arte prerromanico e románico

8/13/2019 Arte prerromanico e románico

http://slidepdf.com/reader/full/arte-prerromanico-e-romanico 1/149



CONTEXTO HISTÓRICO

Ano 476 d.C.: caída do Imperio Romano

• O Imperio Romano de Occidente fragmentase ennumerosos reinos: visigodos, suevos, francos, vándalos,ostrogodos...

• En España os visigodos crearán o primeiro estadoindependente da península.

• A partir do 711 (entrada dos musulmáns en na península)

desaparece o estado visigodo e xorde o REINO ASTUR• O contacto entre cristiáns e árabes dá lugar á CULTURA

MOZÁRABE.



DE LA HISPANIA ROMANA AL REINO VISIGODO DE TOLEDO



• No contexto europeo e noparticular español, a arteprerrománico debe basicamenteconsiderarse como unha etapa ouperiodo entre dous grandesmomentos artísticos e culturais(romano e románico) e non un"estilo histórico" concreto edefinido.

Dous estilos dentro doprerrománico europeo inflúenesencialmente no nacemento dorománico. Estes son o carolinxio e

o otoniano.

•En España a arte prerrománica abarca unhaconflictiva sucesión e interrelación de tresestilos relacionados entre si pero con distintosmatices (arte visigodo, asturiano e mozárabe).



REINO VISIGODO

• Visigodos: pobo de orixe xermánico

• Numerosos contactos con Roma: asimilación da culturaclásica: organización, dereito, costumes.

• Conversión de Recaredo:

O catolicismo relixión oficial do Estado- Avance cara á unificación peninsular- Integración entre as dúas sociedadespeninsulares, hispano-romanos e godos

Na primera mitad del siglo VII:prodúcese a unificación territorial daPenínsula



A fragmentación política do occidente europeo orixina acreación de formas artísticas particulares en cada reino,

de gran originalidad: A ARTE PRERROMÁNICA.É unha época na que non hai un estilo común enEuropa.

A unidade da arte europea non chegará ata o século XIcoa aparición da arte Románica.

En España estivo representado pola:• Arte visigoda • Arte asturiana

• Arte mozárabe • Arte de repoboación



ARTE VISIGODO

Síntese de elementos:

• Herdanza greco-romana: plantas basilicais,ordes arquitectónicos, elementos decorativos.

• Achega cristiá: temática relixiosa.• Influxo oriental: plantas de cruz grega, a cúpula

de orixe bizantino, elementos decorativos.

• Elementos decorativos xermánicos: dos seusutensilios, armas e xoias.



ARQUITECTURA

• Manifestación máis desenvolvida na arte

visigoda malia ser un pobo xermano e polotanto sen tradición arquitectónica.

• Esta preferencia explícase pola gran admiración

que tiña este pobo pola cultura romana.• Nos séculos V e VI: continuación da arte

hispanorromana debido á falta de unidadepolítica e relixiosa na península.

• No século VII: conversión de Recaredo aocristianismo: unificación territorial, política erelixiosa. Creación de formas propias.



ARQUITECTURA: LAS PLANTAS

Se ensayan e fixan os modelos que triunfarán máis tarde:

a) PLANTA : de cruz, basilical e fusión de ambas (cruz inscrita

nunha estrutura basilical). Cabecera de forma cadrada. A capelaseparábase do resto do templo mediante un iconostasio.

SAN JUAN DE BAÑOS

Plantabasilical

SANTA COMBA DE BANDE

Planta de cruz

SAN PEDRO DA NAVE

Fusión de la plantabasilical con la decruz



ARQUITECTURA: ELEMENTOS SUSTENTANTES

b) MUROS E COLUMNAS

con dous tipos de capiteis:- De influencia romana, corintio con follas esquematizadas- De influencia bizantina: tronco-cónico, con cimacio.



Capitel tronco-cónicocon cimacio

O relevo se adaptase aomarco arquitectónico,simetría nas formas.Daniel no foso dos leóns



Predomina o muro deaparello regular - sillar-,

asentado en seco(axustando os sillares deforma precisa sen quemedie morteiro de unión).Tamén empregan osillarejo,e o ladrillo.

Muros moi grosos e conpoucos vans parasoportar as empúxes dateitume.



ARQUITECTURA: ELEMENTOS SUSTENTADOS

c) ELEMENTOS SUSTENTADOS:Cubertas: teitos de madeira e bóvedasde canón e de arista.Arco de ferradura visigodo.



ARCO DE FERRADURA VISIGODO

Arco de un solo centro.

Este arco non é tan pechadocomo o que logo será usadopolos hispano-musulmáns eoutros habitantespeninsulares.

As dovelas inferiores teñencortado en vertical o trasdós

ARQUITECTURA: ELEMENTOS SUSTENTADOS

Sin clave



O arco de ferradura visigodo e máis aberto que o musulmán

Arco de ferradura musulmán

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/Medina_Al-Zahra_-_Salon_Rico.JPG



ARQUITECTURA: PÓRTICOS

d) Construción de

pequenos pórticossituados na zona dospés, nos laterales ounos dous.



ARQUITECTURA: EL ESPACIOe) Espacios moi compartimentados



ELEMENTOS DECORATIVOS Decoración: xeométrica, frisos deroleos, esvásticas, espirales,círculos, rosetas, formas botánicase figuras zoomorfas de animais

estilizados.



Frisos de formas botánicas estilizadas



ARQUITECTURA DE LA SEGUNDA MITADDEL SIGLO VII. ETAPA DE ESPLENDOR

• As igrexas conservadas son construcións illadas, situadas nomedio rural.

Os principais templos que subsistiron sitúansegeográficamente en Castilla, no lugar de asentamientodunha gran parte da poboación visigoda:

• San Juan de Baños

• Santa Comba de Bande(Galicia)• San Pedro de la Nave (Zamora).



Igrexa mandada construír por Recesvinto na localidadede Baños de Cerrato, na provincia de Palencia; un lugarque servía como vila de esparcimiento romano.



É a igrexa máis orixinal de todo a arte visigodoxa que representa o nexo entre dúas tendenciascaracterísticas da época alto medieval:Dun lado, destaca a continuidade da planta

basilical de orixe paleocristiano, con ábsidesrectangulares. E do outro recolle a correntevisigoda que tende á ruptura da planta basilicalco emprego de arcosde herradura que compartimenta o espazo.Tres navesseparadas por arcos

de herradurasobre columnasmonolíticas de mármorecon Capiteiscorintios.



Muros lisos alternan con bandas decorativas.

Os temas máis frecuentes son as combinacións de círculos,reticulados, aspas e outras combinacións xeométricas elementais. Aquí podemos observar unha composición homoxénea e rigorosade círculos secantes que crean cuadrifolios.



SANTA COMBA DE BANDE (OURENSE)

Declarada Monumento Nacional en 1921. Igrexa de grandes sillaresgraníticos que permiten adiviñar a súa compartimentación interiorgrazas á armónica conjunción de volumes.



PLANTA E ALZADO DESANTA COMBA DE BANDE

PLANTA: cruciforme inscrita nun

rectángulo, do que sobresae o ábsidecuadrangular. Posúe un atrio aos pés quese comunica con senllas habitaciónslaterales.



O sistema decubrimiento do templo ésinxelo.

Nas dúas navescruzadas, dispóñensecatro bóvedas de canóncon forma de ferradura,

construídas con ladrillodo tipo romano. A decoración interior deSanta Comba de Bandeé de gran sobriedade.Os arcos empregadosson de ferradura.



SANTA COMBADE BANDE

A zona cadrada centralcóbrese cun gran cimborrio,

con bóveda de arista.

O ladrillo da bóvedacontrasta cos

sillares do muro

.



CAPITEIS:De tipo romano, corintio e outrovisigodo.

A decoración da igrexa consistenunha imposta que percorre ocomezo da bóveda do ábside ebordea a fiestra que nel existe, eque está formada por un tallo con

racimos e follas, unhas fileiras desogueado.



SAN PEDRO DA NAVE

PLANTA: rectangular, de cruz grega

inscrita nunha basilical, cun ábsidecadrado na cabecera, pórticos nosextremos dos brazos da cruz. Tres navesseparadas por arcos de herradura sobrealicerces.



É o edificio visigodo mellor conservado que se coñece e o que maior númerode elementos constructivos e decorativos posúe, e nel aprécianse interesantesinnovacións arquitectónicas como a procura da verticalidad e a evolución noarco de ferradura.



SAN PEDRO DA NAVE

A achega máis característica desta igrexa á arte visigodo

español a constitúe a síntese arquitectónica entre aestrutura cruciforme e a basilical, así como a magnificadecoración interior que tamén resume a iconografíautilizada no momento. Técnica do bisel.

O it i d



Os capiteis doarco triunfalson dediferente tallerque os

historiados.Os motivos abase de catroarquilloscegos nofrontalasociáronsecoa Jerusaléncelestial, e asserpes nosábacos, con

racimos deuvasocupando osseussinuosidades.



FUNCIÓN DIDÁCTICA

Por medio destes relevos con escenas cuidadosamenteseleccionadas, instrúese e alecciona ao fiel presente nascerimonias do templo.

SIMBOLISMO

Os temas escolleitos:Sacrificio de Abraham, exemplo da obediencia debida a Deus e áigrexa en toda circunstancia, sexan cales sexan as súas designios.Daniel no foso dos leóns a escena alenta aos fieis a recorrer áoración para solicitar a axuda divina.

Tamén se presenta o modelo de vida e o exemplo de salvación doscatro apóstolos: San Pedro, San Pablo, Santo Tomás e San Felipe. Alúdese simbólicamente ao valor redentor da Eucaristía.

O simbolismo na escultura

PRERROMANICO ASTURIANO



• Periodos del arte asturiano y principales manifestaciones:

• Prerramirense (792-842)Reinado de Alfonso II (Siglo IX). San Julián delos Prados (Oviedo).

• Ramirense (842-850)Reinado de Ramiro I (s. IX). Esplendor . Santa Maríadel Naranco (Aula Regia), San Miguel de Lillo, Santa Cristina de Lena.

• Posramirense (856-916)Reinado de Alfonso III (s. IX-X). San Salvador de

Valdediós.

PRERROMANICO ASTURIANO

características xerais:



Arquitectura de:Muros de cachotería ou mampostería con sillares nasesquinas.Bóveda de medio canón, ás veces peraltada, con

arcos faixons apoiados en pilastras encostadas. Arcos de medio punto, ás veces peraltados.Contrafuertes exteriores.

Ábsides rectangulares.

Úsanse elementos decorativos: medallóns, celosías,decoración a o xeito de corda ou soga.

características xerais:

Santa María del Naranco, Oviedo, 842 d.C



- Parte dun complexo palatino perdido xunto a San Miguel de Lillo- Planta basilical- Una sola nave- Contrafortes, bóveda de medio cañón, arcos faixóns, triforio.

Santa María del Naranco



SEGUNDO PERIODORamiro I (siglo IX),

Aula Rexia que máis tarde sereutilizará como Igrexa





•Planta superior con gran bóveda de canon confaixós, arcos peraltados, columnas pareadas condecoración de soga, bandas e medallóns.

•Planta inferior con bóveda de canón con faixóns, sendecoración apenas, dado que era o espazo para oservizo

.



Decoración de Santa María del Narancoe mirador exterior.



- Restos de una iglesia palatina.

-Planta basilical de tres naves

- Uso de columnas en vez de pilares

- Decoración escultórica de inspiración bizantina y restos de pintura mural

San Miguel deLillo, Oviedo, 842

d.C.

San Miguel del Lillo



g



San Miguel del LilloCelosía con decoración de sogueado erelevos das xambas da porta

Santa Cristina Pola de Lena, Asturias, 852d C



d.C.

-Planta de cruz grega

- Uso do contraforte

-Iconostasio moi desenvolvido

- Coro alto (tribuna) de uso real



Santa Cristina de Lena

Iconostasio con arcos peraltados, bóveda

de canon con faixons. Exterior convolumes cúbicos e abundancia decontrafortes.

Planta con espacio compartimentado concapelas.

San Miguel de Celanova



g



Arquitectura

No século X xurdiu o reformismo eclesiástico, principalmentede mans da a Orde Benedictina de Cluny. Baseándose na regrade San Benito (480-547), a reforma cluniacense, buscaba unhamaior espiritualidad.

No ano 910 foi fundada a abadía de Cluny, na rexión deBorgoña (centro-este de Francia). Dirixida polo abad Bernonde Baume, a abadía impuxo a nova reforma e foi cobrandogran importancia ata converterse nun dos maiores poderes

políticos e económicos europeos.

A ARTE ROMÁNICA



• A Arte románico foi un estilo artístico predominante en Europa nos

séculos XI, XII e parte do XIII.

• O románico fusiona as diferentes opcións que se utilizaron natemprana Idade Media (romana, paleocristiana, prerrománica,bizantina, xermánica e árabe) e consegue formular unha linguaxenova e específica.

• Non foi produto dunha soa nacionalidade ou rexión, senón quexurdiu de xeito paulatino e case simultánea en Italia, Francia,

Alemania e España.

• En cada un destes países xurde con características propias, aíndaque con suficiente unidade como considerado o primeiro estilointernacional nun ámbito europeo.

CONTEXTO HISTÓRICO: Séculos XI-XIII



• Prodúcese un desenvolvemento demográfico, económico, social ecultural en Europa.

• Termina a Idade Escura das invasións da Alta IdadeMedia.(Normandos, Húngaros)

• Europa expandese no terreo militar: as cruzadas no Próximo Oriente eo avance dos reinos cristiáns na península Ibéric, ameazan conreducir o espazo islámico ao norte de África e o interior de Asia.

• A renda feudal distribúese polos señores lonxe do campo, onde seorixina

• As cidades e a burguesía medran co aumento da demanda deprodutos artesanais e do comercio a longa distancia, xurden edesenvólvense as feiras, as rutas comerciais terrestres e marítimas einstitucións como a Hansa. Europa Central e Septentrional entran nocorazón da civilización Occidental.

• A arte románica e o primeiro gótico son protexidos polas ordesrelixiosas e o clero secular.

• Cluny e o Císter enchen Europa de monasterios.• O camiño de Santiago articula a península Ibérica con Europa.• Nacen as Universidades (Bolonia, Sorbona, Oxford, Cambridge,

Salamanca, Coímbra).



• O primeiro románico desenvólvese en Italia, na rexión de Como, een España, na zona pirenaica de Cataluña e Aragón

• Sentáronse bases sólidas para un rico desenvolvemento da

arquitectura románica.• En Como coa estrutura de igrexa dunha nave e as súas popularesbandas lombardas

• En Cataluña cos primeiros abovedamentos• As construcións caracterízanse por:

Emprego do arco de medio puntoMuro de silleríaCabeceiras de semitambor adornadas con arquillos e bandasrítmicamente dispostas

Os templos cóbrense con bóvedas pétreas de canón e forno

As naves son máis amplas e elevadas, polo menos en comparaciónEmpréganse os alicerces como sustentación

Non hai figuración escultórica



A época dourada do estilo pola súa calidade e beleza (románicopleno), esténdese na última metade do século XI e a primeira doXII, procedente de Francia, con centro na Abadía de Cluny, e

transmitido fundamentalmente a través do Camiño de Santiago.

Empréganse os elementos constructivos sinaladosEscultura en fachadas , Portas, Fiestras, Canecillos (suxeitandoos beirados)

Durante a segunda metade do século XII e a primeira metade doséculo XIII, a medida que as solucións arquitectónicasafiánzanse e melloran, xorde o tardorrománico.

Unha das súas expresións é a chamada arte cisterciense, que seexpande coas abadías da orde do Císter, expresando as concepcións

estéticas e espirituais de Bernardo de Claraval

(ausencia de ornamentación e redución aos elementosestructurales).

CARACTERÍSTICAS XERAIS.ELEMENTOS CONSTRUCTIVOS E DECORATIVOS



• Elementos constructivos:Predominio do muro sobre o vanMuro de sillería dobre con mampostería entre ambos lenzos

Contrafortes (ou estribos) no exteriorXeneralización do alicerce groso, cruciforme, con columnas encostadas, querecollen os arcos faixons e formeirosUso maioritario do arco de medio punto

• Cubertas abovedadas:

De canón na nave centralDe arista nas naves laterales e tribunaDe forno en ábsides e capelasCúpula sobre tambor no cruceiro, apoiada en pechinas ou trompas.Forma de cimborrio no exterior

• Elementos decorativosPintura mural e sobre táboaEscultura monumental:Motivos xeométricos, vexetais, animais e figurativos historiadosEn muros, capiteis, portadas, canecillos

ELEMENTOS CONSTRUCTIVOS E DECORATIVOS



Tipos de arcos



Arcosfaixóns

Arcosformeiros

Tipos de arcos



Trompas

pu a so re trompas



pu a so re trompas

San pedro de Angulema



p g

Tipos de bóvedas románicas



Tipos de bóvedas románicas



Contrafortes



P ares cruc ormes Román cos



a es c uc o es o á cos



Mensulas con modillon derolos Taqueado Xaqués

Decoración bolas



Arcos lombardos

Lesenas

A porta a román ca



p



Na Lombardía destaca na decoración osarcos cegos(sin vanos) e bandas verticais as

galerías abertas nas fachadas tamén a basede columnas e arcos(galerías lombardas).

•Do mesmo xeito, son característicos os seus

pórticos avanzados e apoiados sobreesculturas de leons tumbados simbolizando aforza de Cristo. Son grandes exemplos ascatedrais de Parma, Módena e Ferrara.



San Climent de Taüll

Arcos lombardos



PLANTA DE SAN CLIMENT DE TAÜLL

Catedral de parma



p



• A Catedral de Santiago de Compostela, e a máisimportante do románico español e prototipo de igrexa de

peregrinación, iniciada no 1075 . Traballaron nela osarquitectos Bernardo el Viejo, Roberto, el maestroEsteban y Mateo, a quen se debe a realización do pórticoa fines do siglo XII.

• A pranta e de cruz latina, con tres naves lonxitudinais etres no cruceiro, xirola e ábside con cinco absidiolos. Anave central ten bóveda de canón sobre arcos de medio

punto peraltados. Ten un cimborrio octogonal sobre

trompas no cruceiro.

O románico en España



A Arquitectura románica difundiuse pola Península Ibérica desde fins do século X

con gran rapidez, favorecida pola existencia da ArtePrerrománico (visigodo, asturiano, mozárabe).

Durante os séculos XI e XII foise desenvolvendo en torno ao Camiño de Santiago,a gran vía de peregrinación que impulsaba o comercio e acultura.

Xeográficamente esténdese polo norte da Península, fixando comolímites o Sistema Central e o río Ebro, xa que ao Sur estaba Ao Andalus, o Estadomusulmán. Existen frecuentes peculiaridades rexionais

Cronológicamente podemos distinguir entre: un «Primeiro Románico» en Cataluña(fins do s.X- primeira metade do XI) un «Románico puro» (séculos XI e XII).

As escolas rexionais do século XII

Catedral de Santiago



Catedral de Santiagode Compostela.

S.XI-XII



A planta simboliza o corpo humano e a cruzde CristoAbside a cabezaCruceiro ou peitoAs naves laterales e a nave central, ao restodo corpo.A pranta define tres ámbitos:

O terrenal, nave central que marca adirección, o camiño. Vaise desde as tebrascara á luz.O da transición que corresponde co cruceiro.O cadrado é a terra e o círculo o divino.Únense o terreo e o divino.O divino, que se representa polo ábside. Deus

é un, como unha é a cabecera da Igrexa,aínda que teña varios ábsides.

Comentario catedral Santiago



1) DETERMINAR:

a) TIPO DE OBRA: Construción arquitectónica.b) TÍTULO: Catedral de Santiago o Maior.c) LOCALIZACIÓN: Santiago de Compostela.d) AUTOR: As obras foron encargadas polos bispos Diego Peláez (ata 1087) eDiego Xelmírez (ata 1128).Participaron na construción o Mestre Esteban,Bernardo o Vello, o Mestre Bernardo o Mozo xunto ao Mestre Mateo, autor doPórtico da Gloria.

O proceso de construción da Catedral de Santiago de Compostela atópaserecollido no Códice Calixtinu e na Crónica Compostelana.O Pórtico da Gloria (que non imos analizar aquí) é obra posterior, do mestreMateo, realizada entre 1161 e 1188.e) DATA: 1075 a 1128.f) ESTILO: Románico. Primeiro estilo uniforme europeo, fundamentalmente

relixioso no que inflúe a mentalidad teocéntrica do momento, a reforma monásticade Cluny e o auxe das peregrinaciones que facilitan a expansión e difusión doestilo. É eminentemente rural e un auténtico reflexo dunha época, a Idade Media,na que se desenvolve o feudalismo.

g





2) ANALIZAR: A) Análise técnica:* FORMA: catedral románica, típico modelo de igrexa de peregrinación, con planta de cruz latina ecabecera con girola e absidiolos. A lonxitude do edificio é de 97 metros.MÉTODO: Obra arquitectónica realizada en pedra.

DESCRICIÓN XERAL: O edificio, unha das maiores construcións do estilo románico,presenta aos seus pés un nártex, no que se sitúa o Pórtico da Gloria. Na construción primitiva, neste espazosituábanse a cada lado senllas torres de planta cadrada.O interior do templo dividirdese en tres naves. A central posúe un ancho de 10 metros e alcanza unha altura de22, cubríndose con bóveda de canón. As naves laterais, de menor altura e uns 5 metros de anchura fano conbóvedas de aristas. Sobre devanditas naves laterais álzanse tribunas que asoman á nave central mediantearcos xeminados. Os seus vans exteriores proporcionan iluminación á parte superior da nave central, o que

contrasta coa maior penumbra da zona inferior. As bóvedas sostéñense mediante columnas encostadas,organizadas de forma tal que a columna que mira cara á nave central elévase ao longo de toda a altura damesma, ata alcanzar o inicio do arco faixón correspondente.Vista nave lateralO transepto organízase tamén en tres naves en cuxos extremos ábrense senllas portadas ao exterior. Sobre ocruceiro álzase un cimborrio. En todo este enorme transepto álzanse tamén tribunas sobre as naves laterais.

A cabeceira da catedral é de amplas dimensións e dispón dunha girola con cinco capelas

radiais nos absidiolos. Delas, a central presenta ao interior forma absidada, mentres que aoexterior péchase con testero plano.Todo o espazo interior do templo está organizado de maneira que os fieis (tras concluír aquí o seuperegrinación ata a tumba do apóstolo Santiago) puidesen acceder á catedral pola portada dos pés epercorrela ata chegar á xirola, no espazo central atópase o sepulcro do citado apóstolo. Todo este camiñointerior do edificio permite que poidan desenvolverse sen interferencias as cerimonias relixiosas.

gg

Comentario catedral de Santiago



B) Análisis simbólico

A catedral de Santiago vem a simbolizar, en primeiro lugar, aimportancia dunha cidade e unha sé obispal na que se atopa situado osepulcro dun dos doce apóstolos de Cristo.Neste sentido, a propia planta da igrexa é imaxe da cruz de Cristo e, enconsecuencia, representación en pedra da idea da crucifixión e morte

de Jesús como base para a salvación do mundo. Pero, doutra banda, aconstrución simboliza á perfección o desenvolvemento do reino astur-leonés nun momento no que o espazo xeográfico peninsular atopábasefragmentado e no que sobresaía o mundo islámico representado polao-Andalus.

g

Comentario catedral de Santiago



c) Análisis sociológico:

O sepulcro do apóstolo Santiago foi redescuberto cara ao ano 829, de forma tal que sobre o

mesmo edificouse (reinando Alfonso II o Casto) un primeiro templo, de reducidas dimensións.Máis tarde levantáronse alí outras dúas basílicas prerrománicas ás que finalmente acabousubstituíndo a catedral que agora podemos contemplar.

O feito de dispoñer da única tumba conservada dun dos doce primeiros discípulos de Jesús(xunto coa de San Pedro, en Roma), converteu á antiga Iria Flavia no centro dun crecentemovemento de peregrinaciones que pronto alcanzou a toda a cristiandad europea, da cal

Santiago de Compostela acabou converténdose nun dos principais centros relixiosos. Xurdiuasí o Camiño de Santiago, unha ruta de peregrinación que acababa precisamente aquí o seupercorrido. Os distintos ramais desta vía uníanse tras cruzar os Pirineos, para percorrer acontinuación todo o norte peninsular e concluír en Compostela.

Deste xeito, o camiño facilitou os intercambios culturais entre as distintas zonas do continente

e levou máis aló das fronteiras da península a fama dunha cidade e dunha monarquía (a astur-leonesa) que impulsou a devoción ás reliquias do apóstolo. Sucedía todo iso nunha Europaruralizada e feudal, pero que lentamente irase abrindo ao desenvolvemento das cidades, docomercio e das actividades burguesas, sempre baixo a atenta mirada da Igrexa cristiá comocontroladora única das conciencias.

g



Catedral medieval Catedral na actualidade



Catedral de Santiago de Compostela. Interior.

S.XI-XII



FACHADA DE PRATER AS



ITALIA

Conxunto de baptisterio e catedral en pisa



Basílica de saccargia



SAN AMBROSIO DE MIL N



FRANCIA

an a ag a ena. ez ay



San Sernin de Tolouse



an ern n e o use



San Pedro de Angulema



San pedro de Angulema



ESCULTURA ROMÁNICA

M d i i l l li i



• Marcada carga espiritual que localiza o seu cenit en tornoao ano mil e as especulacións sobre a fin do mundo.

• Pasada a data, unha vaga de acción de gracias estendeuse por toda Europa.

• Esculpíase para acadar a vida eterna.

• A igrexa quere facer chegar aos fieis a mensaxe da

salvación e a necesidade do arrepentimento.• O seu carácter e e maracadamente didáctico: mostra tanto

o camiño recto como os tormentos da alma no caso detorcerse.

• Temas: Apocalipse, Xuicio final, castigo (luxuria,avaricia, gula…)



• As mensaxes colócanse nos lugares donde mási fácil erande ver para os fieis, timpanos, e capiteis. O seu carácter

didáctico presenta as seguintes características• Xerarquización tamaño proporcional á súa importacia.

• Ocupa lugar céntrico no tímpano, ao seu arredor o restoda representación ( carácter centrípeto)

• Pantócrator dentro de mandorla e normalmente rodeado polo tetramorfos (Mateo/home, Xoán/aguia,Marcos/león, Lucas/Boi)

• Contrastes bos e os malos ( vestidos/espidos, monstros e

serpes como pecado león como símbolo de cristovencedor do pecado)

A lt d á i li ít á t d ió á té i



• A escultura do románico limítase agás contadas excepcións á técnicado relevo.

• Esquecemento técnico sufrido a partir do baixo imperio romano.

• Degradación da forma de esculpir, unida a desaparición da figura doartista, son artesáns anónimos aos que se lles paga por exercer unoficio.

• Os nomes con que conocemos aos artistas son os que os historiadores

da arte lles deron: mestre da porta do cordeiro, mestre de Jaca, etc.• Técnica polo tanto moi rudimentaria e de gran simplicidade. Pouco a pouco irase producindo unha recuperación da técnica: proporcións,movemento, traballo no rostros, realismo nos panos, relación entre asfiguras, etc.

• Estas características pouco a pouco perfeccionadas serviron de base para o naturalismo do gótico.

• Tamén o carácter didáctico do Románico ira desaparecendo



FACHADA PLATERIAS



• AUTOR : Maestro Estevo eoutros.

• ESTILO: Románico.• CRONOLOXÍA: 1110-1112



• Os obradoiros itinerantes irán evolucionando o arte Románico coa

consolidación de mestres escultores como no caso de Praterias donde nosatopamos con varios autores

• Nas primitivas portadas da catedral traballaron varios mestres: O primeiro dé o chamado MESTRE DE PLATERÍAS autor da Creación de Adán,Expulsión do Paraíso, o Rei David, Eva co cráneo..., as sáss anatomías soncoidadas, os rostros con beizos grosos, ollos abultados e carrillos inchados, o

peiteado tratado a base de mechons e uns característicos plegados paralelosen forma de ondas nas roupaxes.

• Identificase a este mestre co mestre ESTEVO, arquitecto que traballou nasegunda fase constructiva da catedral. Xunto a Estevo traballan outrosmestres menores anida que coñecidos por traballos previos

• MESTRE DO CORDEIRO:

T b ll é P d C d i d S I id d L ó É d P á



• Traballou tamén na Porta do Cordeiro de S. Isidoro de León. É o autor do Pantocrátor,do anxo..., o seu estilo caracterízase polos volumes xeometrizados e moi pulidos aíndaque monótonos e inexpresivos

• MESTRE DA TRAIZÓN:

• Traballa no tímpano dereito de Platerías, na expulsión do Paraíso..., o seu estilo, moinarrativo, é case de vulto redondo. Son características as pupilas excavadas, os bigotescoas guías cara arriba e os plegados grosos de sección cilíndrica. As escenas da paixón, os anxos trompeteiros e os Reis Meigos

• MESTRE DE CONQUES

• Traballa tamén no tímpano dereito, na escena da flagelación e antes fíxoo no interiorda catedral (capitel do avaro). O seu estilo se emparenta co do tímpano de St. Fe deConques. Figuras de canon curto, pés de lado calzados con botíns e peiteadossemiesféricos .

• MESTRE DA TRANSFIGURACIÓN• (friso de Platerías) estas pezas mostran un estilo avanzado (1111-1116) e

probablemente foron pensadas originalmente para a portada occidental (hoxeObradoiro, que non chegou a construírse).

Conques



Praterías

Ávaro



Cordeiro

Praterías

• Todos os mestres mostran peculiaridades no xeito de



Todos os mestres mostran peculiaridades no xeito detraballar pero atendendo as características propias dorománico:

• Condicionamento ao marco

• Xustaposición de figuras

• Roupaxes que non translocen a anatomía

• Isocefalia• Falta de naturalismo

• Desproporción

O que cambia e o programa iconográfico, non aparece o

pantocrator non se trata de temas apocalípticos non se buscasuscitar o terror no que ha de vir. Se trata de escenas da vidae paixón de Cristo.



O TÍMPANO DAS TENTACIÓNS



• O tema central destetímpano son astentacións que sufriuCristo durante a súa

retiro no deserto.

Muller adúltera



A muller adúltera.Represéntase coa caveira doseu amante entre as mans.

Suponse que a cabeza doamante foi cortada polo marido e

este obriga á muller a bicar acaveira dúas veces ao día.

Responde á iconografíatradicional deste tema: muller decarnes abundantes e cabelosolto (símbolo de desorde moral)



A escena das tentacións, tal e como a describen os evangelios de Mateo e Lucas,complétase con esta representación que simboliza a tentación da Gula. Jesús fai

xaxún durante 40 días e o demo téntalle pedíndolle que converta as pedras en pan.É a primeira que sofre Cristo. Entón foi levado Jesús polo Espírito ao deserto para ser tentado polo diaño. E tfacendo xaxúcorenta días e corenta noites, ao fin tivo fame. E achegándose o tentador díxolle: Si es fillo de Deus, dei que estas pedrasconvértanse en pan. Pero el respondeu dicindo: Non só de pan vive o home, senón de toda palabra que sae da boca deDeus?. (Mateo 4: 1-4)



Nesta placa complétase a corte demoníaca, coa representación de diañosconformados con partes animais e humanas. Son, concretamente, tres diaños deventres inchados, cabezas de can e longas colas.



Esta placa completaría a mensaxe das tentacións doDiaño. Cristo (1) móstrase en diálogo con serpe (2)

superando as tentacións mediante a palabra:?Apártache Satanás, porque escrito está: Ao Señor oteu adorarás e a El só darás culto? ( Mateo 4: 10)



Programa iconográfico que, a través da vitoria de Cristo sobre as tentacións, simboliza a forza

do Ben sobre os poderes do Mal e a submisión do home ao diaño. As representaciónscaricaturizadas do demo, así como a figura da adúltera permitirían ao fiel unha visualizacióndiáfana do mal e das consecuencias de sucumbir ás súas tentacións.En aras desa mensaxe fácilmente comprensible as figuras do Ben ocupan a metade esquerda dotímpano (segundo miramos) e as do Mal a metade dereita

O timpano da Paixón



Neste tímpano hai dous partes claramente diferenciadas: na metadeinferior móstranse escenas da Paixón e na superior a Adoracióndos Reis.

De fronte dereita a esquerda

di i



• Prendimiento

• A cruz

• A flaxelación• A coroación de espiñas

• A curación do cego

O prendemento móstranos a Xudas que acaba de bicar a Cristo (acto necesario para que fose identificado, pois Jesúsgardaba gran parecido con Santiago o menor) e o personaxe da súa dereita procede a prender as súas mans.

Normalmente identifícase este personaxe co Cirineo cargando coa cruz. Eu penso que si así fóra romperíase asecuencia cronolóxica da Paixón, que parece moi clara de dereita a esquerda. Entendo que podería tratarse de ben da visión metafórica da cruz como culminación da Paixón, ben como a presenza real desa cruz durante osciclos desa paixón.Cristo, con nimbo crucífero e atado a unha columna por un verdugo, soporta os latigazos de dous personaxes situados ás súas

costas.Esta escena móstranos o momento en que un soldado (de pé) dispón sobre a cabeza de Jesús (sentado) a coroa deespinas, apertándoa sobre a fronte cunha cana.

Iconografía tradicional: Cristo ha untado os seus dedos con saliva e aplícaos sobre os ollos do cego, que porta bastón.

• Parte superior do tímpano: en estado lamentable aparece a adoración dos reis e a Virxe co Neno.

• Completan a iconografía a estrela (1) e o anxo (2) que, segundo algúns, acompañaríaa como faroaéreo e móbil (Reau) e, segundo outros, previría aos magos do perigo que se cierne sobre orecentemente nacido na figura de Herodes Esa figura do anxo non aparece en Mateo En todo



recentemente nacido na figura de Herodes. Esa figura do anxo non aparece en Mateo. En todocaso, a súa presenza xunto á estrela parece apuntar máis cara á primeira hipótese.

• Estrela

• Anxo

• María



Columna con diversas figuras no fuste.Concretamente, están representados doce

personaxes con libros, en tres grupos decatro, que parecen ser os doce profetas

menores. Cada un está acubillado baixo unarco bocelado e entre dúas columnasentorchadas.Sobre eses grupos de tres sitúanse anxos.Culmina o conxunto unha figura humanacentral, nimbada, e parellas de pombas aoslados bebendo de cáliz (Eucaristía)Esta mesma iconografía presentan osfustes dos extremos da portada.

Leóns e crismón



Dous leóns unidos polos seus grupas e dirixindo acabeza cada un cara a un lado distinto. A súafunción estaría relacionada co carácter gardián eapotropaico que estes animais desempeñaban xa

nas portas de entrada a edificios e cidades

Crismón do tipo aragonés (crismón trinitario). pode completar ese carácter apotropaico dos leóns

Moisés e Abraham



A figura de Moisés represéntase con

cornos, como era típico durante a IdadeMedia. A razón desa iconografía esta enun erro da tradución latina da Bibliaonde a palabra hebrea raios pode sertraducida como cornos. San Xerónimo

pensou que ninguén, salvo Cristo debíaresplandecer con raios de luz e optou

pola segunda acepción.Hai quen defende que esta figura non éMoisés. Para uns sería o Diaño e paraoutros Agar, a escrava de Abraham.

A transfiguración



Cristo

SantiagoPedro

Juan¿MoisésY Elías?

¿?

A elección do tema da Transfiguración resultaría moi apropiada, pois reproduce un dos dousmomentos en que Santiago xoga un papel protagonista na vida de Jesús (o outro é a oración no hortode Getsemaní). Este, ante o propio Santiago, Pedro e Juan se transfigura e fala con Moisés e Elías.



A Transfiguración é unha teofanía, como o Bautismo, unha manifestación da Trinidad. DiosPai fai oír de novo a súa voz para proclamar que Xesús é o seu fillo, no medio dunha nubeluminosa que simboliza o Espírito Santo.

Este tema evoca tamén a transfiguración que experimentou Moisés no Sinaí e garda grandessimilitudes co pasaxe posterior da oración no horto de Getsemaní: tamén aquí acompañan aCristo os mesmos apóstolos e igualmente estes quedan durmidos.Este era o tema central da antiga portada oeste da catedral, anterior ao Pórtico da Gloria.Cando o Mestre Mateo levantou este, as esculturas trasladáronse á fachada das Praterías.



Sobre o tímpano das Tentacións e á esquerda do tema da

Transfiguración, atopamos varias placas con figuras queprobablemente procedían da Porta da Azabachería ou daprimitiva fachada oeste.



Ánxeles trompeteiros que anuncian oApocalipse.

Ánxo con libro que e interpretadocomo San Mateo.

Santo o apóstol

Apóstolos

Pedro



Figuras sin identificar



•Son esculturas de canon curto, que portan pergamino, e cuxaidentificación non foi posible. Proceden do primitivo coro



A iconografía é habitual: Adán, espido, é tocado por Deus. Oacto da Creación exprésase mediante o xesto de Deus: é ocontacto da súa man sobre o corpo espido de Adán o quedota de vida a este

Iconografía tradicional de Cristo bendicindo: manesquerda sobre o Libro da Vida e man dereita cos tresdedos bendicindo (Trinidad)



dota de vida a este.



David será representado en moitas ocasións,tanto no seu combate con Goliath, como na súacondición de rei de Israel e fillo de Jesé, orixeda estirpe de Cristo.

Esta representación axústase á iconografíatradicional do rei-músico: coroa de rei, trono,barba e tañendo a arpa coa que acougaba aSaúl e con cuxa música acompañaba os Salmos(atribuídos a el)



Creación de Eva

Pantocrator

Por debaixo do Pantocrator situaríase otema do sacrificio de Isaac

O P RTICO DA GLORIA (1168 –

1188)



O Camiño de Santiago culmina no Pórtico da Gloria da catedral compostelana, obra do MestreMateo. Comezou a construírse ao redor de 1168 e terminouse en 1188 segundo consta nainscripción dos dinteles na que se menciona a un magister Matheum que dirixiu as obras.

Tanto no estilo como na iconografía e na súa grandiosa concepción arquitectónica é óbra cume daarte románica e deixa albiscar o que será a plástica gótica.O Pórtico supera aos seus contemporáneos de calquera lugar de Europa.

Para salvar o desnivel do terreo, o mestre Mateo construíu unha cripta en forma de pequeno e belo templo que se chama a Catedral Vella. Sobre esta base levantou o Pórticod Gl i

CATEDRAL VIEJA, BAJO EL PÓRTICO



da Gloria.

O PÓRTICO estruturase en tres portadas cubertas con bóvedas de crucería(trazo gótico) Serve de entrada principal á igrexa Composto de tres arcos



(trazo gótico). Serve de entrada principal á igrexa. Composto de tres arcosabocinados que dan acceso ás tres naves, e dos cales o principal ten un tímpano

sostido por un parteluz.

Cristo na súa Maxestadepreside a representación doReino da Gloria, segundo a



, gdescríbe o Apocalipsis de SanXoan.

Rodeando a cristo atópanse os catro evanxelistas, simbolizados no Tetramorfos.

E a ambos os dous lados deles un grupo de anxos cos símbolos da Paixón de Xesús.Sobre eles, numerosas figuras simbolizan o Pobo de Deus.Nas arquivoltas, e en disposición radial, represéntanse aos vinte e catro anciáns doApocalipsis con diferentes instrumentos musicais celebrando a gloria celestial.

O parteluz deste arco central é unhacolumna que representa a árbore de Jessé



coa xenealoxía de Xesús

Sobre ela a figura do apóstolo Santiago,este saúda aos peregrinos coa fraseevanxélica gravada nun pergamino: “Deus

envioume”.

Na parte posterior do parteluz, é dicirmirando ao altar, distínguese a efixie do



, gmestre Mateo, autor do conxunto



O arco da esquerda, entre decoracions vexetais, preséntase a Deus bendicindo a Adán e Eva,xunto a outras figuras do Antigo Testamento (Noé, Moisés, Abraham, etc.) que miran aCristo, representado na clave do arco. Entre as diversas interpretacións desta iconografía

están: a promesa a Adán e Eva do perdón o purgatorio a igrexa dos xudeus



Na porta dereita representar ou Xuízo Final: Cristo e o Arcánxel SanMiguel indícannos que á súa dereita colocaranse os elixidos e á súaesquerda vos condenados ao inferno.

Destacar que esta obra do Mestre Mateo rompe cos moldes ríxidos do románico eanuncia a imaginería gótica

Polo naturalismo e

Polo volume das



individualismo dosrostros riseiros

Polo volume dasfiguras que se

despegan dascolumnas, e polostratamentosnaturalistas e menosríxidos dasvestimentas.

Os personaxes comezan aexperimentar unha certa

independencia con respecto aomarco arquitectónico en que sei ú

arte prerromanico e románico

Documents