1 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)

www.scis.hcmussh.edu.vn

SCIS Commentary là chuyên mục cung cấp các bài phân tích và bình luận sự kiện quan hệ quốc tế đương đại. Quan điểm trong các bài viết hoàn toàn là của riêng tác giả và không đại diện cho quan điểm chính thức của Trung tâm Nghiên cứu quốc tế (SCIS), Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Tp.HCM. Mọi hình thức sao chép đối với các bài bình luận này đều phải có sự cho phép của Trung tâm SCIS cũng như xác nhận từ tác giả. Những phản hồi cho bài bình luận xin vui lòng gửi thư về địa chỉ của Ban biên tập chuyên mục: scis@hcmussh.edu.vn.

Nguồn: IISS

ASEAN VÀ CHIẾN LƯỢC ẤN ĐỘ - THÁI BÌNH DƯƠNG

MỞ VÀ TỰ DO (FOIP)

Phần 1

2 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)

www.scis.hcmussh.edu.vn

Khái niệm khu vực Ấn Độ - Thái Bình

Dương không mới trong các tính toán

chiến lược địa chính trị ở khu vực này,

thế nhưng khái niệm này thực sự gây

chú ý trong thời gian gần đây khi Tổng

thống Mỹ Donald Trump phát biểu về

tầm nhìn của Mỹ về chiến lược Ấn Độ -

Thái Bình Dương lần đầu tiên tại hội

nghị thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác

Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương

(APEC) diễn ra tại Đà Nẵng, Việt Nam

tháng 11 năm 2017. Sau tuyên bố này,

các quốc gia thành viên ASEAN đều

chờ đợi để xem xét các khả năng và ý

nghĩa thực sự về chiến lược của Mỹ đối

với khu vực châu Á Thái Bình Dương.

Gần một năm trôi qua kể từ tuyên bố

của Trump, các quốc gia thành viên

ASEAN đã có những phát biểu chính

thức về vai trò của ASEAN trong bối

cảnh thay đổi và chuyển đổi chiến lược

lẫn bối cảnh địa chính trị ở khu vực,

đặc biệt là đối với chiến lược Ấn Độ -

Thái Bình Dương, trong hội nghị các Bộ

trưởng Bộ Ngoại giao ASEAN (AMM)

lần thứ 51 diễn ra tại Singapore từ 30

tháng 7 đến 4 tháng 8 năm 2018. Tuy

nhiên, mặc dù có sự chủ động ban đầu

của ASEAN trước những thay đổi chiến

lược hiện nay, ASEAN vẫn khó có thể

cùng đưa ra các quyết định và hành

động của mình.

“Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương

Mở và Tự Do (FOIP)” – một khái niệm

không mới

Một vài tháng sau phát biểu lần đầu về

chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương

của tổng thống Mỹ Trump, Hoa Kỳ dần

đưa ra các tuyên bố nhằm giải thích

tầm nhìn chiến lược của mình ở khu

vực. Song song đó, Úc, Nhật Bản, và Ấn

Độ - những quốc gia đồng minh của Mỹ

ở khu vực cũng đưa ra các tuyên bố về

chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ, Alex N. Wong

trong phát biểu vào cuộc họp báo ở

Washington đầu tháng 4 năm 2018 đã

tóm tắt các nội dung chính của chiến

lược Ấn Độ - Thái Bình Dương Tự do và

Mở rộng. Theo đó, Wong nhấn mạnh

hai tiêu chí “tự do” và “mở” như sau:

Tiêu chí “Tự do” nghĩa là các quốc gia

trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương

sẽ tự do khỏi sức mạnh cưỡng buộc ở

cấp độ khu vực; các xã hội ở các quốc

gia trong khu vực sẽ tự do dưới góc độ

quản trị tốt, các quyền cơ bản, minh

bạch và chống tham nhũng. Bên cạnh

đó, giao thông hàng hải mở, hàng

không mở, kiến trúc hạ tầng/logistics

mở, đầu tư mở và thương mại mở là

các vấn đề liên quan đến tiêu chí

“Mở”. Wong nhấn mạnh các yếu tố cơ

bản của chiến lược Ấn Độ - Thái Bình

Dương Mở và Tự do của chính quyền

Trump không có nhiều điểm khác biệt

3 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)

www.scis.hcmussh.edu.vn

so với các chiến lược của Mỹ ở khu vực

trong suốt 70 năm qua kể từ khi kết

thúc Thế chiến II, tuy nhiên việc sử

dụng thuật ngữ “Ấn Độ - Thái Bình

Dương” thay vì châu Á – Thái Bình

Dương là điều đáng chú ý cho nỗ lực

và sự quan tâm tương xứng của chính

quyền Mỹ đối với khu vực, đặc biệt là

nhắm đến vị trí có tầm ảnh hưởng của

Ấn Độ. Sau thông báo này, Nhà Trắng

đã phát hành thông cáo báo chí về

tổng quan kế hoạch phát triển một khu

vực Ấn Độ - Thái Bình Dương mở và tự

do vào cuối tháng 7 vừa qua. Các sáng

kiến kinh tế, thương mại, cơ hội kinh

tế, hợp tác với Nhật Bản, Úc, Ấn Độ,

Mongolia và cùng với các thể chế khu

vực như ASEAN, APEC, Sáng kiến Hạ

lưu sông Mekong và Hiệp hội hợp tác

khu vực vành đai Ấn Độ Dương (IORA)

là chủ điểm trong thông cáo này.

Bên cạnh đó, các lợi ích của Mỹ cũng

như lợi ích của khu vực là điểm đáng

lưu ý khi chính quyền tổng thống Donal

Trump tiếp tục nhắc lại chiến lược này

rất nhiều lần. Cũng trong thông cáo

báo chí trên, chính quyền Trump đã

thông báo cung cấp quỹ tức thì trị giá

113.5 triệu dollar Mỹ cho các lĩnh vực

như kinh tế số, năng lượng và cơ sở hạ

tầng. Và tiếp theo sau tuyên bố này,

Ngoại trưởng Mỹ Michael R. Pompeo

đã có chuyến công du đến các quốc gia

trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương

vào đầu tháng 8 để gặp gỡ với các đối

tác như Malaysia, Singapore, Indonesia

và ASEAN để thảo luận về chiến lược

FOIP. Trong phát biểu tại Diễn đàn

doanh nghiệp Ấn Độ - Thái Bình

Dương, Ngoại trưởng Mỹ Pompeo đã

trình bày tiêu chí “tự do và mở”, đồng

thời khẳng định sự tham gia sâu rộng

của Mỹ ở khu vực với tư cách là một

đối tác tin cậy và tôn trọng.

Mặt khác, khái niệm FOIP không mới

với Nhật Bản khi chính Thủ tướng

Shinzo Abe đã đưa ra ý tưởng về “sự

hợp dòng hai vùng Biển lớn” và đề xuất

một thể chế chiến lược với tên gọi

Quad – bao gồm Úc, Ấn Độ, Nhật Bản

và Mỹ vào năm 2007. Tương tự như

trong chiến lược FOIP của Mỹ, các yếu

tố của chiến lược FOIP Nhật Bản được

Bộ Ngoại giao Nhật Bản tuyên bố gần

đây bao gồm ba trụ cột như sau: (i)

hình thành và thúc đẩy luật lệ, tự do

thương mại; (ii) thúc đẩy sự thịnh

vượng kinh tế; (iii) cam kết vì hòa bình

và ổn định. Úc cũng đề cập đến chiến

lược FOIP khi tuyên bố các mục tiêu

lâu dài trong chính sách đối ngoại của

Úc sẽ song hành cùng với sự thịnh

vượng và ổn định của khu vực Ấn Độ -

Thái Bình Dương. Úc sẽ ủng hộ các

nguyên tắc cơ bản bao gồm trật tự

quốc tế dựa trên luật lệ, không đe dọa

hay sử dụng vũ lực và sức mạnh cưỡng

buộc, thị trường mở, quyền tự do đi lại

trên biển và trên không.

4 | Trang Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS)

www.scis.hcmussh.edu.vn

Ấn Độ cũng đưa ra chiến lược khu vực

Ấn Độ - Thái Bình Dương mở, tự do và

toàn bộ (free, open, inclusive Indo-

Pacific). Mặc dù chia sẻ các tầm nhìn

như một khu vực Ấn Độ - Thái Bình

Dương mở, ổn định, an toàn, thịnh

vượng và theo trật tự dựa trên luật lệ,

Ấn Độ nhấn mạnh thêm yếu tố “toàn

bộ” như là một cách tiếp cận có phần

hơi khác biệt. Theo đó, Thủ tướng Ấn

Độ N. Modi lưu ý rằng không nên xem

chiến lược này có hàm ý là “một nhóm

quốc gia tìm kiếm sự chi phối trong

khu vực” cũng như “trực tiếp chống lại

một quốc gia bất kì”. Ngoài ra, Nhật

Bản và Ấn Độ còn đưa ra một khái

niệm bao quát hơn cho chiến lược

FOIP là kết hợp hai châu lục – Á, Phi –

và hai vùng biển Thái Bình Dương và

Ấn Độ Dương. Trong đó, ASEAN được

xem là có vị trí địa chiến lược kết nối

châu Á và châu Phi.

(Phần 2 – Phản ứng của các nước ASEAN)

ThS. Hoàng Cẩm Thanh hiện là Giảng viên chuyên ngành Chính trị Quốc tế, đang

công tác tại Khoa Quan hệ Quốc tế, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn -

Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.