ÇANAKKALE İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

Marmara Bölgesi'nin güneybatısında yer alan Çanakkale ili, bulunduğu jeolojik bölge itibariyle çeşitli maden yataklarının oluşumu için uygun bir ortama sahiptir. Gerek maden rezervleri, gerekse maden çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir ilimizdir. Çanakkale ilinin büyük bir kesiminin de içinde bulunduğu Biga Yarımadası, özellikle baz ve değerli metal yatakları açısından zengin bir bölgemizdir. Türkiye’nin bilinen en önemli bakır-kurşun-çinko yatakları bu bölgededir. Genel Müdürlüğümüzün, günümüzde de yoğun bir şekilde bu bölge ve çevresinde maden arama çalışmaları devam etmektedir.

Jeolojik olarak çok renkli ve çeşitliliğe sahip Biga Yarımadası’nda, cevherleşmeler de aynı şekilde çeşitli ve zengindir. Bugünkü bilgilerimize göre Biga Yarımadası’nda 204 adet metalik maden yatağı ve zuhurunun varlığı bilinmektedir. Başta bakır, kurşun, çinko, antimuan ve altıncevherleşmeleri ve bu cevherleşmelere bağlı olarak gümüş potansiyeli mevcuttur. Başlıca bakır-kurşun-çinko cevherleşmeleri Biga, Yenice, Bayramiç, Çan ve Lapseki ilçelerindedir. Yenice-Handere’si, Handeresi, Tozludere Karadur ve Alandere mevkilerinde %1.74-20 Pb, % 0.8-9 Zn ve %0.8-1.35 Cu tenörlü toplam 5.150.000 ton cevher rezervi saptanmıştır. Bu yöreler zaman zaman işletildiğinden kalan rezerv bilinmemektedir. Bölgedeki önemli metalik cevherleşmelerden bir diğeri altın cevherleşmeleridir. Çanakkale-Bayramiç civarında Genel Müdürlüğümüz tarafından son yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda Bayramiç-Kısacık-Alakeçili-Baharlar altın sahası bulunmuştur. Sahada ortalama 0.55 gr/ton Au tenörlü toplam 56.537.693 ton rezerv tespit edilmiş olup, saha MIGEM’e devredilmiştir. İldeki diğer önemli altın-gümüş cevherleşmesi Kirazlı-Kartaldağ ve Madendağ ile Lapseki-Şahinli altın sahalarıdır. Kirazlı-Kartaldağı’nda, 5.2 gr/ton Au ve 4-22 gr/ton Ag tenörlü 50.000 ton mümkün; Kirazlı-Madendağı’nda da 1.25 gr/ton Au tenörlü 8.000.00 ton muhtemel, Lapseki-Şahinli sahasında ise 5.76 gr/ton Au tenörlü toplam 2.778.000 ton rezerv tespit edilmiştir. Biga Yarımadası’ndaki demir, molibden ve manganez yatakları küçük rezervli kütleler halindedir. Yenice-Çamovası’ndaki % 52.17 Fe tenöre ve 202.000 ton rezerve sahip demir cevherinin tamamı geçmişte işletilmiştir. Bunun dışında ildeki diğer demir sahası % 39.62 Fe ve 400.000 ton rezerve sahip Bayramiç-Kuşçayırı demir sahasıdır ki bu yatakta da tenörün düşük olması ve SiO2 içeriğinin de yüksek olması nedeniyle işletme yapılmamaktadır. Biga, Yenice ve Bayramiç ilçelerinde molibden cevherleşmeleri gözlenmektedir ancak bunlar küçük boyutlu zuhurlardır. Yenice ilçesindeki % 0.5-10 CaWO4 tenörlü wolfram cevherleşmesi de küçük bir zuhur olduğundan ekonomik bir önem taşımamaktadır. İldeki en önemli manganez cevherleşmesi ise%19.6 Mn ve % 6.7 Fe2O3 tenör ve 7.047 ton görünür+muhtemel rezervli Çan-Kumarlar sahasıdır.

Çanakkale ili başta kaolen olmak üzere kaolenitik kil, kuvars, çimento hammaddeleri, mermer, barit, bentonit ve tuğla-kiremit hammaddesi gibi endüstriyel hammaddeler bakımından dikkate değer zenginliklere sahiptir. Kaolen yataklarının Çan ve Bayramiç ilçelerinde yoğunlaştığı gözlenmektedir. Ülkemizin en büyük seramik üretim tesisleri Çan ilçesinde bulunmaktadır. Çan ilçesi Yayaköy, Bahadırlı, Halilağa ve Akpınar kaolen yataklarının Al2O3 içerikleri % 15-36 Fe2O3 içerikleri ise % 2-3 arasında değişmekte olup, toplam 1.933.000 ton görünür+muhtemel, 1.602.000 ton mümkün rezerv saptanmıştır. Bayramiç’teki Taşağıl, Amanca, Söğütgediği ve Karaibrahimler mevkiilerindeki kaolen yataklarının toplam rezervi ise 5.705.021 ton olarak belirlenmiştir. Yatakların Al2O3 içerikleri % 6 – 28, Fe2O3 içerikleri ise %1-11 arasında değişmektedir. Ayrıca Yenice-Yarışköy, Çamyağanköy ve Bayramiç-Amancaköpektaşı sahalarında % 5,5-34 Al2O3 ve % 1,8-8 Fe2O3 içerikli 2.070.700 ton görünür+muhtemel seramik kili (kaolinitik kil) rezervi bulunmaktadır. Bölgedeki kaolen ve kaolenitik kil yatakları büyük oranda işletilmektedir. Ezine-Ahlatoba, Çamlıca, Kemerdere sahalarında 22.650 ton muhtemel kuvars rezervi vardır ve bu saha geçmişte işletilmiştir. Bayramiç-İçkurşunlu’da orijinal ve aktifleştirildikten sonra ağartma toprağı olarak kullanılabilecek 1.000.000 ton mümkün Ca-bentonit potansiyeli yer almaktadır. Çan-Etiler civarında seramik değirmenlerinde kullanılan toplam 3.640.832 ton sileks (filint taşı) potansiyeli vardır ve özel sektör tarafından işletilmektedir. Çanakkale-Ezine-Geyikli ve Tavaklı sahalarında gri gri-beyaz renkli 28.181.000 ton mümkün mermer ve Gelibolu sahasında 13-14 milyon ton kalker 3,5 milyon ton çimento kili potansiyeli vardır. Lapseki-Kurudere sahasında % 90 BaCO3 içerikli 91.000 ton barit rezervi bulunmaktadır. İl genelinde düşük tenörlü ve rezervli grafit potansiyelleri bulunmaktadır. Sütlüce ve Yeniköy sahalarında iyi kalite özellikle tuğla imaline uygun tuğla-kiremit hammaddesi vardır.

Genel Müdürlüğümüzün il genelinde kömür ve jeotermal enerji aramalarına yönelik yaptığı çalışmalar sonucunda Yenice ve Çan ilçelerinde linyit oluşumları ortaya çıkarılmış olup, bunlardan Çan-Durali’de 86.880.000 ton ve Yenice-Çırpılar’da ise 39.200.000 ton görünür rezerve sahip linyit sahaları tespit edilmiştir. Çanakkale ili jeotermal enerji bakımından da önemli potansiyele sahiptir. Ağırlıklı olarak Ayvacık, Kestanbol, Biga, Çan, Lapseki, Bayramiç ve Tuzla ilçelerinde olmak üzere çok sayıda sıcak su kaynakları bulunmaktadır. Bunlardan Tuzla jeotermal alanında 50.9-97.2ºC sıcaklık, 7.5 lt/sn debiye sahip kaynakta gerçekleştirilen sondajlar sonucunda 145.5-174ºC sıcaklık ve 200 lt/sn debili akışkan görünür hale getirilmiş ve ülke ekonomisine 38.5 MWt termal güce sahip enerji kazandırılmıştır.

Biga yarımadası maden çeşitliliği ve rezervi yönünden zengin bölgelerimizden biridir. Bu nedenle Genel Müdürlüğümüzün bu bölgede halen devam eden çok sayıda çalışmaları vardır. Bölgenin maden potansiyelinin geliştirilmesi ve bu bölgeden yola çıkarak yeni yatakların ortaya çıkarılabilmesi için Çanakkale ili ve çevresinde maden aramalarına yönelik veri oluşturma çalışmaları devam etmektedir.

ALTIN (Au)Merkez-Madendağ-Akbaba Au SahasıTenör :1.25 gr/ton AuRezerv :8.000.000 ton toplam rezerv.Lapseki-Şahinli Au SahasıTenör :5.76 gr/ton AuRezerv :2.778.000 ton toplam rezerv.Merkez-Kirazlı-Kartaldağ Au SahasıTenör :5.2 gr/ton Au ve 4-22 gr/ton AgRezerv :50.000 ton mümkün rezerv.Bayramiç-Kısacık-Alakeçili-Baharlar Au sahasıTenör :0.55 gr/tonRezerv :56.537.693 ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv

ASBEST (Asb)Dombaycılar Mah (Alakeçi), Biga (Çakırlı, Değirmencik), Kızılviran, Çakırlı YataklarıTenör : -Rezerv :Dombaycılar yatağı geçmiş yıllarda işletilmiştir.

BAKIR-KURŞUN-ÇİNKO (Cu-Pb-Zn)Biga-Maden, Sarkat Dereleri Yatağı Tenör :% 26 Pb ve % 7 Zn, % 0.7 CuRezerv :Yatak daha önce işletilmiştir. Halen 444.450 ton tüvenan cevher mevcuttur.Yenice-Çulfa, Alan Dere, Kurttaşı, Kalkım, Arapuçan Sahaları Tenör :% 1.74 - 20 Pb, % 0.8 - 9 Zn ve % 0.8 - 1.35 CuRezerv :41.300 ton görünür, 1.364.000 görünür+muhtemel, 2.783.897 ton muhtemel,

1.060.100 ton mümkün, 10.000 ton jeolojik rezerv. Yenice civarlarında işletilmekte olan ve daha önce işletilmiş olan birçok yatak vardır.

Bayramiç-Kuştepe SahasıTenör :% 11.72 Zn ve % 0.97 Pb, % 0.49 CuRezerv :Önceki yıllarda işletilen yatakta 15 500 ton tüvenan cevher vardır.Çan, Lapseki-Doğancılar, Değirmendere, Kundakçılar Sahaları Tenör :% 10 Pb ve % 9 Zn, % 1 CuRezerv :100.000 ton görünür+muhtemel rezerv.

BARiT (Ba)Çanakkale ili Lapseki - Kurudere SahasıTenör :% 90 BaCO3

Rezerv :91.000 ton görünür + muhtemel rezerv.

BENTONiT (Ben)Bayramiç (İçkurşunlu) SahalarıTenör :Ağartma toprağıRezerv :1.000.000 ton mümkün

ÇiMENTO HAMMADDELERi (Çmh)Gelibolu Sahası Tenör : -Rezerv :13-14 milyon ton kireçtaşı, 3,5 milyon ton kil.

DEMİR (Fe)Yenice-Çamova Sahası Tenör :% 52.17 FeRezerv :Çamova sahasında 202.000 ton cevherin tamamı işletilmiştir.Bayramiç-Kuşçayırı SahasıTenör :% 39.62 FeRezerv :400.000 ton. Tenörün düşük ve SiO2'nin yüksek olması nedeniyle işletilmemektedir.

GRAFİT (Grf)Çanakkale il dahilinde kalite ve rezerv açısından önemli olmayan grafit zuhurları vardır.Biga-Yuvalar YatağıTenör :% 1.69 CRezerv :400-500 ton

KAOLEN (Kao)Çan-Yayaköy, Bahadırlı, Akpınar Sahaları Tenör :% 15-36 Al2O3, %2-3 Fe2O3

Rezerv :673.192 ton görünür, 585.000 ton görünür+muhtemel, 447.778 ton muhtemel, 1.602.000 ton mümkün. Yataklar işletilmektedir.

Çatlıkara-Taşağıl T. SahasıTenör :% 19 Al2O3

Rezerv :2.050.000 ton görünür+muhtemel rezerv.Çatlıkara-Amanca, KaratepeTenör : % 5.50-17 Al2O3, % 1-8 Fe2O3

Rezerv :1.313.579 görünür + muhtemel rezerv.Bayramiç-Söğütgediği SahasıTenör : % 21-27 Al2O3, % 1.1-11 Fe2O3

Rezerv : 48.182 ton görünür+muhtemel rezerv vardır. Demir içeriği yüksek olmasına rağmen işletilmektedir.

Bayramiç-Karaibrahimler Çam T.Tenör : % 27.65 Al2O3, % 2.2-9.4 Fe2O3

Rezerv : 2.292.660 ton muhtemel rezerv vardır.

KiL (Kil)Yenice-Yarışköy, Çandere Sahası Tenör :% 25-34 Al2O3, % 1.8-8 Fe2O3

Rezerv :463.950 ton görünür+muhtemel rezerv.Çamyağanköy Sahası Tenör : -Rezerv :293.750 ton muhtemel rezerv.Bayramiç-Amancaköpektaşı Sahası Tenör :% 5.5-17 Al2O3

Rezerv :1.313.000 ton görünür+muhtemel rezerv.

KUVARS (Q)Ezine-Ahlatoba, Çamlıca, Gökçeiçi, Kemerdere SahalarıTenör : -Rezerv :Birçoğu geçmiş yıllarda işletilmiş olan yataklarda 22.650 ton muhtemel rezerv vardır.

MANGANEZ (Mn)Çan, Kumarlar Sahası Tenör :%19.6 Mn, % 6 Fe2O3,

Rezerv :7000 ton görünür+muhtemel rezerv.Lapseki-İlyaslı Sahası Tenör :% 30.9 MnRezerv :100.000 ton görünür rezerv.

MANYEZİT (Mag)intepe (Karantina Köyü) zuhuruTenör :% 48.71 MgO Rezerv : -

MERMER (Mr)Ezine (Bergaz, Geyikli, Tavaklı) Sahaları Kalite :Gri ve gri-beyaz renkliRezerv :28.181.000 ton mümkün rezerv.

MOLİBDEN (Mo)Biga (Dikmenköy), Yenice (Sofular, Çakıroba), Bayramiç (Tongurlu) zuhurları Tenör :% 0.015-0.44 MoS2

Rezerv : -

VOLFRAM (W)Yenice (Hamdibey Köy, Adapires, Kireçlik Dere, Çakıroba) zuhurları Tenör :% 0.5-10 CaWO4

Rezerv :-

TUĞLA-KİREMİT (TdKi)Sütlüce ve Yeniköy SahasıKalite :İyi kaliteRezerv : -

URANYUM (U)Ayvacık-Küçükkuyu SahasıTenör : % 0.08 U3O8

Rezerv : 250 ton

LİNYİT

SAHAADI

Rezerv (1000 ton)Analiz

SonuçlarıEş değeri(1000 ton) Kullanım

Yeriİşletme

ŞekliGörünür Muhtemel Mümkün Toplam Kaynak Potansiyel

Genel Toplam

İşletilebilirSu %

Kül %

S %

AID Kcal/kg

PetrolTaş

Kömürü

Çan 85.387 - - 85.387 - - 85.387 73.700 18,21 27,90 4,20 2994 25.565 36.521Teshin Sanayi

Açık

Çan 1.500 - - 1.500 - - 1.500 - 18,21 27,90 4,20 2994 449 642

Teshin Sanayi Kapalı

Çomaklı - - 10.000 10.000 - - 10.000 - 29,78 11,52 3,82 3647 - -

Yenice Örencik

2.825 - - 2.825 - - 2.825 - 26,00 16,00 4,00 3678 1.039 1.484

Çırpılar 39.200 - - 39.200 - - 39.200 - 21,61 52,62 1,09 1278 5.010 7.157 Teshin

Karlıköy - 5.596 - 5.596 - - 5.596 - 28,40 21,38 4,85 2960 1.656 2.366 TeshinAçık

KapalıTOPLAM 128.912 5.596 10.000 144.508 - - 144.508 73.700 33.719 48.170

JEOTERMAL

JEOTERMAL ALANADI

SICAK SU DOĞAL ÇIKIŞ ADI

DOĞAL ÇIKIŞ SONDAJKULLANIM ALANI

KURULU TESiS

DEĞ.BEL.Sıcaklık

(ºC)Debi(lt/sn)

Potansiyel(MWt)

Sıcaklık(ºC)

Debi(lt/sn)

Potansiyel(MWt)

HIDIRLAR-UYUZHıdırlarUyuz

40-84 7,45 58 0,5 0,05Kaplıcada, kaplıca tesisi, sera ve

İlçe ısıtılmasında

- *,**,***

TUZLA Tuzla50,9-97,2

7,5145,5-

174200 38,5 Kaplıca *,**,***

KESTANBOL-AKÇAKEÇİLİ

Kestanbol 64,1 0,5 75 25 4,18

Kaplıcada, kaplıca tesisive sera ısıtılmasında

Kaplıca vesera

ısıtılması

*,**,***

Akçakeçili 33 0,033

ÇAN Çan 47 0,3 42-49 22 0,92 Kaplıca *,**,***AYVACIK Küçükçetmi 39,9-42 6,5 - - - *,**,***

BİGA Kırkgeçit 52-58 3,25 - - - - *,**,***ÇAN-ETİLİ Etili-Tepeköy 33-59 5,5 59,4 2,1 0,9 - *,**

LAPSEKİKocabaşlar 36 0,35 Kaplıcada Kaplıca *,**

Kum 45-67 - **

BAYRAMİÇY. Palamut 35,3 0,3 **

Külcüler 26-35 1,2 **

* MTA, 1996. Türkiye Jeotermal Envanteri** MTA, 2005. Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri*** DPT, 2001. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu, Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu Jeotermal Enerji Çalışma Grubu raporu, Not: Potansiyel değerleri;1- Sondajlarda, kuyuların ilk üretim debilerinin toplamına göre,2- Yüksek sıcaklıklı sahalarda (sıcaklığı 100oC nin üstünde) rezervuar sıcaklığına göre hesaplanmıştır.