ARISTOTILIS DE MUNDO LIBER INCIPIT

Bekker [1] Multociens michi divina quedam ac mirabilis quippe res, 39IaI

Alexander, visa est esse philosophia, maxime autem in hoc quod sola elevata ad omnium contemplationem studuit noscere

5 veritatem que in eis. Ac aliis ab hac discedentibus propter ar- 391a5

duitatem et immensitatem hec sola non timuit rem nec fecit se optimorum indignam : immo et cognatissimam sibi vel et pre-cipue congruam putavit esse disciplinam eorum. Cum enim non esset possibile corporaliter proficisci ad illum celestem locum et

ro derelicta terra videre quenquam illum celestem locum, velut in- 39Ia10

sipientes Aloades quandoque putavere, anima quippe assumens per philosophiam intellectum ducem elevata est et abiit, illabo-riosam quandam viam excogitans, queve nimium locis distabant abinvicem summe sapuit, facile, reor, noscens cognata et divino 39IaI5

15 lumine anime apprehendens divina et prophetans mortalibus. Hoc autem passa est, quantum possibile fuerat volens communi-care largiter omnibus preciosa que penes se. Quamobrem et eo-rum qui studiose descripserunt nobis unius loci naturam vel unius urbis situm aut fluminis immensitatem aut montis deco- 39Ia20

20 rem, qualia quidam egere, narrantes hii quidem Ossam, alii vero Nysam, quidam vero Corycium antrum, alii vero aliquid aliud partialium, miserebitur propter pusillanimitatem miratorum quecunque ac arrogantium in speculatione modica. Roc autem patiuntur, cum latuerint eos maiora, mundus dico et maxima 391a25

25 que in mundo. Nunquam enim, si proprie insisterent hiis, mi- 391b1

rarentur aliquid aliorum, sed cuneta sibi cetera parva visa fuis-sent, inquam, nec alicuius digna respeetu excellentie horum.

6 sola] om. ro quenquam] am. 22 miserebitur] + TL, 2 mirabilis + s. add. vel latens Vs ro quanquarn Py 16 hec Py 20 quidarn] an addendum iarn ?

24 latent Gb

DE MUNDO I-3

3°

Dicimus autem nos et, quatenus possibile est, theologice disseri-39Ib5 mus in hiis omnibus qualis sit uniuscuiusque natura, situs, et

motus. Reor autem oportere te ducum optimum aggredi maximorum hystoriam et philosophiam estimare non modicum, im-mo et talibus quoslibet optimates donare. 5

39Ib10 [2] Est igitur mundus constitutio ex celo et terra et naturis que in hiis continentur. Dicitur autem et aliter mundus omnium ordo pariter et decor pro diis atque per deos conservatus. Huius autem meditullium, cum immobile foret et firmum, sortita est terra conferens vitam, domus ens omnium animalium atque ma-10

391b1S ter. Quodve super eam est, totum et totaliter deputatum in sum-mum habitaculum deorum nuncupatum est celum. Plenum au-tem ens corporum divinorum, que stellas consuevimus dicere, necnon mobile perpeti motu in circuitum et girum cum omni-

391b20 bus hiis choream gerit iugiter. Cumque mobile sit, velut dixi, 15

continuo, duo sunt de necessitate immobilia signa exadversum sibi posita, velut in revoluta spera in torno, firmiter permanen-tia et continentia speram circa que movetur orbis. Ergo mun-

39Ib25 dus in circuitum vertitur, hii autem vocantur poli. Per que si consideraverimus desuper iunctam rectam, quam quidam 20

392a1 vocant axem, erit mundi dyameter, habens quidem in medio terram, duos vero polos terminos. Horum autem immobilium po lorum alter quidem semper apparet super verticem quasi versus boreale clima, dietus areticus, alter autem semper sub terra

392a5 latitat versus australe, dictus antarcticus. Celi autem et as-25 trorum substantias quidem ethera nuncupamus, non, ut qui-

dam, quod, cum ignea sint, urantur, peccantes in nimium alte-ratam ab igne virtutem, sed quia semper currant circumlata, elementum entem aliud a quatuor incorruptibile ac divinum. Sa-

392a10 ne contentorum quidem intus astrorum hec quidem non errantia 30

cum universo celo volvuntur eadem habentia fundamenta. Quo-rum medius circulus dictus vitalis obliquus per tropicos expel-

3 oporterel + Ka, 8 pro (Ú7TEp)] Ú7TO 15 iugiter] + o,' alwvo<; OVTO<; 23

quasi (w<;) ] WV 27 cum ... sint (OVTa) ] oooav 32 expellitur (otÉtWUTa')] otÉ'WUTa'

12 planum Vs 17 trono (an recte ?) Vs 19 hii] hec Vs 20 consideravimus VSl 27

alteratam + add. margo vel alteram Vs 28 currat (an recte?) Vs 32 vitalis scyipsi : + seu

vitam ferens Vs

TRANSLATIO NICHOLAI

31

litur, divisus in parte in 12 regiones zodiorum. Erratica vero nec serie pari primis solita sunt moveri nec alterna, sed in aliis 392aI5

et aliis circulis, ut eorum hic quidem sit imior, alius autem altior. Igitur non errantium multitudo inscrutabilis hominibus est,

5 quamvis in eadem tocius celi superficie moveantur. Erratico-rum vero in VII partes summata, in totidem est circulis positis 392a20

consequentcr, ut superior semper sit maior inferiori atque sep-tem circumplectantur se invicem omnesque sint comprehensi sub spera non errantium. Huic autem continuum habet situm

10 circulus dictus Lucentis simul et Saturni; sequenter vero dic-392a25

tus Phetontis; deinde dictus Ignitus, Herculis atque Martis; consequenter Stilbon, quem nuncupant sacrum Mercurii, qui-dam autem Apollinis ; post quem circulus Luciferi, quem Vcne-ris, quidam autem Iunonis appellant; consequenter circulus

I5 solis, et ultimus qui est lune terminatur usque ad terram : ether 392a30

autem circumpledens divina corpora et seriem motus. Post etheream autem et divinam naturam, quam statutam asserimus necnon insuper invariabilem et immutabilem necnon impassibi-lem, continua est que per omnia passibilis et mutabilis et, preci-

20 se loquendo, corruptibilis et caduca. Sed huius ipsius prima qui-dem est subtilium partium et flammea substantia ignita ab ethe-392bI

rea ob eius magnitudinem et motus velocitatem. In ignea vero et dicta inordinata coruscationes agitantur et flamme prosiliunt et trabes et hyatus et qui dicuntur comete firmantur et extin-392b5

25 guntur sepe. Post hanc vero sequenter suffunditur aer, caligino-sus ens et gelidus naturam ; sed per motum lustratus pariter et accensus fit splendidior et calidior. In hoc autem, cum ipse quoque sit passibilis potestatis et omnino alterabilis, constitu-39Zb1O

untur nubes et imbres prorumpunt, nives atque pruine et gran-30 dines necnon flatus ventorum et tiphonum, insuper tonitrua co-

ruscationes et casus fulgurum necnon mille turbinum conflictus.

[3] Deinceps autem post aeream naturam stabilita est terra

I vero] + ÓVTU 2 serie pari (? Ó¡'LOTUgWS)] ÓfLOTUXWS 11 Phetontis]

+ ,do"s 27 calidior] ,L\EHVÓS

1 zodiorum am. Py : an ante regiones panendum ? errantia Py 6 vero scriPsi: + seu

planetarum Vs I2 consequenter] an addendurn autem ? 13 appollonis Py : an scribendum apollonis ? 26 natura Vs 27 an scribendum calidus ?

32 DE MUNDO 3

392bI5 et mare, affiuens plantis et animalibus, fontibus et fluminibus, quibusdam <quidem) super terram revolventibus se, quibusdam vero emergentibus in mare. Est etiam variata mille viroribus et sublimibus montibus et lucis ligniferis urbibusque quas pru-

392b20 dens animal horno fabricavit insulisque marinis. Orbem ergo 5

multus sermo in mediamnes et aridas distinxit, nesciens quod mundus quedam insula sit circumflua mari dicto Atlantico. Fas autem est et <multos> alios adversus hunc positos esse procul mediamnes, hos quidem maiores eo, illos vero minores, nobis

392b25 autem preter hunc invisibiles. Quod enim que apud nos insule 10

respectu dictorum pelagorum passe sunt, hoc hic orbis respec-tu maris Atlantici, multe quoque alie in universo mari. Hee namque magne quedam sunt insule magnis circumdate pelagis.

392b30 At universa [in] humidi natura supernatans in quibusdam ter-re *** † dictasi adultos orbes erit inquam maxime post natu-15 ram aeream. Post hanc vero in profundis in meditullio mundi innititur tota terra constatque compacta, stabilis, et immo-bilis. Et hoc est universum mundi quod vocamus inferius. Quin-

393ª1 que quidem hiis elementis in quinque regionibus sperice inge-stis, minori semper a maiori contento, − dico autem terra qui-20

dem in aqua, aqua vero in aere, aere vero in igne, igne vero in ethere − totus consistit mundus ; quodve sursum est ostendit

393a5 tabernaculum deorum, quod autem inferius cotidianorum animalium. Huius autem ipsius hoc quidem est humidum, quod soliti sumus dicere flumina, rivos, et maria, illud autem aridum, quod 25

terram, aridas, et insulas nuncupamus. 393a10 Insularum autem hee quidem sunt magne ut mundus (hec

autem habitabilis dicitur, pIures etiam alie circumflue immen-sis pelagis), hee vero sunt minores, metuende nobis, tametsi intus sint. Quarum famose quidem Sicilia, Sardinia, Cyrnus, 30

6 quod] + Ka' 10 autem] + "daas 29 metuende (q,of3<pai] ] q,av<pat

1 effiuens Vs 2 quidem supPlevi 6 sermo + add. margo vel (+ multa Fb) ratio vel causa VsFb 8

multos supPlevi positis Vs 14 universa humidi scriPsi: -um in -a Vs terre + / / / / Cm 15 dictas

Vs2 an scribendum -os vel -is ? erunt Vs 16 in2 am. Vs

2 2 an scribendum constitit ? quodve] an addendum quidem ? 27 mun

dus + quod hlc ponitur mundus in greco sonat habitabilis Ls lloc Vs

30 cynnus Vs

TRANSLATIO NICHOLAI

33Crete, Eubia, Cyprus, Lesbus ; alie vero minores, quarum que-dam quidem Sporades, quedam vero Cyclades, alie aliter nomi- 393aI5

nantur. Pelagus autem, quod quidem extra orbem, Atlanticum et Oc

5 ceanus nuncupatur, circumfusum nobis. In aperto autem stricto orificio versus dictas Herculis columpnas influit velut in quen- 393a20

dam sinum in mare Mediterraneum. Paulative vero dilatatum diffunditur complectens sinus sibi invicem continuos, alicubi quidem in angustis brachiis cohibitum, alicubi vero denuo am-

10 pliatum. Primo quidem ergo dicitur sinum constituere a dextris influens in columpnas Herculis dupliciter in dictas Syrtes, 393a25

quarum alteram quidem Magnam vocant, alteram vero Par-vam. Sed, in utraque non eodem modo sinum statuens, efficit tres pelagos, Sardonium, Galaticum dictum, et Adrianum. Sed

I5 deinceps post hos obliquum Siculum ; post hoc vero Cretense ; huic autem continuum alicubi quidem Egyptium et Pamphi-393a30

linm et Tyrium, alicubi vero Egeum et Martoum. Obviat autem dictis, cum plurium sit partium, Pontus, cuius intimum quidem appellatur Meotis, extrinsecum vero versus Elespontum supi-393b1

20 natur in dicta Propontide. In ascensibus autem solis rursus in-fluens Occeanus, aperiens sinum Indicum et Persicum, patet iugiter Mare Rubrum complectens. In altero vero cornuum, in 393b5

angustum et longum porrectum rursus brachium, dilatatur, ter-minans Yrcaniam et Caspiam. Profundum vero quod super

25 hanc habet locum qui super paludem Meotida. Deinde paula-tim super Scythas et Celticam cohercet orbem necnon ad sinum 393b10

Galatie et predictas columpnas Herculis, extra quas fluit cir-ca terram Occeanus. In hoc autem insule maxime existunt due dicte Britanne, Celabio et Hyerne, prenarratis maiores, posite

5 autem] + 7I'pd~ i5tÍUfL~ 6-7 quendam sinum] ALp.ÉYa 8 diffunditur]

+ P.€yáAou~ II influens] .lU7TA€OYTL 13 utraque (? f>(áupa Wernham)] eáupa 17 Tyrium]

EtÍpLOY 23 rursus brachium] auXÉ>a 7I'áALY

1 eubya ciprus Vs 2 Sporades + add. margo id est sparsim posite Vs ciclades Vs 7 paulatine Vs

9 in am. Vs 10 ergo dicitur scripsi; dicitur ergo Vs 12 quidam Vs 13 statuens] potées VSl 16 egi-

ptium et panphilium Vs 17 an scribendum Syrium ? 19 suppinatur Ls 20 ascensibus + add.

margo in oriente Vs 23 an scribendum brachium rursus ? 24 profundus Vs 28 consistunt Vs· 29 britannie VSl celabyo Vs

DE MUNDO 3-4

393b15 super Celticos. Minor autem hiis Taprobane ultra Indos, obli-qua respectu orbis, et dicta Phebol, sita in Arabico sinu. Non-nulle vero parve circa Britannas et Yberiam circumdederunt hunc orbem, quem quidem appellavimus insulam. Cuius lati-tudo quidem est secundum profundissimum telluris breve − 5

393b20 ex quater denis autem milibus stadiorum, ut aiunt qui bene terram descripsere; longitudo vero maxime circa septies dena milia. Dividitur autem in Europam, Asiam, et Libiam.

Est igitur Europa cuius termini circumcirca columpne Her-393b25 culis et penetralia Ponti necnon mare Yrcanicum, in quo terra 10

stricte porrecta ac freto circumflua in Pontum protenditur. Qui-dam autem a medianni dixere flumen Tanaim. Asie vero est quod a dicto medianni et a Ponto et ab Yrcanico mari ad alium mediannem protenditur, qui iacet inter sinum Arabicum et in-

393b30 trinsecum mare, contentus ab hoc necnon a circumdante Occe- 15

ano. Quidam autem a Tanaide usque ad ora Nili ponunt metam Asie. Libia vero quod ab Arabico medianni usque ad Herculis

394a1 columpnas : alii vero aiunt a Nilo usque ad illas. Egyptum vero circumfluam orificiis Nili quidam quidem Asie, quidam autem Libie adhibent. Ac insulis quidam quidem prerogativam con- 20

ferunt, quidam vero semper ascribunt vicinis portionibus. Ter-394a5 re igitur et maris naturam et situm, quem mundum soliti sumus

dicere, huiuscemodi fore narravimus.

[4] Dicimus autem nunc de mage dignis cura in eo et circa eum passionibus, ipsa necessaria ponentes in exordio. Due nam-25

394a1o que quedam ex eo evaporationes sublimantur continuo in aerem qui super nos subtilium partium ac invisibiles, nisi quid versus eoas partes sit queve per flumina et stagna sublimate videntur. Harum autem altera quidem est sicca et fumosa ex terra pro-fluens, altera vero magis australis et fumosa exalans ab humi-30

394a15 da natura. Fiunt autem ex hac caligines, rores, glaciales idee, nubila, imbres, nives, grandines: ex sicca vero venti simul et

6 ex ... autem (? a1T<l SE ov) ] a7ToSÉov 31 ex] + ¡.tEl'

1 an scribendum minores? zaprobane Vs 2 pheba Vs 3 Britannas scripsi : britanas Vs 6 denis] an addendum ens ? autem] ? VS2 8 lybyam Vs 17 libya Vs 18 egiptum Vs 23 an legendum fere ? 24 magis Ls 27 invisibiles] an addendum omnino ? quid] quod Vs 28 queve] que Py 32 nebula Vs TRANSLATIO NICHOLAI

35

flaminum differentie, tonitrua, coruscationes, et fulgura, et ce-tera quecunque cognata sunt hiis. Est autem nebula quidem fu-mosa evaporatio sterilis aque, grossior quidem aere, rarior 394ª20

autem nube. Fit autem scilicet ex principio nubis vel ex resi-5 duo. Dicitur autem eius opposita et est serenitas, nichil aliud

ens nisi aer sine nubibus et caligine. Ros autem est humor ex sereno latus secundum subtilem consistentiam ; cristallus vero 394ª25

subita aqua ex serenitate congelata ; pruina vero ros congela-tus ; drosopachni vero semigelatus ros; nubes vero grossicies

10 fumosa conversa, generativa aque. Imber quidem fit secundum expressionem nubis valde bene condensate. Tot habet differen-tias quot et nubis pressura. Nam, cum levis est, psecades dis-394a30

pergit ; cum vero vehemens, grossiores, et hoc vocamus plu-viam imbre magis et continuis stillicidiis latis super terram.

15 Nix vero fit secundum condensatarum nubium eruptionem di-ruptarum ante conversionem in aquam. Operatur autem frac-tura quidem spumositatem et candorem, congelatio vero humo-394a35

ris insiti frigus nondum fusi nec rarefacti. Hec autem vehemen-394br

ter et repente deducta niphetos dicta est. Grando vero fit niphe-20 to converso et pondus eruptionis in grossiorem descensum na-

cto : secundum vero magnitudines diruptarum fracturarum ma-iores tumores et impetus fiunt vehementiores. Hec quidem igi-394b5

tur ex humida evaporatione solita sunt concidere. Ex sicca vero a frigore quidem pulsa ut fluat factus est ven-25 tus. Nam nil aliud est hic nisi aer multus fluens et subitus, qui

simul et spiritus dicitur. Dicitur autem et aliter spiritus que in 394b10

plantis et animantibus et per omnia transit animata et genera-tiva substantia, de qua dicere nunc non est necessarium. Spi-ritus autem flantes in aere vocamus ventos, auras vero exala-

30 tiones latas ex humida. Ventorum autem qui quidem ex australi terra flant dicuntur apogii, qui vero e sinibus prorumpunt en- 394b15

1 fulgura] 11'pr¡u-ri]p<s Ka, K<pa uvo , 9 ver02] + Eun 12 est] + ILaAa-KaS 14 magis] luí{w 30

humida] vypofi

9 drosoachni VSl : + margoadd. Drosopachni dictio composita a drosos quod est ros et pachni

quod est pruina Vs 12 psecades (-os Vs) sC1·ipsi : + seu minutas guttas Vs 15 corruptionem Vs 19

niphetos + add. margo niphetos dicitur impetuosus aggressus nivis Vs 25 ante nam supra add. a,

post subitus add. b, margo add. vacat ab VS2 29 exaltationes Vs 31 apogii

+ add. margoid est terrestres Vs encolpie + S. add. id est sinua]es Vs

DE MUNDO 4

colpie. Hiis autem analogum quid habent qui ex fluminibus et paludibus. Qui vero fiunt ex ruptione nubis et resolutione den-sitatis ad se ipsos facti ecnephie vocantur. Cum aqua vero re-pente rupta exydrie dicuntur. Et qui quidem ab oriente iuges

394b20 euri vocantur ; boreales vero qui ab ursa; zephiri vero qui ab 5

occasu ; austri vero qui a meridie. Eurorum autem cecias qui-dem dicitur ventus qui a circa vernos ortus loco flat ; apiliotes

394b25 vero qui ab eo qui circa equinoctiales. Et contrariorum quidem zephirornm argetes quidem qui ab estivali occasu, quem vo-cant olimpiam, alii vero iapiga ; zephirus vero qui ab equinoctiali ; 10

lips vero qui ab hiemali. Et borearum proprie qui quidem suc-cedit cecie vocatur boreas ; aparctias vero qui sequenter a polo

394b30 flans versus meridionale; thracias vero qui sequenter flat post argest[at]em, quem quidam ceciam vocant. Et nothorum qui quidem ab invisibili polo fertur adversarius aparctie nothus 15

vocatur ; euronothus vero qui inter eurum et nothum ; eum ve-ro qui in altera parte inter liba et nothum quidam quidem li-

394b35 bonothum, alii vero libophinica vocant. Ventorum autem qui-dam <quidem> sunt recte flantes quotcunque perflant antea in

395a1 rectum ; quidam vero reflexibilis flatus, velut qui dicitur cecias. 20

Et hii quidem in yeme, ut nothi, prevalent ; hii vero in estate, ut qui dicuntur etisie, mixti ex latís ab aquilone et a zephiris. Qui vero dicuntur ornithie, cum sint quidam estivi venti, bo-395a5 reales sunt genere. Sed validorum quidem flamínum categis guidem est spiritus sursum subito feriens ; thyella vero spiri- 25

tus vehemens et repente resiliens ; lelaps vero et strobilus spi- ritus qui volvitur a deorsum in sursum. Exuffiatio autem terre spiritus sursum latus secundum alicuius profundi vel rupture 395a10 emissionem. Quando <vero> volutus multus fertur, terrestre

7 vernos <vel estivales)] Ihp,yas 8 equinoctiales] + dipos -X"I-'<p,yás quidem]

am. 23 estivi] Eapwot 28 profundi] EK f3vlioíi

3 ecnephie + s. add. id est ex nubibus Vs 4 exydrie + s. add. id est ex aquis Vs 7 vernos +s.

add. vel estivales Vs 10 yapiga Vs 12 apractias (?) Vs 14 -at-expunxi cetiam (?) Vs 17 liba scriPsi :

libatum libicum

Fb : libacum Xn : libicum Vs : an ex liba? 19 quidem supPlevi 20 vero refl-scripsi: irrefl-Vs cetias (?)

Vs 22 etisie] + add. margo id est annuales (anna-Vs) VsFb ab aquilone + s. add. id est ah ursa Vs

230rnithie + add. margo ornis idem est quod avis Vs 23-24 cum -genere am. VSl 24 categis + S.

add. id est procella Vs 29 vero supPlevi

TRANSLATIO NICHOLAI

37fulgur est ; volutus autem spiritus in nube densa et australi et exterius per se violenter rumpens continuas oppilationes nubis sonitum et ictum magnum fecit qui dicitur tonitruum, quasi violenter feratur in aqua. Secundum autem nubis ruptionem 395ª15

5 ignitus spiritus et emicans coruscatio dicitur, que quidem ante tonitruum cecidit, postea facta, eo quod audibile a visibili natum est attingi, hoc quidem eminus apparente, illo vero cum ad au-res pervenerit, et maxime cum hoc quidem celerius est entibus 395a20

− dico autem igneum −, illud vero minus velox, cum aereum 10 sit, in ictu perveniens ad auditum. Quod autem coruscat, igni-

tum, vehementer usque ad terram currens, ceraunos vocatur; si vero semiignitum sit, vehemens autemaliter et subitum, pristir ; sin vero omnino sit expers ignis, typho. Quodlibet au-tem horum in terram irruens sciptos dicitur. Sed ceraunorum qui 395a25

15 quidem cinerosi dicuntur psoloentes; qui vero cito agitantur argies; argie vero qui ad modum litterarum feruntur ; scipti vero quotquot prorumpunt in aliquid. Sed precise apparentium in ethere quedam quidem sunt secundum apparentiam, que-395a30

dam vero secundum subsistentiam. Secundum apparentiam qui20 dem irides et virge et talia : secundum subsistentiam vero ful-

gores agitantur et comete et hiis similia. Est igitur yris apparen-tia particule solis vel lune in nube australi et cava et continua ad fantasiam ut in speculo apparens secundum circumferen-395a35

tiam circuli. Virga vero recta yridis apparentia. Area vero est 25 apparentia stelle circumlucens. Differt autem ab yride, quoniam 395bl

iris quidem apparet ex opposito solis et lune, are a vero circa quodlibet sidus. Fulgor autem est accensio subiti ignis in aere. Sed fulgorum hec quidem iactantnr, ea vero firmantur. Est 39Sb5

igitur iactus generatio ignis lati velociter ex confricatione et 30 fantasiam longitudinis ostendentis propter velocitatem. Fir-

mamentum vero est absque impetu oblonga extensio et quasi fluxus stelle ; ampliata vero utrobique cometa vocatur. Multo-

16 argies argie] apyi]TfS D"K{U' 24 apparentia] + AU/L1TpÓT"ITOS 32 utrobique] KUTa

BáTEpOV

3 qui] et Vs 6 a am. VSl 13 pristir + s. add. id est urens Vs 14 sciptos] scyrtos VS1: ? Vs' 15

psoloentes + spolois id est ignitus vel acutus ad motum add. margo Vs 23 specula Vs 24 Area + add. margo halo Vs 27 fulgur Py 32 comata Py

DE MUNDO 4-5

395bIO ciens autem fulgorum quedam quidem per longum tempus du-rant, quedam vero protinus extinguntur. PIures autem et alie apparentiarum idee videntur dicte lampades et docides et pithi et bothyni, secundum horum similitudinem sic vocate. Et hec quidem hiis occidentalia, illa vero eoa, alia vero utrobique visa 5

395b15 cernuntur, raro autem borealia vel australia: sed omnia incerta ; nunquam enim aliquid horum semper manifeste narratum est firmari. Ergo talia quidem aerea. Continet autem et terra multos in se, sicut aque, sic et spi-

395b20 ritus et ignis fontes, *** sicut Liparis et Etna et que sunt in in- 10

sulis Eoli. Qui quidem et fluunt multociens ad modum fluvii et ignita proiciunt. Quidam autem, subterranei entes prope aquas

395b25 fontales, calefaciunt eas, et hec quidem fluentorum tepida sca-turiunt, illa vero ferventissima, alia vero temperata. Similiter etiam spirituum multa in multis locis terre spiracula patuerunt. 15

Quorum quidam quidem furere faciunt adherentes; alii vero *** ; alii vero vaticinari, sicut qui in Delphis et Lebadia ; quidam

395b30 autem et penitus perimunt, si cut qui in Frigia. Sepius autem et spiritus cognatus temperatus in terra expulsus in intimos meatus eius eliminatus a proprio loco multas partes vibravit. 20

Multociens autem multus factus extrinsecus involvit se caver-395b35 nis eius et exclusus violenter eam concussit petens sibi exitum

et causavit hanc passionem quam soliti sumus dicere terremo-396al

tum. Terremotuum vero qui quidem in obliquum movent in acu-tum angulum epiclinte vocantur ; qui vero sursum iaciunt et de- 25

orsum in angulos rectos braste ; qui vero considentias faciunt in concava chasmatie ; qui vero hyatus aperiunt et terram rum-

396a5 punt vocantur ricte. Horum hii quidem et spiritum producunt, alii vero saxa, alii cenum, alii vero patefaciunt fontes qui prius non fuerant. Quidam vero subvertunt uno pulsu, quos vocant 30

ostas ; alii vero qui vicissim propellunt et lltrinque inclinant et

5 hiis] TO VTWV 22 exclusus (etiam Syra versia)] + ,!góSou 28 horurn]

+ Sf

5 eoa + S. add. id est orientalia Vs 10 lacunam statui (TOVTWV -avarfwa~a..s) ethna

VS1: edna VS2 I6 alii vero am. Vs lacuna quindecim litt. Py 17 delphisii VSl I8 et am. Vs

I9 et am. Vs terram Vs 25 epiclinte + S. add. id est declinantes Vs 27 chasmatie + S. add. id est hyantes Vs 28 ricte + S. add. id est ruptores Vs 3I ostas

+ s. add. id est pulsores Vs TRANSLATIO NICHOLAI

39

discutiunt, erigentes semper quod movetur, palmatie vocantur, 396ª10

tremori similem passionem efficientes. Fiunt et mycitie terre-motus moventes terram cum tumultu. Multociens autem et sine terremotu fit mycimagis, quando spiritus quidem non sufficit ad

5 movendum, involutus autem in ea frangitur cum violentia stre-pescente. Concorporantur autem spiritus ingressi et ab humori- 396aI5

bus in terra latentibus. Analoga vero concidunt in mare secum, fiuntque maris hya-

tus et muItociens recessus et inundationes abscisionem haben- 396a20

10 tes premittunt tantum, ut narratur circa Elicem et Buram. Mul-tociens autem et exalationes ignis fiunt in ponto fontesque sca-turiunt et flumina emittuntur et arbores producuntur, iluxus et vertigines analogi spirituum, hee quidem in mediis pelagis, ille 396a25

vero in decursibus aquarum et fretis. Multe autem siccitates 15 dicuntur et undarum elevationes circumire semper cum luna

certis quibusdam temporibus. Sed ut sit totum dicere, elemen-tis ad invicem commixtis in aere, terra, et mari, ut oportet, constant similitudines passionum, eis quidem que in parte cor-396a30

ruptiones et generationes ferentes, universum vero incorrup-20 tibile ac ingenitum conservantes.

[5] Sane quidam miratus esto quo pacto mundus constans ex contrariis principiis − dico autem ex siccis, humidis, frigidis, et calidis, non corruptus est olim et periit, quasi quis miraretur 396bI

civitatem, quo pacto perseverot consistens e contrariis gentibus 25 − egenis et divitibus, dico, iuvenibus senibus, debilibus forti-

bus, ex reprobis atque probis. Sed ignorant quod erat civilis unanimitatis mirabilissimum − dico autem quod e multis una et 396b5

similis suscipitur omnis natura et fortuna. Fortassis autem glis-cit contrariorum natura et ex hiis efficere consonum, non ex

30 similibus − velut ergo marem femine copulavit nec utrumque 396b10

proprio sexui et primum fedus coniunxit per contraria, non per similia. Sed, ut videtur, ars quoque naturam imitans facit hoc.

8 in] Ka' EV 9 abscisionem (? d7TOK07T~V)] (dVT)avaKo7T~v 26 quod] + A ,

Tovr

I palmatie + S. add. id est quassatores Vs 8 analogi Vs an legen· dum mari ? 14 decursibus

aquarum + add. margo vel paludibus Vs 18 passiones Vs 21 quidem Vs 26 ex] an legendum et?

28 na· tura am. Vs 30 ergo] gratie VS': an scribendum exempli gratia ?

DE MUNDO 5-6

Nam pictura alborum nigrorum, citrinorum et rubeorum, colo-396b15 rum commiscens naturas egit precedentibus ymagines consonas.

Musica vero acutos pariter et graves, longos et breves, sonos commiscens in vocibus diversis unam armoniam perfecit. Gra-matica vero, ex vocalibus et consonantibus litteris mixturam 5faciens, totam artem ex eis constituit. Idem autem huic erat et

396b20 quod ab obscuro dicebatur Heraclito: « Coniunget in conversa et non conversa, conveniens et differens, consonum et absonum, et ex omnibus unum et ex uno omnia » .

Sic igitur et omnium constitutionem − celi, dico, et terre 396b25 mundique tocius − per mixturam maxime contrariorum prin-

cipiorum una decoravit armonia. Siccum enim humido, calidum vero frigido, necnon levi mixtum grave, et rectum circumlato, totam terram et mare, etherem atque solem et lunam, et totum celum decoravit una que per omnia transit virtus, ex immixtis 396b30

et diversis −ex aere scilicet et terra, igne et aqua, −totum orbem creans et disponens unius spere superficie, ac maxime contrarias in eo naturas cogens adinvicem concordare, et ex eis ingenians universo salutem. Huius autem causa elemen-torum concordia, concordie vero proportio et quod nichil plus

397a1 aliud possit alio. Habent enim equalem resistentiam ad levia gravia et calida ad alia, natura in maioribus edocente quod equa-le salvativum est concordie, concordia vero genitoris omnium

397a5 et pulcerrimi mundi. Que enim natura potior erit hoc ? Quam-cunque namque referet aliquis, pars huius est. Omneque bo-num cognomen est huius et ordinatum, dictum a mundo decora-ri. Quis autem particularium poterit adequari ordini ceiesti et

397a1 siderum motui solis et lune, motis certissimis mensuris ab éter-no ad aliud seculum ? Aut que talis fiet infallibilitas qualem servant bona et generativa omnium tempora, estates et yemes 30 seriatim inducentes necnon dies et noctes ad mensis perfectio-

397al5 nem et anni ? Quin imo et magnitudine <quidem ídem> maxi-mum, motu vero velocissimum, splendore vero clarissimum, vi vero indecrepitum et incorruptibile. Hoc marinorum anima-lium, terrestrium, et aereorum, naturas distinxit vitamque men-

7 coniunget in (? avvá'¡lfL ES) 1au>'>'á'¡".s 17 unius] ¡uf¡.

2 precedentibus -+-add. margo id est ad quorum similitudinem fiunt Vs

7 ab -+-ab Vs dicebantur Vs coniungi Vs 32 quidem idem suppleui

TRANSLATIO NICHOLAI

4I

suravit suis motibus. Ex hoc omnia inspirantur et animam sor-tiuntur animalia. Huius et mirande renovationes ordinate per- 397a20

ficiuntur, conturbantibus quidem omnibus ventis, cadentibus autem fulguribus celitus, prorumpentibus et stupendis tempe-

5 statibus. Per hec autem eo quod humidum est expresso, igneo autem perfiato, in concordiam ducit universum et constituit. Terra virens plantis omnimodis, affluens aquis, necnon ab ani- 397a25

malibus conculcata, ad tempus germinans omnia et fovens et recipiens milleque ferens ideas et passiones, indecrepitam natu-

ro ram similiter observat, quamvis et agitetur terremotibus et allu-viis inundet et incendiis in parte cremetur. Hec autem omnia vi- 397a30

dentur causa boni sibi facta prestare salutem per secula. Dum enim agitatur, resultant spirituum incidentie, in hyatibus op-tinentes spiracula, prout superius dictum est ; necnon imbribus

r5 expiata proluit queque pestifera ; perfiata vero auris, que sub ea et super eam purificantur. Insuper flamme quidem reprimunt 397bl

gelidum, glacies vero reprimunt flammas. Et particularium hec quidem generantur, illa vero adolescunt, alía corrumpun-tur; et generationes quidem restaurant corruptiones, corrup-

20 tiones vero generationes evacuant. Una vero salus ex cunctis 397b5

perficitur propter finem obviantibus adinvicem, et, quandoque quidem superantibus, quandoque vero superatis, servatur uni-versum incorruptibile per secula.

[6] Restat ergo dicendum summarie de causa omnium con- 397b10

25 tentiva, quemadmodum et de aliis. Nefas enim de mundo dicen-tes, quamvis non subtiliter, attamen velut in figurali doctrina, pretermittere precipuum mundi. Antiquus quidem ergo quidam sermo et paternus est cunctis hominibus quod a deo omnia et per deum consistant, nulla autem natura sibi per se sufficit 397b15

30 privata salute que ex eo. Quamobrem et quidam antiquorum mo-ti sunt ad dicendum quod hec omnia plena sunt diis et que per oculos ymaginata sunt a nobis et ea que per auditum et per om-nem sensum, divine quidem virtuti congruam deponentes ratio- 397b20

nem, non autem substantie. Est enim revero salvator et geni-35 tor omnium deus quecunque quomodocunque fiunt in hoc mundo,

4 et] S. 7 terra] Tí T( yi¡ 29 sibil a llT~

8 germina Vs 9 naturam scripsi : vitam Vs r6, r7 reprimunt bis] an scribendum opimant .. . remittunt ? 35 quomodocumque modo Py

42 DE MUNDO 6

non equidem sustinens animalis per se operantis et laboriosi laborem, sed utens infatigabili virtute, qua et longe visa fore

397b25 aggreditur. Summam ergo et primam sedem ipse sortitus est, quamobrem et altissimus dicitur et secundum poetam residet « in supremo vértice » universi. Cuius virtute precipue fovetur 5 semper corpus quod prope est, et deinceps quod post illud, et

397b30 sequenter usque ad loca nostra. Propter quod terra et que su-per terram videntur, quia nimium distant a commodo divino, in firma esse et plena multi turbinis. Imo et in quantum per to-tum solitum est numen transire, et que penes nos similiter con- 10

tingit et que supra nos, prout propinquius et remotius sunt 398aI a deo, magis et minus participare commodum. Sed potius esti-

mandum, quod et conveniens est et magis aptum deo, ut virtus que residet in celo et plurimum distantibus, de uno loquendo

398a5 et omnibus, fiat causa salutifera, magis quam iens et perveni- 15

ens quo non est bonum nec honestum operari per se que in terra. Hoc enim nec ducibus hominum convenit cuilibet insistere ope-ri, ut principi exercitus vel civitatis vel domus et si opus sit su-

398a10 pellectilem sarcinare vel aliquod vilius agere quod in magno re-ge non quodcunque mancipium exerceret, sed ut Camvisi, Xer- 20

xis, et Daretis effigies in reverentia et excellentie celsitudine decorabatur reverentissime. Ipse enim, ut dicitur, morabatur

398ar 5 in Sussis vel in Bastanis nulli visibilis, mirabilem habens basili-cam et peribolum auro et electro ac elefante radians. Atria vero multa et crebra necnon porticus erant crebris distincte sta- 25

diis abinvicem. Firmabatur autem ianuis eneis et menibus gran-dibus. Extra hec vero viri primi et prob<at>issimi ordinaban-

398a20 tur, hii quidem erga ipsum imperatorem satellites et ministri, alii vero cuiuslibet claustri custodes, hostiarii dicti et explora-tores, ut ipse imperator, dominus et deus dictus, omnia quidem 30

videat, omnia <autem> audiat. Preter hos autem alii consiste-

12 sed] oov IS salutifera (? uWT1)p{a)] UWTT)p{a, quarn] + á" 19 rege] + iUTopE'Ta,

23 in Bastanis] 'EK{]aTávo«; 26 autern] TE

4 poetarn + s. add. id est hornerurn Vs 12 potius + est Vs 19 aliquid Gb vilius] an

addendum opus? 20 carninsi VSl: carninsis (?) Vs' xerxs Vs 21 reverentie Vs 22

rnorabitur Vs 24 peribolurn + s. add. id est dearnbulatoriurn Vs elefante + s. add. id

est ebore Vs 26 firrnabantur Vs 27 -at-supplevit Wernham 31 autern supPlevi

1RANSIATIO NICHOLAI

43bant introituum secretarii et duces exercituum et venaticorum, 398a25

xeniorum receptores et ceterorum officiorum singuli secundum exigentiam operis curatores. Totum vero principatum substan-tie, terminatum in Ellesponto quidem ab occidentalibus parti-

5 bus, Indona vero ab eois, susceperant secundum gentes duces et satrape et reges, ministri magni regis, cursores et custodes 398a30

et nuncii necnon luminarium prospectores. Erat autem tantus decor et precipue luminarium, successive sibi flammescenti-bus a termino principii usque ad Sussa et a Bastanis, ut eadem

10 die innotesceret imperatori quicquid novi accideret in Asia. Existimandum autem magni regis excellentiam respectu ex- 398bl

cellentie imminentis orbi dei tanto minorem esse quanto minor quam excellentia eius conditio vilissimi et debilissimi animalis. Quare, si inhonestum erat sibi Xerxem videri per se operari et

15 exequi omnia que ve11et <et> insistendo disponere, multo magis 398bs

indecens erit deo. Honestius autem atque convenientius ipsum quidem residere in suprema regione, vim vero per universum orbem progressam solem et lunam movere et totum celum vol-vere necnon terrenis fieri causam salutis. Non enim eget arti- 398b10

20 ficio aut alieno amminiculo, velut nostri reges indigent clientela propter impotentiam, sed hoc erat divinissimum, in quiete et simplici motu omnimodas perficere formas, sicut equidem fa-ciunt maiores : unica instrumenti dimissione multa et varia ope- 398bl5

ra exercent. Similiter etiam qui cordas trahunt, unam trahen-25 tes cordulam, et cervicem et manum animalis faciunt moveri

et oculum et est quando omnia membra cum quadam consonan-tia. Sic igitur et divina natura ex quodam simplici motu primi 398b20

vim prestat contiguis et ab illis iterum ad ea que longius, quo-usque per universum transeat. Unum enim motum ab alío ipsum

30 iterum movet aliud, ens autem cum mundo cum omnibus pro-prie suis conditionibus, non eadem via ente cunctis, sed alia et 398b25

diversa, est autem et quibusdam contraria, quamvis prima col-ligantia facta sit ad unum motum : ceu si quis e vase simu1 ei-

3 substantie (ovalas) ] 'Aaias 5 Indona] '[vSe¡, 9 a Bastanis] 'EKflaTávwv 29 alio] + Ka,

5 In die Gb 7 necnon + et Py 8 flarnrnescentiurn Gb 11 autern] est Vs 15 exequi + quod Vs et

supPlevi 24 an scribendum exercentes ? 32 colligantia + s. add. vel confederatio Vs

DE MUNDO 6

44 ceret speram, taxillum, conum, et cylindrum − nam quodlibet

398b30 eorum iuxta propriam figuram movebitur ; vel si quis pariter animal aquatile, terrenum, ac volatile, in gremio tenens expo-nat − palam enim quod natatile quidem acceptum enatabit ad suam dietam, terrenum vero repet ad proprios mores et le- 5

ges, sed volatile sublimatum aterra tendet sublime volans, una causa prima omnibus exhibente propriam facultatem. Sic se

399a1 habet res et in mundo. Nam per simplicem totius celi circuitum consummatum die noctuque diversi fiunt omnium exitus, quam-vis ab una spera contineantur, hiis quidem velocius, illis vero ro

399a5 tardius motis secundum longitudines distantiarum et suas uni-uscuiusque constitutiones. Nam luna quidem in mense suum peragit circulum, crescens et decrescens ; sol autem in anno et qui sunt equalis cursus secum, dictus Lucifer et Mercurius ;

399a10 Pyrois autem in duplo tempore respectu horum ; cursus vero 15

Iovis in sexcuplo ; et ultimus qui dicitur Saturni in duplo et semis respectu inferioris. Una autem ex omnibus armonia concinentibus et saltantibus in celo ex uno fit et desinit in unum mundum, universum quippe cosmon, qui Grece ornatus dicitur,

399a15 nuncupans, non inornatum. Sicut autem in chorea, inchoante 20

choraula, concinit tota chorea virorum et quandoque mulie-rum, variis vocibus acuti<oribus> et gravioribus unam armo-niam concinnam concinnantibus, sic se habet res et in deo, qui cuneta disponit. Nam secundum supernam infusionem ab agno-

399a20 minato choraula moventur quidem semper stelle totumque ce-25

lum, incedit autem dupllci incessu fulgidus sol, dividens quidem diem et noctem per ortum et occasum : hoc vero agit quatuor anni tempora, antea borealis, postea vero australis disserpens.

399a25 Fiunt autem pluvie ad tempus et venti et rores et passiones que contingunt in continente propter primam et originalem cau- 30

sam. Sequuntur autem hec effluxus fluminum, maris inundatio-nes, arborum ortus, fructuum maturationes, animalium genera-

16 sexcuplo] + TOÚTOV

9 consurnrnati). Vs exitus ornniurn Vs 12 constitutiones + s. add. vel conditiones Vs

15 Pyrois + s. add. vel ingneus 16 an scribendum sextuplo? 17 conc-scripsi: cont-(?)

Vs 18 unurn + in Vs 22 acutioribus scriPsi : et acutibus vo Cm" : et acutis Cm" : acutis

Vs 23 concinnarn del. Vs an scri bendum cornrniscentibus ? 27 hec Py

TRANSLATIO NICHOLAI

45

tiones, nutritiones omnium et crementa et corruptiones, coope-rante ad hec et uniuscuiusque conditione, ut dixi. Quando ergo 399a30

omnium dux et genitor, invisibilis ens alii nisi intellectui, innuit omni nature late inter celum et terram, movetur omne continuo

5 in circulis et metis propriis, quandoque quidem disparens, quan-doque autem apparens, ostendens mille ydeas et iterum abscon-dens ex uno principio. Videtur autem maxime comparari quod 399b1

agitur eis que fiunt tempore belli quando buccina significat exer-citui. Tune enim unusquisque, audito clangore, hic quidem su-

ro mit clipeum, alius coxalia vel cassidem vel balteum adaptat ; et 399b5

hic quidem frenat equum, ille ascendit bigas, alius prebet sig-num ; mox autem dux insidiarum consistit in insidiis, princeps autem aciei in acie, miles autem in cornu, inermis vero recur-rit ad propria : omnia autem sub uno signatore moventur un-

15 tu ducis qui fungitur potestate. Sic et de universo sapiendum. 399b10

Nam ab uno momento omnibus excitatis fiunt propria et hoc invisibili ente et occulto. Quod nequaquam est impedimento nec illi ad agendum nec nobis ad credendum. Nam et anima, per quam vivimus et edes et urbes habemus, invisibilis ens, vi- 399bI5

20 detur per opera sua. Nam totus vite decor ab hac inventus est et ordinatus et contentus − culture terre, plantationes, excogi-tatio artium, legum usus, ornatus et civilitas, intestina negocia, extra terminos prelia, pax. Hec oportet et de deo considerare, vi 399b20

quidem ente fortissimo, specie vero speciosissimo, vita immor-25 tali, virtute vero potentissimo. Quapropter invisibilis factus om-

ni nature videtur ex ipsis operibus. Nam passiones omnes, tam que per aerem quam que super terram queve in aqua, dicentur vere opera esse dei diffundentis desuper mundum. E quo, secun- 399b25

dum naturalem Empedoclem, « Omnia quecunque sunt et post-30 modum erunt processerunt, arbores et viri cum feminis, fere

quoque et volucres necnon pisces in aquis nutriti» . Videtur au-tem, licet parvum quid sit, comparandum [esse] mundum dictis 399b30

12 dux] + ¡;'EV 21 terre] + Ka, 23 prelia] 7TÓ>.E¡;'OS 28 diffundentis (? <mx<oVTos)]

<7T<XOVTOS 32 quid] am.

1 cooperantes Vs 7 quod + add. margo negotium Vs 22 usus] opus Vs 24 vital an addcndum

autem vel vero ? 25 omni] an addendum mortali ? 31 autem] an addendum sic? 32 mundum scriPsi : esse VSl : esse mundum VS 2: mundum esse Py

DE MUNDO 6

umbilicis lapillis qui in forficibus, qui in medio siti in vinculo utriusque partis in armonia conservant et ordine totam figu-ram forficum et immobilem. Ferunt autem et sculptorem Fidiam, parantem Minervam que erat in acropoli, in medio scuti eius

400ar infigurasse suam faciem et connexuisse statue quodam occulto 5

artificio, ut necessario, si quis vellet eam auferre, totam sta-tuam dissiparet et confunderet. Talem gerit rationem deus ad mundum, continens omnium armoniam et salutem, attamen nec

400a5 medius ens, ubi terra et turbulentus hic locus, sed sursum mun-dus conscendit mundum locum, quem vere nuncupamus celum, ro

quia celet quasi terminus quidam superna, Olympum vero quasi totum splendentem et semotum ab omni inordinato turbine et

400ª10 motu, qualis fit penes nos per impetum ventorum et tempes-tatum, sicut dixit et poeta Homerus: « Olympum autem ubi aiunt deorum solium tutum esse semper ; nec ventis quatitur 15 nec ymbribus madefit nec ni ve illinitur, sed valde serenus volat

400a15 absque nubibus ; concurrit autem claritas alba ». Sed et tota vi-ta testatur, largita locum supernum deo: et omnes homines ex-tendimus manus ad celum, dum oramus. Cur non male dictum

400a20 est illud : « Obtinuit latum celum in ethere et nubibus ». Unde 20

et preciosissima sensibilium eundem sortita sunt locum, sidera, sol, et luna, solaque celestia. Quamobrem decorata sunt, sem-per eundem servantia ordinem, nec unquam alterata translata sunt, sicut que super tenam, mutabilia entia, multas alteratio-

400a25 nes et passiones suscipiunt. Nam dudum violentissimi terremo- 25

tus nonnullas tene partes diruperunt; imbresque demerserunt mirabiliter prorumpentes ; egressus undarum et regressus ci-vitates et terras in mare converterunt et mare converterunt in terram ; impetusque flaminum et typhonum quandoque univer-

400a30 sas civitates subverterunt ; incendia quoque et flamme, hee qui- 30

dem celitus prius facte, velut aiunt de Phetonte, orientales partes usserunt, hee autem versus occasum e terra con surgentes et exalantes, velut eruptis Etne crateribus et super terram

7 talem (TOWVTOI' Wernham)) TOVTOV ovv r7 concurrit] €m8É8po/].fv 20 illud] + Z€Vs 8'

r fornicibus Py 4 eius om. Vs 5 infigurasse + add. margo vel im

pressisse Vs 8 attamen + et VSl 15 solum Vs 18 et] an addendum enim ? 30-32 hee, facte, hee scriPsi : hec, facta, hec Vs 33 edne Vs TRANSLATIO NICHOLAI

47 latis ad modum fluminis. Ubi et Fidelium genus honoravit pre- 400b1

cipue numen. Comprehensis enim a reumate eo quod baiula-rent super humeros et salvarent senes parentes, cum appropin-quavisset eos, flumen ignis divisum est divertitque incendii hoc

5 quidem huc, illud autem illuc, ac servavit iuvenes illesos una 400b5

cum parentibus. Universaliter autem quod in navi quidem nauta, in curru vero auriga, in choreis autem choraula, in civitate ve-ro lex, in agmine vero dux, hoc deus in mundo, nisi quod illis quidem principatus laboriosus mobilisque nimis et curiosus, 400b10

10 huic vero levis ac ilIaboriosus et semotus ab omni corporali infir-mitate. Nam innisus immobili cuncta movet et circumfert quo vuIt et ut vuIt diversis ideis et naturis − velut inquam et civita-tis lex, immobilis ens, disponit in animabus utentium omnia que 400b15

secundum civilitatem. Nam insectantes scilicet eam exeunt prin-r5 cipes quidem ad principatus, legislatores autem ad propria iu-

dicia, consules autem et oratores ad oportuna consistoria ; et hic quidem vadit comesturus in aula, ille vero responsurus iu- 400b20

dicibus, alius autem in compedibus moriturus. Fiunt autem et convivia, leges, et annales nundine deorumque victime et

20 latrie ydolorum necnon oblationes fessorum. Alia vero aliis facta secundum unum iussum aut legalem potestatem servant quod facientis est vere quoniam « Civitas autem simul repleta 400b25

est suffumigiis et cantibus ad ApolIinem directis et gemitibus ». Sic estimandum est utique et de maiori civitate − de mundo,

25 dico. Lex enim nobis eque declinans deus, nulIam recipiens cor-rectionem aut transpositionem, maiar autem et certior, reor, 400b30 eis que scripte sunt in cyrbesibus. Quo gubernante semper mo-biliter et diligenter regitur totus decor celi et terre, divisus se-cundum omnes naturas per propria semina in plantas et anima-

30 lia secundum genera et species. Nam vinee et palme et persici, 401a1

« ficus dulces et olive », velut ait poeta, necnon infructifere qua-rum tamen est opus ob aliud, ut platani et pinus et buxi, « tilie et populi, cyprissus», queve germen fructus ferunt dulcem, aliter 401a5

24 utique] om. 32 ut] om. 33 populi] + Ka1 lVW07]S germen (aTTopas Wernham)] oTTwpas

3 humores Vs 4 eis Vs 7 an scribendum choro ? 17 aula + add. margo habebat grecus pritanio

nomen est loci (?) ubi populares locantur Vs 22 quod] id VS2 32 et2,· om. Vs 33 an scribendum dulce?

DE MUNDO 6-7

autem vix thesaurizabilem, « ochne et malogranati, mali splen-didi fructus », animantium quoque tam domestica quam silves-tria, que in aere et in terra degunt et aqua, generantur, cres-

401a10 cunt, et corrumpuntur, divinis parentia decretis : « Omne enim reptile colit terram », ut ait Heraclitus.

[7] Cumque sit unus, multinominis est, nominatus ab omnibus passionibus quas innovat ipse. Vocamus autem eum lovem et Zina, utentes parallele nominibus, Zina dicentes a zin Greco,

401a15 quod est vivere, quasi diceremus 'per quem vivimus'. Dicitur autem Croní seu Saturni filius, quasi chroni et evi, cum ab eter- 10

no processit absque fine in aliud seculum ; necnon astrapeus et bronteus et ethrius et ethereus, ceraunius et yetius, ab astrapi, quod est coruscatio, et bronti, quod est tonitruum, et ethria, quod est serenitas, et ethere, et keraunos, quod est fulgur, et

401a20 yetos, quod est pluvia. Nuncupatur insuper genethlius et er- 15

kius et omognius et patrius a communitate quam gerit ad hec ; eterius et filios et xenius et stratius et tropeuchus, tharsius quo-que et palamneus, ikesius, milichius, velut aiunt poete, salvator

401a25 vere et eleutherius, et, in summa loquendo, celestis et terres-tris, appellandus a qualibet natura et fortuna, velut ens ipse 20

omnium causa. Propter quod non male dicitur in Orphaicis : « lupiter primo genitus est, lupiter novissimus argikeraunus ; lupiter caput, lupiter medium, universa autem e love facta sunt ;

401b1 lupiter fundum terre et celi stelliferi; Iupiter prodiit mascu-lus, lupiter fuit incorruptibilis sponsa; lupiter spiritus om- 25

nium, Iupiter indefessi ignis motus ; Iupiter radix ponti ; Iupiter 401b5 sol et luna ; Iupiter rex, lupiter princeps omnium argikerau-

nus : omnes enim abscondens lucem rursus emisit ex almo corde operans cogitata « Reor autem et Necessitatem nichil aliud dici

1 malogranati] + Ka, 3 et2] + EV 15 insuper] + E7rLKáp1nOS -7TÓAEWV 17 tharsius]

KaOápaws 21 quod] + Ka'

1 an scribendum thesaurizabile ? malogranati] an addendum et ? 3 aere et in terra scripsi : terra VSl : aere que in terra VS2 : terra que in aere Ls : terra et in aere Py 5

eraclitus Vs 8 paralelle (sic) + add. margo affiniter vel propriam (an proprie ? M.-P.)

Vs Greco am. Vs 15 genethlius + s. add. id est natalicius Vs erkius + s. add. firmativus Vs 16 omognius

+ s. add. id est simul noscens Vs 17 filius Py 18 ikesius] et kesius Fb : an scribendum

et ikesius et ? 21 orphicis Cm TRANSLATIO NICHOLAI

49

nisi hoc quasi insuperabilem substantiam ; Imarmenin vero eo quod copulet et disiungat facile; Pepromenin vero eo quod 401b10

terminata sint omnia et nichil sit in entibus infinitum ; et Miram quidem a dividendo ; Nemesim vero a distributione unicuique

5 facta; Adrastian vero inevitabilem causam entem secundum naturam ; Esam vero quia sit semper. Queve de Fatis et fuso 401b15

feruntur ad hoc spectant quodam modo. Nam tria Fata secun-dum tempora distincta, filum vero fusi hoc quidem factum, illud vero futurum, aliud vero torquetur. Est autem statutum

10 in facto quidem unum Fatorum, Atropos dictum eo quod omnia que sunt facta immutabilia sunt ; in futuro <vero> Lachesis 401b20

(in omnibus enim restat qui secundum naturam est finis) ; in presenti vero Clotho, perficiens et torquens unicuique propria. Perficitur autem et fabula non inordinate. Sunt autem hec

15 omnia nichil aliud nisi deus, quemadmodum et strenuus ait Pla-to : « Deus itaque, sicut antiquus sermo testatur, initium et me- 401b25

dium atque finem habens omnium entium, recta peragit secun-dum naturam procedens. Hunc autem semper comitatur ultio puniens delinquentium divinam legem : cuius futurus prosperari

20 beatus atque felix protinus esset ab initio particeps ».

Finis Aristotilis De Mundo. A Nicholao Siculo ex Greco in Latinum translatus Parisius.

2 disiungat (? XWp{~HV)] XWP"v 7 hoc] mUTó

2 peyromenin Vs 10 dictum scriPsi + id est impermutabile Vs 11 sunt -sunt] facta irnrnutabilia

sunt Fb: imrnutabilia sunt Cm : an scribendum facta sunt irnmutabilia sunt ? vero supPlevi 15 ni! Vs 16-22 deus -parisius om. VSl 16 et om. Ls 16-r7 an scribendum linem .. . medium ? r8 atque] et Gb finem om. Py 18-20 hunc -particeps scripsi: hunc autem semper cornitatur ultio (s. add. vel iusticia) derelinquentiurn divinam legem cuius (s. add. id est ultionis) futurus felicitari. beatus autem et felix a principio confestirn particeps esset VS2: hunc autem semper comitatur ultio vel iusticia puniens vel cruciatam (cruciativa Gb) reatus atque felix protinus esset ab inicio particeps delinquentiurn divinam legem cuius futurus beatus atque prosperari ve] felicitari. beatus autem et felix a principio confestim particeps esset Py: con/er translationem Bartholomaei 21-22 subscriptionem unus praebet Vs2

•