AŞI İLE ÇOĞALTMA

Bir meyve tür veya çeşidinden alınan bir göz yada

kalemin anaç üzerine yerleştirilmesine aşı, yapılan bu işleme de

aşılama denir. Aşı, ancak iletim dokusu oluşturan, ksilem ve

floem dokuları arasında meristamatik özellikte ve sürekli doku

halindeki kambiyumu içeren bitkiler arasında yapılabilmektedir.

Tanımından da anlasılacağı gibi , aşılama sonucu oluşacak yeni bitkide göz yada kalem ağacın taç; anaç ise

kök sistemini oluşturur. Bunun sonucu iki sistem arasında ortak

fakat birbirine bağımlı ve zorunlu bir yaşam başlamış olur.

AŞININ AMAÇLARI

Meyve Tür ve Çeşitlerini Çoğaltmak,

Anaçların Değişik Özelliklerinden Yararlanmak

Çeşit Değiştirmek, Yabani Meyve Tür ve Çeşitlerinden

Yararlar Sağlamak

Yetiştiricilerin İsteklerini Karşılayabilecek Şekilde Bol Fidan

Üretmek

Zararlanan Meyve Ağaçlarını Onarmak

Islah Çalışmalarının Sonuçlarını Değerlendirmek

Zararlı ve Hastalıkların Etkilerini Gidermek

AŞILAMADA BAŞARI SINIRLARI

Aşıda başarıyı sınırlayan ekolojik, fizyolojik, morfolojik ve

kalıtsal olmak üzere bir çok etmen vardır. Aşının yapıldığı

dönemdeki sıcaklık, nem, aşı yapan kişinin becerisi ve deneyimi,

aşı gözü veya kaleminin alındığı zaman, ağaç üzerindeki konumu

ve yapısı, muhafazası, aşı yapma tekniği, aşı yapılacak bitkiler

arasındaki akrabalık ilişkileri vb. birçok etmenler aşının başarılı

yada başarısızlığı üzerine doğrudan etkili olmaktadır.

Anaç ile göz yada kalem arasında ortak bir dokunun

oluşması bunlar arasındaki akrabalıkla yakından ilişkilidir. Yakın

akraba olan anaç ile göz yada kalem kombinasyonunda ortak bir

doku kolaylıkla oluşur ve başarı oranıda yüksek düzeyde

gerçekleşir.

• Çeşitler Arasında Başarının Sınırı• Türler Arasında Başarının Sınırı

• Citrus cinsine giren Portakal, Limon, Mandarin, Altıntop• Prunus cinsine giren Badem, Erik, Kaysı, Şeftali• Pistacia cinsine giren Antepfıstığı, Buttum, Melengiç

• Cinsler Arasında Başarının Sınırı• Armut (Pyrus) farklı cinsten olan Ayva (Cydonia),

Üvez(Sorbus) ve alıç (Crataegus)• Portakal (Citrus) ayrı bir cins olan Üç Yapraklı (Poncirus)

UYUŞMAZLIK

Aşılanan farklı iki bitkinin birlikte ortak tam bir doku

oluşturamaması yada yetersiz bir doku oluşturmasına;

ilerleyen yıllarda bitkideki fizyolojik çabaların, farklı iki

parçanın karşılıklı olarak gereksinimlerini karşılayamamaları

yada farklı nedenler sonucu birlikte yaşayamamalarına ve tek

bir bitki oluşturamamalarına uyuşmazlık denir.

UYUŞMAZLIĞIN NEDENLERİ

Anaç ile Göz yada Kalemin Farklı Büyüme Özelliklerinden

Kaynaklanan Uyuşmazlık Fizyolojik ve Biyokimyasal Nedenlerden kaynaklanan

UyuşmazlıkArmut/ ayva aşı kombinasyonunda ayva da bulunan

Prunasin maddesi armuta geçmekte ve HCN (Hydrosiyanik asit) meydana gelmektedir.

Şeftali-Badem aşı kombinasyonunda yine Prunasin maddesi uyuşmazlığa neden olur. Patojenden Kaynaklanan Uyuşmazlık Anatomik Nedenle Oluşan Uyuşmazlık

UYUŞMAZLIK TİPLERİ

Argles’e göre bazı meyve ağaçlarında gecikmiş ve aşı

yerinde şişkinlik oluşturan iki farklı tipte uyuşmazlık görülmektedir.

Gecikmiş uyuşmazlığın etkisi yaşlı ağaçlarda görülmekte ve ağaç, yıllar sonra aşı noktasından kırılmaktadır. Buna karşın,

diğer tip uyuşmazlıkta ise iletim demetlerindeki tıkanıklar sonucu

aşı noktasında görülen şişkinlikler oluşturmaktadır.

Scaramuzzi (1959), uyuşmaz anaç/göz-kalem

kombinasyonunda görülen olumsuzluğu gidermek amacıyla ara

anaç kullanımına karşı ortaya çıkan tepkilere göre uyuşmazlığı şu

şekilde sınıflandırmıştır :

Uyuşmaz anaç-kalem arasına ara anaç yerleştirilerek

giderilebilen uyuşmazlık Ara anaçla önlenemeyen uyuşmazlık Uyuşur anaç-kalem kombinasyonunda kullanılan ara anaç

etkisiyle ortaya çıkan uyuşmazlık

Mosse (1962) meyve tür ve çeşitlerinde anaç-kalemde

görülen uyuşmazlığı, Taşınan ve Yerleşik olmak üzere iki farklı

şekilde tanımlamıştır.

Nonpareil Badem Çeşidi/ Marianna 2624 erik anacı- Texsas

Bazı Armut Çeşitleri/ Ayva Anacı- Beurre Hardy Armut Çeşidi

UYUŞMAZLIK BELİRTİLERİ

Aşı noktasındaki çok belirgin ve düzgün çatlaklar

Aşı tuttuktan sonra sürgünün meyve dalına dönüşerek gelişmeden geri kalması

Aşılardan oluşacak sürgünlerin toprağa paralel olacak şekilde meyilli büyümesi ve düz değil de helozon şeklinde gelişme göstermesi

Kültür önlemlerinin yeterli ölçüde alınması ve uygulanmasına karşın, yaprakların sararması, zamansız dökülmeleri, normalden küçük olmaları, sürgünlerin kurumaları

Anaç ve kalemin farklı büyümelerinden dolayı aşı noktalarındaki aşırı şişkinlikler

AŞI TEKNİKLERİ Yapıldığı Zamana Göre Aşılar

• SÜRGÜN (GÖZ VEYA KALEM) AŞI : Ekolojik koşullara

bağlı olarak kış dinlenme sonu ile ilkbahar gelişme dönemi

içerisinde yapılırlar ve yazgelişme dönemi içerisinde güçlü ve

gelişmiş yeni fidanlar oluştururlar.

• DURGUN GÖZ AŞISI : Yaz gelişme dönemi içerisinde

yapılan, ancak kış dinlenme dönemi sonunda süren bir aşı

şeklidir. Kışın yaprağını döken meyve türlerinde aşıya

ekolojik koşullara bağlı olarak, Temmuz ayının ikinci

haftasında başlanır ve meyve ağaçları kış dinlenme

dönemine girinceye kadar devam edilebilir.

Aşılanacak Parçanın Niteliğine Göre Aşılar

• GÖZ AŞISI : Üzerinde yaprak sapı ile birlikte bir göz bulunan bir kabuk parçasıdır.

• KALEM AŞISI : Kalem aşılarında kullanılan kalem 3-4 göz içeren bir veya iki yıllık bir dal parçasıdır.

Yapıldıkları Amaca Göre Aşılar

• ONARMA AŞILARI : Ana dal, dal, gövde ve köklerde oluşacak yaraların onarılması, anaç-kalem arasındaki uyuşmazlık olayının önlenmesi ve daha önce yapılan fakat tutmayan aşıların yenilenmesi amacı ile yapılır.

• ÇEŞİT DEĞİŞTİRME AŞILARI : Meyve ağaçlarının çeşitlerini değiştirmek için yapılır.

• FİDAN YETİŞTİRME AŞILARI : Göz aşıları daha çok ve sıklıkla fidan yetiştirmek amacıyla yapılır. Meyve yetiştiricilerinin binlerce fidan isteği ancak vegatatif veya genaratif anaçlar üzerine göz aşısı yapmak suretiyle karşılanabilir.

Yapıldıkları Yere Göre Aşılar

• GÖVDE

• KÖK

GÖZ AŞISI

Fidan yetiştiriciliğinde en çok kullanılan bir aşı şeklidir.

Diğer aşılara göre daha kolaylıkla yapılabilir. Aşı tutmadığı

taktirde aynı dönemde tekrarlanabilir. İyi bir aşı ustası bir

bağlayıcı ile günde 800-2000 kadar göz aşısı yapabilir. Aşıda

bir göz kullanıldığından bir aşı kaleminden fazla sayıda aşı

gözü almak olasıdır. Kolaylıkla öğrenilir ve uygulanabilir.

Aşının tutma oranı (%80-95) çok yüksektir. Göz aşısı kurşun

kalem kalınlığında ki anaçlar üzerine bile yapılabilir. Bu

nedenle aşı yapmak için anacın daha fazla kalınlaşmasını

uzun zaman beklemek zorunluluğu yoktur. Ayrıca bu aşılarda

macun kullanılmaz.

Uygulanan göz aşısı metodu ise şunlardır : 1- T aşısı (kalkan aşı)2- Ters T aşısı 3- Yama göz aşısı4- Flüt göz aşısı5- I göz aşısı6-Yongalı göz aşısı 7-Bilezik göz aşısı

KALEM AŞILARI

Kalem aşıları yapılma tekniğine göre Yarma, Kabuk altı

(Çoban), Kakma, Köprü ve Kemer aşılar olmak üzere 5 kısma

ayrılır. Yarma, kabuk altı ve kakma kalem aşıları fidan yetiştirme

ile çeşit değiştirmede, köprü ve kemer aşıları ise meyve

ağaçlarının onarılmasında kullanırlar.

2-Kalem Aşıları 1-Yarma aşı 2-Gaga aşısı (torba, çuval kese aşısı) 3-Makine aşısı4-Çoban aşısı5-Kakma aşı 6-Kemer aşı 7-İngiliz aşı (Dilcikli ve dilciksiz İngiliz aşıları)8-Yanaştırma aşı (kertikli, dilcikli ve kakmalı yanaştırma aşıları )9- Köprü aşı 10-Bağlama veya destek aşı 11-Kenar (yan) aşı (Dilcikli, kertikli ve küt uçlu yan aşı)

YARMA AŞI :

En eski bir aşılama yöntemidir. Amatorler tarafından

bile kolaylıkla yapılır. Yarma aşı 2,5-10 cm ve daha yukarı

çaplardaki ağaçcık ve ağaçlara yapılabilir. Kışı ılık geçen

bölgelerde yarma aşı kış dinlenme dönemi içerisinde her

zaman uygulanabilir. Ancak, ilkbahar gelişme döneminin

başlamasından hemen önceki dönem en uygun aşılama

zamanıdır.

KABUK ALTI (ÇOBAN) AŞISI

Basit kolaylıkla yapılabilen ve başarı oranı yüksek bir aşıdır.

Aşının yapılma zamanı da oldukça geniştir. İlkbahar gelişme

döneminin sonuna kadar yapılabilir. Yarma aşıda olduğu gibi özel

araç ve gerece de fazla gereksinim yoktur.

Kabuk altı aşı kalemleri hazırlanış şekline göre kertikli ve

kertiksiz olmak üzere iki şekilde yapılabilir. İlkbahar gelişme

dönemine girmeden önce yapılacak aşılar için kalemlerin önceden

kesilip soğuk hava depolarında 0-4 0C sıcaklıkta yada serin

yerlerde saklanmaları gerekir. Şayet aşı yaz gelişme dönemi

içerisinde yapılıyorsa o taktirde kalemler, aşılama sırasında alınıp

yaprak ayaları kopartıldıktan sonra nemli ortamlarda saklanır.

DİLCİKLİ KALEM AŞISI

Eşit çaplı anaç ve kalemlerle yapılan, bu nedenle de

tutma oranı yüksek olan bir aşı şeklidir. Asma yetiştiriciliğinde

çok kullanılmaktadır. Bugün bu aşı, makinelerle çok hızlı ve

sağlıklı yapılarak bol miktarda aşılı fidan üretilmektedir. Bu

yöntemle, saatte 500-800 adet aşı yapmak olasıdır.

KAKMA AŞI

Kakma aşı, gerek çeşit değiştirme, gerek tutmayan göz

aşılarının yerine yapılan bir onarma aşı şeklidir. Bu aşının

yapılması kolaydır. Aşıcının deneyimli ve yetenekli olması,

aşının başarılı olmasındaki rolünü artırmaktadır.

ONARMA AŞILARI

KÖPRÜ AŞI: Kışı çok soğuk ve karlı geçen yörelerde,

aç kalan kemirici hayvanlar özellikle tavşanlar, meyve

ağaçlarının kabuklarını kemirerek, tarla sürerken traktörler

yada başka nedenler gövdelerin kabuklarına büyük ölçüde

zarar verebilirler. Bunun sonucu taç ve kök sistemleri

arasındaki fizyolojik denge bozulabilir. Bu nedenle, meyve

ağaçlarında yapılan besin maddeleri taç kısımlarında birikerek

köklere inemezler. Sonuçta köklerin büyümelerinde ve

gelişmelerinde duraklamalar, gerilemeler oluşabilir. Bu gibi

durumlarda taç ve kök arasındaki bağlantı köprü aşı ile tekrar

kurulabilir.

KEMER AŞI

Kemer aşı da onarma aşılarından biridir. Zaman zaman

meyve ağaçlarının köklerinden büyük bir kısmı toprak işleme

aletleriyle kesilebilir. Yada anaç-kalem uyuşmazlığı nedeniyle

meyve ağaçlarının kök ve taç kesimlerinde ortak yaşam

tehlikeye girebilir. Bunların sonucu, verim azalır, kalite düşer,

hatta ağaç kuruyabilecek düzeye de gelebilir. Bu gibi

durumlarda kemer aşı yapılarak taç sistemi arasında yeniden

bir bağlantı kurulabilir ve sonuçta ağaca tekrar normal yaşam

olanağı sağlanmış olur.