru katil

merden Hazret-i mere dntnde, Hz. Ebubekirefendimizin ifadesiyle, Onun o celali size adalet olarakintikl eder haline dnt.

Hayri Aknc: Hakka sebata dnyor deil mi?

mer Turul naner: nk, buzenillh,hubbenlillhtr. Kzdmza da nefsimiz iin deil Allahiin kzacaz, sevdiimizi de nefsimiz iin deil Allah iinseveceiz. Bu halfetullah olma meselesinde ok ihmaledilmi bir bilgi iindeyiz. Halfetullah ok nemli. Btn

esmaya sahip ve mazhar olmas ok nemli; Rezzkismi eri. Hani kara gecede kara tan stnde karakarncasndan vazgemeyen Allah onun rzkn verir veRzk- mutlak Allah u Zlcelldir, ama bana da kuluolarak... Mesela nikhm altndakinin ve yavrularmn

ve ana-babamn rzkn temin etmek grevi yklemi.O zaman ben bakmakla ykml olduum kimselerinrezzkym. Ne kadar? Kendim kadar, yani nisbi. Sizkendiniz kadar, Allahn yeryzndeki btn kullardakendileri kadar Ama bunun hakiki msebbibi ve Rezzk-lem Allah u Zlcell. Dolays ile esma-i hsnanntanmas ve mazhar olunmas ok nemli, halfetullaholunmas ok nemli. Hereyi sizin iin yarattm, siziKendim iin yarattm szn iyi anlamak lazm.

Hayri Aknc: Tannmak ve bilinmek zere

mer Turul naner: Tabi, makam- abdiyyeti bilmeklazm ve Allahn velileri, dostlar insandandr, melektendeildir baka bireyden deildir. Dolays ile Allahnkendisine dost edindii insan cinsi, dier sfatlar da hizolsa hazret-i insandr.

Hayri Aknc: Sohbetin bu noktasnda bizi geri gtrrm bilmiyorum, insan deyince kitaplara baktnzdainsan kelimesinin kkeni itibariyle nisyan ve nsiyetkelimeleriyle hatrlatlyor veya balant kuruluyor.

Aslnda bu ikisi bir bakma insann iki ynn de ifadeediyor diyebilir miyiz?

mer Turul naner: Gayet tabi ikisi de yanl deil.te demin arzettiim tarierdeki noksanlklar insan

FOTORAF: HALL BRAHM DOAN

29


30/118

sapkla gtrr derken, insan kelimesinin kk olarak

kabul edilen nsiyeti yani Allah ile yaknl veya nisyanyani Allah unutmay, biri sdece mutlaktr, biri sdecemutlaktr dendiinde ikisi de sapktr. Birletiinde vebelli oranlarda, belli hadiselere gre kullanldnda doruolur. Nisyan malm unutmak demek, biz ruh halindeyken-yani yaratlmln evreleri var ya o evrelerin biri ruhhali- ruh halindeyken btn yaratlmlar malm bezm-ielest meselesi, toplandk Cenb- Allah sordu Ben sizinRabbiniz deil miyim, men sualdir, ok enteresandr.

Hayri Aknc: Elest'biRabbikm

mer Turul naner: Orada bir takm incelikler vardr,tercmelerle bu incelikler anlatlmaz. Yani ben sdecetercmeyi okuyaym, anlayaym olmaz ve tercmezerine de hkm bina edildii zaman bu i anlalmaz.Orada ki hususa ancak u kadar dikkat ekelim; mensualdir yani olumsuz sualdir, cevap olumludur.

Hayri Aknc: Neam deil bel

mer Turul naner: Evet, ok enteresandr o.Arapa bilmekte buna yetmez. Eer Arapa bilen herkesKuran dilinden anlasayd, Arabistandaki milyonlarcagayrmslim bulunmazd. Yani sdece Kuran okuyaym,greneyim anadilinden bile olsa olmaz. Anatomikitab okuyup, doktor olmann mmkn olmadgibidir. imdi pek moda ya ben Kuran okurum dinimigrenirim. renemezsin. Namazn ka rekat olduunubile renemezsin nk yazmyor. Rknun eilmekolduunu, secdenin ba yere koymak olduunurenemezsin nk yle bir tarif yok. Secde et diyor

Allah, Rk et diyor. Rk kelimesinde zaten eilmekvardr, fakat ne kadar eilmek? Ba yere koymak, nekadar koymak, burun deecek mi? Dolays ile yleanatomi kitab okuyaym, ben doktor olaym, olamazsn.Kuran- Kermi okuyaym din lmi olaym ile brak din

lmi olmay normal mkelleyetini dahi kii yerine

getiremez. Veya Trkiye Cumhuriyeti anayasasnokuyaym, Trkiyenin hukuk sistemini anlayaym,anlayamazsn. Bir dileke dahi yazamazsn, nkdileke ekil artna tabidir. O ekil art anayasayaaykr deildir ama anayasayada ekil art yazmaz;daval, davac, adres olsun aklama yazmaz. Ama byledileke yazlmazsa da mahkeme kabul etmez. Dolays ilebyle Kuran- Kermin tercmelerinden hkm retmekfevkalde yanltr. nsann Cenb- Hakkn Ben sizinRabbiniz deil miyim hitabna verdii Evet, Rabbimizsin-tabi bu tercme yanl, onu syleyeyim, tercmeedilemez bu, ok uzun konumak lazm- bunu unutupnefsimi Rabbim haline getirirsem nisyandan dolay insan;ama bana hitab etti, beni muhatab kabul etti ruh halindebile olsam bana hilafet verdi, bana esmasn verdi, diyeOnunla nsiyetimi yani yaknlm hatrlarsam o zamanda insan olurum. Hangisi makbul o ayr mesele BuResl-i Kibriy Aleyhisselt Efendimizin ber ve nezrolmas gibidir; mmine mjdeci, kabahat yapana ikazedicidir. nsanda nefsini Rabbi haline getirdii zamannisyana dmtr, cahildir, nankrdr. yle Efendimiz

Ya Rabb benim mmetim acizdir. Ne olur onlar aet,beni aet byle konuurlarken, yani niyz da bulunurkenRabbine, Hep byle sylyorsun ey Habbim ama hiasiliklerinden, Beni unutmalarndan, nefse uymalarndanbahsetmiyorsun buyurduunda, Ya Rabb onlar zatenbiliyorsun, Sen onlarn acizliklerine bakver diyor. BuAllahn huyu aynen insanlarda da vardr. Yalvarana,kabahatli bile olsa naz edene, niyz edene, snanacevap vermeyene ne derler? Gaddar derler. Aedeneaferin derler. Kii halfetullah olduu iin Allahn ahlkile ahlklanmaldr, salvat okumakta buna dhildir. nsan

olmann gereklerinden biri salvat okumaktr.

* Bu sylei Dost TV'de Hayri Aknc'nn sunduu ve . Turul

naner'in konuk olduu "Gnl kliminde" adl program'dan deifre

edilmitir.

Kii halfetullah olduu iin Allahn ahlk ileahlklanmaldr, salvat okumakta buna dhildir. nsanolmann gereklerinden biri salvat okumaktr.

30


31/118

Bize ne irs- peder,ne servet ne cah kalmtr,ur- hikmete karbir eyvallah kalmtr

Sultan Veled

31


32/118

H. Mv

Sm

H. Mv

Sm

H. Mv

Sm

H. Mv

Sm Sezai Kk

32


33/118

Mevln ile tannan ve Mevln'nn vefatndan sonra

onun adna tesis edilen Mevlevliin tamamentarikat yinine alem olan sem'; aslnda Arapa sem'kknden sama' ve sima' gibi mastar ve isim oluplgatte; dinlemek, iitmek, kulak vermek, iitilen sz, iyihret ve iyi anlma gibi anlamlara gelir. Terim olarakise; msik namelerini dinlemeye, dinlerken vecde gelipharekette bulunmaya, kendinden gemeye, oynaypraksetmeye, tasavvuf ehlinin cezbe haliyle ayaktazikretmelerine verilen isim olmutur.

Mslmanlar arasnda msik ve raksn hell yahutharam olduuna dair tartmalar, daha slam'n ilkdevirleri itibariyle ortaya km, bazlar msik veraks mekruh hatta haram, bazlar ise; insan msikve sem'ya sevk eden sebepler ile bunlarn insandauyandrd hislerin mahiyetine gre mubah saymlardr.Bu iki sanatn bir araya gelmesiyle zuhur eden sem'da, kimilerine gre mekruh veya haram, kimilerine grede mubah kabul edilmitir. Bu sebeple sem"n leh veyaaleyhinde bir ok szler sylenmitir. Sem' evliya veklar nezdinde hell, tarikatla alakas olmayan ulema

nazarnda ise haram kabul edilmitir.

Sem' mekruh veya haram sayanlar, onu Kur'n-Kerm'de olduka sk geen la'b ve lahv (oyun veelence) olarak kabul etmi ve hkmlerini buna grevermilerdir.

Sfler ise Tasavvuf tarihinin ilk devrinden itibarensem', vecdi, msik ve iir dinlerken kalkp hareketetmeyi, raks mubah grmlerdir. Cneyd-i Badad(. 297/909) sem' iin, zaman, mekan ve ihvann art

olduunu sylemi ve;

"Fukaraya yerde rahmet iner:

Birincisi sem'da; nk onlar, sesi Hak'tan duyarlar vevecdle ayaa kalkarlar.

kincisi, ilm konumalarda; nk onlar ancak hakikati

sylerler.ncs ise; yemek yerlerken. nk onlar, ancakihtiya hallerinde yemek yerler"

demitir. En nemli tasavvuf klasiklerinden biri olan el-Lum'n melli Ebu Nasr Serrc et-Ts, eserinde sem'konusuna yer vermi ve burada sem'n mubah olduunadair bir ok sfnin szlerinden alntlar yapmtr.Ts; sem' gzel sesi iitmekle hasl olan vecd haliolarak grmekte ve; "Allah Tel Kur'n'da, "Seslerin

en irkini eek sesidir" (Lukmn, 19) ayetiyle irkinsesi zemmederken, bir bakma gzel sesi vmektedir"demektedir.

Yahya b. Muaz der ki; "Gzel ses, iinde Allah sevgisiyleyanan kalbe Allah'tan bir esintidir."

Bundr b. Hseyin ise sem'nn mubah olduunu yleizah etmitir: "Gzel ses tesir icra eden bir hikmettir.Yumuak eds ile etkili bir alettir. Byle bir gzel ses,Azz ve Alm olan Allah'n takdiridir."

Ebu Yakub Nehrecr sem', insan yakarak i alemineynelten bir haldir diye tarif etmitir.Din ulemas vesfler arasnda uzun yllar devam edip giden birmnakaa konusu olan bu mesele, nihayet mam Gazl(. 505/1111) tarafndan geni bir ekilde ele alnmtr.

hyu Ulmu'd-dn adl mehur eserinin bir blmndeKitb's-sem' bal ile konuyu ele alan Gazl, buradaksaca; sem'n insan ruhu zerindeki tesirlerindenbahsettikten sonra, onun kalpte vecd denilen bir halvcuda getirdiini, vecdin de vcudun azalarn harekete

geirdiini, bu hareketin bazen ritimli bazen ritimsizolduunu, bunlardan birincisine tesvig ve raks, ikincisineise idtirb denildiini ifade ettikten sonra, sem'nharam olduuna dair kirleri nakletmektedir. Daha sonrasem'n mbahl hususunu tartmakta ve bu konuya

Sem, Arapa sem' kknden sama' ve sima'gibi mastar ve isim olup, lgatte dinlemek, iitmek,kulak vermek, iitilen sz, iyi hret ve iyi anlma gibi

anlamlara gelir.

33


34/118

dair muteber hadis kitaplarndan ve sf szlerinden

deliller arzetmektedir. Neticede sem'n, vecd halindekiinsanlarn hareketleri olduunu ifade etmektedir.

Gazl ncesi ve sonra dahil olmak zere dierMslmanlara gre daha hassas bir yaratla sahip olansfler, iir, msik ve raks gibi dorudan doruya insanruhuna tesir eden hususlarn temsilcileri olmulardr.Tasavvuf tarihine gz atldnda grlr ki, istisnaszbtn tarikatlar sem'nn insan Allah'a yaklatran veykselten bir zellii bulunduunu kabul etmilerdir.Bu bakmdan Rifalik, Kadirlik, Halvetlik, Kbrevlik,Mevlevlik ve Naklik arasnda bir fark olmamtr. Ancakilk zamanlarda Melmetlik daha sonra ise Nakliksem'n insan Allah'a yaklatran zelliini kabuletmekle birlikte, bu hususa kendi seyr u slk sistemleriiinde yer vermemilerdir.

Sem', hicri V. asrn ilk yarsnda byk bir hretenail olmu olan Ebu Said Ebu'l-Hayr (. 440/1049) veondan yaklak iki asr sonra gelen Mevln CelaleddinRm zamannda din vecd halinde yaplan yar-din

bir ziyafet eklini almtr. Solerin msik eliindeyaptklar sem' sk sk tekrar etmelerini arzulayanlar,dervilere ziyafetler tertip etmilerdir. Kaynaklarda butr ziyafetli sem' trenlerine en ok Ebu Said Ebu'l-Hayrdneminde rastlansa da, Mevln'nn sem'a verdiiehemmiyet neticesinde, Mevln ile birlikte bu adetinnceki mevcudiyeti tamamyla unutulup her ynylesem' Mevln'ya mledilmitir. Bunda Mevln'nnsem' vermi olduu ehemmiyet ile, ondan sonra gelenMevlevlerin bu yini muntazam hale getirmeleri demhim bir rol oynamtr. Aslnda Mevln kendinden

nceki sflere gre sem' konusunda hibir yenilikyapmamtr. Mevln, kendisinden nceki sflerceeitli ekillerde ifade edilen kir ve inanlar kendisinehas bir slupla ifade etmekten ibaret olmutur.

Sem' ibadet haline getiren Mevln'nn ems-i Tebriz

ile bulutuktan sonra sem' etmeye balad nakledilir.Mevln'nn yannda krk yla yakn bir sre bulunduunueseri Risle-i Sipahsalar'da ifade eden Ahmed b. FeridunSipahsalar, Mevln'nn ems-i Tebriz ile mlakatndannce sem' etmediini, ems'in talebi zerinesem' etmeye baladn ve bunu lnceye kadarbrakmadn, onu yol (tark) ve yin haline getirdiininakleder.

Sultan Veled ise btidnme isimli eserinde, Mevln'nnems ile tantktan ve ayrldktan sonra, gece gndzbarp ararak sem' ettiini, yerlerde dnerekraksettiini, mutriblere altn ve gm verdiini, nihayetalp sylemekten kavllarda takat kalmadn vebtn ehir halknn ona uyarak sem'ya dhil olduunukaydetmektedir.

Gece-gndz, sem'a dt; yeryznde gk gibi dnpdurmadayd,

Sesi, alay Ar'a ad; feryadn byk de duydu, kkde,

Gm, altn alp syleyenlere vermekte, neyi varsahepsini onlara sap dkmekteydi,

Bir soluk bile sem' etmeden durmamakta, gece-gndz, bir soluk bile dinlenmemekteydi,

Bir derecede ki, nedeler syleyenlerden hibirikalmamt ki sylemekten dilsiz, sessiz bir hledmesin,

Hepsinin de sylemekten dilleri-damaklar kurumutu;hepsi de paradan-puldan bezmiti,

Hepsi bitmi, hastalanmt; arapsz mahmurlamthepsi,

Mahmurluklar araptan olsayd, elbette gene ar-duruarapla aylrlard,

Fakat sylemekten, alp armaktan yorulmular,

En nemli tasavvuf klasiklerinden biri olan el-Lumnmelli Ebu Nasr Serrc et-Ts, sem gzel sesiiitmekle hasl olan vecd hali olarak grmekte ve;

Allah Tel Kurnda, Seslerin en irkini eek sesidir(Lukmn, 19) ayetiyle irkin sesi zemmederken, birbakma gzel sesi vmektedir demektedir.

34


35/118

feryd edip uykusuz kalmaktan perperan olmulard,

Eziyetten hepsinin de can dudana gelmiti; gnl ateiolmakszn hepsi de zahmetle pimiti.

(btidnme, 1130)

Byle derde deva olamaz; meer ki Allah yardm ede,

ehri bir grltdr, kaplamt, ehir de nedir ki? Ogrltyle zaman da dolmutu, mekn da,

Bylesine bir kutup, bylesine bir slm ms ki ikilemde de onun gibi bir eyh, bir imam yoktu;

Delicesine cokunluklar ediyor, kimi gizli, kimi apakcoup kpryordu,

Halk, onun yznden eriattan, dinden olmu, herkesaka rehin olup gitmiti,

Hafzlarn hepsi, iir okumaya balamt; hepsi de alparanlara kouyordu,

htiyar, gen, herkes sema'a dmt; sevgi burkna

binmiti,

Virdleri beyitti, gazeldi artk; bundan zge ne namazlarkalmt, ne ibdetleri,

Yollar - yordamlar klk olmutu; onlarca aktanbaka her ey samayd artk,

Yollarnda ne kfr vard, ne slm; Tebrizli ems,padiahlar padiah olmutu.

(btidnme, 1140)

Mevln'nn sem' hakknda en geni malumat yineMevln dneminde yaam olan Ahmet Ek'nin

Menkbu'l-rin isimli eserinde bulunmaktadr.

Ek'nin naklettiklerine gre: hoa giden veya manalbir ses Mevln'y sem' ettirmeye k gelirdi. Sokakta,pazarda, Meram mescidinde, Ilca'da, deirmende, Konyameydannda Mevln sem' ederdi.

Ek eserinde Mevln'nn Sem'n ikiye taksimetmektedir:

1. Mevln'nn Mnferit Sem'

2. Toplu Olarak Yaplan Sem'

1. Mevln'nn Mnferit Sem'

Mevln, ems-i Tebriz'nin 642/1245 senesindeortadan kaybolmasyla birlikte, mderris elbisesinikarp, dervi klahn ve elbisesini giymi ve rebab althaneli hale getirmelerini emrederek sem'ya balamtr.Mevln sem' esnasnda ayn zamanda iirler sylemi,syledii iirlerin etkisiyle vecd iinde raksetmitir. Hatta

Mesnev'nin baz beyitlerini syledii esnada, kavvlleralp tegannde bulunmu, o da heyecanla naralar ataraksem' etmitir.

Ak, pek gizlidir ama aknl meydanda. .. Padiahlarn

35


36/118

canlar bile ona hasret ekmektedir.

Ak dini, ak mezhebi, yetmi iki eriatta da dardr.Padiahlarn tahtlar, aka kar alelade bir tahtaparasndan ibarettir.

Ak algcs, sem' vaktinde unu alar: Kulluk birbadr, efendilik ba ars

u halde ak nedir? Yokluk deryas! Akim aya, oradakrktr! Kulluk da malm sultanlk da... klk bu ikiperdeden gizli!

(Mesnev, III, 4720)

Mevln'ya tabi olan mrdleri de ayn ekilde sem'etmi, kavvller sustuktan sonra Mevln bir keyeekilmi, etrafnda bulunanlara gzlerindeki Hakk nurunuseyretmelerini sylemitir.

Mevln sem' esnasnda byk bir vecd iinde, hereyde Allah' grdn sylyor, evkinden, neesindensabahtan gece yarlarna kadar sem' ediyor, bazen busre bir haay ayordu. Bir defasnda Ilgn'da krk gnsem'a devam etmitir. Bazen ise uzun mddet sem'da

kaldnda mrdleri durmas iin ricada bulunmulardr.

klardan kap uzaklaan o hurinin akndan ahederim!

Akn ldrnde, yepyeni bir hayat, bir dirilik vardr;hastalk bile, onun yznden bir shhat, bir salkolmutur'.

Aklma; "Ey aklm; neredesin? Seni bulamyorum'." diyesordum! Akl dedi ki: "Ben, sana artk yol gsterecekdeilim; senin dnyaya olan ballm koparmak, senisarho edip ak yoluna drmek iin arap oldum! Bu

yzden, benim zmle hi bir ilgim kalmad!

Cann yak, kln srme et, gzne ek de, o cansrmesi yznden, artk, iki dnyada da krlk kalmasn,her eyi aka gr!

Cansz canlar, sem 'a girsinler, canlansnlar da, ezel

balnn etrafnda arlar gibi dnp dursunlar!ems-i Tebrz hazretleri de, Allah'n kudreti ile, btnkrlm kalpleri tamir etsin!"

(Mesnev,VI, 2924)

Ek'nin naklettiine gre; Mevln bazen sem' iindavet edildii evlere icabet eder, btn mrdlerini evealdktan sonra ieri girer, bazen de medreseye yalnayak sem' ederek gider, medresede sem'a devameder, bu sem'a Sivas Kads zzeddin gibi dostlarn da

sem' ederek gider odasndan alarak davet eder, onlarlaberaber sem' ederdi.

Cihan padiahnn, bizim o canlara can katanpadiahmzn devletinde oynayn, raks edin, ey Arier, eysfler, sem'

(Dvn- Kebr,I,31)

Sem' esnasnda sem' edenlere srtn evirmeyisaygszlk kabul eder, sem' esnasnda suallere cevapverir, fetva isteyenlere fetva yazard. Kendisine takdimedilen heyecanl konumalar veya gzel glleri sem'avesile kabul ederek, kalkar, naralar atarak sem'a girer,sem' esnasnda gyendelere ve halka bahiler datr,sem' esnasnda sem' edenlerin kendisine arpmalarnbazen ho grr bazen onlara kzard.

Yine baz zamanlar sabah dostlarnn yanna gelmesiylekavvllere almaya balamalarn syler, sem'a balar,sem' esnasnda mest olduu vakit salavatlar getirir,sem' esnasnda gyendelere cebinden kard paralar

deerinin zerine atmak suretiyle bahite bulunur,sem'dan sonra gsn odurtur, zaman zaman fazlasem'dan hastaland da olurdu.

Sem' Hakk ak ile diri olan kiilerin canlarna rahatlk

Tasavvuf tarihine gz atldnda, istisnasz btntarikatlarn semn insan Allaha yaklatran veykselten bir zellii bulunduunu kabul etmilerdir.

36


37/118


38/118

alr, uykudan uyanr. Bu sarslla beden, darlktan

kurtulur, geniler, huzura kavuur.Bedende tuhaf, grlmemi bir tatllk balar. Neysesinden, mutribin, algcnn dudaklarndan dile,damaa ho, manev zevkler gelir.

Dikkatle bak da gr, u anda sema edenlerin ayaklaraltnda binlerce gam akrebi ezilmede, krlp lmede.Binlerce ferahlk ve nee hali aramzda kadehsizdolamada, bize mna arab sunmadadr.

Her taraan bir Yakub, kararsz bir halde, neeyle kalkar,srar. nk, burnuna Yusuf un gmleinin kokusu

gelmededir.Canmz da; "Ona ruhumdan ruh frlmtr" srryladirilmitir. Bu ruh frln, yemeye, imeyebenzetmek doru deildir. nk, bunun bedenle ilgisiyoktur.

Mademki btn yaratlm varlklar, surun frlmesiylehar olacaklar, surun frlmesinin zevkiyle lleruykularndan uyanacaklar, srayp kalkacaklardr; sen de"ney"in feryadyla uyan, kalk, kendine gel!

Sem' musiksinin tesirine kaplmayan, dnp, buz

kesilen, lp yok olanlardan da aa olan kiinin toprakbana olsun! nk o, gerek bir insan deildir. Gezipdolasan bir ldr.

Sem 'in kadehsiz verilen bu helal arabn ien beden,bu arapla mest olan gnl, ayrlk ateinde kavrulur,pier, tam olgunlar.

Gayb aleminin gzellii, sze smaz, anlatlamaz,vlemez. Onu grebilmek iin dn olarak binlerce gzal, binlerce gz!

Senin iinde yle parlak bir ay vardr ki, gkyzndeki

gne bile ona; "Ben sana kulum, kleyim" diye seslenipduruyor.

(Dvn- Kebr, IV, 1734)

2. Toplu Olarak Yaplan Sem'

Tasavvuf gelenei iinde balangtan beri varolagelensem', Mevln ile yaygnlk kazanm, Mevlndevrinde byk bir rabete mazhar olmu ve devrinileri gelenlerinin, bir nev yar din elence ziyafeti halinialmtr. Toplu halde icra edilen sem' yinleri bazenMevln'nn medresesinde, Hsameddin elebi'ninevinde ve banda, bazen de devrin ileri gelenlerininevlerinde veya Sadreddin Konev'nin medresesinde tertipedilmitir.

Balangta sem' zamanlar Mevln'nn vecde gelianlarna bal olduu grlmektedir. Onun herhangi birheyecan uyandran hali, bir sz veya nktesi veyahutbir kerameti bata kendisi olmak zer toplu halde sem'yininin yaplmasna vesile oluyordu.

Biz, savata yzmze kalkan tutmayz! Yani, biz klar,nesle savarken korkmadan, kahramanca savarz!

Sem' ederken de kendimizden geeriz ne neyden, ne dedeen haberimiz olur!

Biz, zaten, Hakk'n ak ile yok olmuuz, aknn ayaklaraltna serilmiiz.

Biz, kat kat akz; biz kel deiliz, biz sar da deiliz!..

(Mesnev, VI, 2942)

Bazen Mevln'ya ak bir gencin Mevln'yabalanmas iin bu gencin babas tarafndan, ticarettedaima zarar eden bir tacirin bir daha zarar etmemesiiin, Sultan ve Munddin Pervane gibi ileri gelen devletricali, Mevln'nn kerametlerine mlki olan halktan biri,

devrin devlet ricalinin hanmlar, tacirler veya Mevln'yseven halktan bir kadn tarafndan Mevln'nn da itirakettii sem' meclisleri tertip edildii grlmektedir. AyrcaMevln dnlerde ve snnet merasimlerinde, ilerigelenlerin itirak ettii medresede, kendi mrdlerinin

38


39/118

de muhtelif vesilelerle tertip ettikleri toplu sem'merasimlerine itirak etmitir.

Bazen felek gibi dnerim, bazen melek gibi uarm.

Dnm de, oynaym da Hakk iindir.

Ben O'nunum, O'nunla ortak olmu deilim ama..

O gzellik madeni beni grd, satn ald.

Ben de o yzden byle sevimliyim.

Can ormannda gerekten de bir iman arslan var. Benimphe daarcm muhakkak o yrtt.

Padiahm, hkme raz olan bir gn kad (hakim) yapar.

(Mesnev, III, 1549)

Bu tr sem' meclislerinde nce Kur'n okunup, sonrasem' icra edilip daha sonra da yemekler yenildiinedair rivayetler mevcuttur. Mevcut kaytlarda sem'

Sem, hicri V. asrn ilk yarsnda byk bir hrete nailolmu olan Ebu Said Ebul-Hayr ve ondan yaklak ikiasr sonra gelen Mevln Celaleddin Rm zamannda

din vecd halinde yaplan yar-din bir ziyafet eklinialmtr. Solerin msik eliinde yaptklar sem sksk tekrar etmelerini arzulayanlar, dervilere ziyafetlertertip etmilerdir.

39


40/118

merasimine kimlerin katldna dair de bilgiler

bulunmaktadr. Bu tr toplu sem' merasimlerinde;mutrbn, semzenler ve seyirciler olmak zere grupbulunmaktadr. Mutrbn grubunda en ok ad geenler;kavvller, gyendeler ve neyzenlerdir. Bunlardan bakabu grupta ad geenler; defiler ve rebab mek edenlerdir.Sem' yaplan yer birden fazla insann beraberce sem'yapabilecei genilikte olduu gibi gyendeler iindeykseke bir yer (taht) bulunduu Ek'nin kaytlardananlalmaktadr. Toplu sem' merasimleri de, gndzbalayp gece yarlarna hatta sabahlara kadar devamettii, hatta gece yaplan sem'lara katlanlarnyanlarnda mumlar gtrd de aktarlmaktadr. Ekeserinde, sem'dan sonra yenen yemeklere merasimeitirak eden herkesin katldn ve bu yemeklerde, pilav,helva ve hutbn ikram edildiini nakletmektedir.

Sem'nn Son Halini Almas

Mevlevliin en nemli esas sem'dr. Yukarda izahedilmeye alld gibi Mevln zamannda sem',bir dost toplants, bir yemek meclisi evvelinde veya

sonunda, kulaa gelen ho ve manal bir ses veyaheyecanl bir hadise neticesinde ortaya kan vecdhali idi. Bu dnem sem' yinlerinde; sem' yapanMevlevler, sem'da srar, ayak vurur, kol aar, vecdisebebiyle birini kucaklar, halk sem'ya tevik ederdi.Bu devirlerde muhtelif hadiselerin tesirleri ile sem'nnyannda, bir msik heyetinin de refakati ile toplu haldeve ou zamanda tesadfe bal sem' da yaplrd.Kaynaklarda bu ekilde icra edilen sem'nn teferruatnarastlanmaz. Ancak baz kaytlardan bilhassa Mevln'nnmedresesinde yaplan sem'da msik heyetine ayrlan

ykseke bir yer bulunduu Mevln'nn tamamenerkeklerden mteekkil olan bu heyetin nnde sem'ettii gibi kadnlardan da mteekkil bir msik heyetininnnde sem' ettii olmutur. Yine sem'nn sonrakieklinde grlen selam verme adetinin izlerine de

rastlanmaktadr.

Mevln zamannda ve onu takip eden devirde dahanceleri sem' adabndan saylan "zaman, mekan veihvan"a ok defa ehemmiyet verilmedii grlmektedir.Mevln'nn vefatndan sonra hale Hsameddin elebitarafndan Cuma namazn mteakip, Kur'n okunduktansonra, toplu bir halde sem' yaplmas bir gelenek halinegetirildi. Bununla beraber belirli bir zaman ve mekanabal kalmakszn, muhtelif vesileler ile sem' yapldda anlalmaktadr.

Sem'nn bilhassa Mevlev tekkelerinde db ve erknariyet edilerek bir yin halinde icra edildiinin hangitarihte balad bilinmemektedir.

Veled elebi, Ulu Arif elebi, Emir bid elebi dnemleri,nihayet Pr dil elebi (864/1460) zamanna kadarsem' yukarda verilen anlay zere tertip edilmitir.Kaynaklar, sem' yin ve erkannn son eklini Pr dilelebi zamannda aldn bildirir.

Bu sebeptendir ki, dil elebi'ye Mevlev tarikatna bukatksndan dolay "Pr" lakab verilmitir. Yani XV. Asrdanitibaren sem'nn belirli bir erkan zerine tertiplenmesisebebiyle sem' meclisleri, tekke haricinde Mevlndneminde olduu gibi dzensiz eklinden, tekke iinealnarak, "mukabele" ismiyle trenletirilmitir. Sem' butarihten itibaren Pr dil elebi zamannda belirli esaslarabalanan ve bugn de olduu gibi btn Mevlevtekkelerinde icra edilmeye balanmtr ki her yerdeve her tekkede ayn ekilde icra edilmesini de elebilikmakam temin etmitir.

Bu yine mukabele adnn verilmesine sebep de, yininbir paras saylan "devr-i Veledi"de yine katlanlarnbirbirine doru "ba kesip" karlarndakine bakmalardr.nceleri bilhassa stanbul tekkelerinde mukabele

Mevln zamannda sem, bir dost toplants, biryemek meclisi evvelinde veya sonunda, kulaa gelenho ve mnl bir ses veya heyecanl bir hadise

neticesinde ortaya kan vecd hali idi.

40


41/118

zamanlan vecdin geliine, bir heyecann

zuhuruna bal olduu halde sonralar bazsebepler ile tekkelerin her birinde haann birveya birka gnnde icra edilmeye balanmtr.stanbul'un dndaki tekkelerde ise zelzamanlar dnda Cuma namazndan sonra yinicra ediliyordu.

Sem' trenlerinin tekkelerde icra edilmeyebalamasyla tekkelerde semahaneler inaedilmi, buralarda belirli zamanlarda yaplansem' trenlerini izlemek zere zellikle bykehirlerdeki Mevlevhnelere halktan ve devleterknndan gelenler oalmtr.

KAYNAKLAR:

Abdlbaki Glpnarl, Mevln'dan Sonra Mevlevlik, stanbul1983.

Abdlbaki Glpnarl, Mevlevlik db ve Erkn, nklap veAka Yay., stanbul 1963.

Ahmet Ek, Menakb'l-rin, (terc. Tahsin Yazc), Ankara1959,I-II.

Bahaeddin Muhammed Sultan Veled, btidnme (trc.Abdlbaki Glpnarl), Konya Turizm Dernei, Konya 1976.

Feridun b. Ahmed Sipahsalar, Risale-i Sipahsalar, (trc. MidhatBahr Hsm) Dersadet-Selnik Matbaas, stanbul1331.

smail Ankarav, Minhcu'l-Fukar, (hzl. S. Ekici), nsanYaynlar, stanbul 1996.

Mevln Celaleddin Rm, Mesnev, (trc. Veled elebiIzbudak), MEB Yaynlar, stanbul 1995,1-VI.

Sleyman Uluda, slam Asndan Msik ve Sem', UludaYaynlar, Bursa 1992.

Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet

Yaynlar, stanbul 1991.ek Can, Dvn- Kebr'den Semeler, tken Neriyat,stanbul 1998,1-IV.

Tahsin Yazc, "Mevln Devrinde Sem'", Tasavvuf Kitab(hzl. Cemil ii) Kitabevi Yay. stanbul, 2003.

41


42/118


43/118

lk hocam babamdr. Kurn' ve eski yazy, kaak olarak,kendisinden rendim. nk o yllarda Kurn okutmakyasakt. lk okuldan sonra ikinci hocam Krkhan msMesrur Slay efendi oldu. Sonra m Sabit efendi ileHatay merkez ms Abdullah efendilerden sarf, nahiv,fkh, tefsir ve biraz da Sahih-i Mslim okudum.

ki sene Hatay merkez Kurn Kursu'nda Habib NeccarCamii mam hac Emin efendi ile, Ulu Cami imam

Nman efendilerden tashh-i hurf, talim ve tecvitdersleri aldm. O srada mam-Hatip okullar ald(1952). Benim ders arkadalarmdan ikisi Ankara'yamlk imtihanna gittiler ve kazandlar. Ben de gidipAdana mam-Hatip okuluna kaydoldum. Orta ksmn

Adana'da, lise ksmn stanbul'da okuduum .H.

Okulu'ndan sonra stanbul Yksek slm Enstits'nden(1964) mezun oldum.

stanbul'da Cell Hoca, Mahir z, Nurettin Topu, YamanDede, Ali Rza Saman, Kemal Edip Krkolu, MidhatBehar Beytur, Ahmet Davudolu, Mehmet Sofuolu,Muhammed Hamidullah, Rahmi enses, Yeralt Camiimam Ali skdarl ve Halil Can gibi her biri kendialannda uzman olan statlardan feyiz aldm ve okistifade ettim. Burada ismini sayamadm daha pek okhocam vardr. Her zaman hepsini rahmetle anyorum.Ve una inanyorum ki; kitaplardan bilgi renilir, fakatkitap okuyarak hl sahibi olunamaz. nsan, hal sahibiyapacak olan, yine hl sahibi baka bir insandr. Onuniin peygamberlere ve onlarn vrisi olan velilere, mutlakihtiya var: "Andolsun ki, Allah, kendi ilerinden birpeygamber gndermekle mminlere ltfetmitir"(Kurn3/ 164).

Din sadece kuru bilgi deil, man ve slih ameldir. Dinasndan. Bir iyi hareket, bin iyi dnceden daha

deerlidir, tonlarca kuru bilgiden de... Her meslek, o iinustasndan renilir. Sadece tp kitaplar okuyarak, tabipolamazsnz. nk iin bir de amel (pratik) yn var. Arzedebildim mi?

Uzun yllar Kurn retimine hizmet etmi biri olarak,Kurn okurken nelere dikkat etmeliyiz? Trke meal vetefsirleri okumak yeterli mi?

Bu i adamna gre deiir. Din limi olacaklarn,bata Arap dili ve edebiyat olmak zere, Kurn

ilimlerini, tefsir metod ve usllerini bilmeleri gerekir. Oda yllar alan uzun bir tahsil ister. Ancak, ben din limifalan olmayacam, ama kitabmn ieriini tanmak veistifade etmek istiyorum derse, elbette yeterlidir. Herkesmam Gazl veya Cneyd-i Badad olacak deil ya! Her

43


44/118

mslman Kurn okumaldr. Ancak herkes ondan kendi

idrak seviyesi lsnde istifade edebilir. lim ehli elbettecahillerden daha iyi anlar. Hikmet ehli daha derindenkavrar. Takva ehlinin kalbine daha farkl mnlar doar.Kim, onda ne aryorsa, onu bulur: Mesel, bir avc, biroduncu, bir mobilyac, bir evreci birlikte bir ormanagitseler, her biri ormandaki aalara kendi ihtiyacasndan bakar. Avc bu ormanda hangi av hayvanlarvar, oduncu acaba buradan ka ton odun elde edilir diyednr. Mobilyac mee aalarna gz koyar, evrecide bu orman korumak iin daha neler yaplmal diyednr.

Hi kimseye, "Sen bilemezsin, anlayamazsn, sen Kurnokuyamazsn!" demeye hakkmz yoktur. nk Kurn'gnderen, okunmasn, hatt srekli ve ok okunmasnemrediyor. Kurn, okunduka anlalyor.

Her insan Mslmandr, ama her Mslman mumindeildir denilir. man ve mumin kavramlar hususundabizleri biraz aydnlatr msnz?

Hemen belirtelim ki, her insan Mslman deildir.Elhamdlillah ben mslmanm diyen mslmandr.Mslman olduunu diliyle ifade eden Mslman kabuledilir ve mesele biter. man, kalbin tasdikiyle gerekleir.Peygamber efendimiz, "eekakte kalbeh?"yani,"ldrdn kiinin kalbini yarp baktn da m, mminolmadn iddia ediyorsun?"diyerek, katili hesabaekmitir.

Hucurat sresi, slm ile mann farkl eyler olduunaaklk getirmitir. man gizli bir srdr: Kimin kalbinde

ne kadar man olduunu Allah bilir. Bir mslmanlnce, slm mezarlna gmlr, lkin man ile gpgmedii bilinemez. te bunun iin, Allah'tan manselmeti diliyoruz.

Peki, gerek anlamda mmin olmak iin ne yapmalyz?

manmz kuru bilgi olmaktan kurtarp, sevgi veak hline getirmeliyiz, iman, uruna can verecek kadarsevmek demektir: Ayette "man ehli olanlar, Allah' pekiddetli sevgiyle severler"(Kurn 2/165) buyruluyor.

Fuzul'nin dedii gibi:

Can canan dilemi, vermemek olmaz ey dilNe niz eyleyelim, ol ne senindir, ne benim.

Tasavvufun, zellikle Mevlev tasavvufunun temelmeselesi de zaten budur: Yani, mann ak ve sevdahline gelmesidir. O zaman sevgilinin istekleri, sanaar gelmez olur. Bilakis, urunda katlandn en arzahmetler bile, sonsuz mutluluk verir. Yunus, "Ltfun daho, kahrn da ho!"diyor.

bn'l-Frz yle bir niyazda bulunuyor:

"Ey sevgili! Eer cemlini gstermek istemiyorsan, bari

Musa'ya dediin gibi, bana da sen beni gremezsin diyeseslen de sesini duyaym!"

Vaktiyle bir Bekta dedesi, bana unu demiti: "Din,muhabbetle ibadetten ibarettir. Sizinkiler ibadet dediler,muhabbeti terk ettiler, bizimkiler de muhabbet dediler,ibadeti terk ettiler. kisi de yarm azizim, ikisi de. nkdin, ancak ikisi bir arada olursa, din olur.

Peygamber efendimiz "Allah'n ahlk ile ahlklannz"buyuruyor. Bu ne demektir? Mmkn mdr ve nasl

gerekleir?

Bizden istenen ey, Allah'a yakn olmaktr. AncakAllah'a yakn olmak mekn ve mesafe ile deildir,gzel huy ve iyi hl iledir. O'na yakn olmak istiyorsan,

44


45/118

dostlar arasna katlmalsn. Gece gndz Rablerine

du edenlerle birlikte olmaya almal ve almalsn.O zaten, bize ah damarmzdan daha yakndr. "Neredeolursanz olun, Ben sizinleyim " buyuruyor. Bir bakayette de kendisine secde ederek yaklamamzemrediyor.

Allah, kullarna yalan, yanl bir ey sylemez: "Allah,doruyu syler ve doru yola iletir". yleyse, sen dehep doruyu syleyeceksin. Haktan ve hakldan yanaolacaksn. Allah, emirlerine uymayanlara, hatt kendisiniinkr edenlere bile hemen ceza vermiyor, piman olup daaf dilesinler diye mhlet tanyor. Biroklarn da aediyor.yleyse sen de ho grl, sabrl ve aedici olacaksn.Birok skntya katlanacaksn. Katlanlan skntlarsonunda bir takm baarlarn geldiini greceksin. Hayrakoacaksn, can yakmayacaksn. Kimsenin malna, cannave rzna gz dikmeyeceksin. Velhasl, Alemlerin Rabbiolan Allah, yarattklarna nasl davranyorsa, sen de yledavranacaksn! te o zaman, gzel huylarnla Allah'abenzemi ve O'na yaknlam olursun.

Hocam, tasavvuf nedir? Mslmann hayatndatasavvufun yeri nedir? Bu konuda neler syleyebilirsiniz?

Evet, tasavvuf nedir? Tasavvuf, kylar sonsuzauzanan ve dibi olmayan engin bir denizdir. zetlersek,eytana kul olmaktan kurtulup, Allah'a kul olmaktr,diyebiliriz. nk seven sevdiinin kuludur. Kii neyiseviyorsa, ona kuldur: Sevdii, bir kadn olabilir, mal,mlk, servet ve hret olabilir. ki, kumar, oyun veelence de olabilir. Hasl, kime ksa, neye tutkunsa,o ey, onun putu saylr. Nefsinin arzu ve heveslerini de

kendisine put yapm olabilir, Kii mrn ne urundaharcyorsa, ona tapyor demektir.

Dinimiz puta tapmay yasaklam, Allah'a tapmayemretmitir: Kbe'ye deil, Kbe'nin Rabbine ibadet

ediniz, buyurmutur. Kudds olan O'dur, O'ndan baka

taplacak kutsal yoktur.

Bedenle ilgili haz ve hevesleri, kendine put yapma! nkbeden bir saks, rh da onun iindeki iektir. Beden,ruhun gelimesine hizmet iin vardr. Lkin sen iee suverecek yerde, saksy boyayp sslersen, yanl yapmolursun. Rh, bir tohum gibi, gelimek ve kemle ermekiin beden denilen bu toprak saksya ekildi. Kemleerince, geldii yere geri gidecek: "Hangi meyve oldu dadalnda kald? yleyse lmekten korkma, ham kalmaktankork!" diyor Hazreti Mevln.

Tasavvuf ilke ve tedbirlerinin tamam, insan, Allah'a lykkul yapmaya yneliktir. Kurn'n gayesi de bu deil midir?

Tasavvuf, baz cahillerin zannettii gibi, dindenayr ve ona aykr bir ey deildir. Tam aksine, dinin vedindarln zdr. nk "Biz Allah 'a aidiz ve kesinlikleyine O'na dneceiz."(Kurn 2/156). Nefsini tertemizyapm olarak...

Hazreti brahim, "Ben, ufl eden (batp kaybolan) eylerisevmem. Ben boynumu bktm, yzm de gkleri veyeri yaratana evirdim"demiti.

Eer sen de brahim gibi, gelip geici eyleri sevmem,yzm ve zm Allah'a dndrdm, diyorsan, sen deAllah'n halili olursun.

Tenekenin sahtesi olmaz. Altn ve gm gibi deerlieylerin sahtesi olur. Bir eyin sahtesi varsa, hakikisiok deerli demektir. Cahil eyhler ve sahte mritler

yznden, tasavvuf yolunu ve yolun ulularn inkretmek, sahteleri var diye, hakiki altnn kymetini inkretmek gibidir. Huruflik ile Batnlie, hatt tasavvufakar sava am olan bni Teymiye bile "Tasavvuf, eerCneyt'in dedikleriyse, ona. itiraz edilemez"diyor.

Tasavvuf, kylar sonsuza uzanan ve dibi olmayan enginbir denizdir. Tasavvuf, baz cahillerin zannettii gibi,dinden ayr ve ona aykr bir ey deildir. Tam aksine,

dinin ve dindarln zdr.

45


46/118

Evet, tasavvuf Cneyt ile Attar'n, Mevln ile Yunus'un

dedikleridir. Tasavvuf ehlinin rnei ve nderi HazretiPeygamberdir.

Seyyit Tirmiz, "Bir mrit, sizi, Allah'a balamayaayorsa, o Allah dostudur, onun peinden gidin. Eerkendisine balamaya aryorsa, o, eytann dostu veortadr. Ondan uzak durun!"diyor.

Kbe'nin tasavvuaki yeri ve anlam nedir?

Kbe, Allah'n birlii (tevhit) inanc, yani slm diniadna yaplm olan ilk mabettir. slm dininin kutsalmekn ve kblesidir. slm dnyasnn kalbi demektir.Tevhit adna yapld iin, Allah'n birliini temsil edenbir semboldr. Ayrca yeryzndeki btn Mslmanlartek hedefe odaklayp, birletirdii ve tek mmet yaptiin, slm birliinin de semboldr. Nasl ki, evimizin enmahrem yeri, yatak odas ise, oraya aile bireyleri dndakimse giremezse, dier ad Mescid-i Haram olan Kbe deaynen yledir. Dinimizin en mahrem blgesidir. Mslmanolmayan oraya giremez. Biz Mslmanlar, namazda

Kbe'ye ynelirken, hep birlikte bir olan Allah'a ynelmioluruz. Tavaf ederken de, Kbe'nin temsil ettii kutsalmnnn etrafnda, pervane kesiliriz. Sevdiimiz Allah'ahep birlikte saygmz ve krmz sunarken, aynzamanda din kardei olduumuzun bilincine varrz.

Kbe, birlik bilincinin glenmesine yardm eden mbarekmakamdr.

Bire tapanlar, ister istemez, bir olurlar. Hac Bekta da"Gelin dostlar bir olalm!"demiyor mu?

Allah birdir, ama iki tane evi var; biri Kbe, br demminin kalbi. Madem ki, mminin kalbinde Allah var, ohlde, mmin kendi kalbini tavaf edilebilir ve etmelidir.Sem eden, aslnda kendi kalbini tavaf eder: Allah zikri

ile pervaneler gibi dnerken, kalbinde tad sevgiliyeakn sunmu olur.

Hangi k, sevgilinin etrafnda pervane olmak istemez.

Tevhit zikri kalp zerine darp edilir. Semzen her arhtabir kere Allah demek suretiyle dner, nazarn da kalbizerinde sabit tutar. Gzn saa sola kaydrmaz,

sadece kalbi zerine odaklar.

slm dnyasnn kalbi mesabesindeki Kbe'ye krgiremez. Ayn ekilde, mminin kalbine de kfr giremez.

46


47/118

Dnen her cisim, stndeki yabanc maddelerifrlatp atar. Sem eden de iindeki yabanc duygu vednceleri atarak kalbini arndrmaya alr.

nk Allah, "Evimi temiz tut!"(Kurn 2/125) buyuruyor.

Grld gibi, sem, tavaan, tavaf ise kinatdzeninden alnmtr. Hakikat ehline gre sem, tavaf

gibi, beden diliyle yaplan bir ibdettir.

En kk zerre olan atomdan, en byk gk cisimlerine,gne ve galaksi sistemlerine kadar, her varlk kolduu varln etrafnda dnp durmakta ve hl diliyle

yce yaratana sevgi sunmaktadr.

lh! Bu, ne grkemli ahenk,Ne kadar byk bir ak!.

Mithat Bahar merhum diyor ki;

Sanma beyhude dner vecde gelen klar.

Mest-i cnn olarak akla veda eylerler.Nydan bng-i elestyi duyup, h ederek,Hakk' ga sarar, yle sem eylerler.

47


48/118

A. Avi KokA. Avi KokA. Avi KokA. Avi Kok

Bir irfn, ilim ve gnl adam

48


49/118

Ahmed Avn Konuk bu ay iinde, 19 Mart 1938

tarihinde 70 yanda Hakka yrd. Onunrahmet-i Rahmna kavumasnn 72. ylndayz.

Peki Ahmed Avn Konuk kimdi?

Ahmed Avn Konuk grnmeyen bir ummndNeden grnmeyen bir ummn?

Bugn lkemizdeki, yaadmz ehirdeki iklim, bizne kadar grmesek ve bizden binlerce kilometre

tede de olsa, mesel Byk Okyanusun etkisinitar. O ummn biz grmyoruz, ama oradan gelenyamurlar, rzgrlar bize rahmet tayor. AhmedAvn Bey, bilinmeyi istemedii, bir rif olarak kendini,kendi deerini gizlemeyi tercih etiti iin grnmyor.Yoksa var olmad iin deil.

Konuk, bir irfn, ilim, gnl adamdr.

Ahmed Avn Bey her eyden evvel bir riir. Mlum,rif kendini ve Rabbini hakkyle bilen demektir.

Kendini ve her eyi Rabbinden bilen demektir. r

asitane mart

Documents