osmanlı cilt - 12
Post on 06-Feb-2016
371 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
-
12HANEDAN
E D T R
GEER EREN
B t f M E D T R L E R
DO. DR. KEMAl EK f 'fMye"5yane7v akfT~~| CEM OGrU2l! Isllfft Aratrma! sr Merkezi |
lL2d>-2^_?**u NlV: 35&-W OStf '
E N T R K Y E Y A Y I N L A R I
-
T E K N K K O O R D N A T R M U R A T O C A K
G R SEL Y N ETM EN LE R H A T C E K O T / E R S N B A L C I
G R SEL Y N E T M E N YARDIM CILARI S E V G Z E L K / L E V E N T E L P E N / A Y E B A L C I
D Z G G R U B UA L T A T E P E / . F A R U K T A T E P E / A D E M T E M Z K K
A L M R / E M R E T A T E P E / G K H A N Z E N F A H R U Z U N / A H M E T M A Y A LI
RESM TARAM A H A M D A L K A N
T A SH H G R U B U O Y A A K B A O C A K / E L N U R A A O G L U / K A Z IM B L G E A H M E T K A R A A V U / H A L T N S A L / SE V L D N D A R
A Y LA Y IL D IZ / M E H M E T LLE / E M N E Z D E M R SE R A P D N D A R / H M E Y R A S A K / Z L E M A T A
G R A FK TASARIM Y A Z IE V L E T M H Z M E T L E R
D Z G G K E N T E K N K
BASKI S E M H O F S E T
C LT B A L K A N C L T E V
YAYIN K O D U IS B N 9 7 5 -6 7 8 2 -0 3 -X (T A K IM )
9 7 5 '6 7 8 2 '1 S '3 (C LT )
YAYIN YER VE T A R H A N K A R A 1999
Yan Kat Ebrsu: Mustafa Dzgnman
-
Y A Y IN K U R U L U B A K A N I
PROF. DR. HAIJE NALCIKCHCAGO NVERSTES / BLKENT NVERSTES
Y A Y IN K U R U L U
PROF. DR. NEJAT GYNSTANBUL NVERSTES
PROF. DR. YUSUF HAEAOEUTRK TARH KURUMU (TTK) BAKANI
PROF. DR. EKMEEEDDN HSANOLUSLM KLTR, SANAT VE TARH ARATIRMALARI MERKEZ (IRCICA) BAKANI
PROF. DR. ERCMENT KURANHACETTEPE NVERSTES
PROF. DR. MBAHAT S. KTKOEUSTANBUL NVERSTES
PROF. DR. JACOB M. EANDAUHEBREW NVERSTES
PROF. DR. AHMET YAAR OCAKHACETTEPE NVERSTES
PROF. DR. EBER ORTAYLIANKARA NVERSTES
PROF. DR. STANFORD SHAWCALIFORNA NVERSTES / BLKENT NVERSTES
PROF. DR. BAHAEDDN YEDYIEDIZHACETTEPE NVERSTES
-
M A V R L E R
DR. FATMA ACUN / YRD. DO. DR. RAMAZAN ACUN DO. DR. A l BRNC / PROF. DR. ZER ERGEN
YRD. DO. DR. YUNUS KO YRD. DO. DR. HULUS LEKESZ
DO. DR. MEHMET Z YRD. DO. DR. MEHMET ZDEN
YRD. DO. DR. ABDULLAH SAYDAM YRD. DO. DR. MEHMET SEYTDANLIOLU
DO. DR. FAHR UNAN DO. DR. ALAADDN YALINKAYA
S A N A T V E Y A Y IN M A V R
AHMET KOT
-
NSZ
Osmanl Hanedannn hayat hikayelerinin yazlmas Osmanl tarih yazclnda kkl bir gemie sahiptir. Osmanllarda ehnameciler ve sonralar da vekayinvisler hanedann
tarihini, bir anlamda onlarn biyografilerini yazmlardr. Yine Osmanl mparatorluunda dneme damgalarn vuran padiahlar da manzum ve nesir tarznda yazlm, gazavatname, selimname ve sleymanname gibi eserlerle eitler arasnda daha fazla vgye layk olarak n
plana kmlardr. Ancak buna ramen ortaya batdaki tarzda metodlu bir biyografi yazcl maalesef kmamtr. Bu nedenle Osmanl padiahlarnn bir ounun hayat
hikayeleri youn tarihi gndemin satr aralarnda kalmtr. Tarihle hanedann zdelemesi sonucu ortaya kan bu durum gnmzde yazlan biyografilerin de tarihi gerekler ve
efsaneler arasnda skp kalmasna sebep olmu, bilimsel biyografiler yazlamamtr. Halen yazlm olan biyografiler de maalesef bilim adamlar tarafndan deil, amatr tarihiler
tarafndan yazlmtr. Dorusu Osmanl padiahlarnn biyografilerinin yazm amatr bir ura olarak grldnden akademisyen tarihiler bu alana ok az ilgi duymulardr. Halbuki Uzunarlnn baz padiahlar ve devlet adamlar, aatay Uluaym padiah
kadnlar ve kzlar hakknda yapt biyografik almalar bu alann youn bir ariv almas gerektirdiini dolaysyla bir uzman ii olduunu gstermitir. Ksaca unu
syleyebiliriz ki, Osmanl padiah biyografileri ulema ve sadrazamlara gsterilen ilgidenbile mahrum kalmtr.
Bu eilim sebebiyle lkemizde Osmanl Padiahlarnn hayat hikayelerini topluca ele alan eserler ok snrl kalmtr. Milli Eitimi Bakanlnn nerettii slam Ansiklopedisi ve Trkiye Diyanet Vakfnm hazrlklar devam eden slam Ansiklopedileri ise biyografiler
konusunda da byk bir boluu doldurmakla birlikte bu maksatla yazlmadklar malumdur. Bu ansiklopedilerdeki maddeler daha ok padiahn dnemindeki siyasi
gelimelere odaklanm olup ailesi ve ahsiyeti konusu byk oranda ihmale uram, hatta bir ou iin hi yazlmamtr. Ayrca her biri baka bir yazar tarafndan yazld iin belli
bir metot ve standart oluturulamamtr. Bir padiahn ahsiyeti ve ailesi konusunda ok detayl bilgi varken teki hakknda hi yoktur. Dolaysyla hazrladmz hanedan
biyografilerinde slam ansiklopedilerindeki bilgileri yeni kaynaklarla da destekleyerek sistemli bir ekilde vermeye altk. Bu yzden bu eserlere ok spesifik durumlar dnda
-
atf yapmay gereksiz grdk. almamzda nce padiahn hayat, ahsiyeti ve ailesini, daha sonra faaliyetlerini, en sonunda da varsa ismini ebediletiren eserlerini kaydettik.
Hanedan biyografilerinin sonuna toplu halde padiahlarn ecerelerini koyduk. Bunun eserimizdeki siyaset ciltlerini ikmal etmek asndan da gerekli olduunu dndk. nk < dnemdeki etin siyasi rekabet ve arenada soy ktnn meru bir devlet olarak tannmam
artlarndan nemli bir tanesi olduu iyi bilinmektedir. Nitekim kurulu dnemi Osmanl tarihileri de bu zaruri durum sebebiyle Osmanl Devletinin siyasi arenada sz sahibi olmays
balad XIV. yzyl sonlarndan itibaren hanedana itibarl bir soykt karma gayretiierisinde olmulard.
Hazrladmz ecerede padiahlarn sadece isimleri kesin olarak tespit edilen ocuklarn ve sonraki padiahn validelerini kaydetmeyi uygun grdk. nk Uluaym almasnda da ifade edildii gibi padiahlarn kadnlar konusundaki aratrmalar henz karklklar ve
tartmalar bertaraf edecek olgunlua erimemitir. Bu yzden halen en detayl soy kt almas olan A. D. Aldersonun hazrlam olduu The Structure of the Ottoman Dynasty (Oxford, 1956) adl ecere almasnn ortaya koyduu yanllk ve eksiklikler ortada iken
ecerede evlilik yoluyla kurulan akrabalklara kadar inmeyi gereksiz bulduk. Bu haliyle hazrladmz ecerenin hanedan deil sadece bir Osmanl padiahlar eceresi olduunu kaydetmeliyiz. Biyografi almamzn sonuna Trkiyede Osmanl Padiahlar hakknda
yaplan ve almamzda byk lde yararlandmz eserleri ihtiva eden bir kkbibliyografya ilave ettik.
Bu cildin son ksmnda Hacettepe niversitesi Tarih Blm tarafndan hazrlanan genel bi Osmanl Aratrmalar Bibliyografyas yer almaktadr. Bu tr bir bibliyografya btn
aratrmaclar tarafndan ok iyi bilinmektedir. Bu nedenle ilk kez eserimizde yaynlanan bu bibliyografyann lkemizde bu alanda hissedilen nemli bir boluu dolduracan mit
ediyoruz.
Gerek biyografi gerekse de bibliyografyasyla bu cildin Osmanl aratrmalarna yeni bir soluk getirmesini temenni ediyor, bu eserin hazrlanmasnda yardmlarn grdmz
deerli bilim adamlar ve mavirlerimize teekkr bor biliyoruz.
Yeni Trkiye
-
NDEKLER
cilt
12BRNC BLM
Hanedan
padiah biyografileriOSMAN GAZ (1299-1324)
17ORHAN GAZ (1324-1359)
22
I. MURAD (1359-1389)29
YILDIRIM BAYEZD (1389-1402)35
ELEB MEHMED (1413-1421)39
II. MURAD (1421-1451)42
FATH SULTAN MEHMED (1451-1481)47
II. BAYEZD (1481-1512)73
YAVUZ SULTAN SELM (1512-1520) 77
KANUN SULTAN SLEYMAN (1520-1566) 82
II. SELM (1566-1574)125
III. MURAD (1574-1595)128
III. MEHMED (1595-1603)132
-
I. AHMED (1603-1617)137
I. MUSTAFA (1617-1618 / 1622-1623)141
II. OSMAN (1618-1622)144
IV. MURAD (1623-1640)148
I. BRAHM (1640-1648)155
IV. MEHMED (1648-1687)159
II. SLEYMAN, (1687-1691)165
II. AHMED (1691-1695)169
II. MUSTAFA (1695-1703)171
III. AHMED (1703-1730)176
I. MAHMUD (1730-1754)183
III. OSMAN (1754-1757)187
III. MUSTAFA (1757-1774)188
I. ABDLHAMD (1774-1789)193
III. SELM (1789-1807)197
IV. MUSTAFA (1807-1808)211
II. MAHMUD (1808-1839)214
ABDLMECD (1839-1861)221
ABDLAZZ (1861-1876)226
V. MURAD (1876-1876)230
II. ABDLHAMD (1876-1909)232
V. MEHMED READ (1909-1918)239
MEHMED VAHDEDDN (1918-1922)245
OSMANLI PADAHLARI BBLYOGRAFYASI 247
-
ecere-i l-i osman259
KNC BLM
Osmanl Aratrmalar BibliyografyasSYASET
279KTSAT
384TOPLUM
416TEKLT
523DNCE
571BLM
575KLTR VE SANAT
581
-
HANEDAN
PADAH BYOGRAFLER ECERE- L-t OSMAN
-
PADAH BYOGRAFLER
-
OSMAN GAZ (1299 - 1324)
HAYATI VE AHSYETsman Beyin 1258 ylnda Stte dnyaya
geldii bilinmektedir. Babas Erturul Gazi,
annesi ise Halime Hatundur. 1324 ylnda 67
yanda lmtr. Fahreddin ve Muineddin lkaplar ile
de tarihlerde kaydedilmitir.
Osman Beyin babasnn Erturul, dedesinin ise
Gndz olduu Yldrm Bayezidden itibaren ciddi ve
otantik kaynaklarda ifade edilmektedir. Ancak bu kay
naklar onun atalar hakknda elikili bilgiler vermekte
dirler. Ancak son zamanlarda yaplan aratrmalar dede
sinin Gndz olduunu ortaya karmtr.1
Osman Beyin fizii hakknda uzuna yakn orta
boylu, esmer tenli, yuvarlak yzl, geni alnl, atk ka
ra kal, geni gsl, mdevver ehreli, deirmi seyrek
gzel sakall, gr sesli, teekkult- bedeniyesi tam ata
binecek surette olup, kollar diz kapaklarna yakn idi
eklinde tarifler yaplrsa da bunlara ihtiyatla yaklamak
gerekir.2
Osman Beyin karakteri konusunda yazlan sade,
drst, zeki, adil gibi hususiyetler de ona duyulan sayg
dan kaynaklanmaktadr. Fakat ahsiyeti hakknda phe
ye yer brakmayan nemli bir husus ise onun mutedil,
adil ve kanaatkar bir dervi gibi yaad, vefatnda geri
de altn ve gm gibi dnen habir nesne olarak hibir
ey brakmaddr. Terekesinde sadece sark bezi, at iin
zrh takm, bir tuzluk, bir kaklk, bir ift izme, san
caklar, bir sade kl, bir tirke, bir mzrak, birka at,
sr koyun ve ayrca iri taneli bir tebih ve Seluklu sul
tannn gnderdii bir davul kasnann kaydedilmi ol
mas bunun kantdr.3 Bu zelliklerini ayr vakf kurma
s da dorulamaktadr.4
27 seneye yakn hkm sren Osman Beyin komu
tan veya lider olarak ise btn hasletlere sahip olduu
sylenebilir. Adil ve cmert oluu maiyetinin ksa srede
kalabalklamasna sebep olmutur.
Osman Beyin airetin bana gemesi konusu ks
men aydnlatlabilmitir. b-i Kemal, Osman Beyin
Erturul Beyin ikinci olu olduunu yazmakta, fakat,
emir ve tedbir ile cmlesinin evveli olmas dolaysy
la babasnn son zamanlarnda ona vekil olduunu kabul
etmektedir. Amcas Dndar Bey ise muhtemelen yall
sebebiyle dinamik bir kii olan Osman Beyin reislii
ni desteklemitir.
Osman Beyin genliinden itibaren mcadeleci ki
iliiyle airet ierisinde temayz ettii, eyh Edeba-
li nin kz Mal Hatun iin Eski-ehir hakimi ile arpt
ve onun firara mecbur brakt ilk Osmanl kronikle
rinde nakledilmektedir.
Osman Beyin ailesi ise tam olarak bilinmemekle
birlikte, sr da deildir. lk Osmanl vekayinameleri Os
man Beyin Dndar, Gndz ve Saruyat Savc adlarnda
amcalar olduunu belirtmektedirler.5 Kendisi ise, yeter
siz kaynaklara gre en az iki evlilik yapm olmaldr.
Bunlardan ilki 1280de olu ve ikinci Osmanl Sultan
Orhan Beyin annesi Mal Hatun ile kincisi de 1289da
Aladdin Beyin annesi ve eyh Edebali nin kz Bl
Hatun (veya Rabia Hatun) iledir. lk Osmanl kronikle
ri Mal H atunu belki de eyh Edebalinin kz olduu
iin Orhan Beyin annesi olarak gsterirlerse de, Orhan
Beyin 724 h ./l324 m. tarihli vakfiyesi Mal Hatun b.
mer Bey kaydn tamaktadr. Yine ayn vakfiyeye g
re6 Osman Beyin, Orhan Bey ve Aladdin Beyle birlik
-
te Pazarl Bey, Savc Bey, oban Bey, Melik Bey ve Ha-
mid Bey adnda alt olu ve Fatma adnda bir kz var
dr. Bunlardan Osman Bey bugn kendi adyla anlan bir
Trbeye medfundur.7
SYAS FAALYETLEROsman Bey daha babasnn hayatta bulunduu sra
larda, her halde 1280den nceleri, babas adna utaki
gaza vazifesini, yani u beylii kuvvetlerinin idaresini
eline ald gibi, Oru Bey vekayi-namesinin bir kaydn
dan rendiimize gre, ailenin ktisad ilerini de g
ryor byle zamanlarda babas Erturul Gazinin belki
de tabii malikane ve yurtluklar saydklar Ankarada
Karaca-Da blgesine gittii oluyordu.8 Bu ilk zaman
larda Osman Bey ailesinin uta sadece asker vazife icab
olarak u beyi sfat ile bulunduklar, fakat St-In-
n mntkasndan daha nceki yurtlar ile alakalarn
henz kesmedikleri dnlebilir.
Osman Bey, babas Erturul Gazinin vefatndan
sonra, cesaret ve mertlii, ahlak meziyetleri dolays ile
airet, kavim ve kabileye ba olacak mevkide ve vasfta
grld, amcas Dndar Bey de dahil olduu halde, her
kes ona itaatini ve sadakatini arzetti. O, evvela babasnn
Rum tekfurlar ile ho geinmek siyasetine devam etti.
Bunlardan Bilecik tekfuru en fazla emniyet edilen ve say
g gsterilen tekfur idi. Erturul zamanndan beri airet
yaylaya karken, nakli ar eyay Bilecikte emanet b
rakmak ve dnte, tekfura hediyeler gndermek sure
tiyle, braklan bu eyay teslim almak adet idi. Ancak
bunlarn verilmesinin ve alnmasnn kadnlar ile silah
kullanmaa muktedir olmayan genler marifeti ile yapl
mas art idi. Bu arta iki tarafa da tamamen riayet edi
liyordu. Osman Beyin hediyeleri, eskisi gibi, kei postu,
kilim, eer takm, peynir ve bal gibi eylerdi.9 Tekfur da
buna karlk hediyeler gnderirdi. Halbuki ne-Gl
Rum tekfuru, Osman Bey airet ve oymaklarnn yaylaya
gidi ve geliinde, ok defa yolunu keserek, bunlara zarar
verdirmekten geri kalmyor, bazen de bu yzden arp
malar oluyordu. ne-Gl (Angelo Coma) tekfuru ise, Os
man Beyin kudret ve nfuzunun gnden-gne arttm
ileri sryor, bu halin ileride kendileri iin bir tehlike
yaratacan komu tekfurlara bildiriyor, onlar da Os
man Bey aleyhine tevik ediyordu. Bilecik tekfuru bu
OSMANLI
telkin ve teviklerden Osman Beyi haberdar edince, o da
airetinin ileri gelen gazileri Akakoca, Abdurrahman
Gazi, Konur Alp, Turgut Alp, Aykut Alp ile mzakere
etti ve neticede ne-Gl hisarnn zapt kararlatrld
(683 = 1284).10 Bir gece Osman Bey bir miktar kuvvet
ile, anszn kaleyi basmak iin, yola kt. ne-Gl tekfu
ru bunu nceden haber alm idi ve Ermeni Derbendi
(daha sonraki Ermeni Pazarc, bugnk Pazar-
Ky)nde pusu kurarak, onlar bekledi. Burada kanl bir
sava oldu ve bu arpmada Osman Beyin yeeni ve kar
dei Saru Yat olu Bay Koca (yahut Bay Hace) ehid
dt ki, muharebe sahasna yakn olan ve bu geidin
aa taraflarnda, Hamza-Bey ky arazisinde, harap bir
kervansaray yannda gmldr. Bu savatan birka gn
sonra, ne-Gle yakn bir mesafedeki Kolaca (Kola) ka
lesi basld, ahalisi teslim oldu ve kale zaptedildi. Bu ha
dise ne-Gl tekfurunun Karaca-Hisar tekfuru ile ittifa
kna yol at ve Tomani yaknnda Erice (veya Ekizce)
denilen mevkide yeni bir arpma vuku buldu, Burada
dman bozularak, kat ise de, Osman Beyin kardei
Saru Yat burada ehid dt.11
Seluk hkmdar Gyaseddin siyaseti gerei, u
beylerini taltif ettii srada, Osman Bey'e de bir ferman
gndererek, ona Sd temlik etmi idi. O da sultana
yararln ispat ve teekkrlerini sunmak faaliyetlerinde
bulundu ve yapt bir basknla negl ele geirdi.
Yaplan bu basknda negl tekfurunun lm ile
blgede Osmaullarla tekfurlar arasndaki tecavzlere ve
tehditlere bir son verilmi ve Osman Bey komularyla
iyi ilikiler iinde olmutu. Bir mddet iyi geindi, fakat
bu hal ok srmedi. Osman Beyin u beyliini mtema
diyen geniletmesi Bursa ve znik gibi byk ve ehem
miyetli kale ve ehirlerin tekfurlarn endieye drd.
Bu genileme ne-Gl, Yar-Hisar (Yeni-ehir ile Osman-
li arasnda), Yeni-ehir gibi Bizasllar elinde olan yer
lere doru ve cenub-i arkide ve Eski-ehir ve n-n is
tikametinde uzanyordu. 1289da Seluklu sultan, Os
man Beye, Kara Balaban avu vastas ile, bir ferman
daha gnderdi. Bununla birlikte tu, alem, kl, gm
takml at vb. gibi hediyelerde var idi. Bu fermanda S
t ve Eski-ehirin ilhak ile tekil olunan sancaa Os
man ah Beyin tayin edildii ve o sralarda Seluklu h
kmetince alnan miri vergilerin hepsinden muaf olduu
HANEDAN
-
bildiriliyordu. Osman Bey bu ferman da, husus bir me
rasim ile, okuttu ve cevabn Turgut Alp ile takdim et
tikten sonra, gazileri ile birlikte, znik zerine yrd.
Hisar alnmamakla beraber, baz ganimetler elde edildi.
Bu hareketlerin devam etmesi Bizansllar endieye d
ryordu. Karaca-Hisar ve Yar-Hisar tekfurlarnn ele-
bal ile, Osman Bey aleyhinde bir ittifak akdine kal
ktlar. Bunun zerine, kendisi Karaca-Hisarn bir an
nce alnmasnn gerekli olduuna kani oldu, gazilerini
toplad. Fethine olduka nem verdii Karaca-Hisar ze
rine yrd. Uzun bir muhasaradan ve kaledekilerin m
teaddit huru hareketlerini krdktan sonra, nihayet ka
leyi drmeyi baard.12
Osman Bey daha sonra Sakarya nehri kuzeyindeki
yerlere yneldi. Ak Paazadenin kaydna gre kaleler
fethedilir edilmez Trklerle iskan ediliyordu. Ak Paa
zade de bu olay u ekilde naklediyor: Karaca H isar
almca ehrin evleri bo kald. Germiya ilinden ve baka
yerlerden hayli adamlar geldi. Osman Gaziden ev istedi
ler. Osman Gazi de verdi. Az zamanda mamur oldu. Bir
ok kiliseleri de mescit yaptlar. Pazar da kurdular.13 Bu
baarlar civar kalelerdeki Bizans tekfurlarnn da ona
dmanlklarn artyordu. O zamana kadar her sene ai
retin kymetli eyasn kalede muhafaza etmi olan Bile
cik tekfuru bile Osman Bey'in dmanlan arasna girmi
idi. Hatta Bilecik tekfurunun dnnde kendisine kar
suikast bile dndler fakat bu komployu haber alan
Osman Bey, yanndaki gaziler ile birlikte, Kaldrk-Der-
bendi denilen yerde, suikastlara pusu kurarak bir o
unu ldrd. negl zaptetti. Bu olaydan sonra fetih
ten itibaren, Osman Beyin hkmeti daha ziyade geni
lemi ve kuvveti artm idi. O yeni fetih haberlerini bil
dirmek ve alnan ganimetten takdim etmek zere, Sel
uklu sultanna bir adam gndermek istedii srada, l-
hanl hkmdar Gazan Han kuvvetleri tarafndan Sul
tan Ala al-Din Kaykubad IIL n tutulup, rana gt
rld duyuldu ve hediye takdimine de mahal kalma
d. stelik bu olaydan sonra, Seluklu memleketlerinde
gebe halde yaayan ve Moollara tabi olmak istemeyen
Trkmen airetleri de, beyleri ile beraber, Osman Ga-
zini lkesine akn akn g ediyorlard.
Seluklu Devletinin serhat mntkalarnda teekkl
eden u beylikleri ve bilhassa garptakiler, lhanl devle-
O SM A N ll
tinin istilasna maruz kalmaktan endie duyuyorlar, sul
tann esir olarak, lhanl devleti lkesi olan rana gt
rlmesinden sonra, Seluklu devletinin artk sona erdii
ne kani bulunuyorlard. Osman Beyin reislik yapt ai
ret ve oymaklar bu durum karsnda hkmdarln,
meru olarak, Kay Han evladna deceini, binaena
leyh Osman Gazinin emaret ve riyasete getirilmee hak
sahibi bulunduunu iddia ettiler.
Osman Bey Yeni-ehir ve Yund-Hisar BizanslIlar
dan alarak burasn znik zerine yaplacak harekatn ter
tip ve tanzimine elverili sayarak, hkmet merkezi yap
t. Bilecik kalesini ailesine ikamet mahalli olarak seti.
Beyliin dier ksmlarn da be idare blgesine ayra
rak, bunlar savalarda yararllk grlenler ile, gvendi
i kimselere tevcih etti. Delikanllk ana gelmi olan
olu Orhan Beye Sultan-n (Karaca-Hisar ve nahiyele
rini), byk kardei Gndz Beye Eski-ehir Aykut
A lpa -n, Haan A lp a Yar-Hisar merkezi lyas Bey
kyn. Turgut A lpa da ne-Gl verdi. Bilecik ve ha
valisinin mahsuln ailesi efradnn geimine tahsis etti.
Bu blgeler sonralar da selatin vakflar olarak kalm,
gzkmektedir.14
Osman Gazi kuvvetlerinin akmlar, bir mddet
sonra, daha da geni bir alana yneldi. Kprhisar, fethe
derek znik zerine yneldi.
Osman Bey bu amala yolu zerindeki kalelerin
tekfurlarn itaat altna alarak znik zerine yrd. An
cak ok mstahkem ve muhafzlar da kalabalk olan bu
mhim kalenin zapt pek kolay grnmyordu. Uzun
mddet uramak lazmd. Muhasarann kaldrlmasna
karar verilmekle beraber, cenubundaki dan eteine, z-
nikin devaml ekilde tazyik altnda bulundurulmasn
temin maksad ile, bir kale ina olundu.
Osman Bey znik muhasarasndan dnnden son
ra, bir mddet hareketsiz kald ki, bunun sebebini Gazan
Mahmud Hann yerine lhanl hkmdarlna geen
Olcaytu Muhammed Hudabanda Hann Anadolu bey
likleri hakkdaki politikasnn belirlenmesini bekleme
sine balamak lazmdr. nk o aralk Karamanoulla-
r beylii lhanl hkmeti tarafndan iddetle cezaland
rlm idi. Bununla birlikte bu sknet hali Bursa tekfu
runun reislii altnda bir ittifakn kurulduunun duyul
mas zerine nihayet buldu. Eski Bithinia (Kocaeli ve ci-
HANEDAN
-
var) ktasndaki Bizansllar iin artk Osman Gazinin
hkmet ve iktidarn zaafa drmek hayati bir nem
arz ediyordu. Nihayet bir grup tekfur byk kuvvetler
toplayarak, anszn hcum karar aldlar; fakat casuslar
vastas ile, Osman Bey de bu karardan zamannda haber
dar oldu. ki taraf Koyun-Hisar nnde karlatlar.
Osman Beyin kuvveti, mttefiklerden daha az olmasna
ramen, hi ekinmeden savaa balad. Muharebe ok
iddetli oldu ve iki taraf da ok zayiat verdi (27 Temmuz
1301). Osman Gazinin yeeni ve Gndz Beyin olu
Ay-Dodu, sava esnasnda bizzat Adraos tekfuru tara
fndan elid edildi. Bu vak a ve dmann okluu Os
man Bey kuvvetlerini biraz ftura drd ise de, bizzat
Osman Gazinin gayret ve tecileri sayesinde, dman
ricate mecbur oldu. Bu ricat takip edildi ve sonuta
Kestel ve Bednos tekfurlar maktul dt, nihayet Bi-
zansllar bozuldu ve dald.15 Ancak Osman Gazinin
son baarlar znik, Bursa ve civarndaki yerleri bu akn-
lara kar adeta muhafazasz bir halde brakm idi. Bu
nedenle bu sava nem arz etmektedir ve nalck, bu za
fer sayesinde Osmann snr Trkmenleri ve liderleri
arasnda nam saldn ve karizmasnn arttn kayde
der. Bylece Osman kendisi ve ailesi iin ncelikli ve h
kmranl iin devam edecek olan bir meruiyet kazan
mtr. nalck, ayrca bu sava; Neri ve dier vakan-
vislerin Osmann beylik stats kazanmas veya bam
szln elde etmesi eklinde yorumlamalarnn da yan
l olmadn belirtir. Nitekim ada Bizans tarihisi
Pachymeres zaferden sonra Osman Beyi Bizans tehdit
eden Trkmen beylerini en faali ve fetihisi olarak ta
nmlar.16 Yme kaydedilmesi gereken bir hususta XVI.
yzyl balarnda OsmanlIlarn bu zaferi, Anadolu Sel
uklular veya Bizans m paratorunun varisi olduklar
n ispatlamak iin kullanmalardr.17
Grld gibi bir taraftan Osman Beyin, dier
yandan teki ulardaki Trk beyliklerinin Bizans kalele
rine ve topraklarna kar yaptklar aknlar Bizans m
paratorunu yldrm ve Trk ftuhatndan kurtarlmas
iin, evvelce Mahmud Gazan Hana nianlad hemire
si Mariay, bu defa da Olcaytu Muhammed Hudabanda
H ana nianlamtr. Fakat Olcaytu Hann bu ie pek
nem vermemesi, Bizans mparatorunu iyice mitsizlie
drmtr.
Osman Bey Koyunhisar muharebesinden sonra bey
lik topraklarn Germiyan-oluna kar muhafaza etmek
zere, olu Orhan Beyi, Saltuk ile birlikte, Karaca-Hi-
sara gnderdi. Dier olu, anas ile birlikte, Bilecik'te
idi. Kendisi ise, klavuzlukta kulland Kse Mihalin
delaleti ile, Leblebci (Lubluce)-Hisar denilen ve U lu
dan eteinde bulunan Cubuclea kalesi tarafna akn
yapt. Buradaki tekfur, Osman Beyin istikbaline kp,
itaatini arz etmekle, yerinde brakld ve ricas zerine,
oullarndan biri Osmanl hizmetine alnd. Bundan
sonra harekat Lefke (Osman-Ili) rma vadisine intikal
ettirildi. Sras ile, Lefke ve Mekece hisarlar, tekfurlar
nn itaatlerini arz etmeleri ile, alnd ki, bunlar da ayn
imtiyazlara mazhar oldular; yerlerinde brakldklar g i
bi, mlkleri ve arazileri de hasardan masun kald. Daha
sonra Geyve de alnd.
Osman Bey 1314te gaziler ile Bursa zerine yr
d. Kalenin kaplarndan birini karargh yapt. Bu B i
zans kalesinin muhkemlii, nfusunun ve muhafzlar
nn fazlal teden beri biliniyordu. Kale tekfuru, Os
man Beyin gazileri ile yapt savalarda malubiyete
urad iin gz ylm ve kaleye kapanmt. Osman
ise burann fethinde kararlyd. Yaplan asker bir meclis
te durum grld ve Bursa kalesinin hcum ile zapt
edilmesi mmkn olamayaca neticesine varld. Bu se
beple ypratma politikas benimsendi ve kent ablukaya
alnd. Bu amala iki hisar yapld. Bunlardan biri kaplu-
calar tarafnda, dieri de yukar da trafndayd. Birin
cisi Osman Beyin yeeni ak-Timurun, kincisi de Bala
banck adndaki klesinin dizdarl altna verildi. Os
man Bey bu hisarlarn inaatnn ikmaline kadar etrafa
aknlar tertip ettirdi, her taraf vurdurdu ve sonra gaziler
ile Yeni-ehire dnd. Bu iki gazi, Bursann fethine ka
dar, on seneden fazla bir mddet burada kald. Bu esna
da bir ok kyller, Bursaya snmaktan ise Osman
Beye tabi olma tercih ediyorlar ve onlarn himayesin
den faydalanyorlard. Osman Bey ald yerlerin mah
sullerini, gelirini, beylik iin zaptediyor ky ve nahiyele
ri de gazilere, tmar olarak, tevzi eyliyordu.
1317 senesinde tekrar Bizansllara kar harekata
giriilince, Osman Bey bunda da Orhan Beyi kumandan
yapt; nk gen olu artk harp usullerine gerei gibi
alm idi ve ona gveni tam idi. Bu seferki fetihlerde
HANEDAN
-
Sakarya ve Karadeniz arasndaki ve Sapanca gl sahasn
daki baz kaleler ele geirildi.
Osman artk ihtiyarlam ve romatizmadan da muz-
darip idi. Bu sebeple olu Orhan Beyi, 1320 tarihinden
itibaren, kendisine vekil tayin etmi olduu sylenebilir.
Ancak ilerin iyi idare edilebilmesi iin, kanun ve nizam
lar, treler ihdas ve bunlarn uygulanmas meseleleri ile
megul olduu, basit bir ekilde olmakla beraber, divan
toplayarak, istiareler yapt ve beylii iin nemli ka
rarlar ald muhakkaktr. Bir yandan u beyliinden
mstakil bir devlet haline geiiyle ortaya kan ilerin
grlmesi ve mtemadiyen genileyen topraklarn idare
si iin tedbirler alnmas, dier yandan da Mslman ve
Hristiyan tebaann asayi ve huzurunun bir kat daha art
mas nem arz etmekteydi ve Osmanl Beylii buna ih
timam gsteriyordu.18
1 Bu ecere hakknda baka alternatiflerde vardr. Erturui Beyin babasn
Gndz Alp eklinde sralayan bir rivayet in bkz. Ylmaz ztuna, Os
man/t Devleti Tarihi, stanbul, 1986, s. 63. Farkl ve popler rivayetler iin
bkz. Zuluri Danman, Osmantl mparatorluu Tarihi, stanbul 1964, s.
28-31; Vasf Mahir Kocatrk, Osmanl Padiahlar. stanbul, 1981, s. 11.
rene Beldiceani; Balanglar: Osman ve Orhan Osmanl mparatorluu
Tarihi (ed., Robert Mandran), ev. Server Tanilli, stanbul, 1991, s. 17.
Erturui Beyden sonrasn sadece efsane olarak nitelendirir.
2 Bu tarifler iin bkz. l.A. s. 442 (Lokman tarafndan XVI. Yy, yaplan ta
rif), ayrca, Kocatrk, a.g.e.. s. 20; Kou, a.g.e., s. 11-12.
3 Bkz. Yusuf Halaolu, Tarihi Kaynaklara Gre Osman Gaziin ahsiye
ti , Osman Gazi ve Dnemi-Sempozyum Sonu Bildirileri, Bursa, 1996, s. 50.
4 Sezai Sevim, Osman Gazi ve Oullarnn vakflar , Osman G azi ve Done-
mi-Sempozyum Sonu Bildirileri, Bursa 1996, b .159-166. Burada ifade edil
diine gre Osman Gazi'nin vakflarnn be tanesi St, bir tanesi Bur
sa civar, iki tanesi Yarhisar ve bir tanesi de Bilecik yaknlarndadr.
5 Baron josefl Von Hammer Burgstail, Osmanl Devleti Tarihi, Neriyat, c.
I, stanbul, 1983,s. 64'de bunlar Erturul'un oullar olarak sayar, Dn
dardan hi bahsetmez.
6 . H. Uzunarh, Gazi Orhan Bey Vakfiyesi, Belleten V/19 (194 i), s.
284. Ayrca M. aatay Uiuay, Padiahlarn Kadnlar ve Kzlan. Anka
ra, 1992, s. 3. Sevim, a.g.m ., s. 162.
7 smail Selimolu, Osman Gazi Trbesi , Osman G azi ve Dnemi-Sempoz-
ymn Sonu Bildirileri - Bursa, 1996, s. 167-173.
8 Osman Kk idi. Erturui, Osman kck iken ift srdrd, Oru
Bey Tarihi, Atsz Neri, s. 22.
9 Akpaah Tarihi, yay. Haz. H . Nihal Atsi2, Ankara, 1985, s. 22.
10 Bu olaylarn detaylar hakknda bkz. Akpaaolu Tarihi, Yay. Haz. H. Ni-
ESERLERAladdin Bey babasnn lmnden sonra, kendisi
ne temlik edilmi olan Bursada Kite ovasndaki Futra
iftlii haslat ile geinmi Bursada vakflar yapm ve
Orhan Bey zamannda vefat ederek, babas Osman Gazi
Bey trbesine defnolunmutur. Osman Beyin dier
oullarndan yalnz Pazarl Beyin znik muhasaras ve
Palekanon muharebesinde bulunmu olduunu Cantacu-
zenos tarihinden renmekteyiz. Osman Bey oullarn
dan birinin adn oban koyarken, herhalde o srada
Anadolu valisi bulunan Emir oban Beye bir cemile ola
rak, bu ad semi idi. Hamid adn da, yine Anadolu
Trk beyleri arasnda ok nfuzlu olan ve sevilen Ha-
mid-olu Dndar Beyi hatrlayarak, koymu olmaldr.
Bunlar hakknda imdilik fazla bir bilgimiz yoktur.
Yeni-ehirde evler, dkkanlar, ar ve hamam yap
trarak, buray imar etti.
lal Atsz, Ankara, 1985, s. 16.
11 Bu olaylarn detaylar Akpaa O lu ve Oru Bey tarihlerinde vardr, an
cak sonraki yzyln ortalarnda yazld iin kuku ile karlanmaktadr.
Bkz. C. mber, TheOttoman Empire 1300-1481, stanbul, 1990, s. 19. nal
ck ise kroniklerin doru bilgiler aktard grndedir. H. nalck, Os-
mangazrs Siege ofNicca and the Battle of Bapheus, The Ottoman Emirate (ed.,
Elizabeth Zachariadou, Crete University Press, Rethymon, 1993, s. 77-
101. Tartmalarn genel bir deerlendirmesi iin bkz. C. Kafadar, Betve-
e Tvo Worlds, Lodon, 1995.
12 Akpaaolu, a.g.e., s. 27.
13 Ayn eser., s. 27.
14 Sonralar da vakf olarak kalan bu topraklar iin bkz. M. A kif Erdoru,
Bilecik ve evresinde Erturui Gazi Adna Yaplm Bir Vakf, Osman
Gazi ve Dnemi - Sempozyum Sonu Bildirileri, Bursa 1996, s. 123-126.
15 ada Bizans tarihisine gre, bu zafer Osmann nlenmesine ve Kasta
monuya kadar olan blgenin Osmann bayra altnda toplanmasna se
bep olacaktr. nalck, Cogito. s. 30-31, a.mlf. The Classical Age.. s.6. z-
nikin fethi ve Koya-Hisar muharebesinin ilk dnem ve kayinvislerde-
ki anlatmlar iin bkz. nalck, The Battle of Bapheus, s. 77 vd.
16 nalck, The Battle of Bapheus, s. 97,
17 Ayn yer.
18 Halil nalck, Osmanl Beyliini kuran Osman Bey, sultanlk haline geti
ren ise Orhan Beydir demektedir. Ancak, Osman Bey hayat boyunca Ga
zi ve Bey unvanlarn kullanmtr. Buna ramen Osman Bey ldnde
beylik ok geni bir blgeyi kontrol ediyor, ehirleri, kasabalar, ordusu ve
brokrasi ile devletik halinde bulunuyordu. Merkezi bir brokrasi ve
bir sarayn varl konusunda nalck bir tevliyet nianna dayanarak ke
sin bir hkm vermektedir. (1324)
m HANEDAN
-
ORHAN GAZ (1324 - 1361)
HAYATI VE AH SYET
sman Beyin, Mal Hatun adl kadnndan do
ma olu olup, kesin olmamakla birlikte muhte
melen 1281 ylnda Stde domutur. Gazi,
caddin, Ihtiyarddin, Seyfddi gibi lkaplarla an
lan Orhan Bey, muhtemelen babasnn 1324 ylnda ve
fat zerine Osmanl Beyliinin bana gemitir. Ancak
Osmanl kronikleri onun 1320den itibaren babas tara
fndan vekil yaplm olduunu, hatta bey gibi hareket
ettiini kaydetmektedirler.
Meziyetleri, kendisine bal airetler ve kardei
Alaaddin Bey en nemlisi de babas tarafndan bey olmak
iin ideal bulunan Orhan Bey, babasnn salnda bu
grevi yerine getirebileceini yapt fetihlerle gstermi
ve lkaplarnn her birini hakkyla alm bulunuyordu.1
Fiziki zellikleri hakkndaki tasviri bilgilerde onun bu
beylik vasflarna uygun olarak yaplm olmaldr.
Uzun ince boylu, tatl mavi gzl, kumral sal, sarya
yakn kumral sakall, gler yzl, yksek alnl, geni
gsl ve beyaz tenli eklinde bu tasvir pek ok padi
ah iin yaplan dierleriyle benzerlikler gstermekte
dir.2
Karakteri hakknda ise sakin tabiatl, kimsenin kal
bini krmamaya gayret eden, herkesin sevgi ve saygsn
kazanm bir kii olduu yazlmaktadr. Adil, hakinas,
msamahakr ve merhametli gibi dier Osmanl Sultan
lar iin kullanlan sfatlar Orhan Bey iin de kullanl
mtr. Hammer onun iin Osmanllarn Nom as de
mekte ve Osmana gre medeni bir hali olduunu kay
detmektedir.
Nitekim onun bir dier ei olarak kaydedilen The-
odora da Orhan Beyin askeri ittifak erevesinde yapt
OSMANLI
bir evviliktir. 1346 ylndaki bu evlilik Orhan Beyin Bi
zans mparatoru Kantakuzene yapt yardm esnasnda
ve sonucunda gereklemiti. Orhan Bey, Theodora ile
yapm olduu bu evlilikten de Halil adl bir olu oldu
u tespit edilmitir.3 Tespit edilebilen fakat tarihleneme-
yen nc evlilii ise yine bir Bizans mparatoru olan
II. Andronikosun kz Aspora Hatun iledir. Bu evlilik
te brahim ve Fatma adl ocuklarnn dnyaya geldii
tespit edilebilmitir.4 Drdnc evlilii ise, Eftadise
Hatun iledir.5 Genel olarak ifade edecek olursak, Orhan
Beyin Bizansn iki nemli hanedanna da damad oldu
u ve tespit edilebilen bu evliliinden toplam be o
lu ve bir kz olmutur. Kasm adl ehzadenin annesi ke
sin olarak tespit edilememitir, ancak ehzadelerin -
, nn babalarnn salnda vefat ettikleri bilinmektedir.
Nitekim olu Muradn clusunda Ahmednin bir kay
dna gre, brahim ve Halil isyan etmiler ve bunu can
laryla demilerdir.
Fakat asl nemli ve doruluk pay daha fazla olan
karakter tasvirleri ise Orhan Beyin, devlet adaml hak
knda yaplanlardr. Gerekten de tekilatl, toparlayc
ve askeri bir deha olan Orhan Bey, bni Batutann da de
dii gibi Trkmen maliklerinin en ulusu olmay ksa
denebilecek bir srede baarmtr. Halka ve Millete hiz
meti iar edinen, iini ihtiyatla yapan, cesurca ve isabetli
kararlar alabilen Orhan Bey, bir devlet adam ve komu
tan olarak uzak grl idi. lim adamlarna kar sayg
l ve himayeci idi. Ayn zamanda salih bir Mslman da
olduu Tarih Neride ifade edilmektedir.6
Genliini babasyla beraber Bizans tekfurlar ve
Trkmen Beyleri ile savaarak geiren Orhan Beyin ba-
HANEDAN
-
basnn 1301 ylnda Beyliin idari taksimatn yapma
sndan itibaren Sultan-nniin idaresini stlendii anla
lmaktadr. Ailesi hakkndaki bilgiler de yine onun as
keri baarlar sayesinde renilebilmektedir. 1299 yln
da Bilecik ve Yar-Hisar kalelerinin fethinde bizzat bu
lunmu ve pek ok yararllk gstermi olduu iin, ba
bas onu Ak Paazadedeki, kayda gre esir edilen Yar-
Hisar tekfurunun kz Nilfer Hatun ile evlendirmitir.
Bu evliliinden Sleyman Paa ve Muradn doduu bi
linmektedir.
SYAS FAALYETLERBabasnn artk yalanmas, romatizmadan da muz-
darip olmas ve fazla hareket edememesi sebebi ile, kuru
lan yeni devletin kuvvetlenmesine ve itibarnn artmas
na Orhan Beyin kafi gelebilecei bir ok tecrbeler ile
sabit olmu idi. Bundan dolay 1320den itibaren babas
tarafndan adeta vekil yaplm idi. Gerekten bu tarih
ten sonra, devlet ve idare ilerinin hemen tamamen Or
han Beyin elinde bulunduu grlmektedir. Bu durum
karsnda ve tarihi kaynaklarn birbirini tutmayan ka
ytlar nazara alnarak, daha kati ve gvenilir bir vesika
dan da yoksun bulunulmas sebebi ile, Osman Gazinin,
idareyi oluna braktktan sonra, ne kadar daha yaad
ve lmnden sonra m Orhann hkmdar olduu,
yoksa beyliini tamamen oluna terkettikten sonra m
vefat ettii bugn bile tartmaldr. Bununla beraber
Orhan Beyin 1321 de Mudanya zerine yine ordusunun
bana varp, fethine muvaffak olmas, Osman Gazinin
asker ve meray Yeni-ehir ovasna toplayarak, herkesin
huzurunda Orhan Beyi Bursan fethi iine memur et
mesi gibi hadiseler, Orhan Beyin en azndan vekil olarak
ynetime ortak olduunu gstermektedir. Dier taraftan
724 tarihli vakfiyenin7 ve 1326 tarihli Orhana ait ilk
sikkenin altnda, Orhan Gazini hkmdarlnn
1324te olmas ihtimalinin yksek olduu sylenebilir.
Ak Paa-zade ile Neri ve Oru Beyin de Osman Ga-
zinin, daha hayatta iken, devletin idaresini olu Orhana
braktn mttefkan bildirmeleri, hatta N erinin
...ve dahi bunu kasdetti kim, olu Orhan kend zama
nnda evket tutup, namdar ola ki, kendden sonra halk
ana itaat gstereler... diye bunun sebebini de aklama
s bu hususta herhangi bir pheye brakacak gibi g-
O SM AN U
rnmemektedir. Orhan Beyin, babas henz hayatta
iken balatt kuatmay, baar ile sonulandrarak
1326 ylnda Bursay vire ile ele geirdiini ortaya koy
mutur.8 Teslim artlar gereince, tekfurun kaleden ay
rlmasn mteakip, Orhan Gazi belli-bal kumandanla
r Turgut-Alp, Kse-Mihal Bey, nl gaza arkadalar
eyh Mahmud, Ahi emseddin-zade, Ahi Haan vb. ile
alan kale kaplarndan ieri girmi (6 Nisan 1326) ve
Cuma namazn bir manastrda klm idi. Orhan Beyin
verdii emir zerine, fatihler tarafndan ehir ve etrafn
dan yaayan ahalisinden hibir kimseye dokunulmam
tr. Kalenin tamire muhta olan yerlerini tamir ettiren
Orhan Bey buraya muhafzlar koydu ve emniyet tedbir
leri aldrd. Orhan Bey Bursann fethinden nce bu ka
lenin anahtar telakki edilen Atranos (Orhan-Eli) kalesi
ni alp, yktrm idi. Bu sralarda meradan Aka-Koca,
Kandiyeyi, maiyetindeki Gazi Abdrrahman ile birlikte
de, Kartal civarndaki Aydos ve bunun imalindeki a
mandra kalelerini, yine meradan Kara-Mrsel ise zmit
krfezinin cenup blgesini fethederek, Osmanl hududu
nu Karadeniz ve stanbul boazna doru geniletmiler
di.
BZANS'OSMANEl EK LHROrlan Beyin saltanatnn ilk devresi Bizans devleti
ile mcadele iinde geti.9 lhanllarn Anadolu valisi Ti-
murta Beyin 13 27de M srda idam edilmesi ile, bu
devletin basknndan ve tehdidinden kendisini tamamen
kurtulmu hissettii ve tam bir istiklal ile harekete muk
tedir bulunduunu anlad cihetle, dier taraftan gen
devletinin hayati menfaatlerinin stanbul istikametinde
ki Bizans kale ve beldelerine sahip olmakla salanabile
cei dncesi ile, bata znik ve zm iti almas ve bunun
iin de Bizans ordusuna kar askeri stnln isbat
etmesi icap ediyordu. Bu vesilenin zuhuru gecikmedi ve
Bursann sukutundan, sonra, znikin Orhan Bey tara
fndan iddetle muhasara edilmesi zerine ve hi deilse,
bu mhim Bizans merkezini kurtarmak emeli ile, mpa
rator Andronikos III., byk bir ordunun banda olarak,
Anadolu yakasna geip, Osmanllara kar harekete ge
ti. znik muhasarasna bir mikdar kuvvet brakarak, Bi
zans ordusunu karlamaa koan Orhan Bey kuvvetleri
ile Bizans kuvvetleri arasnda Darca ve Eski-Hisar ara-
HANEDAN
-
snda bulunan Pelekanon mevkiinde bir arpma vuku
buldu. Orhan Bey muharebeyi kazand (Mays 1329)10.
Yaralanan mparator stanbula ekildi. Bu galibiyeti
mteakip, Orhan Bey artk yardmdan midini kesen z
nik kalesini teslim ald. Bursada olduu gibi, burada da
yerli halktan isteyenlerin mallar ile birlikte gitmelerine
msaade etti ve kalanlar ii de, kendi tebeasndan ol
mak ve sadece cizye vermek art ile, din ve adetlerini
muhafaza edebileceklerini ilan ettirdi ve buray kendisi
ne beylik ve hkmet merkezi yapt (1331)- Mteakiben
o sralarda ticari faaliyeti ile mehur olan zm iti kuat
ma altna almaya teebbs eden (1331) Orhan Gazi, im
paratorun sratle bu kalenin yardmna komas zerine
muhasaray kaldrm ise de 6 sene sonra (1337), iddet
li bir taarruza muvaffak olmutur. Bu fetih civar kalele
rin kendiliinden teslim olmasn salamtr.
Orhan Bey saltanatnn ikinci devresinde komu
Trk beylikleri ve Bizans ile urat. Evvela 1342de
Ulubad, Mihali ve Kirmasti gibi, Osmanl memleketle
ri ile merkezi Balkesirde bulunan Karasi-oullar bey
lii arasndaki yerleri ald. Bu srada Karasi Beyin l
m ile, bu beyliin bana Demirhan Bey gemi, fakat
kardei Dursun Bey ona muhalif olarak, Orhan Beye il
tica etmi bulunuyordu. Dursun Beyin tahriki ve ayet
Karasi beyliinin bana gemek iin kendisine yardm
edilecek olursa, Balkesir ile birlikte baz yerleri Osman
lIla ra vereceini bildirmesi zerine, Orhan Bey Karasi se
ferini yapt. Bu seferin tarihi iin trl kaytlar ve nakil
ler arasnda en fazla ihtimal 1345 sralarnda olduudur.
Orhan Beyin Balkesir zerine yrdn duyan De
mirhan Bey Bergamaya ekilmi ise de, burada muhasa
ra edildi ancak bu esnada Dursun Beyin kaleden atlan
bir ok ok ile ldrlmesinden sonra Demirhan Bey Or
han Gaziye teslim olmaa mecbur kald ve bu beylie
ait olan Balkesir, Manyas, Kap-Da ve Edincik gibi
memleketler Osmanl arazisine ilhak olundu. Karasi
Beyliinin bir ok sahil arazisinin Osmanllara gemesi
ile, Rumeliye gei imkan altna girdi ve byk bir nis-
bette kolaylat. Bu ilhakn Orhan Bey iin dier bir
nemi ise bu beylie tabi deerli bir merann Osmanl
hizmetine gemeleri ve Hac l-Beyi, Evrenos Bey Ece
Halil ve Gazi Fazl gibi, byk ve tecrbeli kumanda-
OSMA.N'U
lardan, sonraki senelerde Rumeli ftuhatnda azami se-5 3kilde hizmet ve yararlk salanmas olmu idi.
Orhan Beyin Bizans mparatorluunun i ilerin
de mdahaleci rol oynamas meselesine gelince, bunun
Andronikos III.un 1341 de lmnden sonra tahadds
eden vaziyet dolays ile ve bu srada vuku bulduu g
rlmektedir; zira erik imparator Jean Kantakuzenos, ra
kibine ve muhaliflerine kar evvela Aydn-olu Gazi
Umur Beyin, sonra da Orhan Gazi'nin yardmna mra
caat etmek zorunda kalm idi. Orhan Bey mparator
Kantakuzenosa 5.000-6.000 kiilik bir yardmc kuvvet
gnderdi ki, bu sayede, Karadeniz kenarndaki Szebol
mstesna olmak zere, btn sahil blgesini rakibi k
k imparatorun annesi ve vasisi Atna de Savoienn
elinden alabildi (1345). Keza yine bu kuvvetler ile Edir
neyi zaptedebilmi idi. Bir rivayete gre, Kantakuzenos
Orhan Gaziyi kendisine balamak iin kzn ona ver
mei vaad etmi ve bunun karlnda 5.000 kiilik bir
kuvvet alm idi. Ayn sene zarfnda Kantakuzenos Ru
melide hakim vaziyete getii iin, stanbulu almaya
teebbs etmi ve Orhan Beyin verdii yardmc kuvvet
ler ile, buna ve kendisini erik imparator tantmaa mu
vaffak da olmu idi. Ertesi sene (1347) Orhan Gazinin
bir donanma ile ve beraberinde zevcesi Theodora da bu
lunduu halde, skdara gelerek, kaynpederi ile gr
tn ve Srplara kar hareket etmek iin, Bizans ordu
suna 6.000 kiilik bir kuvvet gndermei vaad ettiini
gryoruz. Osmanl yardmc ktalarnn Srp kralna
kar giderek, bu taahhdn de yerine getirdikleri anla
lmaktadr. Ancak damad Orhan Beyin verdii bu
kuvvetler ile skk bir durumdan kurtulmaa muvaffak
olan Kantakuzenos zaman-zaman Papaya mracaat ile
hal seferi tertibi istedii gibi, dier taraftan da ba da
raldka Orhan Beye bavurmaktan da geri durmuyordu.
Nitekim 1349da Srbistan Kral Stefan Duan Selanik
ehrini ele geirmek zereyken, Kantakuzenosun Orhan
Beyde temin ettii ve Orhan Beyin olu Sleyman
Paann kumandasnda olduu anlalan 20.000 kiilik
Osmanl kuvveti vaziyeti kurtarabilmi idi. Bu arada B i
zans donanmas ile birlikte, bir mikdar Osmanl deniz
kuvvetlerinin de harekata itirak ettii grlmektedir.
ok gemeden Kantakuzenos ile erik imparator oannes
V. arasnda mcadele alevlendii vakit Orhan Bey, Cene-
HANEDAN
-
vizliler ile beraber, yine Kantakuzenos tarafn tutmu ve
yardmc kuvvetlerini gndererek, bir taraftan Edirnede
muhasara altnda bulunan Kantakuzenosun olu Mate-
osu kurtarm, dier yandan ayrca 10.000 kiilik bir
kuvvet ile Dimetokada Srp ve Bulgarlara kar nemli
ber zafer kazanmtr (1352). Bu yardmc Trk kuvvet
lerine Sleyman Paa kumanda ediyordu ki, bu vazifesi
ni baar ile yapp, Anadoluya dnerken, Kantakuze
nosun bu yardma mukabil Gelibolu yarm adasnda
vermi olduu impe kalesinde bir mikdar asker brak
m idi (1354).11 Bu suretle Osmanllar Bizanstaki taht
ve saltanat mcadelesine 1345ten itibaren karm, fa
kat buna mukabil, hem ileride kendi hesaplarna yapa
caklar Rumeli ftuhat iin tecrbe kazanm, hem de
Rumeli yakasnda hakikaten yerleerek bir hareket ss
ne sahip olmulard.12
Orhan Bey saltanatnn nc ve son devresi
1353ten itibaren, Rumeliye yerlemek eklinde balad
ve bu yerleme ve ftuhat hareketi bizzat Kantakuzenos
ile ihtilaf dourdu. nk o, Osmanllarn Avrupa mn
tkasna yerlemelerinin imparatorluk iin ne kadar teh
likeli ve vahim olduunu anlamakta gecikmemi.
1354te Geliboluyu alan Orhan Bey kuvvetlerinin, Bola-
yr ve Tekfurdaa kadar, btn Marmara kylarna sa
hip olduunu da grdkten sonra, buna mani olma d
nmt. Bunu sulh yoluyla halletmek iin OsmanlIla
ra impe karlnda 10.000 altn teklif etmi fakat Or
han gayet diplomatik bir cevab ile karlamtr. Orhan
Gazi, imparatorun kendisine yardmlar mukabilinde
verdii impey geri alma teklifine terk edebileceini,
fakat Geliboluyu bizzat kendi kuvvetleri zapdetmi ol
duu cihetle buray iade edemeyeceini ve hastal se
bebi ile de gremeyecei sylemiti. Gerekten de
Kantakuzenos zmite kadar geldi ise de, Orhan Bey ile
gremeden, stanbula dnm ve bu defa da Srplar ve
Bulgarlar ile birlikte, Balkanlarn Trklere kar muha
faza ve mdafaas hususunda baarsz bir takm teeb
bslere girimiti. Bununla birlikte ok gemeden de
Bozca-Adada ki hapis hayatndan Venediklilerin yard
m ile kurtulup-gelen rakibi oannese saltanat brak
mak zorunda kalarak bir manastra ekilmi ve artk da
mad Orhan Bey ile mnasebetini tamamen kesmiti
(1355).
Bu srada iyice yalanm durumda bulunan Orhan
Gaziin yerine, byk olu Sleyman Paann harekat
idare ettii grlmektedir. te yandan 1354te Eretna
devletindeki karklklardan istifade ile bu devletin
elinde mhim bir merkez gibi telakki edilebilecek, An
karay ark hududunun kilit noktas telakki ederek, ele
geirmei dnen Orhan Bey, buray olu Sleyman
Paann olu kumandasnda evketmi olduu kuvvetler
ile Orhan Bey de bir sre dikkatini Anadoluya evirdi.
1354 ylnda Eretna Devleti ierisindeki karklardan
yararlanmak iin Ankaray ald.Sonra yine batya yn
n evirdi. 1356 ylnda Sleyman Paa bir aralk elden
km bulunan Geliboluyu tekrar zaptettii gibi, Ru
m elide tekrar ftuhata giriti. nk artk Bizans tah
tnda bir akrabalar yoktu. Srasyla Malkara, psala ve
orluyu da ald. mparator oannes V. , Trkleri buralar
dan karmak iin kuvveti olmadndan, ftuhat nle
mek maksad ile, Orhan Bey ile iyi geinmek gereini
hissetti. O srada Kontakuzenosun hi ummad bir
olay gerekleti. Bizans kronikileri Gregoras ve Matleo
Villaniye gre, 1357 yl yaz aylarnda ehzade Halil bir
balk teknesiyle zmit Krfezine aldnda bir Rum
korsan gemisi tarafndan esir alnmt. Korsanlar ehza
deyi Foaya gtrmler ve 100.000 altn fidye talep et
milerdi. Orhan Bey donanmas gsz olduu iin Fo
aya olunu kurtarmaya gidemiyor, Saruhan toprakla
rndan gemek istemedii iin de karadan t l i bal kal
yordu. te bu aamada John V, Orhana 100.000 altn
deyerek olunu kurtarabileceini, ancak bunun karl
nda rakibi Kontakuzenosun desteklenmemesini talep
etti. Orhan bunu kabul etti. Kontakuzen donanma g
cyle baarl olmasa bile 60.000 duka karlnda Ha
fili kurtard ve stanbula getirerek kz rene ile nian
lad. Buna ramen Osmanllar Rumeli de fetihlerden
vazgemediler ve 1359 veya 1361 Kasmnda Dimeto-
kay ele geirdiler.13 Ayn sene zarfnda yaplan bir an
lama ile, imparator Orhan Beyin Rumelide yerlemesi
ni, yani Sleyman Paa tarafndan yaplan Gelibolu, Bo-
layr, Malkara, orlu ve Tekir-Dana kadar ki ftuhat
kabul etti. Orhan Beyin ve Osmanl Trklerinin bir
kpr ba telakki edebilecek olan Geliboluda yerleme
leri, Avrupann dikkatini ekmekle beraber, Balkan mil-
HANJ-DAN
-
letleri arasndaki karklk, ihtilaf ve mcadeleler ile do
lu durum, bu tarafta Trk ftuhatn esasl bir ekilde
engelleyecek gibi deil idi. Bu sebepten sratle hareket
edip, Balkan yarm adasna yaylmak, Rum illerini Os-
manl Trklerine amak fikri balca hedefi tekil ediyor
du.
SKAN SYASETGelibolu yarm adasnda da Bizans ile Venediklile
rin ittifak halinde ve mtereken taarruz ihtimali olabi
lirdi. Buna kar derhal iskan ve yerleme siyasetinin tat-
bika baland. Sleyman Paa babasndan ald tali
mat ile, fethettii Rumeli arazisini Trkletirmek iin,
Anadoludaki Osmanl memleketlerinden, yeni ilhak
olunan Karasi topraklarndan gebe Trk airetlerini,
Trkmenleri nakledip, yerletirdi. Onun bu faaliyetinde
kardei Murad Beyde bulunuyordu. Ancak Rumelide
faaliyette bulunan Sleyman Paann bir av takip eder
ken, atndan derek, kaza neticesinde vefat etmesi
(1357), bu taraflardaki ftuhat harekatnda bir durakla
ma ve baza da bir gerilemeye sebep oldu. Geri onun
yerine derhal ana-baba bir kardei Murad Bey kumandan
tayin edildi ise de, asl vaziyeti muhafaza ve idare eden
ler Lala ahin Paa, Hac l-Beyi ve Evrenos Bey gibi
muktedir ve tecrbeli emirlerdiler ve bunlarn Murad
I.n bir mddet sonra Orhan Beyin vefatn (1362) m
teakip, teebbs eline alp, ftuhat hareketini daha hz
l bir tarzda yrtmesine kadar, soukkanl ve cesurane
btn hcumlara kar koymalar Rumelide bu srada
vukuu melhuz byk bir zn tnn nne geti.
OSMANLI DEVEET'NDE TEKOTANDIRM A
Osmanl devletinin ilk tekilat Orhan Gazi zama
nnda kuruldu. Bursa ve znikin zaptedilmesi Osmanl
beyliinin ilk devir tarihinde ehemmiyetli hadiseler ola
rak mtelea edilebilir. Orhan Gazinin beyliinin hudut
lar artk mtemadiyen genilemekte olduundan, yeni
messeseler ile salam temellerin atlmas bu siyasi var
la ve birlie bir hayatiyet ve devamllk salamakta idi.
Bu beylik yava-yava eski airet usul ve kaidelerinden,
Trk ve Trkmen trelerinden az ok ayrlarak, o za
mana gre modern bir devlet olmak yolunu tuttu. dare
O SM AN U
sahasnda, adalet ve askerlik ilerinde tekilat vcuda ge
tirmek lzumu hissolundu. Bu hususlarda ulema snfn
dan gelmi olan vezir Alaeddin Paa ile Bursa kads an-
darl Kara-Halil Efendi bilhassa faaliyet ve hizmetlerde
bulundular.
Orhan Beyin devlet idaresi kuruculuu vasfna ge
lince, btn tarihler onun Osmanl u beyliini hakiki
bir devlet halinde tekilatlandrdn ifade etmekte
mttefiktiler. Orhan Bey ilk devlet tekilatnda Anadolu
Seluklular ile lhanllar rnek alm ve buna gre bir
hkmet cihaz kurmu idi. Bunun esas temeli beylik
merkezindeki divan idi. Divana hkmet reisi durumun
da bulunan ve ilk kurulu devirlerinde ilmiye snfndan
gelmesi mutad olan vezirin de icabnda bakanlk ettii
olurdu. Orhan Bey devri ilk vezirinin Hac Kemaleddin-
olu Alaeddin Paa (lm. 1340 sralarnda) adnda, ilm i
ye snfndan belki de ahi ricalinden bir zat olduu bilin
mektedir.
Btn Orhan Bey devri vezirleri paa unvan alyor
lard. Hkmdarn askeri-idari btn devlet ilerinde
yardmcs olduklarndan dolay bu vazifelerin uygun
olarak, bu nvan tayorlard. Ancak eitli askeri mese
lelerin, divan haricinde hkmdara arzolunmak ve m
saadesi alnmak suretiyle bir karara baland da olur
du. Divan bu devirde, bir vezir, Bursa kads ve Orhan
Bey ile birlikte, en ok drt kiiden mrekkep idi.
Orhan Bey Bursay zaptetmeden ve devlet tekila
tn henz geniletmeden nce, payitaht kads kazasker
lik vazifesini de grmekte ve ayrca kazasker bulunma
makta idi. Divanda dier bir mhim deiiklik de, yine
Orhan Beyin son devirlerinde, ehzade Sleyman Pa-
ann (o da bir istisna olarak vezirler gibi paa unvann
kullanyor, fakat divan ile bir alakas bulunmuyordu)
lmn mteakip veliahdla ve Rumeli harekatndaki
ordunun bana Murad Beyin gemesi ile yaplm ve
Karaman oullar ile Eretna devleti arasnda kan ihtilaf
dolays ile, Murad Bey'in Ankaraya gitmesi zarureti ha
sl olunca (1360), ilk defa ehzadeler dnda bir ahsn,
Lala ahinin, Rumeli ftuhat ordusu bana, beyler-beyi
sfat ile ve paa unvann alarak, bu rtbesi il de ayn za
manda vezir payesine ykselmi olarak, getirildii g
rlm idi. Yine bu sralarda Orhan Bey bu trl bir vas
f haiz olan, yani ilmiye snf haricinden bir kimseyi,
I TANIDAN
-
kendi saray mensuplarndan Lulu Paay beylerbeyi pa
yesi ile, Ankaraya yollanm idi. Bu suretle o devirde sa
dece vezirlere mahsus paa unvann alarak, birer beyler
beyi veziri olan bu ahslar ikinci ve nc vezir duru
munda bulunmakta, ba-ehre geldikleri zamanlarda da
divana dahil bir aza durumunu iktisap etmekte idiler.
Osmanl divannda vezirler ve askeri snfa mensup bey
lerin giyecekleri elbise ve balarna saracaklar sarn
ekli tesbit olunmu ve bylece devlet erkan ve askeri s
nf ile halk kyafet bakmndan birbirlerinden ayrlm
lard. Orhan Beyin divanda burma tlbend sarlmas,
kendi askerine, Anadolu beylikleri askerlerinden ayrl
mas iin ve onlarn krmz brkne mukabil, ak brk
giydirilmesi hususunda bir karar ald btn tarihlerde
kaytldr. Bu husus da dier bir kaynak da OsmanlIlar
da mera ve askerin elbiselerinin dar yenli tatar kaftanla
r olduunu bunlarn ularnn elin stn rttn,
merann ayrca ham kumatan, geni dikili ve pamuk
lu kaftanlar ve ekser askerin keeden yaplm krmz ve
beyaz brk giydiklerini bildirmektedir ki, bu belki biraz
daha muahhar kyafeti anlatmaktadr.
ehir, kasaba ve kazalarn idaresinde ise, Osman Bey
zamanndan itibaren elde edilen yerler buralar fetheden
beylere verilmek suretiyle, dorudan doruya airetin
ileri gelen ve birer askeri kumandan durumunda olan
beyler kullanlyordu; yani Seluklu divan dairesi evre
lerindeki idarenin yan idi. Mesela n-n, Eski-ehir,
Bilecik, znik, Karaca-Hisar, zmit, Yeni-elir ve Bursa
hep birer kaza tekil ediyordu. Balarnda birer kad ve
suba var idi. Su balar hem asayie bakyor, hem de o
blgenin askeri reisi bulunuyorlard. Daha sonralar bu
ralar birer sancak itibar edilerek, savalarda asker ban
da onlara tevcih edilmi, yalnz en mhimlerinin bala
rnda ehzadeler bulunmu idi. Bu esnada sancak tabiri
idari blgeyi ifade etmemekte ve daha ziyade askeri bir
lik manasna gelmekte idi. Bursa sanca m ir-i kebir un
vann haiz ve fiilen hkmdar olan Osmanl Beyi yani
Orhan Bey tarafndan temsil ediliyordu. Bu sebeple ora
ya Bey-Sanca denilmi idi. Byle bir tesmiye ekli, bir
yandan Osmanllarn u beylii hatrasn da canlandr
makta idi. 1350 sralarnda dier mhim sancaklardan
Karasi ve zmit (bunlar ayn zamanda birer u durumun
da idiler) dier ehzadelerin idaresinde idi. Sancak ve ka-
O SM A N U
za merkezleri olan ehir ve kasabalarda askeri ilerin d
ndaki btn idari, adli ve beledi muamele ve hizmetler
kadlara braklm idi. Bunlarn en yksek ilmiye ma
kam ve mercileri Bursa kads olup, yukarda iaret edil
dii gibi, hem divana dahil olur, hem de btn kadlarn
tayin ve azilleri iine bakard. Kazaskerlik makam ihdas
edilince, bu hususta kkl bir deiiklik vukua geldi.
Orhan Bey Osmanl Beyliinde muntazaman bir
devlet tekilat meydana getirdii srada btn timarl-
lar, muayyen birlikler halinde bir takm kumanda kade
melerine balad. Hepsi de atl olan bu timarllar bir alay
haline konularak, balarna en byk timar sahibi olan
kimse alay beyi tayin ediliyordu. Her kazann timarllar
birer eri-ba idaresinde idiler.
Orhan Bey devletinin dayand ikinci snf askeri
kuvvet yaya ve msellem tekilat oldu.14 Bunlarn vcu
da getirilmesindeki temel sebep, her zaman vaktinde se
fere gelmeyen yahut uzun zaman muhasara hizmetlerin
de kalamadklarndan dolay baarlar mahdut olan atl
airet sipahileri yerine yine Trk genlerinden daimi ve
esasl kuvvetlere ihtiya duyulmas idi.15
Orhan Beyin yine reform denebilecek bir askeri
oluumu da devirme usulnn ve Yenieri Ocann y
rrle konulmasdr. I. Murad ise Orhan Beyin kurdu
u yenieri ocan geniletmi ve devirme sistemini
tatbikata geirmitir.16
Orhan Beyin son zamanlarnda ordu tekilatnn
daha fazla geniledii ve askeri snflarn mkemmel bir
miiessesenin muhtelif kollar halinde tertiplendii g
rlmektedir.
ESERLER
Fakat bu uzun srmedi ve 1336dan itibaren, tekrar
Bursada cami, medrese, hankah ve imaret inas ile m
him vakflar yapt.
Neri, Orhan Beyin, biri Bursada ve biri znikte
olmak zere, iki imaret yaptrdn ve Bursada bir ma
nastr medrese haline getirdiini bildirdii gibi, Geyik-
li-Baba gibi derviler iin zaviyeler yaptrdn, ssz
yerleri imar ettirmeyi sevdiini, mesel imaretini Gk-
Dere suyu gibi, ok tenha bir yerde ina ettirdiini, ilim
adamlarnn hamisi olduunu kaydetmektedir.
HANEDAN
-
1 Osman Bey'in lmnden sonra beyliin kardeler arasnda paylalma
m olmas beniiz aklanamamtr. lk dnem tarihilerin bu konudaki
yorumlar ise tatmin edici bulunmamaktadr. Zira Osmanl kronikleri,
Akpaazade rneinde olduu gibi, Alaeddinin kardei Orhana b l
ke senin hakkmdr diyerek obanl setiini kaydediyorlar. Yorumlar
iin Kafadar, a.g.e., s. 136-137.
2 Hammer, a.g.e., c. 1, s. 148-149da Orhan ayrcalkl bir ekilde tarif
eder. Baka bir tarif iin Kocatiirk, a.g.e., s. 36.
3 Ulu ay, a.g.e. > s. 5.
4 Uluay, a.g.e., s. 4.
5 Akgndz/ztirk, Bilinmeye)! stanbul., s. 40. Uluay, a.g.e., s. 5.
6 Akpaaol, s. 26 .
7 Bu vakfiye iin bkz. Uzunarl, a.g.m ., s. 277 vd.
S S hav, a.g.e., c. I, s. 35.
9 Bu ksmlar slam Ansiklopedisi ve Hammer, a.g.e., c. 2106 vd. yararla
nlarak derlenmitir.
10 Imber, a.g.e., s. 20 de tarihin 10 Haziran 1328 yln vermektedir.
11 Bu kale ve konumu iin bkz. N . Oikonomides, From Soldiers of Fortu
ne to Gazi Warriors: The Tzympe Affair, Studies in Ottoman History in
Hoour of Professor V.L. Meage (eds), C. Heywood and C. mber, stan
bul, 1994, s. 238-47.
12 mber, a.g.e.. s. 24-25 olaylar-Bizans kronikleriyle karlatrmak suretiy
le dorulamaktadr. Hammer, a.g.e., c. I, s. 136'da farkl, fakat doruluu
daha tartmal olan tarihler vermektedir.
13 Imber, a.g.e., s. 26.
14 Halime Doru, Osmanl mparatorluu'uda Yaya-Mi/sellan-Tayc Tekilat.
stanbul, 1990, s. 6-8; 14 vd.
15 Bu konuda, alckn muhtelif makaleleri kullanlmtr. Genel bir de
erlendirme iin, nalck, a.g.e., s. 104 vd. arnlf. Osmanl mparatorlu
una Toplu Bir Bak , c. I.
16 Bkz. N. Gyiin: Kurulu Devrinde Askeri Tekilat ve Devirme Dzeni
adyla Osmanl'da yazd makale devirme usulnn ve Yenieri Oca
nn Orhan Bey hamam da olduunu kaydediyor. Hammerde yenierile
rin tesisini Orhan Beye zellikle veziri andarl Kara H alile atfeder.
a.g.e., c. I, s. 99-
-
MURAD HDVENDGR (1561 - 1389)
HAYATI VE AH SYETsmanl sultanlar ierisinde Murad Hdaven-
digr ve Gazi Hnkr adlar ile mehurdur.
Babas Orhan Bey, annesi ise Yar-Hisar Tekfu
runun kz iken Osman Bey zamannda esir alnan ve Or
han Bey ile evlendirilen Nilfer Hatundur.1 Kesin olma
makla birlikte Osman Gazinin vefatndan birka yl
sonra 1324 veya 1327de doduu tahmin edilmektedir.
Orhan Beyin 4 erkek ocuu iinde baz rivayetlere g
re drdncsdr.2
Kaynaklarda orta boylu, deirmi ehreli, byk ka
visli burunlu, iri ahane gzl; enli, atka kal, seyrek
sakall, geni gsl uzunca iri parmakl olarak tarif
edilmektedir.3
I. Muradn kiilii konusunda bize bilgiler aktaran
btn eserler, onun az fakat gzel konuan kibar, nazik,
dindar, ulemaya ve dervilere kar hrmetkar baka din
lere kar, hogrl bir kii olduunda mttefiktirler.
Devlet adam olarak da; nfuzlu, abuk ve isabetli karar
verme yeteneine sahip, disiplinli, planl, szne sadk
bir Sultan olan I. Murad bu yeteneklerini sultanl sra
snda rnekleriyle ortaya koymutur. ehzadelii srasn
da sert bir asker olan Lala ahin tarafndan yetitirilmi
tir. Btn padiahlar gibi avlanmay sever, sefer esnasn
da vakitlerini avlanarak geirirdi. phe ile karlanmas
gereken baz rivayetlere gre bir cemiyet ve meclis ada
m olarak, sohbeti, elenceyi, kaplca ve iki alemlerini
seviyordu.4 Grevi ihmali hogrmez, derhal cezaland
rrd. Bununla birlikte aleyhinde hakaret edenlerden, ha
tasn itiraf ederek, kendisine iltica edenleri affedecek ka
dar mfikti. Dneminde maiyetindeki kumandan ve va-
lleriyle hibir anlamazla dmemi, dini hogrs
sayesinde hem Katolik hem de Ortadokslarn takdirleri
ni kazanmtr.5
eitli kaynaklar onun bu zelliklerini ortaya koyan
olaylarla doludur. Mesela, Romen tarihisi lorga, Sultan
Muradn kendisine tabi mslmanlara kar civan merd
ve licenab ve hristiyanlara kar yalnz galip gelmeyi de
il, kalpleri kazanmay da bilen yumuak, msamahal
bir efendi olarak gstermektedir.6 Tarihi Hammer onu
adaleti ve bozulmas kaabil olmayan idetti cihetiyle,
milleti kendisini hem sever ve hem de korkard. er ka
nunlar, itina ile muhafaza ettiinden, messeselemekte
olan Devlette o kanunlar teyid edecek mesinin hi bi
rinde kusur etmedi diye anlatmaktadr.7 Gerekten de I.
Murad, Hristiyan tebaasna adaletle muamele etmitir.
Gibbons, onun iin; saltanat boyunca hristiyanlara Pa
palktan daha iyi muamele etmitir diyerek8 u saptama
y yapmtr. Otuz sene kadar bir mddet Murad, zama
nnn hibir devlet adam tarafndan fevkine geilmeyen
bir kiyaset ile Osmanl mukaddesatn sevk ve idare et
mitir. Biz Fatih ile muhteem Sleyman hakknda daha
ok eyler bildiimizdendir ki, Murad, Hanedan - Al-i
Osman iinde en ayan dikkat ve en muvaffak bir devlet
ve harp adam olarak kendine has mevkie geememitir.9
Gibbonsu tabiriyle mhrn gren herkesin diz
leri zerine kt Sultan Murad bilfiil itirak ettii 37
muharebeden sonuncusu olan Kosovada artk zaferini
kutlad bir esnada bir srp asilzdesi tarafndan ehit
edilmitir.10
Sultan Muradn zafer alannda ehit edilmesi slm
aleminde de zntlere sebep olmu, gaibde cenaze la-
-
mazlar klnm. Sultan Murad elid olduu zaman 63
yalarnda idi ve 27 sene tahtta kalm bulunuyordu.
Kaynaklarda dnleri konusunda ayrntl bilgiye
rastlamlmamakla birlikte, I. Bayezidin annesi olarak ge
en Gliek Hatun ile evlilii sabittir. Ayrca Mora ve
Paa Melek Hatun adl iki ei daha tesbit edilmitir.11
Bayezidden baka Yakup ve Lanyi Sel adl iki olu daha
olduu bilinmektedir. Kz Melek Hatun ise Kara-
manolu Alaaddin Ali Bey ile evlendirilmitir.12
SYAS FAALYETLER
Babas Orhan Gazinin 1362 ylnda13 vefat etmesi
zerine dnemin siyasette, etkili gruplarndan ahilerin
karar ile 36-37 yalarnda hkmdar ilan edilmitir. Sal
tanatn pekitirmek iin nce potansiyel muhalifleri ola
bilecek kardeleri brahim ve H alili bertaraf etmitir.
Daha sonra da tahta kmas zerine doan otorite bolu
unu kendi hesabna deerlendirmek isteyen Bizans ve
Karamanoullar Beylii ile mcadeleye girimitir. R i
vayetlere gre onun tahta gemek iin Kosovay terke-
dip Bursay gemesini frsat bilen Bizansllar taarruza
geerek Burgaz, erkez ve Malkaray geri alm, Trk
kuvvetlerini sahile ekilmeye mecbur brakmlardr.
te yandan, kendi beylikleri asndan Osmanlnm ge
nilemesini tehlikeli bulan Karamanoullar ve Sivas h
kmdar Mehmed Ankara ahilerini tahrik ederek, Os-
manl kuvvetlerinin bu ehirden kartlmasn salam
lard.14 Bunun zerine Anadolu ilerine ncelik veren
Sultan Murad Ankara zerine hareket etti ve burasn
tekrar hakimiyeti altna ald (1362).15 Sivas hkmdar
nn ertesi yl Ankaray ele geirme plan neticesiz kald
na gre, bu kent tamamen Osmanl hakimeyitini be
nimsemi olmaldr. Ankaray geri alan Sultan Murad,
burada hareketle Sultan-n (Eskiehir) tarafn da zapt
etmiti.
Sultan Murad, Anadoluda skneti saladktan
sonra hemen Rumeliye geerek, BizanslIlarn ellerine
dm olan yerlerin peine dt. Ksa srede orluyu
geri almay baard ve stanbuldan zerine gelebilecek
taarruzlar nlemek iin burann surlarn yktrdktan
sonra Lleburgaz fethetti.16 Bu blgede derhal iskan si
yaseti uygulad, Anadoluda Trk-Mslma unsurlar
buraya naklettirirken, blgedeki potansiyel tehlike olu-
O SM AN U
turabilecek nfusu da Anadoluya srd. Bu srgn siya
seti ona daha emin admlarla bat istikmetinde ilerleme
olana s'unmu olmaldr.17 Nitekim ok gemeden (Os-
manl ordularnn sol koluna kumanda ede Evrenos ve
Hac l-beyi kuvvetleri) Malkara, Kean ve spalay, di
er bir kol ise Dedeaa ve Dimetokay zaptetti. Bu ba
arlar sultana Edirneyi ele geirme konusunda cesaret
lendirdi.
Bu amala Lleburgazda harp meclisini toplayan
Sultan Murad, kurmaylarnn Edirnenin fethi konusun
da kendisi gibi dndn renince Lala ahin Pa-
ay mhim bir nc kuvvetle bu kent zerine gnder
di, Dier Osmanl kuvvetleri de Edirnenin Bulgarlardan
yardm almasn nlemek iin Krklareli, Drama, Serez
ve Dimetoka gibi yerlerde tertibat ald.18 Bu hazrlklara
kar Sazl-derede bir kuvvet oluturmay baaran Rum
ve Bulgarlar, Osmanl ordularyla yaptklar muharebede
tutunamadlar. Bozgun haberini duyan Edirne ve Os-
manhlara kar koymann imkansz olduunu grerek
kendiliinden teslim oldu. Kentin Rum muhafz ve ma
iyeti rivayetlere gre Meri zerinden bir Ceneviz kolo
nisi olan Eneze oradan da Srbistana kat (1 3 6 i).19
Trklerin Balkanlarda yerlemesi yolunda nemli
bir kap olan Edirnenin fethi artk Osmanllar iin ok
mhim bir askeri s olmutu. Kentin neminin bilincin
de olan Sultan, burada muhafz olarak Rumeli beylerbe
yi Lala ahin Paa y brakt. Edirnenin stratejik adan
salad avantajlar iyi kullanan Osmanl kuvvetleri k
sa bir srede pirin ziraat ile mehur Filipeyi de aldlar.
Lala ahin Paann komutan Evrenos Bey de daha bat
daki Gmiilcine ve Bat Trakya gibi nemli yerleri ele
geirerek hem Tunca ile Meriin birletii noktada ol
mas sebebiyle ticari, hem de stanbul-Viyana gzerg
hnda olmasndan dolay stratejik neme sahip olan Edir
nenin Srp ve Bulgarlarla olan balantsn kesti. Byle-
ce Edirne ve Filipeni alnmasn kendileri asndan bir
tehdid olarak alglayan Srp ve Bulgarlarn ittifak halin
de Osmanllara kar yaptklar hazrlklar boa karl
yordu. Bizansn iinde bulunduu buhranl durum ne
deniyle doudan daha emmiyetli olan Edirneye Anado
lu dan Ceneviz gemileriyle20 mtemadiyen gmen nak
ledilerek sratle bir Trk ehri haline getirilmeye al
lyordu. Bu tedbirler zerine umudunu yitiren Bizans
HANEDAN
-
mparatoru oannes, Sultan Murad ile anlamaya mecbur
oldu ve Osmanllarn Anadoluya yapacaklar askeri ha
rekete katlmay kabul etti. Bylece Edirne ve civarnn
Osmanllara getii resmiyet kazanm oldu.
SIRPS1NDI1
Osmallarn yaptklar aknlar ve fetihlerle Rume
lide kalc olmalar, Balkanlardaki gvenliklerini tehli
kede gren Bulgar, Srp ve Macarlar endielendirdi. V.
Urbann banda olduu Papalk ta tehlikeyi sezinleye
rek Katolik olan Macar Kral Layosu tevik etti. Bu ha
l ittifakna dahil olan Eflak ve Bosna kuvvetleriyle
nemli bir sayya ulaan Kral Layos, Edirne zerine hare
kete geti. Durumu renen Lala ahin Paa, bir taraftan
I, M urada haber gnderirken dier taraftan da, baz kay
naklara gre, Hac 1 Beyini dman hakknda bilgi top
lamak zere 10 bin kiilik bir kuvvetle nc yollad. Ha
c l Beyi Meri Nehrinin sol yakasnda konaklayan d
mann tedbirsiz bir durumda olduunu grnce, kola
ayrd keif kuvvetleriyle saldrya geti. Apansz yaka
lanan ve tedbir almaya vakit bulamayan dman bozgu
na uratld. Osmanl tarihleri bu baskna Srp-Snd
demektedirler.21 Esas kuvvetler gelmeden baskn yapan
Hac l Beyi, byk bir risk alm, ancak baarl olmu, buna ramen emirlere uymad halde Lala ahin Paa
tarafndan tekdir edilmitir.22
Bu esnada Edirneden ald haber zerine harekete
geen I. Murad, zafer haberini duyunca katkllarn elin
de bulunan ve artk Osmanl idaresindeki blgede kalan
Biga Kalesi ve civarn ele geirmitir. Bir ara Gelibolu
kaybedilmi ise de ayn yl ierisinde geri alnm ve bl
gede kesin olarak Osmanl hakimiyeti salanmtr. Ge
milerini emniyete alan Osmanl kuvvetleri Kara Timur-
ta Bey komutasnda 1367 yl ierisinde Bulgarlara ait
Kzl-Aa ve Yanboluyu, Lala ahin Paa da Sofyann
gneyindeki Samakovu alarak fetihlerin daha batya
doru gtrlebileceini kantladlar. Nitekim ertesi yl
bizzat I. Murad Bulgar kentleri olan Aydos, Karnabad,
Szebolu kasabalar ile Bizans kenti Hayraboluyu Os-
manl hakimiyet alanna katmtr. Daha sonra da Pnar-
Hisar ve Vize fethedilmi ve Bulgarlar iyice bask altna
alnmtr. Bunun sonucunda Bulgar Kral iman Os-
manl himayesini kabul etmek zorunda kalm ve kz
kardei Prenses Maray Sultan Murada vererek aileler
arasnda akrabalk tesis etmitir.
Bylece I. Murad dneminde Osmanllar akllca
uyguladklar planl fetih ve iskn siyaseti, blgede yaa
nan Ortadoks-Katolik atmas ve Bulgar ve Srp Kral
lklarnda yaanan taht kavgalarndan istifade etmek su
retiyle fetih ve nfuz alanlarn genilettiler. Raguza
Cumhuriyeti kendi arzusuyla Osmanl himayesine gir
meyi ve beyz duka senelik vergi demeyi kabul etti.
Osmanllara kar verdii mcadelede yorgun ve gsz
den Srbistan Kral Duan, bilhassa Srp prenslerinin
de ld irmen muharebesinden sonra tahtn Lazara
devretmek zorunda kald. irmenin ardndan yeni kral
olan Lazar, Osmanlya tabi olmay kabul edince stratejik
bir neme sahip olan Makedonya yolu Osmanl akncla
rna ald. Bulgaristan ve Srplarn arasna girilmesi ile
seri fetihlere zemin hazrland. Nitekim ksa bir srede
alan kap sayesinde Trakya ve Makedonyada skee,
Kavala, Serez Avratlisar ve Karafirya gibi pek ok
nemli yer Osmanl kuvvetleri tarafndan ele geirildi
(1371/72).23 Bylece Gmicine, skee gibi etraf em
niyete alnmad iin zaman zaman terkedilmek zorun
da kalnan yerlerde kesin olarak itaat altna alnd. Serezi
kaybetmemek iin Bizans tarafndan yaplan hamleler
sonu vermedii gibi mparatorun olu Selanik despotu
Manuelin Murada snmasna da yol amtr.
Daha sonraki yllarda Osmanllar bat ynnde iler
leyilerine devam etmiler, rnein 1371 ylnda Ksten-
dil gibi nemli bir merkez Osmanl kuvvetleri tarafn
dan ele geirilmitir. Bu nemli fetih Srp Kral Lazar
kesin olarak Osmanl metbuu yapt, nk kaynaklar
1371 tarihinde Kral ile Sultan Murad arasnda yaplan
bir ittifaktan bahsetmektedirler. Buna gre Kral her se
ne Osmanllara 50 okka gm ve muharebelerde asker
vermeyi kabul etmitir.24
1375 ylndan sonraki on yl Osmanl hakimiyetine
kar blgede istikrarn korunmas ve zaman zaman iga
le urayan merkezlerin geri alnmas mcadelesiyle ge
ti. Bu esnada Sultan Murad Anadoluda da faaliyetlerini
artrd. Ancak burada bar bir siyasetle hakimiyet ala
nn geniletmeyi baard. 1378 ylndan sonra Bosnaya
dndnde byk olu Bayezidi Germiyanolu Sley
man aln kz ile evlendirmi ve bu sayede ehiz olarak
HANEDAN
-
Ktahya, Tavanl, Simav ve Eriboz (Emet)u almtr.
Sultan Murad daha sonra gneydeki rakibi Hamidolu
Hseyin ile temasa gemi ve Anadolunun Osmanllarm
hakimiyetinde birlii iin kendisine bir teklifte bulun
mutur. Buna gre, Hamidolu elindeki yerlerden Ake
hir, Yalva, Yeniehir, Seydiehir, Karaaa ve Eridir ka
sabalarn 80.000 altn karlnda Osmallara satm
tr (1382).25
KA RA A \ A \ OCi l J1. LA RI LE LK ATIMA
Bu akrabalk tehisine ramen kendilerini Anadolu
birliini kuracak ve Seluklu mirasn sahiplenecek yega
ne g olarak gren Karamanoullar, Osmanl kuvvet
lerini Balkanlarda olduu sralarda tacizden geri kalma
dlar. nk Osmanllarm Anadoluda nfuzlarn artr
malarn kendileri iin bir tehdit olarak alglyorlard.
Bu yzden frsat arayan Karamanoullar, Osmanllarm
Rumelide mcadele halinde olmasndan yararlanarak
Beyehrine girmilerdi. Haberi alan I. Murad ilk frsatta
byk bir kuvvetle Karamanoullarnn zerine hareket
etmi, bar iin Karamanolunun gnderdii iki eli he
yetini reddederek Konyaya yrmt. Burada yaplan
iddetli muharebede Karamanolu hezimete urayarak
Konya kalesine kamak zorunda kald. Buradayken kar
sn kaynpederine gndermi ve affedilmesini istemitir.
Damadn kznn hatrna balayan Sultan Murad,
Beyehrini geri alarak Bursaya dnd.
Sultan Murad daha sonra kuzey doudaki Candaro-
ullar ile temasa gemi ve bugnk beyliin kendileri
nin batdaki fetihlerinde engel karmamasn temin et
meye almtr. Candaroullar ierisindeki taht anla
mazlklar bu sorunun hallini de kolaylatrm; babas
skender Beyden kaarak Sultan M urada snan Canda-
rolu Sleyman Paaya yardm amacyla yannda bulu
nan Osmanl kuvvetleri Kastamonuyu almtr (1383).
Bylece Osmanllarm muhtemel gl rakiplerinden
Candaroullar Siop ve Kastamonu olarak ikiye blne
rek zayflatlmtr. Nitekim ok gemeden Sultan tok-
rad hkmdarln Sleyman Paay tevkif ettirerek,
Kastamonuya ilhak etmi ise de bu uzun sreli olmam
ve Sleyman Paaya ball grlen Kastamonu halk
n rencide etmemek iin onun hkmdarln tanm
tr.26
o s m a n i i
Bu arada Murad kardei Savcnn Bizans mparato
runun olu ile ibirlii yaparak balatt isyan rene
rek onun zerine yrm, Nilfer nehri kenarnda yap
lan bir muharebede kardeini yenilgiye uratarak ldrt
mtr.
BALKAN TTFAKI
Bu ekilde Anadoludan emin olan Sultan Murad
iki deerli komutann fetihlere devam etmeleri iin
gndermitir. 1386 ylnda iki koldan fetihlere girien
Osmanl ordusu Kara Timurta Paa komutasnda Ma
nastr, Filipe, stip Ohriyi, dier kola komuta eden nce
Balaban Bey, Bulgaristanda tutunulabilmesi iin nem
li bir merkez olan Sofyay uzun bir kuatmadan sonra al
d. Daha sonra da Timurta Paann olu Yahi Bey Ni
ehrini ald. Bylece Osmanllar I. Murad dneminde
Srbistan ve Bulgaristan arasna girerek muhaliflerinin
ittifak yapmasna engel olmu oldular. Ayrca bu fetihler
Osmanllarm Bulgaristanda tutunabilmesi iin de el
zemdi. Nitekim bu tarihten sonra Osmanl aknclar
Adriyetike kadar uzanan geni bir sahada faaliyetlere g i
ritiler.27
Bu durumdan endie eden Bosna Kral Tvartko,
Hrvat ve Arnavutluk prensleri aralarnda ittifak yaparak
Osmanl kuvvetlerine kar hazrlklara giritiler. Bu s
ralarda nc kuvvetler arasnda Plonikde meydana ge
len atmada Osmanllarm nemli kayplar vermesi Ma
car, Eflak, Leh ve Osmanllarm nfuzundaki Bulgarlar
ile Varna blgesi prensini de cesaretlendirmi ve ittifaka
dahil olmulard. Bu ittifak haber alan Sultan Murad,
derhal harekete geerek Bulgar ve Varna kuvvetleri bir
lemeden nce bunlar safd etmek amacyla Cadarl
Zde Ali Paay 30 kiilik bir kuvvetle Bulgaristan ze
rine gnderdi. Bu plan maharetle uygulayan Ali Paa
bakenti Trnavay alarak, Kral N iboluya kamaya
zorlad. Varnann Cenevizliler araclyla sulh istemesi
zerine kuvvetlerini N ibolu zerine ynelten Ali Paa,
buray muhasara etti. Sultan Murad da o sralarda Bulga
ristana girmiti. Zor ve aresiz durumdaki Kral iman
teslim oldu ve birikmi vergi borlarn demek ve Silist-
reye muhafz koymak zere Osmanl ile anlat. Ancak
anlamaya uymaynca Osmanllar Nibolu zerinde bas
klarn artrdlar ve Kral im an teslim almaya mecbur
HANEDAN
-
braktlar. Bir vali seviyesine indirilen kraln dereboyla-
rndaki kaleleri Osmanllara kald. Bylece Bulgarlar
Srp destekli ittifaktan ayrldlar.28
KOSOVA ZAFERBu baar Srplarn iyice zayflamasna yol at.Srp-
lar arasnda da pek birlik kalmamt. Srp beyi Dragun
ve Gney Srbistan beyi iken ldrlen Vuakinin oul
lar da Osmanl himayesine ve ordusuna katlmlard.
Buna karlk Osmanl ordusu her zamankinden daha
glyd, nk I. Muradn bu son seferine Anadolu
beylerinin hepsi kuvvet gndermilerdi.29 Ayrca daha
nce Karamanoullar zerine yaplan sefere de katlan
Dobruca tatar beyi Sara Kstedil Premi Kostantin de
Osmanl ordusundaydlar. Bulgaristanda nemli fetihler
yapan Ali Paa ve maiyetindeki kuvvetlerin de katlma
syla, bir rivayete gre mevcudu 60 bine ulaan Osmanl
ordusu30 muhtemelen, Sofya, Kstendil ve Kratova ze
rinden Kosova (skp-Pritine arasnda) ya doru ynel
di. Saylar 100 bin civarnda olduu sylenen mttefik
Srp kuvvetleri de bu mevkiye gelmiti. Hem Sultan
Muradn Srp Kral Lazarn ve hem de Balkanlarn ka
derini belirleyecek bu muharebe, Gibbonsun tespitleri
ne gre 20/6/1389 gn31 balad. Sultan Murad da La-
zar da ordularnn merkezinde bulunuyorlard. iddetli
bir muharebe oldu ve Osmanl ordusu sava planna ve
disipline uyulmas sayesinde Srp ve mttefiklerin ordu
larn bozguna uratt. Bosna kral Trvtko hzla geri e
kilince Osmanl kuvvetleri dman takip ettiler.
Bu srada Sultan Murad sekiz saat kadar srd
sylenen ve maher yerine dnen muharebe alann dola
maya kt. Rivayetlere gre bu esnada ller arasnda,
yaral olarak bulunan Srp Kral Lazarn damad Milo
Obilic, tarafndan hanerlenmi, ald yarann tesiriyle
Sultan ksa bir sre sonra vefat etmitir. Bu saldrya kar
lk veren muhafzlar hem saldrgan hem de dier asil
zadeleri ldrdler, baka bir rivayete gre bunlar idam
1 Rivayetlere gre, Nilfer Hatun Bilecik Rum tekfurunun olu ile evlen
dirilecek iken esir edilmitir. Orhan Beyin ilk eidir. Asl ad Halifadr.
Bkz. Uluay, a.g.e., s. 3. Kocatrk, a.g.e, s. 39-
2 A, 587, A, 399da M. T. Gkbilgin, Nilfer H atunun Sleyman ve
Murad adl iki olan dourduunu zikretmektedir. Demek ki Sultan Mu-
rad n tarihlerde bahsedilen dier drt kardeinden Orhan Beyin
Theodera adl einden, dieri (brahim Bey) ise III. Andronikosu kz
edildiler.32 Bylece Srp-Sndnda sonra Osmanllar
ikinci byk muharebeyi kazanarak Balkanlardaki var
lklarnn kalc olduunu Avrupaya gstermilerdi. An
cak bu muharebe gen Osmanl Devletini kurumlatran
ve Avrupada kalc yapan Sultan Muradn yaamna mal
olmutur. Sultan Murad Mashad-i Hdavendigar denilen
yere Kosovada gmlm, ancak naa daha sonra Bur-
saya nakledilmitir.
D A R FAALYETLER
Sultan Murad son derece tekilat bir padiaht.
Tahta clusundan itibaren babasndan devrald devleti
kurumlatrma ve bir mparatorluk haline getirme m
cadelesi vermitir. Dneminde gvenilir baz kaytlara
gre, kazaskerlik makam ihdas edilmi, ilk beylerbeyi-
lik tekilat oluturulmutur.33 Dneminin nl gazi ko
mutanlarndan Lala ahin Paa ilk beylerbeyi andarl
Kara Halil de Kazasker tayin edilmitir. Yenieri oca
nn ve Vaynuk tekilatnn kurulmas da I. Murad dne
mine atfedilmektedir, fakat baz aratrmaclar ve Ham
mer gibi tarihiler, daha nce de ifade ettiimiz gibi
(bkz. Orhan Bey), Yenieri Ocann kuruluunu Orhan
Bey dnemine kadar gtrmektedirler. Yine baz tarihi
lere gre, fetihten sonra Edirne devletin bakenti yapl
mtr.34 N e olursa olsun Murad Hdavendigar babasn
dan ald devleti kurumlatrma gayreti ierisinde ol
mutur.
ESERLERAdna yaptrlm Kosovadaki trbeye cami ile Bur
sa ekirgede bir trbesi daha vardr. I. Muradn vakfiye
sine gre eserleri unlardr: Bursa ekirgede cami, stn
de medrese, imaret, misafirhane, eski kaplca; Bursa hisa
rnda, saraynn yannda Hisar Camii, Bilecik ve Yenie
hirde birer cami ve yine Yeniehir de bir zaviye. Annesi
adna yaptrd bir imaret de znikdedir. Tahta knca
artk adet olduundan adna sikke kestirmitir.35
Aspora Harundandr. Ayn hatundan doma Fatma adl bir kz ocu
undan da bahsedilmektedir.
3 Farkl tarifler iin bkz. Kocatrk, a.g.e., s. 46; Kou, a.g.e., s. 27-34.
4 Bkz. Kocatrk, a.g.e., s. 47.
5 Kocatrk, a.g.e., s. 46. Hammer, a.g.e., s. 150.
6 N . Iorga (Geschichte des Osmaischen Reicher, Gotha, 1908-1913 ,1. s.
264.
-
7 Hammer, a.g.e., s. 191.
8 A, s. 597, Gibbonsdan naklen, N . Aksun, c. I., s. 68.
9 Z. N ur Aksun, Osman/t Tarihi, c. I, s. 68.
10 Aksun, a.g.e., s. 65, note 6.
11 Uluay,
-
YILDIRIM BAYEZD (1389 - 1402)
HAYATI VE AHSYET
Muradn byk olu olan ve Y ldrm nva-
/ t nyla mehur Bayezid 1354 ylnda dodu.1 An
nesi, iki vakfiye kaydna gre Rum olduu anla
lan Giiliek Hatundur.
Osmanl kaynaklarnda orta boylu, deirmi ehre-
li, kavisli burunlu, iri ahane gzl, enli atka kal,
seyrek sakall, geni gsl, uzunca parmakl olarak
tarif edilmektedir.2 Sultan Bayezidin karakteri hakkn
da, belki de Timurla yapt mcadeleden dolay doyu
rucu bilgilere sahibiz. Eski Osmanl vakanvisleri haksz
yere Bayezidi marur, mtekebbir ve hod-rey, ayrca i
ret ve safahata dkn olarak tanmlamaktadrlar. slam
Ansiklopedisi Bayezid I. maddesini yazan M. Halil Yi-
nan, bu tasvirlerin mbalaal olduu grndedir.
Her hkmdarn bezmler tertiplediini kaydeden Yi-
nan, Her sene Anadolunun bir ucundan Rumelinin
teki ucuna kadar, bazen birka defa, at koturan, mte
madiyen harp ve devlet ilerini tedvir ile megul olan h
kmdarn iret ve sefahate zaman bulamayacan belir
tir.3 Ayrca Bayezidin adil, hak-perest, tebaasn seven,
irade sahibi bir kii olduunu kaydeden yazarlar da var
dr. Ancak aceleci ve kldan nem kapar bir hkmdar ol
duu konusunda hemen tm yazarlar hem fikirdir. Yine
onun hibir yazar tarafndan inkar edilemeyen zellii
ise cesur, kahraman ve sava olduudur. Dindar ve ha
yrsever bir kii olmakla beraber, sofu da deildir. Zira,
Bursa Kads cemaatle namaz terk ettii iin bir davada
ahitliini kabul etmemitir. Ancak bu olay zerine Ba
yezid sarayna bitiik bir cami yaptrarak cemaatle nama
z terk etmemee almtr. Bayezid ilim adamlarn da
himaye etmi onlara eitli ihsanlarda bulunmutur.
Yldrm Bayezid genliinde iyi bir eitim gr
mtr. Daha 1381 ylnda muhteem bir dnle ev
lendii einden eyiz olarak Osmanllara intikal eden
Erigz, Simav ve Tavanl kasabalarnn sancak beylii
ni yapmtr.4 1386 ylnda babasnn Karaman seferinde
bulunmutur. Bu seferde gsterdii cesaret ve atlganlk
dolaysyla Yldrm lakabn almtr.5 Kosova Sava-
na da katlm ve burada babasnn suikasta kurban
gitmesi zerine byk oul olmas ve yetenekleri sebe
biyle sultan seilmitir.
Yldrm Bayezidin ailesi hakkndaki bilgilerimiz
de ok tafsilatl deildir. Kaynaklar Bayezidin sekiz kar
deinin daha olduunu ve bunlarn beinin erkek oldu
unu kaydediyor. Bunlardan, Bayezid tahta ktnda
hayatta olan Yakub Bey Kosovada bodurulmutur.6
Yldrm Bayezid, ou kurulu dnemi padiah gibi si
yas evlilikler de dahil olmak zere be evlilik yapmtr.
Germiyanoullarndan Devlet ah Hatun, Srplardan
Srp Kral Lazar I in kz Maria (Olivera Despia) ve Ay-
dmoullarndan sa Beyin kz Hafza Hatun ile evlilik
yapmtr.7 Bu evliliklerinden toplam 14 ocuu dnya
ya gelmitir. Bunlarn 8i erkek 6 s kzdr.
Bilindii gibi Bayezid, Timur ile yapt Ankara
Savan kaybederek esir dmtr (28 Temmuz 1402).
Esaret hayat srasnda 3 Mart 1403de vefat etmitir.
Kendisini zehirleyerek ldrd doru olmasa gerektir.
] IANEDAN
-
SYAS FAALYETLERBabasnn Kosovada sava meydannda ldrlme
sinden sonra kardei Yakupu ldrp tahta clus eden
Bayezid, Karamanoullarnn Ktahyay igal ettikleri
haberinin alnmasyla derhal Bursaya dnmek zere ha
rekete geti. Bu srada Anadoluda Osmallara tabi olan
beylikler isyana kalkmlar, eski topraklarna yeniden
sahip olabilmek iin Karamanoluun etrafnda toplan
mlard. Karamanolu Alaaddin Bey Beyehire gelerek
Eskiehire kadar uzanm, Germiyanolu II. Yakub Bey
miras yoluyla kaptrd topraklan yeniden zaptetmi,
Kad Burhanettin ise Krehiri almt. Bayezid Anado
lu ya gemeden nce Srp Kralnn olu Stefan Lazarevi
ile mzakereye girierek kz kardei Oliverayla (Maria
Despina) evlenmek ve Srplardan yardmc kuvvet olarak
faydalanmak zere bir antlama yapt. Bundan sonra Ste
fan srekli Macar basks sebebiyle Bayezide sadk kald
ve hatta onun seferlerine katld. Fakat Yukar Srbistan
(skp, Pritine blgeleri) hakimi Vuk Brankavi, ken
di blgesindeki nemli maden ehirlerine sahip olmaya
alan Osmanllara kar koydu. Ancak bu yre de faali
yet gsteren Paa Yiit Bey 1391de skpu almay ba
ard. Bylece Bosna ve Arnavutluka ynelecek aknlar
iin bir s elde edilmi oldu.8
Anadoluya geen Bayezid 1389-1390 knda Ala
ehiri zaptettii gibi9 Bat Anadoludaki Trkmen bey
liklerini, Aydn, Saruhan, Mentee, Hamid ve Germi-
yan Osmanl idaresi altna ald. andarolu Sleyman
Bey ve Bizans mparatorunun olu Mauel Palaeologus
da kuvvetleriyle birlikte Osmanl ordusunun yannda bu
sefere katlmlard. Bayezid 1390 Maysnda Afyonkara-
hisarda bulunuyor ve Karamanoluna kar sefer hazr
l ile urayordu. Nihayet hareket ederek Beyehiri
ald, ardndan Konyaya yrd ve ehri kuatt. Bu sra
da ittifaktan ayrlp Kastamonuya dnen Sleyman Bey
Karamanoluna yardm iin Kad Burhanettin ile bir
anlama yapt. Ortak kuvvetlerin Krehire gelmeleri,
muhtemelen Bayezidin Konya kuatmasn kaldrmas
na ve Karamanolunun antlama teklifini kabul etmesi
ne yol at. Bu antlama ile iki devlet arasnda aramba
Boyu snr oldu.10 Beyehir ve civarndaki baz yerler ise
Osmanl hakimiyetinde kald. Bayezid 1391de Sley
man Bey zerine yrd. Ancak Sleymann mttefiki
Kad Burhaneddiin kuvvetleri karsnda baarl ola
mad. 1392 ilkbaharnda yeniden Sleyman Bey zerine
yrmek iin byk hazrlklar yapmaya balad. Hatta
6 Nisan 1392 tarihli bir Venedik raporunda, Bayezidin
vassal durumda bulunan Mauel Palaeologusun Si-
nopa kar yaplacak deniz seferine katlmak zere oldu
u bildirilmekteydi. Ancak koullar Sinopa yaplacak
seferin iptaline yol am ve bu sefer, Sleymana ait yer
lerin zapt ve onun lm ile sonulanmtr.11 Daha
sonra Bayezid, Kad Burhaneddini protesto ve tehdit
lerine ramen Osmanck zerine yryerek buray ele
geirdi. Fakat orumlu mevkiinde iki taraf arasndaki
mcadeleyi Kad Burhaneddin kazand ve yenilgiye u
rayan Osmanl kuvvetleri geri ekildi. Kad Burhaned
din bu galibiyetin verdii cesaretle hcumlarn Sivrihi
sar ve Ankaraya kadar uzatt, yama ve tahribatta bu
lundu. Ancak Burhaneddinin kuatm as altndaki
Amasya Emiri 1392de Amasyay Osmanllara teslim et
ti. Ertesi yl blgeye gelen Bayezid Amasyaya girerek
ehri teslim ald. O yrede bulunan, aramba vadisin
deki Taceddinoullar, Merzifon blgesindeki Taano-
ullar ve Bafra hakimi gibi mahalli beyler Bayezidin
hakimiyetini tandlar. Bu arada mttefikleriyle bozuan
Kad Burhaneddin ise geri dn srasnda Osmanl kuv
vetlerine kar taciz edici hcumlar dnda nemli bir
harekta giriemedi.12
Bayezid daha sonra dikkatini batya evirdi ve bura
da hakimiyetini salamlatrmaya alt. Ko
top related