ANALISIS SEMANTIK DALAM BAHASA LELUCON

NURUL JANNAH BINTI ROSLAN

Sarjana Muda Sastera dengan Kepujian (Linguistik)

2017

Pusat Khidat Maklumat Akademik UNTVERSITT MALAVSTA SAR AWA

ANALISIS SEMANTIK DALAM BAHASA LELUCON

oleh

NURUL JANNAH BINTI ROSLAN

Projek tahun akhir ini dihantar sebagai memenuhi salah satu keperluan untuk ljazah Sarjana Muda Sastera dengan Kepujian (Linguistik)

Fakulti Pengajian Bahasa dan Pengajian Komunikasi Universiti Malaysia Sarawak

2017

UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

(Gade­

Please tick () Final Year Project Report [Z] Masters [] [J

DECLARATION OF ORIGINAL WORK

This declaration is made on the Wednesday day of 31 May 2017.

Student's Declaration:

I NURUL JANNAH BINTI ROSLAN, 48598, FACULTY OF LANGUAGE STUDIES AND COMMUNICATION STUDIES hereby declare that the work entitled ANALISIS SEMANTIK DALAM BAHASA LELUCON is my original work. I have not copied from any other students' work or from any other sources except where due reference or acknowledgement is made explicitly in the text, nor has any part been written for me' by another person.

31 MAY 2017 NURUL JANNAH BINTI ROSLAN (48598)

Date submitted Name of the student (Matric No.)

Supervisor's Declaration­

I DR. FATIMAH HJ. SUBET hereby certifies that the work entitled ANALISIS SEMANTIK DALAM BAHASA LELUCON was prepared by the above named student, and was submitted to the "FACULTY" as a * partial for the conferment of BACHELOR OF ARTS WITH HONOURS (LINGUISTICS), and the aforementioned work, to the best of my knowledge, is the said student's work.

Received for examination by: DR. FATIMAH HJ. SUBET (Name of the supervisor)

Date: 31 MAY 2017

I declare that Project/Thesis is classified as (Please tick ()):

[] CONFIDENTIAL □RESTRICTED

V]OPEN ACCESS

(Contains confidential information under the Official Secret Act 1972) (Contains restricted information as specified by the organisation where research was done)

Validation of Project/Thesis

I therefore duly affirm with free consent and willingly declare that this said Project/Thesis shall be placed officially in the Centre for Academic Information Services with the abiding interest and rights as follows:

• This Project/Thesis is the sole legal property of Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS). • The Centre for Academic Information Services has the lawful right to make copies for the

purpose of academic and research only and not for other purpose. • The Centre for Academic Information Services has the lawful right to digitalise the

content for the Local Content Database. • The Centre for Academic Information Services has the lawful right to make copies of the

Project/Thesis for academic exchange between Higher Learning Institute. • No dispute or any claim shall arise from the student itself neither third party on this

Project/Thesis once it becomes the sole property of UNIMAS. • Th,is Project/Thesis or any material, data and information related to it shall not be

distributed, published or disclosed to any party by the student except with UNIMAS permission.

Student signature __ L;[b.::.· __,'~-· _

31 MAY 2017 Supervisor signature- a I'

Current Address: NO. 502 KOLONG 2, LORONG 4, SUNGAI TENGAH, JALAN MATANG, 93050 KU CHING, SARAWAK.

Notes: If the Project/Thesis is CONFIDENTIAL or RESTRICTED, please attach together as annexure a letter from the organisation with the period and reasons of confidentiality and restriction.

[The instrument is duly prepared by The Centre for Academic Information Services]

PENGHARGAAN

Saya mernanjatkan kesyukuran ke hadrat Allah S.W.T. kerana dengan izin, lirnpah dan

kurniaan-Nya, rnaka saya telah berjaya menyiapkan kertas projek ini. Pada kesernpatan ini,

saya ingin rnerakamkan ucapan terirna kasih dan penghargaan kepada sernua pihak yang

terlibat secara langsung atau tidak langsung dalarn menjayakan kajian saya.

Terlebih dahulu saya merakamkan jutaan terima kasih kepada ibu bapa tersayang,

Zunika Binti Haji. Kassiron dan Roslan Bin Edi. Terima kasih tidak terhingga atas segala

sokongan, nasihat, doa dan kasih sayang yang diberikan kepada saya dari dahulu sehingga

sekarang. Sesungguhnya, kalian merupakan sumber inspirasi saya.

Saya ingin rnerakarnkan setinggi-tinggi penghargaan kepada Dr. Fatimah Hj. Subet

selaku penyelia kertas projek ini. Beliau telah memberi tunjuk ajar dan komen yang membina

bagi membantu saya dalam rnenghasilkan kertas projek yang baik dan bennutu.

Penghargaan ini juga saya tujukan kepada pihak Radio Televisyen Malaysia (RTM)

iaitu Encik Zaidi Bujang dan Puan Ratna Dewi serta individu tertentu, Encik Zamri Paidin

dalam mernberi rnaklurnat mengenai ucapan Y AB Dato Sri Adenan Satem. Mereka juga

rnemberi kebenaran kepada saya untuk mendapatkan data-data ucapan Y AB Dato Sri Adenan

Satem dalarn melaksanakan kajian saya. Ucapan terima kasih ini juga saya ucapkan kepada

rakan-rakan seperjuangan saya yang banyak membantu saya sepanjang pengajian ini.

Kerjasarna dan bantuan kalian amat berharga kepada saya dalam menyiapkan kertas projek

in1.

iii

ABSTRAK

Kajian ini mengkaji analisis semantik dalam bahasa lelucon dari sudut ucapan. Kajian yang dijalankan adalah untuk mengenal pasti bahasa lelucon dalam program pemimpin bersama rakyat, mengemukakan makna denotatif dalam bahasa lelucon berkenaan, dan mengaualisis maknanya dengan kaedah semantik. Kajian ini menggunakan penyelidikan deskriptif di samping melibatkan kaedah kualitatif, rakaman, dan kaedah kepustakaan bagi mendapatkan maklumat serta data kajian. Prosedur pengumpulan data YAB Dato Sri Adenan Satem diperoleh daripada atas talian, pihak yang berkhidmat dalam Radio Televisyen Malaysia (RTM), dan individu tertentu. Sebanyak 25 data daripada 15 ucapan YAB Dato Sri Adenan Satem ditranskripkan dan dianalisiskan dengan memfokuskan penggunaan bahasa lelucon dalam ucapan Y AB Dato Sri Adenan Satem. Ucapan-ucapan beliau didapati mempunyai makna-makna tertentu yang hendak disampaikan kepada pendengar melalui seloroh beliau. Akhir sekali, penggunaan bahasa lelucon dalam ucapan didapati sangat penting bagi menghiburkan hati audiens di samping menjaga perasaan audiens tersebut.

iv

ABSTRACT

This study is a descriptive and qualitative study that aimed to identify the sense of humour language in political speeches by exploring the denotative and connotative meanings with the framework of semantics. In the study, 25 data on humour language were collected based on 15 speeches of Dato Sri Adenan Salem. These political speeches were gathered from reliable

\ online as well as offline sources and Radio Television Malaysia. Based on the findings of the study, it was found that the humour language was widely applied in these speeches. Apart from that, the findings of the study also showed that humour language comveyed specific meanings which are correlated to its denotative meanings. These findings therefore reflected the association on the use of humour language and its meanings expressed. In short, the results obtained in the study is an addition to the existing facts and findings on humour language for it is a rheotrical skill that kept audience entertained while delivering speeches.

V

Pusat Khidnaat Maklumat Akademik (UNTVERSTTT MAT,AVSTA SAA·

KANDUNGAN

Halaman

PENGHARGAAN iii

ABSTRAK iv

ABSTRACT V

SENARAI RAJAH ix

SENARAI SINGKATAN ix

BABIPENGENALAN

1.1 Pengenalan 1

1.2 Pennasalahan Kajian 6

1.3 Objektif Kajian 8

1.4 Definisi Operasi Istilah 8

1.4.1 Semantik 8

1.4.2 Bahasa Lelucon 12

1.5 Kepentingan Kajian 13

1.6 Skop Kajian 17

1.7 Kesimpulan 17

vi

BAB II SOROTAN KAJIAN

2.1 Pengenalan 19

2.2 Kajian Bahasa Lelucon Di Dalam Negara 19

2.3 Kajian Bahasa Lelucon Di Luar Negara 24

2.4 Kajian Semantik Dalam Akal Budi Masyarakat 31

2.5 Analisis Teks Ucapan 43

2.6 Kesimpulan 45

BAB III METODOLOGI KAJIAN

3.1 Pengenalan 49

3.2 Metodologi Kajian 49

3.3 Reka Bentuk Kajian 50

3.3.1 Kajian Rakaman 52

3.3.2 Kaedah Kualitatif 52

3.3.3 Kaedah Kepustakaan 53

3.4 Prosedur Pengumpulan Data 53

3.5 Prosedur Analisis Data 54

3.6 Kesimpulan 57

BAB IV HASIL DAN PERBINCANGAN KAJIAN

4.1

4.2

Pengenalan

Bahasa Lelucon dalam Program Pemimpin Bersama Rakyat

4.2.1 Ucapan 1

4.2.2 Ucapan 2

59

59

59

61

vii

4.2.3 Ucapan 3 63

4.2.4 Ucapan 4 66

4.2.5 Ucapan 5 67

4.2.6 Ucapan 6 68

4.2.7 Ucapan 7 71

4.2.8 Ucapan 8 74

4.2.9 Ucapan 9 81

4.2.10 Ucapan 10 82

4.2.11 Ucapan 11 83

4.2.12 Ucapan 12 87

4.2.13 Ucapan 13 89

4.2.14 Ucapan 14 89

4.2.15 Ucapan 15 90

BAB V KESIMPULAN

5.1 Pengenalan 92

5.2 Rumusan 92

5.3 lmplikasi Kajian 95

5.4 Cadangan Masa Hadapan 96

5.5 Kesimpulan 98

RUJUKAN

LAMPIRAN

viii

SENARAI RAJAH

Senarai Rajah

Kerangka Konsepsi

Halaman

51

SEN ARAI SINGKA TAN

BCCK

BN

CAIS

DBKU

DUN

GST

UN

MBKS

PBB

PBT

PRNll

RELA

RTM

SCORE

SPRM

SUPP

TYT

TR

Borneo Convetion Centre Kuching

Barisan Nasional

Centre for Acadeic Information Service

Dewan Bandaraya Kuching Utara

Dewan Undangan Negeri

Good and Service Tax

Institut Jantung Negara

Majlis Perbandaran Kuching Selatan

Parti Pesaka Bumiputera Bersatu

Pihak Berkuasa Tempatan

Pilihan Raya yang kesebelas

Jabatan Sukarelawan Malaysia

Rancangan Televisyen Malaysia

Koridor Tenaga Diperbaharui Sarawak

Suruhanjaya Pencegah Rasuah

Sarawak United People's Party

Tuan Yang Terutama

Teori Relevans

ix

UNIMAS

UTC

YAB

Universiti Malaysia Sarawak

Urban Transformation Centre

Yang Amat Berbahagia

X

BABI

PENG EN ALAN

1.1 Pengenalan

Bidang semantik merupakan satu daripada cabang ilmu linguistik. Perkembangan ilmu

semantik mengalami pelbagai tahap dan peringkat. Pada mulanya, bidang semantik muncul

pada tahun 1894 dengan istilahnya iaitu "semantic philosophy" yang diperkenalkan oleh

"American Philological Association" atau dikenali sebagai Organisasi Filologi Amerika"

dalam artikel "Reflected Meanings: A point in Semantics" dalam Palmer (1981) terjemahan

daripada Hassan (1992). Kemudian, semantik falsafah ini terns berkembang dengan "Rajah

Segi Tiga" yang dipelopori oleh Ogden dan Richards (1923) serta Wittgenstein (1922) dalam

Jalaluddin (2007). Selepas melalui tahap semantik falsafah, bidang semantik memasuki

cabang linguistik. Bloomfield (1933) memasukkan kajian makna dalam linguistik manakala

Firth (1957) meneliti kajian makna daripada konsep konteks situasi. Seterusnya, bidang

semantik berkembang dengan semantik kata iaitu dikenali sebagai teori semantik analisis

komponen. Teori semantik kompenan kata dikemukakan oleh Eugene A. Nida pada tahun

1945 dan kemudian diikuti dengan semantik interpretif dan semantik generatif. Semantik

interpretif ini diperkenalkan oleh Katz (1964) dalam Jalaluddin (2007) manakala semantik

generatif pula dipelopori oleh Mc. Cawley (1968) dalam Jalaluddin (2007). Semantik terns

berkembang dengan pesat dengan menonjolkan pembentukan semantik syarat benar atau

"truth condition". Semantik syarat benar ini dipelopori oleh Kempson (1977) dengan

menggunakan kaedah Tarski (1933) dalam Kempson (1977) terjemahan Rahman (1991:28)

dengan memberikan makna.

1

Namun, kesemua tahap tersebut masih mempunyai kekurangan dalam bidang

semantik. Dengan ini, muncul teori baharu iaitu "theory full systems semantics" pada tahun

1985 dan kini masih digunakan. Teori tersebut dikemukakan oleh Sperber dan Wilson (1985)

(Jalaluddin, 2007). Secara tidak langsung, perkembangan bidang semantik terns meluas

melalui semantik kognitif daripada Jalaluddin (2014) dan kemudian semantik inkuisitif yang

dikemukakan oleh Jalaluddin (2014).

Jalaluddin (2011) menyatakan bahawa perkembangan semantik di Malaysia

mengalami "nafas baharu" melalui semantik kognitif dan semantik inkuisitif. Semantik

kognitif dan semantik inkuisitif ini melibatkan pemikiran khususnya masyarakat Melayu.

Semantik yang mengkaji makna diaplikasikan pada karya prosa. Contohnya, menurut

Jalaluddin (2011) pengkaji seperti Jalaluddin (2000), Zakaria (2002), Jalaluddin dan Mat

Awal (2006), dan Rashidin (2006) telah mengkaji semantik dalam prosa dengan

mengaitkannya dengan pemikiran masyarakat Melayu.

Di samping itu, bidang semantik dapat memberikan makna dalam pelbagai bentuk

bahasa yang meliputi pelbagai bahasa seperti bahasa lelucon, bahasa slanga, bahasa

kumpulan-kumpulan tertentu dan dialek-dialek tertentu. Penggunaan bahasa lelucon sudah

lahir semenjak dari zaman dahulu kala lagi. Keadaan ini dapat dibuktikan penggunaan dalam

permainan wayang kulit, majlis merisik dalam pertunangan, dan sebagainya. Bahasa lelucon

sering digunakan dalam kalangan masyarakat tempatan dalam kehidupan harian. Bahasa

lelucon ini terdapat dalam bentuk lisan mahupun dalam bentuk tulisan. Hal ini demikian

melalui penyampaian secara lisan daripada masyarakat dahulu kemudian terbentuknya

penulisan iaitu melalui prosa tradisional, pantun jenaka yang kini terdapat pada teks

kesusasteraan Melayu.

2

Teks-teks prosa tradisional seperti cerita "Pak Pandir" dan "Lebai Malang juga telah

dijadikan proses pengajaran dan pemelajaran dalarn pendidikan kini. Cerita-cerita yang

dipaparkan dalam teks sedemikian mengandungi bahasa lelucon. Dengan itu, bahasa lelucon

yang digunakan mempunyai unsur-unsur tertentu seperti unsur sindiran, tempelak dengan

menekankan bahasa kiasan yang bukan sahaja semata-mata menghiburkan pendengarnya.

Bahasa lelucon juga terdapat pada pantun dalam masyarakat tempatan. Contohnya,

humor dalam pantun Sabah.

Jika hujan berderai-derai

Turun monyet naik lembiding

Tiga hari lama bercerai

Sobok-sobok sebelah dinding"

Mahali (2007:102-103)

Menurut Mahali (2007:102-103) menyatakan bahawa pan tun terse but menekankan

unsur humor dalam sindiran bagi masyarakat Sabah. Pantun humor tersebut menceritakan

pasangan yang baharu bercerai selama tiga hari yang masih ada perasaan minat sesama

pasangan tersebut dengan mengintai dari arah sebelah dinding.

Kajian yang dijalankan oleh pengkaji tentang analisis semantik dalam bahasa lelucon

sangat penting dalarn dunia penyelidikan. Hal ini demikian kerana penggunaan bahasa lelucon

kebiasaannya diaplikasikan dalarn kehidupan seharian masyarakat.

3

Contohnya, penggunaan bahasa lelucon dalam bentuk pantun masyarakat Bidayuh. Misalnya,

"patun patiek iaitu pantun jenaka masyarakat Bidayuh adalah seperti berikut,

Bojuh baur sluar bauh, (Baju barn seluar baru,)

Kan eh pakai rasu yak towoh, (Pakai terns ketawa,)

Sudik eh patuh, sikiek eh paguh, (Adiknya comel, abangnya baik,)

Mun baai di piliek duwoh. (Seperti pinang dibelah dua.)"

Ji'im anak Daek dan Ianabella Raeng (2011) dalam

Su bet, Nadaraj an, Meor Osman & Hassan (2015 :26)

Selain itu, kajian ini mendapati bahawa bahasa lelucon digunakan secara meluas

dalam media khususnya program-program realiti televisyen seperti "Edisi Khas", "Maharaja

Lawak", Mega Maharaja Lawak", "Lawak Seminit", "Lawak Parodi dan Nyanyian", "Joras

and Stars", Komediri", Super Spontan Superstar", dan "Super Spontan All Stars" . Melalui

program-program realiti tersebut, maka terbentuklah kumpulan-kumpulan pelawak seperti

"Sepahtu", "Bocek", "Jambu" dan "Sepah". Tidak ketinggalan juga rancangan dalam radio

yang dianjurkan oleh radio Malaysia iaitu Hot fm" seperti rancangan "Lawak Vaganza" yang

berunsurkan penggunaan bahasa lelucon.

Che Omar (2012) menyatakan bahawa Program Raja Lawak pada televisyen Malaysia

dalam saluran Prima, ASTRO Broadcasting telah disiarkan pada tahun 2007 pada kali

pertama dan diikuti pada Januari hingga Mac 2008 bagi musim kedua seterusnya pada tahun

2011. Unsur lelucon dan humor yang ditonjolkan oleh peserta Program Raja Lawak ini

berkisarkan perilakuan masyarakat tempatan. Misalnya,

4

PPusat Khidmat Maklumat Akademik UNTVERSITT MALAYSIA SAR AWA

"Nabil : Situasi 2. Saleha pergi ke pasar dengan bakul di lengan dan tanpa

memikirkan masa depan, Saleha meneruskan perjalanan. (Tersepak batu) Bodo la

batu ni. Tabiat manusia. Salah sendiri salahkan orang lain. Salah sendiri batu

kena maki. Dengan kaki yang berdarah Saleha meneruskan perjalanan lagi.

Saleha nampak banyak brader-brader duduk atas divider. Saleha lalu lah depan

dia orang kan dah jalan Saleha. Korang tahu lepas saleha sampai depan dia

orang, dia orang boleh buat apa. Ha ni tabiat brader-brader kalau dah ramai

nampak awek macam Saleha ni, kan ni bunyi ni chup chup chup. "

Che Omar (2012:69)

Melalui komedi tersebut, pengaJaran yang perlu diambil oleh masyarakat ialah

masyarakat tidak boleh menyalahkan orang lain atas kesalahan sendiri.

Kajian ini mendapati bidang semantik mengalami pelbagai perubahan dalam

menambah baik bidang tersebut. Bidang semantik terus berkembang melalui semantik

kognitif dan semantik inkuisitif dengan melihat pemikiran masyarakat tempatan. Kemudian,

bahasa lelucon dianalisis dalam semantik dengan melihat makna implisit. Bahasa lelucon

yang sudah ada sejak zaman dahulu kebanyakannya dari sudut pantun jenaka, prosa, teromba,

cerita rakyat dan peribahasa. Namun, penggunaan bahasa lelucon kini mengalami arus

pemodenan yang pesat dalam media sosial seperti yang disiarkan melalui televisyen Malaysia.

5

1.2 Permasalahan Kajian

Che Omar (2012) menyatakan bahawa penyampaian unsur humor dan komedi

berasaskan kritikan, sindiran, nasihat, dan arahan kepada audiens terdapat dalam televisyen

Malaysia yang ditayangkan oleh ASTRO Broadcasting.

Ariawan, Rasna dan Putrayasa (2014) menyatakan bahawa aspek semantik dapat

meningkatkan bahasa humor verbal dalam kartun "Negara ½ Gila" dengan menggunakan

bahasa lelucon dalam memberi konotasi untuk menyindir tingkah laku masyarakat dan

pemerintahan di sesebuah negara yang menjadi rutin kehidupan harian masyarakat semasa

menghadapi masalah.

Hakiki, Wibisono dan Rochiyati S (2013) menyatakan bahawa kartun politik dalam

buku Politik Santun dalam Kartun" karya Muhammad Mice Misrad menggunakan unsur

humor yang berbentuk sindiran, kritikan, aspirasi, maklumat, dan moral yang hendak

disampaikan melalui gambar kartun.

Yunus dan Anwari (2013) pula menyatakan bahawa "mahalabiu" merupakan cerita

humor dalam masyarakat Banjar yang berbentuk lisan dan diterima oleh masyarakatnya.

"Mahalabiu" diujarkan mempunyai makna di sebalik ujarannya. Penggunaan "mahalabiu

dalam masyarakat Banjar masih menekankan teka-teki dan membuat cerita jenaka. Tujuan

"mahalabiu" digunakan adalah untuk gurauan atau bahan berjenaka, menguji kepandaian

seseorang, sebagai alat untuk menyindir seseorang, alat memberitahu keadaan atau pekerjaan,

dan alat untuk mendidik.

Rafiek (2014) menyatakan bahawa "madihin" merupakan cerita lisan masyarakat

Banjar yang menekankan unsur-unsur humor dalam penyampaiannya.

6

Waiau bagaimanapun, terdapat kekurangan penyelidikan dalam analisis semantik ini

yang melihatnya dari segi penggunaan bahasa lelucon dalam memberikan ucapan di Malaysia.

Penyelidikan analisis semantik dalam bahasa lelucon ini sangat penting kerana penggunaan

bahasa lelucon dalam seseorang individu mampu menghiburkan pendengarnya dan dapat ,

diterima oleh orang lain. Hal ini demikian kerana bahasa lelucon didapati mempunyai gaya

bahasa yang berlapis dan menjaga perasaan pendengarnya terutama sekali bagi seseorang

pemimpin negara yang memberi ucapannya kepada rakyatnya. Namun, terdapat kajian

tentang ucapan pemimpin yang dikaji oleh penyelidik lain. Antaranya, teks ucapan Tunku

Abdul Rahman yang menekankan penggunaan simbol Teori Relevans (TR) (Wong, 2014).

Selain daripada itu, analisis ucapan sulung Perdana Menteri Malaysia Keenam, Y AB Dato Sri

Mohamad Najib Tun Abdul Razak pada 3 April 2009 dengan memfokuskan konteks

pengurusan wacana dan kepimpinan beliau dalam analisis wacana (Aman, 2011). Sementara

itu, ucapan Y AB Dato Sri Abdullah Ahmad Badawi sebagai wacana kepimpinan turut dikaji

dalam bidang analisis wacana (Junaidi & Hamzah, 2013). Kesemua teks ucapan yang telah

dikaji itu didapati menggunakan bahasa kiasan dalam ucapan mereka. Dengan itu,

kelompangan kajian dalam bahagian ini adalah dengan tidak memfokuskan penggunaan

bahasa lelucon dalam ucapan pemimpin negara. Maka, semantik dalam bahasa lelucon boleh

dijadikan penelitian kajian. Hal ini demikian kerana bahasa lelucon sudah ada sejak pada

zaman dahulu lagi dan kini menjadi fenomena dalam masyarakat. Bahasa lelucon terdapat

dalam pantun, cerita rakyat, dan prosa tradisional pada zaman dahulu manakala kini dilihat

dalam bentuk program rancangan realiti pada televisyen serta kartun. Keadaan ini

mempamerkan terdapat kekurangan kajian bahasa lelucon yang dilihat dalam aspek ucapan.

7

1.3 Objektif Kajian

Kajian yang dijalankan bertujuan untuk :

1. mengenal pasti bahasa lelucon dalam program pemimpin bersama rakyat,

ii. mengemukakan makna denotatif dalam bahasa lelucon berkenaan dengan

program pemimpin bersama rakyat

111. menganalisis makna bahasa lelucon dalam program pemimpin bersama rakyat

dengan kaedah semantik

1.4 Definisi Operasi lstilah

Kajian ini melihat definisi dari sudut semantik dan bahasa lelucon.

1.4.1 Semantik

Bidang semantik dikenali sebagai cabang ilmu linguistik yang mengkaji tentang

makna perkataan dan ayat dalam sesuatu bahasa. Menurut Sabran dan Syam (1985), istilah

"sema" merupakan perkataan Greek yang merujuk kepada istilah semantik yang membawa

makna "tanda" yang diperkenalkan oleh seorang ahli filologi Perancis bernama Michel Brea!

pada tahun 1883. Abdul Aziz (2009) menyatakan bahawa perkataan semantikos" berasal

daripada perkataan Greek iaitu semantik yang bermaksud memberikan tanda atau sesuatu

yang bermakna. Perkataan "sema" menekankan aspek makna yang diujarkan dalam sesuatu

bahasa.

8

Palmer (1981) mengemukakan semantik sebagai kajian makna yang merupakan

sebahagian daripada bahasa, maka semantik juga sebahagian daripada linguistik. Palmer

(1981) dalam terjemahan Hassan (1992:1) membicarakan bahawa istilah semantik telah

muncul pada abad ketujuh belas. Menurut beliau, istilah "semantics" ada dipakai dalam

ungkapan semantick philosophy" (falsafah semantik) dengan makna "kekudusan"

("divination"). Namun, istilah "semantics" (semantik) tidak pernah digunakan sehingga

istilah tersebut diperkenalkan dalam sebuah kertas kerja yang dikemukakan kepada

"American Philogical Society" (Persatuan Filologi Amerika) pada tahun 1894 yang bertajuk

Reflected meaning: a point of semantics" (Makna yang dibayangkan: dari sudut semantik).

Jalaluddin (1992) mendefinisikan semantik sebagai sesuatu penyelidikan mengenai

makna. Menurut beliau lagi, pengkajian makna pada peringkat semantik hanya terhad kepada

maklumat linguistik sahaja.

Selain itu, Mat Awal (2014) menyatakan bahawa semantik sering didefinisikan

sebagai bidang kajian makna pada peringkat perkataan dan ayat namun terpisah daripada

konteks penggunaannya. Keadaan ini jelaslah menunjukkan bahawa penggunaan bahasa

lelucon menggambark an lambang-lambang tertentu atau tanda.

Semantik ialah kajian tentang makna (Lyons, 1981 ). Menurut salah satu teori yang

diterima, makna ialah idea yang dipindahkan daripada fikiran penutur kepada fikiran

pendengarnya yang menghasilkan satu bahasa atau bahasa yang lain (Lyons, 1981) dalam

terjemahan Salleh dan Toh (1994).

9

Stalnaker (1972:383) dalam Abdul Aziz (2009:255) mengatakan bahawa semantik

bermaksud mengkaji preposisi. Preposisi merupakan kata sendi nama. Contoh preposisi ialah

di" ke", dari", pada". Belia telah menjelaskan maksud semantik dari segi peraturan bagi

menyesuaikan ayat dalam bahasa dengan preposisi yang digunakan. Sebenarnya, peraturan

tersebut tidak mendapat penyesuaian ayat secara terns dengan preposisi. Sebaliknya,

penyesuaian ayat dengan preposisi berkaitan dengan konteks ayat dan cara penggunaan ayat.

Contohnya, "Nurul membeli novel di kedai buku."

Akmajian, Demers, Farmer, dan Harnish (1995) dalam Abdul Aziz (2009:255)

menyatakan semantik sebagai kajian tentang unit linguistik dan prinsip gabungannya. Kajian

bermula pada aras kata atau aras yang lebih tinggi yang terbina daripada frasa dan ayat.

Logiknya, semantik ialah sebagai kajian tentang rujukan linguistik atau denotasi dan syarat

kebenaran. Semantik juga penting dalam tatabahasa kerana tatabahasa digunakan untuk

menghuraikan sesuatu bahasa.

Sperber dan Wilson (1980) dalam Abdul Aziz (2009:255) berpendapat bahawa

semantik dari segi bentuk logiknya ialah makna yang diaplikasikan pada aspek makna ayat,

terutamanya pada peringkat tatabahasa dan nahu bentuk logik. Sperber dan Wilson (1980)

telah memperkenalkan Semantik Sistem Penuh yang berkonsepkan semantik tidak

memberikan makna sebenar dalam sesuatu ujaran kerana konsep semantik ini telah

mengabaikan konteks dan kontekstualiti. Namun, semantik mengutamakan bentuk logik yang

membentuk sebahagian daripada nahu sesuatu bahasa. Contohnya, kata "masjid" yang

membawa maksud sesebuah bangunan untuk orang Islam beribadat. Misalnya, "Ali pergi ke

masjid bagi menunaikan solat Zohor." Selain itu kata ""masjid" di sebaliknya mempunyai

maksud lain iaitu · pasangan yang membina rumahtangga. "Hisyam dan Anis bakal membina

masjid."

10

Kridalaksana (1983) dalam Abdul Aziz (2009:255) menyatakan semantik ialah cabang

ilmu linguistik yang mengkaji bahagian struktur bahasa yang berkaitan dengan makna. Satu

sistem dan pengkajian makna dalam sesuatu bahasa.

Parker. (1994) juga dalam Abdul Aziz (2009:256) menyatakan semantik merupakan

kajian tentang makna dalam bidang pengajian ilmu linguistik. Bidang ini merupakan

sebahagian daripada bidang kajian tatabahasa secara khusus iaitu lebih berkaitan dengan

kajian tentang struktur dalam sesuatu bahasa.

Semantik merupakan satu daripada cabang ilmu linguistik yang memfokuskan kajian

kepada makna yang terkandung dalam sesuatu bahan bahasa pada peringkat kata, frasa, klausa

atau ayat (Hamid, 2007:89). Menurut Hamid (2007) lagi, apabila seseorang itu menghasilkan

sesuatu output bahasa, maka tujuan utama individu tersebut adalah untuk menyampaikan

makna tertentu sama ada secara terus atau tersurat dan secara berkias atau tersirat. Proses

komunikasi dikatakan berjaya sekiranya makna yang disampaikan itu dapat difahani pembaca

atau pendengar seperti yang dikehendaki oleh penutur. Makna yang harus ditafsirkan ialah

makna yang sebenamya terkandung dalam sesuatu rangsangan bahasa (Hamid, 2007).

Terdapat beberapa jenis makna dalam bidang semantik. Salah satu daripadanya ialah

makna denotatif. Makna denotatif ialah maksud sesuatu perkataan yang dapat dirujuk

daripada kamus. Makna denotatif juga dikenali sebagai makna leksikal, makna tersurat,

makna konseptual, makna rujukan, makna literal, dan makna harfiah. Makna konotasi

merujuk kepada makna tambahan dalam sesuatu perkataan (Mat Awal, 2014). Keadaan ini

merujuk kepada makna tersirat dalam sesuatu perkataan yang memiliki kaitan dengan budaya,

konteks penggunaan, pengalaman, emosi, pendidikan, dan berkenaan dengan pandangan

dunia (Mat Awal, 2014).

11

Makna gramatikal pula bermaksud makna yang mempunyai imbuhan dalam sesuatu

perkataan. Misalnya, kata terbitan bagi "per-" menunjukkan seseorang yang melakukan

sesuatu perkara. Makna kiasan merujuk kepada makna yang bersifat konotatif yang

merangkumi aspek simpulan bahasa, peribahasa, bidalan, dan pepatah.

1.4.2 Bahasa Lelucon

Penggunaan bahasa lelucon senng dikaitkan dengan kata-kata jenaka dan

menghiburkan hati kepada pendengar. Menurut Kamus Dewan Edisi Kedua (1984), lelucon

daripada perkataan Jawa yang membawa maksud kelakar atau jenaka, lawak dan lucu-lucuan

yang dilihat daripada cerita dan sebagainya. Bahasa lelucon bukan sahaja sebagai bahan

hiburan semata-mata semasa mengujarkannya malah penggunaan bahasa lelucon ini

mempunyai mesej dan makna tertentu yang hendak disampaikan kepada pendengar. Istilah

"lelucon" ini mempunyai sama maksud dengan perkataan "humor".

Menurut Kamus Dewan Edisi Kedua (1984), perkatan "humor" membawa maksud

kebolehan menangkap, merasai sesuatu yang menggelikan atau menyenangkan hati sekaligus

sesuatu yang menggelikan dalam cerita.

Menurut Muhamed dan Abdul Hamid (2014:3) humor ialah sesuatu yang lucu dan

kelakar serta kebiasaannya dilakukan dengan menggunakan lisan atau perbuatan bagi tujuan

untuk membuat suasana menjadi hidup atau sebagai "ice breaking" dalam komunikasi yang

membeku. Namun, humor juga kadangkala dapat membuatkan seseorang tersinggung, kecil

hati atau sakit hati.

12