analizË e zinxhirit tË vlerave përpunimi i drurit

20

15 ANALIZË E ZINXHIRIT TË VLERAVE

Përpunimi i DruritRegjioni i Mitrovicës

Mirënjohje

Financuar nga Ministria për Punë të Jashtme të Finlandës në kuadër të projektit “Ndihmë Tregtisë”. AnAlizA e përgAtitur ngA:

epi Centar international

Kontribut i veçAntë i ofruAr ngA:

Sigurimi i Cilësisë, programi i Kombeve të bashkuara për zhvillim (unDp) në Kosovë:

TeuTa PurriNi Xhabali, Menaxhere Projekti, projekti “Ndihmë Tregtisë”

arTaNe rizvaNolli, Konsulente e Jashtme

aNiTa SMailovic, bashkëpunëtore në projekt, projekti “Ndihmë Tregtisë

barleT GoJaNi, NuNv asistent projekti, projekti “Ndihmë Tregtisë”

erëbliNa elezaJ, analiste për hulumtim, ekipi për Politika, hulumtim, Çështje Gjinore dhe Komunikim

iriS Duri, Statisticiente, ekipi për Politika, hulumtim, Çështje Gjinore dhe Komunikim

briKeNa SyleJMaNi, bashkëpunëtore në Programin Gjinorë, ekipi për Politika, hulumtim, Çështje Gjinore dhe Komunikim

burbuqe DobraNJa, bashkëpunëtore për Komunikim, ekipi për Politika, hulumtim, Çështje Gjinore dhe Komunikim

DaNiJela MiTić, analiste për Komunikim, ekipi për Politika, hulumtim, Çështje Gjinore dhe Komunikim

Një mirënjohje e veçantë u takon të gjitha bizneseve të intervistuara dhe akterëve të tjerë relevant.

_________________________________________________________________________________

Ky dokument nuk ka të drejtë autoriale prandaj përmbajtja e tij mund të përdoret pjesërisht ose plotësisht pa lejen paraprake të uNDP-së. Mirëpo, burimi i saj, duhet të citohet.

analiza dhe rekomandimet e shprehura në këtë raport i përkasin kontraktorit dhe nuk përfaqësojnë qëndrimin zyrtar të Programit të Kombeve të bashkuara për zhvillim dhe të Ministrisë për Punë të Jashtme të Finlandës.

_________________________________________________________________________________

Lista e shkurtesave

Mitrovica e Jugut Komunat Mitrovicë, vushtrri dhe Skënderaj

Mitrovica e veriut Komunat leposaviq, zubin Potok, zveçan, Mitrovica e veriut

Makinat CnC Makina me Kontroll Numerik Kompjuterik

be bashkimi evropian

iADK iniciativa për zhvillimin e bujqësisë së Kosovës

ibCM Kolegji Ndërkombëtar i biznesit në Mitrovicë

MbpzHr Ministria e bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvillimit rural

oJQ organizatë Jo-qeveritare

ppJD Produktet Pyjore Jo-Drunore

nvM Ndërmarrje të vogla dhe të Mesme

uSAiD agjencia për zhvillim Ndërkombëtar e Shteteve të bashkuara

Marka Ce Konformiteti evropian, (origjinal conformité européenne),

fSC Këshilli Mbikëqyrës i Pyjeve

PërMbajtja

MirënJoHJe �� 4

liStA e SHKurteSAve �� 5

1� HyrJe �� 8

2� MetoDologJiA �� 9

3� pASQyriM i SeKtorit ��103.1 Pjesëmarrësit e drejtpërdrejt në zinxhirin e vlerave ...................................................................... 11

3.1.1 Pyjet (publike dhe private) ...............................................................................................................................................113.1.2 Përpunuesit/sharrat ............................................................................................................................................................113.1.3 Prodhuesit e mobileve, peletit dhe paneleve ...........................................................................................................123.1.4 blerësit/tregtuesit e mobileve dhe peletit ..................................................................................................................133.1.5 eksportuesit e mobileve dhe peletit ............................................................................................................................14

3.2 Pjesëmarrësit e tërthortë në zinxhirin e vlerave ........................................................................... 143.2.1 ofruesit e materialeve bazë – ofruesit e lëndës së parë, vendore apo të importuar ...................................153.2.2 Studiot e dizajnit ..................................................................................................................................................................153.2.3 Kompanitë e marketingut .................................................................................................................................................153.2.4 Transporti dhe logjistika – kompanitë e transportit dhe transporti vetanak .................................................163.2.5 qasja në kapital – bankat, institucionet financiare, fondet zhvillimore, barrierat administrative ..........163.2.6 akademike – edukimi .........................................................................................................................................................173.2.7 laboratorët .............................................................................................................................................................................173.2.8 certifikimet - ofruesit e certifikimeve, numri i prodhuesve të certifikuar, numri i markave ce (nga

conformité européenne), prodhuesit e certifikuar nga KMP-ja (Këshilli për Mbikëqyrjen e Pyjeve) ....18

4� StruKturA e SHpenziMeve ��19

5� tregtiA venDore DHe e JASHtMe DHe trenDet e tregut – piKAt HyrëSe të tregut DHe KonKurrenCA ��21

6� liDHJet HorizontAle DHe vertiKAle ��23

7� çëSHtJet Kyçe të iDentifiKuArA në rAJonin e SynuAr ��247.1 Përparësitë ............................................................................................................................................. 247.2 Dobësitë: ................................................................................................................................................ 247.3 Mundësitë: ............................................................................................................................................. 257.4 Rreziqet: ................................................................................................................................................. 25

8� përfunDiMet DHe reKoMAnDiMet për përMirëSiMin e SeKtorit ��268.1 Çështjet rreth përmirësimit të mjedisit biznesor ........................................................................... 268.2 Çështjet rreth përmirësimit të lidhjeve horizontale dhe vertikale ............................................. 278.3 Çështjet rreth përmirësimit të marketingut .................................................................................... 288.4 Çështjet rreth përmirësimit të prodhimit të NVM-ve ................................................................... 308.5 Çështjet rreth përmirësimit të qasjes në kapital ............................................................................ 31Shtojca 1. Lista e të intervistuarve ............................................................................................................ 33Shtojca 2. Aktivitetet e donatorëve në sektorin e përpunimit të drurit ............................................ 35Shtojca 3. Referencat .................................................................................................................................... 37

Figurat Figura 1 - Paraqitja grafike e zinxhirit të vlerave në Mitrovicën e veriut .................................................................................10Figura 2 – Shpërndarja e shpenzimeve në prodhimin e mobileve ...........................................................................................19

tabeLatTabela 1 – Struktura e eksporteve sipas kategorisë në vitin 2011 dhe 2012 në euro ..........................................................21Tabela 2 – Të dhënat për importin dhe eksportin e drurit dhe prodhimeve të drurit (Janar-Dhjetor 2014) .......................... 22

8 ANALIZË E ZINXHIRIT TË VLERAVE - Përpunimi i Drurit, Regjioni i Mitrovicës - 2015

1. hyrjerajoni i synuar përbëhet nga Mitrovica e veriut (komunat: leposaviq, zveçan, zubin Potok dhe Mi-trovica e veriut), dhe Mitrovica e Jugut (komunat: Mitrovica e Jugut, vushtrri dhe Skënderaj). Për qël-lime të këtij studimi, ekipi e ka ndarë rajonin e synuar në Mitrovicën e Jugut dhe të veriut. Mitrovica e Jugut ka popullatë prej rreth 192,000 banorë1, kryesisht shqiptarë, ndërsa Mitrovica e veriut ka popullatë prej rreth 40,000 banorë2, kryesisht serbë.

Papunësia është një prej sfidave kryesore të shoqërisë kosovare. vlerësohet se niveli i papunësisë është rreth 30%3, që mbetet më e larta në rajon dhe në evropë4. edhe pse nuk ka të dhëna për ra-jonin e Mitrovicës, nuk ekziston ndonjë arsye për të menduar që kushtet e tregut të punës janë të ndryshme nga ato në pjesën tjetër të Kosovës5. Derisa ka një fuqi punëtore të bollshme me nivel të ulët të shkathtësive por me shpenzime të arsyeshme6, ka mungesë të disa profileve dhe njohurive specifike për nevojat e zinxhirit të synuar të vlerave në Mitrovicën e Jugut. Gjendja në Mitrovicën e veriut është pak më ndryshme sa i përket fuqisë punëtore të kualifikuar. Pas mbylljes së dy fabrikave në këtë rajon, SiMPo dhe hraST, janë në dispozicion rreth 250 punëtorë të kualifikuar e me përvojë7.

rajoni i Mitrovicës ka traditë të gjatë në përpunimin e drurit. Toka e saj në përgjithësi është e pasur me materie ushqyese, që ofron mjedis shumë të mirë për rritje të bimëve dhe drunjve natyrorë. lartësitë e ndryshme, ndikimet klimatike dhe toka në rajonin e Mitrovicës ofrojnë një gamë të larm-ishme të mikro-habitateve, në të cilat janë përshtatur speciet e bimëve dhe drunjve. Megjithatë, sipas agjencisë për investime dhe Përkrahje të Ndërmarrjeve në Kosovë (KieSa),8 zonat pyjore janë duke u zvogëluar. zona pyjore është zvogëluar në mënyrë të konsiderueshme për shkak të funksioni-meve jo të rregullta, fatkeqësive natyrore (thatësira, zjarret) dhe prerjeve të paligjshme.

edhe në veri edhe në Jug të Mitrovicës, kjo industri dominohet nga prodhimi i mobileve, dhe në një masë më të vogël, nga prodhimi i peletit. bazuar në intervistat e mbajtura për qëllime të këtij studimi, prodhimtaria e mobileve në Mitrovicën e Jugut ka pësuar disa rritje për shkak të lulëzimit të sektorit të ndërtimtarisë. Mitrovica e Jugut ka 11 sharra dhe 23 prodhues mobilesh9. Në anën tjetër, prodhimi i mobileve në Mitrovicën e veriut ka pësuar rënie, veçanërisht për shkak të mbylljes së dy kompanive të mëdha hraST dhe SiMPo. Sot, kompanitë e angazhuara në këtë sektor janë ndërmarrje mikro, që punësojnë dy deri në tre njerëz. Shumica dërmuese e ndërmarrjeve janë në pronësi famil-jare, gjë që në mënyrë të pashmangshme reflekton në cilësinë e organizimit dhe menaxhimit të tyre. Prodhimi i peletit është aktivitet relativisht i ri në rajonin e Mitrovicës. Në Mitrovicën e Jugut gjenden tre prodhues të peletit, të cilët aktualisht kanë rezerva të mallrave, për shkak të problemit me të cilin ata ballafaqohen në tregtimin e produkteve. edhe pse ekzistojnë kapacitetet prodhuese, kompanive ende u nevojitet përkrahje në menaxhim, sisteme të shitjes dhe në gjetjen e tregjeve të reja.

1 bazuar në të dhënat nga agjencia e Statistikave të Kosovës

2 http://www.osce.org/kosovo/66047

3 rezultatet nga hulumtimi i bankës botërore të Fuqisë Punëtore në Kosovë 2013

4 zyra Statistikore e Kosovës

5 referencat për Kosovën duhen kuptuar në kontekst të rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit (1999).

6 Sipas hulumtimit të Fuqisë Punëotre për vitin 2013 të organizuar nga zyra Statistikore e Kosovës, norma e papunësisë është 30%, norma e papunësisë tek të rinjtë 55.9% dhe norma e jo-aktivitetit 59.5%

7 intervistat në terren

8 http://www.invest-ks.org/en/Wood-Processing

9 Të dhënat nga intervistat në terren.

9ANALIZË E ZINXHIRIT TË VLERAVE - Përpunimi i Drurit, Regjioni i Mitrovicës - 2015

Në Mitrovicën e veriut, ekziston një fabrikë peleti në zubin Potok, e cila shet të tërë prodhimin e saj në Serbi. Në Mitrovicën e veriut nuk ka treg vendor për këtë produkt, pasi që gjatë intervistave vazh-dimisht na është thënë se popullata në këtë rajon nuk paguajnë faturat për energji apo shërbime tjera komunale, prandaj aktualisht nuk ka ndonjë stimulim për t’iu kthyer zgjidhjeve më të lira për ngrohje.

2. MetodoLogjia

qëllimi i këtij hulumtimi është që të identifikojë dhe të analizojë të gjitha aspektet e zinxhirit të vlerave të drurit dhe peletit në rajonin e Mitrovicës. Përpilimi i analizës së zinxhirit të vlerave është organizuar në dy faza. hulumtimi i dokumenteve është bërë që të shtjellohen të gjitha dokumen-tet relevante ekzistuese që lidhen me sektorin e drurit dhe peletit dhe grumbullimin dhe analizën e të gjitha të dhënave të krijuara nga të gjitha institucionet relevante. Gjatë hulumtimit në terren, ekipi i projektit ka bërë përpjekje që të mbledhë të dhëna që nuk kanë qenë në dispozicion gjatë hulumtimit të dokumentacionit. Kjo fazë kë përfshirë mbledhjen e të dhënave përmes organizimit të intervistave me të gjitha palët relevante të interesit në zinxhirin e vlerave. Gjatë këtyre takimeve, intervistat janë bërë me pyetësorë të përpiluar para vizitës në terren. Përzgjedhja e palëve kyçe të interesit është bërë duke marrë në konsideratë përfaqësimin e barabartë territorial dhe organizativ, duke zgjedhur udhëheqësit e të gjitha strukturave të ndryshme të zinxhirit të vlerave. Përpjekje e veçantë është bërë për të identifikuar institucionet në zonën e synuar, kapacitetet e tyre dhe me-kanizmat e krijuar për aktivitete zhvillimore.

Për të analizuar aspektin e përkrahjes institucionale dhe mjedisin biznesor ekzistues, janë mbajtur intervista me përfaqësues të Ministrisë së bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvillimit rural (MbPzhr), ag-jencisë Kosovare të Pyjeve, Komunave të Mitrovicës së Jugut dhe leposaviqit. Specifikat e fuqisë punëtore dhe kërkesat për ngritje të kapaciteteve janë mbuluar përmes intervistave me profesorët e universitetit “hasan Prishtina” në Prishtinë dhe me së paku 20 NvM aktive në rajonin e Mitrovicës. informatat lidhur me qasjen në kapital janë mbledhur përmes intervistave me një numër përfaqë-suesish nga sektori bankar. Gjithashtu janë bërë përpjekje për të analizuar pjesëmarrësit indirekt në zinxhirin e vlerave si transporti, logjistika dhe aspektet e marketingut. Në fund, aspektet e prodhim-it dhe përpunimit të zinxhirit të vlerave, janë mbuluar nëpërmjet intervistave me të gjithë prod-huesit dhe përpunuesit e rëndësishëm në rajonin e synuar. Përpjekje tjera janë bërë për analizimin e gjendjes në Mitrovicën e veriut përmes organizimit të intervistave me kompani nga Serbia që bashkëpunojnë çdo ditë me kompani nga ky rajon.

informatat e mbledhura ishin jetike për organizimin e analizës PDMr (SWoT) ku janë identifikuar të gjitha përparësitë, dobësitë, mundësitë dhe rreziqet. Dy grupe të ndara fokusi janë organizuar në vushtrri dhe në Mitrovicë, njëra për pjesëmarrësit nga veriu i Mitrovicës e tjetra për ata nga Jugu. Në të dyja grupet e fokusit janë bërë përpjekje për të siguruar pjesëmarrjen e palëve të interesit nga sektorët kyç nga të gjitha pikat e zinxhirit të vlerave. qëllimi kryesor i grupeve të fokusit ka qenë shtjellimi dhe diskutimi i gjetjeve kryesore të këtij hulumtimi. rekomandimet dhe intervenimet e propozuara janë plotësuar nga palët e interesit nga ky sektor, për të rezultuar në një dokument që pasqyron nevojat reale dhe identifikon zbrazëtirat në sektorin e përpunimit të drurit.


3. PasqyriM i sektorit Figura 1 më poshtë është paraqitje grafike e pjesëmarrësve të drejtpërdrejt në zinxhirin e vlerave të prodhimit të mobileve dhe peletit në rajonin e Mitrovicës. Shigjetat në figurë paraqesin drejtimin e komunikimit dhe, siç është paraqitur, aktualisht ekziston vetëm “komunikim në një drejtim” ndërmjet palëve të interesit, pa bashkëveprim ndërmjet niveleve të ndryshme të zinxhirit të vlerave. hulum-timi tregon se aktualisht nuk ka lidhje vertikale ndërmjet akterëve të ndryshëm të zinxhirit të vler-ave të cilët do të mund të formonin cikle të integruara të prodhimit, duke lidhur kështu në mënyrë aktive prodhuesit me përpunuesit dhe tregun. Kjo zvogëlon mundësinë e prodhuesve që të marrin përkrahjen e duhur nga përpunuesit dhe nga tregu në procesin e prodhimit.

figura 1 - paraqitja grafike e zinxhirit të vlerave në Mitrovicën e veriut

institucionet arsimore

Shërbimet mbështetëse

Mjedisi biznesor

zinxhiri bazë i vlerave

PyjetShitësit me

shumicëSharrat

Prodhuesit e peletit

Prodhuesit e mobileve

Druri i importuar

Shitësit me pakicë

Panel i importuar

blerësitShitësit e paneleve

Shërbimet e transportit dhe

logjistikës

institucionet publike

institucionet arsimore

institucionet financiare

pjesëmarrësit e drejtpërdrejt në zinxhirin e vlerave në prodhimin e mobileve:

Pyjet (publike dhe private); Sharrat; Prodhuesit/shitësit e paneleve; Prodhuesit; Shitësit me pakicë;Shitësit me shumicë;blerësit;

pjesëmarrësit e drejtpërdrejt në zinxhirin e vlerave në prodhimin e peletit:

Pyjet (publike dhe private); Sharrat; Prodhuesit e peletit; Shitësit me pakicë;Shitësit me shumicë;


3.1 Pjesëmarrësit e drejtpërdrejt në zinxhirin e vlerave3.1.1 Pyjet (publike dhe private)

gjetjet e përgjithshme

vizitat në terren dhe intervistat me palët e interesit kanë nxjerrë në pah se ka disponueshmëri të lartë të drurit primar. aktualisht, potenciali për prodhim i rajonit në shkallë të madhe është nën nivelin e mundshëm të shfrytëzimit. Druri primar në këtë rajon është lehtë i qasshëm në aspektin e sasisë dhe çmimeve konkurruese. Megjithatë, duket se ka disa vështirësi në menaxhimin e pyjeve: ●● Nuk ka kritere të qarta se si lëshohen të drejtat për prerje, ●● Procesi i planifikimit, posaçërisht për pyjet private është joadekuat dhe mungon

mbikëqyrja dhe kontrolli, ●● Nuk bëhet përdorimi i mbeturinave të drurit, posaçërisht aty ku prerja është e

jashtëligjshme, ●● Menaxhimi i pyjeve nuk bëhet në mënyrë të vazhdueshme, gjë që çon në rënie të

produktivitetit dhe rënie të vlerave të trungjeve, posaçërisht në pyjet private, dhe●● Pyjet nuk mbrohen nga zjarri dhe nga përhapjet e insekteve.

Mitrovica e Jugut

MbPzhr-ja përmes agjencionit Pyjor të Kosovës, monitoron, inspekton dhe përgatit planet zhvillimore dhe planet vjetore operative për shfrytëzimin pyjor. agjencia gjithashtu është përgjegjëse për planet afatgjatë të menaxhimit dhe investimit në pyje dhe për lëshimin e licencave për shfrytëzim të drurit nga pyjet si dhe të produkteve sekondare. Komunat janë përgjegjëse për mbrojtjen e pyjeve nga prerjet e jashtëligjshme në territoret e tyre, si dhe për implementimin e planeve të agjencionit Pyjor. Meqenëse nuk ka të dhëna specifike për Mitrovicën e Jugut, mund të supozohet se ngjashëm si në pjesët tjera të Kosovës, 30% e pyjeve në rajon janë në pronësi private, ndërsa 70% janë në pronësi publike.10 Një e gjetur e përgjithshme është se sistemi i menaxhimit të pyjeve ka mbetur prapa, pasi që nuk ka role të ndara qartazi ndërmjet palëve të interesit, andaj ndërmjet tyre ka bashkëpunim të kufizuar.

Mitrovica e veriut

organi publik përgjegjës për menaxhimin e pyjeve është dega e “Pyjet e Serbisë”, ŠG “ibar” në leposaviq. bazuar në intervistat me palët e interesit, 60% e pyjeve në Mitrovicën e veriut janë në pronësi publike, ndërsa 40% e tyre janë në pronësi private. Menaxhimi i pyjeve private dhe atyre publike është i pakënaqshëm, pjesërisht për shkak të mungesës së burimeve financiare dhe njerëzore, roleve të paqarta/të kontestuara dhe mandateve ndërmjet institucioneve serbe dhe atyre kosovare.

3.1.2 Përpunuesit/sharrat


Ky sektor dominohet nga bizneset familjare që gjenden në viset rurale. ato prodhojnë dru zjarri dhe lëndë të parë për mobile të mëdha si dhe për dru për ndërtim. Druri për ndërtim është aktualisht burimi kryesor i të hyrave për këtë sektor. Përpunimi teknik i drurit në sharra prodhon 30% mbetje,11 e cila përdoret nga prodhuesit e peletit si lënda e parë kryesore.




Mitrovica e Jugut

Në Mitrovicën e Jugut janë 11 sharra. ato punojnë në fshatin zhabar. Të gjitha bashkë, ato përpunojnë rreth 30 mijë metër gjatësi dru. ato punojnë ekskluzivisht me dru të importuar nga Mali i zi dhe bosnja e hercegovina. Produkti i tyre kryesor është druri për qëllime ndërtimi, që shitet kryesisht në tregun vendor.

Mitrovica e veriutNë Mitrovicën e veriut janë 4 sharra. Dy ndodhen në leposaviq dhe dy në zubin Potok. ato mbledhin dru nga pyjet vendore, që përdoret kryesisht si dru zjarri, ndërsa një pjesë e vogël përpunohet për ndërtim dhe mobile.

3.1.3 Prodhuesit e mobileve, peletit dhe paneleve


prodhimi i mobileve: duhet cekur se kjo industri dominohet nga prodhuesit e dritareve, dyerve dhe kuzhinave.

prodhimi i peletit: Ngjashëm si në pjesën tjetër të Kosovës, industria e peletit është iniciativë e re edhe në Mitrovicë. Në përgjithësi, ekziston një kërkesë në rritje për pelet e njëkohësisht edhe rritje në prodhim të peletit, që lidhet ngushtë me vetëdijesimin e rritur për emetimin e gazeve dhe shpenzimet në rritje të energjisë në rajon dhe në botë.

prodhimi i paneleve: Në rajonin e Mitrovicës nuk ka prodhues të paneleve. Panelet që përdoren për prodhimin e mobileve importohen nga jashtë, kryesisht nga Turqia, bullgaria dhe Sllovenia.

Mitrovica e Jugut

prodhimi i mobileve: Sipas Ministrisë së Tregtisë dhe industrisë, në Mitrovicën e Jugut janë 23 prodhues aktiv të mobileve. Ky sektor ka një trend në rritje, që lidhet kryesisht me lulëzimin e sektorit të ndërtimtarisë në Kosovë. Prodhuesit më të mëdhenj të mobileve gjenden në Jug të Mitrovicës (binni dhe ciaberto). Produktet e tyre bazohen në përpunimin e paneleve të drurit (d.m.th. kuzhinat, dyert dhe dollapët). Shumica e kompanive që janë aktive në këtë rajon posedojnë teknologji të avancuar (makina cNc) të cilat mundësojnë prodhimin në masë. Sidoqoftë, me gjithë potencialin ekzistues, nuk ka prodhim në masë pasi që tregu vendor është i vogël dhe bizneset prodhojnë kryesisht për këtë treg. Dy prodhues më të mëdhenj eksportojnë për në shtetet e be-së rreth 30% të prodhimit të tyre të përgjithshëm. aktualisht kërkesa e tregut tejkalon kapacitetet e tyre prodhuese, andaj ata vazhdimisht investojnë në teknologji të reja që do t’u mundësojnë rritjen e produktivitetit të tyre.

prodhimi i peletit: Në rajon ekzistojnë tre prodhues të peletit të cilët kryesisht përpunojnë mbetjet nga sharrat që gjenden në atë zonë. Produkti i tyre shitet kryesisht në tregun vendor, me disa raste të eksporteve të rastësishme. Megjithatë, në Mitrovicën e Jugut, mos shfrytëzimi i mbetjeve të drurit nga pyjet, disponueshmëria e ulët e mbetjeve nga sharrat dhe çmimi i lartë për dru zjarri e bëjnë prodhimin vendor më pak konkurrues, krahasuar me importet, të cilat kanë qasje në lëndë të parë me shpenzime të ulëta.


Mitrovica e veriut

prodhimi i mobileve: Në Mitrovicën e veriut janë 10 prodhues të mobileve (Shtojca 3) që kryesisht janë biznese të vogla familjare. Numri ndryshon pasi që ata nuk janë aktiv gjatë gjithë kohës. Nga të dhjetët, dy janë prodhues të mobileve të mëdha dhe tetë të mobileve nga panelet. Prodhimi është organizuar në objektet vetanake, që në shumicën e rasteve janë të përshtatshme për sasinë e prodhimit të tyre, me pajisje që zakonisht janë më të vjetra se 15 vjet. ekipi nuk ka identifikuar ndonjë prodhues me pajisje cNc në Mitrovicën e veriut. vlera mesatare e pajisjeve është ndërmjet 10 e 30 mijë euro. organizimi i brendshëm i kompanive në Mitrovicën e veriut është në nivel mjaft të ulët. Ky sektor karakterizohet me kompani të vogla ku punëtorët kryejnë detyra të shumëfishta njëkohësisht (p.sh. drejtori është përgjegjës për prodhimin si dhe marketingun, promovimin, etj.). Prodhuesit fokusohen në produkte me porosi (mobilet nga druri i plotë dhe ato nga panelet) dhe për shkak të prodhimit me porosi, produktet shiten kryesisht në tregun vendor.

prodhimi i peletit: Prodhimi i peletit është i përqendruar në zubin Potok. lënda e parë për prodhim furnizohet nga 12 grumbullues të mbetjeve të drurit nga zona e zubin Potokut. Grumbullimi vjetor i lëndës së parë sillet ndërmjet 50 dhe 60 mijë tonelata12.

3.1.4 Blerësit/tregtuesit e mobileve dhe peletit


Konkurrenca lidhur me mobilet dhe peletin e importuar është shumë e fuqishme dhe paraqet problem për përpunuesit vendorë të drurit. Mallrat e importuara priren të jenë konkurruese në çmim dhe gëzojnë besimin e blerësve, pasi që ato shihen se janë të cilësisë superiore.

Mitrovica e Jugut

Konkurrenca nga importi është më e fuqishme në Mitrovicën e Jugut, ku numri i shitësve me pakicë të mobileve dhe peletit është shumë më i lartë. arsye për këtë është edhe fuqia më e lartë blerëse e tregut vendor13.

ekziston një kërkesë në rritje për pelet14, kryesisht për shkak të çmimeve në rritje të energjisë.

Mitrovica e veriut

Të gjithë prodhuesit e mobileve i shesin prodhimet e tyre drejtpërdrejt në tregun e amvisërisë. Në Mitrovicën e veriut janë vetëm dy pika shitëse me funksione të kufizuara, të cilat shesin produkte kryesisht nga Serbia. Sektori i shitjes me pakicë është shumë pak i zhvilluar për shkak të mungesës së fuqisë blerëse të popullatës vendore dhe për shkak të mungesës së produkteve bankare të destinuara për konsumatorë. Në Mitrovicën e veriut ka kërkesë të kufizuar për pelet, pasi që popullata përdorë energjinë elektrike si burimin kryesor të energjisë për ngrohje. ekziston një prodhues peleti, i cili shet produktet e veta në Serbi dhe në rajon. Ky prodhues nuk ka lidhje me tregun në Mitrovicën e Jugut apo pjesën tjetër të Kosovës.

12 informatat nga intervistat në terren.

13 Në zonën e Mitrovicës së Jugut janë 3 prodhues të peletit. Për shkak të shpenzimeve më të larta për ngrohje, konsumi vendor i peletit në këtë zonë është dukshëm më i lartë.

14 rezultati për energjinë elektrike - electricity Score - copyright © 2013 GaP, iNDeP dhe Fiq


3.1.5 Eksportuesit e mobileve dhe peletit


Ngjashëm si në rastet e industrive tjera, sektori i drurit dominohet nga importet, ku vështirë se ka ndonjë kompani vendore që eksporton. Në vitin 2012 ishin regjistruar afërsisht 300,000 euro eksporte të drurit dhe produkteve nga druri nga Kosova15. Nuk ka të dhëna specifike lidhur me sasinë e eksporteve nga rajoni i Mitrovicës. zhvillimi i kompanive, posaçërisht atyre në jug, ofron një mundësi për organizimin e eksporteve për në tregjet rajonale dhe ato të be-së. Marrja e certifikatës ce-ja (nga conformité européenne) nga prodhuesit vendor ka hapur derën për tregun e be-së.

Prodhimi aktual i peletit nuk i përmbushë nevojat e tregut vendor. Në anën tjetër, prodhuesit e peletit nuk janë duke shfrytëzuar kapacitetin e tyre të plotë prodhues, për shkak të pamundësisë së tyre për të konkurruar në cilësi dhe çmim me produktet e importuara. Megjithatë, përmes investimeve në përmirësim të cilësisë, kërkesa në rritje për produktin në fjalë në tregjet vendore dhe ato të be-së është një mundësi për prodhuesit vendor.

Mitrovica e Jugut

viteve të fundit kanë filluar eksportet, kryesisht të pajisjeve të kuzhinës dhe dyerve, për në Shqipëri, Mal të zi dhe zvicër. eksportuesit kryesore në rajonin e Mitrovicës janë binni dhe ciao berto.aktualisht nuk ka eksport të peletit.

Mitrovica e veriut

aktualisht, nuk ka eksportues të mobileve nga Mitrovica e veriut. eksporti ka ndaluar me mbylljen e dy kompanive aktive SiMPo dhe hraST, në vitin 2000 përkatësisht 2014.i vetmi prodhues peleti në Mitrovicën e veriut shet produktin kryesisht në Kosovë, dhe eksporton pjesën e mbetur për në Serbi dhe rajon. Kompania nuk ka probleme me tregtimin e produktit, për shkak të kërkesës së lartë në tregun e Serbisë. ai është gjithashtu konkurrues në çmim pasi që prodhon vet edhe lëndën e parë për pelet. Pyjet në Mitrovicën e veriut janë nën menaxhimin dhe kontrollin e ndërmarrjes publike Pyjet e Serbisë. Kjo ndërmarrje zbaton legjislacionin serb që ka zhvilluar një numër rregullash për grumbullimin e mbetjeve të drurit. Kompanitë që aktualisht menaxhojnë pyjet në këtë rajon janë duke i zbatuar këto rregullore.

3.2 Pjesëmarrësit e tërthortë në zinxhirin e vlerave Pjesëmarrësit e tërthortë në zinxhirin e vlerave për prodhimin e mobileve dhe prodhimin e peletit janë të ngjashëm. aty përshihen subjektet në vijim:

•● ofruesit e materialit bazë, ofruesit e lëndës së parë;•● Studiot e dizajnit;•● Kompanitë për marketing;•● Transport dhe logjistika – kompanitë e transportit dhe transporti vetanak;•● ofruesit e edukimit;•● laboratorët – të gjithë laboratorët përkatës që janë të lidhur drejtpërdrejt me zinxhirin e vlerave;

Teksti në vazhdim paraqet përshkrimin dhe ndikimin e pjesëmarrësve të tërthortë në zinxhirin e vlerave në prodhimin e mobileve dhe peletit në Mitrovicën e veriut dhe atë të Jugut.

15 Të dhënat nga dy eksportuesit nga rajoni i Mitrovicës së Jugut


3.2.1 Ofruesit e materialeve bazë – ofruesit e lëndës së parë, vendore apo të importuar

Materialet për industrinë e mobileve merren nga pyjet vendore në një masë të vogël, por pjesa më e madhe prapëseprapë vjen nga importet. Gjendja në Mitrovicën e veriut është pak më ndryshe, meqenëse menaxhimi dhe shfrytëzimi i pyjeve është më mirë i organizuar dhe mbledhja e mbetjeve drusore është e rregulluar. Shumica e materialeve vijnë nga importi, posaçërisht për prodhimin e mobileve. Prodhuesit nuk hasin në probleme në lidhje me sasinë apo cilësinë e lëndës së parë.

Në Mitrovicën e Jugut, furnizimi me materiale bazë është i organizuar shumë mirë. Tregu përmban material për mbjellje për prodhim të fidaneve për ripyllëzim, si dhe furnizim të ngjyrave dhe ele-menteve tjera për përpunuesit e drurit. Gjatë intervistave, ekipi ka mësuar se përpunuesit e mëd-henj i importojnë vet materialet e tyre.

Në Mitrovicën e veriut, ofruesit e lëndës së parë janë të organizuar mirë dhe cilësia e lëndës së parë është e kënaqshme për nevojat e prodhuesve. Gjatë intervistave dhe në grupe fokusi, palët e inter-esit kanë deklaruar se ata kryesisht blejnë lëndën e parë të nevojshme për prodhimin e mobileve nga jugu, p.sh. nga Prishtina, vushtrria dhe në disa raste nga Serbia. Prodhuesi i peletit menaxhon drejtpërdrejt një pjesë të pyjeve në këtë rajon dhe gjithashtu ka arritur kontrata për blerjen e dru-rit për zjarr me disa pronarë të tjerë publik dhe privat të pyjeve. Kjo kompani ka marrë licencë për shfrytëzimin e pyjeve, e cila i mundëson që të shesë dru zjarri dhe të përdorë pjesët e mbetura si lëndë të parë.

3.2.2 Studiot e dizajnit

Pas vizitave në terren dhe intervistave e diskutimeve me dy grupe fokusi, përfundimi i përgjithshëm është se ka mungesë të bashkëpunimit ndërmjet studiove të dizajnit dhe prodhuesve të mobileve si në jug ashtu edhe në veri të Mitrovicës.

Në Mitrovicën e Jugut ka studio për dizajn të interierit, të cilat dizajnojnë artikujt duke u bazuar në kërkesat e blerësve dhe më pas u dërgojnë prodhuesve projektet e dizajnuara në letër.

Në Mitrovicën e veriut, marrëdhënia dhe bashkëpunimi ndërmjet studiove të dizajnit dhe prod-huesve të produkteve nga druri nuk ekziston fare. Nuk ka fare studio dizajni. Prodhuesit e mobileve nuk bashkëpunojnë me arkitektë. vetëm një person që punon me dizajn 3D ka mundur të identifi-kohet.

3.2.3 Kompanitë e marketingut

Përfundimi i përgjithshëm është se nuk ka kompani të specializuara marketingu për industrinë e drurit. Prodhuesit e mëdhenj nga Mitrovica e Jugut për promovimin e produkteve të tyre përdorin kompanitë për marketing të përgjithshëm dhe ato për marrëdhënie me publikun, të cilat kryesisht ndodhen në Prishtinë. Materialet e shtypura dhe materialet tjera mund të shtypen në shtypshkronja vendore, disa nga të cilat janë tejet profesionale. vetëm përpunuesit me mëdhenj të mobileve kanë uebfaqe, të cilat janë mjaft mirë të dizajnuara dhe azhurnohen rregullisht me produkte të reja. Në Mitrovicën e veriut vetëm dy prodhues të mobileve përdorin Facebook-un si veglën e vetme të mar-ketingut për promovimin e produkteve të tyre dhe asnjëri nga këta prodhues nuk ka uebfaqe, bro-


shura apo mënyra tjera të promovimit. Prodhuesit mbështeten në marketingun “qarkullimi i fjalëve”, i cili nuk është i mjaftueshëm edhe në këtë treg relativisht të vogël.

Në industrinë e peletit, prodhuesi i vetëm në veri bashkëpunon me kompani marketingu nga Serbia për të promovuar produktet e veta në tregjet e Serbisë dhe rajonit.

3.2.4 Transporti dhe logjistika – kompanitë e transportit dhe transporti vetanak

ekipi në terren ka zbuluar se transporti dhe logjistika janë shumë mirë të organizuara në prodhimtari të mobileve dhe peletit.

Në Mitrovicën e Jugut dhe mbarë Kosovën, ekzistojnë një numër kompanish transporti, të cilat of-rojnë shërbime transporti dhe shërbime logjistike edhe për industrinë e drurit. Transportuesit për-dorin infrastrukturën e tyre për transport të brendshëm dhe kompanitë partnere nga Novi Pazari e Presheva për eksport. Për importin e mallrave, transporti kryhet nga shtete të ndryshme, ku dy nga akterët kryesorë kanë edhe zyrë në Kosovë - “intereuropa” dhe “vijator”.

Në Mitrovicën e veriut prodhuesit e mobileve dhe peletit gjithashtu pohojnë se shërbimet e trans-portit dhe logjistikës nuk paraqesin problem për nivelin e ulët të prodhimit të tanishëm. Kompanitë kanë mjetet vetanake të transportit.

3.2.5 Qasja në kapital – bankat, institucionet financiare, fondet zhvillimore, barrierat administrative

Kjo është barriera kryesore që është ngritur gjatë intervistave me të gjitha palët relevante të in-teresit. Problemet janë pak a shumë të njëjta si në Jug ashtu edhe në veri. Në sektorin e drurit, vet-investimet dhe disa donacione të shkallës së vogël nga uSaiD-i paraqesin strukturën biznesore të financimit. ia vlen të përmendet që programet e financimit të be-së ofrojnë grante që synojnë objektivat specifike të politikave, siç janë hulumtimi apo edukimi. Disa nga këto mund të jenë të rëndësishme për bizneset në veri dhe në Jug. Të gjithë pjesëmarrësit e intervistuar kanë shprehur problemin me qasjen në kapital. Normat e interesit për kreditë bankare në përgjithësi janë të larta në Kosovë16 dhe kërkesat që kanë të bëjnë me dokumentacionin e nevojshëm dhe kolateralin janë mjaft të rënda dhe të rrepta. Në sektor gjithashtu ka mungesë të informatave dhe njohurive lidhur me mekanizmat e granteve, të cilët në përgjithësi kanë qenë të pakët. aktualisht uSaiD ka program në implementim e sipër që ka për synim përkrahjen e sektorit të drurit në mbarë Kosovën. Ky pro-gram ofron grante deri në 70,000 euro për aplikuesit potencial.

qasja në kapital në Mitrovicën e veriut është shumë e kufizuar. Shumë çështje ligjore të pazgjidhura shkaktojnë probleme shtesë në këtë aspekt. qasja në burime formale financiare për të investuar dhe rritur janë shumë të kufizuara. Disa organizata mikro-financiare, të përkrahura nga donatorët, kohë pas kohe ofrojnë disa produkte të mikro-kredive me norma vjetore të interesit prej 6%17, por vetëm si masa stimuluese që janë të kufizuara në vlerë dhe kohëzgjatje dhe ofrohen vetëm për

16 Për kredi nën 10,000 euro zakonisht mjetet themelore nuk janë të domosdoshme për peng dhe norma e interesit është më e larta (18% e më shumë). Me rritjen e shumës së kredisë zvogëlohet gradualisht norma e interesit (deri në 11% në momentin e intervistave në terren), por me mjetet themelore të obligueshme si peng.



kompanitë në Mitrovicën e veriut. Deri në vitin 2011, zyra serbe për përkrahjen e NvM-ve ka ofruar kredi me norma mujore të interesit prej 0.6% (vlera maksimale e kredisë 30,000 €). Mundësia për të shfrytëzuar grantet gjithashtu konsiderohet si e kufizuar. Mungesa e aftësive të gjuhës angleze si dhe mungesa e institucioneve përkrahëse për përgatitjen e aplikacioneve për grante është eviden-te. Nuk ekzistojnë mekanizma përkrahës për NvM-të që të arrijnë standardet e programeve të finan-cuara nga be-ja. Në anën tjetër nuk ka as kredi për konsumatorë për blerësit potencial. Kjo gjithashtu ndikon në rënien e kërkesës për produkte mobilesh.

3.2.6 Akademike – Edukimi

Faktorët madhorë të konkurrueshmërisë së sektorit përfshijnë hulumtimin dhe inovacionin, shkath-tësitë dhe aftësitë e fuqisë punëtore, cilësinë e produktit dhe qasjen në tregjet e huaja. Në rajonin e Mitrovicës janë aktive dy institucione të arsimit të lartë (dega e universitetit “hasan Prishtina” në Mitrovicën e Jugut dhe universiteti i Mitrovicës në Mitrovicën e veriut) dhe një numër universitetesh private. Problemi i përbashkët në të gjithë rajonin është mungesa e ndërlidhjes ndërmjet sektorit privat dhe organizatave akademike.

edhe pse Fakulteti i arkitekturës18 në Mitrovicën e veriut ofron ligjërata për dizajn interieri, arkitektët për dizajn interieri nuk kanë ndonjë marrëdhënie me industrinë e drurit, pasi që prodhimi i mobileve në veri është shumë i kufizuar.

Për Mitrovicën e Jugut dhe Kosovën është Fakulteti i Shkencave të aplikuara në Ferizaj, i cili është pjesë e universitetit “hasan Prishtina” . Ky fakultet ofron edhe edukim në degën e përpunimit të dru-rit. Fakulteti i Shkencave të aplikuara në Ferizaj ka 620 studentë. Nga këta, 50 studiojnë në departa-mentin e dizajnit të interierit dhe mobileve. Gjithashtu në Kosovë janë edhe tetë qendra rajonale të aftësimit Profesional, të cilat japin mësime për përpunimin e drurit në nivel të shkollës së lartë. Sipas Ministrisë, rreth 50 mijë nxënës shkojnë në shkolla profesionale në Kosovë, ndërsa në Mitrovicë janë 6,310 nxënës. Sidoqoftë, në këto shifra nuk përfshihen nxënësit nga Mitrovica e veriut, pasi që për atë pjesë nuk ka të dhëna në dispozicion.

3.2.7 Laboratorët

Të gjithë laboratorët relevant janë të lidhur drejtpërdrejt me zinxhirin e vlerave. Megjithatë, mar-rëdhëniet ndërmjet laboratorëve dhe ekonomisë ende nuk janë rregulluar me ligj apo nga kërkesa e blerësve. Në Jug është aktiv laboratori i Pylltarisë në Pejë, i cili kontrollon prodhimin e fidaneve për ripyllëzim, si dhe shëndetin e pyjeve. Meqenëse shumica e produkteve të kësaj industrie shiten në tregun vendor, përpunuesit ende mund t’i shmangen çfarëdo certifikimi. Në Mitrovicën e veriut nuk ka laborator zyrtar që mund të ofrojë ndonjë certifikatë për prodhimin e peletit. Në anën tjetër, rreg-ulloret për prodhuesit e peletit as që ekzistojnë ende. Prodhuesit e peletit kanë pohuar se pajisjet për kontrollin e cilësisë duhet të jenë në pronësi të biznesit, gjë që do të mundësonte që bizneset të kontrollojnë vazhdimisht cilësinë e produkteve të tyre.

18 universiteti hasan Prishtina, Prishtinë


3.2.8 Certifikimet - ofruesit e certifikimeve, numri i prodhuesve të certifikuar, numri i markave CE (nga Conformité Européenne), prodhuesit e certifikuar nga KMP-ja (Këshilli për Mbikëqyrjen e Pyjeve)

Në nivel vendorë nuk ka organe të akredituara që ofrojnë certifikim ce. Kohëve të fundit, në Kosovë është themeluar Këshilli për Mbikëqyrjen e Pyjeve, i cili në të ardhmen do të merret me certifikime. Në Mitrovicën e Jugut nuk ka organe të akredituara certifikimi për certifikime tjera që janë specifike për këtë industri (duke përjashtuar certifikimet për menaxhim).19 aktualisht, në Mitrovicën e Jugut janë vetëm dy përpunues të certifikuar me ce, binni dhe ciao berto. Këto kompani kanë marrë cer-tifikimet e tyre jashtë vendit. Sodoqoftë, ka prodhues të tjerë që janë të certifikuar me standarde iSo si iSo 9001. Në Mitrovicën e veriut, prodhuesit e mobileve dhe peletit nuk kanë ndonjë certifikim apo praktikë të certifikuar prodhimi. Prodhuesit janë në dijeni se do t’iu nevojiten të gjitha certifi-kimet e domosdoshme nëse janë të interesuar që të eksportojnë.



4. struktura e shPenziMeve Kalkulimi i marzhave të fitimit për prodhuesit e mobileve varet nga vëllimi i prodhimit dhe procesi i përfshirë. Konkurrenca e rritur në tregun vendor ka rezultuar në zvogëlimin gradual të marzhave për prodhuesit e mobileve.

Prodhuesit e mëdhenj të mobileve kanë linjat e veta të prodhimit, praktikojnë disa prodhime të ku-fizuara në seri dhe përdorin teknologjinë e avancuar në proces. Kjo u mundëson atyre që të zvogë-lojnë shpenzimet e prodhimit dhe të jenë më konkurrues. Në anën tjetër, prodhuesit më të vegjël të mobileve, si në veri ashtu edhe në Jug, kanë fleksibilitet shumë të kufizuar për të zvogëluar shpen-zimet.

Prodhuesit e mobileve nga druri masiv zakonisht kalkulojnë çmimin duke u bazuar në numrin e orëve që nevojiten për të prodhuar një pjesë të mobileve dhe në shpenzimet për lëndën e parë. Koha që shpenzohet për prodhime specifike varet nga lloji i drurit, kompleksiteti i dizajnit dimen-sionet e produktit. Prodhuesit e mobileve nga druri masiv zakonisht kalkulojnë 5 euro për orë pune. Për shembull, për prodhimin e një tavoline, prodhuesi kalkulon 150 euro (afërsisht 30 orë x 5 euro për orë) si shpenzime të përgjithshme për punën në prodhimin e tavolinës. Çmimi përfundimtar do të varet nga lloji i drurit të përdorur për prodhim.

figura 2 – Shpërndarja e shpenzimeve në prodhimin e mobileve

Prodhuesit e mobileve nga panelet kalkulojnë çmimin përfundimtar të produktit të tyre pak më ndryshe. Struktura e shpenzimeve është e ngjashme në Jug dhe në veri të Mitrovicës, me ndry-shime të vogla në marzhën e fitimit. Formula bazë për kalkulimin e shpenzimeve të përgjithshme të prodhimit arrihet duke i shtuar shpenzimet për punën direkte shpenzimeve për lëndë të parë dhe shpenzimeve të prodhimit. Pjesëmarrja e fuqisë punëtore në prodhimin e mobileve nga pllakat është dukshëm më e ulët sesa në prodhimin e mobileve nga druri masiv, kryesisht për shkak të specifikave të prodhimit dhe pjesëmarrjes më të ulët të fuqisë punëtore në procesin e prodhim-it. aktualisht, shpenzimet për fuqi punëtore të kalkuluara për përpunimin e mobileve nga pllakat sillen prej 30% – 50% të shpenzimeve për lëndën e parë. Kjo përqindje varet nga tregu dhe viteve të fundit ka pësuar rënie të konsiderueshme. Tek prodhuesit më të vegjël, zhvlerësimi i pajisjeve rrallëherë përfshihet në këtë kalkulim.20

Çmimi i peletit në tregun kosovar përcaktohet kryesisht nga prodhuesit e mëdhenj rajonal nga Ser-bia dhe bulgaria. Prodhuesit e peletit duhet të jenë shumë të kujdesshëm kur kalkulojnë shpenzimet e tyre duke marrë në konsideratë kufijtë e vegjël të shpenzimeve të kalkuluara në prodhim. Çmimi aktual në rajon për një 1 ton pelet sillet prej 160 euro gjatë verës deri në 170 euro gjatë dimrit. Çmimi aktual i peletit në tregun e be-së është 180 euro. ligjet aktuale për mbrojtjen e konsumatorit nuk


shpenzimet materiale shpenzimet për punën e bërë çmimi i produktit


kërkojnë deklarimin në ambalazh të përbërjes së peletit. Kjo mundëson konkurrencë jo të drejtë krahas peletit të cilësisë më të ulët nga importi. Normat e zakonshme të këmbimit për lëndën e parë të përdorur janë:

Shpenzimet dhe marzha e fitimit për prodhimin e peletit kalkulohen si në vijim21: 1.5 - 2 m3 dru zjarri do të japë 1 ton pelet. Çmimi i 1m3 dru zjarri sillet prej 25 deri në 40 euro. Përqindja e lartë e drurit e përdorur në procesin e prodhimit jep pelet të cilësisë më të lartë, për shkak të sasisë më të ulët të mbetjeve në formë hiri. Prodhuesi i peletit në Mitrovicën e veriut përdorë edhe mbetje druri, të mbledhura nga pyjet në atë zonë. rreth 3 – 3.5 m3 të mbetjeve drusore do të japë 1 ton pelet. Çmimi për mbetje drusore është rreth 13 euro për m3 dhe zakonisht vetëm rreth 10% të lëndës së parë është mbetje drusore. Në anën tjetër, rreth 9 m3 të mbetjeve të sharrës do të japë 1 ton pelet, nga e cila 1 m3 përdoret si burim energjie për procesin e prodhimit. Çmimi për mbetjet e sharrës është 4 euro për m3.

Prodhuesit aktual të peletit në rajonin e Mitrovicës zakonisht përdorin mbetjet e sharrës nga sharrat si lëndën e parë kryesore. Në Mitrovicën e veriut, prodhuesi përdorë 50% mbetje sharre dhe 50% mbetje drusore nga pyjet. Në Mitrovicën e Jugut, prodhuesit përdorin mbetje sharre dhe dru zjarri.

Çmimi i prodhimit për 1 ton pelet zakonisht llogaritet të jetë rreth 130 euro. Nga kjo shumë, 30% mbulon shpenzimet për lëndën e parë, 20% për energji, 20% për fuqinë punëtore, 10% për karbu-rant, 5% për ambalazhim, 10% për qira dhe 5% për mirëmbajtje.

Shpenzimet e amortizimit nuk janë të përfshira në këtë kalkulim. Duke marrë në konsideratë çmimin e linjës së prodhimit të peletit që është rreth 500,000 euro dhe duke ia shtuar shpenzimet e prodhimit, mund të kalkulohet lehtë se shpenzimet e prodhimit janë shumë më të larta, duke ngushtuar kështu marzhën e fitimit. Megjithatë, çmimi në rritje i energjisë dhe kërkesa në rritje për këtë produkt në tregjet vendore dhe ato rajonale sigurojnë një treg në rritje i cili do të ketë si rrjedhim rritjen e fitimit.



5. tregtia vendore dhe e jashtMe dhe trendet e tregut – Pikat hyrëse të tregut dhe konkurrenca

Shumica e artikujve nga druri të prodhuar në vend shiten në tregun vendor në mbarë Kosovën. akterët kyç nga rajoni i Mitrovicës furnizojnë të gjithë tregun kosovar. Tregu vendor është i mbuluar përmes një numri të shitoreve të mobileve, të cilat përveç produkteve vendore ofrojnë edhe mallra të importuara. Shumica e pikave shitëse të mobileve gjenden në zonat urbane, kryesisht në periferi të qyteteve të mëdha.

Tabela 1 tregon se produktet kryesore të eksportuara janë dritaret, dyert, kuzhinat dhe mobilet. Mesatarisht, vlera e eksporteve është rritur me 23% nga viti 2011 në vitin 2012. vlera mesatare e eksporteve sillet ndërmjet 50,000 dhe 60,000 euro për kompani, ndërkaq disa kompani kanë ek-sportuar në vlerë prej më shumë se 200,000 euro në vit22. hulumtimi cilësor i kryer për qëllime të këtij studimi sugjeron që eksportet në industrinë e drurit janë duke u rritur.

tabela 1 – Struktura e eksporteve sipas kategorisë në vitin 2011 dhe 2012 në euro23

Kategoria 2011 2012

Kuzhina dhe mobile 17,200 32,900

Prodhimi i shtresave rimeso, prodhimi i kompensatës, pllakës së laminatit, pllakës nga grimcat, pllakës nga fibrat dhe panelet e pllakat tjera

75,833 79,999

Sharrimi dhe limimi i drurit, impregnimi i drurit 90,125 104,000

Produktet tjera nga druri 48,333 67,500

22 Të dhënat nga intervistat në terren –mesatarja për tri vitet e fundit.

23 Ministria e Tregtisë dhe industrisë


Të dhëna në dispozicion të paraqitura në tabelën 2 tregojnë një rritje modeste të eksporteve, por pjesëmarrja e përgjithshme në eksporte mbetet shumë e ulët. importet aktuale të drurit dhe prodhi-meve nga druri janë më shumë se dhjetë herë më të larta në krahasim me eksportet në sasi dhe në vlerë monetare.

tabela 2 – të dhënat për importin dhe eksportin e drurit dhe prodhimeve të drurit (Janar-Dhjetor 2014)24

Kategoria eksporti importi

Sasia në kg Vlera në euro

Sasia në kg Vlera në euro

Halorë 3,950 364 119,741 9,572

gjethegjerë 0.00 0.00 2,501 1,884

pelet 0.00 0.00 6,871,851 1,009,162

briket 20,160 1,915 437,452 25,792

Mbetje sharre 0.00 0.00 186,720 16,149

të tjera 0.00 0.00 4,819,629 613,091

Dru i trajtuar me ngjyrë 0.00 0.00 814,680 257,470

lëndë druri për sharrim 0.00 0.00 278,280 27,704

të tjera 0.00 0.00 403,050 30,105

Dru teknik 0.00 0.00 7,057,930 513,400

Dru halorë 2,500 1,155 1,084 219

Jo halorë-gjethegjerë 0.00 0.00 4,290 1,111

Dru për ndërtimtari 49,340.00 19,710 36,160 9,386

Dru pishe i llojit picea Abies 510 427 2,797,810 440,649

pishë (lloji pinus Sylvestris) 0.00 0.00 6,321 3,073

të tjera 41,950 24,980 4,957,684 857,470

pishë argjendi (bredhi i Argjend)

0.00 0.00 920,652 204,774

pishë e bardhë (pinus Alba) 0.00 0.00 51,523 19,069

të tjera 211,458 31,987 46,826,296 8,466,756

gjithsej 679,088 92,889 76,889,596 12,518,730

24 agjencia Doganore e Kosovës


6. Lidhjet horizontaLe dhe vertikaLe

lidhjet horizontal dhe vertikale


lidhjet horizontal dhe vertikale duhen themeluar/përmirësuar si në veri ashtu edhe në Jug të Mitrovicës. Në prodhimin e mobileve nuk janë identifikuar lidhje vertikale formale apo joformale. lidhja e vetme në prodhimin e peletit ishte ndërmjet prodhuesve të peletit dhe sharrave, të cilat ofrojnë mbetje sharre si lëndë të parë.

Mitrovica e Jugut

Shoqata e Përpunuesve të Drurit është themeluar përmes financimit nga donatorët. Shoqata konsiderohet si më aktivja në Kosovë, por megjithatë, bizneset e shohin rolin e saj si të kufizuar. Mungesa e financimit konsiderohet si një prej arsyejeve për aktivitet të kufizuar.

Në sektorin e mobileve dhe peletit nuk janë identifikuar asnjë lidhje vertikale dhe akterët e mëdhenj nuk janë të gatshëm të përfshihen në lidhje të tilla.

Mitrovica e veriut

prodhuesit e mobileve në Mitrovicën e veriut nuk janë të lidhur ndërmjet vete në mënyrë formale. bashkëpunimi i tyre nuk është i strukturuar e i organizuar, është i rastësishëm. lidhjet horizontale pothuajse nuk ekzistojnë, për shkak të mungesës së institucioneve për të përkrahur funksionimin e tyre. Kompanitë në Mitrovicën e veriut nuk janë anëtarë të Shoqatës së Përpunuesve të Drurit. prodhuesi i peletit ka proces të drejtpërdrejt të prodhimit dhe si kompania e vetme e këtij lloji, ajo nuk ka nevojë për përfshirjen e palëve tjera të interesit, përveç rrjetit të grumbulluesve të mbetjeve drusore.


7. Çështjet kyÇe të identiFikuara në rajonin e synuar

7.1 Përparësitë●● investime të konsiderueshme në sektorin e përpunimit të drurit (Mitrovica e Jugut) – Prod-

huesit më të mëdhenj kosovarë të mobileve (biNNi dhe ciao berto) gjenden në këtë rajon të synuar.

●● Tradita në prodhimin e mobileve (Mitrovica e veriut) – Prodhuesit kryesor (Simpo në zubin Potok dhe në leposaviq ) gjendeshin këtu, edhe pse ata nuk janë më aktiv. rrjedhimisht ekziston një numër i konsiderueshëm i profesionistëve me përvojë që janë në dispozicion për punë.

●● rrjeti i zhvilluar vendor për material për prodhim mobilesh – kompani vendore me sisteme të krijuara të importit ofrojnë lëndën e parë të duhur me çmime të arsyeshme.

●● Disponueshmëria e fuqisë punëtore fizike – Papunësia rreth 145.00025. ●● ekzistenca e Shoqatës së Kompanive për Përpunimin e Drurit – platformë ekzistuese për fil-

limin e diskutimeve ndërmjet palëve të interesit të zinxhirit të vlerave dhe organizimi i ngjar-jeve të përbashkëta promovuese për tregjet e eksportit.

●● Funksionimi i rritur i sharrave në rajonin e synuar prodhon lëndë të parë për prodhuesit e pe-letit – për shkak të kërkesës në rritje të industrisë së ndërtimit, sharrat vazhdimisht janë duke rritur prodhimin e tyre në rajonin e synuar; rrjedhimisht duke rritur sasinë e lëndës së parë për prodhimin e peletit.

7.2 dobësitë●● Mungesa e qasjes në kapital – Normat e larta të interesit 26 apo mos-qasja në kredi (Mitrovica

e veriut) ●● Mungesa e informatave tek palët e interesit të zinxhirit të vlerave – akterët në të njëjtin zinx-

hir vlerash kanë informata të ndryshme apo nuk kanë fare informata lidhur me zhvillimet në sektor, posaçërisht ndërmjet veriut dhe Jugut të Mitrovicës.

●● Gamë e ngushtë e produkteve, kryesisht kuzhina, dyer, dritare që synojnë kryesisht tregun vendor.

●● Mungesa e investitorëve të huaj në industrinë e drurit – mungesa e lidhjeve të krijuara me tregjet e eksportit dhe e teknologjisë së avancuar në prodhim.

●● Mungesë e fuqisë punëtore të aftësuar profesionalisht – për të përmbushur kërkesat e kom-panive që prezantojnë teknologji të reja të përpunimit (makina cNc, dizajn kompjuterik). Shumica e prodhuesve dhe përpunuesve kanë ankesa lidhur me mungesën e fuqisë punëtore të arsimuar dhe mungesën e shkathtësive inovative.

●● Kompani të pacertifikuara (të voglat) – Numër i kufizuar i kompanive (biNNi dhe ciao berto) me markën ce e cila u mundëson që të kenë qasje në tregun e be-së.

25 rezultatet nga hulumtimi i Fuqisë Punëtore në Kosovë 2013, agjencia e Statistikave të Kosovës, korrik 2014

26 referojuni fusnotave 15 dhe 16


7.3 Mundësitë●● Sektori kosovar i ndërtimeve në rritje – kërkesa e rritur vendore për mobile.●● Deficit i lartë i peletit në tregjet e be-së – sipas disa studimeve ndërkombëtare, aktualisht ka

një deficit prej 2,500,000 tonelata pelet në tregjet e be-së si dhe një deficit të konsiderueshëm të peletit në tregjet rajonale.27

●● Çmimet e rritura të energjisë – rritje e përdorimit të peletit nga ekonomitë familjare dhe indu-stria në rajon, për shkak të çmimit më të ulët.

●● Ngritja e vetëdijes ekologjike - për përdorim të burimeve të energjisë që janë ekologjike, gjë që rezulton në ngritje të vetëdijes për përparësitë mjedisore të përdorimit të peletit28.

●● Fuqia e lirë punëtorë - paga mesatare bruto në Kosovë është 372 euro29.●● regjimi i tregtisë së lirë– qasja në tregjet e be-së. ●● Politika të favorshme tatimore – Kosova ka sistemin tatimor me tarifa fikse që është i thjeshtë

dhe zvogëlon barrën tatimore për individët dhe bizneset.

7.4 rreziqet●● Menaxhimi dhe mekanizmat e kontrollit të de-rregulluar që rezulton në shpyllëzim gradual

– në Mitrovicën e Jugut, Departamenti i Pylltarisë është nën kompetencën e drejtpërdrejt të MbPzhr-së me kompetenca të diskutueshme në kontrollin e pylltarisë dhe planeve të zhvil-limit për prerjet e pyjeve – kryesisht për shkak të decentralizimit të këtij sektori. Në Mitrovicën e veriut, aktualisht ndërmarrja publike “Pyjet e Serbisë” është e autorizuar nga qeveria e Ser-bisë për menaxhimin pyjor dhe mekanizmat kontrollues.

●● Fuqia blerëse e popullatës është e kufizuar (posaçërisht në Mitrovicën e veriut) – Normat e interesit për kredi për konsumatorë në Mitrovicën e Jugut janë të larta dhe aktualisht në Mi-trovicën e veriut nuk ka fare qasje në ndonjë produkt kredish për konsumatorë.

●● Konkurrenca e fuqishme nga rajoni (importi i mobileve të gatshme) – importi i mobileve nga prodhuesit rajonal është një prej rreziqeve kryesore për prodhuesit vendor të mobileve.

●● Mungesa e programeve institucionale për përkrahjen e zhvillimit të sektorit – materialet bazë për prodhim dhe makineria aktualisht nuk janë të liruara nga taksat30, duke rritur konsiderue-shëm investimin në mjete themelore.

27 http://www.aebiom.org/wp-content/uploads/file/2013%20aebioM%20conference/Presentations%202013/a%20Dale%20presentation%20aebioM%20brussels%202013.pdf

28 http://www.fao.org/europe/news/detail-news/en/c/283674/

29 http://hdr.undp.org/sites/default/files/khdr2014english.pdfhttp://hdr.undp.org/sites/default/files/khdr2014english.pdf



8. PërFundiMet dhe rekoMandiMet Për PërMirësiMin e sektorit

8.1 Çështjet rreth përmirësimit të mjedisit biznesor8.1.1 Çështja

Përmirësimi i mekanizmave të monitorimit apo kontrollit që do të mund të siguronin zhvillim dhe përdorim të qëndrueshëm të burimeve natyrore.

përfundimet Ky sektor nuk ka mekanizma monitorues apo kontrollues, apo delegim të qartë të përgjegjësive ndërmjet institucioneve që do të sigurojnë shfrytëzim të qëndrueshëm të pyjeve. Gjendja është pak më e mirë në Mitrovicën e veriut (për shkak të sistemit të ndryshëm që është duke funksionu-ar aktualisht), por edhe atje ka hapësirë për përmirësim. Gjendja aktuale është duke rezultuar në shpyllëzim dhe në nivel të ulët të kontrollit praktik të gjendjes në terren. Kjo praktikë në një periudhë më të gjatë mund të ketë efekte negative në biodiversitetin në rajon dhe implikime ekonomike për njerëzit aktiv në këtë sektor.

Zgjidhjet e mundshme

●● Përkrahja e procesit të zhvillimit të kornizës së duhur ligjore që do të rezultonte në zhvillimin e mekanizmave të përshtatshëm monitorues dhe kontrollues që do të sigurojnë shfrytëzim të qëndrueshëm të pyjeve. Ky proces duhet të sigurojë pjesëmarrje të NvM-ve, institucioneve vendore dhe organizatave publike. Ky proces gjithashtu duhet të përcaktojë qartë rolet e institucioneve të ndryshme në procesin e shfrytëzimit të pyjeve. Themelimi i mekanizmave kontrollues duhet të jetë prioritet.

8.1.2 Çështja

Krijimi i regjistrit të qëndrueshëm, transparent dhe të aktualizuar të palëve të interesit në zinxhirin e vlerave për të përmirësuar rrjedhën e informatave ndërmjet Jugut dhe veriut të Mitrovicës.

përfundimet aktualisht nuk ka regjistër formal të kompanive aktive në këtë zinxhir vlerash. Shoqata ekzistuese e Përpunuesve të Drurit është duke zgjidhur këtë problem pjesërisht për NvM-të në mbarë Kosovën (përveç për Mitrovicën e veriut). Shpjegimet e marra nga NvM-të gjatë intervistave na kanë ofruar perceptime të ndryshme të NvM-ve lidhur me rolin dhe cilësinë e shërbimeve të kësaj shoqate. Gjatë hulumtimit të dokumentacionit dhe hulumtimit në terren ishte e qartë se ekziston mungesë e infor-matave relevante për zhvillimin e sektorit.


●● Krijimi i regjistrit të qëndrueshëm, transparent dhe të aktualizuar të palëve të interesit në zinxhirin e vlerave në bashkëpunim me institucionet vendore dhe oJq-të ekzistuese në ra-jonin e synuar. Ky regjistër do të duhet të përmirësojë rrjedhën e informatave në zinxhirin e vlerave si dhe bashkëpunimin ndërmjet veriut dhe Jugut të Mitrovicës.


8.2 Çështjet rreth përmirësimit të lidhjeve horizontale dhe vertikale8.2.1 Çështja

Përkrahja e iniciativave për prodhim të integruar të peletit dhe mobileve.

përfundimet Në rajonin e synuar nuk është identifikuar asnjë integrim vertikal funksional gjatë këtij hulumtimi. aktualisht, nuk ka komunikim fare dhe vetëm shkëmbim shumë të kufizuar të informatave ndërmjet NvM-ve nga Mitrovica e veriut dhe atyre nga Mitrovica e Jugut. Përkrahja e intervenimeve ndër-ra-jonale për përmirësimin e bashkëpunimit ndërmjet NvM-ve do të përmirësonte në mënyrë të kon-siderueshme konkurrueshmërinë e të gjitha palëve të interesit në zinxhirin e vlerave. edhe pse dal-limet politike ende janë të pranishme, hulumtimi i kryer i cilësisë nxjerr në pah se ka gatishmëri tek pjesëmarrësit e zinxhirit të vlerave për të lënë anash dallimet në të mirë të përfitimeve ekonomike.


●● Marrja në konsideratë e përkrahjes së iniciativave për themelimin prodhimit të integruar të peletit, lidhjen e prodhuesve të peletit me sharrat dhe prodhuesit e mobileve. Këto iniciativa duhet të marrin në konsideratë gjithashtu lidhjen e funksionimeve të NvM-ve nga veriu dhe Jugu i Mitrovicës.

●● Marrja në konsideratë e përkrahjes së iniciativës për prodhimin e integruar të mobileve, duke lidhur prodhuesit e mëdhenj ekzistues me ata më të vegjël, për të kaluar një pjesë të procesit të prodhimit nga prodhuesit e mëdhenj tek prodhuesit e vogël vendorë të identifi-kuar të mobileve. Ky proces do të kërkonte certifikimin e prodhimit, organizimin e prodhimit të vogël në seri, planifikim të përmirësuar të prodhimit, përcaktimin dhe përshkrimin e qartë të fazave të ndryshme të procesit të prodhimit, organizimin e përbashkët të rezervave, kri-jimin e mekanizmave për kontrollin e cilësisë dhe harmonizimin e procesit të prodhimit.

●● Përkrahja e themelimit të platformës ndër-rajonale të shkëmbimit të informatave� Ky proces do të përmirësonte bashkëpunimin ndërmjet NvM-ve nga Mitrovica e Jugut dhe ajo e veriut përmes ofrimit të informatave relevante që mund të rezultojnë në bashkëpunim të përmirësuar në mes bizneseve. Themelimi i grupit të prodhuesve rajonal të mobileve në bash-këpunim me institucionet vendore mund të ndihmojë këtë proces. Ky organizim gjithashtu mund të ndihmojë procesin e koordinimit më të mirë të ndihmës së donatorëve në rajon.

8.2.2 Çështja

Përmirësimi i qasjes në fuqi punëtore të kualifikuar

përfundimet Kërkesa për fuqi punëtore të kualifikuar është mjaft e ndryshme në të dy rajonet, varësisht nga niveli i zhvillimit të NvM-ve ekzistuese. Prodhuesit e mobileve në Mitrovicën e Jugut janë shumë më të mëdhenj dhe posedojnë teknologji të re prodhimi që kërkon fuqi punëtore të kualifikuar me njo-huri specifike (përdorimin e makinave cNc apo përgatitjen e dizajnit duke përdorur modelet komp-juterike). Me rritjen e ndërlikimit të makinave që përdoren në prodhim, do të rritet edhe nevoja për fuqi punëtore të specializuar. Përdorimi i programeve kompjuterike në procesin e dizajnimit dhe në përgatitjen për prodhim gjithashtu kërkon disa kualifikime të specializuara.



●● zhvillimi i programeve të trajnimeve profesionale në vend të punës përmes dizajnimit të programeve të përshtatshme të punës praktike në bashkëpunim me prodhuesit ekzistues të mobileve. Këto programe duhen zhvilluar në koordinim me prodhuesit ekzistues të mobi-leve në rajon dhe me institucionet arsimore ekzistuese.

●● zhvillimi i kurseve të specializuara për prodhuesit e mobileve që lidhen me disa te-knologji të avancuara të prodhimit, sistemet e planifikimit të burimeve të ndërmar-rjes (prn) dhe kurse menaxhimi� Këto duhen zhvilluar në partneritet me institucionet ekzistuese arsimore dhe duhen koordinuar me NvM-të ekzistuese në rajon. Përkrahja e pro-grameve testuese do të ndihmonte procesin e kopjimit dhe pranimit më të lehtë të kurseve nga kompanitë vendore.

8.3 Çështjet rreth përmirësimit të marketingut8.3.1 Çështja

Përmirësimi i mekanizmave për mbrojtjen e konsumatorit, mundësimi i konkurrencës së drejtë në tregun vendor dhe mbrojtja e prodhuesve vendorë.

përfundimet Si prodhimi i peletit vendor, ashtu edhe i mobileve, aktualisht dominohet nga importet nga vendet tjera për në tregun vendor. Për shkak të mekanizmave të kufizuar për mbrojtjen e konsumatorit, pro-duktet vendore që shiten në tregun vendor janë shpesh të cilësisë më të ulët dhe shiten me çmime shumë më të ulëta krahasuar me produktet e huaja. Ky proces krijon konkurrencë të padrejtë dhe mjedis binzesor që është i pafavorshëm për zhvillim të qëndrueshëm të prodhimit vendor.


●● zhvillimi i monitorimit të produktit, përmirësimi i prokurimit publik dhe mekanizmat për mbrojtjen e konsumatorit që rregullojnë tregun vendor dhe mbrojnë prodhuesit vendor. Si pjesë e këtij aktiviteti, duhet të konsiderohet fillimi i fushatave sensibilizuese për pro-movimin e prodhimit vendor që do të çojë në rritjen e konsumit të prodhimeve vendore. Përkrahja e themelimit dhe organizimi i logos rajonale që do të përdoret nga prodhuesit ven-dor të mobileve dhe peletit në bashkëpunim me institucionet vendore në rajon.

8.3.2 Çështja

Përmirësimi i praktikave të e-Marketingut

përfundimet Gjatë shtjellimit të dokumentacionit, ekipi nuk ka mundur të gjejë informatat e duhura lidhur me produktet në dispozicion nga sektori i NvM-ve, përveç disa rasteve të veçanta tek NvM-të më të mëdha në Mitrovicën e Jugut. Në Mitrovicën e veriut nuk është identifikuar asnjë kompani që ka uebfaqe funksionale dhe të azhurnuar.



●● përmirësimi i praktikave të e-marketingut të nvM-ve përmes paraqitjes së dizajnit komp-juterik dhe përmirësimit të marketingut të bazuar në ueb për mobilet e prodhuara sipas po-rosisë. Kjo do të përmirësonte kapacitetin e NvM-ve për përdorimin e veglave të e-marketing-ut dhe do të zhvillonte njohuritë për përdorimin e softuerit të specializuar për e-dizajn.

8.3.3 Çështja

rritja e kërkesës vendore për pelet.

përfundimet Peleti ende konsiderohet si burim i ri i energjisë. Ka mungesë të kuptimit nga konsumatorët poten-cial për përparësitë e përdorimit të peletit. organizimi i fushatave që do të ngrinin vetëdijen për përfitimet potenciale që do të promovonin përdorimin e peletit do të kishte efekt të konsiderue-shëm në kërkesën për pelet.


●● organizimi i fushatave sensibilizuese për promovimin e të mirave nga peleti si burim alternativ i energjisë. Kjo do të ndihmojë prodhuesit aktual të peletit dhe do të rrisë kërkesën vendore për këtë produkt. Fushata do të duhej të edukonte konsumatorët vendorë lidhur me përparësitë e peletit krahas burimeve tjera për ngrohje dhe gjithashtu do të duhej të pro-movonte aspektet ekologjike të këtij produkti.

8.3.4 Çështja

Përkrahja për eksport të mobileve në tregjet e synuara të eksportit

përfundimetaktualisht, prodhimi i mobileve ka si cak kryesisht tregun vendor, me disa kompani më të mëdha që janë duke rritur në mënyrë energjike nivelet e tyre të eksportit. Në të gjitha bisedat me të intervis-tuarit, eksportet e mobileve kosovare janë përmendur si një nga kushtet themelore për të siguruar zhvillim të qëndrueshëm të këtij sektori. aktualisht, eksportuesit marrin vendimet e tyre biznesore duke u bazuar në të kuptuarit e pamjaftueshëm të një tregu specifik apo të segmenteve të tregut, në të dhëna të pakonfirmuara për konkurruesit dhe nivelin e çmimit, gjë që u zvogëlon gjasat e zhvil-limit të planit të suksesshëm të eksportit. Gjithashtu, në mungesë të informatave për tregun dhe në mungesë të burimeve për promovim, eksportuesit e kanë të vështirë të identifikojnë dhe të krijojnë kontakte me shumicën e akterëve relevant në treg.


●● Përkrahja në organizimin e studimeve për hyrje në tregjet ndërkombëtare, Missionin e blerësve dhe takimet b2b� Kjo duhet të organizohet për tregjet e përzgjedhura të eksportit në bashkëpunim me eksportuesit ekzistues të mobileve dhe me organizatën e prodhuesve vendor të mobileve.


8.4 Çështjet rreth përmirësimit të prodhimit të nvM-ve8.4.1 Çështja

Përmirësimi i produktivitetit në prodhimtari.

përfundimet Shumica e prodhuesve të mobileve në Kosovë kanë prodhim uniform. Shumica e tyre janë të lidhur me sektorin e ndërtimtarisë që është në rritje, duke prodhuar kryesisht dyer dhe kuzhina. Prodhuesit më të mëdhenj të mobileve janë duke e marrë në konsideratë zgjerimin e prodhimit të tyre me produkte tjera me të cilat do të arrinin përdorim më të mirë të pajisjeve të tyre dhe do të përmirëso-nin mundësinë e kompanisë për të fituar. Procesi i zhvillimit të produkteve tjera duhet të përfshi-jë mobilizimin e të gjithë ekspertëve akademik vendorë, me mundësi përkrahjeje nga konsulentët ndërkombëtarë të cilët do të mund të sjellin përvojën e fillimit të prodhimit të vogël në masë dhe zhvillimin e produkteve të reja. Në të njëjtën kohë, këta konsulentë do të duhej të siguronin lidhje me qendra më të mëdha shpërndarëse ndërkombëtare që kanë nevojë për këto lloje produktesh.


●● Përmirësimi i shfrytëzimit të kapaciteteve prodhuese dhe produktivitetit në prodhimtari� Kjo do të rezultojë në diversifikimin e prodhimit dhe lehtësimin e zhvillimit të produkteve të reja përmes futjes së metodologjive të reja të prodhimit që do të zvogëlojnë mbetjet dhe do të rrisin efikasitetin dhe cilësinë e produktit. Ky proces gjithashtu duhet të promovojë përdorimin e makinerive të reja që mund të rrisë produktivitetin e prodhuesve të mobileve. vëmendje e veçantë duhet kushtuar llogaritjes së produktivitetit nga përdorimi i teknologjisë së re krahas së vjetrës.

8.4.2 Çështja

Përkrahja e prodhimit dhe marketingut të mobileve nga druri masiv në Mitrovicën e veriut

përfundimetNë rastin e Mitrovicës së veriut, ekipi sugjeron përkrahjen e disa iniciativave për prodhimin e “Mo-bileve nga druri i plotë”, prodhim ky që nuk kërkon makineri të shtrenjtë dhe investime të mëdha. Duke marrë në konsideratë kapacitetet e ndryshme të NvM-ve në Mitrovicën e veriut, prodhimi i mobileve nga druri i plotë mund të ofrojë zgjidhje afatshkurtër për zhvillimin e ardhshëm të indus-trisë së mobileve në këtë rajon.


●● Përkrahja në prodhimin e mobileve nga druri i plotë në Mitrovicën e veriut. Ky proces gjithashtu do të ndihmojë prodhuesit nga Mitrovica e veriut që të gjejnë tregjet në pjesët tjera të Kosovës.

8.4.3 Çështja

Përmirësimi i qasjes në lëndë të parë për prodhuesit e peletit.


përfundimet Prodhimi i peletit është gjë relativisht e re edhe në Jug të Mitrovicës edhe në veri. Themeluesit e kompanive kanë marrë përvojë individualisht dhe e kanë aplikuar atë përvojë në kompanitë e veta. Do të ishte fitimprurëse nëse atyre u ofrohet këshillim prej eksperti që t’u mundësojë atyre të përmirësojnë cilësinë e produkteve të tyre. Sipas disa kompanive të specializuara të intervistuara për qëllime të këtij studimi, ka potencial të konsiderueshëm për rritjen e prodhimit të peletit, duke supozuar se ofrohet sasia e duhur e lëndës së parë.


●● pastrimi i mbetjeve pyjore për përmirësimin e qasjes tek lënda e parë për rritje të prodhimit të peletit. Pastrimi i pyjeve është një nga zgjidhjet duke supozuar se organizohet në harmoni me praktikat dhe standardet e pranueshme ndërkombëtarisht dhe me mekanizmat e duhur të kontrollit. aprovimi i legjislacionit dhe mekanizmat e përmirësuar të kontrollit duhen zhvil-luar paralelisht me këtë intervenim.

●● prezantimi i laboratorëve të vegjël teknik që do të jenë në gjendje të kontrollojnë cilësinë e produktit nëpër faza të ndryshme të prodhimit (peleti), do të mund të përmirësonin cilësinë e peletit të prodhuar.

8.5 Çështjet rreth përmirësimit të qasjes në kapital8.5.1 Çështja

Përmirësimi i qasjes në kapital.

përfundimet qasja në kapital është një nga problemet më të mëdha për të gjitha palët e interesit në rajonin e Mi-trovicës dhe është identifikuar si një nga pengesat më të mëdha në arritjen e rritjes së qëndrueshme në prodhimin e mobileve dhe të peletit. Në Mitrovicën e Jugut, produktet ekzistuese financiare që ofrohen nga bankat janë të shtrenjta dhe nuk korrespondojnë me nevojat reale të NvM-ve. Në Mi-trovicën e veriut, aktualisht nuk ka produkte të kredive as për konsumatorët individual e as për kom-panitë. Përkrahja e tillë joadekuate mund të rrezikojë dhe të dëmtojë seriozisht prodhimin ekzistues edhe në veri edhe në Jug të Mitrovicës. zhvillimi i mekanizmave të përshtatshëm financues, në bashkëpunim me institucionet financiare ekzistuese, duhet të jetë një nga prioritetet kryesore e të gjitha strukturave përkrahëse. Përderisa ky është një problem kompleks që nuk mund të adresohet brenda natës, mund të dizajnohen zgjidhje afatshkurta për të ndihmuar NvM-të që të adresojnë pjesërisht këtë pengesë.


●● zhvillimi i mekanizmave për financim në bashkëpunim me institucionet ekzistuese fi-nanciare� intervenimet duhet zhvilluar në bashkëpunim me institucionet ekzistuese financ-iare. Në këtë mënyrë, mekanizmat e zhvilluar do të jenë të aplikueshëm në të ardhmen. Duke supozuar se kjo zgjidhje del të jetë e suksesshme, do të mund të prisnim gjithashtu modele pozitive të kopjuara nga institucionet tjera financiare aktive në treg.


8.5.2 Çështja

Përmirësimi i kapacitetit të NvM-ve në lidhje me aplikimin për grante

përfundimet ekzistojnë disa struktura përkrahëse përmes granteve të zhvilluara për të rritur konkurrueshmërinë e NvM-ve në Kosovë. Gjatë hulumtimit dhe diskutimeve me NvM-të, ishte e qartë që ka keqkuptime të konsiderueshme dhe mungesë të informatave në lidhje me procesin e granteve, që implemen-tohen ose nga organizatat donatore ose nga agjencitë publike. Strukturat ekzistuese mbështetëse (konsulentët individual, oJq-të apo kompanitë konsulente) mbesin të zhvillohen si duhet që të ndihmojnë me sukses në nevojat e këtyre kompanive. edukimi i NvM-ve dhe trajnimi i strukturave mbështetëse do të duhej të ishte një nga prioritetet për përdorim të qëndrueshëm të burimeve në dispozicion.


●● Përmirësimi i njohurive vendore për përgatitjen e dokumentacionit për aplikim për grant� Në bashkëpunim me oJq-të aktive në rajon, duhen përgatitur ngjarjet e përshtatshme tra-jnuese dhe aplikimi në baza pilotimi. vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet ngritjes së kapaciteteve të oJq-ve ekzistuese dhe kompanive konsulente që ofrojnë shërbime për NvM-të vendore.

●● Përmirësimi i procesit të planifikimit strategjik të nvM-ve aktive në prodhimin e mobi-leve� Ky proces duhet të përkrahë përgatitjen e planeve strategjike zhvillimore të kompanive në baza pilotimi.


shtojca 1. Lista e të intervistuarve

emri dhe mbiemri

institucioni/organizata Sektori vendndodhja

1 Kastriot Këpuska Teb bank bankë Prishtinë

2Ganimete rexhepi

vijator Transport Prishtinë

3 armend hoxha Procreditbank bankë Prishtinë

4 benar Kelmendi intereuropa Transport Prishtinë

5 Nuredin limani Mobile limani Prodhimi i mobileve Prishtinë

6Nusrete Doda Gashi

Ministria e bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvillimit rural

institucione Kosovare

Prishtinë

7 Faruk bojaxhi agjencioni Pyjor i Kosovësinstitucione Kosovare

Prishtinë

8 arieta Pozhegu lesna Mobile Prishtinë

9 visar idrizi vi-PrintKompani për dizajn dhe shtypje

Mitrovicë

10 benar Kelmendi intereuropa Transport Prishtinë

11 alban Dedi KanunMarketing dhe reklamim

Prishtinë

12 vlora basha index Kosova institut hulumtues Prishtinë

13 elbasan Maliqi el-Fa Prodhimi i peletit Mitrovicë

14 bedri bajrami Komuna e Mitrovicësinstitucione Kosovare

Mitrovicë

15 bahri Muja Kovacica Përpunim druri Mitrovicë

16 Naim Fazliu binni Mobile vushtrri

17 Nebojsha arsicuniversiteti i Prishtinës, hasan Prishtina – Dega në Mitrovicën e veriut

edukim Mitrovicë

18aleksandar ristovski

universiteti i Prishtinës, hasan Prishtina edukim Mitrovicë

19 Miljojko Petrović Komuna leposaviqinstitucione Kosovare

leposaviq

20vitomir Jachimović

hrast Mobile leposaviq

21aleksandar Djukič

Fakulteti i bujqësisë edukim Mitrovicë

22 Dushko Minič universiteti i Prishtinës, hasan Prishtina edukim Mitrovicë

23 bojan Kostović DeKor in Mobile leposaviq

24Slobodan Milutinović

PP evrokatič Përpunim druri leposaviq


25 Mladen Milicević PTP europa Prodhimi i peletit leposaviq

26 Nemanja Milič Prodhimi i mobileve Mobile Mitrovicë

27 Sasha Milović SzTr Javor Mobile Mitrovicë

28Dori Pavlovska Georgievska

ibcM edukim Mitrovicë

29 vojislav Milijič Serbio, Shoqata Nacionale për biomasë Përpunim druri Majdanpek

30Srđan Marinković

eco PeleT Prodhimi i peletit leskovc

31bratislav Đorđević

bata Đ Mobile leskovc

32 Goran Kocić Drvoprodukt Kocić Mobile leskovc

33 Siniša Simonović beli bor Mobile leskovc

34bratislav Stanojević

MiTa Mobile leskovc

35 bratislav Dodić Dodić d.o.o. Mobile vranjë

36Milica Dimitrijević

hanibal d.o.o & Serbian Mobile cluster Mobile vranjë


shtojca 2. aktivitetet e donatorëve në sektorin e përpunimit të drurit31

31 lista e projekteve dhe donatorëve nuk është gjithpërfshirëse.

Donatorë uSAiD

projekti Programi Kosovar për Ndërmarrje, implementuar nga booz allen hamill-ton

periudha e implementimit 2008 – 2012

buxheti 17.3 milion uSD

rajoni i mbuluar Në mbarë Kosovën

të arriturat kryesore ●● Themelimi i Shoqatës së Sektorit të Përpunimit të Drurit ●● Përkrahja e kompanive përpunuese të drurit në viti dhe leposaviq●● Pjesëmarrja në panaire ndërkombëtare p.sh. Fancy food Shba●● udhëtim studimor në rajon dhe be

Donatorë Qeveria finlandeze

projekti zhvillimi i qëndrueshëm në Dragash

periudha e implementimit 2009-2013

buxheti 2.9 milion eur

rajoni i mbuluar Komuna e Dragashit

objektivat kryesore ofrimi i përkrahjes së vazhdueshme për krijimin e kornizës së qën-drueshme për Komunën e Dragashit, një nga komunat më të varfëra në Kosovë me biodiverzitet të vlefshëm për Kosovën dhe europën Juglindore.

përshkrimi Promovimi i zhvillimit të qëndrueshëm përqëndrohet në: i) ruajtjen e biodiversitetit; ii) rikrijimin dhe zhvillimin e bizneseve lokale bazuar në shfrytëzim të qëndrueshëm të tokës; iii) shërbime të bazuara në praktika të qëndrueshme dhe pro-ambientale të energjisë; dhe iv) ngritje të kapac-iteteve dhe fuqizim të udhëheqësve komunal dhe grave në promovimin e zhvillimit dhe bashkëpunimit me nivelin qendror.


projekti Përkrahje në zbatimin e Strategjisë dhe Politikës së Pyjeve në Kosovë




objektivat kryesore rritje e kontributit të sektorit të pyjeve në ekonomi përmes shfrytëzimit të qëndrueshëm të tyre, duke përfshirë përfitimet ekonomike, sociale dhe mjedisore si dhe kontributin e tyre në zvogëlimin e ndryshimeve klima-tike.

përshkrimi Projekti do të ketë ndikim pozitiv në mjedis përmes përmirësimit të prak-tikave për menaxhim të pyjeve. Do të ketë aktivitete të veçanta për mbro-jtjen e pyjeve nga dëmtimet prej kërpudhave dhe insekteve. Kjo do të rezultojë në pyje më të shëndetshme me ndikim të mirë ndaj ambientit.



projekti Ndihmë Tregtisë




objektivat kryesore qëllimi i përgjithshëm zhvillimor i projektit Ndihmë Tregtisë është nxitja e rritjes ekonomike të qëndrueshme dhe gjithpërfshirëse përmes promov-imit të tregtisë dhe rritjes së konkurrueshmërisë së Kosovës. Duke njohur rëndësinë e tregtisë dhe industrisë në ekonomitë në zhvillim dhe ndikimin e tyre pozitiv në punësim dhe ulje të varfërisë, projekti fokusohet në inter-venime konkrete drejt përmirësimit të performancës ekonomike në afat të gjatë duke forcuar kapacitetet për pjesëmarrje dhe përfitim nga tregtia ndërkombëtare.

Projekti ofron asistencë teknike dhe përkrahë zhvillimin e kapaciteteve të Ministrisë së Tregtisë dhe industrisë në zhvillimin dhe zbatimin e refor-mave tregtare të bazuara në evidencë. Në bashkëpunim me ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe fermerëve në rajonin ekonomik Jugor (reJ) dhe rajonin e Mitrovicës, projekti angazhohet në rritjen e prodhimtarisë, punësimit dhe ndërmarrësisë përmes qasjes gjinore dhe kontributit në përmirësimin e jetesës.

Donatorë uSAiD

projekti eMPoWer


buxheti 10 mil. $


objektivat kryesore ●● Përkrahja e Kompanive Përpunuese të Drurit dhe Sektorit të Për-punimit të Drurit

●● Përkrahja për industrinë e tekstilit ●● Përkrahja për turizmin rural


shtojca 3. referencat

1. vlerësimi bazë i rajonit ekonomik Jug – publikuar nga uNDP-ja, 20142. Konferenca për rolin e Gruas në Pylltari në Kosovë – publikuar nga Ministria e bujqësisë,

Pylltarisë dhe zhvillimit rural, Kosovë, 20133. Standardi i Këshillit për Mbikëqyrjen e Pyjeve për republikën e Kosovës, versioni 2.1, Drafti i

testuar në pyje, Prishtinë, 20104. aktivitetet e Prerjes ilegale të Pyjeve në Kosovë (sipas rKSKb 1244/1999) – publikuar nga

qendra rajonale për Mjedis, Kosovë, 20105. integrimi i Mjedisit në Progresin dhe Prospektet e bujqësisë dhe Pylltarisë në evropën lin-

dore dhe azinë qendrore – publikuar nga banka botërore, 20076. raporti i Gjelbër i Kosovës, 2014 – publikuar nga Ministria e bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvil-

limit rural, Prishtinë, Kosovë, 2014 7. inventari i Pyjeve të Kosovës - publikuar nga Ministria e bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvillimit

rural, Kosovë, 20128. raporti për Kosovën – publikuar nga konsorciumi arcotrass, financuar nga Komisioni evro-

pian, Kosovë, 20069. Strategjia Kombëtare për Sektorin e Produkteve Pyjore Jo-Drusore (PPJD) 2014-2020 – pub-

likuar nga Ministria e bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvillimit rural, Kosovë10. Politikat dhe Dokumenti Strategjik për zhvillimin e Sektorit të Pyjeve, 2010-2020 – publikuar

nga Ministria e bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvillimit rural, Kosovë, 2009 11. industria Primare e Prodhimit dhe Përpunimit të Drurit – publikuar nga Ministria e Tregtisë

dhe industrisë, Kosovë, 200812. Kalendari i produkteve, harta e zinxhirit të vlerave të Sektorit Pyjor në Dragash, Kosovë, ad-

olfo rosati (ekspert i zinxhirit të vlerave të sektorit pyjor), 201313. Strategjia për Ngrohje - publikuar nga Ministria për zhvillim ekonomik, 2011-2018, Kosovë,

200914. Profili i Sektorit të Përpunimit të Drurit – publikuar nga Ministria e Tregtisë dhe industrisë,

Kosovë, 201415. analiza e Mangësisë së Shkathtësive në industrinë e Përpunimit të Drurit – publikuar nga

Ministria e bujqësisë, Pylltarisë dhe zhvillimit rural, Kosovë, 201016. Kalendari i produkteve, harta e zinxhirit të vlerave të Sektorit Pyjor në Dragash, Kosovë, ad-

olfo rosati (ekspert i zinxhirit të vlerave të sektorit pyjor), 201317. Strategjia për zhvillimin e qëndrueshëm të Pylltarisë, vehbi Sotiu, Shtator 2013, Tetovë, Ma-

qedoni.18. Programi për Ndërmarrje Private në Kosovë (KPeP) i uSaiD-it, veronica r. bartolome, Nazmi

Pllana, implementuar nga booz allen hamilton, 200919. raporti i Përpunimit të Drurit - publikuar nga Ministria e Tregtisë dhe industrisë, Kosovë,

200520. http://www.invest-ks.org/en/Wood-/Processing21. http://www.forestlandscaperestoration.org/learning-site-kosovo22. rezultatet e anketës së Fuqisë Punëtore në Kosovë 2013, agjencia e Statistikave të Kosovës,

korrik 2014

analizË e zinxhirit tË vlerave përpunimi i drurit

Documents