• Thomas L. Saaty tarafından geliştirilen analitik hiyerarşi süreci(ANP) klasik karar verme tekniklerinden farklı olarak nicel değerlerin yanı sıra nitel değerleri de göz önüne almaktadır.

• ANP, önseziye dayanan modellerde ve kararlara etki edecek sınırsız çevresel faktörün dikkate alınması açısından daha kullanışlı bir yöntem olup, hiyerarşik yapılar ile modellenmeyen karmaşık problemlerin kolay bir şekilde modellenmesini sağlar.

• Bunun aksine gerçek hayatta en doğru kararın verilebilmesi, karar problemine ait kriterler arasındaki ilişkilerin dikkate alınmasıyla mümkündür. Karar kriterleri arasındaki ilişkileri göz önüne alan ve karar problemine tek bir yöne bağlı kalarak modelleme zorunluluğunu ortadan kaldıran yöntem olan ANP, çok kriterli karar analizinde kullanılan analitik hiyerarşi sürecinin genel bir biçimidir.

• Karar verme sürecinde faktörler arasındaki ilişkileri

dikkate alan ve problemin tek bir yöne bağlı kalarak

modelleme zorunluluğunu ortadan kaldıran yöntem

Thomas L. Saaty tarafından geliştirilen Analitik Şebeke

Süreci (ANP) yöntemidir. ANP yönteminde karar verme

problemi bir ağ yapısı ile modellenmekte ve modelleme

aşamasındaki faktörler arasındaki bağımlılıklar ve faktör

içindeki iç bağımlılıklar dikkate alınmaktadır. ANP

yöntemi bu yapısı ile karar verme problemlerinin daha

etkin ve daha gerçekçi bir şekilde çözülmesini

sağlamaktadır.

• ANP’de bir karar problemi kümeler, faktörler ve bunlar

arasındaki bağlantılardan oluşmaktadır. Bir küme bir ağ

içerisindeki uygun faktörlerin bir araya gelmesiyle oluşur.

ANP, her bir kümenin kendi içinde geri bildirimini ve

bağımlılığını esas almaktadır.

• Böylece ANP hiyerarşik olarak modellenemeyen

karmaşık karar problemlerinin kolaylıkla modellenmesini

sağlar. Bir hiyerarşi ve bir ağ arasındaki yapısal farklılık

Şekil ile gösterilmiştir.

(a) Hiyerarşi (b) Ağ Yapısı

• Ağ yapısında (b) görüldüğü gibi, kümeler içerisindeki tüm

etkileşimler ve geri bildirimler içsel bağımlılık ve kümeler

arasındaki etkileşim ve geri bildirimlerde dışsal bağımlılık

olarak adlandırılır. İçsel ve dışsal bağımlılıklar, karar

vericilerin kümeler arasında ve belirli bir faktöre göre

faktörler arasındaki etkileme ve etkilenme kavramlarını

en iyi temsil etme şeklidir.

• (a)’da ki hiyerarşik yapı ise bir ağ yapısının basit bir

formudur.

• Genel olarak ANP iki temel aşamadan oluşur.

• Birincisi, karar probleminin ağ yapısının oluşturulmasıdır.

• İkinci aşama ise faktörlerin önceliklerinin hesaplanmasıdır.

• Problemin yapısını oluşturmak için faktörler arasındaki tüm karşılıklı etkileşimler göz önüne alınmalıdır. ANP’deAHP’de olduğu gibi kararları etkileyen faktörler ikili olarak karşılaştırılarak önem ağırlıkları belirlenir. ANP’de ikili karşılaştırma matrislerinin oluşturulması ve göreceli önem ağırlıklarının belirlenmesinde AHP’de olduğu gibi Saaty tarafından önerilen 1–9 önem skalası kullanılmaktadır.

• Karar sürecindeki her bir ölçüt birer küme, kontrol kriterlerini meydana getiren faktörler de bu kümelerin birer bileşeni olarak ele alınır. Kümeler ve bileşenler arasındaki karşılıklı etkileşimler ve geri bildirimlerle aralarındaki karşılıklı ilişkiler tespit edilir. Bir problemde yer alan bileşenler arasındaki ilişkiler tek yönlü değil karşılıklı olduğu zaman, hiyerarşik tanımlamalar yeterli olmaz.

• Bu nedenle AHP’ deki hiyerarşik yapıdan farklılık gösterir. Hiyerarşik yapıda bulunan seviyeleri ortadan kaldırarak oluşturulan ağlarla bir örümcek ağı yapısını andırmaktadır. Bu yapı sayesinde, doğrudan ilişkilendirilmemiş bileşenler arasında olabilecek dolaylı etkileşimler ve geri bildirimler de dikkate alınmaktadır.

• Sonrasında ise birbirine etki eden bile şenler ve kümeler arasında ikili karşılaştırmalar yapılarak birbirlerine etki derecelerine yönelik bir çıkarsama yapılır. Sistemdeki geri bildirim, birbirleriyle doğrudan bağlantılı olmayan bileşenlerin de birbirlerini dolaylı olarak etkilemesine yol açan çift yönlü etkileşimlerle gerçekleşmektedir.

• ANP problemleri 4 ana basamakta inceler.

1. Problemin Tanımlanması ve Modelin Kurulması

2. İkili Karşılaştırma Matrisleri ve Öncelik Vektörleri

3. Süper matris oluşturulması

4. En iyi alternatifin seçimi

• Bu aşamada karar verme problemi açık bir şekilde

tanımlanmalı ve ağ şeklinde rasyonel bir biçimde

ayrıştırılmalıdır.

• Bu yapı beyin fırtınası ya da diğer ayırma metotları

vasıtasıyla karar vericilerin fikirlerinden yararlanılarak

elde edilebilir.

• ANP’ de AHP’ de olduğu gibi her kararı etkileyen faktörler ikili karşılaştırmalara tabi tutulur, böylelikle faktörlerin önem ağırlıkları belirlenir.

• Karar vericiler ikili karşılaştırmalarda seri şekilde bir takım sorulara cevap vererek iki faktörü aynı zamanda karşılaştırır ve bunların hedefe olan katkılarının nasıl olduğunu belirler. ANP’ de ikili karşılaştırma matrislerinin oluşturulması ve nispi önem ağırlıklarının belirlenmesinde AHS’ de olduğu gibi Saatytarafından önerilen 1–9 önem skalası kullanılır. AHS’ de olduğu gibi AAS’de de ikili karşılaştırmalar bir matris çatısı altında yapılır ve lokal öncelik vektörü 𝐴𝑤 =max λ- wdenkleminin çözülmesi ile elde edilen öz vektör ile belirlenir. Burada A= ikili karşılaştırma matrisi, w= öz vektör, max λ ise A’nın en büyük öz değeridir. Saaty, w’nin yaklaşık çözüm için normalleştirme algoritmasını önermiştir.

• Süper-matrisin genel yapısı Markov zinciri prosesine

benzerdir. Birbirine bağımlı etkilerin bulunduğu bir

sistemde global önceliklerin elde edilmesi için, lokal

öncelik vektörleri süper-matris olarak bilinen bir matrisin

kolonlarına tahsis edilerek yazılır. Sonuç olarak bir süper-

matris gerçekte parçalı bir matristir ve buradaki her bir

matris bölümü bir sistem içindeki iki faktör arasındaki

ilişkiyi gösterir.

• Limit süper-matris ile alternatiflere veya karşılaştırılan

faktörlere ilişkin önem ağırlıkları belirlenmiş olur. Seçim

probleminde en yüksek önem ağırlığına sahip olan

alternatif en iyi alternatif, ağırlıklandırma probleminde ise

en yüksek önem ağırlığına sahip olan faktör, karar

sürecini etkileyen en önemli faktördür.

1. ANP, AHP üzerine kurulmuştur.

2. ANP bağımlılığı mümkün kılarak AHP’nin ötesine geçer, bununla birlikte bağımsızlığı yani AHP’ yi özel bir durum olarak içerebilir.

3. ANP bir elemanlar kümesinin içindeki bağımlılık (iç bağımlılık) ve farklı elemanlardan oluşan kümelerin arasındaki bağımlılık (dış bağımlılık) ile ilgilidir.

4. ANP’nin ağ yapısı bir karar sorununun, hiyerarşik yapıda olduğu gibi neyin önce gelip neyin sonra geldiği ile ilgilenilmeden kolaylıkla gösterilmesine olanak verir.

5. ANP, kaynaklar, döngüler ve hedeflerden oluşan doğrusal olmayan bir yapıdadır. Bir hiyerarşide en üst seviyede bir amaç ve alt seviyelerdeki seçenekler ile doğrusal bir yapıya sahiptir.

6. ANP sadece elemanlara değil, elemanlardan oluşan grup veya kümeler için de üstünlük belirleyebilir.

7. ANP farklı kategorideki kriterleri değerlendirmek için bir kontrol ağı veya kontrol hiyerarşisi kullanılır.

• AHP, çok kriterli problemlerde ikili karşılaştırmalar ile

karar seçeneklerinin göreceli önceliklendirilmesini

sağlayan bir yöntemdir.

• ANP ise AHP’nin daha genel bir formudur ve bileşenler

arasındaki ilişkileri ve yönlerini tanımlayarak bir serim

şeklinde ifade eder.

• Bu yapı sayesinde, doğrudan ilişkilendirilmemiş

bileşenler arasında olabilecek dolaylı etkileşimler ve geri

bildirimler de dikkate alınmaktadır

• AHP karar verme problemlerini hiyerarşik bir yapıda tek yönlü olarak modellemekte ve en iyi kararın verilmesine etki eden faktörleri sistematik bir şekilde değerlendirerek, faktörlere ilişkin öncelik sıralarını belirlemektedir. AHP’nin en önemli varsayımlarından biri aynı seviyede bulunan faktörlerin birbirinden bağımsız olması ve faktörlerin birbirine olan etkilerinin dikkate alınmamasıdır. Oysa gerçek hayatta karar verme problemlerini etkileyen birçok faktör birbiriyle etkileşim halinde bulunmakta ve en iyi kararın verilmesi faktörler arasındaki bu ilişkilerin dikkate alınmasını gerektirmektedir. AHP çeşitli faktörlerin kendi arasındaki etkilerini hesaba katmadığından (örneğin maliyet ve kalite esnekliği etkileyebilir) sonuçlarda belirginlik yoktur.

• ANP, karar verme sürecinde faktörler arasındaki ilişkileri dikkate alan ve problemin tek bir yöne bağlı kalarak modelleme zorunluluğunu ortadan kaldıran yöntemdir. Karar vericinin kişisel yargı ve değerlendirmelerine bağlı olarak seçenekleri en önemliden en önemsize doğru sıralar. Hatta seçeneklerin önem derecesini de belirleyerek seçeneklerin birbirlerine ne kadar yakın veya uzak olduğunu, bir seçeneğin belirlenen hedefi ne kadar sağladığını da gösterir.

• ANP faktörler arasındaki birçok alt ilişkiyi dikkate alma eğilimindedir. ANP yöntemi bu yapısıyla karar verme problemlerinin daha etkin ve gerçekçi bir şekilde çözülmesini sağlamaktadır.

• AHP hiyerarşik ilişkileri tek yönlü bir iskelet ile gösterirken, ANP, karar seviyeleri ve özellikler arasında daha karmaşık ilişkilerin dikkate alınmasını sağlar.

• ANP önseziye dayanan modellerde ve kararlara etki edecek sınırsız çevresel faktörün dikkate alınması açısından daha kullanışlı bir yöntemdir. Bu şekilde hiyerarşik yapılar ile modellenemeyen karmaşık problemlerin kolay bir şekilde modellenmesini sağlar

• AHP karar modelinde tüm amaçlar için en üst düzeyde bir elementtir. Bir kriterle karşılaştırıldığında genelden özele doğru bir gidiş hiyerarşisidir.

• ANP’de bu yapı içerilmez ve faktörler arası bağımsızlık ve faktör seviyeleri, geri beslemeli bir sistem yaklaşımı olarak tanımlanır.

• AHP ise bu geri besleme döngülerini içermez, sadece faktörlere olasılıklı ağırlıklar verir. Belirtildiği gibi faktör seviyeleri arası bağımsızlık değerlendirilebilir.

• ANP yaklaşımı elementler arası bu bağımlılık ilişkisini, sabit bir ağırlık vererek süper matris oluşumu ile bulur. Göreli ağırlıklar süper matris formuyla ayarlanır ve buradan ürün matrisine geçilir

• ANP, karar vericinin kişisel yargı ve değerlendirmelerine

bağlı olarak seçenekleri en önemliden en önemsize

doğru sıralar. Hatta seçeneklerin önem derecesini de

belirleyerek seçeneklerin birbirlerine ne kadar yakın ve

uzak olduğunu, bir seçeneğin belirlenen hedefi ne kadar

sağladığını da gösterir. Bu nedenlerle çok kullanışlı ve

geniş uygulama alanına sahip bir tekniktir.

• Seçeneklerin açıkça bilindiği ve bu seçenekleri tercih

etmede kullanılacak kriterlerin var olduğu, ancak bu

kriterin tümünün sayısal olarak ifade edilemediği, bazı

kriterlerin karar vericiye göre ağırlığının değişebildiği,

belirlenen kontrol kriterine göre kriterlerin ikili

karşılaştırmalarının yapılabileceği problemlerde ANP

uygulanabilir.

• Öncelikler tablosundan kriterlerin seçim açısından önem dereceleri görülmektedir. Limiting başlığı altında kalan değerler kriterlerin sonucu ne kadar etkilediğini göstermektedir. Örneğin, en önemli kriter %18.65’le yer maliyeti, en az önemli kriter ise % 0.91’le pazar değişme olasılığıdır. Yani yer maliyeti çok kriterli karar verme problemimizin çözümünü %18.65, pazar değişme olasılığı kriterimiz ise %0.91 etkilemektedir.

• Öncelik değerlerinden yola çıkarak alternatifimiz olan üç İstanbul ilçesinin kendi aralarındaki öncelik değerlerini bulabiliriz. Bu da bize nihai sonucu vermektedir.

• Alternatifler arasında ise Çatalca’nın % 45.05’le en uygun çözüm olduğu görülmekte, Zeytinburnu % 28.81’le Çatalca’yı takip etmekte ve Sarıyer ise % 26.14’le en düşük değere sahip alternatif olmaktadır.

• “Priorities” yani öncelikler çıktısına baktığımızda yer

maliyeti (%18,66), bina inşa maliyeti (%14,07) ve çalışan

(%8,74) kriterleri en önemli kriterlerdir.

• Bu kriterlerden yer maliyeti ve bina inşa maliyeti

kriterlerinin en avantajlı olduğu Çatalca ilçesi sezgisel

olarak da en uygun alternatiftir. Tabiî ki diğer kriterlerin de

etkisi vardır ve problemimizin çözümünde görüldüğü

üzere bütün kriterlerin bir ağırlığı vardır.

• Bu bilgiler ışığında hastane kuruluş yeri seçimi

problemimizin çözümü, yani hastane kuruluş yeri için en

uygun ilçe, Çatalca’dır.