GEVGedik Eitim VakfKaynak Teknolojisi Eitim Aratrma ve Muayene Enstits

Yayn No: 1

KAYNAK VE NDT PERSONELNN ETM VE SERTFKALANDIRILMASI ESASLARI

Prof. Selhaddin ANIK Do. Dr. Murat VURAL

1996 STANBUL

NSZKaynakl imalatta kalite, byk oranda kaynak personeline baldr. zellikle elle yaplan eritme kaynak yntemlerinde (gaz, elektrik ark, TIG, MIG/-MAG kaynak yntemleri) kaynaknn elbecerisi, kaynakl balantnn kalitesine dorudan etki yapar. Bu nedenle kaynak eitimi, kalitenin oluturulmasnda zel bir neme sahiptir. Kaynakl imalatta kaliteye etkiyen dier bir nemli faktr de, kaynak gzlem personelinin (kaynak uzman, kaynak teknikeri, kaynak konstrktr ve kaynak uzman mhendisi) teorik ve pratik bilgi seviyesidir. Bu kitapta, lkemizde gnmze kadar sistemli bir ekilde yaplamayan ve henz talimat dizisi gibi dzenlemelerin de bulunmad kaynak ve NDT personelinin eitimi ve snavlarnn yaplmas ele alnmtr. Gnmze kadar kaynakl imalatla ilgili olarak TSE tarafndan yaynlanm bulunan standartlarn byk lde DIN standartlarndan olumas, yine bugne kadar lkemizde dzenlenen kaynak ve kaynak uzman mhendisi kurslarnn DVS (Deutscher Verband fur Schweifltechnik: Alman Kaynak Cemiyeti) ile ortaklaa yrtlmesi, bu konuda belirli bir uyum ve birikimin olumasn salamtr. Bu nedenle kitapta, halen yrrlkte bulunan TS 6868 (DIN 8560) 'a ynelik olarak, lkemizde bugne kadar yaplmayan kaynak retmeni, kaynak uzman, kaynak teknikeri ve kaynak konstrktr kurs ve snavlarnn yaplmas konusunda DVS'nin yaynlam olduu talimatlar dizisi temel alnmtr. Ayrca kaynak ve kaynak uzman mhendisi kurslaryla ilgili olarak EWF(European Welding Federation: Avrupa Kaynak Federasyonu) tarafndan onaylanp CEN/TC-121 (Avrupa Standardizasyon Komitesinin 121 no.lu Kaynakla lgili Teknik Komitesi tarafndan yaynlanan EN287-1 ve -2 kaynak yeterlilik snav standartlar ve bu standartlara ynelik kaynak eitimi ve snavlar da kitaba dahil edilmitir. Ayrca Trk Loydu'nun Kaynak Yeterlilik Snavlar talimatnamesi de verilmitir. NDT'nin (Tahribatsz muayene) en ok uyguland imalat yntemi kaynak teknolojisi olduundan, EN 473-Tahribatsz Muayene Personelinin Kalifikasyonu ve Sertifikalandrlmas standard da kitapta yer almaktadr. lkemizde kaynak ve kontrol ile ilgili personelin eitimi ve sertifikalandrlmasn konu alan bu ilk yaynn, endstriyel iletmelere, niversitelere, meslek yksek okullarna ve ilgili dier kii ve kurululara faydal olacan mit ederiz.

II

Bu kitap, GEDK HOLDNG Basn Yayn ve Halkla likiler servisi tarafndan eitim amacyla endstriye hizmet olarak yaynlanmtr. Tamamen cretsizdir.

III

NDEKLERNSZ NDEKLER BLM 1. KAYNAKLI MALATTA KALTE GVENCES 1.1. Giri 1.2. Kalite Gvencesi ve Kaynak Teknii 1.3. Kaynak Tekniinde Kaliteyi Etkileyen Faktrler BLM 2. KAYNAK TEKN PERSONELNN ETM VE SINAVI 2.1. Pratik Kaynak Eitimi 2.2. Kaynak retmeni ve Kaynak retmeni-Tecrbelerin Dei tokuu 2.3. Kaynak Gzlemcisi Kalifikasyonu 2.4. Kaynak Tekniinde Eitim Hatlar BLM 3. KURS KURULULARININ PLANLANMASI VE DONATILMASI 3.1. Genel 3.2. Hacimlerin Planlanmas 3.3. Yap Tekniinin Esas 3.4. Datm Donanmlar 3.5. Kaynak istasyonlar 3.6. Kaynak Atlyelerinin Donatlmas in Bilgiler 3.7. nemli Spesifikasyonlar, Standartlar, Talimatnameler ve Kurallar. BLM 4. DVS-GAZ KAYNAI KURSU 4.1. Genel 4.2. Koullar 4.3. Kurs Program 4.4. Eitim ve Snav BLM 5. DVS-ELLE ELEKTRK ARK KAYNAI KURSU 5.1. Genel 5-2. Koullar 5.3. Kurs Program 5.4. Eitim ve Snav BLM 6. GAZALTI ARK KAYNAKISI GR KURSLARI (180 SAAT) 6.1. Genel 6.2. Koullar 6.3. Eitim 6.4. Snav 6.5. zel Eitim BLM 7. DIN 8560 (TS 6868)'E GRE ELK KAYNAKISI YETERLLK SINAVI

IV

7.1. Geerlilik Alan 7.2. Snav Kurulular 7.3. Snava Katlma 7.4. Snavlarn Snflandrlmas 7.5. El Becerisinin ve Mesleki Bilginin spat 7.6. Snav Paralar BLM 8. AVRUPA KAYNAK TEKN FEDERASYONU KAYNAKI ETM VE SINAVI 8.1. Genel 8.2. DVS-EWF-1113'e Gre Gaz Kaynaks Eitim Plan 8.3. DVS-EWF-1123'e Gre Elle Elektrik Ark Kaynaks Eitim Plan 8.4. DVS-EWF-1132'e Gre Gazalt Ark Kaynaks Eitim Plan 8.5. Snav ve Sertifika BLM 9. EN 287-1'E GRE ELK KAYNAKISI YETERLLK SINAVI BLM 10. EN 287-2YE GRE ALMNYUM KAYNAKISI YETERLLK SINAVI BLM 11. DVS-1151'E GRE GAZ KAYNAK RETMENNN ETM VE SINAVI 11.1. Genel 11.2. Koullar 11.3. Eitim 11.4. Snav BLM 12. DVS-1152'YE GRE ELEKTRK ARK KAYNAK RETMENNN ETM VE SINAVI 12.1. Genel 12.2. Koullar 12.3. Eitim 12.4. Snav BLM 13. MAG-KAYNAINI RETMEKLE DE YETKL ELEKTRK ARK KAYNAK RETMENNN ETM VE SINAVI 13.1. Genel 13.2. Koullar 13.3. Eitim 13.4. Snav BLM 14. DVS-1154'EGRE KAYNAK RETMEN-TECRBELERN DETOKUU 14.1. Genel 14.2. Kursiyerler 14.3. Program 14.4. Sre 14.5. Kaynak retmeni-Pratik Tekrarlama Snav 14.6. Sertifikalandrma BLM 15. DVS-USS'YA GRE TIG-KAYNA1 RETMEN ETM VE SINAVI

V

15.1. Genel 15.2. Koullar 15.3. Eitim 15.4. Snav BLM 16. DVS-1156-YA GRE MIG/MAG KAYNAI RETMENNN ETM VE SINAVI 16.1. Genel 16.2. Koullar 16.3. Eitim 16.4. Snav BLM 17. DVS-1162'YE GRE KAYNAKI SINAVI N SINAV DZEN 17.1. Genel 17.2. Snav Komisyonu 17.3. Snava Kabul Edilme 17.4. Pratik Snav 17.5. Mesleki Bilgi Snav 17.6. Toplam Karar 17.7. Snavdan Vazgeme 17.8. i kinci Snav 17.9. Sertifika BLM 18. KAYNAK RETMEN SINAVI N SINAV DZEN 18.1. Genel 18.2. Snav Komisyonu 18.3. Snava Kabul Edilme 18.4. Pratik Snav 18.5. Mesleki Teorik Bilgi Snav 18.6. Toplam Sonu 18.7. Snavdan Vazgeme 18.8. kinci Snav 18.9. Sertifika BLM 19. DVS-1171'E GRE KAYNAK UZMANI ETM VE SINAVI 19.1. Genel 19.2. Koullar 19.3. Eitim Sresi 19.4. Kurs Program 19.5. Snav BLM 20. DVS-1171'E GRE KAYNAK UZMANI KURSU KONU PLANI BLM 21. DVS-1171'E GRE KAYNAK UZMANI KURSU KISIM 1 21.1. Genel 21.2. Koullar 21.3. Eitim Sresi 21.4. Kurs Program 21.5. Kurs retmenleri

VI

21.6. Snav 21.7. Kaynak Uzmanlnn Gelitirilmesi BLM 22, DVS-1172'YE GRE KAYNAK TEKNKLER ETM VE SINAVI 22.1. Genel 22.2. Koullar 22.3. Eitim Sresi 22.4. Kurs Program 22.5. Snav BLM 23. DVS-1172'YE GRE KAYNAK TEKNKER KURSU KONU PLANI BLM 24. DVS-1181'E GRE KAYNAK KONSTRKTR ETM VE SINAVI 24.1. Genel 24.2. Koullar 24.3. Eitim Sresi 24.4. Kurs Program 24.5. Snav BLM 25. DYS-EWF-1173'E GRE KAYNAK UZMAN MHENDS (EUROPEAN WELDNG ENGINEER) ETM VE SINAVI 25.1. Genel 25.2. Koullar 25.3. Eitim Sresi 25.4. Kurs Program 25.5. Snav BLM 26. TRK LOYDU'NA GRE KAYNAKI YETERLLK SINAVLARI BLM 27. EN 473-NDT PERSONELNN KALFKASYONU VE SERTFKALANDIRILMASI KAYNAK

VII

BLM 1. KAYNAKLI MALATTA KALTE GVENCES 1.1. Giri Gnmz dnyasnda sanayii ve ticaretin globallemesi, youn bir rekabeti de beraberinde getirmi, kalite ise rekabetin en nemli unsuru olarak ortaya kmtr. Tketici alkanlklarnn 'en yksek kaliteyi en ucuza edinme' ekline dnmesi, firmalarn rn ve hizmetlerindeki hata orann en aza indirme ve maliyeti de en dk seviyeye ekme abalarn arttrmalarna neden olmutur. Gnmzde tketiciler, bir rn satn aldktan sonra bir kalite kontrol yoluna gitmeden, rnn kalitesine daha rn almadan gvenmek eiliminde olduklarndan, firmalar da bunu gerekletirmenin yollarn aramaktadrlar. Yksek kalite, hatasz rn veya hizmet ile eanlaml, bir hal almtr. Bu durum, hatal rnlerin hataszlarn arasndan karlmas yerine, ilemin hatasz rn oluturacak ekilde kurulmasn gerektirmektedir. Bylelikle kalite, en son aamada deil, retimin tm aamalarnda oluturulmakta, bizzat kalitenin kendisi 'retilmektedir". Bu ekilde hatalar olumadan nlendii iin, maliyetler de dmekte ve dolaysyla rekabetin en nemli koullarndan olan ucuzluk da salanm olmaktadr. ISO 9000 standart serisi bu sistemi kurallatrma anlayyla oluturulmutur. Bu standartlar, zel bir rn veya hizmet iin deil, her trl rn veya hizmet iin geerli, ortak bir standarttr. retimin tm aamalarnda, hatalarn olumadan nlenmesinin klavuzluunu yapmaktadr. 1.2. Kalite Gvencesi ve Kaynak Teknii Kaynak, iindeki kalite muayene edilemeyen ancak kalitenin bizzat oluturulmas gereken bir retim yntemidir. Kaynaa ne kadar iyi bir tahribatsz muayene yntemi uygulanrsa uygulansn, kaynakl balantnn dayanm, entik darbe tokluu, metalrjik yaps veya korozyon direnci tespit edilemez. Bu faktrler, kullanlan kaynak ilave malzemelerinden (s girdisinden) etkilenirler. Bu nedenle kaynak ileminin bir kalite sistemi tarafndan kontrol edilmesi gerekir. Kaynakl balantlarn retim ve hizmet aamalarnda ciddi problemler oluturmamas ve verimli bir ekilde alabilmesi iin, tasarm aamasndan malzeme seimine, malzeme teminine, ileme ve sonraki muayeneye kadar tm aamalarda kontrollerin yaplmas gerekir. rnein kaynakl balantnn kt bir ekilde tasarlanmas, atlyede, antiyede veya hizmet mr boyunca ciddi ve pahal sorunlar dourabilir. Yanl malzeme seimi, atlama gibi kaynak problemlerine neden olabilir. Kaynak planlarnn doru ekilde oluturulmas ve hatalardan kanlmas gerekir. Belirti kalite deerlerine ulaabilmek iin danmanlklara ve eitilmi, kaliteli ve bilgili personelin almasna gerek duyulur. (ekil 1).

1

ekil 1. Kaynakl imalatta kalite gvencesine etki eden faktrler 1.3. Kaynak Tekniinde Kaliteyi Etkileyen Faktrler Kaynak tekniinde kaliteyi etkileyen faktrler IIW-Doc. 902-86 (Kaynak teknolojisinde kalite gvencesi iin klavuzlar) belirtilmitir. (ekil 2).

Kaynakl balantnn tasarm * Kaynak edilecek parann Konstrktif ekillendirilmesi * Konstrksiyondaki kaynak balantlarnn sralanmas * Kaynakl (birletirme tr, diki formu) * Kaynakl balantnn boyutlandrlmas * Kaynak Malzeme * Esas metalin tr ve zellikleri * lave ve sarf malzemelerinin tr ve zellikleri * Esas Kaynak Yntemi * Kaynak, yntemi (elle elektrik ark, tozalt, diren vs.) * Mekanikletirilme derecesi * Kaynak parametreleri * Is Kaynak Personeli * Kaynak uzman mhendisi * Kaynak uzman * Kaynak konstrktr * Kaynak teknikeri * Kaynak Kaynak Az Hazrl * alma koullar, makina donanm * Kaynak Kaynaktan Sonraki Isl lemler * Yntem * Uygulama Muayene * Muayene yntemi ekli atlyesi kaynak operatr girdisi ve ilave malzemenin durumu dikiinin deerlendirme grubu balantnn ekli

2

* Muayene Kontrat * Kalite gvencesi sistemi * Bamsz kalite kuruluu * D kontrol * Dokmantasyon ekil 2. Kaynakl imalatta kaliteye etkiyen faktrler Kalite Faktr 1: Tasarm

personeli

Kaynakl bir yap elemannn tasarmnda, imalat ve/veya mterinin deneyimleri yannda, tm yasal dzenleme ve kurallara (basnl kap talimatlar, boru hatlar yapm talimatlar, mesleki kurulularn talimatlar, Avrupa standartlar vs.) mmkn olduu kadar dikkat edilmeli ve yerine getirilmelidir. Bunun gerekletirilmesi, ancak konstrksiyon kurallarnn, alma standartlarnn veya kurallarn yerine getirilmesiyle mmkndr. Ancak bir teknik resim veya bazen bir eskiz dahi yeterli olabilir. Burada nemli olan nokta, tasarm srasnda geerli kriterlere uyulmas ve bunlarn uygulanacaklar yerlerin gsterilebilmesidir. Kalite Faktr 2: Malzeme Mmkn olduu kadar, standartlatrlm ve sertifikal esas ve ilave malzemeler kullanlmaldr. Bu mmkn deilse, kural olarak mteri ile zerinde anlalm bir kabul yntemi veya yeri tercih edilir. Kullanlan malzemenin ispatnda, taraflarn uygun bir sistem zerinde anlamalar gerekir. Bu sistem, standartlara uygunluk belgesi olabilecei gibi, bir kabul muayenesi sonucunda alnan bir sertifika da olabilir. Taraflar ayrca uygun bir standarda gre, doru nakliye ve depolama yntemi ve koullar belirlemelidir. Kalite Faktr 3: Kaynak Yntemi Kaynakl yap elemannn imalatsnn, kulland kaynak yntemini ve tm uygun kaynak parametrelerini tanmlayabilmesi ve yntemlerin ispatn salayabilmesi gerekir. Burada EN 288 standard kullanlabilir. Kalite Faktr 4: Kaynak Teknii Personeli Kaynak teknii personeli, kaynak, kaynak retmeni, kaynak uzman, kaynak teknikeri, kaynak konstrktr ve kaynak uzman mhendisinden oluur. Tablo 1'de, Avrupa Birlii ve EFTA lkelerindeki kaynak teknii personeli birbiriyle karlatrmtr. Bu personel iinde, kaynak uzman, kaynak teknikeri, kaynak konstrktr ve kaynak uzman mhendisi "kaynak gzlem personeli" olarak adlandrlr. Bu personelin grev ve sorumluluklar aada verilmitir. a - Szlemelerin kontrol

3

b - Tasarmn kontrol c - Malzeme - Esas malzeme - lave ve sarf malzemeleri d - zerindeki ihaleler e - retim planlama f - letme donanmlar g - Kaynakl imalat - n almalar - Kaynak h - Muayene - Gzle muayene - Tahribatl ve tahribatsz muayene i - Kaynak dikilerinin kabul j - Dokmantasyon Kaynak uzman, kaynak teknikeri ve kaynak mhendisi gibi kaynak gzlem personeli ile birlikte, EN 287'ye gre kalifiye edilmi ve sertifikalandrlm kaynaklarn varl gerekir. malat, tm bu personelin uygun eklinde sertifikalandrlmasn salamaldr. Bunun gerekletirilmesi amacyla, gerekli snavlara, eitim kurslarna bavurulabilir. Bir imalat yerinde sadece kaynaklarn kalifiye edilmesi yeterli olmaz. Ayrca kaynak edilecek paralar hazrlayan dier talal imalat personelinin (tornac, tesviyeci vs.) de kalifiye edilmesi gerekir. Kalite Faktr 5: Kaynak Az Hazrl Azlarn hazrlanmas, diki kalitesinin nvesidir. Bu nedenle kaynak azlar zenle planlamal ve hazrlanmaldr. Ayrca azlarn yapl ekli, temizlii ve tr de ok nemlidir. Bu konuda standartlardaki verilere uyulmas gerekir. Bu noktada, konstrksiyon brosu ile atlye arasnda sk bir ibirlii olmasnn nemi byktr. Kalite Faktr 6: alma Koullar, yeri Donanm, yeri Denetimi Kaynak atlyesi, her bir imalat konusuna uyacak minimum bir donanma sahip olmaldr. Donanmn uygunluu ve fonksiyonlarn yerine getirmesi, garanti altna alnmal veya muayene edilmelidir. Bundan baka, gerekli emniyet koullarnn yerine getirilmesi gerekir. Kalite Faktr 7: Kaynaktan Sonraki Isl lemler Kaynaktan sonraki sl ilem tanmlamas, 3. kalite faktr olan kaynak yntemi ile birlikte yaplabilir. Bu durumda parametrelerin tolerans snrlarnn belirlenmesi gerekir. Bu konuda uygun standartlarn, malzeme tablolarnn veya retici talimatlarnn gz nnde bulundurulmas gerekir. Kalite Faktr B: Muayene Bir kaynakl balantnn veya kaynakl bir yap elemannn muayenesi, ok farkl durumlar ortaya

4

karabilir. Bir kaynakl balantnn dayanm, balant trne ve maruz kald zorlama seviyesine baldr. Bu nedenle muayene yntemi ve muayene ortam, sadece retici ile kullanc arasndaki veya konstrksiyon ile imalat arasndaki, kaynak diki zellikleri iin kabul snrlarna uyumlu olmaldr. Bu ekilde oluturulan uyum sonucu, teknik resimlere, kaynak planna, muayene talimatna veya muayene yntemine gre tespit edilebilir. Grsel Kontrol, d bulgularn DIN 8563'e (TS 7830'a), ISO 5817 veya EN 25817'ye gre kontrol, tahribatsz muayeneler, basn deneyi, dayanm deneyi, szdrmazlk deneyi vs. gibi tm uygun muayeneler dikkatle yaplmaldr. Muayene personelinin kalifikasyonu tanmlanmal ve kontrol edilmelidir. Bu konuda EN 473 'NDT Personelinin Kalifikasyonu ve Sertifikalandrlmas " Avrupa standard esas alnmaldr. Ayrca muayene cihazlarnn da kontrol gerekir. Kalite Faktr 9: Kontrol Kontrol deyiminden, bamsz bir kontrol kuruluu ve eitimli personel araclyla yaplan kontrol anlalmaldr. Dokmantasyon, bir yap elemanndaki tm kalite gvencesi nlemlerinin

sonulandrlmasdr. Bunun erevesi, mteri ile ilk bata izilmelidir. Dokmantasyon grevi konusundaki nlemlerin, alma plannda, muayene plan veya dengi bir planda belirtilmesi unutulmamaldr.

5

6

BLM 2 . KAYNAK TEKN PERSONELNN ETM VE SINAVI Bu blmde, genel olarak kaynakl imalattan sorumlu personelin eitim kademeleri tantlmtr. lkemizde kaynak eitimiyle ilgili olarak halen TS 6868 (DIN 8560) geerli olduundan, bu standarda zel bir nem verilmi, bu standardn gereklerine uygun kaynak eitimi ayrntlaryla tantlmtr. 2.1, Pratik Kaynak Eitimi 2.1.1. Gaz Kayna -GGaz Kayna" kurs eitiminde, aadaki eitim kademesi mevcuttur; 1. G1 Eitim kademesi (80 Saat) - Ksmi belge 2. G2 Eitim kademesi (160 Saat) - Sertifika 3. G3 Eitim kademesi (80 Saat) - Sertifika lk eitim kademesinde, gaz kaynann esaslar anlatlr. Bu eitim kademesi, zellikle metal ileme ile uraanlarn eitiminde tavsiye edilir. kinci ve nc eitim kademelerinde ise, farkl ap ve cidar kalnlklarnda alamsz ve kaynaa uygun eliklerden borularn kaynanda, eitli pozisyonlarda kaynak becerisi iyiletirilir ve mesleki bilgiler ilerletilir. Bu eitim kademeleri, bir boru kaynaks snavyla sona erer ve gaz kaynaks olarak mesleki istihdama giden yol alm olur. 2.1.2. Elle Elektrik Ark Kayna -E"Elle Elektrik Ark Kayna" kursu eitiminde de tpk gaz kayna eitiminde olduu gibi, aadaki eitim kademesi mevcuttur; 1. E1 Eitim Kademesi (80 saat) - Ksmi belge 2. E2 Eitim Kademesi (160 saat) - Sertifika 3. E3 Eitim Kademesi (80 saat) - Sertifika ilk eitim kademesinde, elle elektrik ark kaynann esaslar anlatlr. Bu eitim kademesi, zellikle metal ileme ile uraanlarn eitiminde tavsiye edilir. kinci ve nc eitim kademelerinde ise, eitli elektrodlarla kaynak yoluyla el becerisi iyiletirilir ve mesleki bilgiler ilerletilir. kinci eitim kademesi, alamsz ve kaynaa uygun yap eliklerinden byk salarn, ikinci ve nc eitim kademesi ise, orta kalnlkta salarn kaynana ayrlmtr. Uygulamalar, eitli pozisyonlarda ike ve aln dikilerinin kaynan ierir. Eitim, elle alevle kesme ve oyuk ama hakknda uygulamalar da kapsamaktadr. Bu eitim kademesi, bir sa kaynaks snav ile tamamlanr ve elle elektrik ark kaynaks olarak mesleki istihdama giden yol alm olur. 2.1.1.3. Gazalt Ark Kayna - SG Gazalt ark kaynanda eitim iin, her birinin ilk eitim kademesi 80 saat sren eitli kurslar mevcuttur. Bu kurslarda, eitli yar mamullerin (borular, salar, profiller) ve pozisyonlarda gazalt ark

7

kaynann esaslar verilir.*** Gazalt ark kayna, eliklerde ve demir d metallerde TIG-kayna ve MAGkayna yntem trlerini ierir. eitli kaynak yntemleri ve bunlara uygun malzemeler iin be farkl eitim olana mevcuttur; 2.1.3.1. Alamsz ve alaml eliklerin TIG - kayna 2.1.3.2. Alminyum ve alamlarn TIG - kayna 2.1.3.3. Alamsz ve dk alaml eliklerin MAG - kayna (CO2 ve karm gaz ile) 2.1.3.4. Yksek alaml eliklerin MAG - kayna 2.13.5. Alminyum ve alamlarnn MIG * kayna - SG3 - SG5 SG4 - SG1 - SG2 -

22. Kaynak retmeni (LS) ve Kaynak retmeni-Tecrbelerin Deitokuu (LSE) Kaynak retmeni snav, kaynak iin en yksek yeterlilik kademesidir, buradaki talepler, buna uygun olarak son derece yksektir. En az 24 yanda olan, en az yllk kaynak pratii bulunan, DIN 8560 (TS 6868) R ll'ye gre baarl bir kaynak snav geiren kaynaklar kaynak retmenlii kursuna giderek, dier kaynaklarn eitimi ve gzlenmesi iin gerekli pratik ve mesleki teorik bilgi-beceriye ulaabilirler. Kursiyer, baarl bir snav sonunda, kaynak retmeni sertifikasna, beratna ve rozetine sahip olur. Kaynak retmeni, endstride ve orta lekli iletmelerde yksek mevkide istihdam edilir; zor kaynak ilerinde tercih edilirler; ayrca kaynaklarn gzlenmesinde grevlendirilirler. Kaynak retmenlerinin hazrlanmas iin, aadaki kaynak yntemlerinde, her biri 240 saat sren eitli kaynak retmeni kurslar mevcuttur. 2.2.1.1. Gaz Kayna (G-LS) 2.2.1.2. Elle Elektrik Ark Kayna (E-LS) 2.2.13. TIG-kayna (TIG-LS) 2.2.1.4. MIG/MAG - kayna (MIG/MAG-LS)

Gaz kayna retmeninin eitimi aadakileri kapsar; Uygulamalar; 1...100 mm cidar kalnlnda salarn, borularn ve boru kesitlerinin SAK (Saa kaynak) ve SOLK (Sola kaynak) teknikleriyle kayna; elik, bakr ve dkme demir malzemelerde zor pozisyonlarda i***

Tm ilk eitim kademelerinin sonunda snav yoktur. Ancak birka uygulama paras deerlendirilir. Eitim, sadece temel et becerisini ilerletir. Kursiyerlerin bir kaynak snavyla sona eren zel eitimler yoluyla, mesleki kaynak yapabilme becerilerini tamamlamalar gerekir.

8

dikileri, V-dikileri ve ike dikileri. Dersler; Kaynak ve kesme cihazlar, gazlar, malzemeler, kaynak az hazrl, i gvenlii ve dierleri. Elle elektrik ark kayna retmenlerinin eitimi, aadakilerden oluur: Uygulamalar; 1.5...12 mm cidar kalnlnda salarda, profillerde, borularda, eitli ubuk elektrodlarla kaynak; yap ve CrNi eliklerinde zor pozisyonlarda V-dikileri, yarm V-dikileri ve ike dikileri. Dersler; Kaynak akm reteleri, ubuk elektrodlar, malzemeler, az hazrlama, alevle kesme, i gvenlii ve dierleri TIG-kayna retmeninin eitiminde aadakilerden mevcuttur: Uygulamalar; elik, alminyum ve bakr borularda, eitli pozisyonlarda l-dikilerinin, V-dikilerinin ve ike dikilerinin kayna. Dersler; Kaynak cihazlar, koruyucu gazlar, malzemeler, ilave malzemeler, i gvenlii MIG/MAG kayna retmeninin eitimi ise, aadaki konulardan oluur; Uygulamalar; Alamsz ve yksek alaml elik ve alminyum salarn ve borularn eitli pozisyonlarda l-dikileri, Vdikileri ve ike dikilerinin kayna Dersler; Kaynak cihazlar, koruyucu gazlar, malzemeler, kaynak ilave malzemeleri, i gvenligi Kaynak retmeni, tm koullar saladktan sonra, kaynak uzman kursuna katlabilir. 2.2.2. Kaynak retmeni-Tecrbelerin Deitokuu Kaynak retmeninin her ylda bir, -drt gnlk "Kaynak retmeni Tecrbelerin Deitokuu" programna katlmas gerekir. Bu programa katldktan sonra, bir kaynak retmeninin retmenlik yetkisi 3 yl iin daha uzatlabilir. Bu programdaki konferanslarda, kaynak teknii alanndaki yenilikler rapor edilir. Tartmalarda, eitim problemleri dile getirilir. 2.3. Kaynak Gzlemcisi Kalifikasyonu

Kaynak ilerinde kalite gvencesi iin, uygun donanma, snanm kaynaklara ve bir kaynak gzlemcisine sahip olmas gereken, buhar kazanlar, basnl kap, kren, boru hatt, elik yap ve hafif elik yap imalat alanlarnda, standartlara, imalat talimatlarna ve kurallara uymak zorunluluu vardr. 2.3.1. Kaynak Uzman -SFMBir kaynak uzman kursu, 120 saat srer ve kursiyerin aadaki artlar salamas gerekir. En az 24 ya. Metal ileyen iletmelerin, endstri ustalarnn, teknikerlerin ve kaynak

9

retmenlerinin ustas olarak en az 1 yl tecrbeli ve mesleki bilgiye sahip. DIN 8560 (TS 6868) 1'e gre baarl bir kaynak snavn ispat. Kaynak gzlemcisi olarak kabul edilmek iin, elik yaplarda en az Bl snav grubu ve boru hatlar yapmnda en az Rll snav grubu gerekir. Kurs en az 14 hafta srer ve kurs sonunda snav yaplr. Kursta ilave kurs konular, konferanslar ve uygulamalar vardr. 2.3.2. Kaynak Teknikeri -STKaynak teknikeri olabilmek iin, bitiminde snav yaplan 240 saatlik bir Kaynak Teknikeri kursunun tamamlanmas gerekir. Kurs konular, i hazrl, kaynak ilerinde hesaplama ve kalite gvencesi, ayrca kaynak uzman mhendisinin yardmcs veya yetkili kaynak gzlemcisi olarak almay kapsar. 2.3.3. Kaynak Konstrktr Kaynakl konstrksiyonlarn ekillendirilmesi ve hesaplanmas, konstrktrn bilgisi ile zel taleplere gre oluturulur. Bu bilgiler, 120 saat sreli Kaynak Konstrktr kurslarnda salanr. 2.3.4. Kaynak Uzman Mhendisi -SFI- (EWE) Diplomal ve mezun durumdaki mhendisler, DVS-EWF-1173'e gre 446 saatlik Kaynak Uzman Mhendislii kursuna katlabilir. Yazl ve szl ifade yeteneine sahip olunmas gerekir. Kaynak Uzman Mhendisi, kaynak teknii bakmndan planlama, imalat ve kontrolde grevlendirilir. Kaynak uzman mhendisi, zel ilave kurslarla bilgisini derinletirebilir. 2.4. Kaynak Tekniinde Eitim Hatlar

Tablo 2'de kaynak tekniinde mesleki ykselme hatlar gsterilmitir. Tablo 3'te gaz kaynanda, Tablo 4'te elektrik ark kaynanda, Tablo 5'te MIG/MAG kaynanda, Tablo 6'da TIG kaynanda (elik iin) ve Tablo 7'de TIG-Kaynanda (alminyum ve bakr iin) eitim ve snav hatlar gsterilmitir. Tablo 2. Mesleki ykselme hatlar

KOULYksek Mhendis Mhendis

KURS

SRE

AMAKaynak

Kaynak Uzman Mhendisi Kaynak

446 (12 Hafta)

saat Uzm. Mh Kaynak Gzlem Personeli Kaynak teknikeri Kaynak

240 Saat (6 Hafta)

Tekniker

Teknikeri

Gzlem Personeli Mhendis Teknik Ressam Tekniker Kaynak Konstrktr 120 saat (3 Hafta) Kaynak Konstrktr

10

Kaynak Tekniker retmeni Usta Kaynak Kaynak Uzman Hafta) 120 saat (3 Uzman Kaynak Gzlem Personeli Kaynak retmeni GazElektrik DIN 8560 (TS 6868) -61 'e gre kaynak snav ve 3 yl pratik Yksek 40-200 saat deerli snav Kaynak olarak mesleki pratik zel eitim (1-5 Hafta) (TS 8561 G3 G2 Kalifiye ii, Eitim G1 SG1..5 E1 01 saat E3 E2 saat saat Her biri 80 DiN 6666) 8560 DIN Gazalt Ark/ kaynak saat Her biri 240 ilave eitim Kaynak retmeni iin

Snanm

Kaynak (DN 8560

Her biri 160 (TS6868) 1. Snav Her biri 80 grubuna Gaz Elektrik ark kar (G). (E) (SG)

grm ve grmemi iiler

(2 Hafta) Gazalt 24 - 32 Usta Eitim Hafta Snanm kaynak

Tablo 3. Gaz kaynanda eitim ve snav hatlar

11

12

Tablo 4. Elle elektrik ark kaynanda eitim ve snav hatlar

Tablo 5. MIG/MAG kaynanda eitim ve snav hatlar DVS-MAG-alamsz, dk alaml elik kayna kursu (DVS-MAG-St)

13

DVS-MAG-yksek alaml elik kayna kursu (DVS-MAG-CrNi) DVS-MIG-alminyum kayna kursu (DVS-MIG-AI)

Tablo 6. TIG kaynanda (elik iin) eitim ve snav hatlar DVS-alamsz, dk alaml elik TIG-kayna kursu (DVS-TIG-St) DVS-yksek alaml elik TIG-kayna kursu (DVS-TIG-CrNi)

14

Tablo 7. TIG kaynanda (Alminyum ve balar iin) eitim ve snav hatlar DVS-alminyum TIG-kayna kursu (DVS-TIG-AI) DVS-bakr TIG-kayna kursu (DVS-TIG-Cu)

15

16

BLM 3. KURS KURULULARININ PLANLANMASI VE DONATILMASI 3.1. Genel Bir kurulua kurs dzenleme yetkisi verilebilmesi iin, bu kuruluun bu blmde verilen ekilde planlanmas ve donatlmas gerekir. Bir kurs kuruluunun planlanmasnn esas, tahmini olarak kursa ve snava katlacaklarn ve kaynak teknii eitim yerlerinin saysna gre ihtiyalarn yazl olarak envanterinin yaplmasdr. Bir kurs kuruluunun yllk tamgn eitimde en az 12800 kursiyer - saat'e veya yarmgn eitimde 4800 kursiyer-saat'e ulamas gerekir.1* Ders iin bir kaynak retmeninin; Gaz kaynanda (G) maksimum 8 eitim yerini (ift rezervasyonlu) Elektrik ark kaynanda (E) maksimum 8 eitim yerini (ift rezervasyonlu) Gazalt ark kaynanda (SG) maksimum 6 eitim yerini (ift rezervasyonlu) ynetebilecei kabul edilir. Her iki kursiyer iin en az bir kaynak istasyonu ayrlmaldr. Bir kurs kuruluunun donanmnn, en yeni ynetmelik ve belgeleri iermesi gerekir. Her bir kaynak atlyesinde, eitli trlerde kaza tehlikelerine dayankl paravanlarn bulunmas zorunludur. Kaynak atlyelerindeki cihaz ve donanmlar, standartlara ve kurallara uygun ekilde bulundurulmaldr. Hasarl kaynak donanmlarna, sadece yetkili personelin veya firmalarn bakm onarm yapmasna msaade edilmelidir. 3.2. Hacimlerin Planlamas 3.2.1. Genel Kaynak teknii eitim kurulularnn oluturulmasnda, kural olarak aadaki hacimler gereklidir; Kaynak atlyesi Hazrlama odas Enerji datm odas (Gaz datm, elektrik datm, stma ve havalandrma) Ders salonu Eitim salonu Shhi odalar Ynetim odalar

Hacimlerin dzenlenmesinde ve donatlmasnda, her eyden nce aadaki noktalara dikkat edilmelidir;1) Hesaplama esas; Tam gn eitim -.rnein 10 kurs / yl x 80 saat

x 16 kursiyer = 128OO kursiyer-saat/yl

17

Yarm gn eitim:

rnein 2 kurs / yl x 240 saat (G1 + G2)

x 10 kursiyer = 4800 kursiyer - saat/yl

Personel ak Malzeme ak Fonksiyonel birliktelik Hacimlerin ulalabildii Acil k yollar ekil 3'de, planlama iin verilen kurallara uyulmas gerekir.

1) Kaynak kabini 2) alma bank 3) Pres 4) Elle kaldrma aleti 5) Hurda kab 6) Dolap 7) Eitimci odas 8) Dorultma masas 9) rs 10) ift talama tezgh

11) Alevle kesme makinas 12) Raf 13) Profil elik deposu 14) Testere 15) Sa dayama raf 16) Gaz kaynak masas 17) Enerji datm kolonu 18) Tabaka sa makas 19) Gazalt-kaynak donanm (gsteri iin)

ekil 3. Bir kurs kuruluunun planlanmas ve donatlmas 3.2.2. Kaynak Atlyesi Kaynak atlyeleri, transport bakmndan zemin katta bulunmaldr. Bu tr atlye alanlarnn bulunduu bina konstrksiyonu, 10 kN/m2lik bir eit datlm dikey trafik ykne dayankl olmaldr.

18

Atlye, bina iinde, bina duvarndan baka bir i duvar iinde olacak ekilde ina edilmelidir. Hacim ykseklii 4 metreyi amamaldr. Eer ayr ayr kullanm mmknse, gaz ve elle elektrik ark kaynak atlyeleri, birbirinden ayr hacimlerde olmaldr. Her bir kaynaknn alma istasyonunun zemini, her durumda en az 4 m2 olmaldr. (5. blme baknz) Kaynak istasyonlarnn dzenlenmesi, emniyet tekniine, pedagojik esaslara ve datm tekniine uygun olmaldr. Bu istasyonlar, gerekli hareket datm tekniine uygun olmaldr. Bu istasyonlar, gerekli hareket serbestliini ve kaynak ark malarna, sl malarna ve kvlcm sramalarna kar gerekli emniyeti salamaldr. Gaz kayna atlyelerinde - elektrik ark kaynak atlyelerinin tersine bireysel havalandrma ve gz korumasna gerek yoktur. Ancak genel bir hacim havalandrmas mutlaka gerekir. Zemin lleri iin deerler unlardr; Gaz kaynak atlyesi (8 kaynak istasyonu) 10Om2 Elle elektrik ark kaynak atlyesi (8 kaynak istasyonu) 120m2 Gazalt ark kaynak atlyesi (6 kaynak istasyonu) 90m2 Talama, dorultma ve alevle kesme hacim lleri yaklak 55m2 3.2.3. Hazrlama Odas Bu hacim, uygulama ve snav paralarnn kesilmesi ve ynteme uygun kaynak aznn hazrlanmas ve daha sonra da kaynakl uygulama ve snav paralarnn hazrlanmas ve krlmas ilemleri iindir. Uygulama paralar iin kesim ilemleri, bu hacimde veya malzeme deposunda yaplabilir. Hazrlama ilemlerinden doabilecek tehlikelere ve grltlere kar yapsal nlemlerin alnmas gerekir. Talama, dorultma ve alevle kesme ilemlerinin yaplaca hacmin yaklak ls 55m dir. 3.2.4. Malzeme ve Yedek Para Deposu Bu hacim, salarn, borularn ve profil malzemelerin depolanmas, ayrca kapakl dolaplarda veya ayr kapl bir odada bulundurulmas gereken yedek paralarn saklanmas amacyla kullanlr. Transport amacyla, bu odaya dardan ulalabilmelidir. Hazrlama odasna ve kaynak atlyesine i ak bakmndan uygun konumda olmaldr. Oda ls, yaklak olarak 45m2'dir. (Bu deer, 1 ark veya 1 gaz kaynak atlyesi iindir.) 3.2.5. Enerji Datm Hacimleri 3.2.5.1. Tp Bataryalarn Yerletirme Odalar ve Yedek Tp Depolama Odalar Bu tr odalarn dizaynnda, her eyden nce emniyet teknii gz nnde bulundurulur. Asetilen

2

ift rezervasyon; ek olarak 1 rezerve yeri ve 1 asl yeri, ift rezervasyon; ek olarak 1 rezerve yeri ve 1 asl yeri,

19

tp bataryalarnn byk veya kk oluu, depolamada farkl esaslarn uygulanmasna yol aar. Kk asetilen tp bataryalar (ayn anda gaz veren 2...6 asetilen tp), kaynak atlyesi iine, emniyetli bir gaz kesme dzeneiyle yerletirilebilir. Ancak yine de, iyi bir doal havalandrmaya sahip ve hibir tutuabilir maddenin bulunmad ayr bir odaya konmaldr. Byk asetilen tp bataryalar (ayn anda gaz veren 7 veya daha fazla asetilen tp), aadaki artlan salayan ayr bir odaya yerletirilmelidir; * Tula ile rl ve ift taraftan sval temiz duvarl * Personelin bulunduu atlyeye veya baka odalara almama * Dardan ulalabilir, kaplar darya alan. * Hafif yapl atya sahip * Antistatik, dz, anmaya dayankl tabanl * yi bir doal havalandrmaya sahip * Elektrik tesisat patlamaya kar korunmu * Istma tesisat bulunan * Yangn ve dier tehlikelere kar uyarc levhalar asl olmaldr. Oksijen tp bataryalarnn kaynak atlyesine yerletirilmesine izin verilir. Ancak emniyet teknii bakmndan, bir batarya odasna yerletirilmeleri uygun olur. Bu ekilde, oksijen tp bataryalar asetilen tp bataryalar ile ayn odaya konulabilir, ancak her iki batarya arasnda en az 3 metre mesafe olmaldr. Odann boyutlar, asetilen ve oksijen bataryalarnn ve bunlarn ayr ayr deitirilmesi iin gerekli gaz tplerinin konmasna yetecek ekilde tespit edilmelidir. Elle altrmaya yetecek boluk braklmaldr.

Kullanlmayan gaz tpleri, ayr ve zel bir Yedek Tp Odas'na konmaldr. Bu odalarda, aadaki noktalara dikkat edilmelidir; * Duvarlar ve zemin yangnn dier blmlere gemesine engel olan ve zel durumlarda yangna dayankl olmaldr. * Ykleme - boaltma ileri kolayca yaplabilmeli ve dardan ulalabilir olmaldr. * Kaplar darya almal, byk kaplarda ayrca kk bir servis kaps olmaldr. * Zemin anmaya dayankl ve dz olmaldr. * yi bir doal havalandrmaya sahip olmaldr, (rnein duvarda tel rgl menfez.) * Elektrik tesisat patlamaya kar korunmu olmaldr. * Ak alanda depolamada, gne ve yamura kar hafif bir tenteyle korunmal ve tel rgyle evrilmelidir. Hacim bykl, eitli gazlarn depolanabilecei eklinde tespit edilmelidir. Eer hibir blme yoksa her tp blou arasnda, yaklak 1 metre mesafe olmaldr. Tp deposundan kullanma yerine transport srasnda, gerekli nlemler alnmaldr. (zel tp

20

tama aralar v.s. kullanlmaldr.) 3.2.5.2. Elektrik Akm Datm Odas Eer bir elle elektrik ark kayna atlyesi planlanyorsa, ilk olarak yetkili enerji datm irketiyle bir szleme yaplmal ve enerjinin genel akm ebekesinden mi alnaca yoksa ayr bir trafo istasyonunun mu kurulaca tespit edilmelidir. kinci durumda, yapnn zellikleri (yapnn bykl, durumu ve balants), enerji datm irketiyle birlikte tespit edilmelidir. 3.2.5.3. Istma ve Havalandrma Tesislerinin Bulunduu Hacimler Istma ve zellikle havalandrma teknii tesisleri, kural olarak byk bir hacim gerektirir. Eer byk bir yap kompleksinden merkezi datm yaplmayacaksa, kaynak atlyesi iin zel bir stma ve ou kez ayn anda havalandrma hacimleri yaplmaldr. Bu hacimlerin bykl, mhendislik brosu ve mimarn katlmyla ilk olarak tespit edilmelidir. 3.2.6. Ders Odas Her bir kursun ayrlmaz paras olan mesleki bilgi dersleri iin, ders odalarnda yeterli boluun braklmas gerekir. Gerekli yerlerin says, kaynak kurs kuruluunun eitim programna gre tespit edilir. Bu odalarn bykl iin en dk deerler aada verilmitir; 16 kursiyer iin 40m2 32 kursiyer iin 70m2 Ders odalar, karartlabilir ve atlye grltsnden yaltlm olmaldr.

3.2.7. Eitimci Odas Eitimci iin uygun bir bro yoksa zel bir oda ayrlmaldr. Oda zemini: yaklak 10m2 Eitimci odasndan, kaynak atlyesinin ve mmknse hazrlama atlyesinin giri ve klar rahata grlebilir olmaldr. 3.2.8.Shhi Odalar Shhi odalar, lokal, du kabinleri, soyunma odalar ve tuvaletlerden oluur. Planlama iin her ne kadar mesleki kurulularn zorunlu kld kurallar yoksa da, bu konuda nemli bilgiler aada verilmitir; Soyunma Odas Her giyinme gardrobunda, hareket alan da dahil olmak zere en az 0.50m2lik bir zemin alan bulunmaldr. Giyinmek iin oturma yeri de olmaldr. Soyunma odasnn zemin bykl en az 6 m2 olmaldr. 3 m ye kadar olan zemin yzeyinde i ykseklik en az 2.30 metredir. 30m nin zerinde olan zemin yzeyinde ise, i ykseklik en az 2.50 metredir. Du Kabinleri Her bir du kabininin serbest zemin yzeyi en az 0.70 x 0.70 metre olmaldr. Du kabininin zemin yzeyi en az 4m 'dir. 30m 'den byk du kabinlerinin i ykseklii en az 2.50 metre olmaldr.2 z 2 2

21

3.2.9. Lokal Lokal, en yeni kurallara gre dzenlenmelidir. 3.3. Yap Tekniinin Esas 3.3.1. Demeler Kaynak atlyesinin zemin demesi, atee dayankl, kaymaz ve srtnmeden etkilenmeyen yapda olmaldr. Elektrii iletmeyen malzemeden yaplmaldr. Sert beton veya tula kaplamaya uyumlu olmaldr. Soutma suyu tanknn yaknndaki slanmalara dikkat edilmelidir. 3.3.2. Boyama Zararl yansmalardan kanmak iin, atlye ve kabin duvarlar, UV-nlar absorbe eden trde mat boya ile boyan maldr. 3.3.3. Aydnlatma alma ortamndaki k dalm, kaynak almalarnn kusursuz yrtlmesini salamaldr. Atlyelerde, floresan lambalarla genel bir aydnlatma oluturulmaldr. Ek olarak zel kabin aydnlatmalar da salanmaldr. Bunlar, rnein zararl gazlar emme aparatlarna taklabilir veya kabin blmeleri zerine yerletirilebilir. Kaynaklarn gzn almamas iin, n alma alanna mmkn olduu kadar stten veya yandan dmesi salanmaldr. 3.3.4. Grltden Koruma nlemleri alma yerlerindeki dzenleme kurallarna gre, iyerindeki ses emisyonu iin maksimum deer, 85 dB (A) ve zel hallerde 90 dB (A)'dr. Bu deerlerin zerine klan yerlerde, zel kiisel koruyucu aletlerin kullanlmas gerekir. ou kaynak kurs merkezlerinde 85 veya 90 dB'nin zerine klmaktadr. Bu durum, hem gaz kayna ve hem de ark kayna alanlar iin geerlidir. zellikle alevle kesme veya plazmayla kesme, ayrca talama ve dorultma ilemleri srasnda bu deer daha da artmaktadr. Bu tip iyerlerinde, atlyelerin mmkn olduu kadar duvarlarla blmlere ayrlarak birbirinde izole edilmesi gerekir. Gerekli durumlarda, uygun ses snmleyicilerinin monte edilmesi tavsiye edilir. Kaynak atlyelerinde, i ortamdan bina dna grlt ve k veya ark yaynmasnn olumamasna dikkat edilmelidir. Pencereler, mmknse cam tulalardan yaplmal ve kaplarda ses snmleyici bentler bulunmaldr. 3.4. DAITIM DONANIMLARI 3.4.1. Gaz Datm 3.4.1.1. Gaz Membalar Gaz kayna atlyelerinde kaynak alma yerlerindeki balant, eit ll gaz datmn ve datm hatlarnn emniyet kurallarna uygun olmasn gerektirir. Bu durum, bir tp bataryasnn kullanlmasyla salanr Tp bataryasnn bykl, ihtiyaca (kaynak istasyonunun says, kullanlan fle byklkleri, e zamanllk faktr) baldr ve ekonomiklik de belirleyici bir faktrdr. En ok 8 kaynak istasyonu

22

bulunan eitim kurulularnda, kural olarak kk bir tp bataryas yeterli olmaktadr (madde 3.2.5.1'e baknz) Kaynak kabinindeki yerleimde, rnein kresel vana gibi, elle hzl bir ekilde kapatlabilen kk asetilen bataryalar kullanlmaldr. Tp ventilinden llen 3 metre apl bir koruma alannda, tututurucu maddelerin bulundurulmasna izin verilmez. zel bir odaya kk bir asetilen tp bataryasnn yerletirilmesi halinde, bir patlama siperli, kendi kendine devreye girebilen hzl bir kapama aparat gerekir. Bu odada tutuabilecek maddelerin bulunmasna izin verilmez. Daima zel bir odada depolama gerektiren byk asetilen tp bataryalar iin ise, bu donanm standarttr. Alevle kesme dzenekleri, merkezi gaz datmndan yaplabildii gibi, ayr tplerden de yaplabilir. Alevle kesmede ayr gazl bir datmn gerekip gerekmedii, ayrca tespit edilmelidir. Btn bunlarn dnda, her bir gaz kaynak atlyesinde, kaynaklara armatr balants uygulamalarnn yaptrlaca tek tpl en az bir kaynak donanmnn bulunmas gerekir. Oksijen datmnn ekonomik olmas iin, bir gazlatrc kullanlrsa, bu dzenein beton bir kaide zerinde olmas gerekir; tank tayc arac iin stant yzeyi, tutumayan bir kaplama ile kapl olmaldr. Hasar oluumundan kanmak iin, tank tayc arata tampon bulunmaldr. stenmeyen oluumlardan kanmak amacyla, gazlatrcnn tel rgden bir itle evrilmesi gerekir. Gazlatrcnn en az 5 metrelik evresinde, dk kotlu hacimlere giden emniyetsiz kanal ve aklklara izin verilmez. Gazlatrc ile yanc maddeler arasnda, en az 10 metrelik bir koruma mesafesi bulunmaldr. Yeterli ykseklikte bir koruma duvarnn varl halinde, 5 metrelik bir mesafe yeterli olur. Zemin kaplamasnn yanmaya dayankl olmas gerekir. 6 kaynak istasyonuna kadar olan kk gazalt kaynak atlyelerinde, kural olarak, farkl gazlarla en iyi karm elde etmek zere, tek tplerden datm yaplr. Byk gazalt kaynak atlyelerinde ise, bir tp bataryasndan datm yapmak amaca daha uygun olabilir. Bu durumda doru deer, her 2 kaynak istasyonu iin 1 tp koruyucu gazdr. Farkl gazlarn kullanld gazalt ark kaynanda, kaynak istasyonlar, bilinen tm koruyucu gazlar iin gaz alma yeri ile donatlr. 3.4.1.2. Gaz Hatlar Gaz hatlarnn yerstnde datm, zemin kanallar iindeki datmdan daha iyidir. Datm, atlye duvarlar zerine veya tavan altna monte edilmi boru kelepeleriyle yaplr. Hafif gazlarn datm, tehlikeli ortamlarn yeterince zerinden yaplmaldr. Boruya erilik verilmesi halinde erilik ap, boru apnn be katndan daha byk olmaldr. Gazn hattan aln, borunun st yzeyinden olmaldr. Asetilen hatlarnda, elik boru kullanlmal, bakr boru kullanlmamaldr. Kural olarak bu hatlardaki basn, 0.5 bar'a kadardr. Her bir gaz alma yeri, bir alev siperiyle ve uygun bir geri tepme emniyet tertibatyla (kuru veya sulu sistemli) donatlmaldr. Asetilen hatlar, sarya boyanmaldr. Merkezi gaz datm iin koruyucu gaz hatlar, 5 ila 16 bar arasndaki iletme basncna sahip uzun hatlarda, elikten yaplmaldr. alma yerinde gazn alnmas, debi-metreli basn drme

23

manometreleri zerinden yaplr. Ksa hatlar, 4 bar'a kadar bir iletme basncnda kullanlabilir. alma yerindeki gaz aln, basn drme manometresi olmayan asl tehizattan yaplabilir. Merkezi datm tesisatlarnda, gazn nem yzdesini dren filtreler monte edilir. 3.4.2. Akm Datm Akm datm hatlarnn dzenlenmesinde, elektrik ark kaynak atlyesinde en azndan ksa sreli 15 kVA ihtiyaca cevap verilmelidir. Kural olarak her bir cihazda devrede kalma sresi hibir zaman % 30'un altna dmemelidir ve maksimum ykleme, tm kaynak atlyesinde ayn anda olmamaldr. Gerekli ebeke veya transformatr balant yklerinin tahmini bir tespiti iin yeterli miktarda cihaz says zerine, kaynak akm retelerinin tek tek balant ykleri eklenebilir ve %30'luk ortalama bir devrede kalma sresiyle arptabilir. Balant yk iin genel akm datm ebekesinin yeterli olup olmad, mevcut elektrik datm tesisi aratrlarak akla kavuturulmaldr. ou durumda, orta gerilim ebekesine balanan bir trafo binasnn inas gerekir. Maliyet bakmndan g faktr, ya her bir kaynak makinasnda dorudan doruya veya tm kaynak akm reteleri iin genel olarak dengelenmelidir. ok amal akim retelerinin mi yoksa tek tek cihazlarn m yerletirilecei, bir yer veya ekonomiklik sorunudur. Genelde eitim kurulularnda tek tek cihazlar kullanlmaktadr. Kaynak akm retelerinin kaynak kabinlerinde balants iin 380 V'luk trifaze akm, yardmc aletler iin ise 220 Vluk alternatif akm gerekir. Trifaze akm datm ebekesi, bir ana alterle ak datm ebekesinden ayrlabilir olmaldr. 380 V'luk trifaze akmn g balants iin 5 hatl bir kablo sistemi ( faz iin hat, bir tane orta nokta hatt ve biri de koruyucu hat) gerekir. Koruyucu hatl alternatif akm ebekesinde, bir hatal akm koruma devresi bulunmaldr. Elektrik ark kayna ve gazalt ark kayna iin her bir atlye, akm reteleri iin 380 V / 63 A'lk bir trifaze akm balants ve yardmc aletler iin 220 V / 16 A'lik bir alternatif akm balants ile donatlmaldr. 3.4.3. Su Datm ve Toplanmas Temiz su datmna ek olarak, uygulama paralarnn soutulmas ve szdrmazlk deneyleri iin de su datm gerekir. Her bir kaynak atlyesinde ve hazrlama odasnda, dzenli su akna sahip bir dahili su balants kurulmaldr. 3.4.4. Istma ve Havalandrma Kaynak eitim kurulular iin hem merkezi scak su datm sistemi ve hem de scak hava sistemi gerekir. Kaynak atlyeleri kurs srasnda srekli olarak kullanlmadndan, stma sistemi hzl alan bir sistem olmaldr. Gaz kayna atlyeleri iin, kural olarak cebri bir havalandrma ve hava boaltma gerekir. Elektrik ark kaynak atlyelerinde ise, bireysel havalandrma zorunludur. (Madde 5.2.'ye baknz). Atlyelerin ilave bir doal havalandrlabilirliinden vazgeilmemelidir. Kaynak atlyelerinde yksek oranda hava deiimi gerektiinden, stma ve havalandrma tesisleri birlikte planlanmaldr. Isnn geri kazanmnn ekonomiklii, her durumda kontrol edilmelidir. 3.5. KAYNAKI STASYONLARI

24

3.5.1. Gaz Kayna stasyonu Dairesel hatlarda, gaz alma noktalarnda her ne kadar geni lde eit bir gaz basnc gerekmesine ramen, farkl aletlerin balanabilmesi ve kursiyerlerin pratik amalarna hizmet edilebilmesi amacyla, her bir datm noktasnda bir basn drme manometresi konmaldr. Gaz kayna istasyonlar, tek tek yaplabilir veya bir enerji merkezi eklinde oklu (4 istasyona kadar) dzenlenebilir. Kaynak masas, yaklak 800x500 mm'lik dzlemsel bir bykle sahip olmaldr. Masa zerinde uygulama paralarn zor pozisyonlarda tespit edebilmek iin bir tespit sehpas bulunmaldr. Bunun dnda, pedagojik esaslara ters dmeyen, kural olarak gaz tasarrufu salayacak bir kaynak aleti tespit veya asma aparat bulunmaldr. Ayn masada alan iki kaynak, birbirlerini masada oluan sramalardan korumak iin gereken nlemleri almaldr. Kaynak ubuklarn kolayca ulaabilecek durumda bulundurmak iin, masann sol tarafna dikey bir boru tespit edilmelidir. 3.5.2. Elektrik Ark ve Gazalt Ark stasyonlar Kaynak akm retelerinin akm trne, karakteristiine ve akm iddetine gre seiminde, kaynak yntemi, esas malzeme ve kaynak edilecek sa kalnlklar gz nnde bulundurulur. Kursiyerlerin farkl akm trleriyle uygulama yapabilmeleri iin normal artlarda yaklak ayn sayda kaynak transformatr ve doru akm kaynak reteleri bulundurulmaldr. Doru akm kaynak reteleri redresr olmaldr. Gazalt ark kayna gsterisinin yaplabilmesi iin, gazalt atlyesi olmasa bile, uygun cihazlarn bulundurulmas gerekir. TIG-yntemine gre kaynan yaplabilmesi iin, den tip karakteristie sahip akm reteleri gereklidir. Ar metaller iin doru akm, hafif metaller iin alternatif akm gerekir. MIG/MAG yntemiyle kaynak iin sabit gerilim karakteristikti ve akm deeri byk bir aralkta ayarlanabilen doru akm reteleri kullanlr. nce salarn kayna iin, tel ilerlemesi ve gerilim karakteristiinin ayarlar birbirinden bamsz yaplabilen (ift kafal cihaz) eitim amal cihaz ve bir de MAG-Nokta kayna dzenei gerekir. Kaynak masasnn dzlemsel bykl, gaz kaynanda olduu gibi, yaklak 800 x 500 mm olmaldr. Zor pozisyonlarda kaynak yapabilmek iin gerekli tespit dzenleri bulunmaldr. Kaynak masasna aslabilen elektrod pensesi, izoleli olmaldr. Yatay pozisyonda kaynak edilen boru yar kabuklar, kaynak elektrodlarnn depolanmas iin kullanlr. Ayrca kalan elektrodlar iin bir kap gerekir. Kaynak duman ve gazlarnn uzaklatrlmas iin kullanlan emici donanmlar, ya stte veya arkaya doru eik olmaldr. Altta bulunan emicilerin verimi dktr. Kaynak istasyonunun kapatlabilmesi iin, 2x2 m boyutlarnda bir kabini olmaldr. Bu kabinin erevesi profil elikten olmaldr. Yan rtleri, zeminden 0.5 m ykseklikten balamal ve 2 metre ykseklie kmaldr. rnein 8 mm'lik asbestli imento plakalar (son yllarda terk edilmeye

25

balanmtr) veya ses snmleyebilen atee dayankl kaplamalar uygundur, Kabinin girii, anmaya dayankl perde ile kapatlabilmelidir. 3.6. Kaynak Atlyelerinin Donatlmas in Bilgiler 3.6.1. Gaz Kayna Atlyesi

Para Says 10

Tanmlama Veriler Kaynak Masas (zor mm

Teknik 800 x 500

pozisyon kayna iin dzenekli) 20 Tabure, raf Her 6 kaynak fleci iin bir 10 Her birinden 10 Her tutma sap Asetilen ve oksijen iin iin

0.5.

..9

mm DIN 8543'e

basn drme manometresi Asetilen ve oksijen

DIN 8541 'e gre

birinden 40m hortum Kaynak atlye donanm, El 10 ekici, pense, armatrler iin hortum kelepesi, sert tahta takoz, fle sap

26

27

3.6.2. Elle elektrik ark kayna atlyesi

28

29

30

31

3.6.3. Ders Odas

32

3.7. nemli Spesifikasyonlar, Standartlar, Talimatnameler ve Kurallar Kurs kurutuunun ktphanesinde; * Kaynak tekniinde genel igveniii * Gaz kaynanda i gvenlii * Elektrik ark kaynanda igveniii * *Gazalt ark kaynanda igveniii ile ilgili tm nemli spesifikasyonlar, standartlar, talimatnameler ve kurallar bulunmaldr. ekil 3'te gsterildii gibi eksiksiz bir kaynak kurs kuruluunun maliyeti yaklak 96.500.- DM'dir.

33

BLM 4 . DVS-GAZ KAYNAI KURSU 4.1. Genel DVS-Gaz Kayna Kursu kademeye ayrlmtr ve alamsz eliklerin gaz kayna iin pratik ve mesleki bilgilerden oluur. lk eitim kademesi olan DVS-G1, gaz kaynann temellerini ierir. DVS-G2 ve DVS-G3 eitim kademeleri ise, beceri ve mesleki bilgilerin ilerletilmesini salar. Bunlarn sonunda DIN 8560 (TS 6868)G-Rlm kaynak snav yaplr. DVS-G1 eitim kademesi, zellikle metal ileme ile uraanlarn eitiminde tavsiye edilir. Kaynak olarak mesleki beceri kazanmak iin en az DVS-G1 ve DVS-G2 eitim kademelerinin tamamlanmas gerekir. lk eitim kademesinin baaryla tamamlanmasndan sonra ksmi sertifika alnr. Kaynak sertifikas, tm gerekli kalifikasyon taleplerinin yerine getirilmesinden sonra alnabilir ve sahibinin, eitim ispatlarnn, ilave eitim faaliyetlerinin ve hazrlklarn tam bir bileimine sahip olduunu gsterir. Ayrca kaynak, almas srasnda, yetkili gzlemci ve kontrol kuruluunun ak bir gzlemi altnda olmaldr. 4.2. Koullar Normal bir vcut yaps ve becerisi gereklidir. Metal ileme zerine temel bir eitime sahip olunmas uygun olur. Bir eitim kademesinin baaryla tamamlanmas, kursiyere bir sonraki kademeye katlma hakkn verir. 4.3. Kurs Program Kurs, her birinden ayr ayr snav yaplan pratik ve mesleki eitimden oluur. Pratik eitim, ders ve uygulama planlarna dayanr. Mesleki eitim ise, kombine donanml bir ders programyla yaplr. Kursiyere, birleik bir kurs program verilir. Bu programn mesleki bilgi ksmnda, 12 ders birimini ieren retim ve snav yapraklar bulunur. 4.4. Eitim ve Snav 4.4.1. DVS-G1 Eitim Kademesi Kurs Plan: Sola kaynak (SOLK) alma teknii ile sa ve borularda l-dikilerinin kaynanda temel bilgiler verilir. Alevle kesme pratii yaptrlr. Mesleki bilgi dersinde, kaynak donanm, kaynak fleci, i gvenlii ve malzeme konular ilenir. Pratik szl dersler Tablo 8'de, mesleki dersler Tablo 9'da verilmitir.

34

Tablo 8. DVS-G1'in ders ve uygulama plan

*) Bu uygulamalar, eitimci tarafndan kurs salonunda deerlendirilir. 1) Atlyeden kurs salonuna gei sresini ierir.

35

Tablo 9. Mesleki bilgi dersleri

Kurs sresi:

36

Kursun sresi 80 saattir; tam gn kurslarda on gn, akam kurslarnda ise buna uygun uzunluktadr. Snav: Kurs bitiminde snav yoktur. Kursiyer, kursa katlarak, (Tablo 8'de *) ile iaretlenen uygulamalarn beinden yeterli veya daha iyi not alrsa, kendisine bir belge verilir. 4.4.2. DVS-G2 Eitim Kademesi retim Plan: 40 ila 150 mm nominal genilikte, yatay sabit borularn saa kaynak (SAK) alma teknii ile kayna eklinde yaplr. Mesleki bilgi derslerinde, malzeme zerine derinletirilmi bilgiler verilir, daha sonra termik kesme, kaynak yntemleri, kaynak diki hatalar, muayene yntemleri ve bzlmenin etkilen konular ilenir. Pratik dersler Tablo 10'da, mesleki dersler Tablo 11'de verilmitir. Tablo 10. DVS-G2'nin ders ve uygulama plan

37

Tablo 11. Mesleki Bilgi Dersleri

Kura Suresi: Kursun sresi 160 saattir; tam gn kurslarda 20 gn, akam kurslarnda ise buna uygun uzunluktadr. Snav: DVS-G2 eitim kademesi, DVS-kaynak snav G2 ile biter. Bu snav, DIN 8560-G-Rlm boru kaynaks snavdr. Korni pozisyonundaki dikileri iermez. Snav sorular Tablo 12'de verilmitir.

38

Tablo 12. DVS-G2 kaynak snavnn snav sorular

Snav, DVS-1162 - DVS-kaynak snav iin snav dzenine gre yaplr. Baarl bir snav sonunda bir sertifika verilir. 4.4.3. DVS-G3 Eitim Kademesi Kurs Plan: 40 ila 150 mm'lik nominal genilikte dikey ve sabit borular, saa kaynak (SAK) alma tekniiyle kaynak edilir. Pratik dersler Tablo 13'de verilmitir. Tablo 13. DVS-G3'n kurs ve uygulama plan

39

Kurs sresi: Kursun sresi 160 saattir; tam gn kurslarda 20 gn, akam kurslarnda ise buna uygun uzunluktadr. Snav: DVS-G3 eitim kademesi, DIN 8560-G-Rlm boru kaynaks snav ile ayn kapsamda DVSKaynak snav G2 ile tamamlanr. Snav sorular Tablo 14'de verilmitir. Tablo 14. DVS-G3 kaynak snavnn snav sorular

Snav, DVS-1162'ye gre yaplr; baarl olanlara bir sertifika verilir.

40

ekil 4. Kaynak Snav - DVS - G2 kap.

41

BLM 5. DVS-ELLE ELEKTRK ARK KAYNAI KURSU 5.1. Genel DVS-Elle Elektrik Ark Kayna Kursu kademeye ayrlmtr ve alamsz eliklerin gaz kayna iin pratik ve mesleki bilgilerden olutur. lk eitim kademesi olan DVS-E1, gaz kaynann temellerini ierir. DVS-E2 ve DVS-E3 eitim kademeleri ise, beceri ve mesleki bilgilerin ilerletilmesini salar. Bunlarn sonunda DIN 8560 (TS 6868)-E-Blm kaynak snav yaplr. DVS-E3 eitim kademesi, zellikle metal ileme ile uraanlarn eitiminde tavsiye edilir. Kaynak olarak mesleki beceri kazanmak iin en az DVS-E1 ve DVS-E2 eitim kademelerinin tamamlanmas gerekir. lk eitim kademesinin baaryla tamamlanmasndan sonra ksmi sertifika alnr. Kaynak sertifikas, tm gerekli kalifikasyon taleplerinin yerine getirilmesinden sonra alnabilir ve sahibinin, eitim ispatlarnn, ilave eitim faaliyetlerinin ve hazrlklarn tam bir bileimine sahip olduunu gsterir. Ayrca kaynak, almas srasnda, yetkili gzlemci ve kontrol kuruluunun ak bir gzlemi altnda olmaldr. 5.2. Koullar Normal bir vcut yaps ve becerisi gereklidir. Metal ileme zerine temel bir eitime sahip olunmas uygun olur. Bir eitim kademesinin baaryla tamamlanmas, kursiyere bir sonraki kademeye katlma hakkn verir. 53. Kurs Program Kurs, her birinden ayr ayr snav yaplan pratik ve mesleki eitimden oluur. Pratik eitim, ders ve uygulama planlarna dayanr. Mesleki eitim ise, kombine donanml bir ders programyla yaplr. Kursiyere, birleik bir kurs program verilir. Bu programn mesleki bilgi ksmnda, 12 ders birimini ieren retim ve snav yapraklar bulunur. 5.4. Eitim ve Snav 5.4.1. DVS-E1 Eitim Kademesi Kurs Plan: Farkl pozisyonlarda, ike ve V-dikilerin kaynanda temel bilgiler verilir. Alevle kesme ve oyuk ama uygulamalar yaptrlr. Mesleki bilgi dersleri, kaynak yntemlerini, kaynak akm reteleri l'i, malzeme l'i, kaynak ilave malzemeleri l'i, alevle kesme konusunu ve i gvenlii l+II'yi, termik kesme konusunu ierir. Pratik dersler Tablo 15'de, mesleki bilgi dersleri ise Tablo 16'da verilmitir.

42

Tablo 15. DVS-E1 kursunun ders ve uygulama plan

43

Tablo 16. DVS-E1 mesleki bilgi dersleri

Kurs sresi: Kursun sresi 80 saattir: tam gn kurslarda on gn, akam kurslarnda ise buna uygun uzunluktadr. Snav: Kursun bitiminde snav yoktur. Kursiyer, kursa dzenli katlarak Tablo 15'de * ile iaretlenen uygulamalarn beinden yeterli veya daha iyi not alrsa, kendisine bir belge verilir.

4.2. DVS-E2 Eitim Kademesi Kurs Plan: ncelikle 8...12 mm cidar kalnlna sahip sa ve profillerde, ike ve V-dikileri, farkl pozisyonlarda kaynak yaplr. Mesleki bilgi derslerinde, kaynak akm reteleri, malzeme ve kaynak

44

ilave malzemeleri zerine derinletirilmi bilgiler verilir; daha sonraki ders konular, kaynak az hazrla, kaynak dikii muayenesi, bzlmenin etkisi ve kaynak snavn ierir. Mesleki dersler Tablo 17'de ve pratik dersler Tablo 18'de verilmitir.

Tablo 17. DVS - E2'nln mesleki dersleri

45

Tablo 18. DVS-E2 Eitim kademesinin ders ve uygulama plan

Kurs sresi: Kursun sresi 160 saattir: tam gn kurslarda 20 gn, akam kurslarnda ise buna uygun

46

uzunluktadr. Snav: DVS-E2 eitim kademesi, DVS Kaynak snav E2 ile tamamlanr. BU snav, DIN 8560-EBIg'dir. Snav sorulan Tablo 19'da verilmitir.

Tablo 19. DVS-Kaynak snav E2'nln snav sorulan

Snav, DVS-1162 (DVS-Kaynak Snavnda Snav Dzeni)'ye gre yaplr. Snavn baarl olmas halinde bir sertifika verilir. 5.4.3. DVS-E3 Eitim Kademesi

47

Kurs plan: 4...5 mm kalnlndaki salarda, farkl pozisyonlarda ike ve V-dikileri yaplr. Deiik elektrod trleri kullanlr. Pratik dersler Tablo 20'de verilmitir.

Tablo 20. DVS- E3'n kurs ve uygulama plan

Kurs Sresi: Kursun sresi 80 saattir; tam gn kurslarda 10 gn, akam kurslarnda ise buna uygun uzunluktadr. Snav: DVS-E3 eitim kademesi, DIN 8560-E-Blm ile ayn kapsamda DVS-Kaynak Snav E3 ile tamamlanr. Snav sorular, Tablo 21'de verilmitir. Snav, DVS 1162 (DVS-Kaynak Snav Snav Dzeni) 'ye gre yaplr. Baarl olanlara sertifika verilir.

48

Tablo 21. DVS-Kaynak snav E3'n snav sorular

49

BLM 6. GAZALTI ARK KAYNAKISI GR KURSLARI (180 Saat)6.1. Genel Bu giri kurslar, koruyucu gaz *) altndaki ark kaynanda ilk mesleki bilgileri ierir. Daha yksek talepler, ilave zel Eitim ile salanr (5. maddeye baknz). Bu kurslar, aadaki ekilde yaplmaktadr: SG1- Alamsz ve alaml eliklerin TIG-kayna SG2- Alminyum ve alamlarnn TIG-kayna SG3- Alamsz ve dk alaml eliklerin C02 ve Karm Gaz altnda MAG kayna SG4- Yksek alaml eliklerin MIG/MAG kayna SG5- Alminyum ve alamlarnn MIG-kayna 6.5.Koullar Normal bir vcut yaps ve becerisi gereklidir. Metal ileme zerine temel bir eitime sahip olunmas uygun olur. Bir TIG-kursundan nce, gaz kaynanda sola kaynak teknii (SOLK) zerine mesleki bilgi alnmas tavsiye edilir. MIG/MAG kayna kursundan nce ise, elektrik ark kayna zerine bir giri kursu alnmas gerekir. 6.3. Eitim Her bir kurs, 80 saat srer. Gndz kurslar olarak (2 hafta) veya akam kurslar halinde (uygun uzunlukta) dzenlenebilir. Kurs planlar, pratik dersler ve mesleki bilgi derslerine ayrlmtr. Mesleki bilgi derslerinde, teorik derslerin yannda, az hazrl, puntalama, tor hareketleri, sl gerilmeler, arplma ve diki temizlii gibi atlye dersleri de grlr. Aada verilen kurs plan, kat kural olarak verilmitir. Uygulama devlerinin sras deitirilebilir ancak toplam program deitirilemez. 6.3.1. Pratik Dersler Uygulamalar, ders ve uygulama planlar erevesinde yrtlr (Tablo 22...26). Deerlendirmeleri eitimciler yapar.) Koruyucu gaz altnda ark kaynak yntemleri, bir soygazdan argon atmosferi atfnda, erimeyen tungsten elektrodla yaplan TIG-kaynan ve eriyen tel elektrodla yaplan MIG/MAG kaynan ierir. MIG/MAG kaynanda ise koruyucu gaz olarak argon (MIG-ynteminde), karm gaz veya CO2 (MAG-ynteminde) kullanlr.

50

Tablo 22. TIG-Kaynanda SG1-Giri Kursunun ders ve uygulama plan

Malzeme

: Alamsz elik (dev 2...5). Dk ve yksek alaml elik-eitim amacna

gre elik seimi - (dev 6... 13) Koruyucu gaz : Argon

S ra No. 1 2 3 4 5 6 7 8 g 1 0 1 2 3 1 4 1 1 1 ma

Uygula aat saati 2 3 6 3 4 8 8 2 8 2 4 4 16 0 10 0 1 4 8 6 4 6 4 6 0 4 Sras

S Uygulama devleri 2 5 1 1 1 2 3 3 4 4 5 5 7 8 Torcun tutuluuna giri Doldurma kayna l-dikii Ke dikii ike dikii l-dikii V-dikii ke dikii V-dikii ke dikii V-dikii V-dikii Borularda lveya Vak

Kayn c

Sa cidar

Pozisyonu kalnl w w w h w w h s s q w,s, 3 S ve 2 3 S...2 2 2... 1 1... 1 . 1... 3 2... 3 2 3 3 2...

dikii, Boru ekseni w (Kk Mesleki bilgi

51

Tablo 23. TIG-Kaynanda SG2-Giri Kursunun ders ve uygulama plan Malzeme dev: 12 G-AIS Koruyucu gaz : Argon : Al 99.5 ve imalatta en ok kullanlan malzemeler

S ra No.

Uyg aat Sras

S Uygulama devleri 2 5 2 3 9 4 0 4 7 3 9 5 0 0 2 3 4 4 4 5 5 6 7 8 Torcun tutuluuna giri Doldurma kayna l-dikii l-dikii l-dikii l-dikii l-dikii (iki torla ayn anda ift taraftan) Ke dikii ke dikii ke dikii Profillerde aln ve

Kayna

Sac

ulama saati 1 2 2 3 4 5 6 7 8 9 1 3 18 6 5 6 4 3 6 6 6 5 10

k Pozisyonu cidar kalnl w w s q D s w h s w,h 4 0 4 3.4 3...4 1.2. 2...S 2...4 2...3 6...1 2.. . 2 3 2....

0 1 2 3

1 1 1

ke dikii yiletirme kayna Mesleki bilgi

52

Tablo 24. MAG-Kaynanda SG3-Giri Kursunun ders ve uygulama plan Malzeme Koruyucu gaz : Alamsz ve dk alaml elik : 1) CO 2 2) Karm gazS aat Sras 4 4 giri 4 3 14 10 6 3 4 6 6 0 1 2 3 6 4 10 4 8 4 0 6 0 0 1 5 5 1 4 4 5 6 6 7 8 ke (bindirme balantda) ke dikii ke dikii 1- dikii 1- dikii ke dikii Mesleki bilgi dikii h h s f w f ...12 ...4 ...12 ...3 ...4 .5... 3 8 1 2 3 4 Farkl ayar w w w s h ...12 ...12 ...12 ...12 8 2 8 2 2 1 ) ) ) ) 8 2 6 8 8 8 ) ) ) ) 1 2(1 1 1(2 2(1 1(2 2 8(1 .2) 8(1.0) 8(1.0) 8(1 .0) 8(1.0) 1(2 1(2 1(2 2(1 2(1.6) 2(1.2) 0(1) 2 1. 0. 0. 0. 0. 0. 1+ 2(1.6) 1. 1. 0. 1. 1. deerleriyle doldurma ke dikii V- dikii V- dikii ke dikii Torcun tutuluuna Kay nak Pozisyonu ac K S Ko ruyucu gaz

Uy ra No. gulama saati

Uygulama devleri

T el mm

*) Tercihan torcun dndaki deer.

53

Tablo 25. MAG-Kaynanda SG4-Giri Kursunun ders ve uygulama plan

Malzeme Koruyucu gaz

: Yksek alaml elik : Saf Argon + %15 CO2 +% 5 O2 veya Ar + (% 1...5) O2Uy aat Saa Sras 1 4 4 Torcun tutuluuna giri Farkl ayar 8 deerleriyle 1 ike dikii 1 5 5 1 7 8 9 1 4 9 6 6 4 10 5 4 0 6 0 0 4 5 6 6 7 8 ke dikii ike dikii 1- dikii 1- dikii ke dikii Mesleki bilgi h s f w f ...4 ...12 ...3 ... 4 .5...3 2 3 4 V- dikii V- dikii ke dikii S Kay nak ac Poz kalnl S l m 1.2 (1.6) w w s h ... 12 ... 12 ... 12 ... 12 2 8 2 2 1 (1 .2) (1.2) (1.0) (1.0) (1.0) 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 6 8 8 6 (1.6) (1.2) (1) 1.2 1.6 0.8 1.2 Te

S ra No.

Uygulama

gulama

devleri

2 3 4 5 6

4 3 14 10 6

w

8

0 1 2

1 1

54

Tablo 26. MIG-Kaynanda SGS-Giri Kursunun ders ve uygulama plan

S ra No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ulama

Uyg aat saat Sras 4 6 10 12 8 10 10 10 10 0 0 0 2 0 0 0 0

Uygulama devleri Torcun tutuluuna giri Doldurma kayna ke dikii V- dikii l- dikii ldikii (ift k

Kayna Pozisy w h w w w h s+

Sac kalnl (mm) el 610 812 810 3...5 8...15 4...6 6...8 .2 .2 .6 .2 .6 .6 .6

taraftan) ke dikii (bindirme ke dikii Mesleki bilgi

6.3.2. Mesleki Bilgi Dersleri Aadaki plan dhilinde, her bir balk ift saat (90 dakika) uygulanmaktadr. 6.3.2.1. Kaynak Yntemlerinin Esasna Giri Kaynan tanm, zellikle gazalt ark kayna olmak zere kaynak ve kesme yntemlerinin snflandrlmas ve uygulanmas. 6.3.2.2. Kaynak Akm reteleri ve Aksesuarlar Kaynak tesisinin genel yaps, hasar analizi de dhil bakm ve onarm. 6.3.2.3. Malzeme Kaynak edilecek malzemelerin retimi, zellikleri ve snflandrlmas. 6.3.2.4. Malzeme Davran, lave Malzemeler ve Koruyucu Gazlar Malzemelerin kaynak srasnda ve sonrasndaki kaynaa uygunluu ve davran, zellikle malzemeye dayal nlemler, kaynak ilave malzemeleri ve koruyucu gazlar. 6.3.5.5. alma Teknii Birletirme trleri, az hazrl ve kaynak dikilerinin gsterimi. 6.3.2.6. Kazalardan Korunma Genel yangn tehlikeleri, kaynak srasndaki kaza tehlikeleri, grnr ve grnmeyen nlardan,

55

kaynak dumanlarndan ve elektrik arpmalarndan korunma, kaynak koruyucu giysileri, kazadan korunma talimatlar. 6.4. Snav Kursun sonunda bir snav yoktur, ancak tm uygulama devlerinin en az 3/4'nn "yeterli" veya daha iyi ekilde deerlendirilmi olmas gerekir. Bu artlar altnda ve kurallara uygun katlm gerekletiren kursiyere, baarl olduunu belirten bir belge verilir. 6.5. zel Eitim Giri kurslarnn dnda, ayrca, dier demird metallerin kayna hakknda, dier malzemelerin kayna hakknda, kaynak snavna hazrl ve gazalt ark kaynak donanmnn bakm zerine zel eitimler yaplr. Bu tr zel eitimlerin kurs ve uygulama plan, mteri ile kurs kuruluu arasnda tespit edilir ve eitim amacna ve kursiyerin nbilgilerine gre tadil edilir.

56

BLM 7. DIN 8560 (TS 6868)'A GRE ELK KAYNAKISI YETERLLK SINAVI7.1. Geerlilik Alan DIN 8560 (TS 6868), elikten mamul yap elemanlar zerinde, elle sevk edilen kaynak aparatlar kullanarak kaynak oluturmas gereken kaynaklarn snavnda geerlidir. 7.2. Snav Kurulular Snav, bu konuda sorumlu ve yetkili bir kurulutaki snav yetkilileri veya daimi olarak grev yapan bir kaynak uzman mhendisi tarafndan yaplr. 7.3. Snava Katlma Snava, sadece eitimi ve nceki i tecrbesi, snav geebilecek seviyeye geldii anlalan kaynaklar katlabilir. pheli durumlarda snav kuruluu bir n snav yapar. 7.4.Snavlarn Snflandrlmas Snav gruplar, aadaki ekilde snflandrlr. 1. Kaynak yntemleri: E, G, MIG, MAG, TIG 2. Yar mamul: B (=Sa), R ( = Boru) 3. Malzeme : l, II, III, IVA, IVB 4. Para kalnl : f (< 3), m (2,5...6,5),g (> 6) rnein: Snav Grubu

Tablo 27 ve 28, DIN 8560 (TS 6868)'in genel snflandrldm, Tablo 29, DIN 8560 (TS 6868) 'e gre kaynak sertifikasnn iaretleme rneklerini gstermektedir.

Tablo 27. DIN 8560 (TS 6868) 'e Gre Snavn Snflandrlmas Yntem:

57

Snavda, daha sonra pratikte uygulanacak kaynak yntemiyle kaynak yaplmaldr. G E : Gaz Kayna : Elle elektrik ark kayna

MIG/MAG: Eriyen elektrodla gazalt ark kayna TIG ; Erimeyen tungsten elektrodla soygaz altnda ark kayna Yntem Bileimleri: TIG/E: Kk paso TIG, dolgu ve kaynak pasolar E Yar Mamul : Snav, pratikte kullanlacak yar mamulle uyumlu olmaldr. B : Sa R : Boru

58

Tablo 28. Alt gruplar - Snav ve i paras kalnlklar

Alt gruplar Snav parasnn kalnl parasnn kalnl

f: ince 1.5... 2

m: orta 4... 5

g: kaln 7... 12

20 mm olan bir levha ile deitirilebilir. 2. Kaynak bir taraftan ve kkn altna herhangi bir altlk konulmadan tam nfuziyetli bir ekilde yaplmaldr. Kk pasosunun kaynanda branman borunun ular kapatlr. 3. Kk pasosu ve en az 4 doldurma pasosu, saat ibresinin 6'dan 12 pozisyonuna kadar 180 lik daire dilimi eklinde kaynak edilmelidir. H. Tek kaynak pozisyonlarndaki yeterlilik iin kaynak snav Tablo 3.2'ye uygun olarak bir veya snrl sayda kaynak pozisyonunda yeterlilik iin kaynak ve snav paralan D,E ve F'de verilmitir.

ekil 32. Snav borularnn kaynak pozisyonlar

205

Tablo 3.2. Tek pozisyon iin yeterlilik snavlarPozisyonda kaynak iin verilen yeterlilikler Tm Levhala Levhala Konstr rn ve d > 600 rn ve d > 600 100 Snav pozisyonlarnn uyguland yerler ksiyonlarda taraf kayna mm borularn mm tarafl tek kayna levhalarn ift tek kayna tarafl tarafl kayna ift tarafl 1G 2G 3G 4G 1 6 2 G 3 G 4 G 1G 2G 3G 4G 1G 2G 5G X X X X X X X X X X X X k te Bor Bor 1G2G 4G X X X X X X X X X 1G203G 5G 1Q 2G GSG 1G2 d >

mm tek

borularn borularn

tarafl u d< 100 u d < 100 3G4G

206

ekil 32 Snav borularnn kaynak pozisyonlar A. Test Deney artlar 1. Snav paralar gz muayenesine, IIW/IIS-493-73 (1) (levhalar) ve IIW/IIS492-75 (borular) ve uygun olarak radyografik muayeneye, eme deneyine ve Tablo C3'e gre yaplan makroskopik muayeneye tabii tutulur. 2. Gzle deerlendirme Kaynak dikii, dzgn bir genilik ve ykseklikte ekilmi olmaldr. nemli kesiklikler, kesme ular ve derin yanma oluklar (entikler) ile souk kalm yan yapm blgeler kabul edilmez. Kaynak her tarafta ayn genilik ve kalnlkla ekilmelidir. Kaynak dikiindeki ykseklikler 3 mm'den daha geni olmamaldr. Tek taraftan kaynak yapld zaman nfuziyet, dier tarafa 2 mm'den fazla gemelidir. (1) IIW: International ali Institue of Welding MS : Insifut International da la Saudure (Uluslararas Kaynak Enstits) 3. Radyografilerin Deerlendirilmesi MW/IIS "Collection of Reference Radiographic of Welds" in son basksnn 4, snfna (mavi) karlk gelenden daha byk derecede kaynak hatalar bulunmamaldr. Levhann her iki ucundan itibaren 30 mm'lik ksmlar gz nne alnmayacaktr. 4. Mekanik Testler Eme test paralar, gaz kayna TIG, MIG ve MAG gibi dolu (som) kaynak telleri ile cruf brakmayan kaynak yntemleri kullanldnda hazrlanr. 1. ve 2. snf yeterlilikler iin 2 adet eme test paras seilir. zerindeki kaynak ykseklikleri alndktan sonra ekil 3.4'de grld gibi kenar (yan) eme test paralar hazrlanr. Test 30 mm apl mandrelle eme tabi tutulur. 3. Snf yeterlilikler iin ekil 3.5'de grld zere 2 adet eme test paras seilir. zerindeki kaynak ykseklikleri atldktan sonra, ekil 3.4'de grlen test paras hazrlanr ve mandrel ap 300 mm olan bir makinada eme testine tabi tutulur.

207

4. snf yeterlilik iin de ekil 3.5'de grld gibi 2 adet eme test paras seilir. Parann zerindeki kaynak ykseklikleri alndktan sonra, ekil 3.6'da grlen eme test paras hazrlanr ve 3xs apl bir mandrelle eme deneyi yaplr. Test parasnn biri kk dieri de yz eme deneylerine tabii tutulur. 5. Eme Testinin Deerlendirilmesi 180 derecelik bir emeden sonra herhangi bir ynde 3 mm'den daha byk hi bir hata bulunmamaldr. Eme esnasnda, ilk aamada test parasnn kelerinde ortaya kan atlak ve benzerleri, hata olarak gznne alnmayacaktr. 6. Makroskopilerin Deerlendirilmesi 5. Snf yeterlilik iin yaplan boru branman snavndan 3 adet makroskopi iin test paras, saat 6, 9 ve 12 pozisyonlarndan alnr. Test paralar, kaynak dn aka grlebilecek ekilde iki tarafndan dalanr. Nfuziyetin iyi olup olmad, atlak, cruf kalnts, gzenek ve dier hatalarn bulunup bulunmad kontrol edilir. Hatal paralara ait dikiler kabul edilmez. Hatalarn 2 mm'den byk olmas istenmez. Tablo 3.3 Snavn kapsam Yet erlilik Snav 1 uflu 2 Crufsuz Cr uflu 3 Crufsuz Cr uflu 4 uflu 5 uflu Ks tl uflu Kabul iin baknz kriteri Cr Cr Cr ynak Yntemi Cr Ka le Muayene X X X X X X X X X X X X J2 X X J3 J4-J5 J4J5 J6 Gz Rady ografik Muayene X X X X X X X X X X X X X X X Makros k ve yz kopik masna eme eme testi Muayene testi X Yanla K

208

ekil 3.3 Boru branman snav

GL, DIN 8560 POZSYONALMAN NGLZC E

TL, AWSCA

Yatay Korni kaynanda) Korni kaynanda) Dey yukarya) Dey aaya) Tavan (i (Aln ke

w q h s f

d hv h V v-d 0

1G, 1F 2G 2F 3G,3F 3G, 3F 4G,4F

(Aadan (Yukardan

209

KAYNAK POZISYONLARI

210

K. Uygulama Alan 1. 2. snf yeterlilik, 1. snf yeterlilii de kapsar. 3. Snf yeterlilik 1. ve 2. snf yeterlilikleri kapsar. Fakat 4, ve 5. snf yeterlilikler yalnzca bulunduu snf kapsar. Tablo 3.1'e baknz. 2. Tek pozisyondaki yeterliliin uygulama alan Tablo 3.2'de verilmitir. L. Yeniden Snav (Tekrar Snav) 1. Eer bir snav paras istenen artlar yerine getirmez ve baarsz olursa, ayn tip iki yeni snav paras kaynak edilir. Yeni hazrlanan bu iki paralarn snav sonulan olumlu olursa, snav baarl olarak kabul edilir. 2. Eer iki veya daha fazla snav paras istenen artlar yerine getiremez ve olumsuz bulunursa, snav sonucunun baarsz olduu kabul edilir. 3. Eer snav baarl deilse, adayn en az bir hafta eitim ve retim yapmasna kadar, snav yaplmaz. M. Yeterlilik Belgelerinin Geerlilik Sresi 1. Yeterlilik belgesi, kaynaknn 6 aydan daha uzun bir sre kaynaa ara vermedii durumda, kabul edilen kaynak yntemi ile kaliteli ilem yaptn dokmanlarla kantlad srece geerlidir. 2. Kaynaknn yapt kaynak ilemi srekli olarak, ilgililerce uygun tahribatsz muayenelerle test edilmeli ve kabul edilen kaynaklar dzenli bir ekilde belgelerle kantlanmaldr. 3. veren kaynaknn performansn, tahribatsz muayenelerin sonu kaytlarn muhafaza etmek zorunluluundadr. 4. Eer is. yeri onaylanm yeterlilik belgesine sahip ise, belgenin geerliliini, her 12 ayda bir bu esas zerinden iveren tarafndan onaylanabilir. 5. Eer i yeri, TL tarafndan onaylanm bir yeterlilik belgesine sahip deilse, belge geerliliinin onaylanmas iin prensip olarak 1-4'e gre gerekli dokmanlar 12 aylk aralklarla TL'na teslim edilmelidir.

ekil 3.4 Yanlamasna (kenar) eme test paralar s=12-20 mm Mandrel ap = 30 mm r = 3 mm (maksimum) Diki ykseklikleri levha seviyesine kadar istenmelidir. Levhalardan alnan test paralar, levhalarn

211

ularndan en az 30 mm ieriden alnmaldr.

ekil 3.5 3. ve 4. Snf yeterlilik iin eme test paralarnn yeri ve says

ekil 3.6 Borular iin kk ve yz tarafndaki eme test paralar Mandrel ap = 3xs r = 3 mm (maksimum) B = 1.5 s, fakat en az 25 mm Deney paralar borunun tabii eriliini korumaldr.

212

BLM 27. EN 473 - NDT PERSONELNN KALFKASYONU VE SERTFKALANDIRILMASI1. KAPSAM Bu Avrupa Standard, endstriyel tahribatsz muayene ile uraan personelin kalifikasyonu ve sertifikalandrlmasyla ilgili bir sistem oluturmaktadr. Sertifikalandrlm personele olan ihtiya mamul standartlarnda, talimatlarnda, kodlarnda veya artnamelerinde belirtilmelidir. Bir sertifikalandrma gerektiinde bu sertifikalandrma, Avrupa Standard dorultusunda olmaldr. Sertifikalandrma, aadaki yntemlerden biri veya bir kanda uzmanl kapsamaldr. a) Eddy akm (girdap akm) ile muayene b) Penetran sv ile muayene c) Manyetik parack ile muayene d) Radyografi e) Ultrasonik muayene f) Szdrmazlk deneyi (hidrolik deney dahil) Bu standartta tanmlanan sistem, ulusal standartlarda mevcut olan grsel muayene (VT), ntron radyografisi (NT), akustik emisyon (AT), enfraruj termografi (T) ve dier NDT yntemlerine de uygulanabilir. 2. KURALLARA AIT REFERANSLAR Bu Avrupa Standard, tarihli veya tarihsiz referanslar, dier yaynlardan gerekli koullar biraraya getirmektedir, bu kurallara art referanslar, metinde uygun yerlerde verilmi ve yaynlar da buradan itibaren liste halinde sralanmtr. Tarihli referanslarla ilgili olarak, bu yaynlarda sonradan yaplan tashihler veya gzden geirmeler, sadece tashih edilmi veya gzden geirilmi durumlar dahil edilmise, bu Avrupa standardna uygulanabilir. Tarihsiz referanslarla ilgili olarak, referans olarak, en son yayn uygulanr. EN 45013 -1989 Personelin sertifikalandrlmasn icra eden sertifikalandrma kurulular ile ilgili genel kriterler. 3. TANIMLAR Bu Avrupa standardnn amalaryla ilgili olarak aadaki tanmlar kullanlr. 3.1.Kalifikasyon NDT personelinin, NDT faaliyetlerini uygun ekilde yapabilmek iin, eitim, mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerinin ve fiziksel uyumunun ispat. 3.2. Sertifikalandrma NDT personelinin bir yntemde, seviyede ve endstriyel sektrde, bir sertifika almasn salayacak ekilde kalifikasyonunu gstermekte kullanlan prosedr. 3.3. Bamsz sertifikalandrma kuruluu NDT personelinin, bu standarttaki taleplere gre EN 45013'n taleplerini yerine getirecek ekilde

213

sertifikalandrlmas iin uygulanan prosedrleri yneten kurulu. 3.4. Yetkili kurum NDT personelinin kalifikasyonu iin gerekli snavlar hazrlamak ve ynetmek zere, bamsz sertifikalandrma kuruluu tarafndan yetkilendirilen, herhangi bir-tek hakim kurulutan bamsz bir kurum. Yetkili kurum, bir endstriyel sektr olabilir. 3.5. Snav Merkezi Kalifikasyon snavlarnn yaplaca, dorudan doruya bamsz sertifika kuruluu tarafndan veya kurum araclyla onaylanan merkez. Snav merkezi, bir iverenin binas olabilir. 3.6. Snav Yapan Bir yntemin 3. seviyesinde sertifikalandran kimse. Bu kii NDT kalifikasyon snavlarna danmanlk yapmak, iletiim kurmak veya derecelendirmek iin, ya dorudan doruya bamsz sertifikalandrma kuruluu tarafndan veya yetkili kurum araclyla, snav yapmakla yetkilendirilir. 3.7. Sertifika Bu standartta tanmlanan sertifikalandrma sistemi kurallar altnda verilen ve ad geen kiinin zel hizmetleri yerine getirmede uzman olduunu gsteren belgedir. 3.8. NDT Aday Bir NDT aday, kalifikasyon ve sertifikalandrlmak isteyen uygun kalifikasyon deneyimini kazanm sertifikal personelin danmanl altnda alan bir kiidir. Adaylar, deneyimlerini sertifikal personelin danmanl altnda kazandklarn belgeleyebildikleri takdirde kendi kendilerine alabilirler. 3.9. veren Adayn dzenli bir ekilde alt organizasyon, bir iveren, ayn zamanda bir aday da olabilir. 3.10. lem Yetkisi veren tarafndan verilen, sertifikada belirtildii ekilde adayn uzmanln belirten, yazl bir ifade. Sertifikalandrmaya ek olarak dierleri arasnda zel mesleki bilgi, beceri ve fiziksel yeterlilik, zel grev iin istenebilir. 3.11. NDT Yntemi Tahribatsz muayenede fiziksel prensibi uygulayan disiplin (rnein ultrasonik yntem)'dir. 3.12. NDT Teknii Bir NDT ynteminin zel uygulama ekli (rnein ultrasonik daldrma tekniindir. 3.13. NDT Prosedr Oluturulmu bir standard, kodu veya artnameyi izleyerek, bir NDT tekniini zel bir muayeneye uygularken gzlenen tm temel parametrelerin ve nlemlerin yazt olarak tanmlanmasdr. 3.14. NDT Talimat Oluturulmu bir standarda, koda, artnameye veya NDT prosedrne gre muayene yaparken izlenecek kesin admlarn yazl olarak tanmlanmasdr,

214

3.15. Endstriyel Sektr rnle ilgili zel bilgi, beceri, donanm veya eitim gerektiren zel NDT uygulamalarn kullanld endstri veya teknolojinin belirli bir blmdr. Endstriyel sektr tanm, belirli bir rn (kaynak, dkm,...) ifade etmek iin kullanlabilir. 3.16. Kalifikasyon Snav Adayn genel, zel ve pratik bilgi ve becerisini gsteren ve bamsz sertifikalandrma kuruluu veya yetkili kurum tarafndan ynetilen bir snav. 3.17. Genel Snav Bir NDT ynteminin prensipleriyle ilgili snav 3.18. zel Snav zel endstriyel sektrde uygulanan muayene teknikleriyle ve muayene edilen rnn ve standartlarn, kodlarn, artnamelerin ve kabul kriterlerinin bilgisiyle ilgili bir snavdr. 3.19. Pratik Snav 1. veya 2. seviyedeki bir adayn, gerekli muayene donanmn tanmada ve gerekli muayene donanmn kullanmakta, belirli numuneleri muayene etmekte, sonu bilgilerini gerekli derecede kayt ve analiz etmekteki yeteneini gsterme ve 3. seviyedeki bir adayn ise, bir veya birka NDT prosedrn oluturmakta yeteneini gsterme becerilerinin snanmasdr. 3.20. Temel Snav Bu kalifikasyon ve sertifikalandrma sisteminin 3. seviyesinde yaplan ve 3. seviyenin faaliyet alan ile ilgili malzeme bilimi ve teknolojisi bilgisinin ve 2. seviye iin gerektii ekilde NDT ynteminin temel prensiplerinin snavdr. 3.21. Esas NDT Ynteminin Snav 3. Seviyede yaplan ve 3. seviye adaynn esas NDT ynteminin genel ve zel bilgilerini ve bir NDT prosdrn yazma becerisini gsteren bir snavdr. 3.22. Endstriyel NDT Deneyimi Gerekli beceri ve bilgiyi salayan, uygulanabilir NDT yntemlerinde ve uygulama alanndaki deneyimdir. 4. SEMBOLLER VE KISALTMALAR Bu standardn amalar dorultusunda, NDT yntemlerini tanmlamak iin aadaki semboller kullanlr.

215

Tablo 1, Semboller

Yntem Eddy akm ile muayene Penetran muayene Manyetik muayene Radyografi Ultrasonik muayene Szdrmazlk testi 5. GENEL PRENSPLER yntemle sv ile

Sembol ET PT MT RT UT LT

5.1. Bamsz Sertifikalandrma Kuruluu, Yetkili Kurumlar ve Snav Merkezleri le lgili Talepler 5.1.1. Bamsz Sertifikalandrma Kuruluu EN 45013'n taleplerini yerine getirmelidir. 5.1.2. Eer oluturulmusa, Yetkili Kurum aadaki koullar salamaldr. a) Bamsz sertifikalandrma kuruluunun kontrol altnda almak b) Donanmn kalibrasyonu ve kontrol da dahil olmak zere, snav merkezlerinde snavlar yapmak iin gereken kaynaklara sahip olmak. c) Snav yapan kimsenin sorumluluu altnda snavlar hazrlamak ve denetlemek. d) Herhangi bir tek hakim kurulutan bamsz olmak. e) Bamsz sertifikalandrma kuruluu tarafndan onaylanm, yazl bir prosedr uygulamak. f) Snav merkezlerini onaylamak, g) Snav numunelerinin eitimde kullanlmadn ispatlamak. 5.1.3. Snav merkezi, aadaki koullar yerine getirmelidir. a) Yazl bir prosedr uygulamak ve bamsz sertifikalandrma kuruluunun veya yetkili kurumun kontrol altnda almak b) Donanmn kalibrasyonu ve kontrol dahil, snavlarn yaplmas iin gereken kaynaklara sahip olmak c) Snav yapan kimsenin sorumluluu altnda, snavlar hazrlamak ve denetlemek d) Snav numunelerinin eitimde kullanlmadn ispatlamak 5.2. Sorumluluklar 5.2.1. Bamsz sertifikalandrma kuruluu a) Bu standarda gre sertifikalandrma emasn balatmal, devam ettirmeli ve desteklemelidir. b) Bu standardn talepleriyle uyumlu olarak sertifikalandrma prosedr ve ilemlerini ynetmelidir.

216

c) Dorudan sorumluluu altnda, sertifikalandrma prosedrnn ayrntl ynetimini, endstriyel sektrleri temsil edebilecek olan yetkili kurumlara aktarabilir. d) Periyodik olarak gzlemek zorunda olduu, uygun ekilde personellendirilmi ve donatlm snav merkezlerini, dorudan veya yetkili kurumlar araclyla onaylar. e) Tm sertifikalarn verilmesiyle ilgili olarak uygun kaytlar tutar ve sorumluluk alr. 1 ve 2. seviye sertifikalarnn verilmesi, yetkili kurumlara devredilebilir. f) 3. seviye iin ve eer yetkili kurumlara devredilmemise, 1. ve 2. seviyeler iin tm sertifikalar geerli klar. g) Tm devredilmi fonksiyonlar gzler. 5.2.2. Yetkili Kurumlar Yetkili kurumlar, a) Bamsz sertifikalandrma kuruluunun prosedrn uygular. b) Snav merkezlerini onaylar ve snav merkezlerindeki 1. ve 2. seviyedeki sertifikalandrma ilemlerini denetler. c) 3. seviyenin kalifikasyon snavn hazrlar ve denetler. d) Sertifikalandrma ilemlerinin uygun kaytlarn tutar. 5.2.3. Snav Merkezi Bamsz sertifikalandrma kuruluu tarafndan veya yetkili kurumlar aracl ile onaylanm herhangi bir snav merkezi. a) Seviyeler, yntemler ve ilgili endstriyel sektrler iin tatminkar kalifikasyon snavlarn yapmak iin yeterli kalitede personele, binaya ve donanma sahip olmaldr. b) Sadece bamsz sertifikalandrma kuruluunca onaylanan veya oluturulmu belgeleri ve snav sorularn kullanr. c) Bu merkezde yaplacak pratik snavlar iin, sadece bamsz sertifikalandrma kuruluu tarafndan hazrlanan veya onaylanan numuneler kullanlr. d) Kalifikasyon snavlarnn uygun kaytlarn tutar. NOT. Birden fazla snav merkezi olduunda, her biri, karlatrlabilir hatalar ieren numuneler kullanmaldr. Hi bir durumda, eitim amacyla kullanlan numuneler, snav numuneler olamaz. 5.2.4. veren veren, adaylar bamsz sertifikalandrma kuruluuna tantr ve adayn seilebilmesi iin gerekli olan eitim bildirimi, eitim ve deneyim dahil olmak zere kiisel bilgileri deerlendirir, ancak sertifikalandrma prosedrnde bizzat yer almamaldr. Eer kii kendi iinde alyorsa iveren, aadakilerden sorumlu olacaktr: a) lem yetkilerinin yaynlanmas b) 3.3 alt balyla ilgili grsel kesinliin dorulanmas iin tanmlanan tm sorumluluklar kabul

217

etmelidir. 5.3.1.1. Seviye 1. Seviyede snflandrlan bir kii, yazl talimatlara gre ve 2. ve 3. seviyedeki personelin denetimi altnda, NDT ilemlerini yapacak ekilde kalifiye edilir. Bu kii, aadakileri yerine getirebilmelidir: a) Donanm kurmak b) Snavlar yerine getirmek c) Yazl kriterler araclyla sonular kaydetmek ve snav ynteminin veya tekniinin seiminden veya snav sonularnn deerlendirilmesinden veya snflandrlmasndan sorumlu olmamaldr. 5.3.2.2. Seviye 2. Seviyede snflandrlan bir kii, oluturulan veya kabul edilen prosedrlere gre tahribatsz muayeneyi yerine getirmek ve ynetmek zere kalifiye edilir. Bu kii, aadaki noktalarda uzman olmaldr: a) Kullanlacak snav yntemi iin tekniin seimi b) 2. seviyedeki kiinin kalifiye edildii muayene ynteminin uygulama snrlarn tanmlamak c) NDT standart ve artnamelerini anlamak ve bunlar gerek alma koullarna uyarlanan pratik muayene talimatlar haline getirmek d) Donanm kurmak ve kalibre etmek e) Muayeneleri yapmak ve denetlemek f) Sonular, uygulanabilir standartlara, kodlara ve artnamelere gre yorumlamak ve deerlendirmek g) Yazl muayene talimatlarn hazrlamak h) tm 1. seviye grevlerini yerine getirmek ve denetlemek i) 2. seviyenin altndaki personeli eitmek ve klavuzluk yapmak j) tahribatsz muayenelerin sonularn dzenlemek ve rapor haline getirmek. 5.3.3.3. Seviye 3. seviyede sertifikalandrlan bir kii, sertifikalandrld herhangi bir NOT ilemini ynetmekle kalifiye edilir. Kendisine yklenen deiik grevler arasnda, 3. seviyede sertifikalandrlan bir kii, aadaki noktalarda uzman olmaldr: a) Bir muayene yaplmas ve personeli iin tm sorumluluu kabul etmek b) Teknikleri ve prosedrleri oluturma ve geerli klmak c) Standartlar, kodlar, artnameleri ve prosedrleri yorumlamak d) Kullanlacak zel muayene yntemlerini, tekniklerini ve prosedrleri iaretlemek. 3. Seviyede sertifikalandrlan bir kii aadaki zelliklere sahip olmaldr: a) Var olan standartlara, kodlara ve artnamelere gre sonulan yorumlama ve deerlendirmede uzmanlk, b) yntemi semek ve teknii oluturmak zere ve dier kriterlerine uygun olmad yerde kabul

218

edilebilir kriterlerin oluturulmasna yardmc olmak zere, uygulanabilir malzeme, ileme ve imalat tekniklerinde yeterli bir pratik gemi c) Dier NDT yntemlerini tanmak d) 3. seviyenin altndaki personele klavuzluk yapabilme becerisi. Gerekirse bu grev iin bamsz sertifikalandrma kuruluu veya yetkili kurumca yetkilendirilmesi kouluyla, kalifikasyon snavlarn ynetebilir ve denetleyebilir. 3. Seviyeden bir kii, bu zel snav iin sadece snav yapc olmamaldr. 6. SINAV N SELEBLME Snava uygun grlebilmek iin, adayn bu blmde tanmlanan, endstriyel NDT deneyimi ve eitiminin minimum taleplerini yerine getirmesi gerekir. 6.1,1. Seviye ve 2. Seviye Aday, sertifikalandrmann yaplaca yntem ve seviyede, bamsz sertifikalandrma kuruluunun talepleriyle uyumlu olan bir eitim kursunu baaryla tamamlandn is-patlamaldr. Bu tip talepler iin, Uluslararas Tahribatsz Muayene Komitesi (ICNWP 16-22) tarafndan yaynlanm tavsiyeler klavuz olarak kullanlabilir (bu konuda bilgi vermeye ynelik EK A'ya baknz). Tablo 2. Minimum eitim Talepleri

YNTEM ET PT MT RT UT A-Temel Bilgi B- Basn ynlen C-zleyici T gaz

1.SEVYE (saat) 40 16 16 40 40 8 14 18

2. SEVYE (saat) 40 24 24 60 80 16 28 36

Not1: Eitim kurstan, hem teorik ve hem de pratik kurstan ierir. Not 2.2. Seviyeye dorudan kabul edilme, 1 ve 2. Seviye iin

gsterilen toplam saatleri gerektirir. Not 3: Haftalk alma saatleriyle ilgili ulusal dzenlemeler olmas durumunda, 40 saat, haftalk yasal alma sresine eittir, 6.12.3. Seviye X: Aday A ksm ile birlikte ya da B ksmndan veya C

219

3. Seviyede sertifikalandrlacak adaylarn bilimsel ve teknik potansiyellerini dikkate alarak, kalifikasyona hazrlk iki farkl yoldan yaplabilir: endstriyel veya bamsz cemiyetler tarafndan organize edilen eitim kurslarna katlarak, konferans veya seminerlere katlarak, kitaplardan ve dier bu konuda baslm materyallerden alarak. Bu tip talepler iin klavuz olarak, Uluslararas Tahribatsz Muayene Komitesi (!CN WH 16-22) tarafndan yaynlanan tavsiyeler kullanlabilir (bu konuda bilgi vermeye ynelik EKA'ya baknz) 6.2 Endstriyel NDT Deneyimi 6.2.1.1. Seviye ve 2. Seviye Deneyin sresi iin minimum talepler, tablo 3'te tanmland gibi olmaldr. Tablo 3. Minim deneyim talepleri

NDT YNTEM

DENEYM (AY) 1. SEVYE 2. SEVYE 9 3 3 9 9 9 6

ET PT MT RT UT Toplam Deneyim Sadece yntemi LT deneyim Sadece gaz yntemi ksmi deneyim iin izleme iin basn ksmi

3 1 1 3 3 3 2

2

6

NOT 1: Aylk alma deneyimi nominal 40 saat/hatta esasna veya yasal alma haftasna dayanr. Bir kii, haftada 40 saati aan sre alt zaman, toplam saat zerinden deneyimle kredilendirilebilir, ancak deneyimini ispatlamakla ykmldr.

NOT

2:

2.

Seviyede

sertifikalandrma

iin,

bu

Avrupa

Standardnn amaca, alma deneyiminin 1. Seviye ile ayn sreyi iermesini salamaldr. Eer kii,

220

1. Seviyede hi deneyim sresine sahip olmadan, dorudan 2. Seviyeye snrlandrldnda, deneyim sresi 1. ve 2. seviyeler iin talep edilen surelerin toplam kadar olmaldr.

NOT 3: alma deneyimi iin gerekli olan kredi, bu Avrupa Standardnda bulunan iki veya daha fazla NDT ynteminde ezamanl olarak, aadaki gibi gerekil toplam deneyim oran indirimleriyle kazanlabilir: a) ki muayene yntemi-toplam gerekli srede % 25 azalma b) muayene yntemi-toplam gerekli srede % 33 azalma c) drt veya deha fazla muayene yntemi-toplam gerekli srede % 50 azalma. Tm durumlarda, adayn sertifikalandrlmak istedii her bir muayene yntemi iin, tablo 3'te belirtilen srenin en az yarsna sahip olduunu gstermesi gerekir. NOT 4: Pratik deneyim sresinin % 50'sine kadarlk bir ksmna, uygun bir pratik kursun ayn sresiyle ulalabilir. Kurs, en sk karlalan muayene problemlerinin pratik zmleri konusunda younlam olmaldr ve kurs programnn, bamsz sertifikalandrma kuruluu veya yetkili kurum veya yetkili kurum tarafndan onaylanmas gerekir.

221

Tablo 4. Minimum deneyim talepleri DERECE En az yllk bilim 12 akreditiflendirilmi veya DENEY

mhendislik

2. tarafndan

Seviyede

okulundan veya niversite Teknik okulun veya akreditiflendirilmi bir 24 48

sertifikalandrlm bir operatr

okulun veya niversitede Derece yok ise

3. Seviyeye kabul DERECE En az yllk 24 DENEY

akreditiflendirilmi bilim veya mhendislik okuldan veya niversite programndan Teknik okulun veya 3.Seviyede dorudan kabul Adayn bu yntemde 2. seviye iin pratik snav baar ile akreditiflendirilmi bir okulun veya niversitede en az iki yln baaryla Derece yok ise

48

tamamlam olmas gerekir.

72

Not 1: eer okul veya niversite derecesi, tahribatsz muayene konusunda alnmsa. 3. Seviye iin gerek grlen deneyim %50 orannda azaltlabilir,

Not 2: 3. Seviyede sertifikalandrma iin alma deneyimi, 2. Seviyede bir operatr olarak sertifikalandrlm halde kazanlmaldr, 2. Seviye sertifikas olmakszn dorudan kabul iin, adayn, sz konusu srede 2. seviyeninkiyle kyaslanacak bir seviyede alnm olmas gerekir. Not 3: atma deneyimi iin gerekil Kredi, bu Avrupa Standardnn kapsam dahilindeki iki veya daha fazla NOT yntemlerinde, ezamanl olarak aadaki ekilde, toplam gerekli deneyiminde bir indirimle kazanlabilir.

6.2.2 3. Seviye

222

3. Seviye sorumluluklar, herhangi bir zel NDT ynteminin teknik kapsamnn tesinde bilgi gerektirir. Bu geni bilgiye, eitim, retim ve deneyimin geni bir bileimiyle ulaabilir. Tablo 4, formal retimle ilgili minimum deneyimin ayrntlarn vermektedir. Herhangi bir NDT ynteminde 3. seviyede sertifikalandrma iin tm adaylarn, 1. seviye iin pratik talimatlarn oluturulmas hari, ayn yntemde 2. seviye iin pratik snav (>70/100) baaryla tamamlamas gerekir (7.1.3 alt balna baknz). 6.3. Grsel Kesinlik Aday, aadaki talepler dorultusunda, bir gz doktoru, optometrist veya dier tbbi bakmdan yetkili biri tarafndan saptand ekilde, tatminkr bir gzlem yapabilmeyi ispatlamaldr: a) yakndan gzlem yapma, dzeltmi veya dzeltilmemi halde, en az bir gzle, 30 cm veya daha yakndan olmamak zere en az Jaeger No. 1'lik okuma yapabilmelidir. b) renkli gzlem yapma, adayn, iveren tarafndan belirlenen NDT ynteminde kullanlan renkler arasndaki kontrast ayrt ve fark edebilmesine yeterli olmaldr. Grsel kesinliin dorulanmas, her yl yaplmaldr. 7. KALFKASYON SINAVI Kalifikasyon snav, genel, zel ve pratik bir snavdan olumal ve genel olarak bir veya daha fazla zel endstriyel sektrde kullanld haldeki bir NDT yntemi iermelidir. 7.1.1. ve 2. Seviye Snavnn erii Genel ve zel snavlar yazl olmaldr. Pratik snav, adayn, NDT yntemini gerek muayene artlarna uygulama yeteneini gstermeye yetecek srede, ierikte ve karmaklkta olmaldr. Tablo 5. Gerekli minimum genel soru says YNT EM ET PT MT RT UT LT VYE 1.SE 40 40 30 40 40 30 2. SEVYE 40 30 30 40 40 30

7.1.1. Genel Snav Bu genel snav, sadece snav zamannda bamsz sertifikalandrma kuruluunca onaylanan genel soru koleksiyonundan, tahmin edilemeyecek bir tarzda seilmi geerli sorular iermelidir. Gerekli soru says, tablo 5'te tanmland ekilde olmaldr. Tablo 6. Gerekli minimum zel soru says

223

YNTEM ET PT MT RT UT LT yntemi Basn izleme

1. SEVYE 20 20 20 20 20 20

2.SEVYE 20 15 15 20 20 20

gaz yntemi Not: Eer zel snav, iki veya daha fazla endstriyel sektr kaparsa, soru says, szdrmazlk testi hari, her sektr iin 5 adet 7.1.2 zel Snav olmak zere, maksimum 30a kadar artrlmaldr.

zel snav, sadece snav zamannda bamsz sertifikalandrma kuruluunca onaylanan genel soru koleksiyonundan, tahmin edilemeyecek bir tarzda seilmi geerli sorulan iermelidir. Gerekli soru says, tablo 6'da tanmland ekilde olmaldr. 7.1.3. Pratik Snav Pratik snav, adayn aadakileri yapabilecek yetenekte olduunu ispatlayacak bir ierikte olmaldr: a) Gerekli ayarlar yapmak b) Muayene donanmn uygun ekilde altrmak c) Sz konusu endstriyel sektrle ilgili zorunlu bileenlerin muayenesini yerine getirmek d) 1. Seviye iin yazl talimatlara veya 2. Seviye iin spesifikasyonlara gre gerekli dereceye ait sonu bilgilerini kaydetmek ve analiz etmek. 2. Seviye iin, aday, 1. Seviyeye gerekli yazl talimatlar hazrlayabileceini gstermelidir. Pratik muayenede kullanlan numuneler, bamsz sertifikalandrma kuruluu veya onun yetkilendirdii yetkili kurum tarafndan kabul edilen temsili numuneler koleksiyonundan seilmelidir. NOT: Eer pratik ksm, iki veya daha fazla endstriyel sektr ierirse snanacak numune says, adayn her bir ilgili sektrdeki uzmanln snamaya yetecek oranda artrlmaldr. 7.2.3. Seviye Snavnn erii Her bir snav, aadaki yazl ksmlardan olumaldr: a) Temel snav. Bu snav, aadakileri gsterecek tarzda dzenlenmelidir: 1- Adayn faaliyet sahasyla ilgili malzeme bilimi ve teknolojisinde teknik bilgi 2- Bu Avrupa standardnda belirtilen kalifikasyon ve sertifikalandrma bilgisi 3- 2. seviye iin gereken ve aday tarafndan, tablo 1'de verilen yntemlerden seilen en az drt yntem hakknda genel bilgi. Bu drt yntem, sertifikalandrmann

224

yaplaca temel yntemden ve en az bir volumetrik yntemi (UT veya RT) iermesi gereken yntemden olumaldr. Temel snavn ilk nce baarlmas gerekir ve esas yntemden snavnn, temel snavdan sonraki ilk 5 yl ierisinde baarlmas artyla geerli kalr. b)sertifikalandrmann yaplaca esas yntem snav. Bu snav aadakileri kapsamaldr: 1- Uygulanan muayene yntemi ile ilgili 3. seviye bilgisini ieren bir genel snav; 2- Uygulanabilir kodlar, standartlar ve spesifikasyonlar dahil, ilgili endstriyel sektrdeki NDT ynteminin uygulanmas konusunda zel bir snav; 3- Uygun sektrdeki bir veya daha fazla NDT prosedrnn yrtlmesiyle ilgili pratik bir snav 7.2.1. Temel Snav Geerli snav sorular, snav annda, bamsz sertifikalandrma kuruluu tarafndan onaylanm temel snav sorular koleksiyonunudan, tahmin edilemeyecek bir tarzda seilir. Gerekli soru says, tablo 7'de tanmland gibi olmaldr. Tablo 7. Gerekli minimum temel soru saylan K ISIM A SINAV Malzeme teknolojisi -hatalar B 2. Seviye genel bilgisi 15 Her muayene iin bir yntemi bilimi ve SAYI 25

Tm sorular, oktan semeli soru tipinde olmaldr. Bu snavn toplam sresi yaklak 3 saattir. 7.2.2. Esas Yntem Snav Geerli snav sorular, snav annda, bamsz sertifikalandrma kuruluu tarafndan onaylanm temel snav sorular koleksiyonundan, tahmin edilemeyecek bir tarzda seilir. Soru says, tablo 8'de tanmland gibi olmaldr.

225

Tablo 8. Gerekli minimum esas yntem soru saylar