=a

rzemyst amunicyjny, a zwiaszcza pro-dukcja nabojów karabinowych nie na-

Iezą do tematów medialnych popular-nych' Naboje pochodzące z liczących

dziesiątki Iub setki tysięcy sztuk partii wyko-nawczych nie są cenionymi eksponatami mu-zeów, bowiem zgromadzenie ich w miarękompletnego zbioru, a potem jego przecho-wywanie, konserwacja i ewentualna ekspozy-cja są po prostu klopotliwe. Takie drobne i napozór identyczne przedmiotyjak naboje bronistrzeleckiej nie przyciągają zwykle uwagi zwie-

l}? |r.ł.;|ł.'|:.. P.ĄZDZ1L 1l NTK 2.0 l 0

dzających, a jedynie uzupełniają tło i wspÓl-tworzą kontekst prezentacji zasadniczych eks-ponatóW'

Bardzo rzadko zdajemy sobie sprawę z roz-miarów zapasów amunicji niezbędnych ar-miom do prowadzenia działań bojowych.Spróbujmy policzyć, jakie są w tej dziedziniepotrzeby podstawowego w działaniach tak-tycznych pododdziału, jakim jest batalion.Batalion strzelecki WP (24 oficerów plus 918podoficerów i szeregowych) dysponował we-dług etatu 122 pistoletami, 779 karabinami i ka-

rabinkami, 27 erkaemami, 12 cekaemami r g

karabinami przeciwpancernymi, Zsumowaneszybkostrze|ność praktyczna tej broni pozwa.Iała w ciągu zaledwie jedne1 minuty wystrzeIlcponad 14 000 sztuk nabojów karabinowych po-

nad 1200 pistoletowych, a wlęc około 35O kg

samej tylko amunicji małokal browe1 (pJus ma.sa łódek, taśm iopakowań), pomija1ąc arana-ty _ zarówno ręczne, jak i do 9 granatnlków46 mm oraz 2 moŹdzierzy B'] mm, wspiera1a-cych działania batalionu' oczywiście ze wzglę-du na zmienne i zalezne od sytuacji taktycznel

eę*€

T6

pod uwa9ę:* szerokość odc nk;

snych norm takt;cz'-crerai na odcinku 5al ':-kiLometrolr'ego. ila : ::.ira odporuednrc --,-:,

ataz' u'";zg:."dnrc or.?:' ::^.skelora.lail( ^']Ż]:śle; masa a.]i,l1 c- a':',

i wsparcia arty|eryjskiego przydziela nego związ-

kom operacyjnym wypada juz zdecydowanieniekorzystnie dla Polski. W WP dywizja dyspo-

nowała 48 działami polowymi, 81 9ranatnika-mi, 20 moŹdzierzami i Ż7 armatami przeciw-

pancernymi, podczas 9dy w Wehrmachciemiała 54 działa, 93 9ranatrriki, 54 moździerze

i 75 armaty ppanc, a w RKKA 16 dział,30 moŹ-

dzierzy i 48 armat ppanc. Poza tym oddziatom

WP zdecydowanie brakowało wsparcia inzy-

nieryjnego, pancernego i lotniczego, na które

mogły Iiczyć jednostki armii przeciwników _

co determinowalo nikłe niestety szanse na

uzyskanie powodzenia w walce z nimi. Do'brze, ze chociaz amunicji małokaIilorowej było

dość, by prowadzić walki w kampanii wrze-

s. o!,;ej _ i jeszcze sporo zostało. Przedwojen--:1 produkc1i nabojów starczyło okupantowi': cala ] rlro]nę śWiatową, zaś resztki tych zapa-

:: "'

','l's,iłal śmy do Eg ptu 1eszcze w latach 50.

Produkcja amunicji w Polsce]:::::. :]o sł ego państwowego przemyslu.--,-...-:ga '..'f ii,.arzania w kralu amunicji

::'-: ::'. :' r::-'e s e od wiosny 1919 roku.',::r.. .: i::':':-rr utlvorzonego 1l kwietnia':'':'-. - i':..-ego Urzędu Zaopatrywania

-'__ : - '_ :'zz 5tn eJącego formalnie juz

:: j :.::':] '9'3 rcku, a więc tydzień dlu-

::. -- j:^': ..'s:..o illMinisterstwa Spraw

,,. :. :,,.:- "S.,c.sk ), zlozonow kilku war-

SZi '', Sl i" ' -^"::' l]','''i'atnych zamówienia na

pcc s( '' j. ".:']c nor,ve' Dzięki dostawom1.:- :: ': -- . .--,;'C, OraZZgfOmadZOnym

: :^':-:: -^ ^-.l'1c'.'.'anym (splonki i proch

.:::..---., .:):.:: . 1919 roku wykonano

''' .'. -':..'.'.):. :]a'i e i25 000 nabojów kara-^, i^ ''' C agu m]esląca, na]praw-

.. :'sza,,.;skich Warsztatach

-:':rai zo\/anych i urucho-" ,:. cl' n esiacach 1919 roku.- ]-.' st'''''orzono w kraju dość

::^''''.i"''arZania elementów

';':r' cociskÓw, splonek), co

:--.:'.: --' -''-^ :, r,cf zc'ganizowanych wWar-::, ''. : DcZran u Krakot,lle znacznych ilości':.. o','. karabinolvych W Iatach 19Ż2 25

..'.^ ' ': ''' ''- ]..|3] ; bardzo doi:rej 'jakości nabo1e dostar-

':' .''=^ -'.:'-' -:-la piertvsza państwor,va fabryka amunicyj-^' a-- :::: ^' ,.a r,v lrrolnel Polsce - warszawska Wojskowa

natęzenie ognla, l1osć amunlc1 faktycznie zu-

zywanej w wa ce zr';ykle daie<o odb ega od

tych wyIiczeń, ktÓre ma1a znaczenie 1edyn e

teoretyczne,Uzywana przy okreś an u zdo nosc oo]O-

wej tzw' ,,wydajność ognior,va", def nlor^''ana

jako ilość wystrzałów na minutę z ,,etato,'i'ej

broni strzeIeckiej decydującej o zdo nośc ra-

zenia pododdziaIu" (tj długiej powtarzalne1

oraZ masŻynowej), jesienią 1939 roku byia dIa

batallonów piechoty Polski, Niemiec iZSRRzwodniczo podobna' WynosŻąc odpowiednlo

a RKKA na 500 '''- - ''-: .'-' - ''''/,łlnlÓrtl a Amunic] Karabinowej. W ramach

crzestawlania armll iprzemysłu wojennego na

' ;: : -. : ."' , ł' ,':' tory pokojowe, MSWojsk' zdecydovvało się na':: ::.'. 3 5C:- reorganizację systemU produkc1i uzbrojenia'..:l i. .''-\sIrŻri - r''' kraju. 2] kwietnia 192Ż roku doszlo do inau-

",sca:c a cjzlaiań 9uracyjnego posiedzenia Rady Administra_

rg' ri \łehr- cyjnej podIegłego bezpośrednio MSWo1sk.

r'achc e 1 ó_ kg a ' i<(- 9C ig Central nego Zarządu Wytwórni Wojskowych

Rózn:ce tak ob czane1 s i, ognia piechoty (CZWW), działającego w oparciu o odrębnie

poisk e;, niem eck e1 i rosi'1sr e1 byiy do szcze- opracowany statut z 5 czeruvca 1923 roku. W ko'

bla kompanii zasadnlczo n elstotne, a e na lejnej pięciolatce CZWW z powodzeniem

szczebIu batailonu zauwazalne, a na szczeblu wywiązat się z postawionych przed nim zadań

pułku robiły się juz poważne' PorÓwnanie eta- zbudowania i uruchomienia w pełni nowo-

towego wyposazenla arty|eryjskiego dywizji czesnych państwowych krajowych fabryk

t-\zDZIF.l{\]K )01():i-{Q,t ?. 77

brtlrffi ltl swlatiowcl

Amunicia d0 Dl0ni I(lÓtkici i [ist0lctÓtt maszynowych

RKKA UWAGI Wehrmócht UWAGI

. ireb.oj' r' :'l nieco wzmocnione naboje 6,35 mm

','l'. pistoletoi^iyi]' ::": Browning, WytwarŻane w niewielkich6'3,5 mm l' 15;55R,.. iIościach do pistoletów TK przez

'- wytwórnię w Podo|sku

l::i:':..ln'óbój. '

.l:::,pistoletowy6;35 mm x 15,55R

rynkowe naboje 6,35 mm Browning . nabój, ],,,

do nabywanych orf/vatnre pistoletowyprstoleiow kieszonrowycn 6,35 mm x I 5,55R

rynkowe nabole 6,35 mm Brownintdo nabywanyc|' p.ywatnie pisto|etó:kieszonkowych (używane do broniPolicji Państwowej)

,,, 1 .1abd'1'1.',,,1.1' sporadycznie uŻ}vvane importowane

, pl$pI_ę!gty'

,: ... rynkowe naboje 7,65 mm Browning7;65 irim x 1'7SR '

nabójpisloletowy

7,65 mm x 17SR

rynkowe nabo;e 7,65 mm Brownlng nabójpistoletowy

7,65 mm x 175R

rynkowe naboje 7,65 mm Brownincdo nabyuanych pr}Ą/Vatnie p jnoletÓ;

(uzywane do broni Po|icji Państwowt

. '' , nąbój':.. -...'rewolweioiĄł'

],

7;6Ż mrh'x'38R]:

. do stopniowo wycofywanych] rewo|werów Nagant wz'1895

brak odpowiednika brak odpowiednika w WP (używane

do broni Po|icji Państwowej)

in'óbój:i'l standardowy nabój pistoletówi peemów (opracowana i póŹniej

wytwarzana w ograniczonychi|ościach także specjaIna amunlcjasmugowa, a nawet ppanc)

rynkowe naboje 7,63 mmdo niewielkiej ilości pisioletówi peemórv lr4ausera (Model 712Schnellfeuerpistolei

nabójpistoletowy

7,63 mm x 25Mauser

brak odpowiednika, ]'. piśtÓleto\łf]":,:,

,:,, 7.62,rr,m ł 25,],'.'

a. P.9.'ciśl1i9!,1,ą ryi.ąo

brak odpowtednila nabójpistoletowy9mmx19

standardowy nabój pistoIetórvi pistoletólv maszynoił1'chz pociskiem 8 g, lv iuxe mosieznejlub bimetalowej

standardowy nabój pistoletówi pistoletów maszynowych, dostępnw dwóch odmianach: wojskowej dcVisa i Morsa z pociskiem 7,5 g orazcywilnej z pociskrem 8 g, m.in, dopo|icyjnych peemów Suomi (w WPpo mobilizacji)

nabójpistoletowy9mmx19

Amurioia karabinowa (t(bt( t(0, kn samo[owtarzatnc,lm). . ,. .'25RR ,..,,r'

nabói kdróbinowy

':7,62 mm'ł54R ,

. _: z paclski€mi

Niemcy ''nabój karabinóĘ

7,9mmx57:z poaiskiem: .

Polska

nabój łarabinowy7,9 mm x 57z psciskiem:

UWAGI

:l]bŁkiń:!.0Bi3.0 nieznacznie zmodyfikowanaamunicja wprowadzona w .1908

roku, standardowy nabój kb,kbk i rkm

lekkim S amunicja wprowadzona ,rv roku1905, wycofana z produkcjiw 1935 r.

lekkim 5 kopia naboju niemieckiego,standardowy nabój kb, kbk i rkm

zasadniczo wyłącznie do ckmwojsk tądowych

ciężkim sS amun'cla prerwszowolenna, od'! 933roku standatdowy nabój kb, kbki km (donośność skuteczna ]500 m.

maksymalna 4200 mi

kopia naboju niemieckiego,zasadniczo tylko do ckm

ctezktm \L

brak odpowlednika treningowym15 konstrukcjarrłasna brak odpcwiednika

brak odpowiednika .:ti.cńiłgqvym, zestiiiiliblzem - lS(spur

konstrukcja wlasna brak odpowiednika

konstrukcja własna sńugowym 5m[5pur amun cla ptenrr'szo\,;c:a:1:wycofyr,va na z uzbrc;e-:a

brak odpowiednika

piżeEiwpiihcóinlin]:] konstrukcja własna,.::r rr::lB;30:, t, : .,4'

amU n lc]a plenv5zo\';Ó]€::ie pneciwpancemym P kopia naboju niemieckiego

prŻeciwpdnćirnÓ-,. konstrukcja wlasna.: żepabjącyń: ' ,]:,':

:5mugoWYn.BZT...:.

p'rzeĆiwpdnćórno- konstrukcja wlasna.'::smugo\ryym' -

:,:,: SmK L,sPur..

przeciwpancemc. modyfi kacja na boju n iemieckiegosmugourym P5

brak odpowiednrka zapalającym SPr anur cja pienvszovlojenna zapalającym Z modyf ikacja naboju niemieckiego

.prae.eLwpancerno !nnowacy1na konstrukcja własna rnnowacyjna konstrukcja lviasnao zwiększonej zdolności przebicla

przecrwpancerno--zapalającym

PmKbrak odpowiednika.żapą]ąą!y'h]B€?]

l,:... :., : t;.:.:,'.::t:tl:tl.t::,. brak odpowiednika':' 1';.'','11 :l1l''l11,''':' (później opracowano

r' t" l:rr:,tr,l:itrrt:lt:;::l:.t:l i wprowadzono podobny B-4'1)

''prŻeclWpancernyo ciężkim rdzełiu

z węglika wol{ramuSmK(H)

rnnowacyjna konstrukcja wiasna,zwiększona zdoIność przebicia

brak odpowiedni[a

1,: brak odpowiednika

;ll

brak odpowiednika o:':o:.'"t'l*.,?. innowacyjna konstrukcja własna,,' zwiększona donośność skuteczna... (5200-5500 m, maksymalna 6000 m),:,'l tylko do ckm

3 typy o analogicznej konstrukcjiWytwarzane W niewielkich iIościach:P,7, 7P, wzorowane na rozwiązaniuinż' Viktora A|dera

wskaźnikowym B wzorowany na rozwiązaniuinz. Viktora Aldera

ry!kaźiiikowym,W WZorowany na r0zwląZan]Uinz. Viktora Aldera

,; innowacyjna konstrukcjal' Wytwarzana w ś|adowych ilościach

do kb i rkm z tłumikami Bramit

brak odpowiednika brak odpowlednlka

:.:ćwJczdbńy:6!9j,kąrabjnowy.7,62 mm

uniwersalny, do kb, kbk i km nąbpjqśl9peldp:kbikbk.oraz do.kmróiń1,th wzciióń

cztery róZne rodzaje (do kb i kbkoraz do różnych wzorów km)

,:'.:ćwiczebnyń':,' 11., następca przestarzaiego Pl.Patr' 21,

t']::,L..L,P!'!l]3.'','' '.]., nabój uniwersalny, do kb, kbk i kmx 54R'bóŻ,ńoćjskiJ

18 SY&A&& PAZDZIERNIK 201O

zbrojeniowych (broni w Warszawie i Radomiu,amunlcji w Skarzysku, prochu w Zagożdzonie,sprawdzianów w Warszawie). Na początku1921 roku zdecydowano się przyjąć projektnowego systemu praWne9o regulującego pod-

stawy organizacji przemysłu państwowegozgodnie z Zasadami komerc1alizacji zakładówpaństwowych, opracowanymi w MinisterstwiePrzemyslu i Handlu. Dnia 17 marca 1927 rokuprezydent RP lgnacy Mościcki wydał rozporzą-

dzenie o wydzieleniu przedsiębiorstw pań-

stwowych z ogólnej administracji rządoweji nadaniu im odrębne1 o5obowości prawnej,

a 22 kwietnia Rada Ministrów wydala rozpo-rządzenie wykonawcze wyodrębniające z CZWWdwie samodzie|ne firmy. Na miejsce Państwo-wej Wytwórni Prochu (PWP) powstała Pań-

stwowa Wytwórnia Prochu i Materiałów Kru-

szących (PWP|lvlK) w Zagozdzonie, a produk-

cję broni iamunicji powierzono koncerno-wi Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia (PWU),

w skład której weszły Dyrekcja Naczelna PWU

i istniejąca Państwowa Fabryka Karabinóww Warszawie, a takze trzy zaklady, którychbudowę wówczas nakazano: Państwowa Wy-

twórnia Amunicji Działowej i Karabinowej wSkarżysku, Państwowa Fabryka Sprawdzianóww Warszawie i Państwowa Wytwórnia Broni(PWB) w Radomiu. W ramach dlugofalowychprzygotowań wojennych w połowie lat 30. za-

p|anowano dalszą modernizację i rozbudowępaństwowego koncernu zbrojeniowego PWU.

W ich ramach miano uruchomić drugą fabry-kę amunicji małokalibrowej PFA Nr 5 w Jawi-dzu pod Lubartowem (o planowanej miesięcz-

nej zdolności produkcyjnej okolo 29 mln

nabojów karabinowych z pociskiem zwykłym

S i okolo 1 mln z pociskiem zapa|ającym Z),

oraz dwóch fabryk amunicji arty|eryjskiejl WANr 3 między miejscowościami Dęba i MajdanKró|ewski oraz PFA Nr 2 w Dąbrowie-Borzekolo Kraśnika. Ze względu na trudności budze-

towe państwa, do wybuchu wojny projekty tezrealizowano jedynie w niewielkrm stopniu.

AM U N lcJA MAŁoKALIBRoWAW 1939 ROKU

PolskaZasadniczym rodzajem amunicji karabinowejdo broni ręcznej i maszynowej WP od roku

1924 był nabój 7,9 mm do lrroni systemuMausera (1 ,92 mm x 57), lecz latem I939 roku

część jednostek drugorzutowych otrzymaIa z ma-

gazynów mobilizacyjnych stanowiące nadalod roku ]930 ,,standard zastępczy" pocho-dzące z czasów l wojny światowej francuskie

karabiny Lebel i Berthier, dostosowane do

B mm nabojów Lebe| (8 mm x 50 R)' Wraz z przy-

jęciem do uzbrojenia pistoletu wz.35 Vis na-

boje 9 mm x 1 9 Parabel]um stały się faktycznie

standardową amunicją pistoletową WĘ a e

wielu oficerów nadal posługiwalo się prywat-

ną bronią krótką dostosowaną do wyjątkowopopularnych nabojów 7,65 mm x ] 7SR Brow-

n n9, a częściowo takze 9 mm x '] 7 Browning.

Pistolety roznych wzorów dostosowane do te'j

amunicji stanowily również mobilizacyjne wy-posazenie niektórych podoficerów i zoInierzy

f u n kcyj nych. Fa ktyczn ie, choć zgoła nief ormal-nie' z chwilą mobilizacji WP przyjęło 1eszczepięć nabojów do broni krótkiej: Wytwarzanew kraju 6,35 mm x 15,5SR Brownrng, 7,65 mmx 17SR Browning i 7 ,62 mm x 3BR Nagant,przeznaczone do pistoletów kieszon kowychroŻnych wzorów i rewolwerów Ng wz'30 uzy-

wanych przez Policję Państwową, a takze dwanaboje importowane: 9 mm x '1 7 vz'I9ŻŻ -odmienne balistycznie od identycznel wymia-

rowo amunicji 9 mm x 17 Browning, przezna-

czone clo pisto|etów Ć7 wz'1928 StrazyGranicznej Ministerstwa Finansów araz '45ACP - do sprowadzonych dla Policji, zandar-merii i KOP pistoletów maszynowych Thomp-son wz.1 926 i 28 (czyli odpowiednio M 1921

i lvll 928). Liczniejsze policyjne pistolety ma-

szynowe Suomi strzelały amunicją 9 mm x '] 9,

ale tez był z nimi kłopot - ich celowniki do-stosowane były do pocisków B g, a tymcza-sem wojskowe naboje do Visów i Morsówmiały pocisk 7,5 9. Prywatne pistolety ofice-rów w kampanii wrześniowej strzelały takzeinnymi, znacznie bardziej egzotycznymi w pol-

skich warunkach nabojami - np. major Fran-

ciszek 5kibiński' szef sztabu ]0. BrygadyKawalerii przeszedl szlak bojowy swojej jed-

nostki pancernej uzbrojony w Colta Govern-ment lVodel (czyIicywilną odmianę N/I1911A1 )

na nabój .38 Superl0ba zasadnicze i standardowe wzory nabo-

jów strzeleckich, 7,9 mm Mauser i 9 mm Pa-

rabe||um, były wzorowane na uznawanych za

klasyczne konstrukcjach niemieckich, ale nie-

znacznie różniły się od amunicji wytwarzanejrv Nremczech rodzajem zastosowanych mate-r a1órry, skladem i właściwościami użytych sto-

porrnerali. tole'ancjami wymiarowymi i maso-

rvym , jak rólvniez parametrami balistycznymi

z

oI

I

system identyfikacii ly[ÓW amUniGii ka1aban0wGi

P]zyldad0we Gechy na dnie luski naboiu łalabinowcgopolskieqo wylobu

Cechy wybijane na cjnie 1uskl informowaly o: (począwszy odpozycji godziny 12) producencie iuskr (tu N, czyli Norblin), za-wartości miedzi w mos ądzu ttu 67, czyli 6]o/o Cu), wytwórcymateriału na łuskę (znór,; N ak \orblin) rroku wykonania łuski(tu 39, czyli rok 1939)

&A ==== .€ j€

€==E:== - --:=

...!,,;: =:::,,*\

:

7

\9u '..e

Polski system oznaczeń typÓlv amunlc.1i karao nor',,ej moźna określić jako ,,mieszany", łą-

czący 5y5tem niemiecki (ko or oblvodk spiolk i Z syStemen-] amerykańskim (koIor szczytupocisku), od lewel:

1 Nabó1 zwykIy z poclsk em ekklm S _ cza(na obwódka sp1onkl;

2 NabÓj zwykIy z pociskem crezkim SC _ zielona obwódka splonki;3 NabÓj zwykly z poclsklem daiekonośnym D _ fioletowa obwódka spłonki;4 NabÓ1 przeciwpancerny P _ czert,''ona obwÓdka spłonki;5 Nabój przecltvpancerno-5mu9o\ryy PS - niebleska obwÓdka splonki i szczyt pocisku

czarny (od 1935 roku: niebleska obr,vódka splonki i niebieski szczyt pocisku)

6 Nabó1 zapa ający Z _ zÓlta obrvÓdka spionki caly pocisk czarny' następnie' od roku

1935 zółta oblvÓdka spionk i szczyt poclsku, a na nabojach lotniczych,,Z lot." dodat-kowe zaciskr na szyjce iuski;

7 Nabój wskaŹnlkorły W czarna obwódka splonki, szczyt pocisku czerwony;B' Nabo1e ćwiczebne (ś1epe) szara (peliowa) obwódka spłonki, typy nabojów zaznacza-

ne kolorem lub ksztaitem drewnianego pocisku: niebieskie do kb/kbk, czerwone dobroni maszynowej - ale do ckm Hotchkiss w2.25 drewno niebarwione, a do lotniczychkarabinów V|ckers _ drewno niebarwione' pocisk o obrysie stozkowym.

79

hroffi !!

Amunicia nkm (wlffi)

ZSRR

nabój!2,7 mm x 108z pociskiem:

Niemcy UWAGI

Polska

nabój13,2 mm x 99z pociskiem:

UWAGI

zwryklym konstrukcla wlasna brak odpowiednrka zwyklym kopra naboju francuskiego

pzeciwpancernym konstrukcja rvlasnaB-30

brak odpowiedn ka przeciwpancernym P udoskonalona kopia naboju francuskiego

przecru/pancerno-zapalającym B-32

bi'ak odpo',',,edn La pzeciwpancerno- udoskonalona kopia nabolu trancuskiegosmugowym PS

+:'=ćj ':cc: S:::_-" co :.-::Ż0 mm x t38B :::':..''1._ i".( ]|'", ::(::,',

:':. ; -:. :.r. : _

nabój rdoskor:aIony nabój Solothurn do nkm Fl

20 mm x 138B ,,.'z 38. 'ooc ski rożnych rodzajólv.'. a0.a:c'''.ai u, rr rzecz1łvrstości tyIko

.:.:-i.ir . p:nir :r{crmacyjnych")

1ak np. prędkością początkorva pocisko,łv cz,,:

masą. Inne były także WarUnki i przeois,v oc-biorcze, ale polska amunicja byia zasainiczoniemal całkowicie zamienna Z n erniec\J a 3a

wyjątków na|ezy niemozność użycia cojs(,clnabojóW karabinowych 5C do strzeiania z ;<rMG 34 ponad głowami wlasnych 't'iols< Z.WZg1ędu na powaZnie odbiega1ac,v sl=ol,punkt traf ienia. 0 dziwo naboje z pociskien S

wówczas juz z uzbro1enia Wehrmachtu l'.yco-

fane, dzialaly w tym karabinie dobrze, o czym

świadczy pokazana na .jednym ze zdjęć etykie-

ta ze skrzyni ze zdobyczną polską amunicja'

Polskie wytwórnie amunicjikarabinońejW ll RP stworzono Zespói trzech wytwÓrców

amunicji strzeIeckiej, na kióry składały się pry-

watne warszawskie Zaklady Amunicyjne

,,Pocisk'' SA (wtasność 9lównie francusko-szwajcarska, około 1600 pracowników) oraz

dwie fabryki stricte państwowe; warszawska

Wytwórnia Amunicji Nr 1 (WA Nr 1, formalniedziałająca od 1919 roku, z okolo 1700 pra-

cownikami) iwiększa od obu stołecznychrazem wziętych Państwowa Fabryka Amunicji

l., S..:l:, j<;_(:q:e.1-ai' Jlu:-cr'cr: .', '-]Ż6

'f r- r:- :..- a-.a c:z- g ,'.-:s:': .'. i.':::,', - :l :a a:'. -:s': -3:.',: r;-;:,,:,',=

-..^... :-;a-...; -" -' a

,', :.'::: l,'.-';- l,':c -: .',:'--. :::, :

-=.e- :::,,'.::al:::-

-1,a'a* a- - :-aa-':.:- ,'.:-:-^:. 'a a'i:,

7r.13nt, 72lai;2 :,2'a:'i=, =: :.r:': 'i :,,

:S::. -; a::il\- -:'-1, :):-: ,.-<::----:

J ,',a|szŻ,''s. - -:,'':_:.s-.,. : -,:, _.*:::_.,- :.-- - = --\::a-..,-

7-,":a'ałi',.,a. -] j a.::' .'' ai].',^ a _:-"' :..-

5Z,;|Ę l'.ls!-cJ ]', sa :': ": : - :'a', :' Z,'. .:.'' a -^ . ^_

ax1'Jar;c:: dc:::,,',::,', i-'r,,1,-:', a a::^:4,',i prefab:-;.,x3i3;'. arr-:a- - - : ta: :,::,. * .:l-nak nebojór'''

\',/ nrzcdoan. .a. -_ <. : j:-- ^

nicylne dysoo^o,', j'., :a: "-;:.- ...':'-czymi \''iystarczajJct - '; !ar.a

=a -.',': :

b ezacycn oot'Zeo a ^ć,,='.irś3]'i _* j]wajacyirtrzym;niec:c : a-lr-. : -:'.''i-.,oraz nremnreJ \?azn=:irla:sj'."41 a ae,'' :4."4niezbedcego inpor:- s-'.,',..,', .',.,'r:.,,Oeficytowych. \ad','.,2< r'rcurr. ca-,'...i)na qromadzenre zaoaso,'. cci'_, ,, r_ =a. c^ za-

i'aja.e poi.Ze07 z,",'iazane Z rozWinięcie"\C'j :zaa\,'|Ą.łĘ 3rm!i pror'vadzeniem dzialł:c_a,":.ar '.',a 1"s:..cnYn.t okres e wojny, c

:::!_ _::::_ : :cu ć\|..'3Ćego Zadeklarow^::: ''śa'':: )C is;Ć rc'', \iestety, m'r:':,." aaiJ ra. s:ac. ro'.'ro .nodernizacji, do w3Ja-;,'.c.1t' zuz),,cre parku rnaszynowec

ł:"ia ijz siosJ.]Kolvo ZnacZne, a zdolności pr

i-ęi1, r3:=1 aior, deflcytolr,ych wciąz niew

s:.r.za:ace ' Kra]olve walcownie w Głownłi.lc,,r la ius<ach symbol ,,N") iCzechorł

ca:n-Dz,edzicach lsymboi ,,D2") nle pokrywa

3.i|Z.3 PFł na mosiadz luskowy potrzebl

:. c..cu{c!: iusek, który nadal trzeba by

.', 33i' xe : cześcl importować. Do wybuclr,.c:1,,,'.,,,tasnymi siiami opracowano technc.is'i."'yrobu i uruchomiono wytwarzan

: mu n lcli:

'oisioletowej 6,35 mm x 15,5SR oraz7,65175R Browninga (tylko ZA ,,Pocisk" SA);

- bocznego zaplonu kalibru 5,6 mm (dla wc

ska tylko .22 Short z rembertowskiej WA2, inne wytwórnie produkowały na rynr

cyłłiIny);* 9 mm x 19 przeznaczonej do pisto|etów i 5

stoIetów maszynowych (tylko PWU-FA);* karabinowej 7,9 mm x 57 śIepej (tylko \Ą

Nr 1), zwyktej (S, SC - wszystkie trzy wtwórnie) oraz specjalnej: przeciwpancern

smugowej PS, zapalającej Z, wskaźnikowW (wszystkie trzy wytwórnie), oraz dalek

nośnej D (konstrukc1i kpt. Tadeusza Łuk

szewskiego z lnstytutu Technicznego U

brojenia w podwarszawskiej Zielonce, tyll

WA Nr 1);* do karabinów przeciwpancernych 7 ,9 mrr

'107 (tylko PWU-FA);* do najcięzszych karabinów maszynowy(

Hotchkiss w2.31 , 13,2 mm x 99 z pociskie

zwykłym, przeciwpancernym P i przeci\

pancerno-smugowym PS dla wojsk ląd

wych i marynarki (tylko PWU-FA);* do najcięzszych karabinów maszynowyl

w2.38, 20 mm x l38B (z niepelnym, ,,tyr

czasowym" asortymentem pocisków) d

wojsk lądowych i lotnictwa (tylko PWU-F

docelowo w PFA Nr 5 w Jawidzu).

Mimo znacznych nakladów nie udało sWprowadZić pełnej standaryzacji jakościolł

poszczególnych elementów amunicji strzele

kiej pochodzących od różnych wytwórcólGgitymacia []aG0Wnicza Iana ludWiła sendla, [1aGowniła WytwÓrni Amunacii ill 1

na wa]szawsłim lorcie Bena W Iatacn 1s37-3s

z0 sEąeJąŁ PĄZDZILR\IK 20to

Up**"ł* ':'::.:. ..

do pzoidłdó*:,

poasłwowesi

_środkomi,komunił<ocyinem j

według ułg

torylo*ych dle

:ur<ędntklw

pqńrtwogYgh

Nr H.ł{3

A,Cp { łł w" t :lgr:. .;i t] a l'-"' ł;.

Ęt4'nc,"n.ł-łtłą'.-lcń, .4''1 łc

tth i-|:{. l,:,ł ł Ł.-rx,rb.-

lslel'x-,tc:'.*'ł' d". lt l*. lłj-.:T.',._'-

kra1owych, co znacząco kompIikowalo np.

ewentualne scalanie nabojów w warunkachwojennych w improwizowanych zakfadach,z wcześniej wykonanych elementów róznegopochodzenia. Nie zdołano równiez uruchomić

masowej produkcji łusek z materiałów zastęp'czych (bimetaIowych lub stalowych), choć ichwytwarzanie na skalę eksperymentalną rozpo-

częto juz w roku ] 93B. Do samego końca pol-

ska amunicja produkowana była z tradycy1-

nych materialów _ pociskl miały płaszcze

melchiorowe (miedzioniklowe), koloru srebr-

nego, a łuski byly mosięzne _ choć od samegopoczątku korzysiano z pierwszowojennychdoświadczeń nlemieckich ibyt to mosiądz

,,wojenny" o zawartości 67o/o Cu, zamiast72:'", N4osiadz ,,pełny", 72-procentowy, był

takze - choć rzadko uZyWany, zwyk|e stano-w ac jednak mater ai zastępczy z importu in-

ter\Ą/ency1nego. Mlmo dynamicznego Wzrostuprodukcjl tł osna J 939 roku, aż do września,

a nawet przez orerwsze dni wojny, wszystkiepolskle za r1aoi' a nl u nlcyj ne fakiycznie wciązpracowaiy '.v trvb;e cokololvym nie wykorzy-

stujac peir:ych, za <iaca n'.'ch zdolności produk-

cyjnych. Vjsz1,si< cn ]5 kra1owych państwo-wyc. p.)..ar..c- .. :..c-c:.. o.oni i anu-nicji zatrudr' a:o iacz" . .:.r,. : okolo 37 600

praco\łn i(c!''

Produkcia amuniciimałokalibrowej w PolsceUruchanl a]ąc '.'' ^92' ':"'-,

".].S]j''Sr:Zal'ad) l--nlc,.n. ::c-.' j- : ,-:,..':ze ich zdolnosc produkcL.'': ):Ż' c'...'.dw,e zr,ar, osag' =- li: ::- :*-' -. ::.-lerylskiel - '50 000 nabo.c . i ;-:: ': ., :-dziennie, co (bez ur''zg'ęd^'e_ : lcs:=l.' : -.-gozużycia rna5Z}n' noder_ zćc. 'ć.:'::_-::sTanU Zapa5oW nateria'otr1cL 'ćZC:]_.. l^

przerw na remonty i rapra;., b ez:c: r: ::-zwala szacować zakiada'a "'eis}-i ^ć:)c-ność produkcyjną te1 fabrykl na okoio 1 5c 1 Ec

mln nabojów rocznie' Na.1rvyzsza zdo]nosc l.''i'-

twórczą warszawskich WA Nr 1 przy irzyzmia-nowej pracy szacowano optirmrst,vcznre na

okoto 17 mln nabojÓw karab nolv1'ch mle-

sięcznie. Teoretycznie daje to aż 200 mIn na-

bojów rocznie, ale nie wolno zapominać, zeWA Nr 1 byta jedynie montownią, scala1ącą

amunicję w 100% z dostarczanych z zewnątrzkomponentów. Jej faktyczna zdolność zaleza_

ła więc od wydajności producentów częścii mozliwości ich dowozu' Skarżyska PFA była

w połowie lat 20' budowana z myś|ą o osią-gnięciu zdoIności produkcyjnej amunicji kara-

binowej w zakresie około 1 00-1 20 tysięcy na-

bojów dziennie, czyli około 150 mln rocznie.

Po 10 latach rozwoju i rozbudowy, w maju

1939 roku szacowano 1ednak zdo|ność pro-

du kcyj ną tej najnowocześn iejszej i największejpolskiej wytwórni na aż 28 mln nabojów mie-

sięcznie, czyli okolo 330 mln rocznie przypracy na dwie 10-godzinne zmiany. Moderni-zowana PWP w Pionkach (jak od 1932 roku

nazywał się Zagożdzon), wedlug załozeń ma_

jąca dostarczać prócz innych wyrobów piro-

technicznych okoio 'l 5O ton prochu karabino-

wego miesięcznie, osią9nęła w 1937 roku

wydajność 402ton prochu karabinowego przyprodukcji nadal jednozmianowej, co gwaran-

towało zaspokojenie zakładanych potrzeb kra-jowych fabryk amunicji małokalibrowej i po-

zwoliło na rezygnację z dalszego importu.

Przytoczone powyze1 iIości mogą wydawaćsle n ema] astronomiczne, ale wymagająprzede rłszystkim porównania z oczekiwanymzuz.vciem wojennym' w 19Ż1 roku oceniano,ze i"a or,ia produkcla amun clr karabinowe.l

-- :1. e J 2a: szacun-',,).: L- = l't' rL q 1l t

<a ,.:9o zuz\ a i i". o en.eqo, co uza ezn aio';. ...:r'. ^ :: ,,oic ::'J--i Ja.'iT,,a ,. ca-

'as: oa Ccsta.'. zagrar cznl c^ ',',"csla 1 926''-. - ^'ć's7a'=. -::=' ;'j'os. ]]Oj_'*:' :':,-,:-: \ ct,,a-_ - _: .: -: :_,-

-' :-.'.a':C-a .'.rC-C'': .. - '= - : -'-'; a..--^'.. --;ca'Z2c ^a Ąó5Zr- a'Z="J: ę '' -.ż'^r* .j, '

c.,s-,t zalez' oo oos:i.. zao':'cz.^Jc']'zęd zalia:Ja'r p'z:a,>j' l^''_ l' _:]c pO-

s'iat,l' ono rłtedy zadanie zg romadzen:a od po-

r,vlednich rezerw i bezrłzglednego utrzymania

dostaw dla armi przez pierrłszych 100 dni

waIki' Poniesione W następnych latach zna-

czące naktady finansowe i wysliek organiza-cyjny włożony w rozbudowę przemysiu, nie-

stety nie zdołały zmienić diametra nie sytuacji

i az do wybuchu wojny nie udalo sie zadowa-la1ąco rozwiązać problemu spodziewanegoniedoboru materlatu wojennego. Niedosta-teczne w stosunku do szacowanych potrzebwojennych zaopatrzenie materiałowe WP po-

twierdzono podczas rozmów z przedstawicie-

lami Francji i Wielkiej Brytanii prowadzonychwiosną 1939 roku, które zakończyły się fak-

tycznie niczym - poza ograniczonymi deklara-

cjami kredytowymi sojuszników' Dokonanawówczas ocena potencjału krajowych wy-

twórców amunicji strzeleckiej wypadła jednak

mimo wszystko znacznie lepiej niz przed laty,

bowiem _ nie biorąc pod uwagę faktycznego

zatrudnienia, finansowania, obciązenia pracą

zakładów amunicyjnych, a takze pomijając po-

stępującą dekapitalizację parku maszynowego

i przeprowadzone modernizacje, faktycznystan zapasów materiałowych biezących i przy-

gotowanych na czas wojny, niezbędnychprzerW na remonty napraWy biezące itp' -krajowa produkcja pozwalała pokryć już okoio66% zapotrzebowanra lnuojennego na nabole

karabinowe' W poiączenlu Ze 5tanem Zapa-

sów pozwa alo to liczyć na pokryc e z wia-snych zroder p a^o ,e^ego zJZ)c a \yo.en'e-ga przez (,za ezn e oci asorti/l-Trentu amun c] )

3 do 6 mieslecl, Dcdatkoi.',o przellysł amun -

cy.1ny il RP zcronadz i clo t",)'buchu wojny su-

rot'vce, które i]c\'.'nny mu l^,,ystarczyć do pracy

l'' peln.Vm rez:m e ,'vo1enny.n przeŻ okres 4 do5 i-nies ec,/

Si',^' crZoa/ s1r5{ęnr 11'y{ru1i6rców dostarczał: ..- - :: i:'::::'l . ,sOL e1 ,akOSC', Wytlta-

-. -.- J':.. i ::i:'::c.^ , r.yjatkowo ostrych'.'_.::' c., .-a::: :'0.'.i'ch, techno og cznych

a1a C|.z'..^ ,"oZ'i'' alac,vch diugotrwałej.'ćOo"'a^

= aż: z':cZócĆ!O ryzyka lt"atyprzyc1atnośc' i'u;iłlagan a 1akościowe stawia-ne amun c1: byiy 5ur,,1r6 rn'ysokre - po skieprzepisy odb orcze byi.v nalbardziej restrykcyj-

ne w całej ówczesnej EuropieI Warto wspo-mnieć, że amunrcja polska byia standardowopakowana hermetycznie w blaszane ,,konseruuy"

REKLANIA

1'! 't ':

-i != lr tfi -'r r tt = ar=t*t l i*,l ] L*ł !-',l .*,1 lw "\-' ł*i }*]J ł-] ! :! tr .1 '_

Śułlat0lue'l

Pacrla na[0iów s (''slpiGrasUGn'',Gzyli zwyklycn r 00cisliem lerłim) 010dulcii IAPocisł sA t 2 lffiietnia 1035 to[u' EtyliGla ieslstomnlowana na paczce kol0]em 0bWÓdkisBlonki' czyli w tym przyladłU - crarnym

*Y?KĄĘ.t{t 1

xB"$$3*Ł{&T;g_H .

$ KS re*TJ*',!*s'?

*ś;A,ĘEt ''l*3* ff

Paczka naboiÓw s d0 larabinóW ([alowanycnna lódkacn) plod[lcii WytwÓ]ni Anunicii il1 1

r 0rudnia 1936 r01il. ltylfieta laldc stcmnl0wanabezn0ślGdni0 na IaczcG [0l0lem 0bWÓdłi

Etykieta wczcŚniGiszcU0 Wz0lu Wytwó1niAmunicii ilt 1 d0 nab0ióW ll (dalGfionośnycn)d0 cłm slGmnlowana na paczce r 10tu 1s34

na wzór rosy1ski _ Niemcy takiego standardupakowania nie dopracowali się nigdy, do koń-ca wojny pakując naboje co najwyzej w skrzyn-

ki z gumowymi uszczelkami. Potwierdzeniemwysokiej jakości są opisane w zachowanychdokumentach tylko pojedyncze przypadki re-

klamacji podczas odbioru wojskowego partiiamunicji (mimo powszechnej oceny, ze wymo-gi odbioru wojskowego były nierealistyczniezaostrzone) oraz jeden jedyny przypadek re-

klamacji zIożony przez importera amunicjispółce SEPEWE.

Amunicja strzelecka wytwarzana z materia-tów dobrej jakości, na stosunkowo nowo-czesnych maszynach przez fachowców wy-kształconych w kraju nie byla tania: w rokubudzetowym 1938139 ceny netto karabino-wych nabojów z pociskami zwykłymi S oraz SCprodukowanych dla WP oszacowano na 26groszy, nabojÓw z pociskiem przeciwpancer-nym P na 48 groszy, nabojów z pociskamiprzeciwpancerno-smugopym PS na 65 groszy

** ł;*=*g.e'iłg: T3ir:* ;';; ł!!i:n Ę,"

l*."11'"...: .-, ,-',;lr*" ń

Pacrka nab0iÓH sc (slpiclasly Giężki)d0 br0ni maszynowei ([akolłanych lurem)urylJodul0wanych w grudniu 1934 10Xu0lzez PWU-fA, r etylieta drukowanal(0l0]em 0bwÓdla

PÓźnicisly wról etykiety PwU-tA na Baczoenaboiów sc d0 clm

Powyższe zapasy rozmieszcZoncwed'lug planu Sztabu GeneralnegcUzbrojenia Nr 1 w Pomiechówku,kówku, Nr 5 w Krakowie z fiiia v''

w Poznaniu, Nr 8 w Toruniu - te \\ 0.,!a::.:Dowódców Armii, Główna 5kladnlca -::-:jenia Nr I w Warszawie (z filiami Nr i r''' I::':i Nr 2 w Pa|mirach), Główna Skiadnica ''brojenia Nr 2 w Stawach (Dęblin) ] Glc,',-Składnica Uzbrojenia Nr 4 w Regnach, c -Okręgowe Składnice Uzbrojenia Nr 3 w Grotnie i jej filia w Lidzie, Nr 6 we Lwotł,(Hołosko), Nr 9 w Brześciu nad Bugiem, Nr iw Przemyślu z filią w Hajnówce, Nr 1] w Cze

kasach (koło Kowla) iSkładnica 0bszarWarownego w Wilnie.] Na kilka miesięcy przewojną rozpoczęto budowę nowych składnilktóre uruchomiono Inieukończona i nie napeniona materiałami Główna 5kładnica Uzbrcjenia w Górach]' oraz przystąpiono do budcwy składow prowizorycznycń". Jednakze ,,ni

można było zaspokoić potrzeb pewnych oc

działow z powodu nieistniejących warunkotkomunikacyjnych i braku środkow transportcwych (kolumn samochodowych)' Stąd też pcchodziły narzekania pewnych oddzialów n

brak amunicji, której było pod dostatkiem, al

Bardro ciel(alry eksIonat:etylficty nał!Gi0ne0rl wcWnąttr na WiG[u[0lskici sk]ryni ([0iemn0Śl1260 na[oiÓW - nikt innytalficn nic lolil)zawisraiącei anuniGięz nocisliem S nrodukowanadla oku[anta w zdolytciPlłU-lA W smlżyskuiuż w g]udniu 1939 1otu'Mim0 klÓtkie00 clasu0d []leięGia WyMÓmi ctykaelicst iuż dWuięlycrnai uzunolni0na narleilĘd0[usrczaiąGą amuniciEd0 użvtxu W MG 34

nie sposob było tej amunicji dostarczyć' W wa

runkach które wytworzyła wojna, nie był,mowy o jakimkolwiek zaopatrzeniu zorgan)zowanym. [Z tego powodu nie zrea]izowan,wydanych zarządzeń ewakuacyjnych, przewdujących przekazanie łącznie 9 pociągóvz 440 wagonami materiału ze składnic w Pa]

mirach i Regnach do Czerkasów oraz z Wilndo Gór.] Ze składnic, zagrożonych w pierwszych dniach wojny, zdołano rozdaĆ pewn,częśc amunicji oddzialom, częściowo zniszczono, pewna częśc dostała się w ręce nieprzyjaciela, w tym [zapasy przekazane dol składovruchomych w transportach kolejowych, ktorych z powodu zniszczeń linii kolejowych nit

można było usunąć, czy wysłać na miejsctprzeznaczenia'". Niektóre ze składnic znalazłsię także pod bezpośrednim atakiem _ ju5 września zbombardowano składnicę w Pal

mirach, notabene nie zamaskowaną prze(

atakiem lotniczym! Pplk Tadeusz GrodzkiSzef Wydziału ogólnego w Biurze Przemysłr

Ż

oI

I

z

o0

I

=o

O

=o

=o

Ó

o

za sztukę, co jednak w pełni odpowiadalo ów_

czesnym cenom rynkowym wyrobów o po-równywalnym standardzie' Z koiei innowa-cy1ny 7,9 mm x 107 nabój DS do karabinuprzeciwpancernego w2.35 wyceniono na 96groszy za sztukę _ w czym glówny udziat miaładługa i trudna w wykonaniu iuska'

Wedtug relacji ostatniego Szefa SłuzbyUzbrojenia WP płk Karola Blaszkowicza, dlanaszych około 36 dywizji piechoty w dyspozy_

cji Naczelnego Wodza znajdowalsię zapas 245dywizyjnych jednostek ognia amunicji karabi-nowej wystarczających na 14 dni walki oraz130 dywizyjnych jednostek ognia amunicji docekaemów. Z kolei Szef Departamentu Uz-brojenia MSWojsk., płk inż" dypl' Jerzy En-glisch, wspornina, ze stworzona do wybuchuwojny ,;ezerwa .'. amunicji małokalibrowej.'.|wynosila] z górą 250 mln naboi, co Wedługobliczeń Sztabu Generalnego powinno by|oWystarczyc na okres 5-6 miesięcy wojny, niebiorąc pod uwagę produkcji bieżącej '''".

e G.t{.lłt2ź ł.. łEs{

PAZDZIERNIK 2O1O

,

I

ila tym rdięciu z fia!itulaGai Warszawy dzjęłi roilard0m, Widac wylaźnie sl(]zyniG z noIsI(ą amuniciąkalabinową usta$lione w Ś10dlu i z lewGi st]ony ładlu

Wojennego MSWojsk. informował, Że ,/doLność produkcyjna ''' W wytwórniach amuni-cyjnych po zakończeniu rozpoczetych ldo lvy_

buchu wojny] inwestyc|, co miało nastapic dokońca 1940 r., mogła w przybliżeniu pokrycmtesieczne vtojenne zapotrzebowanie wojen-ne zgłoszone przez Sztab Głowny ,'. w amuni-cji karabinov,tej fwj okolo 9a0/o." . Warto za-Znaczyc, że zgodnie z twierdzeniem DyrektoraNacze|nego PWU inż. Kazimierza Wierzejskie'go ,posiadane zapasy broni i amunicji mogly-by byc 1,S-krotnie większe bez dodatkowychnakładów" , gdyby tylko zracjonalizować sys-

tem odbioru materialu wojennego, urealnia1ącnadmiernie wyśrubowane kryteria jakościowe

- tak jak to uczyniono z odbiorem jakościowym

broni (słynne Visy i Mausery ,,jakości wojennej"oznaczone deltą przy numerze).

Jakkolwiek oceniamy zdolności obronnell Rzeczypospolitej w 1 939 roku, nalezyjednakpamiętać, że zmartwychwstające po 123 la-tach zaborów w 19'] 8 roku państwo polskienie dysponowało zadnym zakładem przemy-słu wojennego i organizowalo wyrób amunicjistrzeIeckiej całkowicie od podstaw, niemal wy-lącznie własnymi siłami i zasadniczo wykorzy_stując własne Źródla finansowania. Startującod zera, stworzyło przemysł zbrojeniowy,który na przełomie lat 1938/39 zdołał nie tylkopokrywać bieżące potrzeby, ale dał PolscecZWarte miejsce w świecie pod względem war-tości eksportu amunicji - sama ty|ko PWU-FAsprzedała jej wówczas za 2,4 mln ówczesnychzlotych. Równie imponujący jest rozwój eks-portu broni - w tym samym okresie Polska zaj-mowała szóste miejsce na świecie pod tymwzględem, jednocześnie zaopatrując własnąarmlę' Porównując te wartości z nader skrom-nymi początkami, nie sposób nie podziwiaćdetermlnacji i zdolności, które do tego dopro-in'adzily,

0pakowania\ł celu u'łatw enla identyflkacjl typu amun -

cji oznakornranie amun cji strzeleckiej WP obej-mot..'aio takze drukotłlane (PWU_FA) luo stem-p owane (ZA Pocisk SA i WA Nr l) koloremoblvÓdki spłonki etyklety na opakolłaniachidodatkowe znaki szybkie.l identyfikacji naskrzyniach amunicyjnych w postaci kokardyZ Wewnętrznym kręgiem w kolorze obwódkispłonki. Byl to bardzo udany, szybki i czytelnysystem _jeszcze dziś te kokardy są najbardziejrzucającym się w oczy elementem polskiejskrzyni a municyj nej na arch iwa l nych zdjęciachz 1939 roku.

NiemcyZołnierze Wehrmachtu dysponowali zasadni-czo tymi samymi rodzajami amunicji do broniręcznej i maszynowe.1, co Wojsko Polskie: kara-binowym 7,9 mm x 57 i pistoletowym 9 mmx 19 Parabellum' Wielu oficeróW zwłaszczasztabowych i tyłowych, a takze lotników, po-sługiwało się bronią krótką dostosowana dopopularnych nabojów pistoletowych Brow-ninga: 7,65 mm x lTSR i9 mm x 17, a nawetpistoletami kalibru 6,35 mm (wycofano jez uzbrolenia oficjalnym rozkazem w I 942 roku* co świadczy o tym, Ze nawet wtedy byly jesz-

cze powszechnie uzywane). Część jednostekdrugorzutowych i Waffen-SS dysponowałabronią strzelecką dostosowaną do nabojówużywanych w armii czechosłowackiej Iub au-striackiej, zagarniętą w wyniku aneksji tychkrajów'

Rosnąc w silę gospodarczą i militarną, Trze-cia Rzesza w latach 30. zreorganizowała i sys-tematycznie rozwijała rozśrodkowany systemkilkudziesięciu wytwórców eIementów amuni-cji strzeleckiej oraz współpracujących z nimizakładów scalających. Paradoksalnie pomogływ tym ograniczenia narzucone przez traktatwersalski' Zl i kwidowały one caly dotychczaso-

iirln ]! ruiolnU śrylatoil;lc5

P0lsra słlrynia amunicyina na 1260 naboiÓWw pusrcc hermetycznei (,,l0nsctwie")r chalałtelyslyczną k0kaldą Ie Ś]odxowym l0lemw k0l01re obwÓdki - na ilustłacii z p0woiellnciinslrulcii radzieckiei o amunicii zdofyctnei

rvy przemysi amunicylny cesarskich Niemiec,dzlelac 1ego wyposazenie techniczne pomię-dzy zlvyciezcótv i nowopowstające państwanarodotve, aIe jednocześnie uwoIniły nowoorganrzowane ltnle produkcyjne od balastuprzestarzalego rvyposazenia, pozwalając wy-posazyć 1e od razu w najnowocześniejsze ma-szyny i oprzyrządowanie. Nowość parku ma-szynowego sprawila, ze do wybuchu wojnyjego zużycre było wciąz niewielkie' pozwalającna ZnacZną intensyfikację produkcji w czasiejej trwania. Przy okaz1i udalo się wprowadzićfaktyczną współzamienność e|ementów amu_n icj i małoka li browej wykonyw anych przez roż-nych producentów, co było unikatową zdol-nością w skail światowej oraz nowoczesne,nierzad ko nowatorskie technologie wykonaw-cze, umozljwiające znaczne zwiększenie opła-calnosci produkcji, a przy tym poważnie ogra-niczające zuzycie surowcÓw importowanychlub deficytowych' Potrzeba ukrywania postę_pującej rozbudowy nielegaInego w świetletraktatu wersalskiego przemysłu zbrojeniowe-go spowodowała wprowadzenie juz w 1925roku modyfikacji systemu cechowania łuseknabojów strzeleckich. Jedynym Iegalnym pro-ducentem koncesjonowanym przez aliantówbyły zakłady Polte w Magdeburgu, oznaczają-ce swoje produkty Iiterą,,P'' na dnie łuski.Powstające nowe fabryki kamuflowano uzy-wając wprowadzonych w 1925 roku tzw',,kodów P'' (np. P25, P120), zastąpionych do-piero w 1940 roku nowymi kodami literowy-mi. Podobnego systemu używano w produkcjibroni: koncesjonowanym producentem bronibyla firma Simson z Suhl _ więc produkty za-konspirowanych wytwórni oznaczano anaIo-gicznymi ,,kodami S" (np. Sl4Ż S/237)' W roku1933 w Niemczech elementy karabinowychnabojów 7,9 mm x 57 wytwarzano w piec .l

PAZDZILR\IK 201() g'?RaF-Ł 23

Ż

/'ęAd\ą( \4'c)\ l)4, \/Q,gr,,

!i']ar l] Tłro;I'!t śil,:ajowi

P]zyłładoWG cccny na dniG luseIniemiccIiGlt naD0iÓw l(a1abin0wycn

Z lewej cechy na dnie łuski mosięznej,z prawej bimetalowej. Oznaczenia nadnie luski mosięznej informują o: wy-twórcy łuski (P41 3 to DWM, zakladLubeka-Schlutup), materiale (5* to

łuska S z mosiądzu zawierającego 67ok Cu), numerze partii łusek (tu 15) oraz roku wyko_nania łuski (1937)' Na dnie łuski bimetalowej mamy trochę więcej informacji: kod P198oznacza łuskę produkc]i Metallwarenfabrik Treuenbrietzen GmbH' zaktadu w Roederhof.Kod materiałowy Vlg1 jest charakterystyczny dla łusek bimetalowych, tącząc kod dostaw-cy stali (tu Vl, nieznany), cechę zakładu platerującego miedzią blachę stalową (,,9" toHirsch Kupfer- und Messigwerke w Finnow Mark) ityp samego materiału (zwykle'1 , alezdarzają się inne). PoZa tym cechy informują jak zwykle o numerze partii łusek (29) orazroku ich wykonania (1939).

sysIem i!lcntyfil€cii typÓW amuniGii ka]anin0wEi

Niemiecki system identyfikacji typu pocisku składał się zasadniczo z kolorowej obwÓdkispłonki, czasem uzupełnianej innymi oznaczeniami na dnie luski lub na szczycie pocrsku'System ten operowal bardzo skromną (w porównanru z polskim) paletą koIorów: elemen-ty rozpoznawcze korzystaly jedynie z trzech zasadniczych koIorów: czerwone9o, czarne9oi zielonego (przez krótki okres także srebrnego)'

W amunicji specjalnej kolor obwódki był determinowany prZeZ giówne dziaian e(Hauptwirkung) pocisku. Pociski z rdzeniem przeciwpancernym (SmK, SmKLspur, pmK do1939 roku) mia|y czerwone obwódki, róznicę stanowił czerniony chemicznie sZcZ)'{ pocl-sku smugowego lub czerwony pas przez dno łuski naboju PmK. Pocisk przeciwpancernySmK(H) mjał calą spłonkę czerwoną. Pociski o dzlałaniu zapalającym (SPr' B) miaiy zwo|-nione po zakończeniu produkcji naboju S czarne obwódki splonki _ choć B byl nabo1emwskaźnikowym. Po 1939 roku takze nabój PmK otrzymał czarną obwódkę spionkl, choćjego Hauptwirkung bylo przebijanie pancerza. Pociski treningowe z rdzeniem alumtnio-wym miały niezależnie od innych oznaczeń zielony pas przez dno luski (a smugowy l5J'5purdodatkowo czarny szczytjako nabój smugowy i czerwoną obwódkę splonki, choć rdzeńaluminiowy nie byl w stanie niczego przebić|). TabIica ukazuje, od lewej:

1 . Nabój zwykly z pociskiem lekkim S _ czarna obwódka spłonki (produkcję zakończonow 1935 roku);

2. Nabój zwykły z pociskiem ciężkim sS _ zielona obwódka spłonki,3. Nabój przeciwpancerny SmK _ czerwona obwódka spłonki;4. Nabój przeciwpancerno-smugowy SmK Leuchtspur _ czerwona obwódka spłonki

i szczyt pocisku czarny;5. Nabój przeciwpancerny SmK(H) _ całe dno łuski czerwone, od 1939 roku cała spłonka

czerwona;6. Nabój zapaIający SPr _ czarna obwódka spłonki, cały pocisk czarny;7' Nabój przeciwpancerno-zapalający PmK_ do 1937 roku czerwony pa5 przez dno łuski,

1931-39: czerwona obwódka, od'] 939 roku: czarna obwódka spłonki;8. Nabój wskaźnikowy B-Patrone - czarna obwódka spłonki, chromowany (srebrny) szczyt

pocisk (do roku ]940), potem dolna część pocisku czerniona, z wierzchołkiem w kolo-rze plaszcza.

9. Nabój treningowy smugowy lSlJSpur w łusce bimetalowej, najbardziej kolorowy z na-bojów niemieckich wczesnego okresu wojny: zielony pas przez dno łuski oznacza amu-nicję z rdzeniem aluminiowym, a czerwona obwódka i czarny szczyl _ pocisk smugowy.

sEtetr'Ł P.\ZDZ]t]R\lK 201o

NŻ

o0

I

znanych dziś fabrykach (choć na łuskach z trgo okresu występuje 6 symboli kodowychjednej z nich nie rozpoznano więc az do dziś!a w 1939 roku juz w 31 zakładach (z tego 2

zakładów wyrabiało łuski).

Przykładem innowacji technologicznej mtże być użycie bimetalowych płaszczy poci:ków oraz |usek _ obie metody były wynikierdoświadczeń l wojny światowej. Skala wdrtżania tej nowości zapiera dech w piersiaclw porównaniu z naszymi doświadczeniamW 1936 roku zaledwle dwa zakłady wytwtrzały luski z bimetalu (czyli stali obustronnipIaterowanej miedzią), zaś w chwili rozpocz(cia wojny, niespełna trzy lata póŹniej' dostaczało je już az 28 wytwórni! Gwarantowało tpełne pokrycie ze środków własnych zapctrzebowania na amunicję karabinową w cze

sie pokoju, podczas rozwinięcia mobilizacynego oraz co najmniej w pierwszym okresiprowadzenia wojny. 0pracowano takze iwdrcżono na masową skalę produkcję nowego rc

dzaju nowoczesnej amunicji treningowr7,9 mm dla wojsk lądowych i lotnictwa z pc

ciskiem zwykfym o rdzeniu aluminiowym I

oraz smugowej ISL'spur, przeznaczonych d

szkolenia na strzelnicach przykoszarowycz ograniczonąstrefą bezpieczeństwa. W latac30. powstaly naboje wskaźnikowe B_Patrone

wzorowane na konstrukcji austriackiej firmViktor Alder z Wiednia. W tym samym okresipowstały innowacyjne naboje przeciwpancerno-zapaIające PmK, które zastąpiiy przestarZaie naboje fosforowe SPr (których kopię, nabćZ, produko,,vano w Polsce do 1939 roku)Pojawienie sie wielu zasadniczo nowych typóvr' amunlc1l wymusiio znaczącą modyfikacj,dotychczasowego systemu znakowania, bazu

1aca zasadn czo na trzech koIorach obwódesplonki, ale w razie potrzeby uzupełnianyno czarne (smugowy) lub srebrne (wskaŹni

kowy) wierzcholki pocisków i czerwone lulzieione pasy przez dno łuski. Podczas waliw Polsce po raz pierwszy zastosowano w warunkach bojowych kolejny innowacyjny rodzanabojow malokalibrowych - przeciwpancernrnaboje z pociskiem SmK(H) o zwiększonezdolności przebicia, z wyjątkowo twardyni ciężkim rdzeniem z węglika wolframu' Tuż przec

wojną wprowadzono do produkc1i masoweinnowacyjną amunicję ],9 mm x 94 z pociskami przeciwpancerno-łzawiącym SmKHRs ora;przeciwpa ncerno-łzawiąco-smu goWynSmKHRs lJspur do karabinów przeciwpancer'nych PzB 38 i PzB 39 - produkowane masow(juz po kampanii wrześniowej' Przed wybuchem wojny wytwarzano i w ograniczonynzakresie wprowadzono do armii zasadniczcjedynie ich ,,wariant szkolny", stuzący dezinformacji i utrzymaniu tajemnicy wojskowejna naboje 13 mm x 94. lnnym masowo wy.

twarzanym w bogatej gamie nabojem by26,5 mm nabój do pistoletów sygnałowyclw innowacyjnych f uskach aluminiowych.

Baza produkcyjna amunicji specjaInej rosłe

równie dynamicznie, co produkcja amunicj

IA

24

2.J

f.l

W ogóle' W roku 192B karabinową amunicję

specjalną (a więc wszelkich typów innych nizpodstawowy nabój z pociskiem zwykłym) wy-

konywano tylko w jednej fabryce, Polte w Ma-gdeburgu, a w 1 939 roku juz w szesnastu, co

zapewnialo nie tylko wielokrotnie WyZsZą po-

daz, ale zabezpieczało przed przerwaniem do-

staw waznych asortymentow amunicji w 'az e

ofensywy bombowej nieprzyjacielskiego lot-

nictwa strategicznego,W latach 1935 38 pistoletorve nabore 9 nrm

x I9 Parabellum produkolvano tv czterech fa-

brykach, w 1939,oltu już w J, a rl" ::='ę.dolączyla ósma' W klvietnlu 1939 :o<; oloc"do nabo1ow .arabIno"'vc[ '''' ji',',ć'Z:': ::na.rnie. siedmiu tac:...acL \',sz..s: ='.'a11ę61ę 76k'adJ e-'.']: a.,.1e c'e:c'''ć'', l,:jw wa'u'rach 0cro.o,,'.c1, - e \'. o:ln \'.r\o-rzystujac s.,,st:ma:1'czn ie Z!'',ięk5Za ne zdo nośc

produkcy; ne, 0 rczm:arach produkcji a mu nic.l i

strzelecklel i',' i 939 roku swiadczyć moga dane

dotyczace ti iko dl'',óch przykładowych fabryk:

przejętych czecnoslolvackich zakiadów Sellier

& Bel]ot l'',e \'iaśimlu' ktÓre dostarczyly 1 1 1 mln

nabojór''' kalaoino,,','ych 7,9 mm oraz zakła-dów tł' Povazs<:; B1'stricy, które dostarczyłyokoio 322 min 1;53i : okolo 170 mln pocisków

- a mimc '.c zz'za.a amunrcyjny HWA uznawalje za ,,za':,z:', si:onlej ił' e]kości".

-- -- ^ ^^. -t^, *c ,,::, i:. 0 cos a0a^e zapasy amunrc]r

r,vclaz uzla'"'ano za niewystarczające. Zapas

na boj Órr' pisio: =to''vych

wystarczyłby wedłu9ocen na 36 oni r':a]ki, co odpowiadało po-

kryc:u okołc 3c:: po'trzeb' oKH tymczasemdomagalo sre zgrcmadzenia rezerw pokrywa-

.ac-ch co n;.il1 :'j czreroniesięczne szacUn-

koive za po:.zeco',.,,a nie wojen ne, Zgod nie

z zacho*'any'nr zesta'u',,ieniami latem '1 939 ro-

ku','.; sa:-r',,ch'rienczech, bez fabryk czeskich

ausir ack :J .'..'t!'.arŻa'o rliesięczr^ie prze-

cietnie j 32 450 0C0 nabojÓr'v karabinowych7,9 nr:, j i 2'0 000 20 mm nabojÓw do armaimałoka icrc:'.;,'c^ roz::.vch t1'pÓlv. Przed wybu-

chem v''o1,l1' z Pois<a \łehrmacht Z9romadZił

za|.ćs .-:.' .. o': 7 32C ó00 000 rabojowI 9 -* :- :'zz oroio 59 600 000 nabojow20 mm' Złz1:,e ,'': czasie walk w Polsce oce-

niono na 5,j:: Z3FóSo\V amunicji 7,9 mm oraz

6,9Cc Zapasu nabo1ór'" do armat matokallbro-

r,vych 20 mm' Dla porzadku na|eży zaznaczyć,

że przez caie lata 30. rv rÓżnych zakladachanur cyj-1cL p'owadzo'ro prace 'ozwo,owe

nao no\Ą/óIo'5<a rv ska s,,r'atowej an^ur'icją

pośrednią, ktÓre w 1938 roku Zaowocowałyprogramem zarnicjowanym w magdeburskich

zakiadach Polte, Powstaly w jego wynikunabó17,9 mm x 30 przerodzii się W ostatecz-

nie przyjęty w 1942 roku nabój 7,9 mm x 33

do karabinÓw automatycznych.

0pakowaniaNiemieckie naboje karabinowe pakowane były

w paczki kartonowe (Schachtel) na 15 nabo-jów, identyczne kształtem i rozmiarami z pol-

skimi. Rozpoznanie typu niemieckiej amunicji

strzeleckiej zależa|o przede wszystkim od ety-

kiet na pudełkach. Etykiety te były wylączniedrukowane i naklejane na pokrywce pudełka,

dzięki czemu paczka nie była jak polska jed-

noraZowego uzytku _ wystarczyło starą ety-

kietę zerwać lub zalepić nową i pudelka mozna

było użyć ponownie. Rekordowe egzemplarzespotykane w koIekcjach potrafią mieć i pięć

etykiet nalepionych jedna na drugiej"

Sama etykieta miała znormalizowane roz-

miary i zawartość _ bardzo rozbudowaną, za'wierającą w wielu wierszach drobnego druku

szczegÓłowe dane o typach, producentach

numerach partii wszystkich komponentówlaoo1Ótv i samych nabojów. Odpowiednio po-

,, ::kszo;.r5:6i rversjami tych etykiet oklejano1\;'io.li zo,orcze \Packhilse\, m eszczące 20

oaczek, cz.vli 300 nabo1Ów. Amunlc1ę pakowa-

nc do trzech rodzajów skrzyń drewnianych(Patronenkasten)r PK 88, PK 900 PK 1500

Najstarsza z nich, PK 88, mieśc]ia 1035 nabo-jów w po1edynczych paczkach (69 paczek), do

nowszych PK 900 (uzywana glównle do pako-

wanla amunicji specja nej) iuniwersalnych PK

1500 pakowano odpowiednio 3 i 5 kartonówzbiorczych.

Tlo etykiety słuzylo do szybkiej identyfikacji

Hauptwirkung amunicji: białe _ pocisk zwykły

sS, zółte z drukowanymi czerwoną farbą li-terami ,,SmK" - przeciwpancerny SmK i prze-

ciwpancerno-smugowy SmKfSpur, zielonka-we _ przeciwpancerno-zapalający PmK, czarne

z białym nadrukiem _ wskaŹnikowe B-Patr., ró'żowe _ amunicja ćwiczebna (ślepa) P|atzpatr.

33, dodatkowo pionowy niebieski pas przez

środek etykiety oznaczal amunicję w łuskach

stalowych, ukośny zielony _ amunicję trenin-gową l5 itd. System ten był wyjątkowo słabo

czytelny, wymagał odczytywania etykiet z b|i-

ska i był wyraŹnie przeładowany szczegółami

mimo pozornego ubóstwa dostępnych w ukła-

dzie jedynie trzech kolorów, a do tego często

ulegający nie do końca logicznym zmianomi potencjalnie prowadzący do pomylek _ typo-

wy wytwór niemieckiego,,0rdnungu''.

ZSRRZasadniczym rodzajem amunicji karabinowej

do broni ręcznej i maszynowej uzywane'j przez

RKKA byt po staremu nabój 7,62 mm x 54R

do karabinu Mosina, ale z łuską o nieZnacznie

zmodyfikowanej w latach 20. konstrukcji i te-

chnologii wykonania, ze zmodernizowanympociskiem lekkim i kilkoma nowymi typami po'

cisków' Do pistoletów i pistoletów maszyno-

wych siosowano amunicję wz.30 (7,62 mm

x 25, niemal tozsamą z nabojem 7,63 mm

x 25 Mauser), lecz wciąz głÓwnym rodza'jem

broni krótkie1 w stuzbie pozostawał rewolwer

Nagant w2,95 z nabojem 7,62 mm x 3BR.

Radziecki przemysł wojenny w latach 30. był

rozwijany niezwykle dynamicznie i - bez naj-

mniejszej przesady _ za wszelką cenę' Całko-

wicie zreorganizowano i usprawniono wdro-zony w latach 20. system produkcji amunicji

strzeleckiej, opracowano i wprowadzono nowe

technologie wyrobu amunicji małokalibrowe1,

-ąątęę

ArR Ą&ę€,S

blofr ill uolmu śtulajoulel

zapewniające juz w okresie pokoju pełne za-opatrzenie dla Armii Czerwonej w warunkachrozwinięcia mobilizacyjnego i wojny, a tak-że w wysokim stopniu ograniczające zużyclesurowców importowanych lub materiałów de-ficytowych. Samodzielnie opracowano i ma-sowo wytwarzano naboje 7 ,62 mm xŻ5 z po-ciskiem zwykłym P, przeznaczone do pi-stoletów TT, mających w nieda|ekle; przyszlo-ści całkowicie zastąpić przestarzaie rewolwery'Stworzono innowacyjną odmianę specjalnaamunicji pistoletowej _ nabój smu9owy Ż po-

cjskiem Pl a także zainicjowano prace nad pi-

stoletowym nabojem przeciwpa rcer-y m

ostatecznie wprowadzonym doptero w roku1941 (P-41). Juz od 1935 roku wytwarzanow oparciu o własną techno|ogię łuski bimeta-lowe i stalowe oraz bimetalowe plaszcze poci-sków' W latach 30' zmodyfikowano pocisklekki (pulja liogkaja obrazca 1908130 goda),

a następnie skonstruowano i rozpoczęto wy-twarzanie amunicji specjalnej 7,62 mm x 54Rdla wojsk lądowych i lotnictwa. Powstaływówczas naboje D-30 z pociskiem cięzkim dockm, przeciwpancerne B-30, wkrótce uzupeł-nione w 1932 roku pionierskim w skali świa-towej na bojem przeciwpancerno-zapalającym

B-3Ż oraz wskaŹnikowymi Ę zapalającymi Z

i przeciwpancerno-smugowymi BT. Trzy latapóźniej pojawiły się nowe naboje zapalająco-wskaŹnikowe ZP (wzorowane _ podobnie jakniemiecki B ipolski W- na austriackiej kon-strukcji firmy Alder), a w 1936 roku niemającyodpowiednika na Zachodzie nabój z pociskiemkom bi nowanym przectwpancerno-zapaIają-co-smugowym BZT. W roku 193B wraz z tłu-mikiem dŹwięku Bramit do karabinów i erkaemów(!) pojawił się specja|ny nabój poddŹwiękowyUS (U mi e nsze n noj skorosti).

Podobnie jak w innych krajach świata,specyficzne potrzeby lotnictwa uzbrojonegow zsynchronizowane (strzelające przez śmi-gło) karabiny maszynowe wymusiły powsta-nie specjalnej amunicji lotniczej. W l932 rokuopracowano i uruchomiono wytwarzanie na-bojów o podwyzszonych kryteriach jakościo-wych do zsynchronizowanych karabinów ma-szynowych WP-1 systemu Maxima, zaśw 1936roku do uzbrojenia wszedł szybkostrzelny lot-niczy karabin Szpitalnego i KomarnickiegoSzKAS. Broń ta, strzelająca normalnie w tem-pie 1800 strz./min. wymagała specjalnie zmo-dyfikowanel amunicji, o odmiennej konstruk-cji łuski, spłonki ize specjalnymi zaciskamimocującymi wszystkie komponenty - Wszyst-ko po to, by zapewnić podwyższoną mecha-niczną odporność naboju na ekstremalne wa-runki panujące w czasie dosylania i wyrzucaniaw tak szybko strzelającym karabinie. Co cjeka-we, naboje te, oznaczone na dnie literą tJ.J (Sz),

produkowano w dwóch wytwórniach _ alew każdej według innej technologii. Tak za-awansowane zmiany asortymentowe nabo-jów karabinowych wymusiły wprowadzenieW tym 5amym roku odrębnego systemu zna-kowania amunicji strzeleckiej, przy czym Ro-

ttykieta r naczki naboiÓw ,rńrrcspiugesch0ss l0 ka]abinót - cze.iYonynadrur ornacra ''in [adestteifEn''' czyli W lÓdxach'PiettYsry Hielsl oznacla ty' nab0iÓw, d]ugiraklad scalaiący (tY tym p1zypadlu Poltez łlagdebUIga), num81 !altii i loclnik Ir0dukciinab0iÓw. Trzeci wielsr dotycly lypu,Il0ducenla, !altii i 10Grnila [łocnu, crwa]typodaie dane dotycrące lusti i [0cisl(u,a 0statni sllonli

T

Ż

-Ż

za[onsIi1owany system wytwórni amuniGiik0]zystal z,,[0dÓw P'' - ttl etykieta idGntyGznciamunicil' c0 [0nrzGdni0, ale [0ch0dząceir icdncg0 r n0Wycn załladÓW scalaiasych,P25 (MeUllwarenlablil IreucnIrietzen Gm[il)

I

z

Itykieta r IaGlłi nab0ióu' treningowychI ei chte t S p inge s c h oss z rdzenicmaluminiowym: tu iuż 6 Wierszy i na d0dat8knicIiGsli Ias oznacraiąGy lusłi staloWeoraz ukośny z|elony ornaczaiąGy amuniciE ls

Wraz ue stonni8m skomtlakowania amunicii1ośnic st00ień stomplixo$'ania etyłiety- na tei żÓltei nalence l Gz8lwonym sym[olemSmX (Spitzgeschuss nit Kern) i cralnymd0pisliem l'spl!ł (Ieachts0u'J dane WyIelnilyaż 7 liniiel dło[nGg0 Irułu!

l Gtasem Iicr[ę Wie]sry ctyłiety 0g]aniGr0n0d0 naęGiu - i iafioś się Wszystko mieścilo,ląGznie z ł0l01Gm smugi snugaGza (lu gelt -żÓlty)

0nalowania tłans[0ltowG niGnieGticiamuniGii kata[inowoi: PK 900, pl( 1500 i pl(0]az fialton zIi0]clU PacłhiiIse

Ż

,lr:-1Ż

ii;!

:

:

L,

l.te- 6ew,,*i*9, {2;n.S;45}: Rd,l. ?1. t. _g?

-:*łtrł.:5"'P.15ł. Ż0.L,37 - se i$.:P.1 5 j.' i.t.3;

ś'.iiht.;P. l i !.j łn P. l :i'ibb. S.K'D. lnł i.L.j;

z6 s"Ke&& PAŹDZIERNIK 2010

hrolffi !! tłojmtl śwlatowcl

Przyliladowe cecny na dnie luslfiradziEGldcn nab0iÓW ralaDinowyGn

Z lewej łuska mosięzna, z prawej bi-metalowa. Widoczne na dnie cechy in-

formowaly jedynie o roku wykonania(1939) i wytwórcy łuski _ tu litery (ZW)

jak zawod imieni Wolodarskowo (fa-

bryka im. Wołodarskiego) w Uljanow-sku, zwykle oznaczana numerem 3. Na lusce bimetalowej od amunicji do lotniczego ka-

ralcinu maszynowego SzKAS dodatkowo umieszczono także literę lx (Sz). ł-uska tapochodzi z wytwórni numer 38 w Tule (podobieństwo oznaczeń obu producentów za-

pewne zamierzone) z roku 1939. Zaklady Nr 38 były wraz z Nr 17 w Podolsku jedynym

producentem amunicji dopuszczonej do uzytku w Szkasach' Czerwona spłonka oznaczadodatkowo nabój z partii o podwyzszone'i powtarzalności parametrów, spełniającej za-

ostrzone kryterla odbioru i dopuszczonej do użytku w broni zsynchronizowanej'

System identylilaeii tynu amrnicii larabin0wsi

tl4= .:ś:: Ę:

#Ei W RKKA używano do identyfikacji typów amunicji systemu opartego całkowicie (podob-

.

, nie jak w USA) na kolorowych szczytach pocisków' Kolor obwÓdki spłonki nie miał zadne- i

1 9o znaczenia, zresztąw amunicji radzieckiej nie stosowano wówczas obwódek poza par l

i tiami amunicji dodatkowo uszczelnionej do uzytku w marynarce wojennej lub w klimacie I

, tropikalnym. Taka amunicja miała zwykle czarne obwódki lub caią splonkę zamalowaną i

, grubo czarnym lakierem. i: 1. Nabój z pociskiem zwyklym L-08/30 _ bez oznaczeń; I

: 2. Nabój z pociskiem zwykłym cięzkim D-30 _żólty szczyI pocisku; I

: :. ruanOl z pociskiem smugowym T - zielony szczyt poclsku; 1

: 4. Nabój z pociskiem przeciwpancernym B-30 _ czarny szczyt pocisku; :

: 5. Nabój z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym B-32 _ czarno-czerwony szczy't pocisku; ,

, 6. Nabój z pociskiem przeciwpancerno-smugowym BT _ fioletowy szczyt oocisku; .: 7. Nabój z pociskiem przeciwpancerno-zapalająco-smu9owym BZT _ fioletowo-czerwony i

: szczyt pocisku; i

, a. ruaboje zapalające lub wskaŹnikoweP,ZiZP _ czerwony szczyt pocisku; i

, o' ruatÓ us do bron1wvtłum;onel caiv oo.]:, '''*

:

o.o łus| nokłłe '].]..u' ].o]."'. i

Woroszyłowgradzie i TuIe dodatkowo produ- 7 ,62 mm nabojów pistoIetowych i rewolwe-kowano specjalistyczne maszyny do wyrobu rowych, 3032,8 mln szIuk7,62 mm nabojówe|ementów amunicji. karabinowych, 22,8 mln sztuk nabojów kali-

Porównując Iiczbę wyprodukowanej amu- bru 12,1 mm i dodatkowo około 600 000 no-

nicji trzeba pamiętać, ze w ZSRR powszechny wych nabojów 14,5 mm x 114 do karabinówobowiązek służby wo1skowej wprowadzono przeciwpancernych.

dopiero ] września '1 939 roku, skokowo pod-

nosząc liczebność RKKA do okoto 1 mln zoł- 0pakowanianierzy, co po powołaniu ko|ejnych roczników, Naboje karabinowe L pakowane byly w pacz-

w 1941 roku doprowadziło ją do bIisko ki kartonowe lub związane sznurkiem pakiety

5,5 mln' Wydane W czerwcu i październiku z papieru pakowego na 15 nabojów w 3 łód-

1940 roku uchwały Rady Komisarzy Ludowych kach do karabinów, identyczne wymiarowowprowadzaly formaIną i calkowitą militaryza- i kształtowo z paczkami uzywanymi w czasach

cję pracowników przemysłu obronnego ZSRR. carskich. Znaczna stozkowość naboju wynika-

Roczna produkcja amunicji w ZSRR w 1940 jąca z wystającejkryzy sprawiała, ze paczka ta

roku szacowana jest na 210,7 mln sztuk miała przekrój klina _ dwie zIożone odwrotnie

sjanie poszli tu w odróżnieniu od Niemiec tro-pem amerykańskim, opierając swój system

oznaczen wyłącznie na kolorowych wierzchoł-

kach pocisków. Ponadto opracowano i wpro-

wadzono do produkcji amunicję 12,] mm x

]0B do wukaemów i karabinów przeciwpan-

cernych wojsk lądowych oraz wukaemówmarynarki ilotnictwa, a takze rozpoczętoprace nad amunicją 14,5 mm x 1 14 do karabi-

nów przeciwpancernych wojsk lądowych.Ciekawą propozycją, którą jednak postęp

techniczny odeslal do lamusa zanim się na

dobre przyjęła, był system Szpitalnego i Wła-

dymirowa SzWAK: dwukalibrowy wukaem/ar-

mata automatyczna" Do broni tej opraco-wano dwa naboje o identycznej średnicydna idługości całkowitej: 12,7 mm x ]08Ri 20 mm x 99R, a zmiana kalibru broni nastę-

powała przez wymianę lufy' Lepszy i bardziej

uniwersalny w zastosowaniu okazał się wuka-

em lotniczy Bierezina UB, strzelający iatwiejdostępnymi i masowo produkowanymi nabo-jami 1Ż,7 mm x 108' wymiennymi z lądowymwukaemem Diegtiarowa i Szpagina D5zK,

toteż Wojenno-Wozdusznyje Sily bardzo szyb-

ko zrezygnowaly z wersji 12,7 mm, zachowu-jąc jedynie dziatko SzWAK kalibru 20 mm' Po

Rosjanach podobne dwukalibrowe pary stwo-

rzono takze w innych krajach, ale tylko nie-

miecki MG ] 51 wszedł do seryjnej produkcji _

i też wkrótce wersja MG 1 51/1 5 kalibru '1 5 mm

ustąpiła lVlG 151/20 na nabój20 mm.

Przyszła walka o pokój miała według plani-

stów radzieckich pochlaniać zaiste gargantu-

iczne ilości amunicji, totez plany produkcyjne

wciąz podnoszono. W 1938 roku produkcjaprochów bezdymnych różnych rodzajów osią-gnęla pułap pół milIona ton, a nabojów kara-

binowych wykonano w tymze roku 1 31 3 000 mln_ więcej niz wyniosła roczna produkcja w Pols-

ce i Niemczech razem wziętychI Było czym

walczyć o pokó1 do ostatniego naboju...

Istnrejący do tej pory Ludowy KomisariatPrzemyslu Obronnego (Narkomat OboronnojPromyszliennostł zlikwidowano z dniem 1 stycz-

nia 1939 roku, rozbijajac na cztery oddzielnemlnisterstwa, a wśród nich Ludowy Komisariat

Amurlcji' N'arkomat Bojepripasow zajmują-cy się giór^lnie amunicją arty|eryjską) orazLudowy Komisariat Uzbrojenia (NarkomatWooruzenija)' Temu ostatniemu podlegałosześć fabryk amun1cji strzeleckiej: Nr 3 w Ulja-

nowsku, Nr I7 w Podolsku, Nr 38 w Tule, Nr 46

w Kuncewie, Nr 60 w Ługańsku i Nr 188

w Kiimowsku, które w 1939 roku dostarczyły

łącznie 1 404 000 mIn nabojów malokaIibro-

wych' Kolejny zakiad, w Nowosybirsku (ktÓre-

mu nadano nr 188 przeniesiony z Klimowska)

uruchomiono w 1940 roku, a rok póŹniej pra-

cowało dla RKKA 1uż ogółem 1 1 wytwórniamunicji karabinowej' Zakłady w Moskwie do-

starczały detali pirotechnicznych i elementównabojów specjalnych oraz prowadzily prace

badawczo-wdrozeniowe, w Kuncewie wytwa-

rzano takze malokalibrowe naboje bocznegozapłonu kalibru '22, w Podolsku, UIjanowsku,

z

oO

I

Ż

PAZDZIERNII( 2010 s€&{x&Ł 2i

*a śdia!3ę c€ołrYa' a*a'ynti

brom !! Śuua1] wei

Znakorłanie i !:anrg naboju z pociskiem7,62 'aituleki(iBr.

dg połryryae 9nd€fka

l-IL

7.6Ł fl rfi{

azb-s cr$x

R;s' I

U u a g a. Zilakou,ar;ic rugkonane bału:ą zieloną

tworzyły razem foremny prostopadłościan, coułatwiało układanie 40 paczek w blaszanejpuszce, która następnie wkładana była dodrewnianej skrzynki, mieszczącej w takiej kon-figuracji 600 nabojów. Amunicja do karabi'

nft@

Znaki i barrug 7,62 mą naboju z pocisklempłnceTno_zapalaJącgm ruz. 1932 }_32.

ryytYonl

na pokryYco oudsl!&

7.52 6-3? fSst6-3 @E! Br*X

^

pscJsk nle

/ \postada brrrl1il ńl ł l|Lli

I

lłL^lcr- yytgórrrl

(6),",\-&zt o?odulcit

Amunicia do katabinÓw IrzcGiW[ance]nych

roBFrr{ukcii

nów maszynowych(wszystkie pozosta-łe pociski) pakowa-na była w pakietypo 20 przełozonychpapierem nabojówzwiązane sznurkiem,a skrzynka w tej kon-figuracji mieścjła ich880 sztuk.

Kompletne oz-nakowanie amuni-cji strzeleckiej ZSRRobejmowało odpo-wiednie etykietystemplowane napokrywce konser-

wy z nabojami, zawierające wiadomości o nu-merze partii, roczniku i producencie nabojówi prochu' Kartonowe paczki wyszly z użyciaw latach 20., zastąpione pakietami, które zwy-kle nie nosiły zadnych oznaczeń - po wyjęciu

ze skrzynki amunicja staje się całkowicie ancnimowa. Zasadniczy opis tak pakowanej amunicji malowano przez szablon na przednieściance skrzynki farbą czarną, a jedynie w przypadku amunicji smugowej _ zieloną. Podaweon dość skąpe, zakodowane wiadomośco typie amunicji i typie luski (np. TGZ - smugowe W łusce bimetalowej, B-32GŁ _ przeciwpancerno-Zapalające w lusce mosięznej, ŁGSlekkie w lusce stalowej bez pokrycia, tylko dr

karabinu), zakładzie scalającym (kod, numepartii i rocznik) i prochu (typ, producentnumer partii i rocznik). W przypadku amunicjspecjalnej umieszczano barwne oznakowanirszybkiej identyfikacji w postaci kolorowyclpasów w kolorze wierzchołka pocisku malowanych na wieczkach paczek i dluzszyclściankach skrzyń amunicyjnych. Oprócz tegcopis zawiera uwagi w rodzaju ,,W obojmach'(naboje łódkowane) lub ,,Dlja puliemiotow'(do karabinów maszynowych +

rt śa|anca qroło*gt rkrłynk|

ąe śclance eut'ory€} glrrźynlil

ZSRR

nabój12,7 mm x 108z pociskiem:

Niemcy

nabój7,9.mm x 94z pociskiem:

Polska

nabój7.9 mm x 107 DS

z pociskiem:

UWAGI UWAGI

brak odpowiednika brak odpowrednika innowacyjna konstrukcja wlasna z pociskiemo miękkim rdzeniu i ładunkiem miotającymspecjalnego prochu bezdymnego

brak odpowiednika 1wykĘrn :5 1;;'1::, innowacyjna konstru kcja własna,:].,,. '', ' ,l::',l l ty|ko do treningu' (także niewielkie,|:: . .. ., . , : i|ości ćwiczebnej amunicji 13 mm

x 94 stuzące1 utajnieni.l a-nunicjll::l: ii r'.:: :,,..,1.. 7,9 mm X 94)

brak odpowiednika

piŻecjwpa!']ćeł!ym:' konstrukcja własnal, :...:l B-30r: . ,l,, r.

brak odpowiednika brak odpowiednika

piżećiwpanćęinÓ']i:'' i n nowacyj na ko nstru kcj a włas nażapa|ająayn:l].B.:32 .''

brak odpowiednika brak odpowiednika

brak odpowiedniLa przecrwpanrerno.

ĘąMaq1.!m{|{ls

innowacyjna konstrukcja własna,rdzeń z węg|ika wo|framui lakrymator, wytwarzany masowood 1940 r.

brak odpowiednika

28 sVwK,śą& PAŻDZI!'RNIK 201 0

brak odpowiednikabrak odpowiednika piŻć-tiq]panaerńó:l' i n n owacyj na kon stru kcja wła sn a,tzawiaco;.śńugowy' l rdzeń wo|framowy, smugacz, .SmKHRs L'spq1 , i lakrymator, wytwarzany masowo