© Mehmet Demirci

Prof.Dr. Emin Zeki BAŞKENT

KTÜ Orman Fakültesi

AMENAJMANIN TEMEL ESASLARI

“Temel Kavramlar”

© Mehmet Demirci

Ormancılık ve Orman Kaynakları

Orman Amenajmanı Kavramı, Görevleri, Tarihçesi

Bilim dalları ile ilişkisi ve yararlandığı yöntemler

Planlama kavramı, ölçeği, kapsamı ve özellikleri

Ağaçmeşcereorman karşılaştırılması

Orman işletmesinin önemli özellikleri

Konu Başlıkları

© Mehmet Demirci

Orman Kaynakları -2012

İşletme Şekli Vasfı Alan Ha. %

Koru Ormanı

Normal 10.281.728 47.4

Bozuk 6.978.864 32.2

Toplam 17.260.592 79,6

Baltalık

Normal 1.276.940 5,9

Bozuk 3.140.602 14,5

Toplam 4.417.542 20,4

Genel Toplam

Normal 11.558.668 53,3

Bozuk 10.119.466 46,7

Toplam 21.678.134 100

© Mehmet Demirci

Dünya Orman Kaynakları

Dünya Ormanlık Alanı: 3,869,500,000 ha

© Mehmet Demirci

İşletme Şekli Durumu Servet(m3) Artım

(m3/yıl) Eta (m3/yıl)

2013 üretim

Eta (m3/yıl) 2014 program

Koru

Normal 1.365.186.239 37.300.713

15.502.459

13.415.000

Bozuk 59.319.695 1.411.640 445.674 -

Toplam 1.424.505.939 38.712.353 15.948.133 13.415.000

Baltalık/Koruya Tahvil

Normal 52.296.445 2.719.466 1.117.487 3.120.000

Bozuk 17.652.159 747.296 - -

Toplam 69.948.604 3.466.762

1.117.487

3.120.000

Toplam (1 ster=0,75m3)

1.494.454.538 42.179.115 17.065.620 16.535.000

Orman Kaynakları -2012

© Mehmet Demirci

Odun Üretimi - 2013

Orman alanlardaki değişim

1973 2004 2011 2015 Hedefi

Yıllara Göre Orman Alanları

20,2 milyon hektar

21,6 milyon hektar

21,1 milyon hektar

22 milyon hektar

31%

40% 42%

44% 45% 47%

23%

29% 31%

32% 32% 32%

13%

9% 8%

7% 7% 6%

33%

22%

19% 17% 16% 15%

1973 1999 2005 2009 2010 2012

Normal Koru

Bozuk Koru

Normal Baltalık

Bozuk Baltalık

Orman Alanları Dağılımı, 1973-2012

(ha.)

© Mehmet Demirci

Artışın sebepleri (40 yılda +1.4 mil ha)

1. Ormanların korunmasında halkın bilinç düzeyinin yükselmesi,

2. Hazine arazileri ve diğer potansiyel alanlarda başarılı ağaçlandırma

3. Nüfus hareketleri ve arazi kullanım değişiklikleri sebebiyle orman

ekosisteminin gelişimine uygun alanlarda doğal süksesyonun oluşması

4. İlk envanterde az da olsa (%0,1) envantere alınamayan alanların sonraki

envanter çalışmalarında tespit edilebilmesi

%26,1 %27,5

EmreAköz Yazısı

© Mehmet Demirci

Ormancılık Sektör Yapılanması

“Orman ve Su İşleri Bakanlığı”

1. Orman Genel Müdürlüğü (bağlı kuruluş)

14 843 çalışan, 2,2 milyar TL gelir/yıl (1.5 milyar döner sermaye geliri)

2. Çölleşme ve Erozyonla Mücadele GM

3. Doğa Koruma ve Milli Parklar GM

© Mehmet Demirci

Ormancılık Yapılanması -OGM

Orman Genel Müdürlüğü

Orman Bölge Müdürlüğü

Orman İşletme Müdürlüğü

Orman İşletme Şefliği

1

27

251

1436+ 179

Amenajman BaşMüh.: 32

Kadastro Komisyonu: 140

Eğitim Merkezi: 3

Araştırma Enstitüleri: 12

Orman Fidanlık Md:28

Orman Bölge Müdürlükleri -2011

Yeni

Sinop Kapatıldı!

Yeni

ÇanakkaleKapatıldı!

1436 Amenajman Planı! 21.600.000 (%27.5) ha orman!

Orman Bölge Müdürlükleri

140 Amenajman Planı/yıl

© Mehmet Demirci

Orman Kaynakları Haritası

“Bir orman işletmesini veya onun ayrıldığı alt işletme ünitelerini;

saptanan amaçlara göre planlamak,

planın uygulamasını izlemek ve denetlemek,

belirli aralıklarla yapılan envanter ile işetmede meydana gelen değişmeleri ortaya

koymak,

işletmenin ekonomik sonucunu saptamak,

buna göre süresi biten planı yenilemek için

gerekli bilgileri sunan planlayıcı ve denetleyici bir ormancılık bilim dalıdır.”

Orman Amenajmanı (İsmail Eraslan)

“Belirli bir orman ekosistemi yada alanının;

Sunduğu ürün ve hizmetleri sayısal olarak belirleme,

Ulusal/uluslararası politikalar, ormanın kapasitesi ve toplum istekleri

doğrultusunda işletme amaçları ve koruma hedeflerini saptama,

Plan kısıtlarını ve her bir meşcereye uygulanabilecek müdahale seçeneklerini

ortaya koyma ve

Aralarından işletme amacını eniyileyecek seçeneğe karar verme ve

Bu seçeneği plana dökerek sonuçları izleme/denetleme sanatıdır”

Orman Amenajmanı (E.Z. Başkent)

Ormanda zaman ve mekan düzeneği kurma

Aktüel kuruluşu optimal kuruluşa yaklaştırma

Orman işletmelerini planlama ve uygulamaları denetleme

Riskleri en aza indirgeyerek fırsatlardan azami fayda sağlama

Ürün ve hizmet kestirim süreci

Ormana en uygun «reçete» hazırlama ve terapi süreci

Kısaca;

© Mehmet Demirci

Orman Amenajmanı Nedir ?

Orman İşletmesinin

Planlanması ve

Denetimidir!..

Toplumun ekonomik, ekolojik ve sosyal ihtiyaçlarını

karşılamak üzere ORMAN EKOSİSTEMİNİ’n mevcut

durumunu harita ve tablolarla ortaya koyar ve onun geleceği

hakkında kararlar alır...

© Mehmet Demirci

Orman Amenajmanı

Silvikültürel müdahaleler

(araçlar)

Ormanın sunduğu değerler

(amaçlar –talep edilenler)

Ormanın yapı ve kuruluşu

(orman ekosistemi)

© Mehmet Demirci

Karar ilişkilere dayalıdır

Politikacılar

Uygulayıcılar

Orman sahibi

Araştırmacılar

Orman sahibi nihai kararı verir ”kısıtlara göre ünün max.”

Yasal altlık kanun koyucular tarafından belirlenir

Uygulamacılar yasal altlıklara göre ormanın sahibini yönlendirir

Vizyon ve politikalar ise araştırmacıların bilgisine göre şekillenir

Ağaç-Meşcere-Orman

Orman Dinamiği

Uzun Vadeli Kestirim…

Planlama…

0

20

40

60

80

100

20 40 60 80

Yıl

Ala

n (

ha)

+ T-0

Ala

n (

ha)

0

20

40

60

80

100

20 40 60 80

Yıl

T-20

0

20

40

60

80

20 40 60 80

Yıl

T-40

0

20

40

60

80

20 40 60 80

T-60

0

20

40

60

80

20 40 60 80

T-80

© Mehmet Demirci

Orman işletmelerini amaçlara göre planlamak;

Orman fonksiyonlarını belirlemek ve haritalarını oluşturmak;

Uygulamaları denetlemek, ara yoklama, biten planları yenilemek;

Orman işletmelerinin ekonomik durumunu değerlendirmek;

Ulusal ormancılık politikalarının uygulanışına yardımcı olmak;

Orman işletmeleri için istatistik bilgiler (müh. başarı, yıllık bütçe,hizmetler) sağlamak;

Uygulanan silvikültürel tedbirlerin başarısını ölçmek, geleceğe ışık tutmak

Orman içi ve civarındaki halkın sosyo-ekonomik durumu hakkında

sağladığı bilgiler ile, bu konuda çalışacak ve proje geliştirecek kurum ve

kuruluşlara yardımcı olmak;

Orman ürünleri endüstrisi için hammadde uygunluk bilgileri sunmak

Amenajmanın Görevleri

Orman Amenajmanının Diğer Görevleri

Rekreasyon planı düzenleyecek kişi-kurumlara gerekli bilgileri vermek;

Orman İşletme Şeflerinin uygulamalarının başarı derecesini ölçmek;

Ulusal-uluslararası ormancılık planlarına gerekli bilgileri sağlamak;

Orman işletmelerinin yıllık bütçeleri için gerekli temel bilgileri sunmak;

Orman işletmelerine yıllık iş planları için gerekli veriyi sağlamak.

Plan/Planlama Nedir?

Sürdürülebilirliğin teminat altına alınması

Uygulama için iş/işlemlerin zaman-mekan boyutunda öngörülmesi

Kaynakların rasyonel kullanımın/korumanın sağlanması

Farklı ihtiyaç/fonksiyonlara göre en uygun faydalanma düzeninin kurulması

Yatırım projelendirilmesi ve kalkınma hamlelerine bilişimin sağlanması

Plan: Belirli bir amaca yönelik gelecekteki etkinlikler dizini/belgesidir

Planlama:Belirlenen amaçların zamanında ve zemininde gerçekleştirilebilmesi

için, gelecekte yapılacak etkinliklerin önceden tasarlanması ve uygun

eylem biçiminin kararlaştırılması sürecidir.

Neden Plan(lama)?

© Mehmet Demirci

Amenajman plan yapımı hukuki bir zorunluluktur (6831/26. maddesi)

Uluslararası talep edilen veriler amenajman planlarından sağlanır

Döner sermaye bütçesi amenajman plan verilerine göredir. (2,4 MilyarTL)

Orman amenajman planları birer hukuki belgedir

Sektörel kalkınma planları (hedef ve stratejiler) amenajman plan verilerine göre

belirlenir. Geleceğin/sürdürülebilirliğin teminatıdır…

Ormancılık disiplinleri araştırma vb için gerekli verileri amenajman planlarından

alır. Amenajman planları birer veri tabanıdır

Orman ekosistem yapısının zamansal değişim bilgilerini içermektedir

Tüm ormancılık uygulamaları, kamu/özel, bu planlara göre yapılmaktadır.

Neden Amenajman Planı?

© Mehmet Demirci

Ormancılık etkinliklerinin temelini oluşturacak

bir planlama özelliği taşır.

Ormancılığın bir nevi “anayasasıdır!"

Amenajman Planı

© Mehmet Demirci

Plan;

bir "amaç" öğesine sahip olmalı,

gerçeklere yakın ve güvenilir verilerle donatılmış bilişime dayanmalı,

uygulamada ortaya çıkabilecek değişikliklere karşı yeterli esneklikte olmalı,

paydaşlar arasında anlayış birliği ile demokratik sürece göre hazırlanmalı

maliyet etken olmalı,

orman ekosistem dengesine göre seçenekler oluşturulmalı,

planlarda «risk» ve «belirsizlikler» yeterince dikkate alınmalı ve

ekolojik, ekonomik ve sosyal unsurların sürekliliğini dengelemeli

Planlamanın Özellikleri

© Mehmet Demirci 1857-1916 Dönemi: Luis Tassy ile ilk ormancılık çalışmaları (orman okulu)

1917-1923 Dönemi: Ormanların Usulü İdare-i Fenniyeleri Hakkında Kanun , 5 Avus+5 Türk müh ilk heyet. heyet, Adapazarı-Hendek-Set köyü civarında 7147 ha Mustafa Şeref Ormanı’nın Yaş Sınıfları Metoduna göre Amenajman planı 1918 yılında hazırlanır. 1919: İlk Orman Amenajman Yönetmeliği hazırlanır, 11Ekim1920-

15Nisan1924, Baltalık kanunu, hane başına 2ha orman temlik ediliyor

1924-1936 Dönemi: Tüm ormanlar işletme planlarıyla işletilecek-Muvakkat, 5/8 usulü Fransız (optimal ağaç servetinin hesaplanması için orta ve kalın ağaç servetleri toplamının 5/8 ile çarpılmasıdır), [fakirlik karşısında ormanların yabancı firmalarca (ör. ZinGal Zindan ve ÇanGal ormanları Sinop-Ayancık dekovil hattı) işletilmesi ve başarısızlık]

1935 Yılı Amenajman Metotlarına Ait İzahname, Fransız metodu kaldırılıyor yerine Prof. Bernhard’ın da önerisiyle “Kesimlik Ortalama Artım” ve “Yıllık Cari Artım” ın aritmetik ortalamasına dayanan “Ortalama Artım Metodu getiriliyor

Amenajmanın Tarihçesi -I

© Mehmet Demirci

1937-1954 Dönemi: 3116 kanun, devlet işletmeciliği, talimatname 1941-52 havza istikşafla envanter,1.devre Kati amenajman planları, 10.5 mil ha

1955-1962 : Hufnagl Metotlarının Türkiye Orman Amenajmanına ilk, Yaş Sınıfları Metodunun ikinci girişi bu yönetmelik ile olmuştur. Kombine yöntem ile modern plan hazırlıkları başlanmıştır (17.5!)

1963-1972 : Türkiye’nin planlı döneme girmesi ve DPT’nin kuruluşu.

5 Yıllık Kalkınma Planları, Planların 10 yılda tamamlanması kararlaştırılır ve FAO desteği ile yapılır. Türkiye orman varlığı 20.7 Mil. Ha olarak belirlenir. Örnek Orman İşletmeciliği bu dönemde başlar (1964)…

1973-1989 : 1973 Amenajman yönetmeliği: faydalanmayı düzenleyen metotlar orman formuna ve işletme şekillerine bağlanmıştır. Yaş/çap sınıfları yöntemine göre planlar yapılmaya başlanmıştır.

Amenajmanın Tarihçesi -II

© Mehmet Demirci

Amenajmanın Tarihçesi -III

1989- 2008: 1991 yönetmeliği, Model plan anlayışı getiriliyor

1989-1998 yılları arasında Türk-Alman ormancılık işbirliği çerçevesinde Batı Karadeniz Model Plan (Münferit Planlama) çalışmaları ile planlama tekniği geliştirilmiştir.

1998-2002 OGM-Finlandiya’nın Stora-Enso arasında “Orman Amenajman Planlama ve Kaynak Bilgi Sistemlerinin Geliştirilmesi Projesi” FRIS başlatılmıştır. Sayısal Ormancılık başlamıştır... CBS, GPS, VeriTabanı..

2003-2006 OGM-Dünya Bankası GEFII Biyoçeşitliliğin planlara entegrasyonu projesi.. Çok amaçlı planlama başlangıcı: Camili, Kkanyon, İğneada

2008-devam: 2008 EkoTabanlı Çok Amaçlı (Fonksiyonel) Planlama Yönetmeliği, sürdürülebilir orman işletmeciliği ve ETÇAP başlangıcı

© Mehmet Demirci

İlk Amenajman Planı

Türkiye’de ilk amenajman planı

1917 Yılında 5 Avusturya’lı, 5 Türk

10 uzman tarafından Adapazarı-

Hendek civarındaki Çam Dağı

Ormanları (Mustafa Şeref Ormanı)

için hazırlanmıştır.

25 Ocak 1918 tarihinde uygulamaya

konan bu plan, 1920-1940 Yılları

arasındaki periyodu kapsayan zaman

için düzenlenmiştir. Bu planda

faydalanmanın düzenlenmesinde

Yaş Sınıfları Metodu kullanılmıştır.

© Mehmet Demirci

Türk Mühendisler 1. Sadullah MALKOÇ 2. Ali BEKAR 3. Mehmet EMİN 4. Bahattin SITKI 5. Salih SITKI

© Mehmet Demirci

© Mehmet Demirci

İlk “KURUMSAL KİMLİK”

çalışması

Hendek’e…

© Mehmet Demirci

Bilim

Dalları

yla

İli

şkis

i

DSİ

DİE

TSE

STK

KHGM

Turizm

TÜBİTAK

Yerel Halk

Kooperatifler

Yerel Yönetim

Ticari Kurumlar

Bilişim

CBS,GPS

Yöneylem

Araştırması

Uzaktan

Algılama

Bilgi Üretimi: Yararlandığı Yöntemler

Tümden Gelim ve Tüme Varım

İstatistiksel Analiz Yöntemleri

Kıyaslama Yöntemi, Prognos

Bilişim Teknolojileri (CBS, UA, GPS, VTİS)

Sistem Yaklaşımı-Yöneylem Araştırması

Planlama Yaklaşımları

Koruma Amaçlı

Maksimum Odun Üretimi

Çok Amaçlı Yararlanma

Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı Planlama

(ETÇAP)

Planlama Sistemleri

Klasik Planlama

Doğu Akdeniz Orman Kullanım Projesi

Fonksiyonel Planlama

Münferit Planlama –Türk-Alman Proje, FRIS

Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı (fonksiyonel) Planlama

GEF2 Projesi, BTC Projesi, Tübitak Projesi, GEFV

Envanter

Tasarım

Modelleme

Planlama

Denetim

Uygulama

Amaç

Plan Yapım Süreci -TR

Maximum odun üretimi

Envanter

Alan, servet ve artım

Üretimin Düzenlenmesi

İşletme sınıfı, bölmeleme

Faydalanmanın Düzenle

Ürün-hizmet hesaplaması

Amj plan hazırlanması

Yönetmelik-plan yazımı

Amj plan denetimi

OBMd. Ve OİPD

© Mehmet Demirci Türkiye’nin Orman Amenajman Planı Yapma Deneyimi

Amenajmanda İş Akışı

Projeyi Uygulayacak Kurum ve Kapasitesi

Taslak meşcere haritası Hava Fotoğrafı veya Uydu Görüntüsü Sistematik Örnekleme Alnalarının

oluşturulması

BölmeTaksimatın Yapılması İç Taksimatın Yapılması Meşcere Haritası

Veri Girişi ve değerlendirme Nihai Haritalar

Sonuç Raporların ve Tabloların

Oluşturulması

Plan Yapım Süreci -TR

Geçmiş

$,m3,İşgücü Servet

0

20

40

60

80

100

20 40 60 80 Yıl

Ala

n (

ha)

$,m3,İşgücü

Servet

Mevcut

0 20 40 60 80

Yıl

0

20

40

60

80

100

Ala

n (

ha

)

Gelecek

Servet

$,m3,İşgücü

0

20

40

60

80

20 40 60 80

Ala

n (

ha

)

Planlama Kapsamı: Hiyerarşik Planlama

0 20 40 60

0 5 10 15 20

Kaynak Sürekliliği

1 2 3 4

Zaman

Gen

el …

Deta

y

(m3, tür, $, ha)

$,mevsim,gün

Stratejik

T a k t i k s e l

O p e r a s y o n e l

ZINdan ÇanGAL

Hava Hattı Yapıldı Hava Hattı Yapılmadı

Ayancık dekovil hattı Geri

http://kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=580

• 1926 da Türkiye Tekel Kibrit Fabrikası olarak kuruldu

• 2 Tem 1928 de Belçika ZİNGAL T.A.Ş. tarafından 50 yıllığına kiralandı

(Belçika-Alman-Polonya-Rus ve İsviçre ortaklığı ile dünyanın II. Kereste fab)

• Önce SU, sonra hava (32km)-dekovil hattı (92.8 km) ile tomruk taşındı

• Yaklaşık 57.000 hektar ormanlık alanın %90'ını verimli

• 11m3 artım 1250m3/ha servet! Tesislerde hep AHŞAP kullanılmış, bedava!!

• Tenis-Voley-Futbol, İlk Elektirik, sinema, okul, kantin yapılmış

• 3 vardiye ile çalışma 3-4 katı üretim, 35bin m3 yol vb yapımında ücretsiz kullanılmış

• HavaHattı: yakıtı odun hammaddesi olan buhar makineleri kullanılmış

• 1500-2000 işçi, 210bin m3/yıl kapasite, 400m3/gün

• Gelişigüzel kullanıldığı, Ağaçlandırılmadığı gerekçesiyle

• 14 Mart 1945 de Bakanlar kurulu kararı ile kapatılmıştır

Örnek Devlet Orman İşletmeleri Geri

1. Karamanbayırı :Demirköy, Kırklareli

2. Alaçam :Dursunbey, Balıkesir;

3. Çığlıkara&Koçova :Elmalı, Antalya;

4. Düzlerçamı :Antalya

1964-1966