yeni sisteme göre yasama el kİtabi - tbmm.gov.tr kitabi.pdf · türkiye büyük millet meclisi...

Türkiye Büyük Millet MeclisiKanunlar ve Kararlar Başkanlığı

Yeni Sisteme GöreYASAMA EL KİTABI

YAYINA HAZIRLAYANKanunlar ve Kararlar Başkanlığı

1. BASKITemmuz 2018

GRAFİK-TASARIMUğur SAÇI

BASKITBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı Basımevi

İ Ç İ N D E K İ L E R

TAKDİM .................................................................................................................. 11

ÖN SÖZ ..................................................................................................................13

1. BÖLÜM YENİ SİSTEM: CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ ....................... 15

A- Parlamenter Hükümet Sistemi ................................................................... 15

1. Parlamenter Hükümet Sistemi nedir? ................................................ 15

a) Busistemdekuvvetlerarasındakietkileşimnasıldır? ................ 15

b) Busistemdesorumsuzkanatvarmıdır? ..................................... 16

B- CumhurbaşkanlığıHükümetSistemi ......................................................... 16

2. CumhurbaşkanlığıHükümetSisteminedir? ...................................... 16

a) Busistemdekuvvetlerarasındakietkileşimnasıldır? ................ 16

b) CumhurbaşkanlığıHükümetSisteminingetirdiği yenilikler nelerdir? ............................................................................17

c) Busistemdesorumsuzkanatvarmıdır? ..................................... 18

2. BÖLÜM TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ VE MİLLETVEKİLLİĞİ .......................... 19

A- ParlamentoHukukununKaynakları ........................................................... 19

3. Parlamentohukukununkaynaklarınelerdir? ..................................... 19

a) Anayasa ............................................................................................. 19

b) TBMMİçtüzüğü .................................................................................20

c) Kanunlar .............................................................................................20

d) AnayasaMahkemesiKararları .......................................................22

e) Teamüller ...........................................................................................22

f) Öğreti(Doktrin) ................................................................................22

B- TBMM’nin Görev ve Yetkileri.......................................................................22

4. TBMM’ningörevveyetkilerinelerdir?................................................22

C- Milletvekilliği ..................................................................................................24

5. Milletvekiliseçilmeşartlarınelerdir,üyeliksıfatı nezamankazanılır? ...............................................................................24

6. Milletvekilliğisıfatınınkaybedilmehallerinelerdir? .........................25

a) TBMMkararıolmaksızınmilletvekilliğisıfatının sona erme halleri nelerdir? ............................................................25

b) TBMMkararıilemilletvekilliğisıfatınınsonaerme halleri nelerdir? ................................................................................25

7. Yasamasorumsuzluğuvedokunulmazlığınedir? .............................26

8. Yasamadokunulmazlığıtezkerelerininişlemsürecinasıldır? ........27

9. Milletvekilidevamsızlığınedir? ............................................................28

3. BÖLÜM YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR .......................29

A- YasamayaİlişkinTemelKavramlar .............................................................29

10.TBMM’ninüyetamsayısıkaçtır? ..........................................................29

11. Yasama dönemi nedir? ..........................................................................29

12.Yasamayılınedir? ..................................................................................30

13. Tatil ve araverme nedir? .......................................................................30

14.Olağanüstütoplantınedir? ....................................................................30

15.TBMMGenelKurulumutatolarakhangigünvesaatlerde toplanır? ....................................................................................................31

a) Birleşimnedir? ..................................................................................31

b) Oturum nedir? ...................................................................................31

16.Toplantıyetersayısıveyoklamanedir? ..............................................32

17. Kararyetersayısınedir? .......................................................................32

18.Gelenkâğıtlarlistesinedir? ..................................................................33

19. Sırasayısı(komisyonraporu)nedir? ..................................................33

20.Kapalıoturum(gizlioturum)nedir? ....................................................34

21. Komisyonlardakapalıoturumnasılyapılır? .......................................34

22.Hükümsüzsayılma(kadük)nedir? ......................................................34

B- YasamayaİlişkinTemelKurumlar ..............................................................35

23.GenelKurulunişlevinedir? ..................................................................35

Yeni Sisteme Göre YASAMA EL KİTABI ; 5

24.Yürütmeninyasamasürecindekiişlevinedir? ..................................35

25.Komisyonların,yasamavedenetimsürecindekiişlevinedir? ........35

26.TBMMBaşkanlıkDivanıkimlerdenoluşur,görevlerinedir? ...........36

27.TBMMBaşkanınınseçiminasılyapılır? ..............................................37

28.TBMMbaşkanvekilleri,kâtipüyelerveidareamirleri nasılseçilir? ............................................................................................37

29.Siyasipartigruplarınasılkurulur,yetkilerinelerdir? ......................38

30.DanışmaKurulukimlerdenoluşur,görevlerinelerdir? ....................38

4. BÖLÜM KANUN YAPIM SÜRECİ ..................................................................................... 41

31. Kısacakanunyapımsürecinasıldır? ................................................... 41

A- Kanun Önerme Yetkisi .................................................................................. 41

32. Kanun nedir? ........................................................................................... 41

33.Kodkanun-çerçevekanunnedemektir? ............................................42

34.Geçicikanun-süreklikanunnedemektir? .........................................42

35.Kimlerkanunönerebilir,Kanuntekliflerindebulunması gerekenşartlarnelerdir? ......................................................................42

36.Kodkanunniteliğitaşıyankanuntekliflerihangi bölümlerdenoluşmalıdır? .....................................................................44

37.Kanununsistematiğinasıldır? ..............................................................44

a) Birkanundabulunabilecekmaddelernasıl sınıflandırılır? ....................................................................................44

b) Ekmaddenedir,bütünkanunlardaekmadde bulunur mu? ......................................................................................45

c) Birkanunteklifiörneğinasılolmalıdır?........................................46

38.Kanunteklifihazırlanırkenneleredikkatedilmelidir? ......................48

B- KomisyonlarveKomisyonlardaGörüşme .................................................48

39.Komisyonnedir,komisyontürlerinelerdir?.......................................48

a) Yasamakomisyonlarıvedenetimkomisyonlarıayrımı neyegöreyapılır? .............................................................................48

6 ; Yeni Sisteme Göre YASAMA EL KİTABI

b) Komisyonlarkurulmaşeklinegörenasılsınıflandırılır? .............49

c) Komisyonlarsüreyönündennasılsınıflandırılır? ........................49

40.Komisyonüyesayılarınasıldırveüyelernasılseçilir? ....................50

41. DilekçeKomisyonunungörevlerinelerdir,nasılçalışır?.................. 51

42.KamuİktisadîTeşebbüsleri(KİT)Komisyonunungörevleri nelerdir,nasılçalışır? ............................................................................53

43.İnsanHaklarınıİncelemeKomisyonunun(İHİK)görevleri nelerdir,nasılçalışır? ............................................................................54

44.AvrupaBirliği(AB)UyumKomisyonunungörevlerinelerdir, nasılçalışır? ............................................................................................56

45.KadınErkekFırsatEşitliğiKomisyonunun(KEFEK)görevleri nelerdir,nasılçalışır? ............................................................................58

46.GüvenlikveİstihbaratKomisyonunungörevlerinelerdir, nasılçalışır? ............................................................................................59

C- KomisyonlardaKanunYapımSüreci ..........................................................60

47. Esas komisyon ve tali komisyon ne demektir? ..................................60

48.Kanuntekliflerininkomisyonlarahavalesinasılyapılır? .................. 61

49.Komisyontoplantıçağrısınasılyapılır,toplantıgündemi nedir? ....................................................................................................... 61

50.Komisyonlardayürütmeorganınasıltemsiledilir? ..........................62

51. Komisyonlaragönderilenişleriçinbirgörüşmesüresi varmıdır? ................................................................................................62

52.Komisyontoplantılarınakimlerkatılabilir? .........................................63

53.Komisyontoplantılarındakimlersözalabilir? ....................................63

54.Kanuntekliflerikomisyonlardanasılgörüşülür? ...............................63

55.Komisyonlardadeğişiklikönergelerinasılhazırlanır? .....................64

a) Değişiklikönergesiörneğinasıldır? .............................................64

56.Komisyonlarıntoplantıvekararyetersayısınedir? .........................65

57.Altkomisyonnedir,kurulmasızorunlumudur? ................................65

58.Komisyonraporlarında(sırasayılarında)nelerbulunur? ................65

59.Sırasayısında(BasılmışKomisyonRaporunda) hangibölümleryeralır? ........................................................................67

a) Komisyonraporundayeralankanunteklifineilişkin genelbilgilernelerdir? ....................................................................67

b) Komisyonraporundayeralanteklifinkonusunailişkin bilgilernelerdir? ...............................................................................67

c) Komisyonraporundayeralankomisyondayapılangörüşmeler veilerisürülengörüşlereilişkinbilgilernelerdir? .....................68

ç) Komisyonraporundayeralankomisyoncateklifteyapılan değişikliklervegerekçelereilişkinbilgilernelerdir?..................68

60.ÜyelerceKomisyonRaporuhangiifadelerkonularak imzalanabilir?..........................................................................................69

61. Kanuntekliflerikomisyonlardayenidennasılgörüşülebilir? ..........69

Ç- GenelKurulveGenelKuruldaGörüşme ...................................................70

62.KanunteklifleriGenelKurulgündeminenasılalınır? .......................70

63.Gündemdışıkonuşmanedir? ...............................................................70

64.GenelKurulgündemihangikısımlardanoluşur? ...............................71

65.GenelKuruldaKomisyonraporunungörüşmelerinenasıl başlanır? ..................................................................................................73

66.MeclisTelevizyonuhangisaatlerdeGenelKuruldan canlıyayınyapmaktadır? .......................................................................73

67.KanuntekliflerininGenelKuruldagörüşülmesürecinasıldır? ....... 74

68.Söztalebinedir,konuşmasırasınasıldır? .........................................75

a) Söztalebiörneğinasıldır? .............................................................. 76

69.Değişiklikönergesinasılhazırlanırvenasılişlemgörür? ............... 76

a) Değişiklikönergesiörneğinasıldır? .............................................78

70.GenelKuruldayenidengörüşmenasılyapılır? ..................................79

71. GenelKuruldakanuntekliflerininmaddeleriveyatümünasıl oylanır? ....................................................................................................79

72.İşaretleoylamanasılyapılır? ................................................................79

73.Açıkoylamanasılyapılır? .....................................................................80

74.Gizlioylamanasılyapılır? .....................................................................80

75. Temel kanun nedir? ...............................................................................80

76.Temelkanunlarıngörüşmeleriözetlenasıldır? ................................. 81

77.Anayasadeğişikliklerinasılyapılır? ....................................................82

78.OlağanüstühaldönemindeçıkarılanCumhurbaşkanlığı kararnamesi nedir? ................................................................................83

79.GenelKuruldasataşmanedir? .............................................................84

80.GenelKuruldadisiplincezalarınelerdir? ...........................................84

a) UyarmaCezasınedir? .....................................................................84

b) KınamaCezasınedir? ......................................................................85

c) MeclistenGeçiciOlarakÇıkarmaCezasınedir? .........................85

D- BütçeSüreci ..................................................................................................87

81. Bütçekanununedir?..............................................................................87

82.Merkezîyönetimbütçesikapsamındahangibütçetürleri yeralır? ....................................................................................................87

83.Merkeziyönetimbütçekanunteklifinasılkanunlaşır? ....................88

84.Kesinhesapkanununedir,merkeziyönetimkesinhesap kanunuteklifinasılkanunlaşır? ...........................................................89

E- KanunlarınCumhurbaşkanıncaYayımlanmasıve YürürlüğeGirmesi ........................................................................................89

85.Kanunlarnasılyayımlanır? ....................................................................89

86.Kanunlarnezamanyürürlüğegirer? ..................................................90

5. BÖLÜM BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI ............................................................ 91

A- YazılıSoru ...................................................................................................... 91

87.Yazılısorunedir?.................................................................................... 91

88.Yazılısoruönergelerinintaşımasıgerekenşartlarnelerdir? .......... 91

89.Yazılısoruönergesinasılhazırlanırveişlemealınır? ......................92

a)Yazılısoruönergesiörneğinasıldır? ..............................................93

90.Yazılısoruönergelerinasılcevaplandırılır? .......................................94

91. Yazılısoruönergesinasılgerialınır? .................................................94

a)Yazılısoruönergelerinigerialmadilekçesiörneğinasıldır? .....95

92.TBMMBaşkanındanyazılısorunedir? ...............................................95

a)TBMMBaşkanındanyazılısoruönergesiörneğinasıldır? ..........96

B- GenelGörüşme .............................................................................................97

93.Genelgörüşmenedemektir? ...............................................................97

94.Genelgörüşmeönergesinintaşımasıgerekenşartlarnelerdir? ....97

a) Genelgörüşmeönergesiörneğinasıldır? ....................................98

95.Genelgörüşmeönergesinasılişlemealınır? ....................................98

96.Genelgörüşmeönergesininöngörüşmesinasılyapılır? .................99

97.Genelgörüşmenasılyapılır? ................................................................99

98.Genelgörüşmeönergesinasılgerialınır? .......................................100

a) Genelgörüşmeönergesiningerialınmasıörneğinasıldır? ....100

b) Genelgörüşmeönergesindenimzaçekilmesiörneği nasıldır? ............................................................................................101

C- MeclisAraştırması ...................................................................................... 102

99.Meclisaraştırmasınedemektir? ......................................................... 10

100.Meclisaraştırmasıönergesinintaşımasıgerekenşartlar nelerdir? .............................................................................................. 102

a)Meclisaraştırmasıönergesiörneğinasıldır? ........................... 103

101. Meclisaraştırmasıönergesinasılişlemealınır? .......................... 103

102.Meclisaraştırmasıkomisyonunasılkurulurveçalışır? .............. 104

Ç- MeclisSoruşturması .................................................................................. 105

103. Meclissoruşturmasınedemektir? ................................................. 105

104.Meclissoruşturmasıönergesinintaşımasıgerekenşartlar nelerdir? .............................................................................................. 105

a)Meclissoruşturmasıönergesiörneğinasıldır? ....................... 106

105.Meclissoruşturmasıönergesininizlediğisüreçnedir? .............. 106

106.Meclissoruşturmasıkomisyonunasılkurulurveçalışır? ........... 107

107. Meclissoruşturmasıkomisyonuraporunasılgörüşülürve hukuki sonucu nedir? ........................................................................ 108

D- CumhurbaşkanınınCezaiSorumluluğu ....................................................110

108.Cumhurbaşkanınıncezaisorumluluğunailişkinusulve esaslar nelerdir? .................................................................................110

6. BÖLÜM TBMM’DE YAPILAN SEÇİMLER, TUTANAKLAR VE PARLAMENTER DİPLOMASİ ............................................................................111

A- TBMM’deYapılanSeçimler .........................................................................111

109. TBMM’ninyaptığıseçimlernelerdir? ................................................111

110. HâkimlerveSavcılarKurulunaüyenasılseçilir? ..........................112

111. AnayasaMahkemesineüyenasılseçilir? .......................................112

112. RadyoveTelevizyonÜstKurulu(RTÜK)üyelerinasılseçilir? .... 113

113. SayıştayBaşkanıveüyelerinasılseçilir? ....................................... 113

114. KamuBaşdenetçisivekamudenetçilerinasılseçilir? ..................114

115. KişiselVerileriKorumaKuruluüyelerinasılseçilir? ....................116

B- Tutanaklar .....................................................................................................116

116. Tutanaknedirvenasıltutulur? .........................................................116

117. Tutanaktadüzeltmenasılyapılır? ..................................................... 117

C- ParlamenterDiplomasi ............................................................................... 117

118. Parlamenterdiplomasinedir? .......................................................... 117

119. TBMM’nindışilişkilerfaaliyetlerinelerdir? ....................................118

120.TBMM’nindışilişkilerindeTBMMBaşkanınınrolünedir? ...........119

121. Parlamenterasamblenedir,parlamenterasambleyenasılüye olunurveTBMMhangiparlamenterasamblelereüyedir? .......... 120

122.TürkiyeAvrupaBirliğiKarmaParlamentoKomisyonu nedirvebuKomisyonanasılüyeolunur? ...................................... 123

123. Parlamentolararasıdostlukgruplarınelerdir? ............................. 124

DİZİN ................................................................................................................... 125

TAKDİM

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında 6771 Sayılı Kanunla yapılandeğişiklik, birlikte yapılan Türkiye Büyük Millet Meclisi veCumhurbaşkanlığı seçimleri sonucundaCumhurbaşkanınıngörevebaşladığıtarihtetamamenyürürlüğegirmişbulunmaktadır.

Bu köklü değişiklikle “Parlamenter Hükümet Sisteminden”“Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine” geçilmiştir. Yapılandüzenlemeyle,yürütmeveyasamanınkeskinayrılığıdüzenlenmiş,yürütme yetki ve görevinin Cumhurbaşkanı tarafından yerinegetirilmesi hükmü getirilmiştir. Cumhurbaşkanı yardımcıları ilebakanlar; Cumhurbaşkanı tarafından atanacak, görevden alınacakve ona karşı sorumlu olacaklardır. Bu doğrultuda parlamentonuniçindençıkankurulhalindebirhükümetbulunmadığıiçin,hükümetinMeclisekanuntasarısısunmasısözkonusuolmadığıgibi,hükümetüyelerinin Mecliste hükümeti temsili de mümkün değildir. Fakatyürütmenin temsili mümkün olabilecektir.

Anayasa,TürkiyeBüyükMilletMeclisinin çalışmalarını, kendiyaptığı İçtüzük hükümlerine göre yürütmesini düzenlemiştir.Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü, bu hüküm doğrultusundaMeclisin işleyişi ile ilgiliolarakBaşkanlıkDivanı,DanışmaKurulu,komisyonlar ve Genel Kurul gibi kurumların yapı ve işleyişiniayrıntılıolarakortayakoymuştur.Meclisimiz,Anayasadagösterilenkanun koyma, yürütmeyi denetleme ve diğer işlevlerini İçtüzüktedüzenlenen bu usul ve esaslara dayanarak yerine getirmektedir.Ancak bazı kuralların İçtüzük yerine kanunlarda düzenlendiği vebazıhallerdeteamüllerinuygulandığıgörülmektedir.

Meclisin verimli bir şekilde çalışabilmesi, milletvekillerimizinkanunyapımvedenetimsüreçlerineetkinbirşekildekatılımlarıylamümkündür.Yürürlüktekiİçtüzükvekanunhükümleriileteamüllerinbilinmesiveisabetlibirşekildeyorumlanması,Meclisinişleyişindeverimliliksağlayacaktır.

YeniSistemeGöreYasamaElKitabında;kanunyapımvedenetimsüreçleri,önergeörneklerinideiçerecekşekildesistematik,yalınveanlaşılırbirşekildeyeralmaktadır.

Yeni Sisteme Göre Yasama El Kitabı başta milletvekillerimizolmaküzereMeclisçalışmalarıyla ilgilenenherkes içinbir rehberniteliğindedir.Kitabınyasamavedenetimsüreçlerinekatılanlariçinfaydalıolmasınıniyazediyor,baştaKanunlarveKararlarBaşkanlığıçalışanlarıolmaküzereemeğigeçenleritebrikediyorum.

Milletvekillerimizehayırlıçalışmalarındabaşarılardiliyorum.

İsmail KAHRAMANTürkiyeBüyükMilletMeclisiBaşkanı

ÖN SÖZ

Türkiye Büyük Millet Meclisinin yapısı, görevleri ve yetkileriilekanunyapımvedenetimsüreçlerine ilişkinhükümlerAnayasa,İçtüzük ve ilgili kanunlarda yer almaktadır. Ayrıca teamüller deyasamaçalışmalarıiçinyolgöstericiniteliktedir.

6771SayılıKanunlaTürkiyeCumhuriyetiAnayasası’ndayapılandeğişiklikler,TürkParlamentoHukukualanındaönemlideğişikliklergetirmiştir.Yenisistemdeparlamentonuniçindençıkanbirhükümetbulunmamaktadır.

Değişiklikle; “güvenoyu”, “gensoru”, “sözlü soru”, “olağandönem Kanun Hükmünde Kararnamesi” gibi araçlar Meclisuygulamalarından çıkarılmıştır. Anayasa’da yapılan önemlideğişikliklerdenbirisideCumhurbaşkanınanitelikligerigönderme(veto)yetkisininverilmesidir.

Yenisistemeuyumlailgiliİçtüzükdeğişiklikleribukitapyayınahazırlandığı sırada henüz yapılmadığı için yürütme organının;komisyonlarda ve Genel Kurulda bulunması, temsili ve söz hakkıkonularıkıyasenanlatılacaktır.

Bu Eser, Meclis yayınları arasında yer alan “Yasama ElKitabı” isimlikitapesasalınarakhazırlanmıştır.Bahsedilenkitabınyayınından sonra yıllar içerisinde yapılan İçtüzük değişiklikleri ileCumhurbaşkanlığı sistemiyle ilgili Anayasa değişikliği ışığındahazırlananve“YeniSistemeGöreYasamaElKitabı”ismiverilenbuKitabınilgilileriçinpratikbirbaşvurukaynağıolmasıhedeflenmiştir.

Kitabın kullanımını kolaylaştırmak için önceki kitapta olduğugibi bu Eser de soru ve cevap şeklinde düzenlenmiştir. Kitaptanfaydalanacak kişiler, içindekiler bölümünden istedikleri bilgiyekolayca erişebilecektir. Soruların cevapları ayrıntıya girmeden,kısmi vemümkün olduğunca açık bir şekilde anlatılmıştır. Kitaptakullanıcılara yardımcı olmak gayesiyle önerge örneklerine de yerverilmiştir.

Kitapaltıbölümdenoluşmaktadır.

Kitabın ilk bölümünde, yeni sistem konusu ele alınmıştır.Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile parlamento hukukundayaşanacakdeğişikliklerhakkındakısabilgilerverilmiştir.

İkinci bölümde genel olarak TBMM’nin görev ve yetkileri elealınmıştır. Öncelikle bu görev ve yetkilerin dayanağını oluşturanhukukikaynaklarverildiktensonragörevveyetkilersıralanmıştır.Bubölümdemilletvekilliğistatüsüyleilgilihususlaradadeğinilmiştir.

Üçüncübölümdeyasamayailişkintemelkavramlarvekurumlartanımlanmıştır. Parlamentonun temel kavramlarının ne anlamageldikleri ve kurumların hangi görevleri yürüttükleri bu bölümdeaçıklanmıştır.

Dördüncü bölüm, kanun yapım sürecini anlatmaktadır. Bubölümde kanun önerme yetkisinden başlayarak komisyonlar veGenelKurulunçalışmausulveesaslarıelealınmıştır.Bütçesüreciile kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanması ve yürürlüğegirmesideyinebubölümünkonularıarasındadır.

Meclisin, Yürütmeden bilgi isteme ve Yürütmeyi denetlemeyollarınınnasılişletildiğibeşincibölümdeaktarılmıştır.

AltıncıvesonbölümdeiseTBMM’ningerçekleştirdiğiseçimler,parlamento tutanakları ve parlamenter diplomasi konularınadeğinilmiştir.

Unutulmamalıdır ki bu eser El Kitabı olarak tasarlanmış,bilgilerkısaveözolarakverilmiştir.Birkonuhakkındadetaylıbilgialınmak isteniyorsa konuya ilişkin kaynak nitelikteki diğer Meclisyayınlarındanyararlanılabilir.

Kitabın başta milletvekilleri olmak üzere kanun yapımı vedenetim çalışmalarında doğrudan veya dolaylı olarak görev alanherkese faydalı olmasını niyaz ederim. Kitabın hazırlanmasındanbasımınakadaremeğigeçenlere,bilhassabuKitabıyayınahazırlayanKanunlarveKararlarBaşkanlığıpersonelineteşekkürederim.

Mehmet Ali KUMBUZOĞLUGenel Sekreter

1. BÖLÜM YENİ SİSTEM: CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ

A- Parlamenter Hükümet Sistemi

1. Parlamenter Hükümet Sistemi nedir?Parlamenter Hükümet Sistemi; bakanlar kurulu üyelerini bizzat

belirleyenBaşbakanınparlamentoüyeleriarasındançıktığı,yönetimyetkisini kullanan erklerin (kuvvetlerin, kurumların) etkileşimli(yumuşak)ayrılığınıihtivaedenyönetimsistemidir.

a) Bu sistemde kuvvetler arasındaki etkileşim nasıldır?

Bu sistemde yasama ve yürütme erkleri birbirinden tam olarak ayrıdeğildir,birbiriyleetkileşimiçindedirler.

Başbakan,CumhurbaşkanıtarafındanMeclisüyeleriarasındanatanmak zorundadır. Başbakanın başkanlığındaki Bakanlar Kuruluparlamentoyakarşısorumludur.

Meclisin, güvenoyu ve gensoru gibi yöntemlerle hükümeteiştenelçektirmesimümkündür.HükümetkanuntasarısıhazırlayıpMeclisesevkedebileceğigibiMeclistarafındanKHKçıkarmayetkisiverilmesihalindedoğrudanyasamayetkisi de kullanabilmektedir.

b) Bu sistemde sorumsuz kanat var mıdır?

Parlamenter Hükümet Sisteminde,Cumhurbaşkanıyürütmeninsorumsuz kanadını oluşturur. Karşı imza kuralı geçerlidir. VatanaihanetlesuçlandırmahariçCumhurbaşkanı sorumsuzdur.

B- Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi

2. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi nedir?Doğrudan halk tarafından seçilen ve tüm yürütme görev ve

yetkisinesahipolanCumhurbaşkanınınbulunduğu,milletadınayetkikullanankuvvetlerinsertayrılığınadayananyönetimsistemidir.Busistemdeyürütmeyasamadantümdenayrılmaktadır.

Bir kişi seçim döneminde ya Cumhurbaşkanı adayı ya damilletvekili adayı olabilecektir. Yürütme makamı, seçim dönemidışındaboşalmışsaveyeniseçilenCumhurbaşkanımilletvekili isemilletvekilliği düşecektir. Benzer şekilde bakanlar da milletvekilisıfatınıtaşıyamayacaktır.

Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcılarını ve bakanlarıdoğrudanatayacaktır.

Yenisistemeuyumlailgiliİçtüzükdeğişiklikleribukitapyayınahazırlandığı sırada henüz yapılmadığı için yürütme organınınkomisyonlarda ve Genel Kurulda bulunması, temsili ve söz hakkıkonularıkıyasenanlatılacaktır.

a) Bu sistemde kuvvetler arasındaki etkileşim nasıldır?

Cumhurbaşkanı bütçe kanunu teklifi dışında kanun teklifi verememektedir. Bu durumun milletvekillerini ve yasamayıgüçlendireceğidüşünülmektedir.

Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konulardaCumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecektir.AncakAnayasada münhasırankanunladüzenlenmesiöngörülenkonular ile kanundaaçıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesiçıkarılamayacaktır.

Erklere karşılıklı fesih yetkisi verilmiştir, bu da Devletinkilitlenmesini önleyecek çokönemli birmekanizmadır.Seçimlerinyenilenmesi kararı ister Cumhurbaşkanı ister Meclis tarafındanalınsın, her iki karar hem yasama hem de Cumhurbaşkanı içingeçerliolmakta,ikisinindegöreviberabersonaermektedir.

Güvenoyu ve gensoru gibi hükümete işten el çektirme,yürütmeyeKHKçıkarmayetkisiverilmesigibimüesseseleryoktur.

b) Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin getirdiği yenilikler nelerdir?

Yukarıdaanlatılanlardışındabusistem,tümyürütme yetki ve görevinibirkişidetopladığı içinkoalisyonhükümetlerinitamamenortadankaldırmış,istikrarlıbiryürütmemodeliniortayakoymuştur.

Cumhurbaşkanıadaygöstermesürecihalkaaçılmıştır,100binseçmenCumhurbaşkanıadayıteklifedebilmektedir.

Yeni sistemin getirdiği önemli değişikliklerden birisi deCumhurbaşkanına nitelikli geri gönderme (veto) yetkisininverilmesidir.

AyrıcaCumhurbaşkanına,yürütmeyetkisine ilişkinkonulardaCumhurbaşkanlığıkararnamesiçıkarabilmeyetkisiverilmiştir.

Cumhurbaşkanı sadece bütçe ve kesinhesap kanun teklifi sunabilir. CumhurbaşkanınınMeclise sunduğu bütçe kanun teklifi süresinde yürürlüğe konulamazsa, geçici bütçe kanunu çıkarılır.Geçicibütçekanununundaçıkarılamamasıdurumunda,yenibütçekanunu kabul edilinceye kadar, bir önceki yılın bütçesi yenidendeğerlemeoranınagöreartırılarakuygulanır.

Olağanüstü hal sırasında çıkarılan CumhurbaşkanlığıKararnameleri Resmî Gazetede yayımlandıkları gün TBMM’nin

onayınasunulmakveyayımtarihindenitibarenüçayiçindegörüşülüpsonuçlandırılmakzorundadırlar.3aylıksüredesonuçlandırılmayanolağanüstühalsırasındaçıkarılanCumhurbaşkanlığıKararnameleri yürürlüktenkalkmaktadır.

Cumhurbaşkanı ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclisemesaj verebilir.

Ayrıca gensoru, sözlü soru, güvenoyu, güven istemi, kanunhükmünde kararname ve kanun tasarısı müesseseleri hukuksistemimizdençıkarılmıştır.

c) Bu sistemde sorumsuz kanat var mıdır?

Bu sistemde yürütme tek kanattan oluşmaktadır. YürütmeyetkisinikullananCumhurbaşkanınınsorumsuzluğukaldırılmış;bellişartlarlacezaisorumluluğugetirilmiştir.

2. BÖLÜM TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ VE MİLLETVEKİLLİĞİ

A- Parlamento Hukukunun Kaynakları

3. Parlamento hukukunun kaynakları nelerdir?Parlamento hukukununkaynakları;Anayasa,TBMM İçtüzüğü,

kanunlar,TBMMteamülleri,AnayasaMahkemesiKararlarıveöğreti(doktrin)olaraksayılabilir.

a) Anayasa

DevletorganlarınıntemelyapısıveişleyişiileinsanhaklarınıveözgürlüklerinidüzenleyenAnayasa,normlarhiyerarşisindeenüstteyeralır.Anayasahükümleri;yasama,yürütmeveyargıorganlarını,idaremakamlarını, diğerkuruluşvekişileribağlayantemelhukukkurallarıdır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 7 kısımdan oluşmaktadır.“Cumhuriyetin Temel Organları” başlıklı 3. Kısmın “Yasama”başlıklı1.Bölümünde75ila100.maddelerarasındaTBMMileilgilidüzenlemeleryeralmıştır.AnayasanındiğerbazımaddelerindedeTBMMileilgilihükümlerbulunmaktadır.

7.11.1982 tarihinde kabul edilen Anayasamız bugüne kadar 19kezdeğiştirilmiştir.

b) TBMM İçtüzüğü

TBMM’nin yapısını ve işlevlerini düzenleyen kurallar bütünüolanİçtüzükte;MeclisBaşkanlığı,BaşkanlıkDivanı,DanışmaKurulu,komisyonlar ve Genel Kurul gibi kurumların yapısı ve işleyişleridüzenlenmekte, kanun yapım süreci, denetim yolları ve Meclisindiğerfaaliyetlerineilişkinhükümleryeralmaktadır.

HukukiniteliğiitibarıylaparlamentokararıolanTBMMİçtüzüğü,dayanağınıAnayasadanalır.Anayasanın95.maddesinegöreTBMMçalışmalarını kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür.Parlamentolarınkendiiçtüzükleriniyapmasıkuvvetlerayrılığıilkesi doğrultusundayöntemselbağımsızlıklarınınbirgereğidir.

Yürürlükteki TBMM İçtüzüğü 186 maddeden oluşmaktadır.5.3.1973 tarihinde kabul edilen İçtüzükte bugüne kadar 15 kezdeğişiklikyapılmıştır.

c) Kanunlar

Parlamento hukukunun diğer bir kaynağını kanunlar oluşturmaktadır. TBMM üyeleri ve TBMM’nin faaliyetleri ile ilgilibaşlıcakanunlarşunlardır:

• İnsanHaklarınıİncelemeKomisyonuKanunu,

• AvrupaBirliğiUyumKomisyonuKanunu,

• KadınErkekFırsatEşitliğiKomisyonuKanunu,

• DilekçeHakkınınKullanılmasınaDairKanun,

• Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların TBMM’ceDenetlenmesininDüzenlenmesiHakkındaKanun,

• Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat TeşkilatıKanunu,

• Milletlerarası Antlaşmaların Yapılması, Yürürlüğü veYayınlanması ile Bazı Antlaşmaların Yapılması İçinCumhurbaşkanınaYetkiVerilmesiHakkındaKanun,

• KalkınmaPlanlarının YürürlüğeKonması veBütünlüğününKorunmasıHakkındaKanun,

• TBMMÜyeliğiileBağdaşmayanİşlerHakkındaKanun,

• TBMM’ninDışİlişkilerininDüzenlenmesiHakkındaKanun,

• SayıştayKanunu,

• KamuDenetçiliğiKurumuKanunu,

• SiyasiPartilerKanunu,

• MilletvekiliSeçimiKanunu,

• TBMMBaşkanlığıİdariTeşkilatıKanunu,

• TBMMBaşkanı veDivanÜyelerinin Temsil Ödenekleri ileTBMMHesaplarınıİncelemeKomisyonuncaSeçilenDenetçiÜyeninÖdeneğiHakkındaKanun,

• Başbakan ve Bakanların Temsil Ödenekleri ile DışarıdanAtananBakanlarınÖdenekveYolluklarıHakkındaKanun,

• Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve YolsuzluklarlaMücadeleKanunu,

• TBMM Üyelerinin Ödenek, Yolluk ve Emekliliklerine DairKanun,

• Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın HizmetleriHakkındaKanun,

• Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama UsulleriHakkındaKanun,

• KişiselVerilerinKorunmasıKanunu,

• TürkiyeİnsanHaklarıveEşitlikKurumuKanunu.

d) Anayasa Mahkemesi KararlarıAnayasaMahkemesikararlarıbenzeruygulamalardakuralolarak

bağlayıcıniteliktaşımamaklabirlikteyardımcıbirkaynakolarakbüyükönem taşır. Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığıkararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esasbakımından uygunluğunu denetler ve bireysel başvuruları kararabağlar.Anayasadeğişiklikleriniisesadeceşekilbakımındanincelervedenetler.AnayasaMahkemesiayrıca,yasamadokunulmazlığınınkaldırılmasıveyamilletvekilliğinindüşmesikararlarınınAnayasaya,kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali istemlerini kararabağlamaktadır. Anayasa Mahkemesinin, denetimine tabi olmayanTBMM kararlarını ve işlemlerini, “eylemli İçtüzük kuralı” olarakdeğerlendiripAnayasayauygunlukaçısındandenetlediğikararlarındabulunduğunubelirtmekgerekir.

e) TeamüllerUzun zamandan beri sürekli ve muntazam bir biçimde

uygulanmışvegenelkabulgörmüşkurallarateamüldenilmektedir.Teamüllergenellikleuzlaşmanınürünüdür.

Uygulamada Meclis Başkanvekilleri ve siyasi parti grupbaşkanvekilleri tarafından Genel Kuruldaki uygulamalar ve usuleilişkin imzalanan mutabakat metinleri ile Genel Kuruldaki usultartışmalarıbukapsamdadeğerlendirilebilir.

f) Öğreti (Doktrin)Parlamento hukuku alanında yazılmış bilimsel eserler

yol gösterici niteliğiyle yardımcı kaynaklar arasında yer alır.Dünyadaki parlamentolarda karşılaşılan benzer durumlarda nasılhareketedildiğinigösterenkarşılaştırmalıçalışmalardabualandadeğerlendirilebilir.

B- TBMM’nin Görev ve Yetkileri

4. TBMM’nin görev ve yetkileri nelerdir?Türkiye Cumhuriyetinde hiçbir kimse veya organ kaynağını

Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz. Egemenlik,

kayıtsızşartsızMilleteaitolup,Anayasanınkoyduğuesaslaragöreyetkili organlar eliyle kullanılır. Yasama yetkisi Türk Milleti adınaTBMMtarafındankullanılırvebuyetkidevredilemez.

Anayasanın 87. maddesinde TBMM’nin görev ve yetkileri aşağıdaki şekilde sayılmıştır:

• Kanunkoymak,değiştirmekvekaldırmak,• Cumhurbaşkanıyardımcılarınıvebakanlarıdenetlemek,• Bütçevekesinhesapkanuntekliflerinigörüşmekvekabul

etmek,• Parabasılmasınakararvermek,• Savaşilânınakararvermek,• Milletlerarasıandlaşmalarınonaylanmasınıuygunbulmak,• Genelveözelafilânınakararvermek,• Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri

kullanmakvegörevleriyerinegetirmek.

Anayasanın diğer maddelerinde ise TBMM’ye aşağıdaki görev ve yetkiler verilmiştir,

• Anayasayıdeğiştirmek,• Kalkınmaplanlarınıonaylamak,• TBMMİçtüzüğünüyapmak,• Olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı

kararnamelerinionaylamak,değiştirmekveyareddetmek.• Olağanüstühâlkararınıonaylamak,süresiniherdefasında4

ayıgeçmemeküzereuzatmak,kaldırmak,• TBMMBaşkanınıveBaşkanlıkDivanıüyeleriniseçmek,• Anayasa Mahkemesineüyeseçmek,• HâkimlerveSavcılarKuruluüyelerininbirkısmınıseçmek,• RadyoveTelevizyonÜstKuruluüyeleriniseçmek.• SayıştayBaşkanveüyeleriniseçmek.• KamuBaşdenetçisinivekamudenetçileriniseçmek,• SüresidolmadanTBMMseçimlerininyenilenmesinekarar

vermek,

• Cumhurbaşkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını vebakanlarıYüceDivanasevkedebilmek,

• Milletvekilidokunulmazlığınıkaldırmak,

• TBMMüyeliğinindüşmesinekararvermek,

• TürkSilahlıKuvvetlerininyabancıülkeleregönderilmesineve yabancı silahlı kuvvetlerinTürkiye’debulunmasına izin vermek,

• Kamuiktisadîteşebbüslerinidenetlemek.

C- Milletvekilliği

5. Milletvekili seçilme şartları nelerdir, üyelik sıfatı ne zaman kazanılır?Anayasanın 76. maddesinde milletvekili seçilme yeterliliği

düzenlenmiştir. Buna göre, “On sekiz yaşını dolduran her Türkmilletvekili seçilebilir. En az ilkokulmezunu olmayanlar, kısıtlılar,askerlikileilişiğiolanlar,kamuhizmetindenyasaklılar,taksirlisuçlarhariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasınahüküm giymiş olanlar; zimmet, ihtilas, irtikâp, rüşvet, hırsızlık,dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibiyüzkızartıcısuçlarla,kaçakçılık,resmiihalevealımsatımlarafesatkarıştırma,Devlet sırlarını açığavurma, terör eylemlerine katılmave bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hükümgiymiş olanlar, affa uğramış olsalar bilemilletvekili seçilemezler”Milletvekili seçilme yeterliliğini oluşturan şartlardan birinin kaybıveya bu şartlardan birinin taşınmadığının sonradan anlaşılmasıhallerindeüyelikdüşmektedir.

YüksekSeçimKurulunun27.7.2007tarihlive716sayılıKararındamilletiradesinin,milletvekiligenelseçimindeoykullanmaişlemininbittiği an tecelli ettiği ve bundan sonra yapılacak tüm işlemlerintamamlayıcıveşekliişlemlerolduğubelirtilmiştir.

Milletvekilleri andiçerek göreve başlarlar ve milletvekilisıfatındankaynaklananhaklardanyararlanırlar.

6. Milletvekilliği sıfatının kaybedilme halleri nelerdir?MilletvekilliğisıfatınısonaerdirenhallerinbirkısmıTBMM’nin

kararına bağlıdır. Bazı durumlarda ise TBMM kararına gerekkalmadanmilletvekilliğisonaerer.Ayrıcaseçilmeyeengelbirsuçtankesinleşen yargı kararının Genel Kurulda bilgiye sunulmasıyla damilletvekilliğisonaerebilmektedir.

a) TBMM kararı olmaksızın milletvekilliği sıfatının sona erme halleri nelerdir?

1) Ölüm.

2) Yasama döneminin sona ermesi.

3) Cumhurbaşkanıseçilme.

4) Cumhurbaşkanıyardımcısı olarak atanma.

5) Bakan olarak atanma.

6) Mahallîidareorganlarınaseçilme.Mahallîidareorganlarınaseçilenmilletvekili,MahalliİdarelerileMahalleMuhtarlıklarıveİhtiyarHeyetleriSeçimiHakkındaKanunun17.maddesinegöre 15 gün içinde tercih hakkını kullanmalıdır. Tercihinimahallî idare organları lehine kullanan milletvekilininmilletvekilliğisonaerer.

7) Vatandaşlığın kaybı. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığınıkaybeden bir milletvekilinin milletvekilliği sıfatı da sonaerer.

b) TBMM kararı ile milletvekilliği sıfatının sona erme halleri nelerdir?1) İstifa. İstifa edenmilletvekilininmilletvekilliğinin düşmesi,

istifanıngeçerliolduğununTBMMBaşkanlıkDivanıncatespitedilmesindensonra,TBMMGenelKuruluncakararlaştırılır.

2) Üyeliklebağdaşmayangörevisürdürmekteısrar.Anayasanın82.maddesindebelirtilenmilletvekilliğiilebağdaşmayanbirgörevveyahizmeti sürdürmekte ısraredenmilletvekilinin

üyeliğinin düşmesine, Anayasa ve Adalet KomisyonlarıÜyelerinden Kurulu Karma Komisyonun bu durumu tespitedenraporuüzerineGenelKurulgizlioylakararverir.

3) Devamsızlık. Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak 1 ay içerisinde toplam 5 birleşim günü katılmayanmilletvekilininmilletvekilliğinindüşmesine,durumunMeclisBaşkanlıkDivanıncatespitedilmesiüzerine,GenelKurulcaüye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla (301) kararverilebilir.

4) Mahkeme kararı ile milletvekilliği sıfatının sona ermesi.TBMM üyeliğine seçilmeye engel bir suçtan dolayı kesinhüküm giyen veya kısıtlanan milletvekilinin, hakkındakikesinleşmişmahkemekararınınGenelKurulabildirilmesiyleüyeliksıfatı sona erer.

7. Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir?Milletvekilleri, görevleri gereği yasama sorumsuzluğu ve

yasamadokunulmazlığınasahiptir.

Yasama sorumsuzluğu; milletvekillerinin yasama ve denetimfaaliyetlerindeki oy ve sözlerinden ve Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerinden,GenelKurulcabaşkabirkararalınmadıkçabunlarıMeclisdışındatekrarlamalarındandolayısorumlututulamayacaklarınıifadeeder.Yasamasorumsuzluğumutlakvesüreklidir.Görevisonaersedemilletvekilli,görevisırasındakioy,sözvedüşüncelerindendolayısorumlututulamaz.Ancak,yerleşikYargıtayiçtihatlarınagöreyasama sorumsuzluğu tazminat hukuku bakımından sorumluluğuortadankaldırmamaktadır.

Yasama dokunulmazlığı; seçimden önce veya sonra birsuç işlediği öne sürülen milletvekilinin, Meclis kararı olmadıkçatutulamaması, sorguya çekilememesi, tutuklanamaması veyargılanamamasını ifade eder. Yasama dokunulmazlığı, yasamasorumsuzluğundanfarklıolarakmutlakvesüreklideğildir.

Birmilletvekilihakkında,seçimindenönceveyasonraverilmişbircezahükmününyerinegetirilmesi,üyeliksıfatınınsonaermesinebırakılır,üyeliksüresincezamanaşımıişlemez.

Bazısuçlardokunulmazlıkkapsamındabulunmamaktadır.Ağırcezayı gerektiren suçüstü halive seçimdenönce soruşturmasınabaşlanılmışolmasıkaydıylaAnayasanın14.maddesindekidurumlaryasama dokunulmazlığı kapsamının dışındadır. Ancak, bu haldeyetkili makam durumu hemen ve doğrudan doğruya TBMM’yebildirmekzorundadır.

Milletvekilliğinin sona ermesiyle dokunulmazlık da sonaermektedir. Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma vekovuşturma yapılabilmesi, Meclisin yeniden dokunulmazlığınıkaldırmasınabağlıdır.

8. Yasama dokunulmazlığı tezkerelerinin işlem süreci nasıldır?Hakkındasuçisnadıbulunanmilletvekillerinindokunulmazlığın

kaldırılıp kaldırılmamasına ilişkin istemler, soruşturma evresindeAnkara Cumhuriyet Başsavcılığınca, kovuşturma evresinde iseAnkaraAğırCezaMahkemesincebirfezlekevearakararabağlanarak;kamukurumvekuruluşlarınınteftişraporlarıdabirüstyazıekindeAdalet Bakanlığına sunulur. Bakanlık, istemi gerekçeli bir yazıylaCumhurbaşkanlığına, Cumhurbaşkanlığı ise TBMM Başkanlığınailetir.MeclisBaşkanlığıyasamadokunulmazlığıdosyasınıAnayasa ve Adalet Komisyonları Üyelerinden Kurulu Karma Komisyonahavale eder.

Karma Komisyonbünyesindeadçekmesuretiyleoluşturulan5üyelibirhazırlıkkomisyonu,kuruluşundan itibaren1ay içerisindedosyayı inceleyerek rapora bağlar. Karma Komisyon da 1 ayiçerisindehazırlıkkomisyonuraporunugörüşereksonuçlandırmakdurumundadır. Karma Komisyon dokunulmazlığın kaldırılmasınaveya kovuşturmanın milletvekilliği sıfatının sona ermesine kadarertelenmesine karar verir.

KarmaKomisyonkovuşturmanınertelenmesinikararlaştırmışsa,buyöndekiraporuGenelKuruldaokunarakbilgiyesunulur.Buraporamilletvekilleri tarafından 10gün içinde itirazedilmezsekesinleşir;itirazedilmesihalindeiseraporGenelKurulgündeminealınır.İtirazedilmeyendosyalarCumhurbaşkanlığınagönderilir.

Dokunulmazlığın kaldırılması yönündeki Karma Komisyonraporları,doğrudanGenelKurulgündeminegirer.GenelKurul,raporukabul ederek dokunulmazlığın kaldırılmasını kararlaştırabileceğigibi,raporureddederekyargılamanındönemsonunaertelenmesinede karar verebilir.

KovuşturmaertelenmişvebukararGenelKurulcakaldırılmamışise, dönem yenilenmiş olsa bile milletvekilliği sıfatı devam ettiğisüreceilgilihakkındakovuşturmayapılamaz.

9. Milletvekili devamsızlığı nedir?Milletvekilleri, üyesi oldukları komisyonlar ile Genel Kurul

toplantılarına katılmak zorundadırlar. Genel Kurula devamsızlık milletvekilliğinindüşmesisonucunudoğurabilir.

TBMM Başkanı yazı ile başvuran bir milletvekiline 10 günüaşmamaküzereizin verebilmektedir.

Milletvekilleri, Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsizolarak1ay içindetoplam5birleşimgünükatılmazsadevamsızlığıBaşkanlıkDivanıncatespitedilirveAnayasa ve Adalet KomisyonlarıÜyelerindenKuruluKarmaKomisyonagönderilir.KarmaKomisyonun raporunugörüşenGenelKurul,milletvekilliğinindüşmesigerektiğineüyetamsayısınınsaltçoğunluğu(301)ilekararverebilir.

Komisyonüyelerininkomisyontoplantılarınakatılımdurumlarınıgösteren komisyon devam cetvelleri, TBMM Başkanlığına vesiyasî parti grubu başkanlıklarına gönderilir. İzinsiz veya özürsüzolaraküstüste3toplantıyaveya1yıl içindekitoplantıların1/3’ünekatılmayankomisyonüyesi,mensubuolduğusiyasîpartigrubunca komisyondangeriçekilebilir.

Milletvekillerinin Genel Kurul ve komisyonlara devamınıgösteren“TBMMGenelKurulveKomisyonlarDevamsızlıkCetveli”ortalama 3 ayda bir basılarak üyelere gönderilir. Bir milletvekilikendisiileilgilidevamsızlıkdurumuna,cetvelialdığıgündenitibaren7güniçindeyazıileitirazedebilir.İtirazıBaşkanlıkDivanı inceler.

3. BÖLÜM YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR

A- Yasamaya İlişkin Temel Kavramlar

10. TBMM’nin üye tamsayısı kaçtır?TBMM’nin üye tamsayısı 600’dür. Anayasa, İçtüzük ve

kanunlarda bazı hususlarda öneride bulunulması, toplantıyapılması veya karar alınmasında üye tamsayısının esas alınacağıdüzenlenmiştir. Örneğin, TBMM’nin toplantı yeter sayısı üye tamsayısının1/3’üolan200’dür.

Dönemiçindevefat,istifagibiçeşitlinedenlerleüyesayısındaazalmaolması,üyetamsayısınıdeğiştirmemektedir.

11. Yasama dönemi nedir?Yasama dönemi, iki milletvekili genel seçimi arasındaki 5

yıllıksüredir.Ancakbusüredolmadanerkenseçimledönemsonaerebileceğigibi,savaşnedeniyledöneminuzatılmasıdamümkündür.Dolayısıyla TBMM üyeleri 5 yıl için seçilmesine rağmen, yasamadönemi5yıldankısayadauzunolabilmektedir.

12. Yasama yılı nedir?Yasamadönemi,yasamayıllarındanoluşur.Yasamayılı,takvim

yılındanfarklıolup1Ekim’debaşlayıp30Eylül’desonaerensüredir.Ancak, milletvekili genel seçimi dolayısıyla ilk yasama yılınınbaşlangıcıilesonyasamayılınınbitişifarklıtarihlerdeolabilmektedir.Bu durumda ilk yasama yılı milletvekili genel seçiminin yapıldığıtarihtenbaşlayarak30Eylül’ekadar,sonyasamayılıise1Ekim’denbaşlayarak seçimlerin yapılmasına kadar sürmektedir. Dolayısıylabir yasama dönemi5takvimyılındanoluşmasınarağmen,6yasamayılıolabilmektedir.

13. Tatil ve araverme nedir?Tatil; TBMM’nin çalışmalarının belli bir süre ertelenmesidir.

TBMMheryılkendiliğinden1Temmuzgünü,30Eylül’ekadartatilegirer.Ancak,DanışmaKurulunun önerisi üzerine Genel Kurul,tatilegirilmeyip 1 Temmuz’dan sonra da çalışmalara devam edilmesikararıalabilir.Biryasamayılıiçinde3aydanfazlatatilyapılamaz.

Araverme; TBMM’nin tatil dışında 15 günü geçmemek üzereçalışmalarını ertelemesidir. TBMM’nin araverme kararı alması,DanışmaKurulununbukonudakiönerisininGenelKurulcaoylanıpkabuledilmesisuretiyleolmaktadır.

TBMM tatil ve aravermede iken, İçtüzükte öngörülen sürelerişlemez; Genel Kurul ve komisyonlar çalışamaz. Ancak MeclisBaşkanının teklifi üzerine Genel Kurulca izin verilen komisyonlar tatilvearavermesırasındadaçalışmalarınısürdürebilir.

14. Olağanüstü toplantı nedir?TBMM,tatil veya aravermesırasındabellibirkonuyugörüşmek

için Cumhurbaşkanı veya Meclis Başkanının çağrısı üzerinetoplanabilir. Bu toplantılar olağanüstü toplantı olarak adlandırılır.Cumhurbaşkanı,toplantıçağrısınıdoğrudandoğruyayapar.TBMMBaşkanıdadoğrudantoplantıçağrısındabulunabileceğigibi,üyelerin1/5’inin(120)imzasınıtaşıyangerekçeliönergedekiçağrıisteminien

geç7güniçindeyerinegetirir.TBMM,CumhurbaşkanıveyaMeclisBaşkanıncayapılançağrıdabelirtilengünvesaattetoplanır.

Olağanüstü toplantının başlayabilmesi için birleşimin başındayapılanaçılışyoklamasındaenaz200milletvekilininGenelKurulda hazırolmasıgerekmektedir.Aksihaldeçağrıdüşer.

Olağanüstü toplantıda birleşim yeterli çoğunlukla açılabildiğitakdirde, Meclis Başkanı, ilk önce çağrı yazısını okutur ve butoplantıyıgerektirenkonugörüşülür.Konuüzerindegerekliişlemlertamamlanınca, TBMM çalışmalarına devama karar vermediğitakdirde,tatile veya aravermeye devam olunur.

15. TBMM Genel Kurulu mutat olarak hangi gün ve saatlerde toplanır?İçtüzüğe göre genel kural, TBMM Genel Kurulunun Salı

günü saat 15.00’ten21.00’e, ÇarşambavePerşembegünleri saat14.00’ten21.00’e kadar toplanmasıdır.Ancak,DanışmaKurulunun önerisiüzerineGenelKurulunkararıylafarklısaatlerdevehaftanındiğergünlerindedetoplanılabilir.

Uygulamayabakıldığında,GenelKurulun14.00’tendahaerkenbirsaattetoplandığıve21.00’dendahageçsaatekadarçalıştığıdagörülmektedir. Özellikle bütçe görüşmeleri sırasında Genel Kurulhaftasonudâhildiğergünlerdedeçalışmaktadır.

a) Birleşim nedir?Genel Kurulun belirli bir günde açılan toplantısına birleşim

denir. Her birleşim bir numara alır. Örneğin milletvekili genelseçimindensonratoplananTBMM’nin ilk toplantısı 1.Birleşim,birsonraki toplantısı 2. Birleşimdir. Birleşim numaraları her yasamayılında1’denbaşlar.

b) Oturum nedir?GenelKurultoplantılarınaçeşitlinedenlerlearaverilebilir.Bir

birleşimin ara ile bölünen her kısmına oturum denir. Her aradan sonraGenelKuruluyönetenBaşkanobirleşiminkaçıncıoturumunuaçtığınıifadeeder.

16. Toplantı yeter sayısı ve yoklama nedir?Toplantı yetersayısı,GenelKurul toplantısınınbaşlayabilmesi

ve yoklama istemi halinde sürdürülebilmesi için hazır bulunmasıgereken en az üye sayısıdır. Bu sayı üye tamsayısının 1/3’ü olan200’dür.

Başkan, birleşimi açtıktan sonra Genel Kurulda yeter sayıdamilletvekilinin bulunduğunu gözlemlerse yoklama yapmaksızıngörüşmeleri başlatabilir. Ancak tereddüde düşmesi halindeelektronik cihazlayoklamayapar.Yapılanyoklamadatoplantıyetersayısının olmadığı anlaşılırsa birleşime en fazla 1 saat ara verilir.Aradansonrayapılanikinciyoklamadadatoplantıyetersayısı yoksa birleşimkapatılır.

Görüşmeler başladıktan sonra da yoklama istemindebulunulabilir. Görüşmeler sırasında yoklama yapılabilmesi içinteklifin maddelerine geçilmesinde ve teklifin tümünün işaretleoylamaya geçilmesinden önce 20 milletvekili tarafından ayağakalkmakveyaönergevermeksuretiyleistemdebulunulmasıgerekir.Görüşmeli tezkerelerinoylamasısırasındadaaynıusulleyoklama talepedilebilir.

17. Karar yeter sayısı nedir?Kararyetersayısı,GenelKuruldabirkonudakararalınabilmesi

içingerekliolansayıdır.

Genel Kurul, toplantıya katılanların salt çoğunluğu yani yarısından fazlası ile karar alır. Ancak karar yeter sayısı hiçbirşekildeüyetamsayısının1/4’ününbirfazlasıolan151’denazolamaz.

Örneğin, 400 milletvekilinin katıldığı bir toplantıda kararalınabilmesi içinenaz201milletvekilininkabulyadaretyönündeoy kullanması gerekir. 140 kabul, 130 ret oyunun bulunduğu biroylamada ise asgari karar yeter sayısı olan 151 bulunamadığı içinkararalınamaz.

Katılımın500olduğubirtoplantıda isekararalınabilmesi için251kişininaynıyöndeoykullanmasıgerekir.

Kararyetersayısınınbulunamadığıdurumdaoylamatekrarlanır.Üstüsteyapılanüçoylamadadakararyetersayısıyoksabirleşim kapatılır.

18. Gelen kâğıtlar listesi nedir?Gelen kâğıtlar listesi, TBMM Başkanlığına sunulan kanun

teklifleri, resmî tezkereler ve komisyon raporları ile soru, genelgörüşme,MeclisaraştırmasıveMeclissoruşturmasıönergelerineilişkin referans bilgileri ile hangi aşamada bulunduğu bilgilerininyayımlandığı belgedir. Gelen kâğıtlar listesi, tatile rastlamadığıtakdirde, Cumartesi ve Pazar hariç her gün yayımlanır,milletvekillerinedağıtılırveTBMMinternetsayfasındayeralır.

Gelen kâğıtlar listesinden Meclis Başkanlığına hangi işleringeldiği, bunların hangi komisyonlara havale edildiği, hangilerininGenelKurulgündeminegirdiğigüncelolaraktakipedilebilir.

19. Sıra sayısı (komisyon raporu) nedir?MeclisBaşkanlığıncabastırılıpdağıtılmışkomisyonraporlarına

sıra sayısı denilmektedir. Kanun tekliflerine ilişkin esas komisyonraporları ile Meclis araştırması, Meclis soruşturması ve diğerkomisyon raporları, bir sıra numarası verilerek basılır. Komisyonraporlarıbasımındansonrasırasayısıolarakadlandırılanbunumaraileanılır.Sırasayısı her yasama dönemibaşında1’denbaşlamaktadır.

Kanun tekliflerine ilişkin sıra sayısında, tekliflerin gerekçesi vemetni,varsatalikomisyonraporu,esaskomisyonraporu,varsaraporamuhalefetşerhivekomisyonunkabulettiğimetinyeralır.

Meclis araştırması ve Meclis soruşturması komisyonlarınailişkinsırasayılarında,komisyonunkuruluşunadayanakteşkiledenönergeler,komisyonraporuvevarsaraporamuhalefetşerhiyeralır.

Sırasayıları,TBMMinternetsayfasındayayımlanmaktavetalepedenmilletvekillerinedağıtılmaktadır.

20. Kapalı oturum (gizli oturum) nedir?Genel Kurulda milletvekilleri, bakanlar, Cumhurbaşkanı ve

yeminli görevliler dışında kimsenin katılamadığı gizli toplantıyakapalıoturum denir.

Kapalıoturum,birsiyasîpartigrubunun ya da 20 milletvekilinin yazılı istemi üzerine yapılabilmektedir. Kapalı oturum önergesiverildiğinde,kapalıoturumdabulunabileceklerdışındaherkesGenelKurulsalonundançıkarılır.Salonboşaltıldıktansonrakapalıoturumönergesinin gerekçesi okunur. Bu gerekçe siyasî parti grubusözcüsü, önergedeki birinci imza sahibi milletvekili veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekili tarafından açıklanır.Daha sonra kapalı oturum yapılıp yapılmayacağına Genel Kurulişaretoyuylakararverir.

Kapalı oturum sırasındaki görüşmeler hakkında, oturumdabulunanlar ve bulunma hakkına sahip olanlar tarafından hiçbiraçıklamayapılamaz.BunlarDevletsırrıolaraksaklanır.

Kapalı oturumugerektirensebeportadankalktığındaBaşkan,açık oturumageçilmesini teklif ederveGenelKurul işaret oyuylakararverir.Kapalıoturumtutanaklarıveözetlerininyayımlanmasına,DanışmaKurulununteklifiüzerineGenelKurulcaişaretoyuylakararverilir.

21. Komisyonlarda kapalı oturum nasıl yapılır?Komisyonlardakapalıoturumyapılmasınıkomisyonüyelerinin

1/3’ü isteyebilir. Kapalı oturumda komisyon üyelerinden vebakanlardanbaşkasıbulunamaz.

22. Hükümsüz sayılma (kadük) nedir?Bir yasama dönemi içerisinde sonuçlandırılamayan kanun

teklifleri, yazılı soru önergeleri ile Meclis araştırması ve genelgörüşme önergeleri dönem sonunda hükümsüz (kadük) sayılır.Hükümsüz kalan kanun teklifleri bir sonraki yasama döneminde milletvekilleritarafındanyenilenebilir.

B- Yasamaya İlişkin Temel Kurumlar

23. Genel Kurulun işlevi nedir?Genel Kurul, yasama, denetim ve diğer faaliyetlerinin

yürütüldüğünihaikararorganıdır.Komisyonlarcagörüşülenkanunteklifleri Genel Kurulda kabul edilerek kanunlaşmaktadır. Yazılısoru önergesi dışındaki bilgi edinme ve denetim yollarına ilişkinönergelerGenelKuruldabilgiyesunulmaktaveyagörüşülmektedir.Ayrıca Genel Kurulda Anayasa, İçtüzük ve kanunlarda öngörülençeşitlikonulardakararlaralınmaktaveseçimleryapılmaktadır.

24. Yürütmenin yasama sürecindeki işlevi nedir?Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde yürütmenin

parlamentoya karşı sorumluluğu bulunmamaktadır. Yürütme ve TBMM,çeşitlişekillerdebirbirinietkileyebilmektedir.KanunyapımsürecindeCumhurbaşkanlığıtarafındanhazırlananbütçekanunteklifi ve kesinhesap kanun teklifi özel bir öneme sahiptir. Parlamenterdenetimyollarıileyürütme,TBMMtarafındandenetlenmektedir.

Genel Kurulda ve komisyonlardaki görüşmelerde yürütmegenellikle bir bakan tarafından temsil edilmektedir. Görüşmelerdeyürütmeye söz verilebilir.

25. Komisyonların, yasama ve denetim sürecindeki işlevi nedir?Belirlisayıdamilletvekilindenoluşankomisyonların,yasamave

denetimfaaliyetlerindeönemliişlevleribulunmaktadır.

Kanun yapım sürecinin mutfağını oluşturan komisyonlar,kendilerine havaleedilenkanunteklifleriniraporabağlayarakGenelKurulda görüşülmeye hazır hale getirirler. Uygulamada konunundaha ayrıntılı incelenebilmesi için zaman zaman ilgili komisyonbünyesinde alt komisyonlar kurulabilmektedir.

Bazı komisyonların, kanun tekliflerini inceleme görevlerininyanı sıra kanunlarla verilmiş başka görevleri de bulunmaktadır.

Kanunyapımsürecindeyeralmayanbazıdaimikomisyonlar denetim işlevigörmektedir.

Meclis araştırması ve Meclis soruşturması komisyonları isegeçicidenetimkomisyonlarıdır.

26. TBMM Başkanlık Divanı kimlerden oluşur, görevleri nedir?TBMMBaşkanlıkDivanının,hemyasamafaaliyetlerindehemde

idariişlerindüzenlenmesindeönemliişlevivardır.BaşkanlıkDivanı;TBMMBaşkanı, başkanvekilleri, idare amirleri ve kâtip üyelerden oluşur.

Başkanlık Divanının, siyasi parti gruplarının güçleri oranındatemsilisağlanmaksuretiyle1başkan,4başkanvekili,3idareamirive 7 kâtip üye olmak üzere toplam 15 üyeden oluşması genelkuraldır. Genel Kurul, gerektiğinde Danışma Kurulunun önerisi üzerine idare amirlerinin veya kâtip üyelerin sayısını artırabilir.Ancakbaşkanvekillerininsayısı4’tenfazlaolamaz.

GenelKurulbirleşimleri,TBMMBaşkanıncabelirlenenhaftalıknöbetsırasınagörebaşkanvekilleritarafındanyönetilmektedir.MeclisBaşkanı gerekli gördüğü birleşimlerde Genel Kurul toplantılarınıyönetir. Toplantı süresince iki kâtip üyenin de yerlerinde hazırbulunmasıgerekir.

Başkanlık Divanının görevlerinden bazıları şunlardır;

• KomisyonlarınGenelKuruluntoplantısaatlerindegörüşmeyapmalarınaizinvermek,

• Devamsızlığailişkinişlerdekararalmak,• Üyeliktenistifaedenmilletvekilininistifayazısınıinceleyerek

gerçekolupolmadığınakararvermek,• Milletvekilliğiilebağdaşmayanbirgörevisürdürmekteısrar

edenmilletvekilinindurumunuincelemek,• Genel Kurulda tutulan ve dergide basılan tutanağın

düzeltilmesi için yapılan başvurular üzerine gerekliincelemeleriyapmak,

• Saygıduruşunugerektirecekhallerikararlaştırmak,• TBMMBaşkanlığıİdariTeşkilatıileilgilikararlaralmak.

27. TBMM Başkanının seçimi nasıl yapılır?TBMMBaşkanlığıiçinbiryasamadönemiiçindeikidefaseçim

yapılmaktadır.İlkseçilenBaşkanıngörevsüresi2yıldır.

Meclis Başkanlığı için yapılacak ilk seçimde, TBMM Başkanadayları Meclis üyeleri arasından Meclisin ilk toplandığı gündenitibaren 5 gün içinde Başkanlık Divanına bildirilir. Başkan seçimigizlioylayapılır.İlkikioylamadaüyetamsayısının2/3’ünün(400),üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğunun (301) oyuaranır.Üçüncüoylamadasaltçoğunluksağlanamazsabuoylamadaen çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır. DördüncüoylamadaençokoyalanüyeBaşkanseçilir.

Başkanseçimi,adaygöstermesüresininbitimindenitibaren5gün içinde tamamlanır. İkinci devre için yapılacak seçimde ise ilkdevre için seçilen Başkanın görev süresinin dolmasından 10 günöncebaşlamaküzereyine5güniçindeadaylarınBaşkanlıkDivanınabildirilmesigerekir.İkincidevreiçinseçilenBaşkanıngörevsüresiyasama döneminin sonuna kadar devam eder.

28. TBMM başkanvekilleri, kâtip üyeler ve idare amirleri nasıl seçilir?Başkanlık Divanı üyelikleri için bir yasama dönemi içinde iki

defaseçimyapılır.İlkseçilenleringörevsüresi2yıldır.İkincidevreiçin seçilen Başkanlık Divanı üyelerinin görev süreleri yasamadöneminin sonuna kadar devameder. TBMMBaşkanı siyasi partigruplarınınpartigruplarıtoplamsayısıiçindekiyüzdeoranlarınıvebuoranlaragörehersiyasipartigrubunadüşenBaşkanlıkDivanındakigörevyerisayısınıtespitederveDanışmaKuruluna bildirir.

BaşkanlıkDivanındaki görev yerleri başkanvekillikleri için ikiadediTBMMüyetamsayısınınsalt çoğunluğunasahipsiyasipartigrubunaaitolmaküzereoranıenyüksekolandanbaşlayaraksıraile dağıtılır. Kâtip üyeliklerle idare amirlikleri için görev yerleri

dağılımıDanışmaKurulunungörüşüalındıktansonraGenelKurulca kararlaştırılır.

Siyasi parti grupları, kendilerine düşen Başkanlık Divanıüyelikleriiçinadaylarınılistehalindegösterir.ListeninGenelKurulcaişaretoyuylaoylanmasısuretiyleseçimtamamlanır.

29. Siyasi parti grupları nasıl kurulur, yetkileri nelerdir?Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez

unsurlarıdır. Bir siyasi partinin grup kurabilmesi için en az 20milletvekiline sahip olması zorunludur. Siyasi parti gruplarınınMeclisin bütün faaliyetlerine üye sayıları oranında katılmalarıAnayasadaöngörülmüştür.Yasamavedenetimfaaliyetlerindesiyasipartigruplarınabazıayrıcalıklartanınmıştır.

Bir siyasi partinin genel başkanı, genelde Meclisteki siyasiparti grubunun da başkanıdır. Genel başkan milletvekili değilsegrup başkanı, grup üyesi milletvekilleri arasından seçilir. Grubunyine kendi üyeleri arasından seçilen grup başkanvekilleri, partigrubunutemsiletmeyevepartigrubuadınaönergevermeyeyetkiliolup yasama ve denetim faaliyetlerinin yürütülmesinde etkin roloynamaktadırlar.

Siyasi parti gruplarının çalışmalarına ilişkin esaslar, grup içyönetmeliklerinde düzenlenmektedir. Grup iç yönetmeliklerindegrupüyesimilletvekillerininhazırladıklarıkanunteklifleri ve denetim yollarına ilişkin önergelerin grup başkanlığı aracılığıyla TBMMBaşkanlığınagönderilmesiyönündedüzenlemelerbulunmaktadır.

Siyasipartileringruptoplantılarıgeneldehaftadabirkezsalıgünüyapılmaktadır.

30. Danışma Kurulu kimlerden oluşur, görevleri nelerdir?DanışmaKurulu,TBMMBaşkanınınveyagörevlendireceğibir

başkanvekilinin başkanlığında, siyasî parti grup başkanları veya

vekillerindenbirisiyadaonlarınyazılıolarakgörevlendirdiğibirermilletvekilinden oluşur. Gerektiğinde Danışma Kuruluna yürütmetemsilcisiileMeclisbaşkanvekillerideçağrıüzerinekatılabilmekte,ancakoykullanamamaktadırlar.

DanışmaKurulu, siyasi parti gruplarının TBMM çalışmalarınakatılmalarında uyum sağlamak ve bu çalışmalara yön vermekamacıylaoluşturulmuşbirkuruldur.DanışmaKurulu,GenelKurulun çalışma gün ve saatlerini düzenleme, Genel Kurul gündemini belirlemevedeğişiklikyapma,komisyonüyesayılarınıntespitigibihususlardaGenelKurulaöneridebulunmaktadır.

Danışma Kurulu, Başkanın gerekli görmesi veya bir siyasîparti grubu başkanlığının istemi üzerine en geç 24 saat içindeBaşkan tarafından toplantıya çağrılır. Danışma Kurulu yapılan ilkçağrıda toplanamaz, oybirliğiyle tespit, teklif yapamazveya görüşbildiremezse, Meclis Başkanı veya siyasî parti grupları ayrı ayrı,istemlerinidoğrudanGenelKurulasunabilirler.Budurumdaistem,ilk birleşimin gündemindeki “BaşkanlığınGenel KurulaSunuşları”kısmındaişlemgörür.Önerisahibisiyasipartigrubu temsilcisinin 5 dakika önergeyi açıklama hakkı vardır. Diğer siyasi parti grubutemsilcilerininde3’erdakikakonuşmahaklarıvardır.KonuşmalardansonraGenelKurulişaretoyuylakararverir.

4. BÖLÜM KANUN YAPIM SÜRECİ

31. Kısaca kanun yapım süreci nasıldır?1) Kanun teklifininTBMMBaşkanlığınasunulması2) Teklifin komisyonlara havalesi ve komisyonlarda

görüşülmesi3) KomisyonraporununGenelKuruldagörüşülmesi4) Kanunun Cumhurbaşkanınca yayımlanması ve yürürlüğe

girmesi

A- Kanun Önerme Yetkisi

32. Kanun nedir?Kanun kavramı, şekli ve maddi açıdan tanımlanabilir. Şekli

anlamda kanun,TBMM’ninusulüneuygunolarakkabulettiğiyasamaişlemidir.

Maddi anlamda kanun, “genel, nesnel ve kişilik dışı hukukkurallarınınbütünü”biçimindetanımlanmaktadır.

Kanunlar; kod kanun-çerçeve kanun, geçici kanun- sürekli kanungibiçeşitliaçılardansınıflandırılabilir.

33. Kod kanun-çerçeve kanun ne demektir?Kod kanun belirli bir alanı yeni baştan tümüyle düzenleyen

kanunu ifade eder. Çerçeve kanun, kod kanunlarda değişiklikyapankanundur.Birkanununkodkanunmuyoksaçerçevekanunmuolduğunakararvermek içinkanununyürürlüktekibirkanundadeğişiklik yapıp yapmadığına bakmak gerekir. Örneğin, TürkCezaKanunubirkodkanuniken,buKanununbirveyabirkaçmaddesindedeğişikliköngörenkanun,birçerçevekanundur.

34. Geçici kanun-sürekli kanun ne demektir?Geçici kanun belirli bir süre uygulandıktan sonra yürürlükte

kalmakla birlikte, etkisi sona eren kanundur. Sürekli kanun ise hükümleri süreklilik arz eden kanundur. Kanunlar kural olarak süreklidir. Ancak, yeni çıkarılan kanun dolayısıyla eski durumlayeni durum arasında uyum sağlamak, af çıkarmak gibi amaçlarlageçici nitelikli kanunlar çıkarılabilir. Örneğin bir kurumun teşkilatyapısı yeniden düzenlenirken kurumda eskiden beri çalışmaktaolan personelin intibaklarının sağlanması veya yükseköğrenimkurumlarıylailişiğikesilenlerinyenidenöğrenimhakkıkazanmalarınayönelikbirdüzenlemegeçicikanunlayapılmaktadır.Kanununtamamıveyabirkaçmaddesigeçicinitelikteolabilir.

Geçicikanunlargenellikle“buKanununyayımıtarihinekadar”veya “....tarihine kadar” gibi işin geçiciliğine işaret eden tarihleriçerir. Ancak içinde tarih bulunan her düzenleme geçici maddeolmadığı gibi, her geçici düzenleme mutlaka tarih içermeyebilir.Kanundasürebulunsunveyabulunmasınbelirlisürelergeçtiktenyadabelliişleryapıldıktansonrakanunun/maddeninuygulamasısonaeriyorvesüreklibirkanununmaddeleriyürürlüğegiriyorsaburadabirgeçicikanunyadamaddedensözedilebilir.

35. Kimler kanun önerebilir, Kanun tekliflerinde bulunması gereken şartlar nelerdir?Kanun önermeye milletvekilleri ve Cumhurbaşkanı yetkilidir.

Milletvekillerinin vermiş oldukları kanun önerisine kanun teklifi denir. Kanun teklifi bir veya daha fazla milletvekilinin imzasıyla

verilebilir.Cumhurbaşkanıbütçekanunteklifivekesinhesapkanunteklifi verebilmektedir.

Kanun teklifleri Meclis Başkanlığına (TBMM Genel Evrakına)sunulur.Kanunteklifleri(2/...)ikitaksimesasnumarasıalırlar.

Kanun tekliflerinin hazırlanmasına ilişkin olarak İçtüzükte öngörülen şartlar şunlardır:

• İmza: Bütçe kanun teklifi ile kesinhesap kanun teklifindeCumhurbaşkanının, kanun tekliflerinde ise en az birmilletvekilinin imzasının bulunması gerekir. TBMMBaşkanlığına hitaben yazılan takdim sayfasında teklifsahibinin/sahiplerininimzasıyeralır.

• Gerekçe: Kanun teklifleri gerekçeleri ile birlikte sunulur.Genel gerekçede teklifin hazırlanmasını gerektiren genelnedenleraçıklanırken,maddegerekçelerinde her maddenin düzenleniş nedenleri, kaldırılması, değiştirilmesi veyaeklenmesi istenen hükümlerin neler olduğu ve kaldırma,değiştirme veya ekleme sebepleri açıkça belirtilir. Varsamaddegerekçeleri,hermaddeiçinayrıayrıdüzenlenir.

• Teklifmetni:Kanuntekliflerininmetni,maddelerdenoluşanvekabuledilmesihalindekanunmetninioluşturacakbölümolupgerekçedensonrayeralır.Metin, içeriği yansıtanbirbaşlıkaltındabulunur.

• Kabaveyaralayıcıifadeiçermeme:Kanuntekliflerininkabaveyaralayıcısözleriçermemesigerekir.

• Reddedilenkanuntekliflerininyenidenverilememesi:GenelKurulca reddedilmiş olan kanun teklifleri, ret tarihindenitibaren1tamyılgeçmedikçeaynıyasamadönemiiçerisindeverilemez.

• Tekliflerde imzanın yer aldığı takdim sayfası, gerekçe vemetinbölümlerigeneldeayrısayfalardadüzenlenir.

36. Kod kanun niteliği taşıyan kanun teklifleri hangi bölümlerden oluşmalıdır?Kod kanun niteliği taşıyan bir teklifmetni, şekli olarak belirli

bir sistematiğe bağlı olmak durumundadır. Kanun tekliflerinde bulunmasıgerekenbölümlerşunlardır,

Teklif metninin bölümlendirilmesinde, her bölüme numaralarverilmeliveherbölümkendiiçerisindekonubütünlüğütaşımalıdır.

Bir kanun içinde rakamlarla ardışık olarak tanımlanan, içerikbakımındanbirbirindenayrıdüzenlemeleriçerenbölümleremadde denir.Maddeler; fıkra, bent, alt bent, cümleveya ibaredenoluşur.Kodkanunlardaherfıkraparanteziçinde“()”birnumaraalır.Eskitarihli kanunların bazıları burada anlatılanın dışında sistematiğesahipolabilmektedir.

Çerçevekanunlarda,değişiklikyapılmakistenilenyürürlüktekikanunun fıkraları numaralı değil ise fıkralar numaralandırılmaz.Bentler harfle gösterilir. Bentlerin sıralamasında Türkçe alfabedeyer alan bütün harfler kullanılır. Alt bentler fıkralarda olduğu gibinumarailegösterilirancakfıkralardanfarklıolarakyarımparantezile“)”kapatılır.

37. Kanunun sistematiği nasıldır?Kanun metinleri belli ilke ve esaslara uyularak düzenlenir.

Kanun metninde yer alacak maddeler konunun gelişimine göresıralanır. Kapsamına göre değişmekle birlikte bir kod kanunda ihtiyaca göre sırasıyla amaç, kapsam, tanımlar, kuruluş, organlar,nitelikler, görev, yetki ve sorumluluklara ilişkin hükümler, cezaihükümler, düzenleyici işlemlere ilişkin hükümler, yürürlüktenkaldırılanhükümler,geçicihükümler,yürürlükveyürütmemaddesi ilevarsadüzenlemelerintablo,liste,şemagibiekleriyeralır.

a) Bir kanunda bulunabilecek maddeler nasıl sınıflandırılır?

Bir kanunda bulunabilecek maddeler ve bir maddenin alt bölümleriaşağıdakişekildegösterilebilir.

……..........…… DAİR KANUN TEKLİFİ (KanunTeklifininİsmi)

MADDE1- (1) fıkra, (2)fıkra a)bent, b)bent, 1)altbent,cümleveibare 2)altbent,cümleveibare (3)fıkra

EKMADDE1-

GEÇİCİMADDE1-

MADDE…-Yürürlükmaddesi.

MADDE…-Yürütmemaddesi.

b) Ek madde nedir, bütün kanunlarda ek madde bulunur mu?

Kod kanunların ilk halinde olmayan, ancak daha sonra sıkçakarşılaşılanmadde türlerinden biri de ek maddedir.Kodkanunlarınilk halinde hükümler sistematiğe uygun olarak numaralandırılanmaddelerle düzenlenir. Ek madde uygulamasına ancak, kodkanunlarda değişiklik yapılmak istendiğinde ve bu değişikliğinmevcut maddelerden birinde yapılmasının mümkün olmadığıdurumlardabaşvurulur.

Kanun tekliflerinde yukarıda belirtilen maddelerin tümübulunmayabilir. Ancak, teklifler en az üç maddeden oluşur vetekliflerde anamaddenin yanında yürütme ve yürürlükmaddeleri

bulunur. Üç maddelik bir kanun teklifinde, ilk madde esasdüzenlemeninyeraldığı1’incimadde,yürürlükveyürütmeyeilişkindüzenlemelerise2ve3’üncümaddelerolarakyeralır.

Yürürlük maddesinde, kanunun yürürlüğe gireceği tarihinaçıkçabelirtilmesigerekir.Yürürlükmaddesibulunmayankanunlar,ResmîGazetedeyayımlanmasındanitibaren45günsonrayürürlüğegirer.

c) Bir kanun teklifi örneği nasıl olmalıdır?

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

……................................…DairKanunTeklifimvegerekçesiekteBaşkanlığınızasunulmuştur.

Gereğiniarzederim.

Saygılarımla.

(imza)MilletvekilininAdıveSoyadı

SeçimÇevresi

GENEL GEREKÇE- Bu teklifin hazırlanmasındaki esas gayeyazılır.

MADDEGEREKÇELERİ

MADDE1-Bumaddeninnedenkalemealındığıayrıntılıolarakizah edilir.

MADDE2-

MADDE3-

……................................…DairKanunTeklifimvegerekçesiekteBaşkanlığınızasunulmuştur.

Gereğiniarzederim.

Saygılarımla.

(imza)MilletvekilininAdıveSoyadı

SeçimÇevresi

GENEL GEREKÇE- Bu teklifin hazırlanmasındaki esas gayeyazılır.

MADDEGEREKÇELERİMADDE1-Bumaddeninnedenkalemealındığıayrıntılıolarakizah edilir.MADDE2-MADDE3-

KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KANUN TEKLİFİ

MADDE1-Kanundeğişikliğimetniyazılır.MADDE2-……MADDE…-BuKanunyayımıtarihindeyürürlüğegirer.MADDE…-BuKanunhükümleriniCumhurbaşkanıyürütür.

38. Kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?Kanun teklifleri hazırlanırken bir ön araştırma ve inceleme

yapılması gerekir. Bu doğrultuda ilk olarak teklifin Anayasaya ve yürürlüktekiuluslararasıantlaşmalarauygunluğuaraştırılmalıdır.

Kanun yapım tekniği açısından; maddelerde genel kural veistisnailişkisine,maddeninfıkra ve bentşeklindekiyapısına,maddenumaralarıvekenarbaşlıklarına,konunungeneldenayrıntıyadoğrugiden maddelerle düzenlenmesine, maddelerin sistematiğine vebirbirleriylebağlantısınadikkatedilir.

Kanun tekliflerinde mümkün olduğunca ayrıntıya girilmedengenel düzenlemelere yer verilmelidir. Kanun yapımında açık veanlaşılırbirdilkullanılır.Kanunteklifimetnihazırlanırkenilgilikanunincelenmeli, dil ve terim birliği sağlanmalı, konu bütünlüğü gözönündebulundurularakçelişikhükümlereyerverilmemelidir.AyrıcaAnayasaMahkemesininkonuylailgilikararlarıdikkatealınmalıdır.

TBMMKanunlarveKararlarBaşkanlığıAraştırmaveİncelemeBürosu tarafından milletvekillerinin isteği üzerine kanun teklifitaslağı hazırlanmakta ya da hazırlanmış kanun teklifi taslaklarıkanunyapımtekniğiaçısındandeğerlendirilmektedir.

B- Komisyonlar ve Komisyonlarda Görüşme

39. Komisyon nedir, komisyon türleri nelerdir?Komisyonlar;uzmanlıklarıdikkatealınarakseçilenbelirlisayıda

milletvekilinden oluşan ve Genel Kurulda görüşülecek metinleriolgunlaştırankurullardır.

Kanun yapım sürecinin mutfağını oluşturan komisyonlardagerekli incelemevegörüşmeler yapıldıktan sonra kanun teklifleri,GenelKuruldagörüşmeyehazırhalegetirilmektedir.

a) Yasama komisyonları ve denetim komisyonları ayrımı neye göre yapılır?

Kanun yapım sürecinde görev alan komisyonlara yasama komisyonları denir. Yürütmeyi doğrudan veya dolaylı olarakdenetleyen komisyonlara denetim komisyonu denir.

b) Komisyonlar kurulma şekline göre nasıl sınıflandırılır?

Anayasa, İçtüzük veya kanunla kurulan komisyonlar olarak sınıflandırılabilirler.

c) Komisyonlar süre yönünden nasıl sınıflandırılır?

Daimi komisyonlar ve geçici komisyonlar olmak üzere ikiye ayrılırlar.Daimikomisyonlar“ihtisaskomisyonu”olarakdabilinirler.Geçicikomisyonlarisebilgiedinmevedenetimamacıylabelirlibirsüreiçinkurulankomisyonlardır.

Daimikomisyonlarınbirkısmısadecekanunyapımıileilgilenirler.Bazılarının bu görevin yanı sıra birtakım özel yetki ve görevlerivardır.Bazıkomisyonlarisekanuntekliflerigörüşmemekte,kuruluşkanunlarındakendilerineyüklenengörevleriyerinegetirmektedirler.

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Dilekçe Komisyonu ve Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonuna bireysel başvurularyapılabilmektedir.

Daimikomisyonlarşunlardır;

1) Anayasa Komisyonu

2) Adalet Komisyonu

3) MillîSavunmaKomisyonu

4) İçişleriKomisyonu

5) DışişleriKomisyonu

6) MillîEğitim,Kültür,GençlikveSporKomisyonu

7) Bayındırlık,İmar,UlaştırmaveTurizmKomisyonu

8) Çevre Komisyonu

9) Sağlık,Aile,ÇalışmaveSosyalİşlerKomisyonu

10)Tarım,OrmanveKöyişleriKomisyonu

11)Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabiî Kaynaklar, Bilgi ve TeknolojiKomisyonu

12)DilekçeKomisyonu

13)PlanveBütçeKomisyonu

14)KamuİktisadîTeşebbüsleriKomisyonu

15)İnsanHaklarınıİncelemeKomisyonu

16)AvrupaBirliğiUyumKomisyonu

17)KadınErkekFırsatEşitliğiKomisyonu

18)GüvenlikveİstihbaratKomisyonu

BilgiedinmevedenetimamacıylabelirlibirsüreiçinkurulanMeclisAraştırmasıKomisyonuileMeclisSoruşturmasıKomisyonu isegeçicikomisyonlardır.

40. Komisyon üye sayıları nasıldır ve üyeler nasıl seçilir?Daimi komisyonların üye sayısı, siyasi parti gruplarının

güçleri oranında temsiline imkân tanıyacak biçimde her yasamadönemi başında Danışma Kurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca belirlenmektedir. Ancak Kamu İktisadî TeşebbüsleriKomisyonunun üye sayısı kuruluş kanununda 35, Güvenlik veİstihbaratKomisyonununüyesayısıisekuruluşkanununda17olarakdüzenlenmiştir.

Anayasa, İçtüzük hükümlerinin siyasi parti gruplarınınMeclisin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmalarınısağlayacakyoldadüzenleneceğinihükümaltınaalmıştır. İçtüzükte de,komisyonlardahersiyasipartigrubunadüşenüyeliksayısınınsiyasi parti gruplarının parti grupları toplam sayısı içindekiyüzde oranlarına göre tespit edileceği düzenlenmiştir. Ayrıcabazı komisyonların kuruluş kanunlarında, siyasi parti gruplarınınyanı sıra bağımsız veya grup kuramamış siyasi parti üyesimilletvekillerinindekomisyonlardagüçlerioranındatemsiledilmesiesasıbenimsenmiştir.Buçerçevede,komisyonlardakiüyedağılımı,TBMM Başkanının tespiti ve Danışma Kurulunun önerisi üzerineGenelKurulcakararlaştırılmaktadır.

TBMMBaşkanı, siyasi parti gruplarına her bir komisyon içinkendilerinedüşenüyeliksayısınıbildirerekadaylarınıbellibirsüreiçerisindebildirmeleriniister.Siyasipartigruplarımilletvekillerinin

uzmanlık alanlarını da dikkate alarak komisyon üyelerini belirler.GruplarcabildirilenüyelisteleriGenelKuruldaoylanır.

TBMM’degrupkuramamışsiyasipartiüyesimilletvekilleri ilebağımsızmilletvekillerigüçlerioranındaPlanveBütçeKomisyonu,İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Avrupa Birliği UyumKomisyonu,KamuİktisadîTeşebbüsleriKomisyonuileKadınErkekFırsatEşitliğiKomisyonuna üye olabilirler.

Bağımsızlar ve grubu bulunmayan siyasi partilere mensupmilletvekillerine düşen komisyon üyelikleri için duyuru yapılarak,adaylık için belli bir süre belirlenir. Sadece bir adayın bulunduğudurumlarda işaretoyuyla,birdenfazlaadaybulunmasıhalinde isebirleşikoypusulasıkullanılarakseçimyapılır.

Başkanlık Divanı üyeleri hiçbir komisyona; Plan ve BütçeKomisyonu ve Dilekçe Komisyonu üyeleri ise diğer komisyonlara üye olamazlar.

Üye seçimleri tamamlanan komisyonlar, Meclis Başkanı tarafından kendi üyeleri arasından başkan, başkanvekili, sözcüvekâtip üyelerini seçmek üzere toplantıya çağrılırlar. Bu seçim içinkomisyonun üye tamsayısının salt çoğunluğuyla toplanması veseçilmek için toplantıdahazırbulunanlarınsalt çoğunluğununoyugereklidir.Seçimgizlioylayapılır.

Komisyonlariçinbiryasamadönemiiçerisindeikiseçimyapılır.Yasama döneminin başında seçilen komisyon üyelerinin görevsüresi2yılolupbusüreninsonundaseçimleryenilenir.

41. Dilekçe Komisyonunun görevleri nelerdir, nasıl çalışır?Anayasaya göre vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek

kaydıylaTürkiye’deikametedenyabancılarkendileriyleveyakamuileilgilidilekveşikâyetlerihakkındayetkilimakamlaraveTBMM’yeyazıilebaşvurmahakkınasahiptir.DilekçeKomisyonu,Anayasadatanımlanmışolandilekçehakkınınkullanımınısağlayanbirkomisyonolup, TBMM’ye gönderilen dilek ve şikâyetleri inceler. Dilekçe

sahiplerine, başvurularının sonucu gecikmeksizin yazılı olarakbildirilir.

Dilekçe Komisyonunun; başkan, başkanvekili, sözcü vekâtibinden oluşan Başkanlık Divanı, Komisyona gelen dilekçeleriinceleyerek;

• Bellibirkonuyuihtivaetmeyen,• Yeni bir kanunuveyabirkanundeğişikliğinigerektiren,• Yargımercileriningörevalanınagirenkonularla ilgili olan

veya haklarında bu merciler tarafından verilmiş bir kararbulunan,

• Yetkiliidarîmakamlarcaverilenkesincevapsuretiniihtivaetmeyen,

• Kanunundilekçedebulunmasınızorunlugördüğüşartlardanherhangibirinitaşımayan,

dilekçeleringörüşülemeyeceğinikararabağlar.

BukararlarKomisyonBaşkanlıkDivanıncailanedilirveayrıcaTBMMüyelerinedağıtılır.Dağıtımtarihindenitibaren15güniçindeitiraz olunmayan Başkanlık Divanı kararları kesinleşir ve durumdilekçesahiplerineyazılıolarakbildirilir.KomisyonBaşkanlıkDivanı;görüşülemeyeceğini karara bağladığı dilekçelerden, kanun olarakdüzenlenmelerinde toplumsal yarar gördüklerinin birer örneğiniTBMMBaşkanlığınaveCumhurbaşkanlığınabilgiolarakgönderir.

Komisyon Başkanlık Divanının görüşülmesini uygun gördüğüdilekçeler ile uygun görmediklerinden süresi içinde itirazauğrayanlarKomisyonGenelKurulunasevkedilir.KomisyonGenelKurulu, kendisinegönderilendilekçeleri inceleyerek karar konusuolupolamayacaklarıyönündebirkararverir.

KomisyonBaşkanlıkDivanı,KomisyonGenelKuruluncaalınankararları milletvekillerine ve bakanlara dağıtır. TBMM üyeleriKomisyon Genel Kurulunun kararına, kararın dağıtım günündenitibaren30güniçindegerekçelibiryazıylaitirazedebilir.Aksihalde,dilekçehakkındakikararkesinleşir.

Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekçeler için, itiraztarihinden itibaren 30 gün içinde bir rapor düzenleyerek TBMMBaşkanlığına sunar. TBMM’nin alacağı karar kesindir. Kesinleşenkararlar,dilekçesahiplerineveilgilibakanlıklarabildirilir.

Bakanlar, kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları işlemi,kendilerineyapılanbildiritarihindenitibaren30güniçinde,KomisyonBaşkanlığınayazıylabildirirler.KomisyonGenelKurulu,bunlardangerekli gördüklerinin Genel Kurulda görüşülmesini isteyebilir. Butakdirde,KomisyonkendigörüşünübelirtenbirraporhazırlayarakTBMMBaşkanlığınasunar.

DilekçeKomisyonu,görevleri ile ilgili olarak, kamukurumvekuruluşları,kamukurumuniteliğindekimeslekkuruluşları ileözelkuruluşlardanhertürlübilgivebelgeyialmak,ilgilileriçağırıpbilgialmak,idaridenetiminyapılmasınıistemek,bilirkişigörevlendirmekve yerinde inceleme yapmak yetkisine sahiptir. Bu yetkininkullanılması durumunda kamu kurum ve kuruluşları ile kamupersoneli,talepedilenbilgivebelgeyivermek,idaridenetimiyapmakve yerinde inceleme için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.Komisyona posta ve faks yoluyla, elden veya elektronik ortamdabaşvuruyapılabilmektedir.

Ayrıca,KamuBaşdenetçisiadaylarıilekamudenetçileriniseçenve Kamu Denetçiliği Kurumunun yıllık raporunu görüşen DilekçeveİnsanHaklarınıİncelemeKomisyonuüyelerindenoluşanKarmaKomisyonunsekretaryasınıdaDilekçeKomisyonuyürütmektedir.

42. Kamu İktisadî Teşebbüsleri (KİT) Komisyonunun görevleri nelerdir, nasıl çalışır?KİT Komisyonu, sermayesinin yarısından fazlası devlete

ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının, bir başka deyişle kamuiktisadî teşebbüslerinin (KİT) TBMM’ce denetlenmesini sağlamaküzere 2.4.1987 tarihli 3346 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri İleFonların TBMM’ce Denetlenmesinin Düzenlenmesi HakkındaKanunla kurulmuştur. 3346 sayılı Kanuna göre 35 üyeden oluşanKİTKomisyonununkuruluşamacı;kamukaynağıkullananKİT’lerin

durumunu, ulusal ekonomiye faydalı olabilmeleri için özerk birtarzda, ekonominin kuralları ve gerekleri dâhilinde, verimlilik vekarlılık ilkeleri doğrultusunda yönetilerek kuruluş amaçlarınaulaşılıpulaşılmadığını,faaliyetlerininmevzuata,kalkınmaplanınaveyıllıkprogramlarauygunluğunudenetlemektir.

KİTKomisyonu,Sayıştayraporlarıvekendibelirlediğikonularüzerinden incelemesini yapar. Bu raporlar, her teşebbüsünbilançosu,malitablolarıveneticehesaplarıylabirliktesektöranaliziiçerisindeperformansdeğerlendirmesinikapsar.

KİT Komisyonunun denetlediği KİT’lerin bir kısmı statülerinegöre “ibra” edilir; genel kurulları Türk Ticaret Kanununa veyaözel kanunlara bağlı şirketve kurumlar üzerinde ise Komisyondasadece “genelgörüşme”yapılır.Komisyonunçalışmalarısırasındadenetlenen kuruluşların yöneticileri, ilgili bulundukları bakanlıktemsilcileriveilgilikurumvekuruluşyetkilileriileSayıştay,HazineMüsteşarlığıveKalkınmaBakanlığıyetkilileribulunurvegerekirsedinlenir.

KİT’lerindurumu,seçilenraportörlervekurulanaltkomisyonlar eliyle incelenebilir ve kuruluşlarda yerinde inceleme yapılabilir.Komisyon, alt komisyonların ve raportörlerin raporlarını, Sayıştayraporlarını, ilgili kuruluş ve bakanlıkların görüşleriyle denetlenenkuruluşlarıncevaplarınıbirlikteelealarakkuruluşlarındurumlarınıinceler.Bunların bilançove netice hesaplarını tasvip ederekveyaetmeyerekyönetimkurullarınınibraedilmesineveyaedilmemesinegerekçeliolarakkararverir.

Komisyonun, bütün KİT’leri kapsayan raporları basılıpmilletvekillerine dağıtılır, TBMM tutanağına eklenir ve yürütmeye iletilir. Dağıtılan rapora itiraz edilirse, Komisyonun itiraza yönelikgörüşünüiçerenraporüzerindeGenelKuruldagenelgörüşmeaçılır.Genelgörüşmesonundayönetimkurullarınınibraedilmesineveyaedilmemesinekararverilir.İbraedilmeyenkuruluşlarınsorumlularıhakkında genel hükümlere göre adli kovuşturma veya işlemyapılabilmesi içinkarar,TBMMBaşkanlığıncaCumhurbaşkanlığınaveilgiliadlimerciebildirilmektedir.

43. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun (İHİK) görevleri nelerdir, nasıl çalışır?İHİK,dünyadaveülkemizde insanhaklarıyla ilgili konulardaki

gelişmeleri izlemek, uygulamaların ilgili düzenlemelerle uyumunusağlamakvebaşvurularıincelemekamacıyla5.12.1990tarihli3686sayılıİnsanHaklarınıİncelemeKomisyonuKanunuylakurulmuştur.Komisyonungörevleri,3686sayılıKanundaşöylesayılmıştır,

• İnsanhaklarıkonusundauluslararasıdüzeydegerçekleşengelişmeleritakipetmek,

• Ülkemizce onaylanan uluslararası antlaşmalar ilemevzuatınuyumunusağlamakiçinulusalmevzuattagereklideğişiklikleriönermek,

• TBMM Başkanlığınca havale edilen kanun teklifleriyle,olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığıkararnamelerinigörüşmek,

• İstemüzerine,diğerkomisyonlarıngündemlerindebulunankonularhakkındagörüşveöneribildirmek,

• Türkiye’nin insan hakları uygulamalarının, taraf olduğuuluslararası antlaşmalara, Anayasa ve kanunlara uygunluğunuincelemekvebuamaçlaaraştırmalaryapmak,bukonulardaiyileştirmeler,çözümlerönermek,

• İnsanhaklarıihlalleriileilgilibireyselbaşvurularıincelemek,• Gerektiğinde diğer ülkelerde gerçekleşen insan hakları

ihlalleriniincelemek,• İnsanhaklarıihlalleriileilgiliyıllıkraporlarhazırlamak.

Komisyon kişi ve kuruluşlardan gelen ve hak ihlali içerenbaşvurular hakkında işlem yapar. Temel hak ve özgürlüklerindenbirisinin ihlal edildiğine inanan her birey Komisyona başvuruyapabilir. Başvurularda dikkat edilmesi gereken husus ulusalve uluslararası insan hakları belgelerinde yer alan temel hak veözgürlüklerdenbirisineyönelikbirihlalinvarolmasıiddiasıdır.

Komisyon, başvuruların sonucu veya yapılmakta olan işlemhakkındabaşvurusahibineengeç60güniçindebilgiverir.

Komisyon yapılan başvurular üzerine veya resen çalışmabaşlatabilmektedir. Komisyona posta ve faks yoluyla veya eldenbaşvuruyapılabilir.

Komisyon,incelemelerinialtkomisyonlar kurmak suretiyle de yapabilir. Komisyon, görevleri ile ilgili olarak hazırladığı raporlarıTBMMBaşkanlığınasunar.BuraporlarDanışmaKurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca gündeme alınabilir ve okunmak suretiyleveya üzerinde görüşme açılarak bilgi edinilir. Komisyon raporlarıCumhurbaşkanlığınaveilgilibakanlıklaraBaşkanlıkçagönderilir.

Komisyonun gerekli görmesi halinde; inceleme konusununsorumlularıhakkındagenelhükümleregörekovuşturmaveyaişlemyapılabilmesi için, Meclis Başkanlığınca Komisyon raporu ilgilimercie bildirilir.

6698sayılıKişiselVerilerinKorunmasıKanununagöre,KişiselVerileriKorumaKurumuyıllıkfaaliyetraporunuCumhurbaşkanlığınınyanı sıra İHİK’e de sunar. Yine 6701 sayılı Kanuna göre, Türkiyeİnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu insan haklarının korunması vegeliştirilmesi,işkencevekötümuameleylemücadeleveayrımcılıklamücadelealanlarındahazırladığıyıllıkraporlarıTBMMBaşkanlığınave Cumhurbaşkanlığına sunar. Kurum, görevve yetkilerine ilişkinolarakİHİKveKEFEK’iyıldaenazbirdefabilgilendirir.

İHİK, görevleri ile ilgili olarak, bakanlıklardan, genel vekatma bütçeli dairelerden, mahalli idarelerden, muhtarlıklardan,üniversitelerden ve diğer kamu kurum ve kuruluşları ile özelkuruluşlardanbilgiistemekveburalardaincelemeyapmak,ilgilileriniçağırıpbilgialmakyetkisinesahiptir.Komisyon,gerekligördüğündeuygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvurabilmekte veAnkaradışındadaçalışabilmektedir.

44. Avrupa Birliği (AB) Uyum Komisyonunun görevleri nelerdir, nasıl çalışır?ABUyumKomisyonu,Türkiye’ninAB’yekatılımsürecineilişkin

gelişmeleri izlemekvemüzakereetmek,AB’dekigelişmeleritakipetmekvebugelişmelerkonusundaTBMM’yibilgilendirmek,kanun

tekliflerininABmevzuatınauygunluğunuincelemeküzere15.4.2003tarihli4847sayılıKanunlakurulmuştur.Komisyonungörevleri,4847sayılıAvrupaBirliğiUyumKomisyonuKanunundaşöylesayılmıştır,

• Kanun tekliflerininABmevzuatınauygunluğunuinceleyerekkomisyonlaragörüşsunmak,

• Türkiye’nin AB’ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleriizlemekvemüzakereetmek,

• Her yasama yılının sonunda Türkiye’nin AB’ye katılımsürecindekigelişmelereveKomisyonunoyılkifaaliyetlerineilişkinbirdeğerlendirmeraporuhazırlamakveTBMM’ninveyürütmeninbilgisinesunmak,

• AB’dekigelişmeleritakipetmek,gerektiğindeyurtdışındaincelemelerde bulunmak ve bu gelişmeler konusundaTBMM’yibilgilendirmek,

• ABkurumlarıilediğerüyeveadayülkeeşparlamentolarıveABkomisyonlarıylailişkileriyürütmek,

• AB’ye katılım konusunda TBMM’nin çalışmalarına ilişkingereklibilgivedokümanlarıteminetmek,

• AB’ye katılım konusunda kamuyu bilgilendirici etkinliklerdüzenlemek.

Komisyonun üyeleri belirlenirken İngilizce veya Fransızcayıanlama, konuşma ve yazma düzeylerinde iyi bilen, AB hukukualanındauzmanmilletvekillerineönceliktanınmaktadır.

Komisyon, AB mevzuatına uygunluk yönünde Avrupa BirliğiBakanlığındangörüşisteyebilmektedir.

KomisyonhazırladığıyıllıkfaaliyetvedeğerlendirmeraporunuMeclis Başkanlığına sunar. Danışma Kurulunun önerisi üzerine söz konusu rapor, Genel Kurulca gündeme alınabilir ve okunmaksuretiyle veya üzerinde görüşme açılarak bilgi edinilir. Komisyonraporu, Cumhurbaşkanlığına ve ilgili bakanlıklara Başkanlıkçagönderilmektedir.

Komisyon, görevleri ile ilgili olarak, bakanlıklardan, genel vekatmabütçelidairelerden,mahalli idarelerden,üniversitelerdenvediğerkamukurumvekuruluşlarıileözelkuruluşlardanbilgiistemek

veilgilileriniçağırıpbilgialmakyetkilerinesahiptir.Komisyongerekligördüğündeuygunbulacağıuzmanlarınbilgilerinebaşvurabilmekte;Ankaradışındaveyurtdışındadaçalışabilmektedir.

45. Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonunun (KEFEK) görevleri nelerdir, nasıl çalışır?KEFEK, kadın haklarının korunması ve geliştirilmesine, kadın

erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar yürütmek,ülkemizdeki ve uluslararası alandaki gelişmeleri izlemek, kanuntekliflerini incelemek ve istenildiğinde komisyonlara görüşsunmaküzere25.2.2009 tarihli 5840sayılı Kanunla kurulmuştur.Komisyonun görevleri, 5840 sayılı Kadın Erkek Fırsat EşitliğiKomisyonuKanunundaşöylesayılmıştır,

• Kadınerkekeşitliğikonusunuilgilendirenkanuntekliflerini görüşmek; Anayasaya, uluslararası gelişmelere veyükümlülüklere uygunluğunu inceleyerek komisyonlaragörüşsunmak,

• Heryasamayılısonundaülkemizdekadınerkekeşitliğininsağlanmasına yönelik gelişmelere ve Komisyonun o yılkifaaliyetlerineilişkinbirdeğerlendirmeraporuhazırlamak,

• Kadın hakları ile kadın erkek eşitliğini sağlamaya yönelikolarak diğer ülkelerdeki ve uluslararası kuruluşlardakigelişmeleritakipetmekveTBMM’yibilgilendirmek,

• Kadın erkek eşitliği konusunda TBMM’nin çalışmalarınailişkingereklibilgivedokümanlarısağlamak,

• Tarafolunanuluslararasıanlaşmalarınkadınerkekeşitliğive kadın hakları konusundaki hükümleri ile Anayasa vediğerulusalmevzuatarasındauyumsağlamakiçinyapılmasıgerekendeğişikliklerivedüzenlemeleribelirlemek,

• Kadınerkekeşitliğininihlalinevetoplumsalcinsiyetedayalıayrımcılığa dair iddialar ile ilgili başvuruları incelemekvegerekligördüğühallerdeilgilimercilereiletmek,

• Kadın erkek eşitliği konusunda kamuoyunu bilgilendiricietkinlikler düzenlemek.

Komisyonunüyeleribelirlenirkenkadınmilletvekilleriileinsanhaklarıkonusundauzmanmilletvekillerineönceliktanınır.

Komisyon yıllık faaliyet ve değerlendirme raporunu TBMMBaşkanlığınasunar.Burapor,DanışmaKurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca gündeme alınabilir ve üzerinde görüşme açılabilir.Komisyon raporu, Cumhurbaşkanlığına ve ilgili bakanlıklaraBaşkanlıkçagönderilir.

Komisyon Meclis Başkanlığınca kendisine havale olunan başvurularla ilgili başvuru sahibine, yapılan işlemve başvurununsonucuhakkındahavaletarihindenitibarenengeç3ayiçindebilgiverir.

Komisyon görevleri ile ilgili olarak; kamu idareleri ile gerçekvetüzelkişilerdenbilgiisteyebilir,ilgilileriniçağırarakbilgialabilir.

Görevalanıylailgilifaaliyetgösterenkamukurumvekuruluşları,üniversiteler,siviltoplumkuruluşlarıilekamukurumuniteliğindekimeslek kuruluşlarının çalışmalarından yararlanabilir. KomisyonuygunbulacağıuzmanlarınbilgisinebaşvurabilirveAnkaradışındaçalışabilir.

46. Güvenlik ve İstihbarat Komisyonunun görevleri nelerdir, nasıl çalışır?GüvenlikveİstihbaratKomisyonu,2937sayılıDevletİstihbarat

HizmetleriveMilliİstihbaratTeşkilatıKanununa17.04.2014tarihli6532sayılıKanunlaeklenenek2.maddeilekurulmuştur.MİTMüsteşarlığıtarafındanyürütülenDevletİstihbaratHizmetleriileEmniyetGenelMüdürlüğü,JandarmaGenelKomutanlığıveMaliSuçlarıAraştırmaKurulu Başkanlığı tarafından görevleri gereği yürütülen güvenlikfaaliyetlerineveistihbariniteliktekifaaliyetlereilişkinolarakİçişleriBakanlığı, Maliye Bakanlığı ve MİT Müsteşarlığınca hazırlanacakyıllıkraporlarCumhurbaşkanlığınagönderilir.CumhurbaşkanlığıncaburaporlarüzerinehazırlanacakyıllıkrapormartayıiçindeGüvenlikve İstihbarat Komisyonuna sunulur. Komisyon, incelemelerini vegörüşmeleriniraporunkendisineintikalindenitibaren90güniçindetamamlarvehazırlayacağıraporubusüreiçindeTBMMBaşkanlığınasunar.

Komisyonungörevleri2937sayılıKanundaşöylesayılmıştır,• Millîgüvenliğeilişkinkonulardagörüşveönerilersunmak.• Güvenlikveistihbaratkonularındauluslararasıalandakabul

görengelişmeleriizlemek.• Kendifaaliyetlerineilişkinraporhazırlamak.• Güvenlik ve istihbarat hizmetleri sırasında elde edilen

kişiselverileringüvenliğinivebireyinhakveözgürlüklerinikoruyucuönerilergeliştirmek.

Komisyonun üye sayısı 17 olup üye dağılımı siyasi partigruplarının parti grupları toplam sayısı içindeki yüzde oranlarınagöreyapılır.

Komisyongörüşmelerikapalıoturumlayapılır.KapalıoturumdaKomisyon üyeleri, ilgili bakanlar, görevli yürütme temsilcileri ve Komisyonda görev yapan yasama uzmanları ile stenograflardan başkasıbulunamaz.

Komisyonçalışmalarınailişkinbilgivebelgelerinsaklanmasındavekorunmasındagizlilikesastır.Komisyongörüşmelerinekatılanlarile bu görüşmelere herhangi bir suretle vâkıf olanlar, Komisyonçalışmalarıvegörüşülenkonularhakkındahiçbiraçıklamayapamazvebunlarısırolaraksaklamaklayükümlüdür.

İlgilikurumlarveCumhurbaşkanlığıncahazırlanacakraporlarda,KomisyonraporlarındavebunlarınekleriileKomisyontutanaklarında,Devletsırrıniteliğindekibilgivebelgelereyerverilmez.

C- Komisyonlarda Kanun Yapım Süreci

47. Esas komisyon ve tali komisyon ne demektir?Kanun tekliflerini inceleyen komisyonlar, esas komisyon ve

tali komisyonolarakikigrubaayrılmaktadır.RaporuvemetniGenelKurulgörüşmelerineesasalınmaküzerehavaleyapılankomisyonaesaskomisyondenir.Esaskomisyonagörüşbildirenkomisyonveyakomisyonlartalikomisyonolarakadlandırılır.Birbaşkadeyişleesaskomisyon,nihaikararıveren;talikomisyoniseesaskomisyonagörüşbildirenkomisyondur.Teklifler,ilgisinegörebirdençokkomisyonatali olarak havale edilebilirken, esas komisyon olarak sadece birkomisyona havale edilir.

Esas komisyon teklifin tümünü görüşmek zorundadır. Talikomisyonlar, hangi yönden veya hangi maddeler hakkında görüşbildireceklerihavalesırasındabelirtilmemişise,teklifinkendileriniilgilendirenyönüveyamaddeleriüzerindegörüşbildirirler.

48. Kanun tekliflerinin komisyonlara havalesi nasıl yapılır?Kanuntekliflerininhangikomisyonlardagörüşüleceği,esasve

tali komisyonlarınhangisiolacağı,MeclisBaşkanlığıncatespitedilir.Esas ve tali komisyonlara havalebirlikteyapılır.Başkanlıkhavaleyi,teklifin konusu, amacı ve kapsamını dikkate alarak komisyonlarıngörev alanlarına göre, mevzuat ve teamüller doğrultusundagerçekleştirir.Talikomisyonahavaleedilenbirkonu,bukomisyonca10gün içindesonuçlandırılır.BusüreBaşkanlıkçakısaltılabileceğigibikomisyonunmüracaatıhalindeençok10gündahauzatılabilir.Tali komisyonlarca süresi içinde görüş bildirilmemesi, esaskomisyonunraporunuhazırlamasınaengeldeğildir.

49. Komisyon toplantı çağrısı nasıl yapılır, toplantı gündemi nedir?Komisyonlar, TBMM Başkanlığınca kendilerine havale edilen

işleri görüşmek üzere komisyon başkanı tarafından, doğrudan yadakomisyonüyelerinin1/3’ününistemiüzerinetoplantıyaçağrılır.Komisyonlar, başkan tarafından toplantıya çağrılırken bu çağrıdakomisyon başkanınca tespit edilen gündem de belirtilir. Ancakkomisyongündeminehâkimdir.Üyeleritarafındangündemealınmasıteklifedilenişlerhakkındakomisyonkararverir.

Toplantı çağrısı ve gündemi komisyon üyelerine,Cumhurbaşkanlığına,ilgilibakanlıklara,siyasipartigruplarıilediğerilgilikomisyonlarınbaşkanlıklarınavetekliflerigündemdeyeralankanun teklifi sahibi milletvekillerinden ilk imzasahibinegönderilirveelektronikilanpanosuileTBMMİnternetsayfasındaduyurulur.

Komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesi için belirlisüreler bulunmaktadır. Zorunluluk olmadıkça komisyon toplantısı içinçağrıenaz2günöncedenyapılır.

Komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesine, havaletarihinden itibaren 48 saat sonra başlanabilir. Komisyona havaleedilen evrak, komisyon başkanlığınca resen veya komisyonüyelerindenbeşitarafındanyazıylaistenirse,bastırılarakkomisyonüyelerinedağıtılır.Butakdirde,sözkonususüre,dağıtımtarihindenitibarenbaşlar.

50. Komisyonlarda yürütme organı nasıl temsil edilir?Komisyon toplantılarına yürütmeyi temsilen Cumhurbaşkanı

yardımcısı veya bir bakan katılabilir. Cumhurbaşkanı yardımcısı veyabakan,gerekligörürse,kendiyerineyüksekderecelibirkamugörevlisineyazılıtemsilyetkisiverebilir.

Yürütme temsilcisinin bulunmaması durumunda komisyon,toplantıya devam edebilir. Temsilcinin bulunmaması nedeniyleertelemeye bir defa karar verilebilir. Buna karar verilmesi halinde durum ilgili bakanlığa bildirilir ve gelecek toplantıda temsilcininhazırbulunmasıistenir.Butoplantıdadatemsilciolmazsa,temsilcibulunmaksızıngörüşmeleredevamedilir.

51. Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır?Komisyona havale edilen tekliflerin görüşülmesine, havale

tarihindenitibarenenaz48saatsonrabaşlanabilir.İşin48saattenönce görüşülebilmesi için Danışma Kurulu tavsiyesinin alınmasızorunludur.

Teklifler esas komisyonlara havale gününden itibaren en geç45 gün içinde sonuçlandırılmalıdır. Bu süre içinde görüşülmeyenteklif için teklif sahipleri bir dilekçeyle TBMM Başkanlığınabaşvurarak teklifin doğrudan Genel Kurul gündemine alınmasınıisteyebilir.BuistemlerGenelKurulgündeminin“BaşkanlığınGenelKurulaSunuşları”kısmındayeralır.GenelKuruldakigörüşmelerdekomisyon,Yürütme,teklifsahibimilletvekili5dakikayıgeçmemeküzeresözalabilir.GörüşmelerdensonraişinGenelKurulgündemine

alınıpalınmamasınaişaretoyuylakararverilir.GenelKurulcateklifsahibinin istemi kabul edilirse, söz konusu teklif komisyondagörüşülmeksizindoğrudanGenelKurulgündemindekiyerinialır.

52. Komisyon toplantılarına kimler katılabilir?Komisyon toplantısı komisyon üyelerinin yanı sıra tüm

milletvekillerine, Cumhurbaşkanı yardımcılarına, bakanlara veyürütmenintemsilcilerineaçıktır.

Komisyon toplantılarına ayrıca komisyon başkanınca davetedilenilgilikamukurumvekuruluşlarıilesiviltoplumkuruluşlarınıntemsilcilerivegörüşünebaşvurulacakuzmanlarkatılabilir.

TBMMyasamauzmanlarıdakomisyontoplantılarınakatılarakhukukiveteknikdesteksağlamaktadır.

53. Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir?Komisyonlarda istem sırasına göre söz verilir. Komisyon

başkanısözsırasınabağlıdeğildir.Komisyoncaçağrılmışuzmanlarakomisyonbaşkanı,gerekligördüğüzamansözverebilir.

Komisyon üyesi olmayan milletvekilleri ile yürütmenin temsilcileri komisyonda söz alarak konuşabilirler; ancak oykullanamazvedeğişiklikönergesiveremezler.Milletvekilleri,üyesiolmadığıbirkomisyonunbelgelerinigörüpokuyabilirler.

54. Kanun teklifleri komisyonlarda nasıl görüşülür?Komisyon gündemine alınan bir kanun teklifinin önce tümü

üzerinde görüşme açılır. Görüşmelerin ardından işinmaddelerinegeçilmesioylanır.Maddelerinegeçilmesikabuledilmeyentekliflerreddedilmiş olur. Maddelerine geçilmesi kabul edilen işlerin hermaddesininayrı ayrı görüşülmesinebaşlanır.Birmaddeüzerindekonuşmalaryapılıp,değişiklikönergeleri işlemealındıktansonraomaddeoylanır.Kabuledilmeyenmaddelermetindençıkarılmışolur.Tümmaddelerin görüşmeleriveoylamaları tamamlandıktan sonraişintümüoylanır.

Komisyonlar, teklifleri aynen veya değiştirerek kabul edebilirveya reddedebilirler.

Komisyonlarda her madde üzerinde komisyon üyelerince verilen değişiklik önergelerinin kabul edilmesiyle, teklif metinlerideğiştirilebilir.Budeğişiklikleryapılırkengörüşülmekteolanteklifekonusu dışında diğer kanunlarda ek ve değişiklik öngören yenibir kanun teklifi niteliğindeki önergeler verilemez. Teklife konukanunun,tekliftebulunmayanancakçokyakın ilgisibulunandiğermaddelerindedeğişiklikyapılabilir.

Komisyonlardadeğişiklikönergesivermeveoykullanmahakkıyalnızcaokomisyonüyelerineaittir.

55. Komisyonlarda değişiklik önergeleri nasıl hazırlanır?Değişiklik önergeleri ilgili komisyonbaşkanlığına yazılmış bir

dilekçe şeklinde hazırlanır. Önergenin komisyon üyelerinden enaz birisi tarafından imzalanmış olması gerekir. Önergede ayrıcayapılmakistenendeğişikliğingerekçesi de bulunur.

Bir önerge ile sadece birmaddede değişiklik yapılması teklifedilebilir.Önergelerdebirmaddeninmetindençıkarılması,tamamenveya kısmen değiştirilmesi veya metne ek veya geçici maddeeklenmesi istenebilir.

a) Değişiklik önergesi örneği nasıldır?

KOMİSYONU BAŞKANLIĞINAGörüşülmekteolan2/.......esasnumaralıKanunTeklifinin

…......’incimaddesininaşağıdakişekildedeğiştirilmesiniarzveteklif ederim.

Gereğiniarzederim.Saygılarımla.

(İmza)MilletvekilininAdıveSoyadı

SeçimÇevresi

“MADDE…-İstenendeğişiklikmetniyazılır.”GEREKÇE-Değişikliğinneiçinistendiğiizahedilir.

56. Komisyonların toplantı ve karar yeter sayısı nedir?Komisyonlarıntoplantıyetersayısı,üyetamsayısının1/3’üdür.

Örneğin26üyelibirkomisyonuntoplanabilmesiiçinenaz9üyesininhazır bulunması gerekir. Komisyonlar toplantıya katılanların saltçoğunluğuilekararalırlar.Örneğin9üyeiletoplananbirkomisyonenaz5üyesininaynıyöndeoykullanmasıhalindekararalır.Ancaktoplantıyakatılanüyesayısıarttıkça,kararalınabilmesiiçingerekliolansayıdayükselmektedir.20üyeninkatıldığıbirtoplantıdakararalabilmekiçinenaz11üyeninaynıyöndeoykullanmasıgerekir.

Ancak, KİT Komisyonu, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu,Avrupa Birliği Uyum Komisyonu ve Kadın Erkek Fırsat EşitliğiKomisyonunda karar yeter sayısı için toplantıya katılanların saltçoğunluğunun yanı sıra bu sayının komisyon üye tamsayısının1/4’ünün1fazlasındanazolamayacağıhususukuruluşkanunlarındadüzenlenmiştir.

57. Alt komisyon nedir, kurulması zorunlu mudur?Komisyonlar, görüşülen kanun tekliflerinin kapsamlı veya

tartışmalı olması yahut ayrıntılı şekilde incelenmesi gerektiğidurumlarda alt komisyonkurabilmektedirler.Altkomisyonlar,kanuntekliflerininolgunlaştırılmasıyönündedahadetaylıveteknikçalışmayapılmasına ve üzerinde uzlaşılan bir metnin hazırlanmasınaortam oluşturabilmektedir. Alt komisyon çalışmalarında ihtisaskomisyonlarında uygulanan Anayasa ve İçtüzük hükümleri ile teamüller kıyasen uygulanmaktadır. Komisyonlar genellikle, altkomisyonun kabul ettiği rapor ve metin üzerinden çalışmalarınadevam etmektedir.

58. Komisyon raporlarında (sıra sayılarında) neler bulunur?Komisyonlar, karara bağladıkları işler için rapor düzenlerler.

Komisyon,görüştüğüişleilgiliolarakkabulveyaretyönündeikifarklıkararverebilir; her iki durumdada rapor düzenlemek zorundadır.

İçtüzükte,raporlarınbaşkanveyakomisyonsözcüsüyahutoişiçinseçilenözelsözcütarafındanyazılacağıöngörülmüştür.Uygulamadakomisyonda görevli yasama uzmanları komisyon raporlarınınhazırlanmasınakatkısağlamaktadır.HazırlanankomisyonraporlarıMeclisBaşkanlığınasunulur.

Raporlar konu hakkındaki son oylamaya katılan komisyonüyelerinceimzalanır.Dahaöncekitoplantılarakatılmışolupteklifintümünün son oylamasında hazır bulunamayan komisyon üyelerivarsagerekçelimuhalefetlerinideyazarakraporuimzalayabilirler.Bu durumda olan üyelerin son toplantıya katılamadıkları belirtilir.Komisyon raporunda imzası bulunan komisyon üyesi, diğerkomisyonlarda ve Genel Kurulda, çekimser veya aykırı olduğunurapormetninde yazıyla belirttiği hususlar dışında, sözcüden soru soramazvekomisyonraporunaaykırıkonuşmayapamaz.

Komisyon raporu iki bölümden oluşur. Birinci bölüm olanraporbölümündeteklifhakkındakomisyondailerisürülengörüşler,komisyonca yapılan değişiklikler ve gerekçeleri, son oylamadaüyelerin hangi yönde oy kullandığı gibi hususlar yer alır. Ayrıcakomisyon raporuna muhalif olan üyelerin muhalefet şerhleri deraporunsonundayeralır.

Raporunikincibölümünü,teklifmetniilekomisyonunkabulettiğimetin oluşturur. Komisyonmaddede hiçbir değişiklik yapmadıysametindesadecemaddeninaynenkabuledildiğibelirtilir.Değişiklikyapılanmaddelerisedeğiştirilmişhaliyleyenidenyazılır.

Komisyon raporları sıra sayısı verilerek bastırılır vemilletvekillerine dağıtılır, TBMM internet sayfasında yayınlanır.Komisyon raporları bu aşamadan sonra aldıkları sıra sayısı ileanılır.SırasayısıayrıcaGenelKuruldagörüşülmesinebaşlandığıilkbirleşimintutanağınaeklenir.

Birden çok teklifin birleştirilmesi halinde bunlar da sırasayısındayeralır.Sırasayısınınsonundakomisyonunkabulettiğimetin ile görüşmelere esas alınan teklif metni karşılıklı olarakbulunur. Genel Kurul görüşmeleri, komisyonun kabul ettiği metinüzerinden yürütülür.

59. Sıra sayısında (Basılmış Komisyon Raporunda) hangi bölümler yer alır?

a) Komisyon raporunda yer alan kanun teklifine ilişkin genel bilgiler nelerdir?

1) Teklifin kim tarafından hazırlandığı (Görüşülen iş tasarıise tasarıyı hazırlayan bakanlığın adı, teklif ise dosyasıüzerinde belirtilen şekli ile teklif sahibi milletvekili veyamilletvekillerininadı,soyadıveseçimçevresi)

2) TBMM Başkanlığına geliş tarihi ve Başkanlık tarafındankomisyona havale tarihi

3) Esasnumarasıveadı

4) Havaleedildiğiesaskomisyon ve tali komisyonlar

5) Komisyontoplantısınıntarihivesayısı

6) Komisyon toplantısında hazır bulunan bakan, toplantıdatemsilcisibulunankamukurumvekuruluşlarıilesendikalar,meslekkuruluşlarıvesiviltoplumkuruluşlarınınadları

7) İçtüzük’ün35.maddesinegörebirleştirme işlemiyapılmışisebirleştirilen işlerinvegörüşmelereesasalınanteklifinhangisiolduğu

8) İçtüzük’ün 77. maddesine göre yenilenen bir teklif iseyenilemeden önceki safhalar

9) Olağanüstü hal sırasında çıkarılan CumhurbaşkanlığıKararnamesi ise kararnamenin kabul tarihi ve TBMM Başkanlığınageliştarihi

10)VarsaCumhurbaşkanınıngerigöndermetezkeresineilişkinbilgi

b) Komisyon raporunda yer alan teklifin konusuna ilişkin bilgiler nelerdir?

1) Teklifin genel gerekçesi, madde gerekçeleri, varsa altkomisyonraporuvetalikomisyonraporuve/veyaraporları,

ilgilimevzuat,yargıkararlarıveincelemeraporugözönünealınarak tasarı veya teklifin amacı, konusu ve getirilenbaşlıcadüzenlemelerinözeti

2) Cumhurbaşkanınca geri gönderilen bir kanun söz konusu isegerigöndermegerekçesininanahatları

c) Komisyon raporunda yer alan komisyonda yapılan görüşmeler ve ileri sürülen görüşlere ilişkin bilgiler nelerdir?

1) Teklifin tümü üzerinde ileri sürülen lehte ve aleyhteki görüşlerilesorulansorularvebunlarailişkinYürütmeadınayapılanaçıklamalarınözeti

2) Teklifin alt komisyona sevk edilmesi hâlinde alt komisyonun kuruluştarihi,üyelerivetoplantıtarihleriniiçerecekbilgiler

3) Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmayarak gerigönderilenkanunlarınkısmengörüşülmesihâlindekısmengörüşmekararı

ç) Komisyon raporunda yer alan komisyonca teklifte yapılan değişiklikler ve gerekçelere ilişkin bilgiler nelerdir?

1) Maddelerin görüşülmesinde tali veya alt komisyon metni esasalınmışsagörüşmelerinsözkonusumetinüzerindenyürütüldüğününbelirtilmesi

2) Teklif üzerinde komisyonca yapılan değişiklikler, budeğişikliklerinayrıntılıveeksiksizgerekçeleriileeklenenyadaçıkarılanmadde,fıkra,bent,altbent,cümleveibareler

3) Komisyonun tali komisyon olması hâlinde; İçtüzük’ün23. maddesi kapsamında hangi yönden veya hangimaddeler hakkında görüş bildirecekleri havale sırasındabelirtilmemişse, kendileriyle ilgili gördükleri hususlarüzerindeverdiklerigörüşler

4) Teklifin madde numaralarında değişiklik olması hâlindemaddenumarasıkarşılaştırmaanahtarı.

60. Üyelerce Komisyon Raporu hangi ifadeler konularak imzalanabilir?Raporuntümünekatılanüyesadeceimzasınıatar,Raporuntümünemuhalifolanüyeleriçin“muhalifim”,Raporun tümüne olumlu oy vermiş olmakla birlikte bir

maddesine muhalefetini ifade etmek isteyen üyeler için “…’ncımaddeyemuhalifim”,

Rapora muhalif olan ve muhalefet şerhi ekleyen üyeler için“muhalefetşerhimeklidir”,

Komisyon raporunun tümüne veya belli kısımlarına çekimser kalankomisyonüyeleriiçin“çekimserim”,

Daha önceki toplantılara katılmış olup teklifin tümünün sonoylamasındahazırbulunamayanancakvarsagerekçeli muhalefetini deyazarakraporuimzalayanüyeleriçin“sontoplantıyakatılamadı”,

Teklifin görüşülmesi amacıyla sadece bir toplantının yapılmışolması durumunda, toplantıya katılan fakat teklifin tümünün sonoylamasındahazırbulunamayanancakvarsagerekçelimuhalefetinideyazarakraporuimzalayanüyeleriçin“sonoylamadabulunamadı”,

ifadelerine yer verilir.

61. Kanun teklifleri komisyonlarda yeniden nasıl görüşülebilir?Komisyonlar, bir gündem maddesinin görüşülmesini

tamamlamadan önce, o konu ile ilgili belli bir hususun yenidengörüşülmesini, hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğunun oyuyla kararlaştırabilir.

Komisyonlar belli bir gündem maddesinin görüşülmesinitamamladıktan sonra, aynı konunun komisyonda yenidengörüşülmesi, komisyon raporu Meclis Başkanlığına verilmedenönce, komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğunun gerekçeli veyazılıistemiüzerinebirdefaiçinmümkündür.

RaporuMeclisBaşkanlığınasunulanveGenelKurulgündemine girenkanunteklifi,ancakesaskomisyontarafındantalepedilmesihalindekomisyondatekrargörüşülebilir.

Ç- Genel Kurul ve Genel Kurulda Görüşme

62. Kanun teklifleri Genel Kurul gündemine nasıl alınır?Kanun teklifleri havaleedildikleriesaskomisyoncagörüşüldükten

sonrabirraporabağlanarakMeclisBaşkanlığınasunulur.Sırasayısı verilerekbastırılankomisyonraporları,buaşamadansonraaldıklarısıra sayısı ile anılır. Komisyon raporları siyasi parti gruplarına,komisyonlaravemilletvekillerinedağıtılır,gelenkâğıtlar listesinde ve TBMM internet sayfasında yayımlanır. Komisyon raporununGenelKurulgündeminealınmasıiçindağıtımındanitibaren48saatgeçmesi gerekir.Bu süre geçtikten sonra ilgili raporGenel Kurulgündeminin“KanunteklifleriileKomisyonlardanGelenDiğerİşler”kısmınınsonsırasınagirer.AncakDanışmaKurulu önerisi üzerine Genel Kurulun kararıyla bu süre geçmeden raporun Genel Kurulgündeminealınmasıvebukısımdakikomisyonraporlarınınsırasınındeğiştirilmesimümkündür.

63. Gündem dışı konuşma nedir?TBMM Genel Kuruluna duyurulmasında zaruret görülen

olağanüstü acele hallerde, birleşimi yöneten Başkan veyabaşkanvekilinin takdiriyle gündeme geçmeden önce en çok 3milletvekiline 5’er dakikayı geçmemek üzere gündem dışı sözverilebilir. Yürütmehergündemdışıkonuşmaya20dakikasüreylecevapverebilir.

Gündem dışı konuşma o günkü birleşimi yönetecek başkanveya başkanvekilinden talep edilir. Başkan veya başkanvekili,konununönemivegüncelliği,siyasipartigruplarıarasındakidengegibikıstaslarıgözeterekistemsahibimilletvekillerindenhangilerinesözvereceğinibelirler.

Yürütmenin olağanüstü acele hallerde gündem dışı sözisteminde bulunması durumunda birleşimi yöneten başkan istemiyerinegetirir.Yürütmenin20dakikalıkgündemdışıkonuşmasındansonra, siyasi parti gruplarına 10’ardakikayı geçmemeküzeresöz

hakkı doğar. Ayrıca, grubu bulunmayan partilere mensup ya dabağımsızbirmilletvekiline5dakikayıgeçmemeküzeresözverilir.

64. Genel Kurul gündemi hangi kısımlardan oluşur?TBMMGenelKurulgündemiaşağıdakikısımlardanoluşur.

1. Başkanlığın Genel Kurula sunuşları

Başkanlıkça Genel Kurulun bilgisine veya onayına sunulançeşitlikonularbukısımdayeralmaktadır.Bunlar,

• Cumhurbaşkanlığıtezkereleri,• TBMMBaşkanlığıtezkereleri,• Komisyonbaşkanlıklarıtezkereleri,• Karma Komisyonun dokunulmazlığın dönem sonuna

ertelenmesineilişkinraporları,• DanışmaKuruluveyasiyasipartigrupönerileri,• Komisyondasüresindegörüşülmeyentekliflerin,doğrudan

gündemealınmasıönergeleri,• Olağanüstütoplantıyaçağrıönergesi,• Diğersunuşlar.

2. Özel gündem

Anayasave İçtüzüğünemredicihükümlerigereğincebellibirsüredesonuçlanmasıgerekenişlerözelgündemdegörüşülür.Özelgündemvegörüşmegünleri,DanışmaKurulunca belirlenir ve Genel Kurulcakararabağlanır.Bunlar;

• Bütçevekesinhesapkanunları,• Genelgörüşme,• Meclisaraştırmasıkomisyonuraporlarınıngörüşülmesi,• Meclissoruşturmasıönergeleriningörüşülmesi.

3. Seçimler

TBMM Başkanının seçimi ile Başkanlık Divanı, komisyonlar,Anayasa Mahkemesi, RTÜK, Kişisel Verileri Koruma Kurulu ve

SayıştayaüyeseçimleriveKamuBaşdenetçisiseçimigibiişlerbukısımdayapılır.

4. Oylaması yapılacak işler

Üzerindeherhangibirgörüşmeyapılmaksızın,sadeceoylamasıyapılacak işlerbukısımdayeralır.Örneğin,tümgörüşmeleribitipsadeceoylamasıkalmışkanunteklifleri.

5. Meclis soruşturması raporları

Meclissoruşturmasıaçılmasınadairyapılanilkgörüşmelerözelgündemdeyeralırken,Meclissoruşturmasıkomisyonu kurulduktan sonrakomisyoncahazırlananraporbukısımdagörüşülür.

6. Genel görüşme ve Meclis araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler

GenelgörüşmeyadaMeclisaraştırmasıönergeleriüzerindekiöngörüşmelerbukısımdayapılır.

7. Sözlü Sorular (Yeni sistemde bulunmamaktadır.)

8. Kanun teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler

Komisyonlarca görüşülen kanun tekliflerine ilişkin komisyonraporları, yasama dokunulmazlığı dosyalarına ilişkin KarmaKomisyonraporlarıilediğerkomisyonraporlarıbukısımdayeralır.

Uygulamada her yasama dönemi başında, Salı günlerinindenetimkonularınaayrılması,SalıveÇarşambagünleribirleşimin başında1’ersaatsözlüsoruönergeleriningörüşülmesi,ÇarşambagünüsözlüsorulardansonravePerşembegünükanuntekliflerinin görüşülmesi ile sunuşların ve seçimlerin her gün yapılmasınayönelik olarak Genel Kurulca karar alınmaktadır. Ancak DanışmaKuruluveyasiyasipartigrubuönerileri üzerine Genel Kurulca bu kısımlarıngörüşmegünlerindedeğişiklikleryapılabilmektedir.

Danışma kurulu önerisi ve Genel Kurulun kararı iledeğiştirilebilmekle beraber, Gündemin kısımlarındaki işlerin kendiiçindekigörüşülmesırası,işlemealınışsırasınagöredir.

65. Genel Kurulda Komisyon raporunun görüşmelerine nasıl başlanır?Kanun teklifleri üzerinde görüşmelerin başlayabilmesi için

Genel Kurulda esas komisyonun hazır bulunması gerekir. Başkanöncelikle, ilgili esas komisyonun hazır olup olmadığını sorar.Komisyonlar,GenelKuruldabaşkanveyabaşkanvekiliveyaokonuiçin seçilmiş özel sözcüveya sözcüler tarafından temsil edilirler.Esas komisyon hazır değilse o işin görüşmelerine başlanılmasımümkündeğildir.Esaskomisyonvarsafakatyürütmehazırdeğilse,oişingörüşmeleribirdefayamahsusolmaküzereertelenebilir.Dahasonrakibirleşimdeesaskomisyonunbulunmasıhalinde,Yürütmenintemsiliaranmaksızıngörüşmelerebaşlanır.Yürütmeadınaherhangibirbakanınbulunmasıgörüşmelerebaşlamakiçinyeterlidir.

Ancak rapor üzerinde soru-cevap işlemi yapılacağından veönergelerle ilgiliolarakgörüşsorulacağındangenellikleteklifleringörüşmelerindeilgilibakanlarGenelKuruldahazırbulunur.

Yürütme ve komisyon temsilcileri komisyon raporunungörüşmeleri sırasında Genel Kurulda komisyon sırasında yanyana oturmaktadırlar. Komisyon sıralarında ayrıca ilgili bakanlıkbürokratları da yer almakta ve özellikle soru-cevap bölümlerindeyürütme temsilcisi bakana destek vermektedirler.

66. Meclis Televizyonu hangi saatlerde Genel Kuruldan canlı yayın yapmaktadır?Kapalı oturum kararı alınmadığı sürece Salı, Çarşamba ve

Perşembe günleri görüşmeler TBMM Televizyonundan (TRT 3)başındanitibarensaat21.00’akadarcanlıyayınlanır.

GörüşmelerTBMMinternetsayfasındanisesaatsınırıolmadancanlıolarakyayınlanmaktadır.

Özel gündemli günlerde de (23 Nisan, 1 Ekim, 15 Temmuz,Bütçegörüşmeleri)günvesaatsınırıolmadangörüşmelerTBMMTelevizyonundan canlı yayınlanır. Ayrıca Salı günleri siyasi partigruptoplantılarınınbirersaatlikbölümüdecanlıyayınlanmaktadır.

67. Kanun tekliflerinin Genel Kurulda görüşülme süreci nasıldır?Genel Kurulda kanun teklifleri üzerindeki görüşmeler;

konuşmalar, soru-cevap işlemi, önerge işlemi ve oylamalarbiçimindedörtanakısımdanoluşmaktadır.

Görüşmelerinebaşlanılanteklifinöncetümüüzerindegörüşmeaçılır. Tümü üzerinde yürütme, komisyon, siyasi parti gruplarıtemsilcileri 20’şer ve şahsı adına ikimilletvekili 10’ar dakika sözalabilir.20dakikasoru-cevapişleminden sonra teklifin maddelerine geçilmesioylanır.Maddeleregeçilmesireddedilentekliflertamamenreddedilmişolur.

Teklifin maddelerine geçilmesinin kabul edilmesi halindemaddeler üzerinde görüşmelere başlanır. Her madde üzerindeyürütme,komisyon,siyasipartigruplarıtemsilcileri10’arveşahsıadınaikimilletvekili5’erdakikasözalabilir.Maddelerüzerindesoru-cevap işlemi 10 dakikadır. Soru-cevap işleminden sonra maddeüzerindekiönergeişlemleriyapılır.Hermaddeayrıayrıoylanır.

Tekliflerintümüvemaddeleriüzerindesoru-cevapişlemindenöncegörüşmelerindevametmesinedairönergeverilmişveGenelKurulcakabuledilmişse,siyasipartigruplarınavemilletvekillerineikincidefakonuşmahakkıdoğarBudurumdakonuşmasüreleriilkkonuşmasürelerininyarısıkadardır.

Teklifintümününoylanmasındanönceistemlerihalindeoyununrengini açıklamak üzere lehte ve aleyhte birer milletvekiline kısabirsözverilir.Bukonuşmalardansonrateklifintümüoylanır.Kabuledilenteklifkanunlaşmışolur.

Kanun Tekliflerinin Genelinin Görüşülme Süreci şu şekildedir;

• Yürütme ve esas komisyonun20’şerdakikakonuşması,• Siyasipartigruplarıadınabirermilletvekilinin20’şerdakika

konuşması,• Şahsıadınaikimilletvekilinin10’ardakikakonuşması,• 20dakikasüreylesoru-cevapişlemiyapılması,• Maddelerinegeçilmesininoylanması.

Maddeleregeçilmesireddedilentekliflertamamenreddedilmişsayılır.Maddelerinegeçilmesikabuledilenişlerinisemaddelerininayrıayrıgörüşülmesinebaşlanır.

Maddelerin Görüşülme Süreci şu şekildedir;

• Yürütmeveesaskomisyonun10’ardakikakonuşması,• Siyasipartigruplarıadınabirermilletvekilinin10’ardakika,• Şahsıadınaikimilletvekilinin5’erdakikakonuşması,• 10dakikasüreylesoru-cevapişlemiyapılması,• Önergeişlemlerininyapılması,• Maddeninoylanması.

Teklifintümününoylamasındanönceoyununrengini belli etmek üzerelehtevealeyhtebirermilletvekilininkısabirsürekonuşmasımümkündür.

Sonişlemteklifintümümünoylanmasıveişinkanunlaşmasıdır.

68. Söz talebi nedir, konuşma sırası nasıldır?Söz talebi, Meclis Başkanlığına hitaben yazılmış bir dilekçe

ile yapılır. Başvuruda, üzerinde söz talep edilen kanun teklifinin sıra sayısı numarasının yanı sıra söz isteminin işin tümü, kaçıncımaddesi veya oyunun rengini belirtmek için lehte/aleyhte olduğuaçıkçabelirtilir.

Görüşmelerde, siyasi parti grup temsilcilerine ve şahıslarıadına 2milletvekiline istem sırasına göre söz verilir. Siyasi partigruplarındanönceşahıslaradınakonuşmayapılamaz.Şahıslaradınasöztalebiiçinyapılanbaşvurularınikidenfazlaveaynıandaolmasıhalindekuraçekilmektedir.

GündemdebulunanveyabellibirgündegörüşmekonusuolacağıAnayasa, kanun veya İçtüzük gereğince bilinen konular dışında,kâtip üyeler söz taleplerini kaydedemezler. Uygulamada kanunteklifleri içinsöztaleplerio işeait sırasayısınındağıtıldığı andanitibaren Kanunlar ve Kararlar Başkanlığı Komisyonlar Bürosunca alınmaktadır.

Birmilletvekilisözsırasınıbaşkabirmilletvekilinedevredebilir.

Yürütmeye ve esas komisyonasözalmadaönceliktanınır. İlköncelikesaskomisyona,ikinciöncelikyürütmeyeaittir.Dolayısıyla,esaskomisyonveyürütmesözsırasınabağlıolmadankonuşabilir.Esas komisyon ve yürütmenin şahıslar adına yapılan ikincikonuşmadan sonra söz alması durumunda İçtüzüğün “son sözmilletvekilinindir” kuralı gereği şahsı adına birmilletvekiline dahakonuşmahakkıdoğar.

a) Söz talebi örneği nasıldır?

Görüşülmekteolan….sırasayılıKanunteklifinintümü/....maddesiüzerindeşahsımadınasöztalepediyorum.

Gereğiniarzederim.

Saygılarımla.

SeçimÇevresi

69. Değişiklik önergesi nasıl hazırlanır ve nasıl işlem görür?Değişiklikönergesi,milletvekilleri,yürütme veya esas komisyon

tarafından verilen ve kanun tekliflerinin bir maddesinin tamamen veya kısmen değiştirilmesini, metinden çıkartılmasını, metne ekveyageçicimaddeeklenmesiniöngörengerekçeliöneridir.

Değişiklik önergesi TBMM Başkanlığına hitaben yazılır.Önergelerde, değiştirilmesi, kaldırılması veya eklenmesi istenenhükümler açıkça belirtilir. Açık olmayan ve şarta bağlı önergelerişlemekonulmaz.

Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Gerekçesiylebirliktedeğişiklikönergesi500kelimedenfazlaise,önergesahibiönergesine 500 kelimeyi geçmeyen bir özet eklemek zorundadır.Bu durumda Genel Kurulda özet okunur. Önergenin tamamı isetutanağaeklenir.

Değişiklik önergeleri komisyon raporunun (sıra sayısının)dağıtılmasındanitibarenoişingörüşmeleribaşlayıncayakadartekimzaylaverilebilir.Ancak,görüşmelerebaşlandıktansonraverilecekdeğişiklikönergelerindeenaz5milletvekilininimzasınınbulunmasızorunludur. Önergeler, görüşülen madde üzerinde önerge işlemibaşlayıncaya kadar verilebilir. Önergeler okunmaya başlandıktansonraönergeverilemez.

Milletvekilleri tarafından Anayasaya aykırılık önergeleri dâhilhermaddeiçinenfazla7önergeverilebilir.Hersiyasîpartigrubuna mensup milletvekillerinin birer önerge verme hakkı saklıdır.Ancakbuhak;ilgilisiyasîpartigrubunamensupmilletvekillerincekullanılmamasıhalinde,diğersiyasîpartigrubunamensupolanlarlagrubuolmayanveyabağımsızmilletvekilleritarafındankullanılabilir.Başkabir ifadeylehersiyasipartigrubunamensupmilletvekilininenaz1önergesiişlemealınır.

Teklifinkonusuolmayanbaşkabirkanundaekveyadeğişikliköngören yeni bir kanun teklifi niteliğindeki değişiklik önergeleriBaşkanlıkçaişlemekonulmaz.

Görüşülmekteolanteklifekonukanunun,komisyonmetnindebulunmayanancakteklifleçokyakın ilgisibulunanbirmaddesinin değiştirilmesini isteyen ve komisyonun salt çoğunlukla katıldığıönergelerüzerindeyenimaddeolarakgörüşmeaçılır.Usulolarakönce yeni madde ihdasına dair önerge okutulur. Daha sonrakomisyon sıralarında esas komisyonun salt çoğunluğunun hazırbulunup bulunmadığı kontrol edilir. Komisyonun salt çoğunluğuyoksabutürönergelerişlemealınmaz.Komisyonunsaltçoğunlukla

önergeyekatılmasıhalindeoönergeüzerindeyenibirmaddeolarakişlemyapılır.Başkabirifadeyleönergeüzerindekomisyon,yürütme,gruplarveşahıslaradınakonuşmalar,soru-cevap işlemi ve varsa önerge işlemi yapıldıktan sonra önerge oylanır. Önergenin kabuledilmesihalindeteklifeyenibirmaddeilaveedilmişolur.

Değişiklik önergelerinin birer sureti komisyona, yürütmeye,siyasipartigruplarınavestenograflaradağıtılır.

Değişiklik önergeleri önce veriliş, sonra aykırılık sırasınagöreokunurveişlemealınır.Önergeokutulduktansonrabirleşimiyönetenbaşkan,komisyonveyürütmetemsilcisineönergeyekatılıpkatılmadıklarınısorar.Komisyonveyürütmekatılmamagerekçelerinikısaca açıklayabilirler. Komisyonun katılmadığı önerge hakkındaönergesahibinin5dakikalıkkonuşmahakkıvardır.Önergesahibikonuşmayıp önergesinin gerekçesinin okunmasını da isteyebilir.Dahasonraönergeişaretoyuileoylanır.Önergeninkabuledilmesihalindeomaddekabuledilenönergedoğrultusundaoyasunulur.

a) Değişiklik önergesi örneği nasıldır?

Görüşülmekte olan … sıra sayılı kanun teklifinin 5’incimaddesinin aşağıdaki şekilde değiştirilmesini arz ve teklifederim.

Saygılarımla.(İmza)

MilletvekilininAdıveSoyadıSeçimÇevresi

“MADDE5-İstenendeğişikliğinmetniyazılır.”GEREKÇE–İstenendeğişikliğingerekçesiyazılır.

70. Genel Kurulda yeniden görüşme nasıl yapılır?Kanun teklifinin tümünün oylanmasından önce, belli bir

maddesinin yeniden görüşülmesini gerekçeli bir önerge ile esaskomisyon veya yürütme bir defaya mahsus olmak üzere isteyebilir. Bu istem hakkında Danışma Kurulunun görüşü alındıktan sonraGenel Kurulca karar verilir. Yeniden görüşülmesine karar verilenmaddeüzerindegruplarveşahıslaradınakonuşmalar,soru-cevapişlemivevarsaönergeişlemiyapıldıktansonramaddeoylanır.Hermaddeiçinsadecebirdefayenidengörüşmetalebindebulunulabilir.

71. Genel Kurulda kanun tekliflerinin maddeleri veya tümü nasıl oylanır?Genel Kurulda işaretle, açık ve gizli oylama olmak üzere 3

çeşitoylamavardır.Anayasa,kanunlarveİçtüzükhangiişlerinnasıloylanacağınıdüzenlemiştir.

Anayasadeğişiklikleri hariç kanun tekliflerinin tümününveyamaddelerinin oylanması, açık oylamaya tabi işlerden değilse, 20üyenintalebihalindeaçıkoyla,aksitakdirdeişaretoyuylayapılır.

72. İşaretle oylama nasıl yapılır?İşaretle oylama milletvekillerinin el kaldırması suretiyle

yapılmaktadır. İşaretle oylamada milletvekillerinin ne yönde oy kullandığı kayıt altına alınmamaktadır. Anayasada, kanunlarda ve İçtüzükte açık veya gizli oylama yapılmasının zorunlu olduğu belirtilmeyen bütün hususlarda kural olarak işaret oyuna başvurulur. İçtüzükte işaret oyuyla halledileceği belirtilen hususlarda, oylamaların işaretle yapılması zorunludur.

İşaretle oylama sırasında oya sunulan hususun lehindeve aleyhinde el kaldıranları, Başkan ile kâtip üyeler beraberce sayaraktespitederler.Aralarındaanlaşamadıklarıveyaoylarıtespitedemediklerihallerde,işaretleoylama elektronik cihazlatekrarlanır.Oylamasonucu,BaşkantarafındanGenelKurula“kabuledilmiştir”veya“kabuledilmemiştir”denmeksuretiyleilânolunur.

73. Açık oylama nasıl yapılır?Uygulamada son zamanlarda açık oylama elektronik oylama

cihazıyla yapılmaktadır. Açık oylamada hangi milletvekilinin neyönde oy kullandığının listesi Meclis tutanaklarına eklenir. Açıkoylamanınhangihallerdeyapılacağıİçtüzükteaçıkçasayılmıştır.Buhallerdışındaaçıkoylamayapılmasıişaretleveyagizlioylaoylamayapılmasınınzorunlukılınmamışolmasıveenaz20milletvekilininistemdebulunmasışartlarınabağlıdır.

Bütçevekesinhesapkanunları,malihükümveyükümlülükleriçerenteklifler,milletlerarasıantlaşmalarınonaylanması;kalkınmaplanları ve İçtüzüğün emredici hükümleriyle belirtilen diğerhususlarınoylanmasıaçıkoylamaileyapılır.

Açıkoylamada“kabul”,“ret”ve“çekimser”olmaküzereüçtüroykullanılır.

74. Gizli oylama nasıl yapılır?Gizli oylama milletvekilinin ne yönde oy kullandığının hiçbir

şekildebelirlenemediğivebukonudaherhangibirkaydınolmadığıoylama şeklidir. Gizli oylama adı okunan üyeye bir zarf ve beyaz(kabul),kırmızı(ret)veyeşil(çekimser)renkliüçpusulanınverilmesiveüyeninbunlardanbirisinikapalıkabindezarfakoymasısuretiyleyapılır.

Gizli oylamada kullanılan oyların tasnifi o günkü BaşkanlıkDivanında görevli kâtip üyelerce yapılır. Sonuçlar “kabul”, “ret”,“çekimser”vevarsa“boş”ve“geçersiz”şeklindeGenelKurula ilan edilir.

Anayasa değişikliğine ilişkin kanun teklifleri ile Meclissoruşturması önergesi ve Yüce Divana sevke ilişkin Meclissoruşturmasıkomisyonuraporugizlioylaoylanır.

75. Temel kanun nedir?Kapsamlıkanuntekliflerinin Genel Kuruldadahahızlıbirşekilde

kanunlaşmasıamacıylaİçtüzükteözelbirgörüşmeveoylamausulüöngörülmüştür. Temel kanun olarak adlandırılan bu düzenlemeye

görebirhukukdalınısistematikolarakbütünüyleveyakapsamlıolarakdeğiştirecekbiçimdegenelilkeleriiçermesi;kişiselveyatoplumsalyaşamın büyük bir bölümünü ilgilendirmesi; kendi alanındaki özelkanunların dayandığı temel kavramları göstermesi, özel kanunlararasındauygulamadaahenksağlaması,düzenlediğialanyönündenbütünlüğünün ve maddeler arasındaki bağlantıların korunmasızorunluluğunun bulunması; önceki yasalaşma evrelerinde de özelgörüşmeveoylamausulünebağlıtutulmasıgibiözellikleritaşıyankanunları ve İçtüzüğü bütünüyle veya kapsamlı olarak değiştirenveya yürürlüğe koyan tekliflerin Genel Kuruldaki görüşmelerindeözelgörüşmeveoylamausulüuygulanabilir.

Bir kanununtemelkanunolarakgörüşülmesineDanışmaKurulu veyasiyasipartigruplarınınönerisiüzerineGenelKurultarafındankarar verilir. Temel kanunolarakgörüşülmesinekararverilenişlerdeönceteklifintümüüzerindegörüşmeaçılırvemaddelerinegeçilmesioylanır.Maddelerinegeçilmesikabuledilentekliflerinbölümleriningörüşülmesinebaşlanır.Teklifler30maddeyigeçmeyecekşekildebölümlereayrılır.

Buyöntemlemaddelerayrıayrıgörüşülmemekte,konuşmalarve soru-cevap işlemi bölümler üzerinde yapılmaktadır. Bölümlerüzerindeki soru-cevap süresi 15 dakikadır. Ayrıca temel kanunolarakgörüşülmesinekararverilenişlerdemilletvekilleritarafındanher madde için en fazla 2 değişiklik önergesi verilebilmektedir. Ancakhersiyasipartigrubunamensupmilletvekillerininbirönergevermehakkısaklıdır.Temelkanunyöntemiylegörüşmelerdemaddemetinleri okunmamakta, maddeler üzerinde değişiklik önergelerivarsaönergeişlemleriyapılmaktavemaddeoylanmaktadır.Bölümlerüzerindegörüşmelertamamlandıktanvetümmaddeleroylandıktansonraişintümüoylanır.

76. Temel kanunların görüşmeleri özetle nasıldır?Teklifintümüüzerindegörüşmeler

• Yürütme ve Esas komisyona20dakika,

• Siyasipartigruplarıadınabirermilletvekiline20’şerdakika,

• Şahıslarıadınaikiüyeye10’ardakikasözverilir.

• 20dakikasüreilesoru-cevapişlemiyapılır.

• Kanun teklifininmaddelerinegeçilmesioylanır.

Teklifinbölümleriüzerindegörüşmeler

• YürütmeveEsaskomisyonun10dakika,• Siyasipartigruplarıadınabirermilletvekiline10’ardakika,• Şahıslarıadınaikiüyeye5’erdakikasözverilir.• 15dakikasüreilesoru-cevapişlemiyapılır.

Maddelerüzerindeönergeişlemi• Maddeüzerindeverilenenfazla2önergeişlemininyapılması

(Hersiyasipartigrubunamensupmilletvekillerinin1önergevermehakkısaklıdır.Siyasipartigrubusayısıkadarönergeolabilir.)

• Önergelerinoylanması• Maddeninoylanması

Sonkonuşmalarvetümününoylanması

• Oyunun yönünü belli etmek üzere lehte ve aleyhte birer kişiye5’erdakikasözverilir.

• Teklifintümüoylanır.

77. Anayasa değişiklikleri nasıl yapılır?Anayasanın değiştirilmesi TBMM üye tamsayısının üçte biri

olan en az 200 milletvekilinin imzasıylateklifedilebilir.

AnayasanındeğiştirilmesihakkındakitekliflerGenelKurulda iki defagörüşülür.DeğişiklikteklifininkabulüTBMMüyetamsayısınınenazbeşteüç(360)çoğunluğunungizlioyuylamümkündür.

CumhurbaşkanıAnayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, birdaha görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderebilir. TBMM, gerigönderilen kanunu, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu (400) ileaynenkabulederseCumhurbaşkanıbukanunuhalkoyuna sunabilir.

Meclistarafındanüyetamsayısınınbeşteüçü(360)ileveyaüçteikisinden(400)azoylakabuledilenAnayasadeğişikliğihakkındakikanun,CumhurbaşkanıtarafındanMecliseiadeedilmediğitakdirdehalkoyunasunulmaküzereResmîGazetedeyayımlanır.

DoğrudanveyaCumhurbaşkanının iadesiüzerine,Meclisüyetamsayısınınüçteiki(400)veyadahafazlaçoğunluğuilekabuledilenAnayasadeğişikliğineilişkinkanunveyagerekligörülenmaddeleriCumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. HalkoylamasınasunulmayanAnayasadeğişikliğineilişkinkanunveyailgilimaddelerResmîGazetedeyayımlanır.

TBMM, Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların kabulüsırasında,bukanununhalkoylamasınasunulmasıhalindeAnayasanındeğiştirilen hükümlerinden, hangilerinin birlikte hangilerinin ayrıayrıoylanacağınıdakararabağlamaktadır.

Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesive kabulü, belirtilen hükümler dışında, kanunların görüşülmesivekabulühakkındakihükümleretâbidir.

78. Olağanüstü hal döneminde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi nedir?Olağanüstü hal döneminde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı

kararnamesi, Anayasaya dayanarak Cumhurbaşkanı tarafındançıkarılandüzenleyicibirişlemdir.

Bukararnameler, farklıbirtarihbelirtilmediğitakdirdeResmîGazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler ve aynı günTBMM’ye sunulurlar. Yayımlandıkları gün TBMM’ye sunulmayankararnameler bu tarihte yürürlükten kalkar. TBMM kendisine sunulan kararnameyi kanunlareddedipyürürlüktenkaldırabileceğigibi,aynenveyadeğiştirerekkabuledebilir.

Üç ay içinde sonuçlandırılmayan Olağanüstü hal dönemindeçıkarılanCumhurbaşkanlığıkararnamelerikendiliğindenyürürlüktenkalkar.

79. Genel Kurulda sataşma nedir?Genel Kurulda şahsına sataşılan veya ileri sürmüş olduğu

görüştenfarklıbirgörüşatfolunanYürütme,komisyon,siyasîpartigrubu veya milletvekilleri açıklama yapabilir ve cevap verebilir.Sataşma nedeniyle söz almak isteyen, hangi sebepten dolayıkonuşmak istediğini birleşimi yöneten Başkana sözlü veya yazılıolarak bildirir. Başkanın söz verip vermeme konusunda takdiryetkisi vardır. Başkan açıklamave cevap için sözverecekse, sözverme zamanını da aynı oturum içinde olmak üzere takdir eder.Başkanlıkçakendisinesözverilmeyenkimsedirenirse,GenelKurul,bukonudagörüşmesizveişaretoyuylakararverir.

Genel Kurulda sataşmadan dolayı açıklama hakkını yürütmeadınaCumhurbaşkanıyardımcısıveyabirbakan,komisyonadınaoiş içinGenel Kurulda bulunan komisyon temsilcisi ve siyasi partigruplarıadınagrupbaşkanıveyabaşkanvekillerikullanmaktadır.

80. Genel Kurulda disiplin cezaları nelerdir?Genel Kurul çalışmaları sırasında milletvekillerinin İçtüzüğe

aykırısözveeylemleriçeşitliyaptırımlaratabidir.Buyaptırımlarınbir kısmı disiplin cezası niteliğindedir. Disiplin cezaları uyarma,kınamaveMeclistengeçiciolarakçıkarmadır.

a) Uyarma Cezası nedir?

Uyarma Cezası; Birleşimi yöneten Başkan veya başkanvekilitarafındansözlüolarakbirmilletvekilininuyarılmasıdır.

Söz kesmek, sükûneti ve çalışma düzenini bozmak veşahsiyatla uğraşmak uyarma cezasını gerektiren tutumlardır.Uyarma cezasını vermek ve yerine getirmek birleşimi yöneten Başkanın takdirindedir. Uyarma cezası alan milletvekili kendisinisavunmaküzeresöz isterse,buüyeyeobirleşimdesözverilmesigerekir.Ancak,Başkangerekligörürsedahaöncedesözverebilir.Başkan ceza alan milletvekilinin açıklamalarını yeterli görürseverdiği cezayı kaldırabilir.Aynı birleşimde iki defa uyarmacezası alan bir milletvekilinin bu durumunun tutanak özetinde belirtilmesi zorunludur ve bu milletvekilinin o birleşimin sonuna kadar sözsöylemesiBaşkanınteklifiüzerine,GenelKurulcayasaklanabilir.

b) Kınama Cezası nedir?

KınamaCezası;SözlüolarakbirmilletvekilininuyarılmasıiçinGenelKurulunkararvermesidir.Ayrıcakınamacezasınaçarptırılanmilletvekilininbiraylıködenekveyolluğununüçtebirikesilir.

İçtüzükte kınama cezasını gerektiren haller aşağıdaki şekildesayılmıştır,

1) Aynı birleşimde iki kere uyarma cezası aldığı halde bunugerektirenharekettenvazgeçmemek;

2) Birayiçindeüçkereuyarmacezasınauğramışolmak;3) Kabaveyaralayıcısözlersarfetmekvehareketleryapmak;4) TürkiyeBüyükMilletMeclisibina,tesis,eklentivearazisine

silahlıolarakgirmek;5) Mecliste gürültü ve kavgaya sebep olmak veya Meclisin

göreviniyerinegetirmesiniönlemekiçintoplubirhareketegirişilmesineönayakolmak;

6) Genel Kurulunçalışmadüzeninivehuzurunubozucudöviz,pankartvebenzerimateryaligetirmekvekullanmak.

Kınama cezası birleşimi yöneten Başkanın teklifi üzerineGenel Kurulca kararlaştırılır. Hakkında kınama cezası teklifedilen milletvekili doğrudan kendisini savunabilir veya başka birmilletvekilinesavunmayaptırabilir.Kınamacezası,tutanak özetine geçirilir.

c) Meclisten Geçici Olarak Çıkarma Cezası nedir?

MeclistenGeçiciOlarakÇıkarmaCezası;GenelKurul,komisyon,BaşkanlıkDivanıveDanışmaKuruluçalışmalarınacezasısüresinceilgilimilletvekilinin katılmasının yasaklanmasıdır.Ayrıcameclistengeçici olarak çıkarma cezasına çarptırılanmilletvekilinin bir aylıködenekveyolluğununüçteikisikesilir.

İçtüzükte,enağırdisiplincezasıolanMeclistengeçiciolarakçıkarmacezasınıgerektirenhalleraşağıdakişekildesayılmıştır,

1) Aynıbirleşimsırasındaüçkerekınamacezasınauğramak;

2) Birayiçindebeşkerekınamacezasıalmak;

3) Görüşmeler sırasında Cumhurbaşkanına, Türkiye BüyükMilletMeclisine,Başkanına,BaşkanlıkDivanına,BaşkanlıkgöreviniyerinegetirenBaşkanvekiline,milletvekiline,TürkMilletinintarihineveortakgeçmişine,Anayasanın ilkdörtmaddesinde çerçevesi çizilen Anayasal düzene hakaretetmekvesövmek,TürkiyeCumhuriyetininülkesivemilletiylebölünmezbütünlüğüesasındaAnayasadadüzenlenenidariyapısınaaykırıtanımlamalaryapmak;

4) Görüşmeler sırasındahalkıveyaDevlet kuvvetlerini yahutkamuorgan,kuruluşvegörevlilerinikanundışıhareketlere,ayaklanmaya veya Anayasa hükümlerini bozmaya teşvikveya tahrik etmek;

5) Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kuruluna ve komisyonlara silahlıolarakgirmek;

6) Meclis yapıları yahut eklentileri içinde yasak bir eylemdebulunmak;

7) Fiilisaldırıdabulunmak.

Meclisten geçici olarak çıkarma cezası, en çok üç birleşim için, Birleşimi yöneten Başkanın teklifi üzerine Genel Kurulcakararlaştırılır.HakkındaMeclistengeçiciolarakçıkarmacezasıteklifedilen milletvekili doğrudan kendisini savunabilir veya başka birmilletvekilinesavunmayaptırabilir.Cezatutanaközetinegeçirilir.

Bu cezaya çarptırılan milletvekili, TBMM’nin Genel Kurul,komisyon,BaşkanlıkDivanıveDanışmaKuruluçalışmalarınacezasısüresincekatılamaz.

GeçiciolarakMeclistençıkarmacezasınauğrayanbirmilletvekiliizinalıpkürsüdenaçıkçaafdilerseMeclisegirmekhakkınıkazanır.

D- Bütçe Süreci

81. Bütçe kanunu nedir?Bütçe kanunu, devletin gelecek bir dönemdeki gelirlerini ve

harcamalarını tahmin eden ve yürütme organına harcamalarınyapılması, gelirlerin toplanması konusunda yetki ve izinveren birkanundur. Bütçe, mali yıl içerisinde yapılacak giderleri ve eldeedilecekgelirleritahminiolarakgösterir.Maliyıl,1Ocak-31Aralıkarasındakisüreyikapsamaktadır.Bütçeninuygulanmasıiçinverilenizinsüresi1maliyılilesınırlıdır.

Zorunlu nedenlerle merkezî yönetim bütçe kanunununsüresinde yürürlüğe konulamaması halinde, geçici bütçe kanunuçıkarılır. Geçici bütçe ödenekleri, bir önceki yıl bütçe başlangıçödeneklerininbelirlibiroranıesasalınarakbelirlenir.Geçicibütçeuygulaması6ayıgeçemez.Cariyılbütçesininyürürlüğegirmesiylegeçici bütçe uygulaması sona erer ve o tarihe kadar yapılanharcamalar ve girişilen yüklenmeler ile tahsil olunan gelirler cariyılbütçesinedâhiledilir.Geçicibütçekanununundaçıkarılamamasıdurumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir öncekiyılınbütçesiyenidendeğerlemeoranınagöreartırılarakuygulanır.

Merkezîyönetimkapsamındakikamuidarelerininbütçelerindekiödeneklerinyetersizkalmasıhalindeveyaöngörülmeyenhizmetlerinyerine getirilmesi amacıyla, karşılığı gelir gösterilmek kaydıyla,kanunlaekbütçeyapılabilir.

82. Merkezî yönetim bütçesi kapsamında hangi bütçe türleri yer alır?Genel yönetim kapsamındaki idarelerin bütçeleri; merkezî

yönetim bütçesi, sosyal güvenlik kurumları bütçeleri ve mahallîidareler bütçeleri olarak hazırlanır ve uygulanır. Merkezi yönetimbütçesi de genel bütçe, özel bütçe ve düzenleyici ve denetleyici kurum bütçelerinden oluşur. Kamu idarelerince bunlar dışındaherhangibiradaltındabütçeoluşturulamaz.

Genelbütçe,Devlettüzelkişiliğinedâhilolankamuidarelerininbütçesidir.

Özelbütçe,birbakanlığabağlıveyailgiliolarakbelirlibirkamuhizmetiniyürütmeküzerekurulan,gelirtahsisedilen,bugelirlerdenharcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özelkanunladüzenlenenkamuidarelerininbütçesidir.

Düzenleyici ve denetleyici kurum bütçesi, özel kanunlarlakurul, kurumveya üst kurul şeklinde teşkilatlanan düzenleyici vedenetleyicikurumlarınbütçesidir.

Sosyal güvenlik kurumu bütçesi, sosyal güvenlik hizmetisunmaküzere,kanunlakurulankamuidarelerininbütçesidir.

Mahallî idare bütçesi ise mahallî idare kapsamındaki kamuidarelerininbütçesidir.

83. Merkezi yönetim bütçe kanun teklifi nasıl kanunlaşır?Cumhurbaşkanı,merkezi yönetim bütçe kanun teklifi ilemillî

bütçetahminlerinigösterenraporu,malîyılbaşındanenaz75günönce, TBMM’ye sunar. Merkezi yönetim bütçe kanun teklifi, Planve Bütçe Komisyonunda görüşülür. Plan ve Bütçe Komisyonunun55gün içindekabuledeceğibütçemetni,TBMMGenelKurulunda görüşülerekmalîyılbaşınakadarkararabağlanır.

Bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerinin Genel Kuruldaki görüşmelerinde önce yürütme tarafından sunuş konuşmasıyapılmakta,sonradabütçenintümüüzerindesiyasipartigrupları,şahısları adına 2 milletvekili konuşmaktadır. Maddelere geçilmesikabul edildikten sonra tekliflerin 1. ve 2. maddeleri okutularak kamu kurum ve kuruluşlarının gelir ve gider cetvelleri turlarhalinde görüşülmekte ve bölümler halinde oylanmaktadır. Bugörüşmelerdensonrabütçekanunteklifinindiğermaddelerikanuntekliflerindekiusuleuygunolarakgörüşülüpkararabağlanmaktadır.Bütçe üzerindeki son konuşmaların ardından teklifler açık oyasunulmaktadır.

Milletvekilleri,bütçekanunteklifininGenelKuruldagörüşülmesisırasında, gider artırıcı veya gelir azaltıcı değişiklik önergeleriveremezler.

Merkezî yönetim bütçe kanunu malî yılbaşından önce ResmîGazetedeyayımlanır.

84. Kesin hesap kanunu nedir, merkezi yönetim kesin hesap kanunu teklifi nasıl kanunlaşır?Kesinhesap, bütçegelirlerive giderleri ile ilgili sondurumu

ortayakoyanveyürütmenindenetimine imkân tanıyanbir araçtır.Uygulanması bitmiş bütçenin hesabının kesinleşmesi kesin hesapkanunu ile olur. Kesin hesap yürütme organına verilen harcamayetkisinin kanunlara uygun olarak etkin, ekonomik ve verimlibir şekilde kullanılıp kullanılmadığının parlamentolar tarafındanonaylanmasıanlamınagelmektedir.

Kesin hesap kanun teklifi, ilgili oldukları malî yılın sonundanbaşlayarak,engeç6aysonra,Cumhurbaşkanınca TBMM’ye sunulur veyeniyılbütçekanunteklifiylebirliktePlanveBütçeKomisyonu gündeminealınır.PlanveBütçeKomisyonu,bütçekanunteklifinivekesinhesapkanunteklifiniGenelKurula birlikte sunar.

GenelKurul, kesinhesapkanunteklifini yeni yıl bütçekanunteklifi ile beraber görüşerek karara bağlar. Kesin hesap kanunteklifinin TBMM’ye sunulması, ilgili yıla ait Sayıştay tarafındansonuçlandırılamamış denetim ve hesap yargılamasını önlemez vebunlarınkararabağlandığıanlamınagelmez.

E- Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayımlanması ve Yürürlüğe Girmesi

85. Kanunlar nasıl yayımlanır?Kanun teklifleri TBMM Genel Kurulunda kabul edildiğinde

kanunlaşırvebirkanunnumarasıalır.Ancak,GenelKurultarafındankabuledilenkanununbağlayıcıolabilmesiveuygulanabilmesi içinResmîGazetedeyayımlanmasıveyürürlüğegirmesigerekir.

Kanunlar Cumhurbaşkanlığına, onaylanması ve 15 gün içindeResmîGazetedeyayımlanmasıgayesiylegönderilir.

Cumhurbaşkanı,yayımlanmasınıkısmenveyatamamenuygunbulmadığıkanunlarıbirdahagörüşülmeküzerebukonudagösterdiğigerekçe ile birlikte TBMM’ye gönderebilir. Ancak CumhurbaşkanıbütçekanunlarınıbirdahagörüşülmeküzereTBMM’yeiadeedemez.

Cumhurbaşkanı tarafından kısmen uygun bulunmamadurumundaTBMM,oişintamamınıveyasadeceuygunbulunmayanmaddelerinigörüşebilir.Bugörüşmesonucundagönderilenmetindeğiştirilerek veya aynen kabul edilebilir. TBMM, geri gönderilenkanunu üye tamsayısının salt çoğunluğuyla aynen kabul ederse,Cumhurbaşkanı kanunu yayımlamak zorundadır. Meclis, gerigönderilenkanundadeğişiklikyaparsa,Cumhurbaşkanıdeğiştirilenkanunu tekrar Meclise iade edebilir.

86. Kanunlar ne zaman yürürlüğe girer?Kanunlarınnezamanyürürlüğegireceğiyürürlükmaddesinde

açıkça belirtilir. Yürürlük maddesinde kanunun tümü için tek biryürürlüktarihibelirlenebileceğigibi,farklımaddelerveyahükümleriçin farklı yürürlük tarihleri de düzenlenebilir. Yürürlük maddesibulunmayankanunlar,ResmîGazetedeyayımlanmasından itibaren45 gün sonra yürürlüğe girer. Kanunların yürürlük maddesigenellikle“BuKanunyayımıtarihindeyürürlüğegirer”şeklindedir.

5. BÖLÜM BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI

A- Yazılı Soru

87. Yazılı soru nedir?Yazılı soru, yürütmenin görev ve yetkileriyle ilgili belli bir

konuda,Cumhurbaşkanıyardımcılarıveilgilibakanlardanbirönergeilebilgialınmasınısağlayanbirparlamenterbilgiedinmevedenetimyoludur.

88. Yazılı soru önergelerinin taşıması gereken şartlar nelerdir?Yazılı soru önergelerinin İçtüzük gereğince şekil ve esas

yönünden aşağıdaki şartları taşıması gerekir:

• Kısaolmalıdır.

• Herhangibirbelgeeklenmemelidir.

• Tek bir Cumhurbaşkanı yardımcısına veya tek bir bakana yöneltilmelidir.

• TBMMBaşkanlığınahitabenyazılmalıdır.• Sadece bir milletvekili tarafından adı, soyadı ve seçim

çevresibelirtilerekimzalanmalıdır.• Gerekçesiz hazırlanmalı ve kişisel görüşler ileri

sürülmemelidir.• Kişilikveözelyaşamailişkinkonulariçermemelidir.• Başka bir kaynaktan kolayca öğrenilebilecek nitelikte

olmamalıdır.• Tekamacıistişaresağlamaktanibaretkonularıiçermemelidir.• Kabaveyaralayıcıifadelertaşımamalıdır.• Anayasa hükmü gereğince, görülmekte olan bir dava

hakkındayargıyetkisininkullanılmasıileilgiliolmamalıdır.

89. Yazılı soru önergesi nasıl hazırlanır ve işleme alınır?Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Genel Evrak

Biriminegönderilerekevrakkaydıyapılanyazılısoruönergelerininişveişlemleri,havaleedildiğiKanunlarveKararlarBaşkanlığında,TBMM’nin bilgi edinme ve denetim işlemlerinin yürütülmesindensorumluolanDenetimBürosundagerçekleştirilmektedir.

Yazılı soruönergesi, öncelikleAnayasave İçtüzük hükümleri açısından taşıması gereken şekil ve esasa yönelik şartlara göreincelenmektedir. Gerekli şartları taşımayan yazılı soru önergesi,TBMMBaşkanıtarafındanbiryazıekindeönergesahibinegerekçeliolarak iade edilir. Önerge sahibi, iade edilen önergesini iadegerekçesindekihususlarıdüzeltmeksuretiyletekrarverebilir.

İşleme alınan önergeye Başkanlığa geliş sırasına göre (7/...)esas numarası verilir. Önerge; imza sahibi milletvekilinin adı vesoyadı, seçim çevresi ile önergenin içeriğini yansıtan özeti, esasnumarası ve Başkanlığa geliş tarihi bilgileriyle gelen kâğıtlarlistesinealınır.

YazılısoruönergelerigereğiiçinCumhurbaşkanıyardımcılığınave muhatap bakanlığa TBMM Başkanının imzasıyla gönderilir.

Önergenin elektronik ortamdaki kopyası, TBMM resmi internetsitesindeerişimeaçılır.

a) Yazılı soru önergesi örneği nasıldır?

Aşağıdaki sorularımın Cumhurbaşkanı yardımcısı / ….Bakanıtarafındanyazılıolarakcevaplandırılmasınıarzederim.

Saygılarımla.

SeçimÇevresi

..........................................................................................................

1. ......................................................................................................

2. ......................................................................................................

3. ......................................................................................................

90. Yazılı soru önergeleri nasıl cevaplandırılır?Yazılı soru önergesinin cevaplandırılma süresi Anayasa

gereğince,TBMMBaşkanlığıyazısınınCumhurbaşkanıyardımcılığınavemuhatapbakanlığagönderildiğitarihtenitibaren15gündür.

YazılısoruönergesineCumhurbaşkanıyardımcısıveyamuhatapbakanın imzasıyla verilen cevap, Cumhurbaşkanı yardımcısı veyailgili bakanlıkça Meclis Başkanlığına sunulur. Cevap metninin birsureti önerge sahibi milletvekiline gönderilir. Cevap ayrıca sorumetniylebirlikteTBMMBaşkanlığıncaalındığıgünküveyabirsonrakibirleşime ait Tutanak Dergisinde yayımlanır ve TBMM internetsitesindedeerişimeaçılır.

Cumhurbaşkanıyardımcısıveyailgilibakanlık,gerekenbilgilerinderlenebilmesi için bu süre yeterli olmayacaksa bir aylık ek süretalebinde bulunabilir.

Yazılısoruönergesinin15günlüksüredecevaplandırılmamasıve ek süre talebinde bulunulmaması durumunda TBMM Başkanı,Cumhurbaşkanı yardımcısınınveya ilgili bakanın dikkatini çekerek10günlükkesinvesonbirsüreverir.

Bu10günlükuyarmasüresiiçerisindedecevapgönderilmezisesoruönergesinincevaplandırılmadığı gelenkâğıtlar listesinde ilan edilir.Gelenkâğıtlar listesinde, “Süresi İçindeCevaplandırılmayanYazılı Soru Önergeleri” başlığı altında önergenin sahibi, esasnumarası,özetivemuhatabıbelirtilir.

Uygulamada yazılı soru önergelerine süresi içindecevaplandırılmadığının, gelenkâğıtlar listesindeyayımlanmasındansonra da cevap gönderildiği görülmektedir. Bu cevaplar daönerge sahibi milletvekiline gönderilmekte ve internet sitesindeyayımlanmaktadır,ancakTutanakDergisine eklenmemektedir.

91. Yazılı soru önergesi nasıl geri alınır?Yazılı soru önergeleri TBMM Başkanlığına sunulmasından

sonuçlanmalarına kadar geçen süre içinde işlemde sayılır. Yazılısoru önergesi işlemde iken her zaman önerge sahibi milletvekili

tarafından bir yazı ile geri alınabilir. Önergeler, Cumhurbaşkanıyardımcılığınavemuhatapbakanlığagönderildiğitarihtensonragerialınması durumunda bu önergeler gelen kâğıtlar listesinde “GeriAlınan Yazılı Soru Önergeleri” başlığı altında yayımlanır ve gerialınmahakkındaönergemuhatabınabiryazıilebilgiverilir.

a) Yazılı soru önergelerini geri alma dilekçesi örneği nasıldır?

Cumhurbaşkanı yardımcısına/……....................… Bakanınayöneltmişolduğum(7/........)esasnumaralıyazılısoruönergemigerialıyorum.

Gereğiniarzederim.

Saygılarımla.

SeçimÇevresi

92. TBMM Başkanından yazılı soru nedir?TBMM Başkanının, Başkanlık Divanının, Başkanlık Divanı

üyelerinin ve Danışma Kurulunun TBMM’nin faaliyetleriyle ilgiligörevlerihakkında,Başkanlıktanyazılısoru sorulabilir.

BusorularBaşkanveyagörevlendireceğibaşkanvekillerinden biritarafındancevaplandırılır.

Bu sorular hakkında da Cumhurbaşkanı yardımcıları vebakanlarayöneltilensorularhakkındakihükümleruygulanmaktadır.

a) TBMM Başkanından yazılı soru önergesi örneği nasıldır?

Aşağıdaki sorularımın TBMM Başkanı tarafından yazılıolarakcevaplandırılmasınıarzederim.

Saygılarımla.

SeçimÇevresi

..........................................................................................................

1. ......................................................................................................

2. ......................................................................................................

3. ......................................................................................................

B- Genel Görüşme

93. Genel görüşme ne demektir?Genel görüşme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren

bellibirkonunun,TBMMGenelKurulundagörüşülmesidir.

94. Genel görüşme önergesinin taşıması gereken şartlar nelerdir?Genel görüşme açılması; siyasi parti grupları veya en az 20

milletvekilitarafındanyazılıbirönergeyleistenebilir.

• En az 20 milletvekili tarafından verilen önergede,milletvekillerinin adı, soyadı, seçim çevresi ve imzasıbulunmalıdır.

• Siyasipartigrubuadınaverilenönergede,grupbaşkanıve/veya başkanvekilinin adı, soyadı, seçim çevresi ve imzasıbulunmalıdır.

• Önergedekabaveyaralayıcıifadelerbulunmamalıdır.

• Önergenin konusu görülmekte olan bir davada, yargıyetkisininkullanımıileilgiliolmamalıdır.

• Önerge metni 500 kelimeden fazla ise önergeye 500kelimeyiaşmayacakbirözetmetin eklenmelidir.

• Önergenin konusu muğlâk, çok geniş ve yoruma açıkolmamalıdır.

• Önerge,“TBMMBaşkanlığına”hitabenyazılmalıdır.

a) Genel görüşme önergesi örneği nasıldır?

Ülke gündemini son günlerde meşgul eden ………..konusundabirgenelgörüşmeaçılmasınıarzederiz.

Saygılarımızla.

(İlkimzasahibi)(İmza)

(Enaz20milletvekilininimzası)

GEREKÇE:.......................................................................................

95. Genel görüşme önergesi nasıl işleme alınır?Genel evrak kaydı alan genel görüşme önergesi Kanunlar ve

Kararlar Başkanlığına gönderilir. Önergenin işlemleri, Kanunlarve KararlarBaşkanlığı DenetimBürosunca yürütülür. Anayasa ve İçtüzükhükümleriçerçevesindeincelenenönergeye(8/...)şeklindebiresasnumarasıverilir.Önerge,ilkimzasahibimilletvekilininadıvesoyadı,seçimçevresivetaşıdığıimzasayısıileiçeriğiniyansıtanözeti, esas numarası ve Başkanlığa geliş tarihi bilgileriyle gelenkâğıtlarlistesinealınır.

Gelenkâğıtlarlistesinealınanönerge,TBMMgündeminin“GenelGörüşme ve Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler”kısmındaBaşkanlığagelişsırasınagöreyeralır.

96. Genel görüşme önergesinin öngörüşmesi nasıl yapılır?Öngörüşme bir genel görüşme önergesi hakkında genel

görüşme açılıp açılmayacağına dair yapılan görüşmedir. GenelgörüşmeönergesininöngörüşmesiGenelKuruldasırasıgeldiğindeyadaDanışmaKuruluveyasiyasipartigrubu önerisi üzerine Genel Kurulunkararıylabelirlenenbirtarihteyapılır.Öngörüşmedeyürütme,siyasipartigrupları,önergedekibirinciimzasahibimilletvekiliveyaonungöstereceğibirdiğer imzasahibikonuşabilir.Öngörüşmedemilletvekillerininşahsıadınakonuşmaimkânıbulunmamaktadır.

Öngörüşmede konuşma süreleri, yürütme ve siyasi partigrupları için 20’şer dakika, önerge sahibi milletvekili için 10dakikadır.Genelgörüşmeaçılıpaçılmamasınaöngörüşmesonundayapılanişaretleoylamayla karar verilir.

97. Genel görüşme nasıl yapılır?Genel Kuruldayapılanöngörüşmedegenelgörüşmeaçılmasına

kararverilirse,genelgörüşmegünüözelgündemhalindeDanışmaKurulunca belirlenir. Ancak genel görüşmenin yapılacağı gün,açılmasınakararverilmesinden itibaren48saattenönceve7tamgündensonraolamaz.

Genelgörüşmedeilksözhakkı,genelgörüşmeönergesindekibirinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibimilletvekilineaittir.Bunundışındagenelhükümleregöreyürütme,siyasipartigruplarıveşahsıadınaikimilletvekilininkonuşmahakkımevcuttur. Genel görüşmede konuşma süreleri, üyeler için 10’ardakika;yürütmevesiyasipartigruplarıiçin20’şerdakikadır.

Genel görüşme sonrasında herhangi bir karar alınmasıgerekmediğiiçinherhangibiroylamadayapılmaz.

98. Genel görüşme önergesi nasıl geri alınır?Genel görüşme önergesinin sahiplerince geri alınabilmesi,

TBMMBaşkanlığınaverilecekbuyöndebirönergeilemümkündür.

Genelgörüşmeönergesindeyeralanimzasahipleriimzalarınıherzamangeriçekebilirler.İmzalarınçekilmesisonrasıimzasayısı20’nin altına düşerse Meclis Başkanlığı önergede yeterli imzakalmadığıgerekçesiyleönergeyiişlemdenkaldırır.

a) Genel görüşme önergesinin geri alınması örneği nasıldır?

Ülke gündemini son günlerde meşgul eden ………..konusundaki…/…/2019tarihligenelgörüşmeönergesinigerialıyoruz.

Gereğiniarzederiz.

Saygılarımızla.

(İmza)Milletvekilininadıvesoyadı

Seçimçevresi(Önergedekitümimzasahibimilletvekilleri)

b) Genel görüşme önergesinden imza çekilmesi örneği nasıldır?

Ülke gündemini son günlerde meşgul eden ………..konusundaki …/…/2019 tarihli genel görüşme önergesindenimzamıgeriçekiyorum.

Gereğiniarzederim.

Saygılarımla.

SeçimÇevresi

C- Meclis Araştırması

99. Meclis araştırması ne demektir?Meclis araştırması, yasama organının bir konuda bilgi

edinmek için kendi içinden oluşturduğu özel bir komisyon eliylegerçekleştirdiğibilgiedinmevedenetimçalışmasıdır.

100. Meclis araştırması önergesinin taşıması gereken şartlar nelerdir?• Meclisaraştırmasıaçılması;siyasipartigruplarıveyaenaz

20milletvekilitarafındanyazılıbirönergeyleistenebilir.

• Siyasipartigrubuadınaverilenönergede,grupbaşkanıve/veyabaşkanvekilininadı, soyadı, seçimçevresive imzası,20milletvekilitarafındanverilenönergedemilletvekillerininadı,soyadı,seçimçevresiveimzalarıbulunmalıdır.

• Önergenin metni 500 kelimeyi geçmemelidir. Fazlaise önergeye 500 kelimeyi aşmayacak bir özet metin eklenmelidir.

• Önergenin konusu ticari sırlara ve Devlet sırrına ilişkinolmamalıdır.

• Konusu, görülmekte olan bir davada, yargı yetkisininkullanımıileilgiliolmamalıdır.

• Önergedekabaveyaralayıcıifadelerbulunmamalıdır.

• Önerge,“TBMMBaşkanlığına”hitabenyazılmalıdır.

a) Meclis araştırması önergesi örneği nasıldır?

Yürütmeninyapmışolduğu……….. faaliyetlerikonusundabirMeclisaraştırmasıaçılmasınıarzederiz.

Saygılarımızla.

GEREKÇE:.......................................................................................

101. Meclis araştırması önergesi nasıl işleme alınır?MeclisaraştırmasıönergesigenelevrakkaydıalarakKanunlar

ve Kararlar Başkanlığına gelir. Önergenin işlemleri, Kanunlar veKararlarBaşkanlığıDenetimBürosunca yürütülmektedir.

Anayasa ve İçtüzük hükümleri çerçevesinde incelenenönergeye (10/...) esas numarası verilir. Önerge, ilk imza sahibi

milletvekilinin adı ve soyadı, seçim çevresi, taşıdığı imza sayısıile içeriğini yansıtan özeti, esas numarası, Başkanlığa geliş tarihibilgileriylegelenkâğıtlarlistesinealınır.

Gelenkâğıtlarlistesinealınanönerge,TBMMgündeminin“GenelGörüşme ve Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler”kısmındaesasnumarasısırasınagöreyeralır.

102. Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır?Meclisaraştırmasıaçılıpaçılmayacağıhususugenelgörüşme

usulüne tabidir. Genel Kurulda yapılan görüşme sonunda, Meclisaraştırması açılıp açılmamasına işaretle oylama yapılarak kararverilir.

Meclis araştırması açılmasına karar verilirse bir komisyonkurulur. Bu komisyonun üye sayısı, görev süresi ve gerektiğindeAnkara dışında da çalışabileceği hususları Başkanlığın önerisiyleoylanarak Genel Kurulca kararlaştırılır. Komisyonda siyasi partigruplarıgüçlerioranındatemsiledilirler.

Meclis araştırması komisyonu bakanlıklardan, diğer kamukurumlarından,mahalliidarelerden,üniversitelerden,kamuiktisaditeşebbüslerinden,özelkanunileveyaözelkanununverdiğiyetkiyedayanılarak kurulmuş banka ve kuruluşlardan, kamu kurumuniteliğindeki meslek kuruluşlarından ve kamu yararına çalışanderneklerdenbilgiistemekveburalardaincelemeyapmak,ilgilileriniçağırıpbilgialmakyetkisinesahiptir.

Meclis araştırması komisyonları 3 ay görev yaparlar.Komisyonaçalışmalarını tamamlayamaması halindeGenelKurulca1 aylık ek bir süre verilir. Komisyon, bu kesin süre sonunda daçalışmasını tamamlayamaması halinde 15 gün içinde araştırmanıntamamlanamaması nedenleri veya o ana kadar varılan sonuçlarıüzerinde Genel Kuruldagörüşmeaçılır.GenelKurulbugörüşmeyleyetinebileceğigibiyenibirkomisyondakurabilir.

Meclis araştırması komisyonu raporunda, incelenen konununmevcutdurumu,boyutları,sorununnedenlerivealınmasıgerekenönlemlertümyönleriyleyeralır.Bastırılanrapordağıtıldıktansonraüzerindegenelgörüşmeaçılır.

Genel Kurulun rapor üzerinde yapacağı genel görüşmede ilk sözhakkı,Meclisaraştırmasıönergesindekibirinciimza sahibi veya onungöstereceğibirdiğer imzasahibimilletvekilineaittir.Bunundışındakomisyon,yürütme,siyasipartigruplarıveşahsıadına ikimilletvekilinin konuşma hakkımevcuttur. Konuşma süreleri genelhükümlere tabi olup, milletvekilleri için 10’ar dakika, komisyon,yürütme ve siyasi parti grupları için 20’şer dakikadır. KomisyonraporlarıTutanakDergisine eklenmekte ve TBMM internet sitesinde yayınlanmaktadır.

Ç- Meclis Soruşturması

103. Meclis soruşturması ne demektir?Meclis soruşturması, Cumhurbaşkanı yardımcıları veya

bakanların görevleri sırasındave görevleri ile ilgili olarak işlemişolduklarıiddiaedilensuçlardandolayı,AnayasaMahkemesinin Yüce Divansıfatıylayaptığıyargılamanınbaşlamasınısağlayanvebizzatyasamaorganıtarafındanyerinegetirilenhukukisüreciifadeeder.

104. Meclis soruşturması önergesinin taşıması gereken şartlar nelerdir?Meclis soruşturması açılması TBMM üye tamsayısının salt

çoğunluğunun(301)vereceğibirönergeileistenebilir.

Meclis soruşturması önergesinde hakkında soruşturmaaçılmasıistenenCumhurbaşkanıyardımcılarıveyailgilibakanların,görevleriyleilgilihangisuçuişledikleri,busuçlarınhangimevzuathükmüne aykırı olduğu, madde ve gerekçe gösterilmek suretiylebelirtilmelidir.

a) Meclis soruşturması önergesi örneği nasıldır?

Cumhurbaşkanıyardımcısı/.…BakanıhakkındabirMeclissoruşturmasıaçılmasınıarzederiz.

Saygılarımızla.

GEREKÇE:.......................................................................................

105. Meclis soruşturması önergesinin izlediği süreç nedir?Meclissoruşturmasıönergesi,gelenkâğıtlarlistesinealınırve

Genel Kuruldaokunur.Meclissoruşturmasınınaçılıpaçılmamasına,TBMMBaşkanlığınageliştarihindenitibaren1ayiçerisindeyapılacakgörüşmesonucundaTBMMGenelKurulutarafındangizlioylakararverilir.

Bugörüşmedeilkimzasahibiveyaonungöstereceğibirdiğerimza sahibi ile üç milletvekili ve hakkında Meclis soruşturmasıaçılmasıistenenCumhurbaşkanıyardımcısıveyabakanınkonuşmahakkı vardır. Konuşma süreleri genel hükümlere tabi olup 10’ardakikadır.

MeclisSoruşturmaaçılmasıiçinbuoylamadaüyetamsayısının3/5(360)nitelikliçoğunluğuaranır.

106. Meclis soruşturması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır?Meclis soruşturması açılmasına karar verilmesi halinde,

Meclisteki siyasî partilerin güçleri oranında komisyonaverebilecekleriüyesayısınınüçkatıolarakgösterecekleriadaylararasındanherparti içinayrıayrıadçekmesuretiylekurulacak15kişilikMeclissoruşturmasıkomisyonuoluşturulur.

CezaMuhakemesiKanununagörehâkimlerindavayabakmasınaveya karara katılmasına engel oluşturacak durumlarda bulunan,önergede imzası bulunan veya bu konuda görüşünü açıklamışbulunan milletvekilleri komisyona üye olamazlar.

Meclis soruşturması komisyonu, Genel Kurul kararıylaoluşturulduktansonrayapacağıilktoplantıdabaşkan,başkanvekili,sözcüvekâtipüyeseçiminiyapar.

Meclis soruşturması komisyonu, raporunu kuruluşundanitibaren 2 ay içinde verir. Soruşturmanın bitirilememesi halinde,komisyona1aylıkyenivekesinbirsüreverilir.

Meclis soruşturması komisyonu, üye tamsayısının saltçoğunluğu ile toplanır ve toplantıya katılanların salt çoğunluğu ilekarar verir.

Komisyonun çalışmaları gizlidir. Diğer komisyonların aksineMeclissoruşturmasıkomisyonununtoplantıveçalışmalarınakendiüyeleridışındakimilletvekillerikatılamazlar.

Meclis soruşturması komisyonu kamu kurum ve kuruluşlarıile özel kuruluşlardan konu ile ilgili bilgi ve belgeleri isteyebilir;gerekli gördüklerine el koyabilir; yürütmenin bütünvasıtalarındanfaydalanabilir;soruşturmanınkonusuylailgilileri,tanıkvebilirkişileridinleyebilir.Komisyon,naipveyaistinabeyoluileadlîmercilerdenyardım isteyebilir.AyrıcaCezaMuhakemesiKanunununtanıklarla,bilirkişilerle, zapt ve arama ile ilgili olarak adlî mercilere verdiğihürriyetleri kısıtlayıcı yetkilerin genel hükümler çerçevesindekullanılmasını,gerekçesinibildirmeksuretiylegörevliadlîmercidenyazıylaisteyebilir.

Komisyon, hakkında Meclis soruşturması açılması istenilenCumhurbaşkanıyardımcısıveyabakanınsavunmasınıalır.Bununlailgiliolaraktalepedeceğibelgeleriteminettirir.

Komisyon,gerektiğindealtkomisyonlarkurarakAnkaradışındaçalışmakararıalabilir.

107. Meclis soruşturması komisyonu raporu nasıl görüşülür ve hukuki sonucu nedir?Meclis soruşturması komisyonu raporu, Başkanlığa verildiği

tarihten itibaren 10 gün içinde bastırılarak hakkında soruşturmaaçılması istenen Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakana derhal gönderilirveTBMMüyelerinedağıtılır.Rapor,üyeleredağıtımındanitibaren10güniçindegörüşülür.

Meclis soruşturması komisyonu tarafından hazırlanan raporYüceDivanasevkveyasevketmemeşeklindeortayaçıkabilir.

Komisyonun YüceDivana sevk yönündeki raporları ile GenelKurulun Yüce Divana sevk kararlarında hangi ceza hükmünedayanıldığıbelirtilir.

KomisyonunYüceDivanasevketmemeyönündekiraporlarınınreddi, ancak, Yüce Divana sevke dair verilen ve sevk kararınınhangicezahükmünedayanıldığınıgösterenbirönergeninkabulüylemümkün olur.

Meclis soruşturması komisyonu raporunun görüşmesinde,komisyona, şahısları adına altı milletvekiline ve o sırada görevdebulunsun veya bulunmasın hakkında soruşturma açılması istenenCumhurbaşkanı yardımcısı veya bakana söz verilir. Son söz,hakkında soruşturma açılması istenen Cumhurbaşkanı yardımcısıveya bakana aittir ve süresi sınırlandırılamaz. TBMM İçtüzüğü raporungörüşülmesisırasındakimlerinsöztalebindebulunacağınıbelirtmişolmaklabirliktesiyasipartigruplarıileyürütmeyesözhakkıtanımamıştır.Siyasiparti grupları açısındanbudurum İçtüzüktekiyasaklamanın bir sonucudur. Meclisteki siyasi parti gruplarındaMeclisSoruşturmasıileilgiligörüşmeyapılamazvekararalınamaz.

Görüşmeler tamamlandıktan sonra komisyon raporu GenelKurulcagizlioylakararabağlanır.Buoylamadaüyetamsayısının2/3(400)çoğunluğunungizlioyuylakararverilmektedir.

TBMM’ceYüceDivanasevkkararıalınırsadosya,engeç7güniçindeBaşkanlıkçadizipusulasınabağlanarakAnayasaMahkemesi Başkanlığınagönderilir.

TBMM’ninYüceDivanasevkkararıkesindir.

GörevdebulunanCumhurbaşkanıyardımcısıveyabakanınYüceDivanasevkkararıilebirliktegöreviresensonaermez.

Buna karşılık Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtanmahkûmolanCumhurbaşkanıyardımcısıveyabakanıngörevisonaermektedir.

D- Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu

108. Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğuna ilişkin usul ve esaslar nelerdir?Cumhurbaşkanıhakkındabirsuçişlediğiiddiasıylasoruşturma

açılabilir.BusoruşturmanınkapsamınaCumhurbaşkanıyardımcılarıvebakanlarıngörevleriyleilgilisuçisnatlarıhakkındaişletilenMeclissoruşturmasıusulündenfarklıolarakCumhurbaşkanıhakkındakihertürlüsuçisnadıgirmektedir.CumhurbaşkanıhakkındasoruşturmaaçılmasındaMeclissoruşturmasıaçılmasındakihükümleruygulanır.

Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddiaolunansuçlariçingörevibittiktensonradaaynısoruşturmausulütatbik edilir.

HakkındasoruşturmaaçılmasınakararverilenCumhurbaşkanıseçim kararı alamaz. Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtanmahkûmolanCumhurbaşkanınıngörevisonaerer.

6. BÖLÜM TBMM’DE YAPILAN SEÇİMLER, TUTANAKLAR VE PARLAMENTER DİPLOMASİ

A- TBMM’de Yapılan Seçimler

109. TBMM’nin yaptığı seçimler nelerdir?TBMM tarafından yapılan seçimler iki kısma ayrılabilir. Bu

seçimlerinbir kısmıTBMMBaşkanlıkDivanı ve komisyonlara üye seçimindeolduğugibiMeclisiçindekikurumlarayapılanseçimlerdir.Söz konusu seçimlerin nasıl gerçekleştirildiği “Yasamayla İlgiliTemelKurumlar”bölümündeaçıklanmıştır.

Bunların dışında TBMM’de Hâkimler ve Savcılar Kurulu,Sayıştay,RadyoveTelevizyonÜstKurulu,KişiselVerileriKorumaKurulu,AnayasaMahkemesiüyelikleri,KamuBaşdenetçisi ve kamu denetçileriiçinseçimyapılmaktadır.

110. Hâkimler ve Savcılar Kuruluna üye nasıl seçilir?HâkimlerveSavcılarKurulu13üyedenoluşur.KurulunüçüyesiYargıtayüyeleri, birüyesiDanıştayüyeleri,

üçüyesinitelikleri kanundabelirtilenyükseköğretimkurumlarınınhukukdallarındagörevyapanöğretimüyeleriileavukatlararasındanTürkiyeBüyükMilletMeclisitarafındanseçilir.

Öğretim üyeleri ile avukatlar arasından seçilen üyelerden,en az birinin öğretim üyesi ve en az birinin de avukat olmasızorunludur. Kurulun Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafındanseçileceküyeliklerineilişkinbaşvurular,MeclisBaşkanlığınayapılır.Başkanlık,başvurularıAnayasa ve Adalet KomisyonlarıÜyelerindenKurulu Karma Komisyona gönderir. Komisyon her bir üyelik içinüç adayı, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla belirler. Birincioylamada aday belirleme işleminin sonuçlandırılamaması halindeikinci oylamada üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu aranır. Buoylamadadaadaybelirlenemediğitakdirde,herbirüyelikiçinençokoyualanikiadayarasındaadçekmeusulüileadaybelirlemeişlemitamamlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Komisyon tarafındanbelirlenen adaylar arasından, her bir üye için ayrı ayrı gizli oylaseçimyapar.Birincioylamadaüyetamsayısınınüçteikiçoğunluğu;buoylamadaseçiminsonuçlandırılamamasıhalinde,ikincioylamadaüyetamsayısınınbeşteüççoğunluğuaranır.İkincioylamadadaüyeseçilemediğitakdirdeençokoyualan ikiadayarasındaadçekmeusulüileüyeseçimitamamlanır.

111. Anayasa Mahkemesine üye nasıl seçilir?Anayasa MahkemesiüyelerininseçimiAnayasave6216sayılı

Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri HakkındaKanundadüzenlenmiştir.15üyedenoluşanAnayasaMahkemesinin

3 üyesi TBMM tarafından seçilir. TBMM 2 üyeyi Sayıştay GenelKurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından, her boş yer içingösterecekleri 3’er aday içinden, 1 üyeyi ise baro başkanlarınınserbest avukatlar arasından gösterecekleri 3 aday içinden gizlioylama ile seçer. Bu seçimde her üyelik için ilk oylamada üyetamsayısının2/3’ü (400)ve ikincioylamadaüyetamsayısınınsaltçoğunluğu(301)aranır.İkincioylamadasaltçoğunluksağlanamazsabuoylamadaençokoyalanikiadayiçinüçüncüoylamayapılır.Buoylamadaençokoyalanadayüyeseçilmişolur.

112. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) üyeleri nasıl seçilir?RTÜK üyelerinin seçimi Anayasa ve 6112 sayılı Radyo ve

Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanundadüzenlenmiştir. RTÜK, TBMM tarafından seçilen 9 üyeden oluşur.RTÜK üyelerinin görev süresi 6 yıldır. Üyelerin görev sürelerininbitiminden 2 ay önce; üyeliklerde herhangi bir sebeple boşalmaolmasıhâlinde,boşalmatarihindenveyaboşalmatarihindeTBMMtatilde ise tatilinbitiminden itibaren 1 ay içindeaynıusulle seçimyapılır.

Bu seçimlerde, boşalan üyeliklerin siyasî parti gruplarınadağılımı, ilk seçimde siyasî parti grupları kontenjanından seçilenüye sayısı ve siyasî parti gruplarının hâlihazırdaki oranı dikkatealınmak suretiyle yapılır. Üyeliklerdeki boşalma sebebiyle yapılanseçimlerde seçilen üyeler, yerlerine seçildikleri üyelerin görevsüresini tamamlar. Seçim için, siyasî parti gruplarının üye sayısıoranındabelirleneceküyesayısınınikişerkatıadaygösterilirveÜstKurulüyeleribuadaylararasındanhersiyasîpartigrubunadüşenüye sayısı esas alınmak suretiyle TBMMGenel Kurulunca seçilir.ÜstKurulüyelerininseçimi,adaylarınbelirlenerekilânındansonra10güniçindeyapılır.

113. Sayıştay Başkanı ve üyeleri nasıl seçilir?Sayıştay Başkan ve üyelerinin seçimi 6085 sayılı Sayıştay

Kanunundadüzenlenmiştir.

SayıştayBaşkanlığı ve Sayıştay üyeliği seçimleri için gereklideğerlendirmeleri yapmak ve aday belirlemek üzere “SayıştayBaşkanıveÜyeleriÖnSeçimGeçiciKomisyonu”kurulur.ÖnSeçimGeçici Komisyonu, Plan ve Bütçe Komisyonu üyeleri arasındanbelirlenenonbeşkişidenoluşur.PlanveBütçeKomisyonuBaşkanı,kendi siyasi parti grubunun kontenjanından Ön Seçim GeçiciKomisyonunakatılırvebaşkanlıkeder.ÖnSeçimGeçiciKomisyonusalt çoğunluk ile toplanır. Ön Seçim Geçici Komisyonunda adayseçimleri gizli oyla yapılır. Aday seçilebilmek için ilk turda üyetamsayısının salt çoğunluğu, ikinci turda oylamaya katılanlarınsaltçoğunluğuaranır. İlk ikioylamadasonuçalınamadığıtakdirde,üçüncü oylamada geçerli oyların en yükseğini alanlar seçilmişsayılır. Adayların belirlenmesi sırasında oylarda eşitlik olmasıhalinde,eşitoyalanlararasındayenidenoylamayapılır.ÖnSeçimGeçici Komisyonu tarafından boş üyelik sayısının iki katı olarakbelirlenenadaylarınisimleri,TBMMGenelKuruluna sunulur. TBMM GenelKurulundaSayıştayBaşkanıveüyesiseçilebilmekiçinTürkiyeBüyükMilletMeclisiüyetamsayısınındörttebirininbirfazlasındanazolmamakkaydıyla,toplantıyakatılanlarınsaltçoğunluğununoyuaranır.GenelKuruldakioylamalardaadaylarınadlarınınkarşısındakiözel yer işaretlenmek suretiyle gizli oylama yapılır. Seçileceküyelerinsayısındanfazlaverilenoylargeçersizsayılır.

114. Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçileri nasıl seçilir?KamuBaşdenetçisive5denetçiiçin,6328sayılıKamuDenetçiliği

KurumuKanunugereğinceTBMM’deseçimyapılır.Başdenetçiveyadenetçilerdenbiriningörevsüresininbitmesinden90günönce,bugörevlerinherhangibirsebeplesonaermesihâlindeisesonaermetarihinden itibaren 15 gün içinde durum,KurumtarafındanTBMMBaşkanlığına bildirilir. Başkanlık tarafından ilân edilen başvurusüresiiçinde,koşullarıtaşıyanlardanBaşdenetçiveyadenetçiadayadayıolmakisteyenlerTBMMBaşkanlığınabaşvurudabulunurlar.

Başdenetçi seçimine ilişkin Dilekçe Komisyonu ile İnsanHaklarınıİncelemeKomisyonuüyelerindenoluşanKarmaKomisyon,

başvuruda bulunan aday adayları arasından 3 adayı, başvurusüresinin bittiği tarihten itibaren 15gün içindebelirleyerekGenelKurula sunulmak üzere TBMM Başkanlığına bildirir. Genel Kurul,bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde,Başdenetçi seçimlerinebaşlar. Başdenetçi gizli oyla seçilir. Başdenetçi, üye tamsayısının2/3 çoğunluğu (400) ile seçilir. Birinci oylamada bu çoğunluksağlanamadığı takdirde ikinci oylamaya geçilir. İkinci oylamadada üye tamsayısının 2/3 çoğunluğunun oyu aranır. Bu oylamadaüye tamsayısının 2/3 çoğunluğu sağlanamadığı takdirde üçüncüoylamayageçilirveüyetamsayısınınsaltçoğunluğunun(301)oyunualanadayseçilmişsayılır.Üçüncüoylamadaüyetamsayısınınsaltçoğunluğusağlanamazsa,buoylamadaençokoyalanikiadayiçindördüncü oylama yapılır. Dördüncü oylamada karar yeter sayısı olmak şartıyla en fazla oy alan aday seçilmiş olur. Seçilen KamuBaşdenetçisi Genel Kurulda yemin eder.

Kamu denetçilerinin seçimi ise Karma Komisyonda gerçekleştirilir.DenetçiseçimineilişkinKarmaKomisyontarafındanoluşturulacak alt komisyon, başvuruda bulunan aday adaylarıarasından, seçilecekdenetçi sayısının3katı kadaradayı, başvurusüresinin bittiği tarihten itibaren 15 gün içinde belirler ve KarmaKomisyonasunar.KarmaKomisyonsonraki 15gün içindedenetçiseçimlerini yapar. Denetçiler, üye tamsayısının 2/3 çoğunluğuile seçilir. Birinci oylamada bu çoğunluk sağlanamadığı takdirdeikinci oylamaya geçilir. İkinci oylamada da üye tamsayısının 2/3çoğunluğunun oyu aranır. Bu oylamada üye tamsayısının 2/3çoğunluğusağlanamadığıtakdirdeüçüncüoylamayageçilirveüyetamsayısının salt çoğunluğunun oyunu alan aday seçilmiş olur.Üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamadığıtakdirdeençokoyalanadaylardan,seçilecekadaysayısınınikikatıkadaradayileseçimegidilir.Dördüncüoylamadakararyetersayısı olmak şartıyla en fazla oy alan aday seçilmiş olur. Seçilen KamuDenetçileriKarmaKomisyondayemineder.

115. Kişisel Verileri Koruma Kurulu üyeleri nasıl seçilir?6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununa göre 9

üyeden oluşan Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 5 üyesi TBMMtarafındanseçilir.Seçimiçinsiyasipartigrupları,milletvekilisayılarıoranındabelirlenenkendilerinedüşenüyesayısınınikişerkatıadaygösterirler. Kurul üyeleri bu adaylar arasından her siyasi partigrubuna düşen üye sayısına göre TBMMGenel Kurulunca seçilir.Kurul üyelerinin seçimi, adayların belirlenerek ilanından sonraon gün içinde yapılır. Siyasi parti grupları tarafından gösterilenadaylar için birleşik oy pusulası düzenlenirve adayların adlarınınkarşısındaki yer işaretlenmek suretiyle oy kullanılır. Siyasi partigruplarınınbelirlenenkontenjanlarındanKurulaseçileceküyelerinsayısından fazla verilen oylar geçersiz sayılır. Karar yeter sayısı olmakşartıylaseçimdeençokoyualanboşüyeliksayısıkadaradayseçilmiş olur. Üyelerin görev sürelerinin bitiminden iki ay önce;üyeliklerdeherhangibirsebepleboşalmaolmasıhâlinde,boşalmatarihindenveyaboşalmatarihindeTBMMtatilde ise tatilin bitiminden itibarenbirayiçindeaynıusulleseçimyapılır.

Bu seçimlerde, boşalan üyeliklerin siyasi parti gruplarınadağılımı,ilkseçimdesiyasipartigruplarıkontenjanındanseçilenüyesayısıvesiyasipartigruplarınınhâlihazırdakioranıdikkatealınmaksuretiyle yapılır. Kurul üyelerinin görev süresi dört yıldır. Süresibitenüyeyenidenseçilebilir.Görevsüresidolmadanherhangibirsebeplegörevisonaerenüyeninyerineseçilenkişi,yerineseçildiğiüyenin kalan süresini tamamlar.

B- Tutanaklar

116. Tutanak nedir ve nasıl tutulur?Genel Kurul ve komisyon görüşmeleri sırasında yapılan

konuşmalarınbirebiryazıyadökülmüşhâlinetutanak denir.

Genel Kurul ve komisyonlarda görevli stenograflarca,görüşmelere katılan milletvekillerinin kürsüden yaptıkları

konuşmalar ve yerlerinden söyledikleri sözler not edilir. Tutanakyazılırken,stenograflarıntuttuklarıstenonotlarıveelektronikkayıtcihazıylatespitedilenseskayıtlarıesasalınırveyazıyadökülerektam tutanakhâlinegetirilir.

117. Tutanakta düzeltme nasıl yapılır?Tutanakta düzeltme İçtüzüğün 58 ve 155. maddelerine göre

yapılır. Ancak üzerinde düzeltilme yapılmak istenilen ifadelertutanaktan çıkartılmaz; önceki ifade tutanakta yerinde kalmaklabirliktedüzeltilenifadelerdetutanağanotolarakgeçirilir.

İçtüzüğün 58. maddesine göre, bir milletvekili veya bakan,kendisine ait olup geçen birleşim tutanağında yer alan biraçıklamasınındüzeltilmesiiçinyazılıbaşvuruyapabilir.

İçtüzüğün 155. maddesine göre ise tutanağın bastırılıpdağıtılmasından başlayarak, 15 gün içerisinde, üyeler gerekendüzeltmelerinyapılmasıiçinBaşkanlığabaşvurabilirler.

C- Parlamenter Diplomasi

118. Parlamenter diplomasi nedir?Günümüzde uluslararası ilişkiler ve gelişmelerin yoğunluğu

veboyutunungiderekfarklılaşması,demokratikhukukdevletlerini;diplomasinin sadece geleneksel yöntemlerle ve aktörlerlesürdürülmesi anlayışını terk etmeye sevk etmiş ve uluslararasıkamuoyundakidinamiklerindoğruanlaşılması,kamuoyunuoluşturanaktörlerin ilişki ve etkileşimlerinin güçlendirilmesi amacıyla farklıbir yaklaşım geliştirmeye yöneltmiştir. Bu bağlamda, uluslararasıilişkilerde parlamenter süreç ve metotlar daha etkin bir şekildedevreyesokulmuştur.Meclislervemilletvekillerininaktörolarakyeraldıklarısözkonususüreçvemetotlarıiçerendiplomatikfaaliyetler,parlamenter diplomasi olarak adlandırılmaktadır. Çağımızdaparlamenterdiplomasiyumuşakgüçaraçlarındanbiriolarakyoğunbiçimdekullanılmayabaşlanmıştır.

Parlamenter diplomaside taraflardan birinin parlamentoolması yeterlidir. Bu kapsamda; parlamenter asambleler, karmaparlamento komisyonları ve parlamentolar arası dostluk grupları çerçevesindeki faaliyetler; andlaşmaların uygun bulunması, yurtdışına asker gönderme ve yabancı askerî kuvvetlerin Türkiye’dekonuşlanmasına karar verme; başta Dışişleri Komisyonu, AvrupaBirliğiUyumKomisyonu,KadınErkekFırsatEşitliğiKomisyonu ve İnsanHaklarınıİncelemeKomisyonuolmaküzerekomisyonlarındışilişkileri;GenelKuruldadışpolitikayla ilgili yapılangörüşmelervebaşkaülkelerdekiparlamenterseçimizlemefaaliyetleriparlamenterdiplomasininaraçlarındandır.

119. TBMM’nin dış ilişkiler faaliyetleri nelerdir?TBMM’nin dış ilişkileri 28.03.1990 tarihli ve 3620 sayılı

TBMM’nin Dış İlişkilerinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunçerçevesindeyürütülmektedir.

TBMM’nin dış ilişkilerine yönelik başlıca faaliyetleri şunlardır,

• Türkiye Cumhuriyetinin üye olduğu milletlerarasıkuruluşlardan, üye ülke parlamentolarının temsil edildiğiorganlarçerçevesindeyürütülenilişkiler,

• Türkiye Cumhuriyeti ile bünyesinde parlamenterlerdenmüteşekkil bir organ bulunan milletlerarası bir kuruluşarasında mevcut bir anlaşma gereği tesis edilmiş veyaedilecek karma parlamento komisyonları çerçevesindekiilişkiler,

• Milletlerarası bir anlaşma ile veya böyle bir anlaşmaolmaksızın kurulmuş veya kurulacak parlamento birlikleriçerçevesindekiilişkiler,

• Yabancı devlet parlamentolarının bir veya birkaçı ilekarşılıklılık ilkesine göre kurulacak dostluk grupları ile yürütülenilişkiler,

• Yabancıdevletparlamentolarıilekarşılıklıresmîziyaretler,

• Yabancı parlamentolar, yürütmeler, milletlerarası kurum,kurul veya kuruluşların parlamento üyelerinin iştirakiyledüzenleyecekleri milletlerarası toplantılar ile bunlardanTBMM’cedüzenlenecektoplantılar,

• Türkiye’nin dış politikasını ilgilendiren konularda yabancıülkelere gönderilecek özel parlamento heyetlerininfaaliyetleri.

120. TBMM’nin dış ilişkilerinde TBMM Başkanının rolü nedir?Parlamenter diplomasi en üst seviyede, meclis başkanları

tarafındanicraedilmektedir.Bubağlamda,TBMM’yienüstdüzeydetemsil eden TBMM Başkanının, muhatapları ile gerçekleştirdiğigörüşmeler, kabul ettiği yabancı heyetler, katıldığı uluslararasıtoplantılar, yabancı ülkeler nezdinde yaptığı temas ve ziyaretler,parlamenterdiplomasininenönemliayağınıoluşturmaktadır.

TBMMBaşkanı,muhatabıolandiğerparlamentobaşkanlarınınyanısıra,ülkemiziziyaretedencumhurbaşkanlarıiledegörüşmekte,ayrıca Cumhurbaşkanı yardımcıları, büyükelçiler ve diğer yabancımünferit heyetleri de kabul etmektedir.

TBMM başkanları, uluslararası meseleler ve gelişmelerhakkında mesajlar yayımlamakta ve basında da geniş yer bulanönemliaçıklamalardayapmaktadırlar.

TBMM Başkanı çeşitli uluslararası kuruluşlar bünyesindeoluşturulan ve parlamento başkanlarından oluşan konferansve platformlara da katılmaktadır. Son dönemde bu konferanslarkurumsallaşmayönündeönemlimesafelerkatetmişveparlamenterdiplomasininönemliaraçlarındanbirihâlinegelmiştir.

TBMM Başkanının katıldığı parlamento başkanlarından oluşan konferans ve platformlar şunlardır,

• AvrupaBirliğiParlamentoBaşkanlarıKonferansı

• AvrupaKonseyiParlamentoBaşkanlarıKonferansı

• G20ParlamentoBaşkanlarıİstişareToplantısı

• MİKTA (Meksika, Endonezya, Güney Kore, Türkiye veAvustralya İstişare ve Eşgüdüm Platformu) ParlamentoBaşkanlarıToplantısı

• Güneydoğu Avrupa Ülkeleri İş Birliği Süreci ParlamenterAsamblesi Genel Kurulu

• İslamİşBirliğiTeşkilatıParlamentoBirliğiKonferansı

• Parlamentolar Arası Birlik Parlamento BaşkanlarıKonferansı

• Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi Genel Kurulu

TBMMbaşkanlarıayrıca;AsyaParlamenterAsamblesi,AkdenizParlamenter Asamblesi,AkdenizİçinBirlikParlamenterAsamblesi,Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Parlamenter Asamblesi,GüneydoğuAvrupaÜlkeleriİşbirliğiSüreciParlamenterAsamblesi,İslamİşbirliğiTeşkilatıParlamenterAsamblesi,KaradenizEkonomikİş Birliği Parlamenter Asamblesi, NATO Parlamenter Asamblesi,ParlamentolarArasıBirlik,TürkDiliKonuşanÜlkeler Parlamenter Asamblesi, Türkiye Avrupa Birliği Karma Parlamento KomisyonugibiparlamenterasamblelerveuluslararasıkuruluşlarınTBMM’ninev sahipliğini yaptığı genel kurullarında ya da TBMM’nin dönembaşkanlığı esnasındaki toplantılarında ev sahipliği yapmakta vetoplantılarınabaşkanlıketmektevekonuşmalargerçekleştirmektedir.

121. Parlamenter asamble nedir, parlamenter asambleye nasıl üye olunur ve TBMM hangi parlamenter asamblelere üyedir?Parlamenter asambleler,uluslararasıalandakendilerineözgü

kuruluşlardır. Bu kuruluşların ayırt edici yanlarından biri, ulusalparlamentolardangelendelegasyonlardanoluşmaları,diğeriisebudelegasyonların aynı zamanda kendi yasama meclislerinin üyesiolmalarıdır.Bukuruluşlarınmevcudiyetleri, işleyişleriveorganlarıkendiiçtüzüklerindebelirtilmiştir.

Parlamenter Asamble Türkiye Delegasyonları, TürkiyeCumhuriyeti’nin üye olduğu milletlerarası kuruluşlardan, üyeülke parlamentolarının temsil edildiği organlar ve milletlerarasıbir anlaşma ileveyaböylebir anlaşmaolmaksızın kurulmuşveyakurulacakparlamentobirlikleriçerçevesindegörevyapmaktadırlar.TBMM’nin bir parlamenter asambleye üyeliği, TBMM BaşkanınınönerisiüzerineGenelKurulcaalınankararlagerçekleşir.

TBMM’yi temsil edecek parlamenter sayısı, ilgili asambleninkurucu anlaşmasında ve/veya iç tüzüğünde belirtilmektedir.Uluslararası parlamenter asamblelerde, TBMM’yi temsil edecekmilletvekilleri TBMM’nin Dış İlişkilerinin Düzenlenmesi HakkındaKanuna ve üyesi olduğu siyasi parti grubunun iç yönetmeliğihükümlerine göre aday gösterilirler. Bu bağlamda parlamenterasamble Türkiye delegasyonlarında yer alacak milletvekillerisayılarının dağılımı, siyasi parti gruplarının güçleri oranındatemsilineimkântanıyacakşekildebelirlenir.Siyasipartigruplarınınadayları,TBMMBaşkanlığıncaGenelKurulunbilgisinesunulmaklaseçilmişsayılır.

ParlamenterasambleTürkiyeDelegasyonlarınıngörevsüreleriTBMM’nindevreolarakkabuledilenBaşkanlıkDivanıgörevsüresidir.Birinciveikincidevreikişeryıllıksüreyikapsar.

Parlamenter asambleleryıldaenazbirdefagenelkurulhâlinde,bir defa da komiteler olarak toplanır. Asamblelerde bunlara ilavetoplantılardayapılabilmektedir.

TBMM’den uluslararası toplantılara katılacak olanmilletvekillerininFransızcaveyaİngilizceyiveyahutgitmeleribahiskonusu olan toplantıda kullanılacak dillerden birini iyi düzeydebilmelerigerekmektedir.

TBMM’nin üye olduğu parlamenter asambleler,• Akdeniz İçin Birlik Parlamenter Asamblesi (AİBPA),

Avrupa Parlamentosu, AB ülkeleri, AB üyesi olmayanbazıAvrupaülkelerive11Akdenizülkesindentoplam280parlamenterdenoluşur.TBMM7üyeiletemsiledilmektedir.GenelKuruluyıldabirdefatoplanmaktadır.

• Akdeniz Parlamenter Asamblesi (AKDENİZPA), 26ülkeden130parlamenterdenoluşur.TBMM5üyeiletemsiledilmektedir. Genel Kurulu her yıl bir defa farklı ülkedetoplanmaktadır.

• Asya Parlamentoları Asamblesi (APA), 42 ülkeden 206parlamenterdenoluşur.TBMM5üyeiletemsiledilmektedir.GenelKuruluheryılbirdefafarklıülkedetoplanmaktadır.

• AvrupaGüvenlikveİşBirliğiTeşkilatıParlamenterAsamblesi (AGİTPA), 56ülkeden323parlamenterdenoluşur.TBMM8 üye ile temsil edilmektedir. Kış Genel Kurulu Viyana’daYazGenelKuruluveSonbaharToplantısıisefarklıülkelerdetoplanmaktadır.

• AvrupaKonseyiParlamenterMeclisi(AKPM),47ülkeden318parlamenterdenoluşur.TBMM18üyeiletemsiledilmektedir.GenelKuruluyıldadörtdefaFransa’nınStrazburgşehrindetoplanmaktadır.

• Ekonomik İş Birliği Teşkilatı Parlamenter Asamblesi (EİTPA),6ülkeden30parlamenterdenoluşur.TBMM5üyeile temsil edilmektedir.GenelKonferansınher yıl bir defafarklı ülkede toplanması öngörülmekle birlikte henüz birtoplantıgerçekleştirmemiştir.

• GüneydoğuAvrupaİşBirliğiSüreciParlamenterAsamblesi (GDAÜPA), 13 ülkeden 78 parlamenterden oluşur. TBMM6üyeiletemsiledilmektedir.GenelKuruluheryılbirdefafarklıülkedetoplanmaktadır.

• İslam İş Birliği Teşkilatı Parlamento Birliği (İSİPAB), 54ülkeden270parlamenterdenoluşur.TBMM5üyeiletemsiledilmektedir. Genel Kurulu yılda bir defa farklı ülkedeyapılmaktadır.

• Karadeniz Ekonomik İş Birliği Parlamenter Asamblesi (KEİPA), 12 ülkeden 76 parlamenterden oluşur. TBMM 9üyeiletemsiledilmektedir.GenelKuruluyıldaikidefafarklıülkedetoplanmaktadır.

• NATOParlamenterAsamblesi (NATOPA), 29 ülkeden266parlamenterdenoluşur.TBMM18üyeiletemsiledilmektedir.GenelKuruluyıldaikidefafarklıülkelerdetoplanmaktadır.

• Parlamentolar Arası Birlik (PAB), 178 ülkeden 1434parlamenterdenoluşur.TBMM8üyeiletemsiledilmektedir.Genel Kurul her yıl iki defa; sonbaharda Cenevre’de,ilkbahardaisefarklıülkelerdetoplanmaktadır.

• TürkDiliKonuşanÜlkelerParlamenterAsamblesi(TÜRKPA),4ülkeden36parlamenterdenoluşur.TBMM9üyeiletemsiledilmektedir. Genel Kurulu her yıl bir defa farklı ülkedetoplanmaktadır.

122. Türkiye Avrupa Birliği Karma Parlamento Komisyonu nedir ve bu Komisyona nasıl üye olunur?Ülkemiz, 1958yılında kurulanAvrupaEkonomikTopluluğu’na

tam üye olmak üzere Temmuz 1959’da başvurmuştur. Anılandönemde,tamüyelikkoşullarıgerçekleşinceyekadargeçerliolacakbir ortaklık anlaşması imzalanması önerilmiş ve 12 Eylül 1963tarihindeAnkaraAnlaşmasıimzalanmıştır.

Ankara Anlaşması’nın 27’nci maddesi uyarınca, 27 Temmuz1965 tarihli Türkiye-Avrupa Ekonomik Topluluğu Ortaklık KonseyikararınadayanılarakTürkiye-AvrupaBirliği(AB)KarmaParlamentoKomisyonu (KPK) kurulmuştur. Türkiye-AB KPK’nın görevi,Türkiye’ninAB’yekatılımsüreciileilgilikonularıelealmakveTBMMveAvrupaParlamentosu(AP)arasındakiilişkilerigüçlendirmektir.

Komisyon üyeliği için AB Uyum Komisyonu üyeliğişartı aranmaktadır. Türkiye-AB KPK, AP ve TBMM’den 25’erparlamenterdenoluşur. Türkiye-ABKPK’nınTBMMüyeleri ileAPüyelerininayrıayrıkendiaralarındaseçtiğibirereşbaşkanbaşkanlıkeder.YıldaüçdefaTBMM’ninveAP’ninevsahipliğindedönüşümlüolarak toplanmaktadır. Türkiye-AB KPK hem TBMM kanadı hemde AP kanadı üyelerinin çoğunluğunun oyu ile tavsiye kararlarıalabilir,bukararlarıAP,TBMM,AvrupaKomisyonuveABKonseyinesunabilir.KomisyonunresmîdilleriAPresmîdilleriveTürkçedir.

123. Parlamentolar arası dostluk grupları nelerdir?Parlamentolar arası ilişki ve iş birliğinin geliştirilmesini

sağlayanaraçlardanbirideparlamentolararasıdostlukgruplarıdır.

Parlamentolararasıdostlukgrupları;

1) Ülkeler ve parlamentolar arası yakınlaşma ve iş birliğiningeliştirilmesi,

2) İşbirliğiveülkelerintanıtımıiçinkarşılıklıresmîziyaretleringerçekleştirilmesi,

3) Karşılıklıgörüşalışverişindebulunulması,4) Ülkeler arası dostluğun geliştirilmesine katkı sağlanması,

amacıylakurulur.

Parlamentolar arası dostluk grupları, yürütmenin görüşüalındıktan sonra TBMM kararı ile kurulur ve TBMM’nin bütün üyelerineaçıktır.Birparlamentolararasıdostlukgrubu,asgari 10milletvekilininbaşvurusuüzerinekurulur.

Parlamentolar arası dostluk grupları tüzüklerini kendileriyaparlar.Parlamentolararasıdostlukgrubutüzükleri;

1) Parlamentolar arası dostluk grubu yönetim kurulunda veyurtdışınagönderilentemsilheyetlerindesiyasipartilerinadaletlibirşekildeyeralmasını,

2) Birmilletvekilininbirdenfazlaparlamentolararasıdostlukgrubuyönetimkurulundayeralmamasını,

3) Yurt dışına gönderilen temsil heyetlerinin sadeceyönetim kurulu üyeleriyle sınırlandırmayacak hükümlerinöngörülmesini

sağlayacakşekildedüzenlenir.

Parlamentolar arası dostluk gruplarının yurt dışı temaslarıTBMM Başkanının oluruyla ve mütekabiliyet esaslarına göredüzenlenir ve yürütülür.

Parlamentolar arası dostluk grubu faaliyeti kapsamında yurtdışınagidenmilletvekillerindeyabancıdilşartıaranmaz.

DİZİN

AçıkOylama78,79AdaletBakanlığı27AdaletKomisyonu26,27,28,48,112AkdenizİçinBirlikParlamenter

Asamblesi120,121AkdenizParlamenterAsamblesi120,

122AltBent43,67AltKomisyon35,53,55,64,66,67,

108,115Anayasa17,19,20,22,23,24,25,

27,29,35,47,48,49,50,54,57,70,76,78,81,82,85,92,98,113

AnayasaDeğişiklikleri22,78,81AnayasaKomisyonu26,27,28,48,

112AnayasaMahkemesi19,21,22,23,

70,105,109,112AraştırmaveİncelemeBürosu47AraVerme30AsyaParlamentolarıAsamblesi122AvrupaBirliği(AB)Uyum

Komisyonu20,49,50,55,56,64,118

AvrupaGüvenlikveİşBirliğiTeşkilatıParlamenter Asamblesi 122

AvrupaKonseyiParlamenterMeclisi 122

BağımsızMilletvekili50,70,76BaşkanlıkDivanı20,23,26,28,36,

37,50,70,84,85,95Başkanvekilleri22,36,37,39,96

Bayındırlık,İmar,UlaştırmaveTurizmKomisyonu 48

Bent43,47,67BirleşikOyPusulası50,116Birleşim26,31,32,33,36,39,65,

69,71,72,83,84,85,94,117BütçeKanunTeklifi17,35,42,87,88

Çekimser32,65,68,79ÇerçeveKanun41,43Çevre Komisyonu 48Cumhurbaşkanı15,16,17,18,24,25,

30,34,40,41,42,61,66,67,81,82,85,87,88,89,110

CumhurbaşkanıYardımcısı25,61,83,91,94,107,108,109

CumhurbaşkanlığıHükümetSistemi16,35

DaimiKomisyonlar36,48,49DanışmaKurulu20,30,31,34,36,

37,38,49,55,56,58,61,69,70,71,78,80,84,85,95,99

DeğişiklikÖnergesi62,63,75,77,80

DenetimBürosu92,98,103DenetimKomisyonları36,47Devamsızlık26,28DilekçeKomisyonu48DisiplinCezaları83DışişleriKomisyonu48,118DostlukGrupları118,124

EkBütçe86Ek Madde 44EkonomikİşBirliğiTeşkilatı

Parlamenter Asamblesi 122ElektronikCihaz32,78EsasKomisyon59,61,66,68,72,73,

75,76,78,80EsasKomisyonRaporları33Eylemliİçtüzük22

Fıkra43,47,67

GeçiciKanun40,41GeçiciKomisyonlar48GelenKâğıtlarListesi33,69,92,94,

95,98,104,106GenelBütçe86GenelGerekçe42,45,46,66GenelGörüşme33,34,53,70,71,97,

98,99,100,104,105GenelKurul16,20,22,25,26,27,

28,30,31,32,34,35,38,39,40,42,47,49,55,56,59,65,69,70,71,72,73,76,78,79,81,83,84,85,87,88,97,99,104,106,113,114,115,116,118

GenelKuruldaGörüşme47,69GenelKuruldaYenidenGörüşme78GenelKurulGündemi27,33,39,61,

68,70Gerekçe30,33,34,42,63,65,68,

76,77,78,92,105GizliOylama78,79,113,114

GündemDışıKonuşma69GüneydoğuAvrupaİşBirliğiSüreci

Parlamenter Asamblesi 122GüvenlikveİstihbaratKomisyonu49,

58Güvenoyu16,17

Halkoyu 81Havale27,33,35,40,54,58,59,60,

61,66,69HükümsüzSayılma34

İçişleriKomisyonu48İdareAmirleri36,37İhtisasKomisyonu48İmza30,34,41,42,60,63,65,68,

76,81,92,94,97,98,99,102,103,105,107

İnsanHaklarınıİncelemeKomisyonu(İHİK)20,49,52,54,114,118

İşaretleOylama32,78,99,104İslamİşBirliğiTeşkilatıParlamento

Birliği120,122İzin24,26,28,30,36,85

KabaveYaralayıcıİfade42,92,97,102

KadınErkekFırsatEşitliğiKomisyonu(KEFEK)20,48,49,50,57,64,118

Kadük 34KalkınmaPlanları21,23,79KamuBaşdenetçisi23,52,71,112,

114,115

KamuİktisadîTeşebbüsleri(KİT)Komisyonu49,50

Kanun19,20,22,23,29,35,40,43,45,48,51,54,57,59,63,67,74,76,78,80,81,82,85,89

KanunNumarası88KanunÖnerme40,41KanunTeklifi16,17,40,41,45,47,

60,62,63,68,74,76,78,81KanunTeklifleri33,34,35,38,42,

43,44,47,54,56,57,59,62,64,69,71,72,79,88

KanunYapımSüreci20,35,40,47KanunYapımTekniği47KapalıOturum34,59,72KaradenizEkonomikİşbirliği

ParlamenterAsamblesi120,122KararYeterSayısı32,33,64,115,116KarmaKomisyon26,27,28,52,70,

71,112,114,115KâtipÜye36,37,50,74,78,79,107KesinHesap23,70,87,88KişiselVerileriKorumaKurumu55KınamaCezası84KodKanun40,41,43,44KomisyonGündemi60,62Komisyonlar16,20,28,30,33,34,

35,36,40,47,48,49,50,56,57,59,60,61,62,63,64,68,70,72,85,111,116

Komisyonlar Bürosu 74KomisyonlardaDeğişiklik

Önergesi63KomisyonlarınToplantıYeter

Sayısı64KomisyonRaporları64,69,71,105KomisyonToplantısı60,62,66KonuşmaSırası74KuvvetlerAyrılığıİlkesi20

MMadde42,43,44,47,60,62,63,65,

67,73,75,76,78,80,81MaddeGerekçeleri42,45,46,66MaddelerÜzerindeGörüşmeler73MaddeÜzerindeÖnerge76Maddi Anlamda Kanun 40MeclisAraştırması33,34,71,102,

103,105MeclisAraştırmasıKomisyonu49,

70,104MeclisSoruşturması105,106,107,

108,110MeclisSoruşturmasıKomisyonu49,

71,79,107,108MeclistenGeçiciÇıkarmaCezası84,

85MerkeziYönetimBütçeKanunu87MilletvekiliSeçilmeYeterliliği24MilletvekilliğiSıfatının

Kaybedilmesi 25MillîEğitim,Kültür,GençlikveSpor

Komisyonu 48MillîSavunmaKomisyonu48MuhalefetŞerhi33,68

NNATOParlamenterAsamblesi120,

OlağanüstüHalSırasındaÇıkarılanCumhurbaşkanlığıKararnameleri17,18,22,23,54

OlağanüstüToplantı30,31,70OylarınTasnifi79OyununRengi73,74

Öğreti(Doktrin)19,22Öngörüşme71,99,104ÖnSeçimGeçiciKomisyonu114Oturum31,83ÖzelBütçe86,87ÖzelGündem70,71,99ÖzelSözcü65,72ÖzetMetin97,102

ParlamenterAsamble118,120,121ParlamenterDiplomasi117,118,119ParlamenterHükümetSistemi15,16ParlamentoHukuku19,20,22ParlamentolarArasıBirlik120,123PlanveBütçeKomisyonu48,50,87,

88,114

RadyoveTelevizyonÜstKurulu(RTÜK)23,112,113

ResmîGazete17,45,82,88,89

Sağlık,Aile,ÇalışmaveSosyalİşlerKomisyonu 48

SaltÇoğunluk28,32,37,50,64,68,76,89,105,107,113,114,115

Sanayi,Ticaret,Enerji,TabiîKaynaklar,BilgiveTeknolojiKomisyonu 48

Sataşma83Savaşİlanı23

Sayıştay53,71,88,112,114SayıştayBaşkanveÜyelerinin

Seçimi113SayıştayKanunu21,113SayıştayRaporları53SiyasiPartiGrubu28,34,37,38,

39,49,76,80,83,97,99,102,113,114,116,121

Siyasi Parti Grubu Önerisi 71SiyasiPartiGrubuSözcüsü34,39SıraSayısı33,65,69,74Soru33,65Soru-Cevapİşlemi72,73,74,77,78,

80,81SözTalebi74,75,109Stenograf59,77,116SürekliKanun40,41

ŞekliAnlamdaKanun40

TaliKomisyon33,59,60,66,67Tarım,OrmanveKöyişleri

Komisyonu 48Tatil30,31,33,113,116TBMMBaşkanı21,23,28,30,31,36,

37,38,39,49,50,70,92,94,95,119,121,124

TBMMBaşkanlıkDivanı25,36,111TBMMİçtüzüğü19,20,22,23,29,

30,35,48,49,64,65,74,78,79,84,91,92,98,103,109

TBMMKararı25,124TBMM’nin Görev ve Yetkileri 22TBMM’ninYaptığıSeçimler111

TBMM Televizyonu 72Teamüller19,22,60,64TemelKanun79,80ToplantıYeterSayısı29,32TürkDiliKonuşanÜlkeler120,123Türkiye-AvrupaBirliği(AB)Karma

Parlamento Komisyonu 123TürkiyeİnsanHaklarıveEşitlik

Kurumu 55Tutanak34,59,79,83,84,85,116,

117TutanakDergisi94,105TutanaktaDüzeltme117

UyarmaCezası83,84

ÜyelikleBağdaşmayanGörev25,36ÜyelikSıfatı24,26ÜyeTamsayısı26,28,29,32,37,50,

64,81,89,105,107,109,112,113,114,115

YasamaDokunulmazlığı22,26,27,71

YasamaDönemi25,29,30,33,34,37,42,49,50,71

YasamaSorumsuzluğu26YasamaUzmanları59,62,65YasamaYetkisi16,23YasamaYılı30,31,56,57YazılıSoru34,91,92,94,95Yoklama31,32YüceDivan24,79,105,108,109,110YüksekSeçimKurulu24YürürlükMaddesi44,45,89Yürütme15,16,17,18,19,35,47,53,

56,59,61,62,67,69,72,73,75,78,80,83,86,88,91,99,105,108,109,124

YürütmeMaddesi43,44YürütmeninTemsilcisi39,61,72,77

KanunlarveKararlarBaşkanlığının141’inciKuruluşYıldönümüProgramıHatıraFotoğrafı

yeni sisteme göre yasama el kİtabi - tbmm.gov.tr kitabi.pdf · türkiye büyük millet meclisi...

Documents

yasama el kİtabi - tbmm.gov.tr kitabi.pdf · katkıda...

taktİk muharebe yarali bakimi el kİtabi - umke.org ·...

yasama organi

hİpnozun kİtabi

yargitay dergİsİyasanın 132. maddesinde hâkimlerin...

yasama dÖnemİ yasama yili 27 3tÜrkİye bÜyÜk mİllet...

vatandaşlık yasama

yasama dÖnemİ yasama yili 26 1 -...

ruh kitabi

yasama dÖnemİ yasama yili 26 3 · tÜrkİye bÜyÜk...

almanca anahtar kitabi 2 almanca ders kitabi

kongre kİtabi

helal el kİtabi°mhane.pdf · -İslam fıkhına göre...

38 - bilgi kitabi · 2007. 2. 4. · bunu, zamani gelince...

staj kitabi

statik kitabi

yasama dÖnemİ yasama yili 26 3 · ve geliştirdiği...

yasama dÖnemİ yasama yili 27 3 · 2020-04-06 ·...

yasama dÖnemİ yasama yili 27 2 · vardiya standartları...

bİldİrİ Özetlerİ kİtabi...otoimmün ve...