تجارت افغانستان آشنایی باحقوق

دوم چاپ

)ALEP(تعلیمات حقوقی افغانستانپروژۀ

پوهنى حقوق ستانفورد

www.afghanistanlegaleducation.comafghanistanlegaleducaiton@gmail.com

پوهنى حقوق ستانفورد

كرون كواردنجل

نيتين ابوت وي ۵۵۹

۸۶۱۰-۵- ورنياستانفورد، كليف

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

ii

)ALEP(افغانستان حقوقىتعلیمات ۀپروژ

: ی باشندسهم گرفته اند، قرار زیر م» تجارت افغانستان آشنایی باحقوق« محصالنی که در تألیف کتاباسامي

اونا او

راج نارایان

ماکس ریتنگ

) سکایی فرا: یا هم( سکات شایی فرا

انی استفنز

و الی شوگرمن

نیکوالس مارتینز ، دانیل لویس، ویل هفن من: ویراستاران

میالدی 2012-2011جریان سال های که در محصالنی

را داشته) ALEP(تعلیمات حقوقی افغانستان ۀعضویت پروژ

:اند

کاتیرین بی لین

ویل هیف من

کلونوسکی ) جک(جیمز

نیکوالس مارتینز

جی مینگا

انگرید پرایس

جولین سیم کوک

میالدی 2011-2010جریان سال های که در محصالنی

را داشته ) ALEP(تعلیمات حقوقی افغانستان ۀعضویت پروژ

: اند

استفانی احمد

رز لیدا ایح لر

وا الیزابت اسپینوز

جن فارینگتون

گابریل لدین

دانیل لویس

نیکوالس رید

میالدی 2010-2009جریان سال های که در محصالنی

را داشته ) ALEP(تعلیمات حقوقی افغانستان ۀعضویت پروژ

: اند

ایوان برکویست

مورگان گالند

استیفنی گوسنل هندلر

مایکل سولمی یر

میالدی 2009-2008که درجریان سال های محصالنی

را داشته ) ALEP(تعلیمات حقوقی افغانستان ۀعضویت پروژ

: اند

اونا او

راج نارایان

ماکس ریتنگ

سکای فر اسکات ا

میالدی 2008-2007جریان سال هایکه در محصالنی

را داشته ) ALEP(تعلیمات حقوقی افغانستان ۀعضویت پروژ

: اند

بنارد الکساندر

جسون برگ

امین جوسلوف ینب

انی استفنز ال لوید

الی شوگرمن

جیوفری سونسون

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

iii

):ALEP(»تعلیمات حقوقی افغانستان«ۀپروژ پوهنتونمشاوران

اریک جنسنپروفیسور

دین الری کرامر

) :ALEP(»تعلیمات حقوقی افغانستان«ۀمافوق دوکتورای پروژهمکاران

)2008(مین جوسلوفیبنجو )2009(حمید محمد خان، )2010(بریتان هلر، )2011(ستریک لینگ اتیلر

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

iv

محتویاتفهرست

iv..........................................................................................................................................اتیمحتوفهرست

x......................................................................................................................................................شگفتاریپ

1............................................................................................................یاقتصادۀتوسعوتجارتحقوق: اولفصل

1...................................................................................................................................................مقدمه- ۱

2...........................................................................................................یاقتصادنظرازافغانستانیاجمالیبررس- ۲

3.....................................................................................................................افغانستاناقتصادازرگزرایتصو: الف

5.............................................................................................................................ریاخیاقتصاداصالحات: ب

6.................................................................................................................................افغانستانیهاتیمارک: ج

8..........................................................................................................افغانستاندریتجارتیهاتیفعالبهاشتغال: د

12.........................................................................................................................[]یاسالمتجارتحقوق- ۳

17................................................................................................................یاقتصادۀتوسعوتجارتحقوق–۴

17.......................................................................................................یتجارتفیضعیحقوقینظامهامیعال. الف

20..............................................................................................................آنیحقوقۀمقرروتجارتتکامل. ب

28.........................................................................................................................................یریگجهینت - ۵

29...................................................................................................................................................نامهلغت

30.............................................................................................................................................مآخدومنابع

31...................................................................................................افغانستاندرتجارتحقوق ۀخچیتار: دومفصل

31.................................................................................................................................................مقدمه- ۱

32...............................................................................................................هیاول حقوقویسوداگرتجارت،- ۲

32..........................................................................................)یالدیم1747- 1600( هایدران ازشیپۀدور. الف

33......................................................................................................)یالدیم1800- 1747( هایدرانۀدور. ب

35.............................................................................................................................افغانستاندولتمیتحک- ۳

35........................................................................................)یالدیم1919- 1880(خانرعبدالرحمانیامۀدور. الف

37.........................................................................................خاناهللارامانیامۀدوروستمیبۀسدنیآغازیهاالس. ب

40......................................................................................................................موجودنظامیگذارتهداب- ۴

40......................................................................................................................................نادرشاه ۀدور. الف

40..................................................................................افغانستانیمالسکتورظهوروبانکافغانستاند،یملبانک. ب

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

v

45...............................................................................................................یالدیم1950و1940یهاسال. ج

49..........................................................................................آنمتعاقبیحقوقاصالحاتو1964یاساسقانون. د

53.......................................................................................................افغانستانیمالسکتوریفرارویهاچالش. هـ

54...................................................................................................افغانستانیتزراعبانکیفراروموجودمشکالت

54...........................................................................................)یمالاعتبارات( دتیکرعیتوزبامرتبطمشکالت. الف

55.....................................................................................قرضهیقراردادهاحسابهیتصفبهمربوطیهایدشوار. ب

55.......................................................................................................................قرضهیآورجمعمشکالت. ج

55..........................................................................................................................رندگانیگقرضمشکالت. د

60............................................................................................یالدیم) 2001- 1973( یاخلدآشوبوانقالب. ز

68..........................................................................................................................................یریگجهینت- ۵

69...................................................................................................................................................نامهلغت

70.............................................................................................................................................ومأخذهامنابع

72.....................................................................................................نیامروزدرافغانستانتجارتحقوق: سومفصل

72..................................................................................................................................................مقدمه- ۱

72.....................................................................................درافغانستانتجارتحقوقمنابعویحقوقییگراکثرت- ۲

76..........................................................................................................افغانستاندرتجارتحقوقیرسمنظام-۳

77.......................................................................................................................................یاساسقانون: الف

77......................................................................................................................................موضوعهنیقوان: ب

82.............................................................................................................................................هیمجرقوه. ج

89..............................................................................................................................................هییقضاقوه. د

91..........................................................................................................نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

92..............................................................................................................................................مقننهقوه: هـ

93......................................................................................................................................بانکافغانستاند. و

AISA(................................................................................................93(افغانستانیگذارهیسرماازتیحماۀادار. ز

96....................................................................................................................................یررسمیغاقتصاد- ۴

96.........................................................................................................................حوالهقیطرازیبانکدار. الف

97.....................................................................................................................یرسمریغیاعتبارمعامالت: ب

98..........................................................................................................................................یریگجهینت- ۵

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

vi

100.........................................................................................................................................مأخذهاومنابع

102................................................................................................................................قراردادها: چهارمفصل

102..............................................................................................................................................مقدمه- ۱

104.............................................................................................................افغانستاندرقراردادهاحقوقمنابع- ۲

104........................................................................................................افغانستانیحقوقنظامبهیاجمالنگاه: الف

105..........................................................................................................................تیصالحمراتبسلسله: ب

106.....................................................................آنکاربردقلمروویاجمالیبررس: یالدیم1995تجارتۀاصولنام:ج

107......................................................................نآکاربردوقیتطبقلمروویاجمالنگاه: یالدیم1977یمدنقانون: د

108...................................................................................................................قراردادهاقانونیدیکلمیمفاه-۳

108.................................................................................................................................ست؟یچقرارداد: الف

110..........................................................................................................رد؟یگیمشکلچگونهقراردادکی: ب

115..............................................................:شوندیمیناشآن»نقص« ایو»قراردادابهام« ازکهیمعمولمشکالت: ج

118................گردد؟منتقلگریدجانببهیاصلمتعهدازتواندیمچطورشوندیمیناشقراردادازکهییهاتیمکلفوحقوق: د

120........................................................................................کرد؟دیباچهشود،یمنقضقراردادکیکهیزمان: هـ

123.......................................................................................................درافغانستانقراردادحقوقیهاتیواقع- ۴

128................................................................................................استخدامقرارداد: وکالتیهامهارتکاربرد- ۵

133......................................................................................................تدارکاتقانونوتحکومیقراردادها- ۶

135........................................................................................................................................یریگجهینت- ۷

136.................................................................................................................................................نامهلغت

138.........................................................................................................................................خذهامأومنابع

139....................................................................................................................یسهامیهاشرکت: پنجمفصل

139..............................................................................................................................................مقدمه- ۱

140..........................................................................................................................هاشرکتوقحقمنابع- ۲

143................................................................................................................................هایندگینماقانون- ۳

143......................................................................................یندگینماقانونویندگینمایهانهیهزبریآمددر: الف

144..............................................................................................................ندهینمافیوظاویندگینماجادیا: ب

144..................................................................................سومیهاطرفبرابردر] یاصلشخص[ مالکتیمسؤول: ج

146..........................................................................................................تجارتیهاگونهوهاشکلینیازبب- ۴

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

vii

147......................................................................................................................................شراکتقانون- ۵

148...........................................................................................................................شراکتیریگشکل: الف

150.................................................................................................................شراکتیهاتیمکلفوحقوق: ب

153..............................................................................................................حساباتهیتصفوشراکتانحالل:ج

155......................................................................................................................................حساباتهیتصف:د

155..............................................................................................تیالمسؤلمحدودویسهامیهاشرکتقانون- ۶

156.............................................................................................................................شرکتکیعناصر: الف

166....................................................................دهد؟کاهشرایندگینمایهانهیهزکهکندیمتالشچطورقانون: ب

179......................................................................................................................یسهامیهاشرکتانحالل: ج

179...........................................................................................................هاشرکتقانونیبررس: یریگجهینت- ۷

180.....................................................................................................یخانگفیوظا: هامهارتیعملکاربرد- ۸

183.................................................................................................................................................نامهلغت

185............................................................................................................................................مآخذومنابع

186...........................................................................................................................یرهنمعامالت: ششمفصل

186...............................................................................................................................................مقدمه- ۱

187.......................................................................افغانستانیبانکدرمعامالتمنقوللاموارهنقانونبهیاجمالنگاه- ۲

188........................................................اندشدههیارایرهنمعامالتارتباطبهکهییهافیتعرو یدیکلاصطالحات- ۳

190..........................................................................................................................یرهنامالتمعاساسات- ۴

191.......................................................................................................یرهنۀمعاملکییهامولفهایوعناصر- ۵

191..................................................................................................................................رهنحقجادیا: الف

193........................................................................................................................................رهنلیتکم: ب

195...................................................................................................................یرهنحقوقنیبتیاولونییتع: ج

197.................................قرضهپرداختدربدهکاریکوتاهصورتدرخساراتجبرانیبراطلبکارحق: درمرهونهتصرف: د

204...................................................................................................یرهنمعامالتانفاذواجرادرمحاکمنقش: هـ

205..................................................................................یرهنمعامالتمؤثرنظامکیتیموجودیدیکلاهداف- ۶

208........................................................................................................................................یریگجهیت- ۷

210.................................................................................................................................................نامهلغت

211..........................................................................................................................................مأخذهاومنابع

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

viii

212..............................................................................................................................اتیمالقانون: هفتمفصل

212..............................................................................................................................................مقدمه- ۱

213..................................................................................................................افغانستاندرداتیبرعااتیمال–۲

214..........................................................................................................................................خچهیتار: الف

214........................................................................:باشندیمهیمالپرداختبهمعروضکهیدرآمدمنابعواشخاص.ب

216....................................................................................................................................هیمالقابلدیعوا. ج

218.................................................................................................................................ریپذکاهشمصارف

220.....................................................................................................................................هانرخواتیمال: د

226..................................................................................................................................هیمالیآورجمع: هـ

232................................................................................................................................یریگجهیونتلیتحل: و

234...................................................................................................................درافغانستانیگمرکعوارض- ۳

234...............................................................................................................هاچالشوگمرکاتۀخچیتار: الف

235............................................................................................................گمرکاتیهاطرزالعملولیتشک: ب

239.........................................................................................................................یگمرکعوارضۀمحاسب: ج

241......................................................................................................قانونازتخلفاتیبرامجازت/ هامهیجر: د

243......................................................................................................................................اعتراضندیفرا: هـ

243................................................................................................................................اتیمالگریدانواع- ۴

243.........................................................................................................یشخصدادیجایۀمال/ ثروتبریۀمال: الف

244...........................................................................................................................رمنقولیغدیبرعوایۀمال: ب

245............................................................................................................................یداخلیبرکاالهایۀمال: ج

246......................................................................................................یخانگۀفیوظ: هامهارتیعملکاردبرد- ۵

248.................................................................................................................................................نامهلغت

250.........................................................................................................................................مأخذهاومنابع

251..............................................................................................آنۀمربوطنیقوانوافغانستانیمالنظام: هشتمفصل

251..............................................................................................................................................مقدمه–۱

252..........................................................................................................................یمالنظامیادیبنمفاهم- ۲

253............................................................................................................................اندازهاپسکارکرد: الف

253.............................................................................................................................ثروتدیتولکارکرد:ب

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

ix

253..................................................................................................................................ینگینقدکارکرد:ج

253.....................................................................................................................................یاعتبارکارکرد: د

254...............................................................................................................................هاپرداختکارکرد:هـ

254....................................................................................................)مخاطره( سکیربرابردرحفاظتکارکرد:و

254.................................................................................................................................سازیسیپالکارکرد: ز

256....................................................................................................................................یبانکدارقانون- ۳

257.....................................................................................................................یبانکدارنظامبهیاجمالینگاه

257.............................................................................................................................................مقدمه: الف

257......................................................................................................................................یمرکزبانک: ب

260.......................................................................................................................................یتجارتبانک: ج

270......................................................................................................................ورشکستوافالسقانون –۴

271.................................................................................یرسمریغیهانظامبرابردریرسمیدهقرضهیهانظام- ۵

274.................................................................................................................................................نامهلغت

276..........................................................................................................................................مأخذهاومنابع

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

x

بسم اهللا الرحمن الرحيم

پیشگفتار

مسئولیت مهمی را افغانستان اکنون مردم . قرار دارد انتقالیحساس ۀمرحلیک حال حاضر در طوریکه برهمگان واضح است، افغانستان در

ست برای ااست، اما فرصتی این چالش، اگرچه اندکی هراس انگیز .دارد شان باشد بردوشبازسازی جامعه و کشور جدیدکه عبارت از

. زنندر خویش رقم را برای کشو ات مثبت و مهمتغییریک سلسله خویش، کشور ۀنسل جوان افغانستان که به عنوان رهبران آیند

دهه های . دنل گردیمتکوری احیاء گردیده و ف ۀافغانستان باید به گون بشریاین فرصت، منابع جهت استفاده بهینه از با این وجود،

آینده نقشو آموزش رهبران های این کشور را ویران و نهادهایی را که در پرورشزیربنا،درافغانستان طوالنی جنگ و منازعات

لکی حقوقی شدید کادرهای مسجه، این کشور با کمبود در نتی. باز نگهداشته است هتوسعشدید از رشد و ۀمرکزی دارند، به گون

گیری زیرا سهم. بیشتراحساس میگردد ،درجریان سالهای انتقالی نسبت به سالهای دیگراین کمبود . ی روبرو می باشدمشاوران حقوقو

. بازسازی جمهوری اسالمی افغانستان امر بسیار ضروری می باشد درمجرب حقوقی فعال کادرهای مسلکی و

( تعلیمات حقوقی افغانستان ۀپروژ"، میالدی 2007سال در خزان "استان فورد"قوق پوهنتونپوهنحی حبرای پاسخگویی به این نیاز،

ALEP(" این تا روی دست گرفتدر راستای کمک به پوهنتون های افغانستان » محصلينراه اندازی شده توسط ابتکار«ه عنوان ب را

از تعلیمات حقوقی افغانستان ۀپروژ هدف . آموزش دهندافغانستان را قدانانهای آینده حقوبتوانند نسل پروژهبا استفاده از این پوهنتون ها

و کتاب های مورد نظر را با الزم را تدوین ، کتاب های درسی حقوقینمودهاین است که روی مسایل حقوقی تحقیق راه اندازی پروژه

. نماید برای پوهنتون آمریکایی درافغانستان تهیهرا لی عاباکیفیت حقوقی تعلیمیاز این طریق، یک نصاب تا. کیفیت عالی چاپ نماید

بازسازی و فرایندست که نسل بعدی رهبران افغانستان را که در آینده باید ا این» تعلیمات حقوقی افغانستان ۀپروژ«مای وسیعتردورن

. و پرورش دهد آموزشتان را رهبری کنند، احیای مجدد افغانس

تطبیق این پروژه را فراهم کرده اند، سپاسگزاری ۀفغانستان مایل است از آن عده افراد و نهادهایی که زمینتعلیمات حقوقی ا ۀتیم پروژ

) استان فورد پوهنتونحاکمیت قانون ۀبرنام مسئول(یک جن سنآقای ارعبارت اند از پوهنتوناین پروژه درسطح مشاوران . نماید

ای را ا و حمایت های سخاوتمندانه کمک هتعلیمات حقوقی افغانستان ۀپروژ. »ن فورداستا پوهنحی حقوق« رئيسمحترم آقای کارمرو

اداره بین المللی مبارزه بامواد مخدر سه ساله کمک بالعوض به شمول .دریافت کرده استازمنابع دولتی و خصوصی مختلف

حمایت که از خود می داند ۀوظیفحقوقی افغانستان پروژۀ تعلیمات ، تیم همچنین). INL(وحاکمیت قانون وزارت خارجه ایاالت متحده

اظهار ) AUAF(افغانستاندرآمریکایی پوهنتونهیأت امنای عضو استان فورد و پوهنتونعمومی مشاوروالته زومآقای دی بورا های

آمریکایی هنتونپومشترک خویش را با هایهمکاری تامسرت داردتعلیمات حقوقی افغانستان ۀپروژ. و سپاسگزاری نماید امتنان

همکاریهای محترم داکترچنینو هم داکتر مایکل اسمیت ، محترماین پوهنتون رئيسحمایت ازو به ویژه دادهافغانستان ادامه در

قابل یاد آوری است که . اظهار سپاس وقدردانی مینماید، علوم انسانی و حقوق این پوهنتون دیپارتمنت علوم سیاسی، رئيسجاللی، بهار

تاکنون ل، که از زمان شروع این پوهنتونست بدون راهنمایی های خالصانه و انگیزه بخش ماللی واصیاب، به هیچ وجه نمی تواناین کت

. تدوین گرددرا تدریس می کند، درس های حقوق تجارت

.2011پالو آلتو، کالیفورنیا، جون -اریک جن سن

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

1

اقتصادی ۀتوسعتجارت و حقوق: فصل اول

دمه مق- ۱

کرد، به عنوان یک عامل مهم در حیات رهژدهم به عنوان یک کشور مستقل ظهو ۀسوداگری از زمانی که افغانستان در سدتجارت و

موقعیت -سیا و اروپا را به هم وصل می کردکه آ-تجارتی ۀچهار راهی مسیرعمد افغانستان در. نستان نقش بازی کرده استمردم افغا

ابریشم به طور مستقیم از افغانستان می گذشت و کاروان هایی که راه افسانوی. استشده تاریخ جهان در لداشت و زمینه ساز تحو

. مسیر می گذشتند ، از اینانتقال می دادندستان به اروپاعرب ۀاجناس مختلفی را از چین، هند و شبه جزیز

رآورده است، تجارت و بازرگانی یکبار دیگر از عناصر کلیدی خشن سر ب اتسه دهه جنگ و منازع میان چون افغانستان به تازگی از

ثبات، صلح و خوشبختی برای افغانستان کمک خواهد کرد، اما در ایجاد ،اقتصادی ۀتوسع. این کشور به حساب می رود ۀبرای آیند

. در این کشور ارتباط دارد قانون حاکمیت با اجرای یدهد، بلکه تا حد زیاد یروی نم] فضای انتزاعی[اقتصادی در هوا ۀتوسع

باعث رونق تجارت گردیده و زمینه های ازطرف دیگر محاکم مستقلحقوقی ازیک طرف ویک چارچوب واضح و مؤثر موجودیت

ی پایدار اقتصادی ضروری م ۀتوسع، به طور خاص برای یقوانین و نهادهای تجارت. خواهدساخترشد اقتصادی را در کشور فراهم

.شوند تجارتی می معامالت و دادوستدهای عث قانونمندشدنباشند؛ زیرا با

هتوسعرا خویش تجارت ند کهدست اندرکاران تجارت را توانمند ساخته و آنها را توانایی می بخش،و نهادهای تجارتی تجارت حقوق

یو سوداگری به آسانای اقتصادی کرده و به بازارهوفصل حل به آسانی ، منازعات بین همدیگر رانموده، با یکدیگر به رقابت داده

و مادیارزش ازتا توانایی می بخشد زمین مالکاناز یک سو به درست و مناسب،موجودیت یک قانون تجارت. دسترسی پیداکنند

لعمل های طرزا این گونه قانون،. دسازمی هموار سرمایهبه تاجران را دسترسی ۀزمین ،خویش بهره مند شوند و از سویی نیز جایداد ذاتی

. می کندمؤثریت بخشیده و زمینه را برای اجرای قراردادها و بدهکاری ها تأمین یک شرکت را راجستر ضروری

روکراسی های یوب موجودیت نیز ضروری می باشند؛ زیرا سالم و مفید حقوقی و قضاییتجارتی، موجودیت نهادهای ندر پهلوی قوانی

ی را کند ساخته تجارت قوانینتطبیق گیر، فرایند فرااداری و فساد اداری گسترده و نه های غیر معقولهزی ناکارا و غیر منطقی و هم چنان

( دارالوکاله هامحاکم، چون قاضی ها، نهادها و افراد مختلفی موجودیت تصادی با پایه های وسیع، نیازمنداق ۀتوسع. وکاهش می دهد

. می باشد... خصوصی و سازمان های غیر دولتی و غیره ، وکیالن دعاوی و سکتور)مشورت رسمیدفتر های

این . قرار می دهدو بررسی تحلیلاقتصادی را از لحاظ نظری و عملی، مورد ۀتوسعتجارت و حقوقاین فصل ارتباط و وابستگی بین

در این را )Macrofinance(اقتصاد کالن ۀو شاخصه های عمد شدهفصل با بررسی اجمالی وضعیت اقتصادی افغانستان آغاز

حقوقاین فصل، هم چنان . مورد تحلیل و بررسی قرار می دهدرا در افغانستان سپس، این فصل محیط تجارتی . توضیح می دهدکشور

اجمالی بررسی می ۀبه گون -حاکم می باشدی در افغانستانتجارتمعامالت بر قلمرو که از سالیان زیادی به این سو -تجارت اسالمی را

، و این بخش نقش د اقتصادی تمرکز داردبین حاکمیت قانون و رشو عملی ارتباطات تجربی ۀبخش دوم این فصل روی مسأل. مایدن

. اقتصادی کشور مورد بررسی و پژوهش قرار می دهد ۀتوسعتجارت و نهادهای تجارتی را در حقوق

حقوق تجارت چیست؟ - تعریف های کلیدی

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

2

تجارت عبارت از مجموعۀ حقوق. تعویض اجناس و خدمات در برابر پول و یا مبادله سایر اجناس و خدماتتجارت عبارت است از

این شاخه ای از حقوق بر قراردادها، . از قواعد حقوقی می باشد که بر روابط تجارتی و بازرگانی در یک کشور حاکم می باشدوسیعی

یداد، معامالت بانکی، مسایل قرضه و ضمانت، مسایل مالیاتی و هم چنان حل ها و انحالل آنها، خرید و فروش جاشکل گیری شرکت

. حقوق تجارت بخش کلیدی ساختار حقوقی یک کشور را تشکیل می دهد. تجارتی، حاکم و ناظر می باشدمنازعات

نکات قابل توجه

ت از اهمیت بیشتری برخوردار اند؟ آیا برای پیشبرد یک تجار شاخه حقوقاین جنبه های تجارت چیست؟ کدام حقوقاهداف

منافع دست ایجاد توازن بین اقتصادی ضروری می باشد؟ بهترین روش ها برای قانونمندکردن تجارت از نظر حقوقی برای رشد

اقتصادی کدام ها اند؟ بازارمختلف و مجریان اندرکاران

بررسی اجمالی افغانستان از نظر اقتصادی - ۲

، به طور ی را که تاجران افغانستان انجام می دهندتجارت ها و معامالت. مسیر رشد و توسعه قرار داردسریع در ۀتان به گونافتصاد افغانس

خارج از ۀبا افراد بیگان کهدست اندرکاران تجارت می طلبد ازتجارت روز افزون رشد. می شوند و مغلق تر روز افزون پیچیده تر

که به طور -و اعتبار خانوادگی تعلقات. بپردازند و معامله عات محلی و گروه های اجتماعی به داد و ستدخانواده های شان، با اجتما

اکنون برای معامالت کالن و ندنگهداشته ا خود را در این کشور تحت کنترولرفتارهای تجارتی از سالیان درازی به این سو سنتی

. دنو نامناسب می باش ناکافیمی گیرند، صورت تری جغرافیای وسیع ۀپچیده ای که در گستر

ی،بنا به دالیل مختلف. باشدنیز می به خودش مختصتجارتی حقوقدارای این کشورکرده است، رشداقتصاد افغانستان همان گونه که

در سال (افغانستاناز زمان تصویب قانون اساسی . آغازین بازسازی خود قرار دارد مراحلهم در حقوقی تجارت افغانستان هنوزنظام

ان با تدوین این یعنی همزم، میالدی 2008سال در آن ۀو برعالو تجارتی وضع شده اندمتعدد و جدید، قوانین به این سو) 2004

حدود مهنوز هم بسیار تطبیق این قوانین ۀسطح و دامن با این حال،. دارند فرایند تسوید قرار درقوانین دیگرزیادی از کتاب نیز، تعداد

های خویش، غالبا بر روش های سنتی و یا اعالم تصمیم گیریاتخاذ و محاکم تجارتی و نهادهای حکومتی در هنگام و می باشند

. اتکاء می کنند سابققوانین

ها حل و گهاجتماعی مختلفی از قبیل شوراها و جر ها و شبکه های در اکثر موارد، افغان ها منازعات تجارتی خویش را از طریق کانال

ا چالش های ب، هنوز هم این کشور های رسمینظام و قابل اعتماد قوانین تجارتی از طریق فصل می کنند؛ زیرا اجرا و انفاذ عادالنه

. روبرو استجدی

. ی باشدم و متحرک ی پویاسکتور خصوص دور ودراز ۀهم چنان دارای پیشین طوالنی سرمایه گذاری وعرف و سنت افغانستان دارای

به امنیت و ثبات وابسته ، کنند یکبار دیگر رشدبتوانند محیط تجارتی ای که در آن فعالیت های تجارتی افغانستان ایجادبدون تردید،

ۀو مقرره ها را به گونقوانین که بتواند و قوی قضایی نیرومندنظام یک به همان اندازه نیز، ایجاد. کشور می باشداین سیاسی در سراسر

سکتور خصوصی نیازمند یک چارچوب حقوقی تقویت و تحکیم. برخوردار می باشدزیادیسازند، از اهمیت مؤثر اجرا و عملی

. باشدمی عادالنه، شفاف و ساده

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

3

، برای را برای افغانستان فراهم سازد مدآکه بتواند چارچوب تجارتی قابل اعتماد و کار و مقرراتی قوانینو تطبیق مؤفقیت آمیز تدوین

روی مختلف آنضمن توضیح ابعاد تجارت را تعریف نموده، حقوق، این فصل. برخوردار می باشد زیادیافغانستان از اهمیت ۀآیند

هم چنان این فصل، سیر تکامل تاریخی تجارت .خاصی مبذول می دارد ۀاقتصادی توج ۀتوسعباتجارت حقوقو پیوندوابستگی ۀمسأل

شته از آن، این گذ. می کند ری و بررسیییافته اند، پیگ تجارتی قانونمندی و مشروعیتآن فعالیت های بنی برمو روش هایی را که

به تفصیل مورد بحث قرار که در فصل های بعدی -تجارت حقوقموضوعات مشخص ۀباررا برای بحث در فصل بنیاد نظری خاصی

. پایه گذاری می کند-خواهند گرفت

اکنون افغانستان . شدید آسیب رسانیده است ۀاقتصاد افغانستان به گونبه چنان خشکسالی و سایر آفت های طبیعی، و هم جنگ هسه ده

محصوالت ناخالص داخلیناشی از ۀعاید سران سطحیکی از فقیرترین کشورهای جهان است؛ چنان که این کشور یکی از پایین ترین

با کمبود نیروی انسانی ) 1: (جنگ ها و منازعات دوامدار، در حال حاضر افغانستان ۀنتیج در. دارا می باشد ی جهانرا در بین کشورها

تعداد ) 2(؛ )شده اند و یا از کشور فرار کرده اند و مجروح جنگ ها زخمیدرجریان ان این کشورتعداد زیادی از مردم( دچار است

اکثر ) 3(؛ )این کشور ۀد تعلیم و تربیه و فرار شهروندان تعلیم یافتبه خاطر کمبو( دارددر این کشور وجود منابع بشری مسلکیاندکی

برق رسانی و غیره ویران و یا غیر قابل ۀ، شبکو زیرساخت های حمل و نقل ، سرک هاسیستم آبیاریاز قبیل کشورزیرساخت های این

و قابل دسترس اراضیاز ، مقدار اندکیو زمین ادجایدبر سر و منازعات به خاطر موجودیت ماین های زمینی )4(استفاده می باشند و

حکومتداری و : ؛ طور مثالنیز تأثیرات منفی به جا گذاشته اند» ماعیاجت ۀسرمای«رویهم چنان، جنگ های مسلحانه . دنشمی بااستفاده

فرصت ها و ظرفیت های داخلی، در اثر جنگ ها و منازعات به طور کل می توان گفت که. حاکمیت قانون را تضعیف کرده است

. به هدر رفته است عمر یک نسل مردم این کشور ۀبه انداز افغانستاناقتصادی ۀتوسع

را از اقتصاد افغانستان تصویرگز: الف

مردم اینیمعیشت نیازهایمبتنی بر اساساسکتور زراعت این کشور . زیادی متکی بر زراعت می باشد به حداقتصاد افغانستان هنوز هم

و سبزی های دیگری از قبیل انار، زردآلو بذرهابرخی . در این کشور بسیار معمول می باشد) عمدتا گندم( بوده و کشت حبوباتکشور

سکتور افغانستان به شمار می روند، و در پهلوی اینها، ۀصادراتی بالقوبیشتری را تولید کرده و از محصوالت فایده و در آمدی و بادام

و جنجال آفرین مورد انتقاد عمده ترین محصول. تولید می کنداز قبیل شیر، گوشت و پشم نیز محصوالت مختلفینستان مالداری افغا

ان اگرچه منابع معدنی افغانست. تولیدات ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد ۀکوکنار می باشد که بخش عمدۀبتاین کشور،

ال سنگ، مواد ساختمانی و می باشد که عبارت اند ازمس، ذغاین کشور دارای منابع معدنی غنی، اما هنوز دست نخورده باقیمانده اند

. بها و غیره گران سنگ های

صنعت ها و کارخانه . شده باقی مانده انداتا هنوز استفاده نآهن و طال وجود دارند که بزرگ هم چنان در این کشور ذخیره گاه های

و -میالدی وجود داشتند 1970سال های آخر اندکی که در تعدادو اند ه ماندیافته باقین هتوسعاین کشوردر هنوز ،بزرگ تولیدی های

اکثر تولیدی . فعالیت می کنند نیمه فعالو ضعیف ۀبسیار به گون هم از کار افتاده اند و یا حاضر یادر حال-بیشتر آنها نیز دولتی بودند

کودکمیاوی و طور مثال ؛دارند درونی محکمی زراعت پیوند و ارتباطسکتور که با ی باشندفعالیت هایی م ۀدر بردارندهای صنعتی

و یا سکتور انرژی افغانستان از ظرفیت بسیار محدودی برخوردار است؛ افغانستان نمی تواند مقدار بزرگی برق را وارد . صنایع دستی

می ظرفیت بسیار محدودی نیز، دارای ولید و توزیع برق داخلیاست که این کشور برای ت اکنون آشکار شده کند و هم چنانصادر

. باشد

در تیتجار ۀمحدود و بسترژیم های موجودیت تا حد زیادی در اثر این مسأله می باشد و یامر بسیار مهم خدماتۀبادلدادوستد وت

به طور ( غیر رسمی گردیده است و تجارتافغانستان، در این کشور رونق بیشتری داشته و زمینه ساز سوداگری ۀکشورهای همسای

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

4

اقتصادی غیر رسمی پیش برده می شود و های سکتور مالی افغانستان تقریبا به طور کامل به شکل فعالیت). خاص معامالت قاچاق

بتواند کشورافغانستان این است که این اقتصادیاز احیای و مقصد هدف. شوندفراهم می به شکل حواله بیشتر هنوز هممالیخدمات

. خدمات مالی در این کشور به وجود بیاورد دریافت ۀدر عرصرا ه ایقابل مالحظ اضافیتقاضای

افغانستان باید ملی اقتصادوجود داشته باشند، بایستو یا می که در افغانستان وجود دارند تولیدی ایو پروسه های تولیداتۀهماز میان

که به شکل و سوداگرانی تاجران. می باشنددارای ارزش ن کشور که بیش از همه برای اینماید کشف و ی را جست وجو عرصه های

مواد ۀت ها در بارو برخی وق ی بازارتقاضا ۀدر باربه همدیگر مشورت های ضروری ۀبا ارای اند توانسته عمل می کنند، متشکل و منظم

شمار اندکی از تاجران ۀدی که تجارب گذشتبا وجو. قرن اخیر ادامه دهند خویش را در جریان ربع و سوداگری تجارتخام و سرمایه،

در راستای افغانستان حکومتو )Enrupunears(کارآفرینان برای ندنمی توابه تنهایی این تجارب امابرای تجارت مفید بوده اند،

خشک صادراتی کالیفورنیا اکنون بخش ۀمیو: طور مثالد؛ نالزم را فراهم ساز» یقین مندی«اطمینان و ،شانۀآیندۀبالقو موفقیت های

اکنون . خشک صادراتی افغانستان بود ۀکه این بازار درگذشته در تصرف میوحالیدر؛ بازار هندوستان را اشغال کرده است ۀعمد

به کارانداخته را و پیشرفته یتکنالوژیک ضرورو راهکارهایوسایل ،مارکیت نامبردهاز بهتر ۀو استفاد کالیفرنیا برای بهره برداری

هم و تهند همخوان ساخته اس اقشار مختلف مردمهای گوناگون ذوقو با داده خود را افزایشتنوع میوه های صادارتی میزان (است

). در نظر گرفته است خود برای میوه های خشکنیز را ویژه روش پروسیس و مراقبتچنان

: مارکیت های این کشور می باشد؛ طور مثال ر تمامیسکتور غیر رسمی ب ۀتار اقتصادی افغانستان غلبساخ ۀیکی از خصیصه های برجست

از مقدار مقدار برق تولیدی توسط آنها د و نخرده تولیدگران سکتور غیر رسمی، بخش بزرگی از تولید و توزیع برق را انجام می ده

زیادی از کارشناسان تخمین زده شمار . و به مراتب بیشتر است، پیشی گرفته تی فراهم می گرددتولیدی برق دول ۀبرقی که توسط شبک

سالیان از و در واقع، این سکتور سط سکتور غیر رسمی صورت می گیرنددرصد فعالیت های اقتصادی افغانستان تو 90الی 80که اند

. و انجام داده استه داشته برای رشد اقتصادی داخلی این کشور، مسؤلیت بزرگی را به عهد تا امروز، متمادی

و متنوعی مختلف ۀسلسلۀرگیرندبه آسانی تعریف و توضیح نمود، اما سکتور غیر رسمی درب رچه سکتور رسمی را می توان تاحدیاگ

ده و راجستر بو کشور مربوطه گردد که درحکومتسکتور رسمی شامل تجارت ها و معامالتی می . گردداز فعالیت های اقتصادی می

را شامل می ویژه ایفعالیت های اقتصادی ، برخیهم چنان این سکتور. به شمول خود حکومت افغانستان رای دولت مالیات می پردازدب

خارج از دنیای رسمی . سازمان های غیردولتی: می باشند؛ طورمثال ما از پرداخت مالیات معافحکومت می باشند، ا ۀکه راجسترشد شود

زیادی از فعالیت های تعداد . عالیت های اقتصادی پیوسته به هم وجود دارند که کم و بیش قانونی می باشندیک سلسله ف نیز، تجارت

» تهاتر«بر اساس روش هم و یا دی نمی شوندبوده و منجر به دادوستد در مارکیت اقتصا» جنسی« به شکل ،اقتصادی در این کشور

. صورت می گیرند

در بدل ازمحصوالت ساالنه را خویش آن دهقان توافق می کند تا سهم در عالیت اقتصادی است که زراعتی روشی از ف سهم برداری

هم . به شمار می رود»جنسی«خود نوعی از فعالیت اقتصادی ۀزراعت، به مالک زمین بدهد، و این به نوب به منظوراستفاده از زمین

متذکره، موارد ۀبرعالو .شوندفراهم می » جنسی«نیز به شکل شابه آن و فعالیت های منجاری مانند یک سلسله خدمات دیگریچنان،

زمانی صورت می »قانونیفرا«و یا معامالت دادوستدها. نوعی دیگری از معامالت وجود دارد که به نام معامالت فراقانونی یاد می شوند

ه عنوان محصول ب گردند،داره های حکومتی راجسترفعالیت اقتصادی قانونی بوده و محصول در صورتی که در ادستاودرهایگیرند که

، دکان های یو شامل معامله های صرافدرسطح محدود صورت گرفته این گونه دادوستدها معموال . قانونی پذیرفته شده می تواند

. کوچک، خرده سوداگران، خرده تولیدی ها، زراعت و بسیاری از فعالیت های ساخت و ساز می گردند

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

5

معامالتی که به منظور بهره برداری نادرست از از ،وجود دارند» غیر قانونی«درافغانستان انبوهی از فعالیت های اقتصادی وه برآن،عال

گرفته تا تولید ) غیر قانونی از چوب چهارتراش ۀقاچاق زمرد از دره پنجشیر و یا استفاد: طور مثال( منابع طبیعی صورت می گیرند

. تلف این کشورتریاک در نقاط مخ

ضعف، ناامنی، قدرت دولتی وی استحکامفرار، چالش های حکومتداری ضعیف باعث تداوم، درافغانستان اقتصاد غیر رسمیوسیع ۀدامن

ین کشور متحرک رسمی ا غیر اقتصاد. می گردد یسکتور تجارترسمی گذاری در فعالیت های حاکمیت قانون و فضای ضعیف سرمایه

عمل نماید؛ اصلی »محرک«اقتصادی افغانستان به عنوانو درازمدت رشد پایدار راستایر دکه می کند هنوزهم تالش ا مبوده است، و ا

به عنوان منبع -آن یغیر قانونی به احتمال قوی بر تأثیر مثبت اقتصادنهادهای نامساعد اجزا و فعالیت های اتتأثیر زمان با مرورزیرا

و اندکی را به وجود میاورد ولی بسیار کم در آمد عایداتی برای دولتفعالیت های غیررسمی. خواهدیافتغلبه ورجحان -معیشیتی

را برای فرصت طلبی و مناسبی ۀمخالف دولت را حمایت نموده و زمیناین گونه فعالیت ها نیروهایوجود دارد که زیاداحتمال

. کنندفراهم آنها استفاده جویی

،خود ۀاین مسأله به نوبو نمی شودمحافظت به خوبی کشور شهروندان» حقوق مالکیت«، غیررسمیی تجارت های فعالیتدر قالب

ی و هم چنان فرصت های امور اقتصادی و اجرای قراردادها کاهش داده و انگیزه های سرمایه گذار ی سازیرسمظرفیت دولت را در

این است ]سرمایه گذاران[دراقتصاد غیر رسمی گرایش اساسی .خواهد کرد فتضعیدر این کشور را سوداگریو منابع بشریتقسیم

می پایین بسیار در آنها احتمال ریسک که به کار اندازندهایی یا بیشتر در سرمایه گذاریرا خود) Savings(یکه پس اندازها

در یک فضای .خارج از کشور انتقال دهنددررا ودی خو یا سرمایه ها) این گونه جایداد ۀمعاملجایداد غیر منقول و در:مثالطور(باشد

خواهند فعالیت های خویش را به مینو ندارندقوی ۀانگیزفعالیت های شان ۀآفرینان برای گسترش دامن کار،تجارت غیر رسمی

محدودهبه ارتباط اقتصادیل اصو ه و رعایتخود آنها را از استفاد ۀبه نوبکمبود انگیزه ، تنوع بخشند، و این ها منظور مدیریت ریسک

باز در امور تجارتی شان آنها را از استفاده و کاربرد تکنولوژی های مدرن همین طور فعالیت شان باز می دارد و » چارچوب « و

. میدارد

اخیراصالحات اقتصادی : ب

ناخالص تولیداتافزایش میزان. می باشدآن کالناقتصادی افغانستان، اصل ثبات اقتصاد احیا و بازسازییکی از سنگ بناهای مهم

رشد چشمگیر سال ۀو این افزایش به ادام بوددرصد % 8.2ۀتخمینی به انداز ۀمیالدی به گون 2010سال درافغانستان )GDP(داخلی

با توجه . نشان می داددرصد را %20.4افغانستان فیصدی افزایش تولیدات ناخالص داخلی میالدی اتفاق افتاد که در آن سال 2009

مصارف امنیتی و فرایند بازسازی که تقاضای تولید اجناس نیازمندیهای کمک های خارجی و هم چنانسرازیر شدن مقدار زیادی از به

اقتصادی این » یمحرک ها«ارف کاالها توسط نهادهای خصوصی هنوز هم یکی از، در آن زمان مص1کرده بودو خدمات را دوچندان

،پس از سپری شدن بیشتر از یک دهه تورم» اصالح پول ۀبرنام«گذشته از این، حکومت افغانستان با طرح . به حساب می رفت کشور

و دولت افغانستان تحت کنترول نگهداشته تاکنون مالی را متورپالیسی پولی حکومت. چیرگی و کاردانی خویش را به اثبات رسانید

. حفظ کرده است ثابت ۀاسعار را تا حدی به گون ۀبادلبدین سو نرخ تمیالدی 2003از سال سببا استفاده از پالیسی منا

1

: ل دسترس استدر این سایت قاب. 2011، نشر 143جنوب، صفحۀ - به -بانک توسعۀ آسیایی، نگاهی به انکشاف توسعۀ آسیا، ارتباطات اقتصادی جنوب-

www.adb.org/documents/books/ado/2011/ado2011/pdf

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

6

تدریج به به افزایش می یابد و روز افزون ۀدولتی به گونعواید . است حال وقوعدر ایدر تهیه و اجرای بودجه نیز اصالحات عمده

. پالیسی های خویش را تطبیق نموده و کمک های جهانی را هماهنگی بخشدندبتوابا استفاده از آنکه دولت خواهد شد ابزاری تبدیل

( سکتور مالیجدید قوانین . داشته استسکتور خصوصی نیز پیشرفت هایی ۀتوسعمالی و حمایت از نوسازی نظام ۀحکومت در عرص

برای بانک که از یک سو شدند تصویبقصد با این هدف و م میالدی 2003در تابستان سال ) قانون بانک مرکزی و قانون بانکداری

.پایه گذاری کندکشوراین بانکداری چارچوب مدرن حقوقی را برای نظامیک از سوی دیگرو فراهم ساختهرا الزم مرکزی استقالل

دی قانون میال 2002سپتامبر ماه در . دریافت کرده است حقوقی جدید، جواز فعالیت درچوکاتچندین بانک از آن زمان تاکنون

) AISA(سرمایه گذاری افغانستانحمایت از ۀادار به تعقیب آن و وضع گردید» گذاری داخلی و خارجی سرمایه« جدیدی به ارتباط

. و تشکیل شدمیالدی تأسیس 2003در ماه اگست

نتایج ملموس و نیرومندی را که شده اندجلب مخابرات دولتی خارجی به سکتورخصوصی ۀسرمایه گذاری های عمدکنون همین ا تا

هم . رقابتی و صرفه جویانه به همراه داشته است ۀدر شمار زیادی از شهرها به گون موبایلخدمات خصوصی تیلفون ۀدر قسمت توسع

عقالنی کردن تعرفه ها و عوارض به شمول ساده سازی و -تجارتچنان افغانستان تعدادی از برنامه های اصالحی را به منظور رشد

. توافقنامه های موجود تجارتی تجدید شده و توافقنامه های جدید نیز با کشورهای همسایه امضاء شده اند. تطبیق کرده است -مرکیگ

جایگاه تاریخی افغانستان به عنوان پل ارتباطی زمینی بین مرکز و جنوب آسیا و هم چنان سایر بازارهای اقتصادی، و احیای بهره برداری

گاندا والووس، قبیل یوکشورهای محصور به خشکه از ۀتجرب. این کشور به حساب می رود اقتصادی ۀرشد بالقو ۀبع عمدیکی از منا

هم چنان حمایت از کای بیشتر روی ترانسپورت هوایی وکی، ایجاد تنوع در مسیرهای ترانزیتی، اتیستجینشان می دهد که بهبود وسایل لو

. آن را در جهت مثبت تغییر دهدجایگاه نقش و یافته و بر وضع نامساعد جغرافیایی افغانستان غلبه دمی توانترانزیتیتوافقنامه های

با کشورهای که ازافغانستان فاصیله زیاد دارندتجارت ۀمارکیت ها، کاهش دادن هزین ۀگذشته از آن، همکاری منطقه ای از طریق توسع

به یک مزیت مثبت و را ت طوالنی تری، آب، می تواند جایگاه جغرافیایی افغانستانو تشریک منابع منطقه ای از قبیل برق و برای مد

. تبدیل کند ی برای آنسودمند

ایجاد یک برایفوری اقدامات اصالحات ساختاری و ۀنیازمند تالش های جدی در عرص ،یتجارت سالمیابی به رشد درازمدت و دست

نقلحمل و را برای فعالسیستمیک ) 1: (کهاست تشویق شدهدولت افغانستان : مثال اب تجارتی خواهد بود؛ طورو جذ قویمحیط

ظوابط قانونی ای را تعریف و تطبیق نماید که بر اساس آن به ) 2(بانکداری رسمی تطبیق نماید؛ نظام بین المللی و ملی پول از طریق

ترانزیتی ومعاهدات میثاق ها) 3(در افغانستان فعالیت نمایند؛ داجازه داده شو مشترک سرمایه گذاریخارجی و بانک های بانک های

نقش دولت را ) 4(؛بیمه های ترانسپورتی فراهم سازد خدمات الزم را دارند، آوریشرکت هایی که توانایی فراهم هبو را امضاء نموده

های مهم تری را برای اتاقبزرگ تر و نقش ) 5(دهد؛ ۀتوسعتجارت و سرمایه گذاری به روش بهتری ۀبه عنوان حامی و تسهیل کنند

برنامه ) 6(تجارت افغانستان قایل شده و نهاد نامبرده را در راستای ارتقای فعالیت های صادراتی مورد حمایت و پشتیبانی قرار دهد؛ و

و تصویبمرکاتمه و گ، بانکداری، بیوانین تجارتق بخشمهارت ها و تخصص در ۀتوسعبه منظور را ارتقای ظرفیت ۀهای عمد

سرمایه گذاری ،دولت افغانستان این مشوره ها را با جان و دل پذیرفته و روی اصالحات عمده در عرصه های مختلف. تطبیق نماید

. کرده است

افغانستان مارکیت های: ج

با این وجود، بحث ها پیرامون . ناقتصادی درازمدت افغانستا ۀتوسعست برای ااقتصادی به رهبری سکتور خصوصی، کلیدی ۀتوسع

مارکیت های افغانستان فعالیت های تجارتی در استوار است که این تصور و گمانفعالیت های سکتور خصوصی در اغلب موارد روی

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

7

شت با توجه به این تصور و پندا. سرمایه گذاری بین افغان ها می باشند تشویق روندآزاد بوده و یگانه چیزی که در این راستا نیاز است،

چگونگی عملیات بازارهای افغانستان به . افغانستان، کامال صحیح و درست نمی باشددر موجود خصیصه های غیررقابتی محیط تجارتی

ناامنی هنوز هم به عنوان یک مانع فرا روی تجارت و فعالیت های . حدی زیادی با مسایل بزرگتر سیاسی و اقتصادی ارتباط دارد

. و ادامه داردمانده به عنوان یکی از نگرانی های جدی تاجران افغانستان باقی م چنانه اقتصادی و

و ی اقتصادیالگوهاوفرایندها شکل گرفت، امااز نو و یکبارگی ناگهانی ۀسقوط رژیم طالبان نظام سیاسی افغانستان به گوناز پس

سلطهنی که بر تجارت افغانستان امروز تاجرا .تـأثیر پذیرفته است جدید کمتر از تحوالت،دست اندرکاران این عرصهو تصور وضعیت

تجارتی ۀهای عمد فعالیتاکثر این کشور،تاجران از اندکی بسیاراقلیت . میالدی بدین سو فعال بوده اند 1970از سال های دارند،

فعالیت های اقتصادی بیرون نگه ۀرا از صحنش خویبه سادگی رقیبان جدید می توانند اینها. دارند ودتحت کنترول خ را این کشور

نفوذ و از طریقو هم چنان ]از اعتبارمالی کافی برخوردار نمی باشند تاجران دیگرکه در حالی [خود ۀسرمای گردشبا تداوم دارند و

چندین شرکت و دارای ها این شرکت: طور مثال( های عمودی خویشوابستگی باالی میزان با استفاده از خویش تأثیرگذاری سیاسی

به دست یکالن، منافع اقتصادی ی غیرعادالنهو سایر روش ها) آنها معامالت خویش را پیش می برندکه با می باشندنهادهای خدماتی

سیار سرمایه ها به دولت افغانستان ب یسرمایه گذاری اضافی و بازده آشفته و نابسامان بازارها،وضعیت موجودیت ۀدرنتیج. می آورند

در اختیار دارند، از درک سرمایه گذاری سرمایه هایی کهکه عالقه ندارندودت کنندگان چندان اکثر ع. خواهد بودمحدود و اندک

می تواند نفع به » گروه غالب« صرف ،از این که در محیط تجارتی کنونی ؛ زیرا آنها را تحمل کنند و مخاطره ای ریسککدام

. انی دارند، بیم و نگردست آورند

رشته ها به صرف ]به سادگی [این روابط. قومی و مشترکات مذهبی استوار می باشدوابستگی از قبیل ارتباطات خانوادگی، پچیده ایو

گردش معمولی چگونگی ۀ، در بارهمدست خود برای تاجران ی نامبرده، بلکه شبکه هابستگی های خانوادگی خالصه نمی شوندووا

هم چنان، نخبگان. فراهم می سازندمعلومات الزم و مؤثر جارتت به و هم چنان ریسک های مربوط مورد نیازر مالیتجارت، اعتبا

این . روابط مالی و شخصی بسیار نیرومندی با صاحبان قدرت نظامی و سیاسی محلی، والیتی و ملی دارندو معامالت، تجارت ۀعرص

اقتصادی، معافیت مالیاتی و اعتبار پولی و هم امنیت به راحتی می توانند از گونه تاجران این. روابط دارای فواید دوجانبه می باشند

و مقام های افرادمقام های حکومتی و یا . بهره و نفع ببرندقراردادهای مفیدی از ) در برخی سکتورها از قبیل ساخت و ساز( چنان

از طریق روابط نظامی، جایگاه اقتصادی می توانند،)شبه نظامیوماندانان ق:طورمثال(قراردارند حکومتۀدایر بیرون از ی که قدرتمند

اعمال نفوذ همه و هم چنان » تطهیر پول«و فرصت های امکانات منابع سرمایه گذاری،مناسب و هم چنان قدرت و نفوذ سیاسی خود از

از » تولید« ۀاولی منابعقدرت اغلب اوقات و البیگران الندال،افزون برآن . برخوردار باشند خود در اداره های دولتی و غیردولتی ۀجانب

.دارند اختیار خویشدر نیز قبیل آب و زمین را

افغانستان فعالیت دولت مقرره های قوانین و حاکمیتقلمرو و خارج ازو می باشند» غیررسمی«تعداد زیادی از مارکیت های افغانستان

اکثر این . شوندتنظیم می » غیردولتی«جدی توسط نورم ها و قوانینشدید و ۀگونمارکیت ها به این گونه اما باوجود آن،. می کنند

در تقسیم مسؤلیت ها و وظایف بین زنان جنسیت ۀمسأل: نهادینه شده اند؛ طور مثالنورم ها و نهادهای اجتماعی مقرره های غیررسمی در

غالب دارند، اما در برجسته و زنان در تولید قالین نقش ،در این صنعت. می کند را بازی ایو مردان، در صنعت قالین نقش بسیار عمده

چندان حضور زنان -اصلی نقش بازی می کنندمجریان ومردان به عنوان دست اندرکاران در آن که -تولید ۀسایر سطوح زنجیر

سکتور خصوصی، نقش حکومت در تنظیم مارکیت با تصویب قوانین جدید و هماهنگی بیشتر بین وزارت خانه ها و. نمی باشد ملموس

گمرکی و سایر مسایل مقرراتی، ۀمالیات، تعرف بسیار اندک به ارتباطکمبود معلومات و آگاهی . یابد روز افزون افزایش می ۀها به گون

ندارند، و ملموس ی جدچندان و در کابل حضور داشتهتاجران و شرکت هایی که منابع کمتری در اختیار متثبثین کوچک، برای

. چالش برانگیز می باشد

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

8

در افغانستان یتجارتاشتغال به فعالیت های : د

که می باشد و مستقیمساده ارتی در افغانستان نسبتا رسمی حقوقی برای راجسترکردن یک فعالیت تج و پیش شرط های پیش نیازها

یه سرماحمایت از ۀادار«سرمایه گذاری وعملیاتی از ۀاولی هاینامه ، دریافت جوازیتجارت ۀراجستر کردن در محکم عبارت اند از

دریافت )هوتل ها، رستورانت ها، بیمه و شرکت های صادراتی وارداتی: طور مثال( و در برخی سکتورها )AISA(» افغانستانگذاری

. جوازهای سکتوری ویژه و الزمی

فعالموفق و ۀبه گون گذاری اولیه، افغانستان نسبتا ازهای سرمایه رت و دریافت جوتجاثبت و راجستر ۀنهادینه شدنظام در قسمت ایجاد

در د بررسی قرارگرفته است، این کشورکه توسط بانک جهانی مور» تجارتآغاز «کتابشاخص های عمل کرده است و به اساس

افغانستان را در مقایسه با و اقدامات کردجدول زیرین عمل. قرار دارد) 22(کشور سروی شده در مقام بیست و دوم 181میان

. دهدی توضیح می وکشورهای منطقه به طور مقایس

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

9

افغانستان معلومات مربوط بهمیالدی، 2009در سال یتجارت اشتغال به فعالیتهایبانک جهانی، : منبع

؛ زیرا فرایند فعال به نظر می رسدانستان در سروی نامبرده تا حدی فریبنده افغ وضعیت انگیز ازبر درجه بندی تحسین ۀبا این حال، ارای

در عوض، یک . پایان نمی یابد دریافت جواز سرمایه گذاری اولیه سازی یک شرکت در افغانستان صرف با ثبت و راجستر شدن و

منظوری های و باید برخی جوازها شرکت در این کشور، پس از راجسترشدن رسمی، برای پیشبرد فعالیت های اقتصادی مشخصی

و این گونه منظوری ها می تواند برای اشخاص عالقه منددریافت. گوناگون دریافت نماید از وزارتخانه های رااضافی دیگری ضروری

:زیر را به منظور فهم این مسأله در نظر بگیرید پاره نوشته و یادداشت. نه بردار و وقت گیر باشندهزی متقاضی،

امروزافغانستاندرجوازافتیدرندیفراوشرکتراجسترکردن: بصرهت

امارود؛یمشماربهافغانستاندرتجارتکیشروعیۀاولیهاگامازصرف،یگذارهیسرماجوازافتیدروشرکتکردنراجستر

تیفعالدرازودورفهرستیبراکه-ییاهیمنظورافتیدریبرایشتریبوقتاختصاصازرادهندهدرخواسته،یاولگامنیالیتکم

مه،یب،یتیامنگارد،یباربرونقلوحملشاملمشخصیهاتیفعالنیا. سازدینمازینیب-باشندیمیاجباریاقتصادمشخصیها

چاپ،ونشرلم،یفدیتول،یوانیحدرمانگاه،جهانگردانازییریپذسفر،خدماتتدارکیندگینما،یخصوصپوهنتونمه،یبیندگینما

اعمارن،یزمتیمالکانتقال،یوانیحیۀادوواردکردنه،یادوواردکردنبرق،اتصالساز،وساخترستورانت،وهوتل،یدواساز

. گرددیمیاقتصادزراعتویجهانگرد،یبازساز،یصحمراقبتمعدن،استخراجساختمان،

یجرهایپروسکهاندکردهنشانخاطراست،گرفتهصورتمصاحبهشانیاابموضوعنیاۀباردرکهیکنندگانمصاحبهازکیهر

یکی. باشندیمنهیپرهزیلیخهمیگاهایو ریناپذینیبشیپرعادالنه،یغ،یطوالناریبسجوازهاوهانامهاجازهنیاافتیدربهمربوط

ساعتچندانیجردر»افغانستانیگذارهیسرماازتیحماۀرادا«ازراخودیگذارهیسرماجوازاوکهاستگفتهکنندگانمصاحبهاز

« وباشدیمبانیگرودستسالکیازشیبیمدتیبرا،یسکتورجوازافتیدریبراهاوزارتازیکیباامااست،کردهافتیدر

اریبس راشیخویگذارهیاسرمجوازیوکهاستگفتهزینکنندگانمصاحبهازگریدیکی» .استنشدهحلتاهنوزهممسألهنیا

نیبدزینرادالر5000مقدار واستبانیگرودستیسکتوریهاادارهباکهشودیمماهچهارمدتامااست،کردهافتیدرعیسر

. »کنندخفهمرایصداکهخواهندیمآنهاحال« کهکرددیتأکشانیا. استکردهمصرفمنظور

بندی جهانی رده - آغاز یک تجارت

عراق تاجكستان ھندوستان ایران پاكستان قزاقستان افغانستان نیوزلند

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

10

گونهنیااکثرایوادیزشماراماشوند،یمصادریاجتماعتیمصؤنویصحمقاصدیبراواضحطوربهیسکتوریجوازهاازیبرخ

هایمنظورنیایاعطایبرا. ندارندآشکار»عاممقصد« کدامباشند،یمدرافغانستانتجارتشروعیازهاینشیپجملهازکهجوازها

راشانخودبهمنحصریراهکارهاونیقوانهاادارهریساووزارتخانههر؛نداردوجودشدهدیتوحوطرزالعملاستانداردشکلکدام

درزینمربوطهاداراتریساوهاوزارتخانهگر،یدیسوازو. شوندینمنشریرسمۀگونبهوبودهمبهموگنگ آنهااغلبکهدارند

شرکتکیثبتوراجستریبراهایمنظورنیاازیبرخ. ندارندیرسموارتباطکنندینمگووگفتگریهمدباشهیهمارتباطنیا

کیکهیعنیباشند؛یمیضرورشرطشیپکیعنوانبهافغانستانیگزارهیسرماازتیحماۀادراایو عیوصناتجارتوزارتدر

. برداردراشیخویالتیتشکیادعویمعمولیهاگامحتاتواندینم-باشدنکردهافتیدرراهایمنظورنیاکهیزمانتا-نوپاتجارت

).یالدیم2007( عملکردیبراافغانستانیاجندا،)usaid(متحدهاالتیایالمللنیبۀتوسعۀادار: منبع

می تواند بسیار پرهزینه ، فرایند کاملی که برای شروع تجارت در افغانستان ضرورت می باشد،دارد باال بیان میۀنوشتآن گونه که پاره

می تواند این فرایند ۀمی تواند به آسانی تکمیل گردد، اما سایر مرحله های باقیماند اولیه ۀراجستر و دریافت جوازنام اگرچه عمل.باشد

در اضافی و منظوری هایی که در حال حاضر برای پیشبرد یک تجارت جوازنامه هایاز یزیاد تعداد. دوقت بسیاری را در برگیرن

. جمله نگرانی های عمده به شمار می روندازگونه جوازها، این صدورحکومت درناکارایی های ند وهم چنانضروری می باشافغانستان

،دنفراهم می ساز اداری را برای فساد یرصت های مساعدو ف پچیدگی های شروع یک تجارت را افزایش می بخشد ،های اضافیگام

. یری می گرددمهم اقتصادی جلوگ یک فعالیتشروع از ،و بدین ترتیب

ند که کاغذبازی و تشریفات اداری خویش را در جریان فرایند دریافت ادوم این است که اغلب اوقات سرمایه گذاران مجبور مشکل

برای یک سرمایه گذار دشوار . ضروری بسیار اندکی در اختیار دارنداین پروسه معلومات ۀدنبال کنند، اما آنها در بار شانخود جوازنامه

برای سرمایه گذاران دشوار خواهد بود که ،معلومات کمبود توجه بهو با شوند ید تکمیل بابفهمند کدام گام های قانونی هد بود که خوا

از مراحل قانونی »عدم تمکین« خود آنها را به خاطر ۀبه نوب این بی خبری و نارسایی، . های حقوقی خویش را تکمیل کنند مکلفیت

ومتحمل شدن جریمه های نقدی به ناز قانو و عدم تابعیت سرپیچیناشی از ریسک . نقدی پرهزینه قرار می دهددر معرض جریمه های

عدم شفافیت در فرایند هم چنان، .کاهش می دهد در افغانستان سرمایه گذاریبه نسبتعالقه مندی سرمایه گذاران را خود تمایل و ۀنوب

انند بدون مقام های حکومت می تودر چین شرایطی، : را برای فساد اداری فراهم می سازد یسبصدور و دریافت جوازنامه، زمینه های منا

؛ زیرا خود سرمایه توانند برای آنها چالش برانگیز باشند نمی» تاجران«آنها به خوبی می فهمند که ترس و هراس عمل کنند، چون

ۀمربوط ۀفرایند صدور جوازنام ۀاز اداره های دولتی در بار ر اندکیبسیا یشمار. عمل های درست آگاهی کافی ندارندگذاران از طرزال

. خویش معلومات فراهم می کنند، اما این کار باید به سطح گسترده تری عملی گردد

خویش شروع ۀیب و منظوری را از مقام های ارشد و بلندرتبزیادی از اداره های حکومت فرایند تصوتعداد مشکل سوم این است که

عامل دیگری . می گردد اعطای جوازنامه ها خود باعث تأخیر در فرایند ۀمسأله به نوب و این ،نه از کارگزاران رتبه پایین خود کنندمی

دیگر ۀجداگانه از یک ادار ۀکه این مسأله را بدتر می سازد، این است که منظوری یک جوازنامه شاید مشروط به دریافت جوازنام

. عناست که تأخیر در یک اداره باعث توقف کل فرایند می گرددبدین م و حکومتی باشد

برای را دیگری شاخصمعیار و باید ، )بانک جهانی( »یک تجارتآغاز «سروی شاخص های ، به جای با توجه به نگرانی های متذکره

سهولت پیشبرد «زیر عنوان کتاب دیگر بانک جهانیشاخص های ارت در افغانستان در نظر گرفت و در آن صورت، شاید شروع تج

188در این سروی افغانستان در بین . برخوردار باشد مناسب تر بوده و از اعتبار بیشتری) Ease of doing business(»تجارت

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

11

موانع فراراه شروع یک تجارت که در باال در . را به خود اختصاص داده است) 162(کشور سروی شده مقام یک صد و شصت و دوم

. تجارتی افغانستان می باشند های در محیط تجارتعالیم مشکالت وسیع ۀاز جملبحث صورت گرفت، آنها ۀبار

افغانستانبهمربوطمعلومات،یالدیم2009سالدریتجارتیتهایفعالبهاشتغال،یجهانبانک: منبع

دسترسی به سرمایه در افغانستان

این خشت هایی که توسط . خشت را مدیریت و سرپرستی می کند داش یک او.دشهر کابل زندگی می کن ۀنجیب اهللا در حوم

ساخت و ساز در اطراف کابل، بسیار انبوه تولید می شوند، دارای کیفیت پایین بوده و قیمت فروش آن نیز باوجود کارهای کارخانه

بهبود کیفیت تولید خشت ها مفید می توانند دردی که تجهیزات جدیباالیخواهد با این حال، مالک این کارخانه نمی. پایین می باشد

مواد ساخت کیفیتتعیین نجیب اهللا به تصمیم مالک کارخانه قناعت ندارد و تصمیم می گیرد که برای . واقع شوند، سرمایه گذاری کند

شخصی خودش ۀید کارخانبا کهجوگری، وی را به این نتیجه می رساند و جست وتحقیق . و ساز، در بازارهای کابل به تجسس بپردازد

) خشت های باکیفیت( تقاضا برای این گونه خشت ها. ازنگاه کیفی خشت های بهتری تولیدکند را با تجهیزات بهتری بازکند تا بتواند

. رساندببیشتری به فروش ۀبسیار زیاد می باشد و او می تواند این گونه خشت ها را در بدل فاید

ضرورت شخصی اش ۀیجاد کارخانبرای کارگران خود معاش کافی نمی پردازد و نجیب اهللا پولی را که برای ابدبختانه، تاجر خشت

عملی ۀجنبخود ۀبه مفکورنجیب اهللا چطور می تواند حال،. ، در اختیار ندارد و نمی تواند تجهیزات مورد نظرش را تهیه نمایداست

که ویش پول تقاضا نماید؛ زیرا آن عده کسانیخ ۀاز دوستان و اعضای خانواد اندوی می توو تجارت خودش را آغاز کند؟ بپوشاند

د، در آن صورت نمی نفقیر باشوی ۀخانواداعضای اگر . وی را می شناسند، می فهمند که نجیب اهللا شخص الیق و قابل اعتماد است

در راآن ۀطور می تواند بانک را اطمینان دهد که قرضچ ، امااز یک بانک قرضه بخواهد بایداو . تواند پولی برای وی قرض بدهند

دیگری پرداخت خواهد کرد؟ و یا شاید نجیب اهللا بتواند یک تاجر ثروتمند را برای شراکت بیابد و یا کدام سرمایه گذار وقت موعود

. ید، پیداکندتولیدات تمویل نما ۀافت سهم معینی از فایدرا در بدل دری نجیب اهللا را که مایل باشد تجارت

رده بندی جهانی: سهولت شروع یک تجارت

راق ایران ھندوستان پاكستان قزاقستان سنگاپورافغانستان تاجكستان ع

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

12

رای راه اندازی کارخانه الزم است پیدا نماید، اما در خوب این مسأله چندان مهم نیست که نجیب اهللا چطور می تواند پولی را که ب

خود بیش از حد مورد نیاز شرکت ۀبا ریسک تجارتی دچار خواهد شد و در آن صورت، برای وی دشوار خواهد بود که سرمای هرحال

بانک و یا کدام سرمایه گذار خصوصی این نگرانی را خواهد داشت که تجارت نجیب اهللا شاید چندان سودمند نباشد و . ندرا تأمین ک

یا شاید خشت های تولیدی نجیب اهللا خوب فروش پیدا کند، اما وی در . مصرف نماید نامعقولۀاو احتمال دارد که پول شان را به گون

هللا از که نجیب ا احتمال دارد پس از آن اری ها از مشتریان خویش با مشکل دچار گردد، و یا همجمع آوری پرداخت ها و یا بدهک

می تواند ادعا کند که خودش باید از سود حاصله سهم بزرگتری را کافی به دست آورد، فایده و منفعتدرک فروش خشت ها

تهیه و تأمین،نه پیش فرض ها و سایر نگرانی های مشابهاین گو. خودش بوده است ۀتجارت مفکور به این خاطر که دریافت کند؛

تجارت می تواند شمار زیادی از این ریسک ها حقوقاما .سرمایه را برای تجارت نجیب اهللا به یک تالش ریسک آمیز تبدیل می کند

. کاهش دهد-وضعیت نجیب اهللا دچار شوند مشابهکه فراهم کنندگان سرمایه شاید در ارتباط با وضعیت –را

تجارت نجیب اهللا تشویق نماید؟ نخست، شکل حقوقی داده و سرمایه گذاری را در کاهشرا حقوق تجارت چطور می تواند ریسکها

مستحق کدام حقوق می باشد و که چه کسی در تجارتواضح خواهد ساخت یک نهاد تجارتی و هم چنان قراردادهای تجارتی

نرخی را که قرار است خشت ها بر اساس آن ،ارداد با مشتریانعقد قر بندی کرد؟ یهسهم فراد ذی نفع اباید میان حاصله رامنافع چطور

. ارتباط سودمندی تجارت فراهم خواهد گردیدفروش شوند، مشخص خواهد ساخت و بدین ترتیب، اطمینان بیشتری به

ۀضرورت ایجاد انگیزو قرارداد ینقرض دهندگان و طرف سرمایه گذاران،حقوق از حراست تجارت می تواند بین ضرورت حقوقوم، د

اران صرف می خواهند اطمینان ززیرا سرمایه گ؛ برقرارسازدنخستین بار، توازن اران به منظور شروع تجارت برایالزم برای سرمایه گز

اگر با ریسک سرمایه گذاران. نصیب خواهند شدی را آن چه مقدار سهم ۀفایدحاصل کنند که پول شان چطور استفاده می شود و از

برای به طور شخصیکه باشد اگر نجیب اهللا مکلف : که تجارتی را شروع کنند؛ طور مثالخواهند بودکمتری دچارشوند، بیشتر مایل

و کمتر مایلو هم چنان اگر قرار باشد که تجارت وی با شکست روبرو شود، ا پول بازپرداخت کندسرمایه گذاران و قرض دهندگان

چون تجارت های از نوع تجارت نجیب اهللا محرک های رشد اقتصادی در یک اما .تجارت خود را شروع کند خواهد بود که از اول

نجیب اهللا را در معرض ریسک تجارتی، محدود ی مانندشخص ریقرارگیاحتماالت کشور می باشند، شاید برای قانون مطلوب باشد که

و رشد اقتصادی؛ زیرا این قانون زمینه های سرمایه گذاری را بهبود بخشیده و ۀتوسعدی است برای یک قانون تجارتی خوب کلی. سازد

. معامالت اقتصادی پچیده را تسهیل می کند

]2[اسالمی تجارت حقوق- ۳

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

ست؟یچیالدیم2004مصوبیاساسدرقانونیشرعاحکامنقش.1

باشد؟رگذاریتأثامروزافغانستانتجارتبرتواندیمچطوریشرعاماحک.2

2

می و چالش های ادغام آن با سیستم جهانی، بررسی معرفى امور مالی اسال: ظهور تجارت های عرفی در مارکیت های مالی بین المللی« اقتباس از رسالۀ علی عدنان ابراهیم با عنوان -

2008، 66، صفحۀ AMبین المللی

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

13

ۀچطور به عنوان یکی از منابع عمدشرعی احکامفصل دوم این کتاب پیرامون این مسأله بحث می کند که در سراسر تاریخ این کشور،

حقوقنیادی که اندکی پیرامون اصول ب به این بحث، در آغاز مهم است پیش از پرداختن. نستان عمل کرده استتجارت در افغا

هدف از بحث آتی این نیست که به طور جامع به . جست و جو کنیماندکی تجارت که با مسایل افغانستان امروز مرتبط می باشند،

ای آتی، حقوق هریک از فصل ه. ست به این بحثاموضوع مورد بحث رسیدگی صورت گیرد، بلکه درواقع، در آمدی مختصری

. تجارت، مورد پژوهش و کندوکاو قرار خواهد داد حقوقو مرتبط مفصل در زمینه های مشخص ۀرا به گون) شرعی احکام( سالمیا

این ماده تصریح می کند که . بیان شده استمیالدی، 2004سوم قانون اساسی مصوب ۀدر ماد اسالمی در حال حاضر، نقش شریعت

می باشد که با تفسیر قانون تجارت در فقهی شریعت نیز یکی از منابع. بین اسالم سازگار باشندبا دین م تجارتی افغانستان باید تمام قوانین

. افغانستان امروز مرتبط است

که قانون اساسی و سایر قوانین در مورد درصورت«:می کند تصریحمیالدی 2004قانون اساسی مصوب ) 131(یک صد و سی ۀماد

قابل تطبیق می ) سنتحقوقی وفکری اهل گانه چهارمذاهب یکی از (فقه حنفیفراهم نکند، در آن صورت مسایل حقوقی رهنمودی

قانون اساسی افغانستان ]131[ۀماد د،نسرو کار داشته باش» تشیع مذهبپیروان احوال شخصیه« دی که مسایل حقوقی با اردر مو. باشد

ادجعفری ی مذهبکه این شاخه معموال به نام ( مجاز دانسته استنیز را -ی فقه اسالمیشاخه هایکی دیگر از -فقه اهل تشیع ۀاستفاد

). می شود

شریعت برای حل تطبیق ۀبودند، نیز در بار و تصویب شده میالدی وضع 2004قوانین مدونی که پیش از قانون اساسی مصوب

حکمی »قانون« در موردی که « :بیان می کندافغانستان1977نون مدنی قا. ابهی داشتند، رهنمودهای مشافغانستان منازعات تجارتی

باید از فقه ون همچو حکمی وجود نداشته باشد،در صورتی که در قان«، اما »...ضایی مذهبی مجاز نیستق ۀداشته باشد، اعمال روی

قنینی واضح لغو و یاهم تعدیل شده می توانند توسط عملکرد تصرف نیز، پیروی گردد، و قوانین» رویه قضایی وعرف وعاداتحنفی،

. و بس

فقه لی که باید به طور مستقیم توسطمسایحد و حدودهردو، برمیالدی 1977سال و قانون مدنی) میالدی 2004(قانون اساسی

) قانون شرعی( ا قانون اسالمیافغانستان در مطابقت ب» قوانین«چون. کرده انداسالمی مورد رسیدگی قرارگیرند، محدودیت هایی وضع

. استفاده نمایند] تجارتی[ قراردادهای مربوط به ست که محاکم باید از آنها برای حل مسایلانخستین منبعی این قوانین تسوید شده اند،

با ،صل های بعدیفدر . مورد استفاده قرارمیگیردرسیدگی به قضایاجهتد، فقه اسالمی نباش ساکت» اصولنامه ها« اما در مواردی که

. روشنایی انداخته خواهد شدتجارت افغانستان، حقوقو نفوذ آن بر ) قانون شرعی( حقوق اسالمی ۀدر بارثال های بیشتری م ۀارای

برای یک مسلمان نشان داده شده تا مطابق به آن زندگی خویش را پیش » ج«که از طرف خداوند راه و روشی است شریعت اسالمی

را به وجود آورد و یاهم در آن تغییری ایجاد کند؛ زیرا این قانون، قانون رتی در زمین وجود ندارد که شریعت جدیدیدهیچ ق. ببرد

اولین آن قرآن کریم و وحی خداوندی است از دو منبع اولیه، :اولیه و سه منبع ثانوی می باشد شریعت دارای دو منبع. آسمانی می باشد

و هم » ص« حضرت محمد است، و سنت به معنای روش زندگی » سنت« شده است، و دومین آن نازل» ص«که به حضرت محمد

از اجماع سه منبع ثانوی عبارت اند .می باشد» ص« توسط خود حضرت محمد عبادی و معامالتی ،چنان روش اجرای مسایل اعتقادی

ترکیبی است از ) منابع ثانوی( این منابع. توسط فقیهان نامبرده ی و هم چنان کاربرد استدالل فردی، استنباط قیاسامت دین وفقهایمجته

ه هایجبنۀماگر از این منابع شریعت پیروی صورت گیرد، شریعت تقریبا می تواند ه. دانشمندان معروف فقه اسالمیتفسیرهای

. یک فرد مسلمان را مورد رسیدگی قراردهد ۀزندگی روزان

مسلمانان در سده های هفتم و هشتم میالدی برمی فتوحاتطوالنی می باشد که به روزگار ۀیخچاسالمی دارای تارحقوق تجارت

برای یاسالم قرون اولیهتجارتی از جهان اسالم می گذشتند و همچو راه های تجارتی در طول ۀدر آن روزگار، مسیرهای عمد. گردد

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

14

ۀ، فعالیت های تجارتی و بانکداری به گونجارت های راه دورتدر آن دوره، . می کردندرشد اقتصادی جهان اسالم کمک زیادی

مهلت ر می پرداختند، قرضه می دادند واسعا ۀبه تبادل در آن هنگام، بانکداران مسلمان. صورت می گرفتندروزانه توسط تاجران مسلمان

تا تجارت را تدوین کرده بودندبه حقوق مربوط کارامدنظام قاضیان مسلمان یک . دتعیین می کردنهای الزم را جهت بازپرداخت آن

به تدریج زدهم ون ۀسد ۀسال های آغازین الی نیماز به هرحال، قانون اسالمی تجارت . آن دوره حاکم باشد پررونقنیرومند و بر تجارت

. از رونق افتاد

نظام حقوقی» فرانسوی ۀمفکور« ر،نخستین بافتح کرد، برای مصر را هژدهم ۀآخرین سال های سددر پس از آن کهناپلیون

وری عثمانی بخش میالدی، امپراط 1850در سال . تجارتی برای این کشور معرفی کرد ۀرا همراه با محاکم جداگان یتجارت والرسیک

را بدین ترتیب، قوانین تجارتی خویش . را اقتباس کرده و مورد تصویب قرار داد» تجارتی فرانسوی حقوقی نظامنام« ی از بزرگ

اصل های ابتدایی، از این قانون پیروی کردند، اما آنها برای دادخواهی اگرچه سایر کشورها نیز. و یاغیر روحانی ساخت والرسیک

اسالمی حقوقاحیای عالقه مندی به تند و از همان هنگام بود کهرا به تدریج در جریان یک قرن پذیرف سیکوالر سازی حقوق تجارت

. کمرنگ شد

داگری و تجارت درخشان بوده است؛چنان طوالنی سو ۀجهان اسالم دارای تاریخچکه بگوییماگرجای تعجب نخواهد بودوجه به هیچ

. پیشه بودتنیز به تجارت عالقه داشتند و همسرگرامی شان بی بی خدیجه یک زن تجار» ص«پیامبر بزرگ اسالم، حضرت محمد که

جو جست و،خویش را در مطابقت با دستورات اعتقادیادامه می دهند تا فرصت های تجارت امروز نیز مسلمانان به تالش های خویش

در قرآن کریم نیز . سازگاری و همخوانی داردتجارت و معامالت مالی مسلمانان،ۀبا تاریخچبدون شک و این مسأله و کشف کنند

بیانگر عقاید ،تجارت و سوداگریاخالقیات ه ارتباط اکثر عبارت های قرآنی ب. تجارت وجود دارند ۀعبارت های متعددی در بار

قراردادها صحبت می کند، در ۀقرآن کریم به طور مشخص در بار. مشترکی است که توسط سایر ادیان بزرگ جهان نیز ارایه شده اند

ل اخالقی در تجارت و اهمیت اصو ۀقراردادها ضروری می باشند، و هم چنان در بار دنپیش نیازهایی که برای اعتباربخشی ۀبار

تجارت، ارزش جهانی ای که این شغل » جایگاه مرکزی«هم چنان قرآن کریم از . سوداگری و سایر موضوعات مرتبط با قانون تجارت

مکرر ۀو بین المللی، به گون ایمنطقه تجارتهم چنان از شهر و» ستون فقرات«در تمدن اسالمی دارد ، اهمیت تجارت به عنوان

تجارت کلیدی ی از عناصراجناس یک ۀحاضر، در ساختار معنوی اسالم انتقال آزادان ۀاسالمی تا دور ۀاز آغازین دور. می کندیادآوری

. می باشد

اسالمی حقوقچون . دارد محورینیز در اسالم جایگاه -مورد توافق طرفین باشدکه -تجارت در مالکیت و آزادیحقوق رعایت اصل

عکس آن اسالمی حرمان از ثروت و یا حقوقدر . مساوی توجه می کند ۀبه گون مسلمانان صیو زندگی شخ اندوزی ثروت ۀبه مسأل

پیشرفت اقتصادی به طورعموم با ریسک ارتباط . قرار گرفته استهردو، مورد سرزنش -به روش های ممنوع ازحدثروت اندوزی بیش

معامالت بی غل و غش، عادالنه، چندپهلو و تشریک . وری می باشدضر و اصل امریک ها نوآوری ۀارد، و ریسک پذیری در همد

قرارداد و ۀیت های تسجیل شدمی طلبد که به مکلف انقانون اسالمی از مسلمان. نظام مالی اسالم به شمار می روند نماد ،ریسک ۀکنند

. ارج بگذارند تعهدات خویش

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

آمد؟انیمبهچطوراحکامنیاست؟یچعتیشراحکام.1

اند؟گرفتهشکلاسالمدرجهانچطورهاهینظرگونهنیاست؟یچیسوداگروتجارتۀباردراسالمیسنتیۀنظر.2

؟دیگویمیچتجارتۀباردراسالمنیمبنیدموارد؟کدام،یبلاگردارد؟ییهااشارهوتماسیتجارتلیمسابهمیکرقرآنایآ.3

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

15

کامکان تمل) 1: (ی را داشته باشدباید دوشرط اساس« تعریف می کند که ای را به عنوان شی» اموال«،کالسیک اسالمی حقوق

ۀمطابق به این تعریف، تعداد زیادی ازدانشمندان باوردارند که بیم» .استفاده پذیری ۀخاصیت بالقوبرخوردار بودن از) 2(فزیکی و

اموالبه » اموال«اسالمی، حقوقدر . اشدم می ببهحد نا مشخص و ممی کند؛ زیرا موضوع عقد، بیش ازرا نقض اسالمی احکام،تجارتی

تعریف می آنها مجاز نمی باشند از قبیل شراب و گوشت خوک ۀکه استفاد اشیایییا عامه و ملکیتکه با مفهوم(و بی ارزش ارزشمند

های بتدر مکهریک از دسته بندی های نامبرده . دسته بندی شده اندمثلی و قیمی موالاغیر منقول و هم چنین منقول و اموال، )شوند

حق استفاده حقوقی از قبیل مسایل برخی شاملتفاوت دیدگاه ها . می باشند منحصر به خود مفصل احکاماسالمی دارای فقه گوناگون

. می گردد فروش پیش پرداختنرخ های مؤجل، و ، مجددپیش از فروش مالکانهیا اجاره، تصرف بیع ودر ازمنافع مال

مالکیت عین مال به عالوه : ال؛ طور مثقسمی تفکیک قایل میشدمالکیت و کلیبین مالکیت در جهان اسالم، »مالکیت«کالسیک ۀنظری

د نگیردرنظرمی» حقوقاز ایمجموعه «برعکس، مالکیت را به شکلجهان اسالم جدید اما علمای .منفعت آن ویا مالکیت یکی از آنها

اسالمی گردیده که در آن وکسکساختاراین تمایز منجر به پدیدآمدن . اشخاص حقیقی وحکمی قابل تقسیم میباشدکه به تعدادی از

. ردبعدی مربوط به این مال ارتباط میگی اجاره های تبدیل به وسیله خاصی میگردد که با تماممنافع آن مورد معامله همراه بامالکیت مال

مالکه هنگامی .می باشد امنیه شکل تدابیر تضو یا هم بامانت عموم یا به شکل گردد، به طورایجاد مسئولیت میکه باعث مالتملک

این درحالی است که .ضمان امین میگرددو یا تخطی وی منجر به شخص امینغفلت تلف آن صرفا براثرقرار دارد، تصرف امین در

مسایل مربوط به ضمان ومسئولیت . بدون توجه به اینکه تقصیر کرده باشد ویاخیر. خسارات وارد به مال میباشدضامن مسئول تمام انواع

وسایر امور بانکیضامن که ناشی ازتمایز فوق الذکر درفقه جدید اسالمی است الهام بخش نظام بانکداری اسالمی درقبال سپرده های

. قرار می گیرد صیل مورد بحث وبررسیشده است که ذیال به تف مربوط به بانکداری

به عنوان معامالت دوجانبه عقود معوض ).ایقاع(عقد معوض وعقد غیرمعوض: اسالمی وجود دارد حقوقدر اساسی عقدوع دون

و اطاعتمتکی به ) ایقاعات(عقود غیرمعوض. شخصی خویش این قرارداد را عقد می کنندمنافع خاطره هردوطرف بدرنظرگرفته شده و

پاداش شان را از خدا -که این گونه قراردادها را عقد می کنند -و طرفین قرارداد ،می باشد دسته یی از دستورات و احکام الهیاجرای

توافق نموده و هم چنان برای ارزش عوضین انتظار می رود که طرفین قرارداد رویدرعقود معوض. ب نموده وبه دنبال ثواب هستندطل

.معلومات مرتبط دسترسی داشته باشند ۀاید به همبررسی این ارزش، ب

عقد شاملآزادانه در ۀه گونهرنوع شرط و شروطی را که الزم می پندارند، ببه طرفین اجازه می دهد تا مربوط به عقوداسالمی حقوق

، در شاخه های حقوقیر متفاوت از سا ۀاسالمی قرارداد به گون حقوق. مگرشرایط که مخالف شریعت ویا قانون باشد، مگر کنند

.به رسمیت می شناسد قرارداد راطرفین اصل ازادی اراده ،قرار نمی گیرندقراردادهای اسثتنایی ممنوعه ۀقراردادهایی که در در دست

یک ارکان اساسی فقه کالسیک اسالمی برخی. به شمار می رود ها می قرارداداسال حقوقبنیادین ] حقوقی[اصولرضایت دوجانبه از

) 3(، وحاکم عقد زبان) 2(باشند اهلیت دارای باید عقد؛ طرفین عقدطرفین وجود ) 1(عبارت ازند ازمعتبر را برمی شمارد که دعق

. عقدموضوع

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

دارند؟تتفاوچهآنبااسالمجهانمدرنیعلمایهافیتعرکرد؟یمفیچطورتعررامالکیکالس،یاسالمحقوق.1

اند؟هاکدامبرعقودحاکمیاسالمحقوقۀعمدیهاجنبهکردند؟یممعاملهچطورعقودبایاسالمکیکالسحقوق.2

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

16

، قرادادهای ناشی از قرضه ها سود. ای مشخصی را بر تجارت وضع کرده اندنیز محدودیت ه شریعت اسالمیه هرحال، قرآن کریم وب

-»ربا«از سود و یا خواسته شده است که مسلماناناز . ممنوع قرار داده شده اند یاسالم حقوقرخ در و تثبیت نی انحصار وقحقمبهم،

که در الزم استمسلمانان برهم چنان . خود داری کنند -یاد می شود» پولدارشدن ازطرق غیرمشروع« که به طور عموم به نام

، احکام شرعی. ، دوری جویندوغیره یا میگردد جهل به موضوع معاملهو یا » ررغ« که معموال به نام » ابهام«معامالت تجارتی خویش از

به مشخص ۀشریعت دارای یک فلسف. مقید و محدود می سازد» حرام«و » حالل«ای تجارت را با روش های مذهبی مجاز و یا روش ه

نده استثمار آمیز تعریف نموده، ا باالی قرض کنر مفروض شده قبلیمعین و فیصدی بدین معنا که ؛می باشد خساراتارتباط تشریک

یک هم چنان شریعت اسالمی، . بین طلبکار و بدهکار ارجحیت قایل می شود» ضرر« و » فایده« یک نوع تدابیر تشریک متناوبا به و

،به همین خاطر. باشد توجه و تمرکز داشتهمحض سود افزایشرا می پذیرد که روی مسایلی فراتر از »رفاه«مبتنی بر ۀنوع فلسف

. ممنوع قرارداده شده اندو از نظر اسالم استثمارآمیز پنداشته شده سود ناشی از آنهامعامالت نا عادالنه و

را » ربا« اصطالحهم قابل توجه این است که قرآن کریم ۀنکت. ارایه نشده استتعریف مشخصی کدام » ربا«اسالمی از حقوقدر

تعریف مشخص عدم موجودیت به خاطر.دریابیم» سنت« البالی ین وجود، ما می توانیم مفهوم ابتدایی ربا را ازبا ا. تعریف نمی کند

ماهیت غیر اشکال آن به خاطر ۀسود را در هم که را» استیناف شرعی ۀمحکم« ۀفیصلمورد پاکستان یک ۀستره محکم،»ربا«از

یق و همه جانبه را در یک تحقیق عم«تا دستور داد» شرعی فدرال ۀمحکم«بهود، ردکرد وساسی اعالم کرده باسالمی آن مغایر باقانون ا

» .،انجام دهددر کشورهای معاصر مسلمان رایج اندمالی ای که نظام های ۀبار

در عربستان کب ربح مر ۀمحاسب. گرفت، اما به تدریج ممنوع قرار داده شدازنگاه اسالم صرفا مورد مذمت قرار می رباآغاز اگرچه در

روش عادیدر آن زمان، . جلوگیری صورت می گرفت آن مشکلی بود که باید پیش از همه چیز ازتکرار آنپیش ازاسالم رایج بود و

معمولی این بود که با فرارسیدن روز موعود یک مقدار سود را بر پول حساب می کردند و پس از آن تاریخ، ربح مرکب و یا سود و

قرآن کریم به این »ممنوعیت«و یا حکم دستورآخرین . گانه را به عنوان سود پس از روز موعود محاسبه می کردندچندیا دوچند و

»ربح مرکب«موضوع آیه های قرآنی به یکی از آخرین ] علوم اسالمی[به نطر برخی از دانشمندان موضوعی تر بود وواضح تر و ارتباط

. استاختصاص یافته و آن را ممنوع قرارداده

تعویق در اثرکه پس از سپری شدن زمان » ربای مؤجل): 1: (، ربا به طور عموم به دو شکل دسته بندی می شود»سنت« مطابق به

را که در عربستان پیش از اسالم مورد استفاده قرار » سود مرکب« در بدترین شکل خود این ربا شکل( پرداخت ها انباشت می گردد

کمیت های مختلف اجناس و محصوالت هم جنس ۀکه به شکل افزایش در تبادل» متزایدربای ) 2(؛ و )»گیرد ود میمی گرفت، به خ

که عموما از ربای متزاید به افزایشی اطالق می شود . مورد بحث قرار گرفته اند» سنت« هردو شکل ربا در . به وجود می آیدو هم نوع

: آن را چنین برشمرده است عامرا منع کرده است و معیار » ربای متزاید« ) معتبر( یک سنت صحیح. قرضه های پولی ناشی می شود

و نمک در برابر نمک، وهم جنس در ، گندم در برابر گندم، جو در برابر جو، خرما در برابر خرماهطال در برابر طال، نقره در برابر نقر«

» .ربا می باشد نی در آو هرنوع افزایش برابر هم جنس که دست به دست می شود

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

است؟کردهجادیاتجارتبرراییهاتیمحدودچهاسالممقدسنید.1

است؟مهممسألهنیاچراست؟یچربا.2

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

17

یشواردچهباکند،یمنقضرا) هاتیمحدود(میمفاهنیاازیکییتجارتمشخصعملکیایآکهمسألهنیاصیتشخهنگام.3

م؟یشویمروبروییها

اقتصادی ۀتوسعحقوق تجارت و–۴

. جدی می باشد ۀاست، نیازمند توج پشت سرگذاشتهملتی که جنگ و منازعات را برای قواعد حاکم برحقوق تجارتمیت اصالح اه

نحوه جهت ۀکنند، اما آنها در بارمیبرقراررا ی و تأسیس حاکمیت قانون رابطه محکمیحالیکه اکثر دانشمندان بین رشد اقتصاددر

اینکه آیا حاکمیت قانون باعث رشد اقتصادی می گردد و یا رشد اقتصادی :باهم اتفاق نظر ندارند) و معلولیعلت ۀرابط( رابطه علیت

ی از کتاب ها تعدادی زیاد و موضوع ست دشوار و نیازمند تألیفا؟ پاسخ دادن به این پرسش کاری دمنجر به حاکمیت قانون می گرد

.می باشد» هتوسععلوم اقتصادی «ۀدر عرص

؛ نظریه یی که اتکامی کنیم سازمانگرایی جدیدۀتان، ما تا حد زیادی روی نظریافغانسحقوق تجارت ۀباربرای مقاصد بحث ما در

ن نهاد در یک کشور، نظام مهمتری. مستقیم رشد اقتصادی آن کشور می باشد یکی ازعواملکیفیت نهادهای یک کشور استدالل می کند

قوانین مسؤلیت پذیر می و رعایت ایجاد در راستای فرعی آن را اداراتحکومت و ،قوانین و نهادهای حقوقی. حقوقی آن می باشد

نظام حقوقی یک کشور معیارهای و اگر قانونی رفتار خواهند کرد،پذیر و در نتیجه، نهادهای حکومتی به یک روش پیش بینی. سازد

. حی را تعیین کند و نقض کنندگان میعارها را جزا دهد، در آن صورت، حکومت به حقوق شهروندان خود احترام خواهد گذاشتواض

حقوقی و ضعیفسنگین نهادهای ۀاقتصادی می باشند، اما این تجارت ها زیر سای ۀتوسعتجارت های موفقیت آمیز محرک های اصلی

مختلف نه تنها که به سرک ها، راه آهن ها و بندرگاه ها نیازدارند تا تاجران . از رشد باز می مانند شده وخفه ] غیر علمی[ قوانین

هم چنان نیازمند نظام حقوقی ، مالیات پایین و شفاف و مناسب انتقال دهند، بلکه آنها نیازمند مقررات] اقتصادی[ اجناس شان را به بازار

اگر نهادهای حکومتی کم کار، ناشایسته و یا فاسد . نها منازعات تجارتی خویش را حل و فصل کنندنیز می باشند تا با استفاده از آمؤثر

قوانین خوب و . خواهندکردضایع را بیهودهو تولید ثروت، وقت و منابع شان روی اشتغال زاییبه جای تمرکز ] تجارت[ باشند، صاحبان

یک و تثبیت از طریق ایجاد کهرت را توانمند ساخته و آنها را قادر می سازند دست اندرکاران تجا ،نهادهای حقوقی و قضایی نیرومند

شرکای تجارت را ترغیب می کنند تا به راتعهدات الزم االج. و مفید مصروف شوندپیشرفته معامالت نظام تعهدات الزم االجرا، در

تجارت شان را عملی خواهد ۀمواد توافقنام کم مربوطهمحامعامالت خویش ارج بگذارند؛ زیرا آنها می فهمند که در هنگام ضرورت،

و هزینه های مرتبط با معامالت تجارتی را ها، ریسک»مجهول بودن« به حدی زیادی ،و یا کمبود تعهدات الزم االجرا فقدان. کرد

. دنمحدود می سازرا رشد فعالیت های تجارتی ۀافزایش می بخشد و بدین ترتیب، زمین

جمله عناصر کلیدی پالنی است که برای رشد اقتصادی در نظر گرفته می از تجارت حقوقتدابیر الزم برای بهبود اتخاذ به این خاطر،

د، راه را نتجارت برطرف می سازد، محدودیت های مصنوعی را ازنمی بخش هتوسعانکشاف و مارکیت ها را ،مقررات حقوقی. شوند

مؤجل و هم چنان دیون، الزمپچیده و کالن اجازه می دهد که از قرضه های کت هایشربرای فرصت های جدید باز می کند و برای

.استفاده نمایند نفع خویشه ب تعهدات آینده

تجارتی ضعیف یحقوقنظامهای عالیم. الف

کار. به جا می گذاردبزرگ ملموس و ] منفی[اقتصاد و مارکیت های یک کشور تأثیرات االیتجارت ب حقوقو یا ضعف فقدان

کامل طی نکنند و ۀرا به گون و قانونی رسمیفرایندهای نظامی که دارای قانون تجارتی ضعیف می باشند، بیشتر مایل هستند در آفرینان

ها از راجسترشدن با حکومت شرکتفرض کنید که : مانع رشد اقتصادی می شوداین مسأله بنا به چندین دلیل، . بگیرندیا نادیده

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

18

طرزالعمل های دریافت جواز سرمایه گذاری بسیار دست و پاگیر بوده، مالیات بیش از حد کمرشکن به خاطری که ؛ خودداری می کند

غیررسمی معموال کوچک باقی می مانند؛ زیرا آنها تجارت های . می باشند و پیش نیازهای سرمایه گذاری بیش از حد زیاد می باشند

ضروری، کمک های مشخصی نهادهای تمویل کننده و امتیازاتی که توسط دولت فراهم می قادر نیستند که به طور رسمی به قرضه های

می باشند، ازدست می ضروری درنتیجه، حکومت درآمدهای مالیاتی را که برای حمایت از زیرساخت ها . شوند، دسترسی پیداکنند

ضروری پررونق حمایت و تقویت یک اقتصاد فعال و ارتباطی برق و امنیت که برای شبکه هایدهد؛ زیرساخت هایی از قبیل سرک ها،

به طور قانونی به فروش می محصوالت غیر قانونی را که ممکن برای مردم خطرناک باشند،ها شرکت ،یتیدرچنین وضع .می باشند

باآلخره، تجارتی . ی باشندمشرایط کاری استثمار آمیز محروم در برابرکارمندان از امتیازات صحی، انواع تقاوت ها و مصؤنیت . ندانرس

سیاسی رسمی خودداری تشویق می کند تا از پیروی نظام د، دست اندرکاران تجارت رارسمی پیش برده می شونظام رج از که خا

. می گردددر امور تجارتی دموکراتیک مردم روند اشتراکباعث تضعیف این عوامل بدین ترتیب،. ندنک

همچو وضعیت، صرف معامالت نهایت ساده از قبیل در. مالت پچیده وکالن امکان پذیر نمی باشندحقوق تجارت، معابدون موجودیت

ست که در آن ادر واقع، مبادله یی »و مقطعی ریز«ۀمعامل. تبدیل می شوندمعمولی بازار نورم و رواج به ،مقطعیو معامالت بسیار ریز

در این گونه . خشونت فوری مرعی االجراء گردد کاربرد ف از طریقد صرنمی توان شرایط آننبوده و هیچ گونه ضمانت ضرورت

ۀاجناس و پرداخت ها به گون( و زمان واحد) خریدار و فروشنده در عین مکان فزیکی قراردارند(معامله ها هردو طرف درمکان واحد

من. بفروشیدا می خواهید یک کتاب بخرم و شممن می خواهم یک کتاب : ؛ طور مثالباهم یکجا می شوند) همزمان تبادله می شوند

همچو زمان و مکانی پولی را بپردازم؛ حتا اگر درحضور شما کتاب را ببینم و دربدل تملک آن مقدار می توانم با شما مالقات کنم، در

زیرا من می توانم ؛اندداشت که دیگر مان را به محکمه بکش ما نیاز نخواهد یکی ازهیچ . نافذ نباشد خاصی حقوقی و قانونیم نظام کدا

در آن رم و مکان را بدون پرداخت پول ترک کنم، یتالش کنم که کتاب شما را بگاگر . پیش از آن که کتاب را بخرم، بررسی کنم

های مختلف یک کشور زندگی کنیم بخشفزیکی می توانید مرا متوقف سازید، اما اگر ما در و خشونت رد قدرت شما با کاربصورت

از شما بخرم، در آن صورت چطور؟ من حاضر نخواهم شد که ) لایمی( ریق تیلفون و پیام الکترونیکیرا از ط یکه کتابو من بخواهم

خویش ارج ۀپیش از آن که شما کتاب را برایم ارسال کنید، برای شما پول پرداخت کنم؛ زیرا از اینکه شما امکان دارد به وعد

همین طور، امکان دارد شما بنا به دالیل مختلف، تا زمانی که . داشته باشمهراسنگرانی و من شاید ،)کتاب را ارسال نکنید( نگذارید

که بتواند بر این گونه حقوقیبدون موجودیت یک نظام قابل اعتماد . من پول را ارسال نکرده باشم، کتاب را برای من ارسال نکنید

. قضایا بسیار باال می باشد گونه این» اطمینانعدم «ریسک و را حاکم باشد، معامله غیر ممکن خواهد بود؛ زیتعهدات وعده و

انحصاری با همکاری اعضای خانواده و یا دوستان ۀاین است که تجارت به گون ،تجارت ضعیف حقوقمعمولی ۀخصیصیکی دیگر از

می باشد؛ زیرا احتمال ریسک آفرینجارت با بیگانگان بسیار ت در سیستم غیر رسمی .و یا براساس روابط شخصی پیش برده می شود

اگرتوافقنامه های تجارتی مرعی االجراء نباشند، .نادیده بگیرندوعده های خویش را دارد که آنها به وعده های خویش ارج نگذارند و یا

ی ها و روابط شخصیوابستگ. منطقی است که شما صرف با مردمی که بر آنها اعتماد دارید، معامله انجام دهید معقول وکاریگانه این

یک شریک تجارتی خویش را » اعتمادپذیری«میزان با رعایت آن توانیدیک جایگزین عمل می کند و شما می عنوان به دراین موارد

.طور حتمی اجرا و تطبیق می گردند به یارج گذاشته می شود و شرایط تجارت تان کنید تا مطمین گردید که به معامالت تعیین

-یا افرادی تجارت کرده می توانید که شما با چه افراد و-را آزادی عملاتکای بیش از حد به ارتباط شخصی، این با این وجود،

که اجناس مورد نیاز خویش را از بیگانگان بخرد، در آن صورت او به جرأت داشته باشداگر یک مصرف کننده. محدود می سازد

های می تواند اجناس مورد نیاز خود را از گروهند؛ زیرا اکنون وی رسی پیدا می کدست یاجناس بهتر و بیشتر و نرخ های پایین تر

که همیشه در سراسر جهان در حال رفت و آمد می یمردم خریداری نماید، به شمول خریداری از طریق انترنیت از تاجران وسیعتری

آنها د؛ زیرانفایده های بیشتری را به دست می آور ت پیش آمده،از این فرصافغانستان ) بزرگ ارانسرمایه گز(کارآفرینانمشابهتا . باشند

فروش اشخاص موصوف با؛ به سخن دیگر، گتر و وسیع تری را در اختیار خواهند داشتبزر های مارکیت محصوالت خود برای فروش

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

19

ز آن که کتاب را از شما می پس ا: ؛ طور مثال فرض کنیددناجناس صرف به اعضای خانواده و دوستان خود محدود و مقید نمی باش

پسرکاکایم که از دوران بچگی همدیگر را . خرم و آنرا برای مدتی می خوانم، می خواهم این کتاب را فروخته و کتاب دیگری بخرم

اب را اگر کت. برایم پیشنهاد می کند که من به همان نرخ کتاب راخریده بودممی شناسیم، برای خرید کتاب پیشنهاد می دهد و نرخی را

را در حالیکه من این پیشنهاد. ازطریق ایمیل برایش بفرستم و دو ماه بعدتر وقتی که باهم یکجا می شویم، او برایم پول خواهد پرداخت

بدهم، او یکی از دوستانمکتاب را برای من اگر حال،. دوستانم نشسته ام، برای دوستانم توضیح می دهم همرای »چایخانه«در یک

بدون موجودیت یک نظام برای اجرایی کردن وعده پس، . م پول خواهد پرداختبرای» چایخانه«دهد که دو روز بعد دریم وعده برا

در بدل پول کمتری ) کسی که من به او اعتماد بیشتر دارم( های تجارتی، من بیشتر مایل خواهم بود که کتاب را برای پسر کاکایم

. بدنبال داشته باشدبیشتری ۀه ممکن برایم فایدبفروشم، حتا اگر فروش کتاب به شخص بیگان

دست اندرکاران . به بازاریابی وتبلیغات محصوالت می باشد اطمینانو نیافته، عدم اعتماد هتوسعتجارت حقوقیکی دیگر از عالیم

هیچ نوع درهمچو معامالت یراز. نخواهند کرداعتماد محصوالت تجارتی معامله از روی نمونه ویا یوصیفمعامله ت تجارت به هیچ نوع

ۀاین گونه عدم اعتماد در مواردی که کاالی تجارتی به گون. وجود نداردۀیا تحریف کنندضمانت اجرای حقوق برای اظهارات غلط و

ی گ، معامالت بسیار به آهستافزون برآن.نه های رقابتی آسیب می رساندزمی به وارسی می شوند، معامالت را محدود ساخته وشخصی

در نتیجه، این . انفرادی وارسی گردد ۀباید به گون ،)دنمشخصاتی که برای جنس داده می شو(نمونه ارایه شده طی مراحل می شوند؛ هر

، تأثیر منفی به جا می گذارد؛ زیرا پیشنهادهای مشاوران مسلکی مورد اعتماد مسلکی فراهم می کنند وضعیت بر صنعت هایی که خدمات

.قرار نمی گیرند

به روزنامه، دنهنگام خوان. بهتر باشم ۀجست و جوی یک معاملفته ام که کتابم را نگهدارم و درم که من تصمیم گریحال فرض می کن

بر می خورم و در اعالن تجارتی آمده است که برای خریداری کتاب » محل های کتابفروشی«یکی از یک اعالن تجارتی از طرف

سوی کتاب فروشی های مختلف برمی از رجریان ورق زدن روزنامه با ده اعالن تجارتی دیگدر. پردازدمی » قیمت بلندی«هنه، های ک

اگر من تصمیم داشته باشم که اعالن های تجارتی مختلف را با هم مقایسه کنم، در آن صورت باید ده کتاب فروشی حال،. خورم

» عالن های تجارتیا«بهاگرمن کهدر حالی. را برایم پیشنهاد می کند »خنر«مختلف را سر بزنم تا در یابم که کدام یکی آنها بهترین

ادعا هرکدام که را تقلیل می دهم؛ سه کتاب فروشی ایعمده لیست مورد نظرم را به سه کتابفروشی ، به تدریجداشته باشماعتماد

موجودیت یک نظام تجارتی مرا قادر می . ب میکنمپرداخت میکنند، انتخا » کتاب های کهنه«خریداری نرخ را برای» باالترین« دارد

و مناسب ترین در روزنامه ها ارایه شده اند، از وقت خویش برای تفکیک عالقه مندترین ،کتاب خریدکه براساس اعالناتسازد که

. آنها استفاده نمایم

نکات قابل توجه

یهاتیفعالوتجارتبرتوانندیمچطوریتجارتفیضعیحقوقیهانظاماند؟هاکدامیتجارتفیضعیحقوقنظاممیعالیبرخ. 1

باشند؟رگذاریتأثیاقتصاد

گانگان؟یبایودوستانخانواده؟د؟یدهیمانجامیتجارتمعامالتمعمولۀگونبهشمایکسانچهبا. 2

است؟کدامد،یاکردهلیتکمشماکهرایکالنودهیچیپیتجارتۀمعاملنیآخر3.

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

20

]3[حقوقی آن ۀتکامل تجارت و مقرر .ب

، مطالعه و نددانان، سیاستگزاران و کارشناسان حقوقی در این مورد که چطور باید رشد اقتصادی را بهبود بخشاز اقتصاد زیادیشمار

و واحدی وجود روش یگانه ،نشان می دهند که برای بهبود رشد اقتصادی در یک کشور ی آنهاتحقیقات و تحلیل ها. تحقیق کرده اند

، ایکشور ویژه هر و خصوصیات ی باشد؛ این مسأله به شرایط منحصر به فردنهایت مختص به شرایط و زمینه مدررشد اقتصادی . ندارد

مرعی االجراکردن «، »حراست از حقوق مالکیت«تجارت از قبیل حقوقعین تحقیقات نشان می دهند که مفاهیم کلیدی . بستگی دارد

و تشکیلاما چالش اصلی در ایجاد. را در رشد اقتصادی هرکشوری بازی می کنندای ، نقش عمده »نظیم بازارهای آزادت«و»قراردادها

که بانیازهای محلی مردم سازگاری داشته و باعث بهبود رشد اقتصادی -نهادهای مؤثری نهفته است که بتوانند این مفاهیم را به روشی

. مستقیم با محدودیت ها و هم چنان فرصت های محلی ارتباط دارد ۀبه گون »نهادها«طرح و ایجاد هم چنین . دارایه و تطبیق کنن -گردد

تجارتی در افغانستان حقوقتکامل تجارت و ۀتا شما را در بار گنجانیده شده » فصل«اینذیل به این خاطر در و پاراگراف های بندها

افغانستان را به تجارت نوشته شده اند که شما را کمک کند تا چالش های فراراه به این هدف ی آتیبندها. به تفکر و تعمق بیاندازد

ۀبعدی را می خوانید، در بار شما صفحاتهنگامی که . شناسایی کنیدرا بخالقانه تحلیل کرده و برای آنها راه حل های مناس ۀگون

مردم را برطرف می سازند و آیا این نهادها ها احتیاجات ابتداییاین نهاد آیا نوعیت نهادهای تجارتی که کشور افغانستان دارد و اینکه

. ، فکرکنیددبهبود می بخشن را رشد اقتصادی کشور

ی رفتارهای منفی و برا انگیزه تجارتی نهادهایی که بیشتر مطرح هستند و اینکه چطور نهادهای نامبرده برای رفتارهای مثبت ۀدر بار

داشته باشید که شرایط منحصر به فرد افغانستان خود تعیین یاد اینها، به ۀمهمتر از هم. د، فکر کنیدایجاد می کنن عوامل بازدارنده

. موفقیت آمیزترین شکل و ساختار نهادهای تجارتی در این کشور می باشد ۀکنند

سوداگری و بازار

طوالنی بوده و در بسیاری از کشورها به شمول ۀرای تاریخچابتدایی اقتصادی است که دا و یا مکان یک نهاد» بازار«و یا عاممارکیت

بحث ذیل، سیر تکامل معامالت تجارتی و مقررات . استتجارت حفظ شده ه و گذرگاه برایافغانستان، هنوز هم به عنوان یک منظرگا

اساسی ای مشکالت ین بحث، پیرامون در ا. رد تحلیل قرارخواهد دادموامروز ۀی جهانی شدآن را از فضای بازارگرفته تا دنیا ۀمربوط

جست و جوی غلبه یافتن بر آنهاست و هم چنان چگونگی تکامل این قانون درگذر زمان، روشنایی انداخته خواهد که قانون تجارت در

. شد

پول و. می کننددر بازار، خریدار و فروشنده نخست به توافق شفاهی دست می یابند و سپس، اجناس و پول خویش را باهمدیگر مبادله

د، چه اتفاق خواهد نشهرگاه پول وجنس ازهم جدا با. همزمان مبادله می شوند ۀو زمان به گون) فزیکیمکان (اجناس، هردو درعین مکان

ند می گیرد، اما وعده می ک همین حاالرا هنگامی که خریدار اجناس: ؛ طور مثالاین دو می تواند از نگاه زمانی از هم جدا باشندافتاد؟

مطابق به آنچه وعده شده برایش که را ببخشدجرأت و اعتماد این حال چه چیزی می تواند برای فروشنده . که پول آنرا بعدتر بپردازد

در آن امکان پرداخت شنده هرنوع معامله ای را که تجارت، احتمال دارد که فرو حقوقموجودیت عدم درپول پرداخت خواهد شد؟

یا به اساس سفارش و تهیه گردد] خریدار[مطابق به فرمایشکند که اجناس می ین مشکل ممکن زمانی بروز ع. رد کندعاجل نباشد،

.ساخته شوند و فروشنده از خریدار طالب پرداخت پیشکی گردد

میالدی 2006حاکمیت قانون و توسعۀ اقتصادی، نشر : قانون و رشد اقتصادی وابستگی« دم باعنوان . و. اقتباس از رسالۀ کی نیت - 3

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

21

در مواردی ی یعناز هم جدا باشند، دوچندان می گردد؛ ] از لحاظ زمانی و مکانی[رتی که اجناس و پول قابل مبادلهاین مشکالت در صو

ۀدر این صورت، خریدار و فروشنده می توانند به گون. که خریدار و فروشنده هردو در شهرها و یا کشورهای مختلف زندگی کنند

که بین خریدار و فروشنده بدین معناست باهم تفاهم نمایند، اما جدایی از لحاظ زمانیتکیت فروشی گیکتبی و یا از طریق یک نمایند

در این حالت چنین توقع می رود که فروشنده به ارتباط این موضوع که ،اجناس پیش از پرداخت پول توزیع گردد گرددشاید الزم

پرداخت پول شاید پیش از تولید اجناس صورت گرفته هم یا شاید احساس ریسک کند، وخریدار ممکن تصمیم خود را تغییر دهد،

از لحاظ زمانی و ) Quo(و آن) Quid(این در اکثر موارد،. داشته باشده احساس ریسکباشد و در این حالت، خریدار احتمال دارد ک

و برای فروش به نمایندگی های محلی عرضه اجناس به بازارهای دور برده می شدنددر گذشته ها معموال . مکانی از هم جدا می باشند

در بازار فریب داده می اگر تولیدکننده اول،: ا به وجود می آورداز مشکالت ر تجارتی، برای تولیدکننده دو دسته این روش. می شدند

به -در برابر وی با این فرض که آنها نیزو کنداو مجبور می شد که برای حراست از حقوق خویش به مقام های محلی مراجعه شد،

اتکا کند تا » دالل«و یا محلی ۀک نمایندی تولیدکننده مجبور می بود که به دوم،. نمی شوندتبعیض قایل -)خارجی(عنوان یک بیگانه

را ]ی آنیا هردو[نامبرده به سادگی اجناس و یا پول پرداختی» ۀنمایند«فرض کنیم که اگر . برای وی به عنوان یک فروشنده عمل کند

. یار محدود می بودبس» تولیدکننده« خود فرار می کرد، در آن صورت چاره اندیشی های ۀمی گرفت و بدون ارجگذاری به پیامد معامل

تعداد زیادی از شهرها اگرچه . وپا در قرون وسطی بسیار حاد بودنددر سراسر آسیا و ار،این گونه مشکالت در سوداگری های دورادور

وشخرید و فردر آن شهروندان در هنگام که -وانستند قراردادهایی رانمی تاما ،داخلی بودند و مراکز تجارتی دارای نظام های قانونی

حتا در . بسیار محدود بودنددر نتیجه، تجارت دورادور. اجرایی ببخشند ۀجنب -فریب داده می شدند زمین های دوردست در شان اجناس

می توانست ] از نظر مکانی و زمانی[با هم تفاهم می کردند، جدایی پول و اجناس »سن نیتح«مواردی که طرفین تجارت بر اساس

خودش را به ۀپیش از آن نصف معاملجدید شود که دیگری ۀحاضر به معاملکند که صرف در صورتی یکی از طرفین را ترغیب

پس از آن که یکی از طرفین معامله را انجام داده باشد، اغلب به عنوان ، توافقنامه ها ۀدوباره در بار ۀمذاکر ۀانگیز. سررسانیده باشد

. باقی مانده است ی جهاناکثر کشورها] تجارت[ وان یک اتفاق معمولی دریاد می شود و به عن) Ex-Post(فرصت طلبی بازپسگرا

طلبی «وطلبانه فراهم ساخته و از ناکارآمدی هایی که در اثر فرصت ازمینه را برای عمکلرد دجرای قراردادها توسط نظام حقوقی،انفاذ و ا

. بروز می کنند، جلوگیری می کند »بازپسگرا

ۀی منعقدمؤثر فعال نبوده است تا برای طرفین اعتماد ببخشد که به قراردادها ۀنافذ و یا به گون حقوقینظام که در مواردیدر گذشته ها،

این گونه مشکالت ها از . طیف های فعالیت های اقتصادی موجود بودندتمام ارج گذاشته می شوند، این گونه مشکالت در بین شان

-که نمایانگر جدایی بین عین پول و اجناس بودند –را ای ردادهای مالی و معامالت بیمه مرز تجارت و امور مالی آن فراتر رفته و قرا

. نیز دربر می گرفتند

بازهم برخی معامالت از هم جدا باشند و اما طرفین روی همدیگر اعتماد داشته باشند، ] از رهگذر زمانی و مکانی[ گر پول و اجناسا

طرف دیگر » نیکنامی« می تواند در اثر » اعتماد«این گونهباشد شمار اندکی از عوامل را برشماریم، اگر قرار . انجام شده می توانند

. معامله که از طریق معامالت تکراری حاصل می شود، از طریق وابستگی های خانوادگی و یا ازطریق روابط شخصی به وجود بیاید

اعضای یک اجتماع ۀدر همچو حالت، اجتماع هم. ری اجتماع می باشدیرای حاکمیت قانون، نظام مسؤلیت پزیکی از جاگزین ها ب

بدهکاری خود را به عضو و یا از تقلب و فریب کاربگیرد خود در معامالتای همان اجتماع در صورتی که یکی از اعض -بیرونی را

د پرداخت جبران خساره را ر] خارجی[ اگر شخص بیرونی. اجتماع محلی مربوطه نپردازد، مسؤل دانسته و به بازخواست می پردازد

در صورتی کارگر می افتد که حقوقینظام این . وطن وی به عنوان گروگان بالفعل متوقف می گرددآن صورت اجناس هم نماید، در

جارت، به در ت و زیان ضرر و قبول شرایط که با رعایتکندفشار وارد] شخص بدهکار[ ویبر یابدهکار را وادار سازد بتواند اجتماع

، منجر به تحریم خریداری اجناس اجتماع بیرونی به بدهکاری و احترام اریناکامی اجتماع در ارجگز. ج بگذاردتجارت بیرونی خود ار

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

22

تحریمی را وضع کرده است که بسیار قدرتمند ،اجتماعیدادخواهی با توجه به این معنا، نظام . معامالت مالی با آنها خواهد شد ۀو متارک

. منازعات خرد و ریزه پدید خواهد آمدۀدر نتیجبا شخص بدهکار، قطع تجارت بزرگ و گسترده: شدمی با

ط ضعیف بین طرف اصلی ارتبا برطرف کردن مشکالت محلی و و آگاهی از مارکیت دانشجبران کمبود برای یکی دیگر از روش ها

» مغربی«تاجران . باال برخوردار بودند» اعتبار« و » نیکنامی« ای بود که از » نمایندگان بیرونی«که برای ایجاد شب ۀمسأل،»نماینده«و

نمایندگان محلی برای فروش اجناس خویش » ایتالف«یازدهم میالدی در اطراف دریای مدیترانه فعالیت می کردند، از ۀکه در سد

و پس از آن هیچ ازبین میرفت» نماینده«رت آبرویدرآن صویک تاجر مغربی را فریب می داد، » نماینده«اگر یک .استفاده می کردند

نیز حد و حدودی داشت؛ زیرا معموال این وجود، اعتماد متکی بر اعتباربا . تجارت کندبا وی حاضر نمی شد که در آینده تاجر مغربی

. دیداجتماع تاجران نمی گر ۀاین نوع قرارداد نیز به یک گروه اجتماعی مشخص محدود می گردید و شامل هم

اتحادیه های «اجتماعات تجارتی به ویژه،. بود» تجارت مبتنی برسنت و عرفحقوق « متفاوت دیگری نیز وجود داشت و آننظام یک

شکل گرفته بودند، اعمال معمول معامالت تجارتی ، محاکم خصوصی را تأسیس می کردند تا قانون خصوصی ای را که بربنیاد »صنفی

خصوصی ۀاستوار بود؛ زیرا تجاری که از تصمیم محکم» اعتبار«و» نیکنامی« تا حدی برتجارتعرفینظام . اجرا بگذارند ۀبه مرحل

روبر می شد و پس از آن نمی توانست به راحتی در » ازدست دادن اعتماد« و » ضیاع آبرو«سرپیچی می کرد، با ریسک و خطر

تجارتی عرفی به تدریج از مرز فروش های ابتدایی نظام . اشتراک نماید »ارعیاد دم« یا و » اعتباری«تجارت های دورادور و معامالت

را » تجارت ۀتوسع« ، بیمه و سایر مشوره های حقوقی مرتبط با حساب های صرافیصورت، »اعتبار مالی« فراتر رفت و مسایلی از قبیل

. نیز در برگرفت

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

شدند؟یمجراءچطورقراردادهاباشند؟یممعمولشتریبیتجارتمعامالتنوعچهبازاردرکند؟یمتیعالفچطوربازار.1

تجارتدراعتمادگذارد؟یمتجارتبررایریتأثچهیتجارتمعامالتدر] یمکانویزماننظراز[اجناسوپولییجدا.2

دارد؟تیچقدراهم

اند؟شدهیمفصلوحلچطورخیتارطولدر] یتجارتعامالتدرم[ اجناسوپولییجدامشکالت.3

د؟یدارخبرافغانستاندرمشابهینهادها] کارکردوتیازموجود[ شماایآست؟یچتجارتیعرفحقوق.4

ملت - پیدایش دولت

ملت -دولت. رتی فراهم کردو مشکالت تجا ای حل مشکالت سوداگری با جوامع دورروش متمرکزتری را بر» ملت -دولت« پیدایش

قراردادها را به امر جبری تبدیل نمایند، تجارت را بهبود بخشیده اجرای مفادتوانستند محاکمی را به وجود بیاورند، ]برای نخستین بار[ها

حل و فصل دولت برایتوانایی یکی از محدودیت های جدی دردر گذشته ها، .عادالنه رفتار کنند ۀو با تاجران بیرونی به گون

اگرچه امکان داشت که یک شاه و یا شاهزاده بر قطعات بزرگ قلمرو . بود کاملدسترسی دولت به قدرت ۀمسألمنازعات تجارتی،

] قدرت سیاسی[ و دست اندکاران بیرونی ، یاغیان)جباناز قبیل ( ن محلیتحت تصرف خود حاکمیت ظاهری داشته باشد، اما رهبرا

در مسایل تجارتی برای چندین » عدالت«رعایت ۀدر نتیجه، مسأل. و به چالش می کشیدند امر تطبیق قانون محدودتوانایی دولت را در

زمانی که -نزدهم ۀهای آغازین سدتا سال در کشور فرانسه: ؛ طور مثالقرن در بین ملت های اروپایی به شکل محلی خود باقی ماند

ۀایتالیا و آلمان تا چند سال بعدی سد. قانون کامال یکدست نبود -ی اولین بارتطبیق نمودناپلیون اصالحات حقوقی معروف خود را برا

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

23

نظام های محاکم رقیب و ملت های متحد ظهور نکرده بودند و انگلستان نیز برای چندین سده دارای -دولتنزدهم هنوز به عنوان

در کشورهای » عدالت«تا زمانی که تطبیق . را ارایه می کردندمتفاوتی تایج و نفیصله ها منازعات مشابه، پیرامون که درواقع، موازی بود

جانبداری از تاجران محلی در برابر دیگران، در راه رشد اقتصادی موانع جدی ۀاروپایی شکل محلی خود را حفظ کرده بود، وسوس

. ایجاد می کرد

این . به وجود آورد» حکمروایان غارتگر«توسطحکمرواییقتصادی و رشد ا ایتهدید تازه ای را بر، »ملت -دولت«پیدایش هم چنان،

. دادندمورد تصرف قرار می خود را برای مقاصد شخصی را نادیده گرفته و دارایی افراد مادون انگونه حکمروایان قراردادهای خودش

اما . ادامه داده اند در کشورهای مختلف حکمروایی خویش به» رژیم های مستبد«به شکل همبدبختانه، حکمروایان غارتگر تا امروز

کافی نیرومند باشد و یجاد کند که در آن حکمروا به قدرچطور می تواند نظامی را ا» ملت-دولت« یک پرسش این است که حال

نگردد؟ اگر بتواند قراردادها را اجرا نموده و از دارایی خصوصی افراد حراست نماید، اما خود حکمروا در اعمال غارتگرانه آغشته

در آن زمین های شان را بدزدند، مبادا حکومت که ن بابت هراس داشته باشندحکومت شان اعتماد کرده نمی توانند و ازایرشهروندان ب

عوض، همیشه تالش گذاری کنند و در سرمایه» زمین« نوع روی دارایی های از صورت آنها هیچ گاهی آماده نخواهند بود که

حکومت در حل این یناتواندر نتیجه، . ی کنندکاغذی نگهداروت خویش را به شکل الماس، زیورات، طال و پولخواهند کردکه ثر

. خفه می کنددر یک کشور و رشد اقتصادی را روبرو کرده با مانع را دارایی های مولد ثروت باالیمعضله، سرمایه گذاری

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

رگذاشتند؟یتأثیتجارتمنازعاتفصلوحلبرچطورملت-ولتدشیدایپ.1

چرا؟کرد؟تردهیپچایوساختسادهرادورادورتجارتملت-دولتشیدایپایآ.2

کند؟یمنفوذاعمالیتجارتحقوقوبرتجارتچطورغارتگریحکمرواکیست؟یکغارتگرحاکم3.

قراردادها و دارایی

هاگرچ. اقتصادی می باشد ۀتوسعآت قضایی مستقل، یکی از موانع مهم در راه اموجودیت اجر ابل اعتماد و عدمقفقدان حقوق تجارت

آت حقوقی صورت می گیرند، اما حتا اگر تاجران ترجیح دهند که ابه اجر فوری معامالت تجارتی معموال بدون احساس نیازمندی

قانون صورت می پرتویصل کنند، بازهم معامالت و اجرای قراردادهای شان در خویش را بیرون از محاکم حل و ف] تجارتی[ منازعات

نرا بر مبنای مجموعه ای از قوانی] بین دوطرف معامالت[ با فهم این نکته که محاکم همیشه آماده هستند اختالفات تجارتی. گیرند

ها به مواضع فکری منطقی تر و قابل فهم تر و هم می گیرند، اغلب وقتقانون صورت ۀمشخص حل کنند، اما تجارت هایی که در سای

تجارتی را مرعی قواعدتا شته باشنددر مواردی که محاکمی وجود ندا. بین طرفین منجر می گردد سریعتر به آشتی و سازشچنان

. با خشونت بسیار معمول می باشند توأم آت شخصیااالجرا بسازد، در آن صورت اجر

چون فعالیت . قراردادهای درازمدت و پچیده را محدود می سازداز مؤثر ۀمحاکم زمینه های استفاد» ناپذیریاعتماد«و نیافتگیه توسع

شرایط ایجاب در مواردی که . مقایسه با گذشته ها، مهمتر و پچیده تر شده اند، قراردادها نیز دریافته انده توسعورشد های اقتصادی

نخواهند نیز فراهم ]معامالت[ۀی، تعداد زیادی از احتیاجات اولوجود نداشته باشندرعی االجراء معتبر و م ی، تا زمانی که قراردادهاکند

شبکه های تیلفون های ۀقراردا دها از جمله عناصر جدایی ناپذیر تولید برق، ساخت و ساز سرک ها و هم چنان توسع: ؛ طور مثالشد

در آن صورت، ثروت،مصؤن نباشدحقوق مالکیت معامالت و توافقات طرفین در هرگاههمین طور، . به شمار می روند) موبایل( سیار

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

24

و این شکل انباشت سرمایه برعکس سرمایه شوند انباشت می ) از قبیل زیورات و یا طال( آسان تر و تضمین شده تریاشکال بیشتر به

تقلب آمیز معامله کرد، فروخت و یا حتا ۀگونمی توان آنها را به و دستاویزهای مالی صورت می گیرندگذاری هایی است که روی

محدودیت های جدی و شدید جرم یکی از. د دستبرد قرار دادمی توان مور یکی از این گونه دستاویزهای مالی است،را که » زمین«

. عموم حقوق مالکیت را با خطر مواجه می سازندشمار می رود؛ زیرا جرایم به طور رشد اقتصادی بهفراروی

مقایسه با معامالتی که در بازارهای ابتدایی صورت می گیرند و هم اکنون مورد بحث قرارگرفته راردادهای معامالت درازمدت تر درق

چند ۀطی یک دور] قرارداد[ یک قرارداد معمولی ساخت و ساز را که در آن یکی از طرف های: طور مثال ؛می باشند تر اند، پچیده

که برای اعمار یک خانه صورت می گیرد، خریدار ایدر قرارداد ساده . به سرمی رساند، در نظر بگیرید ماهه مکلفیت های خود را

)معمار( خانه ۀسازند: طور مثال .قسطی انجام می دهد ۀمی پردازد و یا پرداخت الزم را به گون به طور پیشکیرا ضروری مقدار پول

یک بار که وی پول را به . سود جوید» فرصت طلبی بازپسگرا« از عمل بی کیفیت نیبا استفاده از مواد ساختما که سه گرددوسو شاید

درست انجام دهد، مگر اینکه کدام عامل دیگری در کار ۀکه مکلفیت های خویش را به گونخواهد داشت دست آورد، کمتر انگیزه

.»عنصر عمکلرد تکراری( الت آیندهمبا طرف دیگر، و یا دورنمای ضررپذیری در معاباشد؛ از قبیل روابط خانوادگی

خود با بیگانگان و یا اعضای ناآشنای یک گروه اجتماعی وارد یک دفعه ای مبادالت درهنگامی که افراد وادار می شوند با این وجود،

و بومی روستایی ناطق مردم از م مهاجرت. کارساز نمی باشدچندان ناکافی بوده و » عملکرد تکراری« و یا» روابط«معامله شوند، عناصر

را الزمی می سازد تا با استفاده از آن طرفین بتوانند » مشترکقانون مورد توافق« شان به مناطق مرزی و یا شهرها، موجودیت یک

ر عناصوابسته می باشد که در آن یاقتصادی به قراردادهای درازمدت ۀتوسعدر جهان امروز، . اختالفات تجارتی خویش را برطرف سازند

[ پچیده گی: ؛ طور مثالبسنده نمی باشند ، صرف همچو روابطجود ندارند و یا برای اجرای قراردادو خونی و خویشاوندی روابط

خانه که در باال توضیح گردید، صد مرتبه بیشتر یک ساخت و ساز ۀقضیدر مقایسه با و عمرانی پروژه های بزرگ زیربنایی] قراردادهای

. می باشند که حکومت ها نمی توانند به تنهایی آنها را تطبیق نمایند برداروژه ها بیش از حد پچیده و هزینه این گونه پر. می باشد

عدم «و یا » پرداخت های تأخیری«مشکالتی می گردد که از مرز موانع و قراردادهای زیربنایی دارای هزارها احکام بوده و شامل

را کمک می کند تا منازعاتی را که احتمال می رود در جریان ] طرفین قرارداد[ ارداد، اجرای قانون قر. فراتر می روند» پرداخت ها

موفقیت آمیز باهمدیگر ۀبروز می کنند، به گون] قرارداد درازمدت دوام می کند ندر طول مدتی که اجرای چنی[سال و یا چندین ماه

. حل و فصل نمایند

که یکی از طرف ها خود حکومت تبدیل می شونددشوار به امر به طور خاص زمانی] دهاناشی از قراردا[ این گونه مشکالت قراردادی

نکنند و یا اطمینان حاصل نکنند که در صورتی بروز کدام مشکل تجارتی رعایتحاکمیت قانون را هرگاه طرف های خصوصی . باشد

.بسیار متردد خواهند بود ال بی میلی نشان ندهند، با آنهم اگر کام عقد قرارداد ادالنه رفتارخواهد شد، در هنگامع ۀگونبه با ایشان

حس می کند، باید برای اجناس و نسبت حکومت که طرف خصوصی ای » غارتگری«حداقل، حکومت برای برطرف کردن ریسک

می شود که کدام این ریسک به ویژه زمانی جدی . پرداخت مقدار پول قابل مالحظه ای را پیشنهاد نماید] خصوصیطرف[ خدمات

. مستقلی وجود نداشته باشد تا منازعات تجارتی را بین طرفین حل و فصل نماید ۀمحکم

فساد « و » حکمیت«: قرادادی های خصوصی در طول تاریخ با این گونه ریسک ها با استفاده از دو روش مشخص برخورد کرده اند

عقد می ]یک کشور[ ی شوند که بین نهادهای خارجی و اداره های دولتیاغلب در قراردادهایی یافت م» حکمیت«قواعد . »مالی

مستقل، خصوصی و بی طرف حل ۀتجارتی را در یک محکم ۀهرنوع منازعکه طرفین توافق می کنند ،براساس این گونه فقره ها. شوند

» حکمیت«حکومت کشور خود عقد می کنند، ازتجارت های محلی اغلبا این توانایی را ندارند که در قراردادی که با . و فصل نمایند

مقام های محلی را ملوث ساخته و زمینه را برای کهدر نتیجه، در عوض آنها کوشش خواهند کرد . یک کشور سوم استفاده نمایند

. بروز نکنندعملکرد و ارجگذاری حکومت به تعهدات اش مساعد سازد تا مشکالتی

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

25

نظرلوتبادبحثجهتشدهطرحسواالت

ست؟یچمحاکموتجارتنیبرابطه .1

گردند؟یماالجرایمرعچطوریتجارتمعامالتمحاکم،ابیغدر .2

است؟کدامباشد،یمرگذاریتأثشماۀروزانیزندگبرکهقراردادیهانمونهازیکی .3

غلبهدوستان،وخانوادهبامعاملهلیقبازجارتتبرحاکمیسنتیهاتیمحدودبرتوانندیمچطوردرازمدتومغلقیقراردادها .4

کنند؟حاصل

کرد؟حاصلغلبهمشکلنیبراتوانیمچطوراست؟مشکلکیمسألهنیاچراست؟یچبازپسگرایطلبفرصت .5

د؟کننحاصلغلبهناکارآمد»یهایبروکراس« و»فساد«برتوانندیمچطور] تجارت[ یخصوصسکتوراندرکاراندست6.

عدم یقین مندی حقوقیو اراضی

Legal(»یقحقو عدم یقین مندی«د؟ کوتاه ترین پاسخ این است کهحقوقی چه چیزهایی ان» عدم یقین مندی«سرچشمه ها و منابع

Uncertainity ( می» مالکیت«حقوق. از نظام حقوقی نهفته می باشدبیرون مالکیت اغلب اوقات » ۀمسأل«به خاطری بروز می کند که

نظام حقوقی « توسطحتا یا و گسترده ۀیک خانوادیک قبیله و یا میاندرموجو » نورم های اجتماعی« و یا » عرف«ند توسطتوا

در جاهایی که در آن محاکم رسمی و . ، تضمین گرددفعالیت دارند )قانون دولتی( که به طور جداگانه از نظام حقوقی رسمی» عرفی

می توانند بر قطعات »نظام های حقوقی عرفی« افراد حراست کنند،» حقوق مالکیت«و نمی توانند از ندنهادهای اداری دولت غایب ا

داشته باشند، این وضعیت کدام کمی در یک اجتماعی که بیرونی ها نسبتا در آن رفت و آمد . تسلط داشته باشند» زمین«ۀگسترد

] تجارت ۀعرص[مردمان، دست اندرکاران جدیدمهاجرت میزان باالی جابجایی و به وجود نمیاورد، اما جمعیت رو به رشد و را مشکلی

این دست اندرکاران جدید شاید تاجران ثروتمند خارجی ای باشند که در جست و جوی سرمایه گذاری هستند . را به اجتماع می کشاند

و یا هم شهرنشینانی باشند که در جست وجوی یا شرکت های بزرگی باشند که در جست و جوی اعمار کارخانه های تولیدی هستند

. مقاصد خاصی به اجتماع کشانده شده اند

زمین » حقوق مالکیت«تا زمانی که مطمین نشوند که به هر روشی که اینها وارد این اجتماعات جدید شوند، این دست اندرکاران جدید

در بسیاری از کشورهای روبه . زمین ها را خریداری نخواهند کرد مصؤن نمی باشند، آنمورد نظر شان به رسمیت شناخته نشده و یا

در شهرها. درا با خود دار» عدم یقین مندی«و یا پوشیده می باشد» عدم یقین مندی حقوقی«ۀ، مالکیت زمین اغلبا با لفافهتوسع

درشهرها، در مقایسه با » وابستگی های سنتی«و » نورم های اجتماعی«شد؛ زیرا می باروستاها قریه ها و ، اغلب اوقات بدتر ازوضعیت

اگر حقوقی تهدید می شوند؛ زیرا» مندیعدم یقین «به خاطراکارگران زراعت به طور آشکار. والیت ها سست تر و فریبنده تر هستند

را نیز از خویش» معیشتی«عدهند، بلکه منب خویش را از دست می» دارایی«نهامالکیت زمین آنها به رسمیت شناخته نشود، نه تنها که آ

.دست خواهند داد

در جاهایی . را نیز به همراه می آورد یبا این وجود، عدم یقین مندی حقوقی برای اقتصاد یک کشور و یا یک اجتماع هزینه های بزرگ

ها، ، دیواروی حفاظ هامنابع محدود خویش را رثبت نشده باشد، دهقانان مجبورهستند که زمین در یک دفتر ثبت رسمی» الکیتم«که

. دیگر وجود ندارد ۀمصرف کنند؛ زیرا راهی دیگری برای شناخت مرزهای دارایی یک خانواده و خانواد درختان و سایر عالیم مرزنما

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

26

چوکاتوجود نداشته و یا دهقانان» دارایی«قانونی برای حفاظت ۀو شالودچارچوب کدام جاهایی کهکه، درمهمتر از همه این

ی خود پول ت؛ برای بهبود زمین زراعاجاره دهندخود را به » دارایی«دهقان نمی تواند مرزهای دارایی وی را تعیین کرده نتوانند،برده نام

در سرمایه گذاری به منظور بهبود زمین زراعتی چه . قرض گرفته نمی تواند ونمی تواند زمین بیشتری بخرد و تجارتی را شروع کند

و یا هم در بخش تخم های جدید، برای محصول، حاصلخیزی و محیط زراعتی، از اهمیت بسیاری بخش بند آب بخش آبیاری، چه در

ی ، زمینه را برای سرمایه گذاری در راستاهای شرعی برای زمینقباله دادن حقوقی از طریق » یقین مندی« باالبردن . برخوردار می باشد

بانک جهانی با گردآوری اسناد و شواهد ثبوت : اصلخیزی بهتر منتج می شود؛ طور مثالنتیجه، به حبهبود زمین افزایش بخشیده و در

که زمین شان دارای قباله می باشند، توانسته اند روی زمین خویش سرمایه گذاری بیشتری کند و هایی کرده است که در تایلند دهقان

درصد 25-14کار می کنند، ] اما با عین وسعت[ ن های بدون قبالهدر نتیجه، محصول زراعتی آنها در مقایسه با دهقانانی که روی زمی

. بیشتر می باشند

مستند نشان داده است که در کشورهای تایلند، ۀبانک جهانی به گون. ارزش زمین را نیز افزایش می بخشد ،بیشتر یقین مندی حقوقی

افزایش درصد %81-43رسمی قباله دریافت کرده اند،از ۀگون برازیل و اندونیزیا ارزش زمین روستایی، پس از آن که صاحبان آن به

« نه تنها امنیت باعث می گردد که روی . می باشدنیز دارای تأثیر تقویتی دوگانه امنیتو تحکیم ، ایجادبه همین ترتیب. یافته است

وجوه مالی الزم را ،ایش توانایی خودطریق افزیک دهقان توانایی می بخشد که از سرمایه گذاری صورت گیرد، بلکه برای» زمین

و اسناد حقوقی ، دهقانانی که دارای قبالههتوسعکشورهای رو به درسراسر. سرمایه گذاری کند» زمین« وی قرض گرفته و خودش نیز ر

کار را »عدم یقین مندی«بنا بر این، . به دست اورندبزرگ تری را در مقایسه با آنهایی که قباله ندارند، می توانند قرضه های می باشند،

عدم مالکیت زمین و بدون شک، گردد یو نمی تواند به آسانی مالک قطعه زمینمی سازد تر زراعت دشواربلندهمت برای یک کارگر

. رشد درازمدت موانع جدی ایجاد می کند ۀظرفیت نهفتدر راستای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی بوده و در برابر موجود یکی از موانع

به » یقین مندی حقوقی« بدون موجودیت . باآلخره، اگر مالکیت حقوقی نامشخص باشد، توانایی انتقال زمین نیز نامشخص خواهد بود

اگر مارکیت و یا بازاری وجود نداشته باشد که در . به وجود بیایدمعینی » زمین« خریداری برایارتباط انتقال پذیری، امکان ندارد که

کارامد و سودمند از دستی به دست دیگر مبادله نخواهد ۀفروشنده گان بتوانند در تجارت مشغول شوند، زمین نیز به گون آن خریداران و

. شد

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

دارند؟ارتباطنیزمتیمالکباچطورمنابعنیااند؟هاکدام»یحقوقیمندنیقیعدم« یمأخذهاوازمنابعیبرخ.1

بهشماۀخانوادیاعضاودوستانتیوضعد؟یشویمدچار»یحقوقیمندنیقیعدم« بایتکرارۀگونبهچقدرافغانستاندرشما.2

دارد؟اریدراختقبالهکند،یمیزندگآنیروکهینیزمیبراشماۀخانوادایآاست؟چطورارتباطنیا

ینیعمثالکیموردنیادردیتوانیمایآباشد؟یمتیاهمیدارامنقولریغاموالونیزمباارتباطدریحقوق »یمندنیقی« چرا.3

د؟یبده

سکتورمالی

ناخالص داخلی سرانه را با مالی و عاید ۀتوسعمطالعات بی شماری رابطه بین . ست تثبیت شده و آشکارا همیت سکتور مالی امریا

قوی و نیرومند نمایه هایبازار سهام از جمله ۀتوسعکه بانکداری و عات نشان می دهند هم چنان مطال. اسناد و مدارک ثابت کرده اند

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

27

قانون برای . سکتور مالی آن نیز به خوبی ثابت شده است ۀتوسعرابطه و پیوند بین نظام حقوقی یک کشور و . رشد اقتصادی می باشند

. رشد سکتور مالی یک کشور نقش حیاتی بازی می کند

اقتصادی ایجاد می ۀمشکالت شدیدی را در عرص] از نظر زمانی و مکانی[ جدایی بین پول و اجناس اثرور مالی به تدریج در سکت ۀتوسع

معامالتی اند که در آن زمان عملکرد و یا اجراآت طرفین قرارداد از » معامالت پولی« به اساس یکی از معمول ترین تعریف، . کند

کار بعدتر پول یشکی می گیرد و برای طلب پول را پ قرض کننده) قرضه( اعتباری ۀمعاملیک در . همدیگر مختلف و متفاوت می باشد

نیز، یک سکتور مالی سالم ۀتوسعچندان مؤثر ثابت نشده و برای » اعتماد« غیاب یک نظام حقوقی مؤثر، تنهادر. پرداخت می شود

، ه و شکل امروزی خود را اختیار کردنمود توسعه و انکشافتدریج همان گونه که تجارت دورادور به . تضمین چندان کارساز نیست

. یک فرایند تکاملی رشد نموده است ۀبطی و در نتیج ۀالی و سکتور مالی نیز به گونمعامالت م

سهام خالص و شرکت های سهامی

ز فعالیت های تجارتی به راحتی از مرمیزان بزرگی از . اقتصادهای مدرن شدیدا بر روش تجارت از طریق شرکت سهامی استوار است

بیشتر از مبلغی است که هر یک از ۀیسرمامقدار روز افزون متقاضی ۀفراتر رفته و به گون یک فروشگاه ساده و دکان کارگری

ما الگوی برطرف می سازند، ا بیشتر را ۀبه سرمای به نیازمندی ها اگرچه تأسیس شراکت ها برخی وقت. در اختیار دارد کارآفرینان

و برخی پیشه وری و متوسط تجارت شراکتی یکی از الگوهای تجارتی کمتر انعطاف پذیر می باشد که اساسا توسط تشبثات کوچک

توحید مبلغ های هنگفت سرمایه و هم چنان جلب و جذب به منظور تالش شرکت ها . های مشخصی مورد استفاده قرار می گیرند

. یک امر معمول تبدیل شده است به روز افزون به طورهفدهم میالدی ۀاز آغاز سد کالن تجارتی ایهسرمایه برای سرمایه گذاری

گسترده رایج شده است؛ زیرا این الگو، مزیت های زیادی در اختیار تاجران قرار می دهد که به ۀبه گون شکل سهامی تجارت امروزه،

مداران می باشد، اسه »محدودمسؤلیت « یکی از این مزیت ها. رودراتر و وسیع تر می سرمایه ف» توحید« و یا » ادغام« مراتب از مفهوم

شرکت «بدهکاری های شرکت سهامی مسؤل و ملزم نیستند، بلکه فقط خود ه خاطرببه عنوان اشخاص مداران ابه این معنا که سه

است » شرکت سهامی« وی تجارت، شخصیت حقوقی یکی دیگر از مزیت های این الگ. در این راستا ملزم و مسؤل می باشد» سهامی

نظام مالی اساسی و نقش های یکی از کارکردها. که شرکت را قادر می سازد تا بدون منظوری قبلی سهمداران خود، قرارداد عقد نماید

عرصه داده و آنها را در پول پس انداز می کنند، به روش مؤثرتری سوق ] اقتصادی[ این است که وجوه مالی کسانی را که برای تشبثات

برای این هایکی از سودمندترین الگو» شرکت سهامی« بنا براین، الگوی تجارت . سرمایه گذاری کند و مفید تری سودمند ترهای

به وجود نمی حقوق تجارتکامال حقوقی بوده و بدون و اقدامات ابتکارات» شرکت های سهامی« گونه فعالیت ها می باشد؛ زیرا

می تواند باعث رشد اقتصادی گردد، این است که زمینه را حقوق تجارتو در واقع، یکی از راه های دیگری که از طریق آن آیند،

. کندمی برای پدیدآیی و تشکیل شرکت های سهامی تسهیل

و بانکداری) قرضه( اعتبارمالی

در اکثر کشورها در . امور مالی مهم می باشند ۀتوسعی برا) Equity markets(مارکیت های سهام ۀبه انداز مارکیت های اعتباری

در مارکیت های سهامی، اکثر مسایل . مارکیت های سهامی، منابع مالی بیشتری تولید می شوند بامارکیت های اعتباری در مقایسه

های هک برای اعطای قرض، باندر مارکیت های معامالت مدت دار. تجارت و مقررات تضمینی می باشد حقوقۀنیازمند مداخلحقوقی

به عنوان نهادهای میانجی بین پس هتوسعبانک ها به طور خاص، در کشورهای روبه . می باشد و مهم مرکزی هاینهاد یکی ازکالن

نقش مرکزی و مهمی را بازی می -دارایی های غیر مالی سرمایه گذاری می کنندبر آنهایی که -دازکنندگان و بهروران پس اندازهاان

اقتصادی می ۀتوسعدر انتقال پس اندازها به بهروران نهایی، از جمله عوامل بسیار ضروری برای رشد و بانک ها کارایی و کفایت. نندک

. اقتصادی یک ملت نقش مرکزی و حیاتی بازی می کنند ۀتوسعبه عنوان کانال اصلی این گونه انتقاالت، در راستای بانک ها. باشد

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

28

نتیجه گیری- ۵

فهم و درک . افغانستان پرداخته است حقوق تجارت ۀدر وضعیت اقتصادی و محیط تجارتی افغانستان، به مطالع تحقیقطریق این فصل از

بسیار ضروری -قرارگیردکه قرار است در فصل دوم مورد بحث -افغانستان حقوق تجارتۀاین دو عرصه برای بررسی مفصل تاریخچ

مورد بحث قرارگرفته است؛ موضوعی که اسالمی حقوق تجارتفصل، برداشت ها و تلقی های ما به ارتباط هم چنان در این. می باشد

. برای افغانستان بیش از حد مهم می باشد و در سراسر این متن مورد توجه قرار خواهد گرفت

در این فصل نظریه های . سی قرار گرفته استگذرا مورد برر ۀاقتصادی به گون ۀتوسعو حقوقمیان موجود هم چنان در این فصل پیوند

ای مطروحه یکی در میان نظریه ه. اقتصادی ارایه گردیده است ۀتوسعو حقوقمختلفی از بحث ها و گفت و گوهای معمول پیرامون

مستقیم و یمی باشد و این نظریه استدالل می کند که کیفیت نهادهای یک کشور، یکی از معرفه ها »گرایی جدیدنهاد«ۀهم نظری

یک چرا و چطور برای تجارتکه تعهدات قابل اجراء می دهدهم چنان، این نظریه توضیح . می باشدکشورهمان اصلی رشد اقتصادی

، ریسک و هزینه های مرتبط با »عدم یقین مندی«االجرا به طور مستقیم کمبود تعهدات مرعی. بسیار کلیدی و مهم می باشند کشور

افزایش می بخشد و بنابراین، باعث وضع محدودیت روی تجارت و کندی رشد اقتصادی می به طور قابل مالحظه معامالت تجارتی را

با تجارتی مرتبط عادی یا کدام قانون( در بازار، نیازمند قوانین قوی تجارتی مقعطیتجارتی از قبیل معامالت ریز و ۀمعامالت ساد. گردد

( با این وجود، زمانی که این. می شوند شخصی عملی و اجرا ۀامالت به گونتعهدات در هنگام معنمی باشند؛ زیرا ) همان گونه معامالت

تجارت با سپری شدن زمان تحول کرده است حقوق. مغلق تبدیل می شودبسیار ۀاز هم جدا باشند، تجارت به پدید )جنس( و آن) پول

معامالت تجارتی ته و آنها را توانایی بخشد که دررا توانمندساخدست اندرکاران تجارت کهتجارت این است حقوقو هدف از تحول

. چیده و کالن اشتغال ورزندیپ

لطف که شما فصل دوم را می خوانید، هنگامی. خواهد کردو پیگیری افغانستان را مطرح حقوق تجارتتکامل ۀفصل بعدی، مسأل

. فکر کنیدعمیق ۀبه گون تان روی عملکردهای اقتصادی کشورو نهادهای تجارتی متحول افغانس تأثیر قوانین ۀنموده در بار

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

29

نامهلغت

را که برای ) یا منابع ازقبل تولید شده(ۀاین مقوله منابع تولید شد. اساسی منابع و یا عوامل تولید می باشد ۀیکی از چهار مقول :سرمایه

می توان از کارخانه ها، ساختمان ها، موترهای » سرمایه«عمولی از مثال های م. تولید سایر اشیاء به کار می رود، نیز شامل می شود

. و تجهیزات نام برد که در تجارت برای کاروبار تولیدی به کار گرفته می شوند االتباربری، وسایل، ماشین

. اشیاء و یا خدمات به منظور دست یابی به پول یا اجناس و یا هم خدمات بیشتر ۀبادلت :تجارت

که بر روابط تجارتی و سوداگری یک کشور حاکم می باشند، به شمول است حقوقی مقرراتوسیعی از ۀمجموع :حقوق تجارت

ضمانت، مسایل مالیاتی و هم چنین، خریداری و فروش جایداد، معامالت بانکی، مسایل قرضه و ها قراردادها، تشکیل و انحالل شرکت

. حل و فصل منازعات تجارتی

حکومت می ) GDP(و شامل محصوالت ناخالص داخلی می شودآن مالیات پرداخته از درک لیت اقتصادی ای که فعا :اقتصاد رسمی

. گردد

سبزی ها، موترها و یا : محصوالت فزیکی ملموس که برای برطرف کردن خواست ها و نیازهای مردم به کار می روند، از قبیل :اجناس

. کتاب ها

در داخل ) معموال یک سال(معین ۀاجناس و خدماتی که طی یک دور ۀع ارزش بازاری هممجمو ):GPD(محصول ناخالص داخلی

. دستاورد را بدنبال دارددر طول یک سال چه مقدارکشور اقتصاد کهدر مورد اینتخمین رسمی حکومت . یک کشور تولید می شوند

برای [ ست که تحصیل آن شخص را اچیزی منابع بشری. ثمر یک شخصکلی دانش، تجربه و آموزش مسلکی م ۀمجموع:منابع بشری

رسمی ۀ، ارتقای توانایی انسان از طریق تعلیم و تربیمنابع بشریایجاد قابل توجهیکی از روش های بسیار . بیشتر مثمر می سازد] جامعه

. می باشد

ومت مالیه پرداخته می شود و نه هم حکومت از آن فعالیت اقتصادی ای که نه به خاطر آن به حک:)ثبت ناشدهاقتصاد ( اقتصادغیر رسمی

. یک کشور می شود) GPD(نظارت دارد و نه هم شامل محصول ناخالص داخلی

به کار »تجارتی ۀسرمای« ، پیش از آن که »سرمایه«این . ژی استفاده می شودتوزیع انرای که برای حمل و نقل، ارتباط وسرمایه :زیربنا

.فراهم می کندبرای یک فعالیت اقتصادی ضروری می باشد، را که اسی و بنیادیانداخته شود، تهداب اس

. ست که براساس فی نفر اندازه گیری می شوداچیزی : به کار می رود» اخلیمحصول ناخالص د« آن گونه که با - عاید سرانه

جدا از ای ه پدیدههای مردم به کار می روند و که به طور مستقیم برای برآورده ساختن خواست ها و نیاز یفعالیت های :خدمات

. معلومات، سرگرمی ها و تعلیم و تربیه: از قبیل می باشند، محصوالت و یا اجناس

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

30

آخدمنابع و م

در راه آن درآمدی بر امور مالی اسالمی و چالش های فرا: مارکیت های مالی بین المللیابراهم؛ رشد تجارت های عرفی در عدنانعلی،

میالدی 2008نشر ؛جهانینظام هلحاق با

میالدی 2007نشر ؛و اصالح اقتصاد کالن بوز، آلن هامیلتون؛ حقوق تجارت

میالدی 2000نشر ؛از معامالت کالسیک تا تجارت مدرن: تجارت در شرق میانه حقوقچبلی، مالت؛

میالدی 2007نشر چندین نسخه؛ -؛ یک اقتصاد، راد ریکدانی

میالدی 2006نشر ؛اقتصادی ۀتوسعحاکمیت قانون و : ارتباط حقوق با توسعهم، کنیت؛ دا. و

میالدی 2008نشر ؛پس ازبحران» دولت های نوتشکیل« ار حقوقی تجارت در ساخت حقوقستی پک، مایکل؛ اهمیت

میالدی 2006نشر ؛ نگاهی اجمالی: تجارت اسالمی حقوقفوستر، نیکوالس؛

میالدی 2007نشر ؛برای عمکلرداجندای افغانستان :)USAID(المللی ایاالت متحده بین ۀتوسعۀادار

میالدی 2009نشر ؛ملی افغانستان ۀنمای ؛میالدی 2009بانک جهانی، پیشبرد تجارت در سال

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

31

تجارت در افغانستان حقوق ۀتاریخچ: فصل دوم

مقدمه - ۱

حقوقدارد که ن، امکان رشد و توسعه یافته استدر افغانستان چطور پایه گرفته و تجارتنظام و درک این مسأله که قبلی فهم بدون

حقوقی افغانستان که به چندین سده قبل ۀتاریخچسرگذشت در این فصل، . بفهمیم به طور درست آن تجارت را در افغانستان امروز

هژدهم تا کنون ۀافغانستان از سد تجارت حقوقۀچاین فصل روی تاریخمباحث . برمی گردد، مورد کاوش و بررسی قرار می گیرد

در تجارت حقوقخود براهمیت ۀنوب مثال های متعددی را می خوانید که هرکدام به شما در این فصل. توجه و تمرکزخواهد داشت

سیاسی، انکشافات وه توسعتغییرات در الگوهای سوداگری و تجارت جهانی، اغلب باعث . طول تاریخ افغانستان روشنایی می اندازد

. 4ظهور طالبان: را در نظربگیریدذیل به موضوع مورد بحث، مثال جهت ورود. افغانستان شده انداقتصادی وحقوقی در

را از پاکستان به نیروهای مشخصی تأسیس گردید تا کمک ها و تدارکات نقلبزرگ حمل ونظام یک میالدی، 1980در سال های

طریق به سایر کشورهای آسیای مرکزی از ، به تدریج به انتقال اجناس از پاکستاننامبرده پرمنفعتنظام و ل دهدمقاومت افغانستان انتقا

جماهیر شورویحاداز فروپاشی ات که پس-آسیای میانه بین پاکستان و دولت های تازه تشکیل باردیگرافغانستان . افغانستان آغاز نمود

تعمیرگرانهزاران تاجر، و فعالیت های اقتصادی در آن هنگام کسب و کار. تبارز کرداقتصادی به عنوان یک شاهراه -ظهورکرده اند

عمده ترین مانع در راه رشد . ندماشین باب، رانندگان موترهای باربری و مالکان مستری خانه ها روز به روز رونق و بهبود می یافت

در سراسر افغانستان، شاهراه ها را بی نظم و پوسته های بازرسیودیت موج. قانونی بود مقرراتقانون و فقدان تجارت، داگری وسو

ار و های ناعاالدنه از رانندگان و آز مبلغاخاذیرانندگان، ار و اذیتزجمع آوری مالیه های گزاف، آآنها در ۀهم .نابسامان ساخته بودند

و بود اجناس را کند ساختهۀانتقال و مبادل ی بازرسی جریانو پوسته ها اراهبندان ه. کی عابرین، شهرت یافته بودنداذیت جسمی و فزی

و مالکان وسایل حمل و نقل، از اتحادیه های تجارتی . تاجران را وادار می کردند که هزینه های گزاف و ناخواسته را متحمل شوند

.ای مناسب برآمدندو در جست و جوی راه حل ه هه آمدبه ستوموجودیت این گونه موانع فراراه تجارت بسیار زود

فیس برای حکومت قندهار وادار می کردند که تاجران و مالکان وسایل حمل و نقل را ]مجاهدین[زیرنام یگروه خشن ملیشه هاسه

بپردازند، مسیری را که از شهرک مرزی سپین بولدک شروع و به قندهار خاتمه می یافت، در اختیار هنگفت مالیات غیرقانونی و های

های پاتک ی ازندانان مسلح ملیشه ها در یکامیالدی، قوم 1994در سال . شهرت یافته بودند هو به خاطر اخاذی های ظالمان شتنددا

مقصد اصلی خود کشورپاکستان به سوی ترکمنستان در حرکت بودند، متشکل از سی موترباربری بود و ازرا که یکاروان خودنظامی

در نتیجه، . محلی از اثر کمبود و یا نبود نظم و قانون به خشم آمده بودند مردمورت گرفت کهاین عمل در حالی ص .متوقف ساختند

دعوت از پیروان نظامی قبلی خود ،را به عهده داشت های مذهبی محلیدرسه که پیش از آن سرپرست یکی از م مجاهد مالمحمد عمر

نخست کاروان موترهای باربری را آزاد ساخته و » طالبان«نامبرده، یعنی گروه. ه پاخیزندعدالت ب ۀکرد که به نام عدالت و برای اعاد

در . ، پاکسازی نمودندبه زور میگرفتند که پول های زیادی را از تاجران و مسافران راهبندان هاییبعدا شاهراه را از پوسته های بازرسی و

از سوی ، و به این خاطرنمودندعمل منجییک ه بودند، به عنوانآن هنگام، طالبان برای باشندگان محلی که مورد بدرفتاری قرار گرفت

« هوربدین ترتیب، گفته می توانیم که ظ. دریافت نمودند پولی و سیاسی تاجرانی که در افغانستان و پاکستان بودند، حمایت های بزرگ

. ن آن روز، ارتباط و پیوند داشتو ضروری در افغانستا مدون فقدان حقوق تجارتو » جارتت«به طور مستقیم با » طالبان

توجهقابلنکات

) میالدی 2008کریوز و امین طرزی، نشر . رابرت د( »افغانستان طالبان و بحران« متن باال بیشتر اقتباسی است از کتاب -

4

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

32

توانستهچطورنظرموردیحقوقۀخچیتارکهدیکنتوجهد،یکنیممطالعهافغانستانتجارتحقوقۀخچیتاربهراجعشماکهیهنگام

چرا؟اند؟بودهرگذاریتأثامروزانافغانستبرازهمهشتریب،یمشخصیدادهایروایوهادورهکدامدهد؟شکلرانیامروزافغانستاناست

اولیه حقوقتجارت، سوداگری و - ۲

5)میالدی 1747- 1600( پیش از درانی ها ۀدور. الف

پانزدهم میالدی، ۀتا سد. عرب و اروپا موقعیت دارد ۀبین آسیا، شبه جزیر» زمینی«ۀهای تجارتی عمدامتداد مسیرافغانستان در

حق «رفتند، تقریباترانزیتی ای که بین این قاره ها صورت می گ افغانستان برسوداگری ها وتجارت هایوکشورهای آسیای مرکزی

کشف مسیرهای تجارتی بحری که در مقایسه با مسیرهای تجارتی زمینی، مصؤن تر، کم هزینه تر و . و مشابه داشتند همسان» انحصاری

مسیرهای بحری جدید حجم از ۀاستفاد .ا در تجارت بین المللی کمرنگ ساختسریع تر بودند، به تدریج جایگاه مسلط افغانستان ر

نستان را با مرکزهای شهری افغاقال داده می شدند، کاهش داد و در نتیجه، آبادانی و سعادتکاالهای تجارتی را که از مسیر افغانستان انت

در نتیجه، زمینه برای .گردید و صنف تاجران تضعیف گردیداکثر بخش های افغانستان، فعالیت اقتصادی فشرده در. تهدید مواجه کرد

قدرت مرکزی و هم چنان عرف ها و عنعنات ثابت فقدان . ری به اشرافیت زمین دار فراهم گردیدقدرت سیاسی از مرکزهای شه انتقال

. و واضح، باعث کندی بیشتری تجارت و سوداگری گردید

هند -هالند از قبیل شرکت مشترک یبر تجارت بحری، در اثر ظهور شرکت های سهام برتری دریانوری اروپایی و کنترول آنها

شرکت ها مزیت های رقابتی کارویژه های مدیریتی برای همچوصرفه جویی های جداگانه، ریسک پذیری و . شرقی، تقویت گردید

هم چنان . تجارت های دورادور در تصرف خود در آورند فراهم نمود و آنها را توانایی بخشید تا بازارهای اقتصادی را از طریق پیشبرد

ی سابق به سایبریا و گشایش مسیر تجارتی جدید ودر اثر گسترش نفوذ شور» مرکز تجارت جهان«ه و اهمیت افغانستان به عنوان جایگا

. غلبه حاصل نماید دریای خزرتجارت و معامالت تجارتی در اطراف بر توانست بسیار زودبدین ترتیب، شوروی .به شرق، تقلیل یافت

به » شراکت خصوصی«سنتی به عنوان افراد مستقل و یا ۀکه به گون-اروپایی به تدریج از تاجران مسلمان] تجارت ۀعرص[ رقابت گران

کمبود امکانات زیرا آنها با د؛برای تاجران محلی دشوار بود که با این نهادهای اروپایی رقابت کنن. تجارت می پرداختند، پیشی گرفتند

، نمایندگی های تجارتی و )داخلیصنایع ازحمایت دولت ( حکومت و سوبسایدیهای دولتی اعتبار مالی، حمایتنظام کداری، منظم بان

در کشورهای اسالمی از رشد تجارت در نتیجه،. شدندهم چنان نبود ماموریت های دایمی دیپلوماتیک در کشورهای غیر مسلمان دچار

می وضعپرمنفعت خارجی حق انحصار سلطنتی و مغول ها بر تجارت اقالم ] ایران[ ماند؛ زیرا امپراتوری های صفویانو گسترش باز

ار دشوار گردیده و هم چنان نبود امنیت، تجارت داخلی نیز بسی ای ضعیف ارتباطات و حمل و نقلهنظام هم چنین، به خاطر . کردند

اکثر اجناس هنوزهم توسط. ر می گرفتروز را درب 45سفر از پیشاور به کابل در حدود چنان خراب بود که سرک ها وضعیت . بود

مسافران و تاجران در شاهراه ها به طور . انتقال داده می شدند؛ زیرا استفاده از واگن ها هنوز چندان معمول نشده بود یحیوانات باربر

کنترول عدم امنیت مسیرهای تجارتی وفقدان. دندنان احساس می کرتاخت و تازهای راهز در معرض مکرر خود را قربانی یورش ها و

های نظام نبود . کاروان های کالن سفر نمایند تا بتوانند از خود شان دفاع کنند که به شکلمرکزی، تاجران را وادار می ساخت

1969میالدی، نشر 1946- 1880( »رن سازیاصالحات سیاسی و مد: ظهور افغانستان نوین« این قسمت بیشتر اقتباسی است از کتاب وارتان گریگورین زیر عنوان -

5

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

33

تجارت به شمار موانع اضافی فراروی ن خود یکی ازهمدست گمرکی بر این دشواری ها می افزود و یا آن را دوچندان می کرد، و ای

. می رفت

هفدهم هنوز هم حجم قابل مالحظه ای از اموال تجارتی از طریق افغانستان انتقال داده ۀبا وجود این مشکالت، تا سال های آغازین سد

های تجارتی زیربناجود، با این و. شتربار در یک سال از افغانستان عبور می کردند 14000به طور تخمینی در حدود . می شدند

این گروه . روز افزون افزایش می یافت ۀافغانستان بسیار ضعیف بودند و قدرت و نفوذ اجتماعی قبایل در مناطق شرقی افغانستان به گون

ان و شهری افغانستان از قبیل کابل، کندهار، جالل آباد و غزنی تسلط داشتند و از مسافربایلی برشاهرگ های اقتصادی مراکزهای ق

تجارت بحری، عدم امنیت شاهراه ها و هفدهم بدین سو، موانع متعددی از قبیل رونق ۀسداز. تاجران مالیات کافی تحصیل می کردند

ۀمینی را از طریق افغانستان به اندازتجارت ز) بین امپراتوری های فارس و عثمانی و فارس و مغول ها جنگ ها( منازعات منطقه ای

سنتی و عنعنوی از طریق افغانستان انتقال داده می شدند، به تدریج مسیر ۀمحصوالت که به گونشکر، چای و سایر .نددادزیادی کاهش

. تازه ای یافت و پس از آن تاجران به انتقال این محصوالت از طریق خلیج فارس شروع کردند

فیوداالن زمین دار و روسای قبایل، مرکزهای . موداقتصادی افغانستان را تضعیف ن ۀتوسعقدرت مؤثر مرکزی و کاهش تجارت، سقوط

پولی، قضایی و ادارای صنف تاجر را از صحنه ۀشهری را تحت استیالی خویش در آوردند و با استفاده از تدابیر خودکامه و بولهوسان

. ن زمین و روسای قبایل مبارزه کنندبا دسیسه های سیاسی و اقتصادی فیوداال که قدرت نداشتند ی صنفی به آن اندازه اتحادیه ها. راندند

. اسالمی هیچ نوع بنیاد حقوقی ای را در اختیار نداشتند شریعتکه آنها تحت شدند بسیار ضعیفبه ویژه به خاطری اتحادیه های صنفی

نفی مشخصی مانند یکی از موانعی بود که عضویت آنها را در اتحادیه های ص» ربا«عمن ۀبانکداری و مسألمذهبی با و مخالفت تضاد

اقتصاد بدین ترتیب، .با محدودیت دچار می کردها اداره می شدند، یهودیبانکداری که توسط پیروان سایر ادیان از قبیل هندو ها و

[ شهری افغانستان با سپری شدن زمان تضعیف گردید و شمار تاجران، صنعتگران وپیشه وران کاهش یافت و آنها قدرت سیاسی را که

کم ثابت گردید که آنها -قدرت زمین داران افزایش یافته و کم برعکس،. ه دست آورده بودند، از دست دادندب] چندین سده در طول

. جدی به شمار می روند رت می گیرند، یکی از موانعدر برابر تالش هایی که برای اصالحات حقوقی و اقتصادی صو

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

بگذارد؟ریتأثآنیاقتصادۀتوسعبرتوانستچطورافغانستانییایجغرافتیموقع .1

ربگذارد؟یتأثافغانستانتجارتبرتوانستچطوریبحرتجارتیهاراهکشف .2

شدند؟یمبرطرفچطورموانعنیا بودند؟هاکدامتجارتبرابردرموانعازیبرخ .3

هاعرصهنیادریمذهبیهاتیاقلواسالمنیدنقشبود؟چگونهافغانستانیهرشاقتصاددریصنفیهاهیاتحادگاهیجا .4

بودند؟چگونه

) میالدی 1800- 1747( درانی ها ۀدور. ب

بین این شهر یکی از مهمترین شهرهایی بود که در مسیر تجارتی. تاریخی، قندهار بزرگترین مرکز تجارتی افغانستان بود ۀدر این دور

مرکز تجارتی افغانستان قندهار به عنوان یک. مسیر تجارتی نامبرده از طریق جنوب کشور ما می گذشتفارس قرارداشت وهندوستان و

آنتصرف صرف برکنترول و] ایران[ ت صفویانبه اندازه یی اهمیت داشت که برای سالیان زیادی جنگ بین مغول ها و حکومآن روز،

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

34

ۀمیالدی برای نخستین بار سلسل 1747بدالی بود؛ شخصی که در سال اکومت احمدشاه خان هم چنان، قندهار پایتخت ح. تمرکز داشت

در جریان حکومت دودمان درانی، تجارت و عبور و مرور کاروان های تجارتی از افغانستان هنوز . درانی ها را در افغانستان بنیاد گذاشت

. هم در اقتصاد افغانستان جایگاه خود را حفظ کرده بود

قبیل آنها در پیشه های مختلفی از. دندشهرهای سراسر افغانستان بیش از گذشته ها فعال ش-ر جریان این دوره، تاجران هندی در مرکزد

و به هند وها رسم و رواج و بردباری در برابر خاطر تحمل کابل در آن زمان به. بانکداری و قرضه دهی پول نقش فعال بازی می کردند

ره تاجران هندو در این دو. داشت خاصیشهرت -لیت مذهبی محترم بودندیک اق در آن زمان که -اجران هندوت خاطر جنب و جوش

) جزیه( این گونه مالیات. بپردازند» جزیه« ویژه را به نام ۀو مکلف بودند که یک نوع مالی ثروت های بزرگی جمع آوری کرده بودند

. ان غیر مسلمان وضع می گردیدتاجربرصرف

برای سکتور خصوصی و حکومت قرضه می دادند و بخشیدند؛ آنها هتوسعی خویش را معامالت اعتبار ۀبانکداران هندی به تدریج دامن

نخستین فراهم تاجران هندی در واقع،.مویل می کردت ای دولتی راسکتور نظامی و سایر نهادهدولت با استقاده از قرضه های آنها

در اداره و مدیریت مالی هندو ۀهم چنان تاجران قرضه دهند. افغانستان به شمار می روندسرمایه گذاری در الزم جهت ۀکنندگان سرمای

درانی مالیات جمع آوری می کردند، برای اردوی ۀآنها به نیابت از سران حاکم خانواد. دولت آن دوره نقش مهمی را بازی می کردند

به همین خاطر، تاجران . احمدشاه آبدالی را تمویل می کردند لشکرکشی های ۀهزینافغانستان اجناس و تدارکات توزیع می کردند و

. تعیین می شدندو والیت ها، شهرها -ن در دستگاه مالیاتی مرکزهندی در پست های مهم اداره های مالی دولت و هم چنا

،ای نظامی تحت رهبری دوست محمدخانسایر لشکرکشی هانگلیس و -فغاننزدهم به خاطر جنگ های ا ۀدر آغازین سال های سد

در این دوره، کاروان های تجارتی به خاطر پرداخت مالیات هنگفت به هر یک از قبایل .تجارت و سوداگری به تدریج کاهش یافت

ا به تدریج شهره -مرکز. بودند موقعیت داشتند، با تهدید و ترس مواجه جداگانه در مسیرهای تجارتی کلیدی و عمدهمختلفی که به طور

کابل به خاطر موقعیت . شدند با کاهش جدی عایدات مواجه تجارتی و اداری ۀرا از دست دادند و مراکز عمد موقعیت اقتصادی شان

آن عده از کاروان های برای کمتر متأثرگردید، بلکه هنوز کابل به عنوان یک موقعیت مطلوب از این رکود اقتصادی خاصی که داشت

و تاجران پایان می دادندش شروع یا در آنکوه های هندوک ۀرا از نقطه های مختلف سلسل شاند که سفرهای تجارتی باقی مان تجارتی

تاجرانی که از کابل به سوی آسیای مرکزی سفر می کردند، . نامبرده اموال تجارتی شان را در کابل گدام و یا هم توزیع می کردند

را با خود می بردند و در بازگشت از آسیای و نیل دیگ ۀمصالحی کشمیره ای، قند خشتی،معموال کاالهایی از قبیل تکه، شال ها

در این . با خود می آوردند را های مختلف، گردن بند طال، ابریشم خام و سایر اجناس باز قبیل اسدیگری ۀمرکزی برخی مال التجار

، نگین دارظرف های آهنی : نیز دریافت می کردند که عبارت بودند ازروسیو ییاروپاکشورهای دوره، افغانستان برخی اجناسی را از

طال بافی ۀتجملی از قبیل سرمه، تکاز هندوستان نیز برخی اجناس تزیینی و. و کاغذچشم والد، حلبی، چرم، سوزن، آیینه، عینک مس، ف

افغانستان ۀتفنگ و ظروف برای طبقات باالی جامع غذا، نمک، ادویه، ۀ، اجناس پنبه ای، شکر، مصالحشده، تکه های ابریشمی مخلوط

. این اجناس در برابر اسپ، پشم و میوه های گوناگون افغانستانی مبادله می شدند. می شدندصادر

حمل و نقل، جنگ روز افزون در اثر بروز مشکالت گوناگون از قبیل افزایش هزینه های ۀتجارت با کشورهای آسیای مرکزی به گون

کاروان های تجارتی ای که از هندوستان و یا آسیای : های گمرکی نا بسامان با تهدید مواجه گردید؛ طور مثالنظام شونت آمیز وهای خ

بیش مرکزی به سوی افغانستان می آمدند، به طور معمول پیش از رسیدن به کابل و یا غزنی، بیش از ده بار متوقف می شدند و مالیات

در کابل فعالیت های تجارتیمیالدی توسط بریتانیا، 1849با این وجود، با فتح پنجاب در سال . ی گردیدحدی بر آنها تحمیل ماز

بریتانیایی ها تالش می کردند که راه خویش را به سوی بازارهای افغانستان باز کرده و . تجارت افزایش یافترونق گرفت وبازهم

همان تالش ها بود که اجناس کشور بریتانیا به ۀاز سوی دیگر، در نتیج. روش برسانندشورهای اروپایی به فمحصوالت افغانستانی را در ک

اما تاجران افغانستان در مبادله و سوداگری این اجناس نقش بسیار . صادر می شدندروز افزون از مسیر افغانستان به مرکز آسیا ۀگون

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

35

به عنوان نمایندگان و دالالن تاجران ثروتمند انگلیسی و روسی عمل و ارمنی اغلب اوقات یهودیکوچکی داشتند؛ زیرا تاجران هندو،

. می کردند

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

بود؟چهافغانستانتجارتواقتصادۀتوسعدرقندهاریخیتارنقش .1

گرفت؟یمقرارمختلفیهایامپراتورۀحملموردمکررطوربهافغانستانچرا .2

کردند؟یبازنقشچهدرافغانستانیهندبانکدارانوتاجراندورهنیاانیرجدر .3

رگذاشتند؟یتأثافغانستانیتجارتتیوضعبرچطورکشورهاریساوایتانیبرباینظامیهاجنگ .4

تحکیم دولت افغانستان - ۳

) میالدی 1919- 1880(امیرعبدالرحمان خان ۀدور. الف

یک دولت جدید در آغاز سلطنت او نمایانگر ۀدور. جدی با امیر عبدالرحمان شروع می شود ۀان به گونتجارت افغانست ۀتاریخچ

امیر . افغانستان بوده و در این دوره، شمار زیادی از نهادهایی که نظام قضایی افغانستان امروز را تشکیل داده اند، شکل گرفتند

در افغانستان کنونی تجارت حقوقم آن باعث شکل گیری ره انجام داد که تداوعبدالرحمان خان اصالحات حقوقی زیادی را در آن دو

. شده اند

را در یار به زودی تالش کرد که قدرت خودبس میالدی به تخت پادشاهی رسید، 1880امیر عبد الرحمان خان پس از آن که در سال

تمرکزسازی و قانونمند یکی از اولویت های عبدالرحمان خان م. سراسر نهادهای دولتی و واحدهای اداری والیتی آن تحکیم بخشد

اجرا جامع محاکم تأسیس گردید تا از طریق آن قوانین نظام در هر ولسوالی یک این دور،در . حقوقی کشور بودنظام محاکم و ساختن

نون قبیلوی، اما فرمان سلطنتی شرعی و قا قوانین اداری و یا مدنی، قانون: در آن زمان قانون دارای سه منبع مشخص بود. و نافذ گردد

: محاکم به دو شاخه تقسیم می شدنظام . منابع قانونی ارجحیت داشت و در فیصله ها به سادگی جاگزین آنها می شدند ۀهمنسبت به

ل می را اعماشخصیه احوال و قوانین جزاییحقوقی خانواده ها، قوانین فیصله های محاکم مذهبی . محاکم مذهبی و محاکم دولتی

. که با تجارت، مالیات دهی و کارمندان دولتی ارتباط داشتندعهده داشتند و فصل قضایایی را بر حل کردند، اما محاکم دولتی مسؤلیت

ۀمحکم« این محکمه به نام . دولتی بود، یکی از نوآوری های مهم این دوره به شمار می رود ۀتجارتی، که شکلی از محکم ۀمحکم

. به منظور حل و فصل منازعات بین تاجران تأسیس گردیدمیالدی 1893یاد می شد که توسط امیر عبدالرحمان خان در سال » پانچات

هندو بود، اما تناسب اعضای مسلمان و هندوی این محکمه با قاضی صلحمسلمان و سه قاضی صلحاساسا متشکل از چهار » پانچات«

ورد که در بین هم قطاران شان م ندقابل اعتماد و با نفوذی بود ان تاجر از اعضای محکمهیک هر . سپری شدن زمان تغییر می کرد

داوری قراردادها و شواهد مستند طرفین بر مبنای عرف و عنعنات تجارتی، ،منازعات تجارتی ۀنامبرده در بار ۀمحکم. احترام قرارداشتند

و درواقع عبدالرحمان می به عبدالرحمان نسبت داده می شود » پانچات«ۀافتخار ترکیب یگانه و بی سابق. در می کردندصاو حکم

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

36

زمینه را برای رشد -که به پیروی از شریعت صورت می گرفتند-خواسته با رهایی تاجران هندی از قید رویه های قضایی محاکم مذهبی

. تجارت فراهم سازد

ای تحصیل پول از حکومت بریتانیا از امیر عبدالرحمان خان برمیالدی، یک تاجر افغانستانی 1895تجارتی سال ۀدر یک منازع

انگلیس برای حکومت بریتانیا تجهیزات -در جریان جنگ دوم افغانکه ادعانمود تاجر مورد نظر. و کمک نموددادخواهی درخواست

بدالرحمان خان شش نفر را از میان امیر ع. رداخته استو اما حکومت انگلیس هنوز بدهکاری وی را نپ مورد نیاز شان را فراهم کرده

پس از بازبینی و بررسی اسنادی که . کابل به شمول یک شهروند بریتانیایی تعیین کرد تا قضیه را مورد بررسی قراردهد ۀتاجران برجست

. دعوای مدعی برحق نبوده است که تاجر ارایه گردید، هیأت فیصله کردتوسط

صورت گرفته بود و » پانچات«ۀه اقدامی است که در مورد محکمشبیه ب ،تجارتیای دیوان محکمهانتصاب تاجران ملی و بین المللی بر

. در آن مسلمانان و غیر مسلمانان درکنارهم برای حل مسایل و منازعات کار می کردند

رد و هم به عنوان عالی اصلی در کابل بود که هم محاکمی را که خارج از پایتخت قرارداشتند، نظارت می ک ۀمحکم» علوم ۀخان«

، پس از فیصله ای که در محاکم صورت می گرفتشخص امیر . استیناف درافغانستان برای متقاضیان خدمت می کرد ۀترین محکم

صادره ۀنهایی محکمه، اگر افراد فکر می کردند که نتیج ۀپس از فیصل. ین شخص با صالحیت و تصمیم گیرنده به شمار می رفتآخر

داشت و در جریان آن عامۀیک بار جلس ۀامیر هفت. شد، آنها می توانستند به طور شخصی به خود امیر مراجعه کنندنادرست می با

ه استدالل صادر ۀفیصل ۀخویش را به اطالع وی برساند و در بار ۀبودند، می توانستند قضی و استیناف کسانی که خواستار دادخواهی

حقوقی آن نظام یکی دیگر از تغییرات بنیادی در . زن روزهای مخصوصی را ترتیب می کردیان حتا شاه نامبرده برای استماع شاککنند؛

هم چنان کرد و ینهاو مکتب فقه حنفی را به عنوان قانون افغانستان نهاد. زمان، معیاری سازی قانون شریعت و فرایندهای قانونی بود

طرزالعمل محاکم و اعالم تصمیم ۀنامبرده برای قاضیان در باررهنمود که مودنشرن» اتضالق اساس«برای قاضیان به نام را رهنمودی

. معلومات فراهم می کردهای قضایی و عدلی

در دوران سلطنت امیر در اثر . در نظر داشت» تجارت را به عنوان بزرگترین منبع ثروت اندوزی افغانستان«امیرعبدالرحمان خان

امیر از طریق . یافت هتوسعو فارس روسیهافغانستان و برخی کشورهای دیگر مانند هندوستان، اصالحات اقتصادی وی، تجارت بین

. اموال تجارتی هموار کرد ۀمغلق عوارض مرزی بین والیت ها، زمینه را برای جریان آزاداننظام عقالنی کردن گمرکات و از بین بردن

این اداره قوای . رهبری می شد) کاروان ها رئيس( رد که توسط قافله باشیرسمی را برای کاروان های تجارتی ایجاد ک ۀاو یک ادار

چگونگی عرضه و نیازهای رت، خزاین و عواید، مسأله مصؤنیت وتجاتیار داشت و با همکاری ریاست های نظامی کوچکی در اخ

. ترانسپورتی مسافران و تاجران را نظارت و بررسی می کرد

را اضافه شده مبتنی بر ارزش ۀمالی/ دولتی ۀدرصد مالی 2.5گمرکات و تسهیل تجارت، نظام ر ساده سازی امیرعبدالرحمان خان به منظو

که ندوظیفه داشت های نامبردهشوراایجاد کرد و در ولسوالی ها رامحلی تجارتی شوراهای امیر. صادرات و واردات وضع نمود تمامبر

یک صندوق وجهی دولتی را در مرکز ایجاد کرد که در واقع به عنوان رعبدالرحمان خان، امیهم چنان .ندبرای تاجران محلی قرضه بده

. بانک خدمت می کرد

باوجود رشد تجارت در این دوره، حسابق رقابت اقتصادی انگلستان و شوروی. سان داشته استجم تجارت به طور قابل مالحظه ای نو

1880در سال های . ، عامل و مسؤل مستقیم این نوسانات بوده استه بودهادینه گردیدو عوارض گمرکی بازدارنده ای که توسط امیر ن

تدابیر مختلف تجارتی را وضع کرد تا از ورود اجناس هندی و بریتانیایی به بازارهای آسیای مرکزی جلوگیری وقت یومیالدی، شور

.شدید در تجارت ترانزیتی آسیب پذیرساختاین تدابیر جدید روسیه، جایگاه و موقف افغانستان را به طور . نماید

جارت افغانستانت حقوقآشنایی با

37

افغانی به ۀسرمایهد و از سوی دیگر، از روند خروج صادرات افغانستان را افزایش دتالش زیادی به خرچ می داد که ازیک سو امیر

حصارشخصی او حق ان. او واردات نمک و شمار زیادی از محصوالت تولیدی را ممنوع قرارداد. کشورهای خارجی جلوگیری نماید

را باالی صنعت چوب چهارتراش افزایش داد و از طریق اعطای قرضه های بدون سود به تاجران افغان حاکمیت خود را باالی سلطنتی

تجارتی با حکومت های خارجی نداشتند، ] های[و یا قرارداد] ها[در نتیجه، چون افغانستان کدام توافقنامه. اقتصاد افغانستان تحکیم بخشید

با توافقنامه های تجارتی همراه عدم موجودیت .مشخص پرمنفعت تجارت را ازدست دادند افغانستان برخی از مزایا وجنبه های تاجران

ۀمسأل ، با وجود توجه و تمرکز امیر بهافزون برآن . آسیب پذیر ساخت را اقتصاد افغانستانتعرفه های حفاظتی و مالیات باالی ترانزیتی،

تجارتی بین کابل و پیشاور ۀمسیرعمد :زیرساخت های حمل و نقل دچار بود؛ طور مثال م افغانستان با کمبودهنوز هسرک سازی،

گذرگاه های را از سران قبایلی که از خود را عبور ۀجواز نام تاجران مجبور بودند که بدتر از آن،صرف دو روز درهفته باز بود و

. و امتیازات مالی به دست آورند حفاظت می کردند، در بدل پرداخت پولمرزی

نظروتبادلبحثجهتشدهطرحسواالت

کرد؟اصالحراافغانستانیحقوقنظامچطورعبدالرحمانریام .1

شدند؟یملیتشکچطورمحاکمداشتند؟وجودینیقواننوعچهدوره،آندر .2

محکمهآنداشت؟وجودیخاصۀنکتچهآنبیترکدرشت؟داتیمسؤلچهنامبردهۀمحکمبود؟محکمهچطورپانچاتۀمحکم3.

نه؟چراوچراشود؟واقعدیمفامروزافغانستانیبراتواندیمیمشابهۀمحکمهمچوایآکرد؟یمحلرامنازعاتچطور

امیرامان اهللا خان ۀبیستم و دور ۀسال های آغازین سد. ب

ۀعدلینظام اصلی حبیب اهللا خان اگرچه ساختار . پدرش، امیرعبدالرحمان خان گردیدمیالدی امیرحبیب اهللا خان جانشین 1901در سال

حکمرانان در این دوره، به. معرفی کردجدیدا خودش را نیز ۀرا حفظ کرد، اما برخی اصالحات خودساخت دوران پدر مرحوم خود

منازعات بین تاجران و هم چنان ۀهم. جزایی داده شدقدرت و صالحیت قضایی و اختیارقانونی به ارتباط قضایای مدنی و ،هروالیت

حمل نظام تالش نمود تا ) میالدی 1919( حبیب اهللا پیش از وفات خود در پهلوی آن، .مدنی به محاکم پانچات راجع می شدند دعاوی

ۀقبل از فرارسیدن ده. یزه کندو نقل و زیرساخت های ارتباطی افغانستان، امکانات بانکداری و پالیسی های تجارتی این کشور را مدرن

ی از مالکان بزرگ و تعداد انگشت شماراین صنف متشکل از . میالدی، یک صنف کوچک تاجران افغانستان ظهور کرده بود 1990

تجارت اساسا در حد تجارت با آنهم،. که بخشی از فواید خویش را در تجارت سرمایه گذاری کرده بودند ندکوچی های ثروتمند بود

میالدی، افغان 1919در سال انگلیس -جنگ سوم افغانپس از . یق دالالن خارجی صورت می گرفتانزیتی باقی مانده بود که از طرتر

جارتی با میالدی برخی توافقنامه های ت 1923و 1921در سال های . ها توانستند که خود شان شرکای تجارت خویش را تعیین کنند

بدون استفاده که اجناس خویش را به طور مستقیم و به تاجران افغانستانی اجازه داده شد ،و برای نخستین باررسید بریتانیای کبیر به امضا

سرک ها و حمل و نقل گسترش ۀشبکدر جریان این دوره، . از نمایندگان و یا دالالن از طریق بندرگاه های هند صادر و واردنمایند

تالقی . قندهار سوار موتر شوند -دی، شهروندان افغانستانی می توانستند که در سرک چمنمیال 1923سال فرارسیدن یافت و پیش از

ۀصنف تاجران افغانستانی گردید که نهاد نامبرده می توانست با سرمای و اولین شرایط و فرصت ها، زمینه ساز ایجاد و تشکیل نخستین

. دنرآوردور را تحت کنترول خود دراه از تجارت یبخش بزرگ ،کافی خود

صورت هللا خان پیشرفت اقتصادی بسیار اندکیسلطنت امان ا ۀدر دور. پس از حبیب اهللا خان، فرزند وی امان اهللا خان به تخت نشست

تطبیق زراعتی و یا صنعتی ۀمیالدی، کدام پروژ 1920در سال های . گرفت؛ زیرا وی برای رشد اقتصادی کدام پالن نظام مند نداشت