12HANEDAN

E D T R

GEER EREN

B t f M E D T R L E R

DO. DR. KEMAl EK f 'fMye"5yane7v akfT~~| CEM OGrU2l! Isllfft Aratrma! sr Merkezi |

lL2d>-2^_?**u NlV: 35&-W OStf '

E N T R K Y E Y A Y I N L A R I

T E K N K K O O R D N A T R M U R A T O C A K

G R SEL Y N ETM EN LE R H A T C E K O T / E R S N B A L C I

G R SEL Y N E T M E N YARDIM CILARI S E V G Z E L K / L E V E N T E L P E N / A Y E B A L C I

D Z G G R U B UA L T A T E P E / . F A R U K T A T E P E / A D E M T E M Z K K

A L M R / E M R E T A T E P E / G K H A N Z E N F A H R U Z U N / A H M E T M A Y A LI

RESM TARAM A H A M D A L K A N

T A SH H G R U B U O Y A A K B A O C A K / E L N U R A A O G L U / K A Z IM B L G E A H M E T K A R A A V U / H A L T N S A L / SE V L D N D A R

A Y LA Y IL D IZ / M E H M E T LLE / E M N E Z D E M R SE R A P D N D A R / H M E Y R A S A K / Z L E M A T A

G R A FK TASARIM Y A Z IE V L E T M H Z M E T L E R

D Z G G K E N T E K N K

BASKI S E M H O F S E T

C LT B A L K A N C L T E V

YAYIN K O D U IS B N 9 7 5 -6 7 8 2 -0 3 -X (T A K IM )

9 7 5 '6 7 8 2 '1 S '3 (C LT )

YAYIN YER VE T A R H A N K A R A 1999

Yan Kat Ebrsu: Mustafa Dzgnman

Y A Y IN K U R U L U B A K A N I

PROF. DR. HAIJE NALCIKCHCAGO NVERSTES / BLKENT NVERSTES

Y A Y IN K U R U L U

PROF. DR. NEJAT GYNSTANBUL NVERSTES

PROF. DR. YUSUF HAEAOEUTRK TARH KURUMU (TTK) BAKANI

PROF. DR. EKMEEEDDN HSANOLUSLM KLTR, SANAT VE TARH ARATIRMALARI MERKEZ (IRCICA) BAKANI

PROF. DR. ERCMENT KURANHACETTEPE NVERSTES

PROF. DR. MBAHAT S. KTKOEUSTANBUL NVERSTES

PROF. DR. JACOB M. EANDAUHEBREW NVERSTES

PROF. DR. AHMET YAAR OCAKHACETTEPE NVERSTES

PROF. DR. EBER ORTAYLIANKARA NVERSTES

PROF. DR. STANFORD SHAWCALIFORNA NVERSTES / BLKENT NVERSTES

PROF. DR. BAHAEDDN YEDYIEDIZHACETTEPE NVERSTES

M A V R L E R

DR. FATMA ACUN / YRD. DO. DR. RAMAZAN ACUN DO. DR. A l BRNC / PROF. DR. ZER ERGEN

YRD. DO. DR. YUNUS KO YRD. DO. DR. HULUS LEKESZ

DO. DR. MEHMET Z YRD. DO. DR. MEHMET ZDEN

YRD. DO. DR. ABDULLAH SAYDAM YRD. DO. DR. MEHMET SEYTDANLIOLU

DO. DR. FAHR UNAN DO. DR. ALAADDN YALINKAYA

S A N A T V E Y A Y IN M A V R

AHMET KOT

NSZ

Osmanl Hanedannn hayat hikayelerinin yazlmas Osmanl tarih yazclnda kkl bir gemie sahiptir. Osmanllarda ehnameciler ve sonralar da vekayinvisler hanedann

tarihini, bir anlamda onlarn biyografilerini yazmlardr. Yine Osmanl mparatorluunda dneme damgalarn vuran padiahlar da manzum ve nesir tarznda yazlm, gazavatname, selimname ve sleymanname gibi eserlerle eitler arasnda daha fazla vgye layk olarak n

plana kmlardr. Ancak buna ramen ortaya batdaki tarzda metodlu bir biyografi yazcl maalesef kmamtr. Bu nedenle Osmanl padiahlarnn bir ounun hayat

hikayeleri youn tarihi gndemin satr aralarnda kalmtr. Tarihle hanedann zdelemesi sonucu ortaya kan bu durum gnmzde yazlan biyografilerin de tarihi gerekler ve

efsaneler arasnda skp kalmasna sebep olmu, bilimsel biyografiler yazlamamtr. Halen yazlm olan biyografiler de maalesef bilim adamlar tarafndan deil, amatr tarihiler

tarafndan yazlmtr. Dorusu Osmanl padiahlarnn biyografilerinin yazm amatr bir ura olarak grldnden akademisyen tarihiler bu alana ok az ilgi duymulardr. Halbuki Uzunarlnn baz padiahlar ve devlet adamlar, aatay Uluaym padiah

kadnlar ve kzlar hakknda yapt biyografik almalar bu alann youn bir ariv almas gerektirdiini dolaysyla bir uzman ii olduunu gstermitir. Ksaca unu

syleyebiliriz ki, Osmanl padiah biyografileri ulema ve sadrazamlara gsterilen ilgidenbile mahrum kalmtr.

Bu eilim sebebiyle lkemizde Osmanl Padiahlarnn hayat hikayelerini topluca ele alan eserler ok snrl kalmtr. Milli Eitimi Bakanlnn nerettii slam Ansiklopedisi ve Trkiye Diyanet Vakfnm hazrlklar devam eden slam Ansiklopedileri ise biyografiler

konusunda da byk bir boluu doldurmakla birlikte bu maksatla yazlmadklar malumdur. Bu ansiklopedilerdeki maddeler daha ok padiahn dnemindeki siyasi

gelimelere odaklanm olup ailesi ve ahsiyeti konusu byk oranda ihmale uram, hatta bir ou iin hi yazlmamtr. Ayrca her biri baka bir yazar tarafndan yazld iin belli

bir metot ve standart oluturulamamtr. Bir padiahn ahsiyeti ve ailesi konusunda ok detayl bilgi varken teki hakknda hi yoktur. Dolaysyla hazrladmz hanedan

biyografilerinde slam ansiklopedilerindeki bilgileri yeni kaynaklarla da destekleyerek sistemli bir ekilde vermeye altk. Bu yzden bu eserlere ok spesifik durumlar dnda

atf yapmay gereksiz grdk. almamzda nce padiahn hayat, ahsiyeti ve ailesini, daha sonra faaliyetlerini, en sonunda da varsa ismini ebediletiren eserlerini kaydettik.

Hanedan biyografilerinin sonuna toplu halde padiahlarn ecerelerini koyduk. Bunun eserimizdeki siyaset ciltlerini ikmal etmek asndan da gerekli olduunu dndk. nk < dnemdeki etin siyasi rekabet ve arenada soy ktnn meru bir devlet olarak tannmam

artlarndan nemli bir tanesi olduu iyi bilinmektedir. Nitekim kurulu dnemi Osmanl tarihileri de bu zaruri durum sebebiyle Osmanl Devletinin siyasi arenada sz sahibi olmays

balad XIV. yzyl sonlarndan itibaren hanedana itibarl bir soykt karma gayretiierisinde olmulard.

Hazrladmz ecerede padiahlarn sadece isimleri kesin olarak tespit edilen ocuklarn ve sonraki padiahn validelerini kaydetmeyi uygun grdk. nk Uluaym almasnda da ifade edildii gibi padiahlarn kadnlar konusundaki aratrmalar henz karklklar ve

tartmalar bertaraf edecek olgunlua erimemitir. Bu yzden halen en detayl soy kt almas olan A. D. Aldersonun hazrlam olduu The Structure of the Ottoman Dynasty (Oxford, 1956) adl ecere almasnn ortaya koyduu yanllk ve eksiklikler ortada iken

ecerede evlilik yoluyla kurulan akrabalklara kadar inmeyi gereksiz bulduk. Bu haliyle hazrladmz ecerenin hanedan deil sadece bir Osmanl padiahlar eceresi olduunu kaydetmeliyiz. Biyografi almamzn sonuna Trkiyede Osmanl Padiahlar hakknda

yaplan ve almamzda byk lde yararlandmz eserleri ihtiva eden bir kkbibliyografya ilave ettik.

Bu cildin son ksmnda Hacettepe niversitesi Tarih Blm tarafndan hazrlanan genel bi Osmanl Aratrmalar Bibliyografyas yer almaktadr. Bu tr bir bibliyografya btn

aratrmaclar tarafndan ok iyi bilinmektedir. Bu nedenle ilk kez eserimizde yaynlanan bu bibliyografyann lkemizde bu alanda hissedilen nemli bir boluu dolduracan mit

ediyoruz.

Gerek biyografi gerekse de bibliyografyasyla bu cildin Osmanl aratrmalarna yeni bir soluk getirmesini temenni ediyor, bu eserin hazrlanmasnda yardmlarn grdmz

deerli bilim adamlar ve mavirlerimize teekkr bor biliyoruz.

Yeni Trkiye

NDEKLER

cilt

12BRNC BLM

Hanedan

padiah biyografileriOSMAN GAZ (1299-1324)

17ORHAN GAZ (1324-1359)

22

I. MURAD (1359-1389)29

YILDIRIM BAYEZD (1389-1402)35

ELEB MEHMED (1413-1421)39

II. MURAD (1421-1451)42

FATH SULTAN MEHMED (1451-1481)47

II. BAYEZD (1481-1512)73

YAVUZ SULTAN SELM (1512-1520) 77

KANUN SULTAN SLEYMAN (1520-1566) 82

II. SELM (1566-1574)125

III. MURAD (1574-1595)128

III. MEHMED (1595-1603)132

I. AHMED (1603-1617)137

I. MUSTAFA (1617-1618 / 1622-1623)141

II. OSMAN (1618-1622)144

IV. MURAD (1623-1640)148

I. BRAHM (1640-1648)155

IV. MEHMED (1648-1687)159

II. SLEYMAN, (1687-1691)165

II. AHMED (1691-1695)169

II. MUSTAFA (1695-1703)171

III. AHMED (1703-1730)176

I. MAHMUD (1730-1754)183

III. OSMAN (1754-1757)187

III. MUSTAFA (1757-1774)188

I. ABDLHAMD (1774-1789)193

III. SELM (1789-1807)197

IV. MUSTAFA (1807-1808)211

II. MAHMUD (1808-1839)214

ABDLMECD (1839-1861)221

ABDLAZZ (1861-1876)226

V. MURAD (1876-1876)230

II. ABDLHAMD (1876-1909)232

V. MEHMED READ (1909-1918)239

MEHMED VAHDEDDN (1918-1922)245

OSMANLI PADAHLARI BBLYOGRAFYASI 247

ecere-i l-i osman259

KNC BLM

Osmanl Aratrmalar BibliyografyasSYASET

279KTSAT

384TOPLUM

416TEKLT

523DNCE

571BLM

575KLTR VE SANAT

581

HANEDAN

PADAH BYOGRAFLER ECERE- L-t OSMAN

PADAH BYOGRAFLER

OSMAN GAZ (1299 - 1324)

HAYATI VE AHSYETsman Beyin 1258 ylnda Stte dnyaya

geldii bilinmektedir. Babas Erturul Gazi,

annesi ise Halime Hatundur. 1324 ylnda 67

yanda lmtr. Fahreddin ve Muineddin lkaplar ile

de tarihlerde kaydedilmitir.

Osman Beyin babasnn Erturul, dedesinin ise

Gndz olduu Yldrm Bayezidden itibaren ciddi ve

otantik kaynaklarda ifade edilmektedir. Ancak bu kay

naklar onun atalar hakknda elikili bilgiler vermekte

dirler. Ancak son zamanlarda yaplan aratrmalar dede

sinin Gndz olduunu ortaya karmtr.1

Osman Beyin fizii hakknda uzuna yakn orta

boylu, esmer tenli, yuvarlak yzl, geni alnl, atk ka

ra kal, geni gsl, mdevver ehreli, deirmi seyrek

gzel sakall, gr sesli, teekkult- bedeniyesi tam ata

binecek surette olup, kollar diz kapaklarna yakn idi

eklinde tarifler yaplrsa da bunlara ihtiyatla yaklamak

gerekir.2

Osman Beyin karakteri konusunda yazlan sade,

drst, zeki, adil gibi hususiyetler de ona duyulan sayg

dan kaynaklanmaktadr. Fakat ahsiyeti hakknda phe

ye yer brakmayan nemli bir husus ise onun mutedil,

adil ve kanaatkar bir dervi gibi yaad, vefatnda geri

de altn ve gm gibi dnen habir nesne olarak hibir

ey brakmaddr. Terekesinde sadece sark bezi, at iin

zrh takm, bir tuzluk, bir kaklk, bir ift izme, san

caklar, bir sade kl, bir tirke, bir mzrak, birka at,

sr koyun ve ayrca iri taneli bir tebih ve Seluklu sul

tannn gnderdii bir davul kasnann kaydedilmi ol

mas bunun kantdr.3 Bu zelliklerini ayr vakf kurma

s da dorulamaktadr.4

27 seneye yakn hkm sren Osman Beyin komu

tan veya lider olarak ise btn hasletlere sahip olduu

sylenebilir. Adil ve cmert oluu maiyetinin ksa srede

kalabalklamasna sebep olmutur.

Osman Beyin airetin bana gemesi konusu ks

men aydnlatlabilmitir. b-i Kemal, Osman Beyin

Erturul Beyin ikinci olu olduunu yazmakta, fakat,

emir ve tedbir ile cmlesinin evveli olmas dolaysy

la babasnn son zamanlarnda ona vekil olduunu kabul

etmektedir. Amcas Dndar Bey ise muhtemelen yall

sebebiyle dinamik bir kii olan Osman Beyin reislii

ni desteklemitir.

Osman Beyin genliinden itibaren mcadeleci ki

iliiyle airet ierisinde temayz ettii, eyh Edeba-

li nin kz Mal Hatun iin Eski-ehir hakimi ile arpt

ve onun firara mecbur brakt ilk Osmanl kronikle

rinde nakledilmektedir.

Osman Beyin ailesi ise tam olarak bilinmemekle

birlikte, sr da deildir. lk Osmanl vekayinameleri Os

man Beyin Dndar, Gndz ve Saruyat Savc adlarnda

amcalar olduunu belirtmektedirler.5 Kendisi ise, yeter

siz kaynaklara gre en az iki evlilik yapm olmaldr.

Bunlardan ilki 1280de olu ve ikinci Osmanl Sultan

Orhan Beyin annesi Mal Hatun ile kincisi de 1289da

Aladdin Beyin annesi ve eyh Edebali nin kz Bl

Hatun (veya Rabia Hatun) iledir. lk Osmanl kronikle

ri Mal H atunu belki de eyh Edebalinin kz olduu

iin Orhan Beyin annesi olarak gsterirlerse de, Orhan

Beyin 724 h ./l324 m. tarihli vakfiyesi Mal Hatun b.

mer Bey kaydn tamaktadr. Yine ayn vakfiyeye g

re6 Osman Beyin, Orhan Bey ve Aladdin Beyle birlik

te Pazarl Bey, Savc Bey, oban Bey, Melik Bey ve Ha-

mid Bey adnda alt olu ve Fatma adnda bir kz var

dr. Bunlardan Osman Bey bugn kendi adyla anlan bir

Trbeye medfundur.7

SYAS FAALYETLEROsman Bey daha babasnn hayatta bulunduu sra

larda, her halde 1280den nceleri, babas adna utaki

gaza vazifesini, yani u beylii kuvvetlerinin idaresini

eline ald gibi, Oru Bey vekayi-namesinin bir kaydn

dan rendiimize gre, ailenin ktisad ilerini de g

ryor byle zamanlarda babas Erturul Gazinin belki

de tabii malikane ve yurtluklar saydklar Ankarada

Karaca-Da blgesine gittii oluyordu.8 Bu ilk zaman

larda Osman Bey ailesinin uta sadece asker vazife icab

olarak u beyi sfat ile bulunduklar, fakat St-In-

n mntkasndan daha nceki yurtlar ile alakalarn

henz kesmedikleri dnlebilir.

Osman Bey, babas Erturul Gazinin vefatndan

sonra, cesaret ve mertlii, ahlak meziyetleri dolays ile

airet, kavim ve kabileye ba olacak mevkide ve vasfta

grld, amcas Dndar Bey de dahil olduu halde, her

kes ona itaatini ve sadakatini arzetti. O, evvela babasnn

Rum tekfurlar ile ho geinmek siyasetine devam etti.

Bunlardan Bilecik tekfuru en fazla emniyet edilen ve say

g gsterilen tekfur idi. Erturul zamanndan beri airet

yaylaya karken, nakli ar eyay Bilecikte emanet b

rakmak ve dnte, tekfura hediyeler gndermek sure

tiyle, braklan bu eyay teslim almak adet idi. Ancak

bunlarn verilmesinin ve alnmasnn kadnlar ile silah

kullanmaa muktedir olmayan genler marifeti ile yapl

mas art idi. Bu arta iki tarafa da tamamen riayet edi

liyordu. Osman Beyin hediyeleri, eskisi gibi, kei postu,

kilim, eer takm, peynir ve bal gibi eylerdi.9 Tekfur da

buna karlk hediyeler gnderirdi. Halbuki ne-Gl

Rum tekfuru, Osman Bey airet ve oymaklarnn yaylaya

gidi ve geliinde, ok defa yolunu keserek, bunlara zarar

verdirmekten geri kalmyor, bazen de bu yzden arp

malar oluyordu. ne-Gl (Angelo Coma) tekfuru ise, Os

man Beyin kudret ve nfuzunun gnden-gne arttm

ileri sryor, bu halin ileride kendileri iin bir tehlike

yaratacan komu tekfurlara bildiriyor, onlar da Os

man Bey aleyhine tevik ediyordu. Bilecik tekfuru bu

OSMANLI

telkin ve teviklerden Osman Beyi haberdar edince, o da

airetinin ileri gelen gazileri Akakoca, Abdurrahman

Gazi, Konur Alp, Turgut Alp, Aykut Alp ile mzakere

etti ve neticede ne-Gl hisarnn zapt kararlatrld

(683 = 1284).10 Bir gece Osman Bey bir miktar kuvvet

ile, anszn kaleyi basmak iin, yola kt. ne-Gl tekfu

ru bunu nceden haber alm idi ve Ermeni Derbendi

(daha sonraki Ermeni Pazarc, bugnk Pazar-

Ky)nde pusu kurarak, onlar bekledi. Burada kanl bir

sava oldu ve bu arpmada Osman Beyin yeeni ve kar

dei Saru Yat olu Bay Koca (yahut Bay Hace) ehid

dt ki, muharebe sahasna yakn olan ve bu geidin

aa taraflarnda, Hamza-Bey ky arazisinde, harap bir

kervansaray yannda gmldr. Bu savatan birka gn

sonra, ne-Gle yakn bir mesafedeki Kolaca (Kola) ka

lesi basld, ahalisi teslim oldu ve kale zaptedildi. Bu ha

dise ne-Gl tekfurunun Karaca-Hisar tekfuru ile ittifa

kna yol at ve Tomani yaknnda Erice (veya Ekizce)

denilen mevkide yeni bir arpma vuku buldu, Burada

dman bozularak, kat ise de, Osman Beyin kardei

Saru Yat burada ehid dt.11

Seluk hkmdar Gyaseddin siyaseti gerei, u

beylerini taltif ettii srada, Osman Bey'e de bir ferman

gndererek, ona Sd temlik etmi idi. O da sultana

yararln ispat ve teekkrlerini sunmak faaliyetlerinde

bulundu ve yapt bir basknla negl ele geirdi.

Yaplan bu basknda negl tekfurunun lm ile

blgede Osmaullarla tekfurlar arasndaki tecavzlere ve

tehditlere bir son verilmi ve Osman Bey komularyla

iyi ilikiler iinde olmutu. Bir mddet iyi geindi, fakat

bu hal ok srmedi. Osman Beyin u beyliini mtema

diyen geniletmesi Bursa ve znik gibi byk ve ehem

miyetli kale ve ehirlerin tekfurlarn endieye drd.

Bu genileme ne-Gl, Yar-Hisar (Yeni-ehir ile Osman-

li arasnda), Yeni-ehir gibi Bizasllar elinde olan yer

lere doru ve cenub-i arkide ve Eski-ehir ve n-n is

tikametinde uzanyordu. 1289da Seluklu sultan, Os

man Beye, Kara Balaban avu vastas ile, bir ferman

daha gnderdi. Bununla birlikte tu, alem, kl, gm

takml at vb. gibi hediyelerde var idi. Bu fermanda S

t ve Eski-ehirin ilhak ile tekil olunan sancaa Os

man ah Beyin tayin edildii ve o sralarda Seluklu h

kmetince alnan miri vergilerin hepsinden muaf olduu

HANEDAN

bildiriliyordu. Osman Bey bu ferman da, husus bir me

rasim ile, okuttu ve cevabn Turgut Alp ile takdim et

tikten sonra, gazileri ile birlikte, znik zerine yrd.

Hisar alnmamakla beraber, baz ganimetler elde edildi.

Bu hareketlerin devam etmesi Bizansllar endieye d

ryordu. Karaca-Hisar ve Yar-Hisar tekfurlarnn ele-

bal ile, Osman Bey aleyhinde bir ittifak akdine kal

ktlar. Bunun zerine, kendisi Karaca-Hisarn bir an

nce alnmasnn gerekli olduuna kani oldu, gazilerini

toplad. Fethine olduka nem verdii Karaca-Hisar ze

rine yrd. Uzun bir muhasaradan ve kaledekilerin m

teaddit huru hareketlerini krdktan sonra, nihayet ka

leyi drmeyi baard.12

Osman Bey daha sonra Sakarya nehri kuzeyindeki

yerlere yneldi. Ak Paazadenin kaydna gre kaleler

fethedilir edilmez Trklerle iskan ediliyordu. Ak Paa

zade de bu olay u ekilde naklediyor: Karaca H isar

almca ehrin evleri bo kald. Germiya ilinden ve baka

yerlerden hayli adamlar geldi. Osman Gaziden ev istedi

ler. Osman Gazi de verdi. Az zamanda mamur oldu. Bir

ok kiliseleri de mescit yaptlar. Pazar da kurdular.13 Bu

baarlar civar kalelerdeki Bizans tekfurlarnn da ona

dmanlklarn artyordu. O zamana kadar her sene ai

retin kymetli eyasn kalede muhafaza etmi olan Bile

cik tekfuru bile Osman Bey'in dmanlan arasna girmi

idi. Hatta Bilecik tekfurunun dnnde kendisine kar

suikast bile dndler fakat bu komployu haber alan

Osman Bey, yanndaki gaziler ile birlikte, Kaldrk-Der-

bendi denilen yerde, suikastlara pusu kurarak bir o

unu ldrd. negl zaptetti. Bu olaydan sonra fetih

ten itibaren, Osman Beyin hkmeti daha ziyade geni

lemi ve kuvveti artm idi. O yeni fetih haberlerini bil

dirmek ve alnan ganimetten takdim etmek zere, Sel

uklu sultanna bir adam gndermek istedii srada, l-

hanl hkmdar Gazan Han kuvvetleri tarafndan Sul

tan Ala al-Din Kaykubad IIL n tutulup, rana gt

rld duyuldu ve hediye takdimine de mahal kalma

d. stelik bu olaydan sonra, Seluklu memleketlerinde

gebe halde yaayan ve Moollara tabi olmak istemeyen

Trkmen airetleri de, beyleri ile beraber, Osman Ga-

zini lkesine akn akn g ediyorlard.

Seluklu Devletinin serhat mntkalarnda teekkl

eden u beylikleri ve bilhassa garptakiler, lhanl devle-

O SM A N ll

tinin istilasna maruz kalmaktan endie duyuyorlar, sul

tann esir olarak, lhanl devleti lkesi olan rana gt

rlmesinden sonra, Seluklu devletinin artk sona erdii

ne kani bulunuyorlard. Osman Beyin reislik yapt ai

ret ve oymaklar bu durum karsnda hkmdarln,

meru olarak, Kay Han evladna deceini, binaena

leyh Osman Gazinin emaret ve riyasete getirilmee hak

sahibi bulunduunu iddia ettiler.

Osman Bey Yeni-ehir ve Yund-Hisar BizanslIlar

dan alarak burasn znik zerine yaplacak harekatn ter

tip ve tanzimine elverili sayarak, hkmet merkezi yap

t. Bilecik kalesini ailesine ikamet mahalli olarak seti.

Beyliin dier ksmlarn da be idare blgesine ayra

rak, bunlar savalarda yararllk grlenler ile, gvendi

i kimselere tevcih etti. Delikanllk ana gelmi olan

olu Orhan Beye Sultan-n (Karaca-Hisar ve nahiyele

rini), byk kardei Gndz Beye Eski-ehir Aykut

A lpa -n, Haan A lp a Yar-Hisar merkezi lyas Bey

kyn. Turgut A lpa da ne-Gl verdi. Bilecik ve ha

valisinin mahsuln ailesi efradnn geimine tahsis etti.

Bu blgeler sonralar da selatin vakflar olarak kalm,

gzkmektedir.14

Osman Gazi kuvvetlerinin akmlar, bir mddet

sonra, daha da geni bir alana yneldi. Kprhisar, fethe

derek znik zerine yneldi.

Osman Bey bu amala yolu zerindeki kalelerin

tekfurlarn itaat altna alarak znik zerine yrd. An

cak ok mstahkem ve muhafzlar da kalabalk olan bu

mhim kalenin zapt pek kolay grnmyordu. Uzun

mddet uramak lazmd. Muhasarann kaldrlmasna

karar verilmekle beraber, cenubundaki dan eteine, z-

nikin devaml ekilde tazyik altnda bulundurulmasn

temin maksad ile, bir kale ina olundu.

Osman Bey znik muhasarasndan dnnden son

ra, bir mddet hareketsiz kald ki, bunun sebebini Gazan

Mahmud Hann yerine lhanl hkmdarlna geen

Olcaytu Muhammed Hudabanda Hann Anadolu bey

likleri hakkdaki politikasnn belirlenmesini bekleme

sine balamak lazmdr. nk o aralk Karamanoulla-

r beylii lhanl hkmeti tarafndan iddetle cezaland

rlm idi. Bununla birlikte bu sknet hali Bursa tekfu

runun reislii altnda bir ittifakn kurulduunun duyul

mas zerine nihayet buldu. Eski Bithinia (Kocaeli ve ci-

HANEDAN

var) ktasndaki Bizansllar iin artk Osman Gazinin

hkmet ve iktidarn zaafa drmek hayati bir nem

arz ediyordu. Nihayet bir grup tekfur byk kuvvetler

toplayarak, anszn hcum karar aldlar; fakat casuslar

vastas ile, Osman Bey de bu karardan zamannda haber

dar oldu. ki taraf Koyun-Hisar nnde karlatlar.

Osman Beyin kuvveti, mttefiklerden daha az olmasna

ramen, hi ekinmeden savaa balad. Muharebe ok

iddetli oldu ve iki taraf da ok zayiat verdi (27 Temmuz

1301). Osman Gazinin yeeni ve Gndz Beyin olu

Ay-Dodu, sava esnasnda bizzat Adraos tekfuru tara

fndan elid edildi. Bu vak a ve dmann okluu Os

man Bey kuvvetlerini biraz ftura drd ise de, bizzat

Osman Gazinin gayret ve tecileri sayesinde, dman

ricate mecbur oldu. Bu ricat takip edildi ve sonuta

Kestel ve Bednos tekfurlar maktul dt, nihayet Bi-

zansllar bozuldu ve dald.15 Ancak Osman Gazinin

son baarlar znik, Bursa ve civarndaki yerleri bu akn-

lara kar adeta muhafazasz bir halde brakm idi. Bu

nedenle bu sava nem arz etmektedir ve nalck, bu za

fer sayesinde Osmann snr Trkmenleri ve liderleri

arasnda nam saldn ve karizmasnn arttn kayde

der. Bylece Osman kendisi ve ailesi iin ncelikli ve h

kmranl iin devam edecek olan bir meruiyet kazan

mtr. nalck, ayrca bu sava; Neri ve dier vakan-

vislerin Osmann beylik stats kazanmas veya bam

szln elde etmesi eklinde yorumlamalarnn da yan

l olmadn belirtir. Nitekim ada Bizans tarihisi

Pachymeres zaferden sonra Osman Beyi Bizans tehdit

eden Trkmen beylerini en faali ve fetihisi olarak ta

nmlar.16 Yme kaydedilmesi gereken bir hususta XVI.

yzyl balarnda OsmanlIlarn bu zaferi, Anadolu Sel

uklular veya Bizans m paratorunun varisi olduklar

n ispatlamak iin kullanmalardr.17

Grld gibi bir taraftan Osman Beyin, dier

yandan teki ulardaki Trk beyliklerinin Bizans kalele

rine ve topraklarna kar yaptklar aknlar Bizans m

paratorunu yldrm ve Trk ftuhatndan kurtarlmas

iin, evvelce Mahmud Gazan Hana nianlad hemire

si Mariay, bu defa da Olcaytu Muhammed Hudabanda

H ana nianlamtr. Fakat Olcaytu Hann bu ie pek

nem vermemesi, Bizans mparatorunu iyice mitsizlie

drmtr.

Osman Bey Koyunhisar muharebesinden sonra bey

lik topraklarn Germiyan-oluna kar muhafaza etmek

zere, olu Orhan Beyi, Saltuk ile birlikte, Karaca-Hi-

sara gnderdi. Dier olu, anas ile birlikte, Bilecik'te

idi. Kendisi ise, klavuzlukta kulland Kse Mihalin

delaleti ile, Leblebci (Lubluce)-Hisar denilen ve U lu

dan eteinde bulunan Cubuclea kalesi tarafna akn

yapt. Buradaki tekfur, Osman Beyin istikbaline kp,

itaatini arz etmekle, yerinde brakld ve ricas zerine,

oullarndan biri Osmanl hizmetine alnd. Bundan

sonra harekat Lefke (Osman-Ili) rma vadisine intikal

ettirildi. Sras ile, Lefke ve Mekece hisarlar, tekfurlar

nn itaatlerini arz etmeleri ile, alnd ki, bunlar da ayn

imtiyazlara mazhar oldular; yerlerinde brakldklar g i

bi, mlkleri ve arazileri de hasardan masun kald. Daha

sonra Geyve de alnd.

Osman Bey 1314te gaziler ile Bursa zerine yr

d. Kalenin kaplarndan birini karargh yapt. Bu B i

zans kalesinin muhkemlii, nfusunun ve muhafzlar

nn fazlal teden beri biliniyordu. Kale tekfuru, Os

man Beyin gazileri ile yapt savalarda malubiyete

urad iin gz ylm ve kaleye kapanmt. Osman

ise burann fethinde kararlyd. Yaplan asker bir meclis

te durum grld ve Bursa kalesinin hcum ile zapt

edilmesi mmkn olamayaca neticesine varld. Bu se

beple ypratma politikas benimsendi ve kent ablukaya

alnd. Bu amala iki hisar yapld. Bunlardan biri kaplu-

calar tarafnda, dieri de yukar da trafndayd. Birin

cisi Osman Beyin yeeni ak-Timurun, kincisi de Bala

banck adndaki klesinin dizdarl altna verildi. Os

man Bey bu hisarlarn inaatnn ikmaline kadar etrafa

aknlar tertip ettirdi, her taraf vurdurdu ve sonra gaziler

ile Yeni-ehire dnd. Bu iki gazi, Bursann fethine ka

dar, on seneden fazla bir mddet burada kald. Bu esna

da bir ok kyller, Bursaya snmaktan ise Osman

Beye tabi olma tercih ediyorlar ve onlarn himayesin

den faydalanyorlard. Osman Bey ald yerlerin mah

sullerini, gelirini, beylik iin zaptediyor ky ve nahiyele

ri de gazilere, tmar olarak, tevzi eyliyordu.

1317 senesinde tekrar Bizansllara kar harekata

giriilince, Osman Bey bunda da Orhan Beyi kumandan

yapt; nk gen olu artk harp usullerine gerei gibi

alm idi ve ona gveni tam idi. Bu seferki fetihlerde

HANEDAN

Sakarya ve Karadeniz arasndaki ve Sapanca gl sahasn

daki baz kaleler ele geirildi.

Osman artk ihtiyarlam ve romatizmadan da muz-

darip idi. Bu sebeple olu Orhan Beyi, 1320 tarihinden

itibaren, kendisine vekil tayin etmi olduu sylenebilir.

Ancak ilerin iyi idare edilebilmesi iin, kanun ve nizam

lar, treler ihdas ve bunlarn uygulanmas meseleleri ile

megul olduu, basit bir ekilde olmakla beraber, divan

toplayarak, istiareler yapt ve beylii iin nemli ka

rarlar ald muhakkaktr. Bir yandan u beyliinden

mstakil bir devlet haline geiiyle ortaya kan ilerin

grlmesi ve mtemadiyen genileyen topraklarn idare

si iin tedbirler alnmas, dier yandan da Mslman ve

Hristiyan tebaann asayi ve huzurunun bir kat daha art

mas nem arz etmekteydi ve Osmanl Beylii buna ih

timam gsteriyordu.18

1 Bu ecere hakknda baka alternatiflerde vardr. Erturui Beyin babasn

Gndz Alp eklinde sralayan bir rivayet in bkz. Ylmaz ztuna, Os

man/t Devleti Tarihi, stanbul, 1986, s. 63. Farkl ve popler rivayetler iin

bkz. Zuluri Danman, Osmantl mparatorluu Tarihi, stanbul 1964, s.

28-31; Vasf Mahir Kocatrk, Osmanl Padiahlar. stanbul, 1981, s. 11.

rene Beldiceani; Balanglar: Osman ve Orhan Osmanl mparatorluu

Tarihi (ed., Robert Mandran), ev. Server Tanilli, stanbul, 1991, s. 17.

Erturui Beyden sonrasn sadece efsane olarak nitelendirir.

2 Bu tarifler iin bkz. l.A. s. 442 (Lokman tarafndan XVI. Yy, yaplan ta

rif), ayrca, Kocatrk, a.g.e.. s. 20; Kou, a.g.e., s. 11-12.

3 Bkz. Yusuf Halaolu, Tarihi Kaynaklara Gre Osman Gaziin ahsiye

ti , Osman Gazi ve Dnemi-Sempozyum Sonu Bildirileri, Bursa, 1996, s. 50.

4 Sezai Sevim, Osman Gazi ve Oullarnn vakflar , Osman G azi ve Done-

mi-Sempozyum Sonu Bildirileri, Bursa 1996, b .159-166. Burada ifade edil

diine gre Osman Gazi'nin vakflarnn be tanesi St, bir tanesi Bur

sa civar, iki tanesi Yarhisar ve bir tanesi de Bilecik yaknlarndadr.

5 Baron josefl Von Hammer Burgstail, Osmanl Devleti Tarihi, Neriyat, c.

I, stanbul, 1983,s. 64'de bunlar Erturul'un oullar olarak sayar, Dn

dardan hi bahsetmez.

6 . H. Uzunarh, Gazi Orhan Bey Vakfiyesi, Belleten V/19 (194 i), s.

284. Ayrca M. aatay Uiuay, Padiahlarn Kadnlar ve Kzlan. Anka

ra, 1992, s. 3. Sevim, a.g.m ., s. 162.

7 smail Selimolu, Osman Gazi Trbesi , Osman G azi ve Dnemi-Sempoz-

ymn Sonu Bildirileri - Bursa, 1996, s. 167-173.

8 Osman Kk idi. Erturui, Osman kck iken ift srdrd, Oru

Bey Tarihi, Atsz Neri, s. 22.

9 Akpaah Tarihi, yay. Haz. H . Nihal Atsi2, Ankara, 1985, s. 22.

10 Bu olaylarn detaylar hakknda bkz. Akpaaolu Tarihi, Yay. Haz. H. Ni-

ESERLERAladdin Bey babasnn lmnden sonra, kendisi

ne temlik edilmi olan Bursada Kite ovasndaki Futra

iftlii haslat ile geinmi Bursada vakflar yapm ve

Orhan Bey zamannda vefat ederek, babas Osman Gazi

Bey trbesine defnolunmutur. Osman Beyin dier

oullarndan yalnz Pazarl Beyin znik muhasaras ve

Palekanon muharebesinde bulunmu olduunu Cantacu-

zenos tarihinden renmekteyiz. Osman Bey oullarn

dan birinin adn oban koyarken, herhalde o srada

Anadolu valisi bulunan Emir oban Beye bir cemile ola

rak, bu ad semi idi. Hamid adn da, yine Anadolu

Trk beyleri arasnda ok nfuzlu olan ve sevilen Ha-

mid-olu Dndar Beyi hatrlayarak, koymu olmaldr.

Bunlar hakknda imdilik fazla bir bilgimiz yoktur.

Yeni-ehirde evler, dkkanlar, ar ve hamam yap

trarak, buray imar etti.

lal Atsz, Ankara, 1985, s. 16.

11 Bu olaylarn detaylar Akpaa O lu ve Oru Bey tarihlerinde vardr, an

cak sonraki yzyln ortalarnda yazld iin kuku ile karlanmaktadr.

Bkz. C. mber, TheOttoman Empire 1300-1481, stanbul, 1990, s. 19. nal

ck ise kroniklerin doru bilgiler aktard grndedir. H. nalck, Os-

mangazrs Siege ofNicca and the Battle of Bapheus, The Ottoman Emirate (ed.,

Elizabeth Zachariadou, Crete University Press, Rethymon, 1993, s. 77-

101. Tartmalarn genel bir deerlendirmesi iin bkz. C. Kafadar, Betve-

e Tvo Worlds, Lodon, 1995.

12 Akpaaolu, a.g.e., s. 27.

13 Ayn eser., s. 27.

14 Sonralar da vakf olarak kalan bu topraklar iin bkz. M. A kif Erdoru,

Bilecik ve evresinde Erturui Gazi Adna Yaplm Bir Vakf, Osman

Gazi ve Dnemi - Sempozyum Sonu Bildirileri, Bursa 1996, s. 123-126.

15 ada Bizans tarihisine gre, bu zafer Osmann nlenmesine ve Kasta

monuya kadar olan blgenin Osmann bayra altnda toplanmasna se

bep olacaktr. nalck, Cogito. s. 30-31, a.mlf. The Classical Age.. s.6. z-

nikin fethi ve Koya-Hisar muharebesinin ilk dnem ve kayinvislerde-

ki anlatmlar iin bkz. nalck, The Battle of Bapheus, s. 77 vd.

16 nalck, The Battle of Bapheus, s. 97,

17 Ayn yer.

18 Halil nalck, Osmanl Beyliini kuran Osman Bey, sultanlk haline geti

ren ise Orhan Beydir demektedir. Ancak, Osman Bey hayat boyunca Ga

zi ve Bey unvanlarn kullanmtr. Buna ramen Osman Bey ldnde

beylik ok geni bir blgeyi kontrol ediyor, ehirleri, kasabalar, ordusu ve

brokrasi ile devletik halinde bulunuyordu. Merkezi bir brokrasi ve

bir sarayn varl konusunda nalck bir tevliyet nianna dayanarak ke

sin bir hkm vermektedir. (1324)

m HANEDAN

ORHAN GAZ (1324 - 1361)

HAYATI VE AH SYET

sman Beyin, Mal Hatun adl kadnndan do

ma olu olup, kesin olmamakla birlikte muhte

melen 1281 ylnda Stde domutur. Gazi,

caddin, Ihtiyarddin, Seyfddi gibi lkaplarla an

lan Orhan Bey, muhtemelen babasnn 1324 ylnda ve

fat zerine Osmanl Beyliinin bana gemitir. Ancak

Osmanl kronikleri onun 1320den itibaren babas tara

fndan vekil yaplm olduunu, hatta bey gibi hareket

ettiini kaydetmektedirler.

Meziyetleri, kendisine bal airetler ve kardei

Alaaddin Bey en nemlisi de babas tarafndan bey olmak

iin ideal bulunan Orhan Bey, babasnn salnda bu

grevi yerine getirebileceini yapt fetihlerle gstermi

ve lkaplarnn her birini hakkyla alm bulunuyordu.1

Fiziki zellikleri hakkndaki tasviri bilgilerde onun bu

beylik vasflarna uygun olarak yaplm olmaldr.

Uzun ince boylu, tatl mavi gzl, kumral sal, sarya

yakn kumral sakall, gler yzl, yksek alnl, geni

gsl ve beyaz tenli eklinde bu tasvir pek ok padi

ah iin yaplan dierleriyle benzerlikler gstermekte

dir.2

Karakteri hakknda ise sakin tabiatl, kimsenin kal

bini krmamaya gayret eden, herkesin sevgi ve saygsn

kazanm bir kii olduu yazlmaktadr. Adil, hakinas,

msamahakr ve merhametli gibi dier Osmanl Sultan

lar iin kullanlan sfatlar Orhan Bey iin de kullanl

mtr. Hammer onun iin Osmanllarn Nom as de

mekte ve Osmana gre medeni bir hali olduunu kay

detmektedir.

Nitekim onun bir dier ei olarak kaydedilen The-

odora da Orhan Beyin askeri ittifak erevesinde yapt

OSMANLI

bir evviliktir. 1346 ylndaki bu evlilik Orhan Beyin Bi

zans mparatoru Kantakuzene yapt yardm esnasnda

ve sonucunda gereklemiti. Orhan Bey, Theodora ile

yapm olduu bu evlilikten de Halil adl bir olu oldu

u tespit edilmitir.3 Tespit edilebilen fakat tarihleneme-

yen nc evlilii ise yine bir Bizans mparatoru olan

II. Andronikosun kz Aspora Hatun iledir. Bu evlilik

te brahim ve Fatma adl ocuklarnn dnyaya geldii

tespit edilebilmitir.4 Drdnc evlilii ise, Eftadise

Hatun iledir.5 Genel olarak ifade edecek olursak, Orhan

Beyin Bizansn iki nemli hanedanna da damad oldu

u ve tespit edilebilen bu evliliinden toplam be o

lu ve bir kz olmutur. Kasm adl ehzadenin annesi ke

sin olarak tespit edilememitir, ancak ehzadelerin -

, nn babalarnn salnda vefat ettikleri bilinmektedir.

Nitekim olu Muradn clusunda Ahmednin bir kay

dna gre, brahim ve Halil isyan etmiler ve bunu can

laryla demilerdir.

Fakat asl nemli ve doruluk pay daha fazla olan

karakter tasvirleri ise Orhan Beyin, devlet adaml hak

knda yaplanlardr. Gerekten de tekilatl, toparlayc

ve askeri bir deha olan Orhan Bey, bni Batutann da de

dii gibi Trkmen maliklerinin en ulusu olmay ksa

denebilecek bir srede baarmtr. Halka ve Millete hiz

meti iar edinen, iini ihtiyatla yapan, cesurca ve isabetli

kararlar alabilen Orhan Bey, bir devlet adam ve komu

tan olarak uzak grl idi. lim adamlarna kar sayg

l ve himayeci idi. Ayn zamanda salih bir Mslman da

olduu Tarih Neride ifade edilmektedir.6

Genliini babasyla beraber Bizans tekfurlar ve

Trkmen Beyleri ile savaarak geiren Orhan Beyin ba-

HANEDAN

basnn 1301 ylnda Beyliin idari taksimatn yapma

sndan itibaren Sultan-nniin idaresini stlendii anla

lmaktadr. Ailesi hakkndaki bilgiler de yine onun as

keri baarlar sayesinde renilebilmektedir. 1299 yln

da Bilecik ve Yar-Hisar kalelerinin fethinde bizzat bu

lunmu ve pek ok yararllk gstermi olduu iin, ba

bas onu Ak Paazadedeki, kayda gre esir edilen Yar-

Hisar tekfurunun kz Nilfer Hatun ile evlendirmitir.

Bu evliliinden Sleyman Paa ve Muradn doduu bi

linmektedir.

SYAS FAALYETLERBabasnn artk yalanmas, romatizmadan da muz-

darip olmas ve fazla hareket edememesi sebebi ile, kuru

lan yeni devletin kuvvetlenmesine ve itibarnn artmas

na Orhan Beyin kafi gelebilecei bir ok tecrbeler ile

sabit olmu idi. Bundan dolay 1320den itibaren babas

tarafndan adeta vekil yaplm idi. Gerekten bu tarih

ten sonra, devlet ve idare ilerinin hemen tamamen Or

han Beyin elinde bulunduu grlmektedir. Bu durum

karsnda ve tarihi kaynaklarn birbirini tutmayan ka

ytlar nazara alnarak, daha kati ve gvenilir bir vesika

dan da yoksun bulunulmas sebebi ile, Osman Gazinin,

idareyi oluna braktktan sonra, ne kadar daha yaad

ve lmnden sonra m Orhann hkmdar olduu,

yoksa beyliini tamamen oluna terkettikten sonra m

vefat ettii bugn bile tartmaldr. Bununla beraber

Orhan Beyin 1321 de Mudanya zerine yine ordusunun

bana varp, fethine muvaffak olmas, Osman Gazinin

asker ve meray Yeni-ehir ovasna toplayarak, herkesin

huzurunda Orhan Beyi Bursan fethi iine memur et

mesi gibi hadiseler, Orhan Beyin en azndan vekil olarak

ynetime ortak olduunu gstermektedir. Dier taraftan

724 tarihli vakfiyenin7 ve 1326 tarihli Orhana ait ilk

sikkenin altnda, Orhan Gazini hkmdarlnn

1324te olmas ihtimalinin yksek olduu sylenebilir.

Ak Paa-zade ile Neri ve Oru Beyin de Osman Ga-

zinin, daha hayatta iken, devletin idaresini olu Orhana

braktn mttefkan bildirmeleri, hatta N erinin

...ve dahi bunu kasdetti kim, olu Orhan kend zama

nnda evket tutup, namdar ola ki, kendden sonra halk

ana itaat gstereler... diye bunun sebebini de aklama

s bu hususta herhangi bir pheye brakacak gibi g-

O SM AN U

rnmemektedir. Orhan Beyin, babas henz hayatta

iken balatt kuatmay, baar ile sonulandrarak

1326 ylnda Bursay vire ile ele geirdiini ortaya koy

mutur.8 Teslim artlar gereince, tekfurun kaleden ay

rlmasn mteakip, Orhan Gazi belli-bal kumandanla

r Turgut-Alp, Kse-Mihal Bey, nl gaza arkadalar

eyh Mahmud, Ahi emseddin-zade, Ahi Haan vb. ile

alan kale kaplarndan ieri girmi (6 Nisan 1326) ve

Cuma namazn bir manastrda klm idi. Orhan Beyin

verdii emir zerine, fatihler tarafndan ehir ve etrafn

dan yaayan ahalisinden hibir kimseye dokunulmam

tr. Kalenin tamire muhta olan yerlerini tamir ettiren

Orhan Bey buraya muhafzlar koydu ve emniyet tedbir

leri aldrd. Orhan Bey Bursann fethinden nce bu ka

lenin anahtar telakki edilen Atranos (Orhan-Eli) kalesi

ni alp, yktrm idi. Bu sralarda meradan Aka-Koca,

Kandiyeyi, maiyetindeki Gazi Abdrrahman ile birlikte

de, Kartal civarndaki Aydos ve bunun imalindeki a

mandra kalelerini, yine meradan Kara-Mrsel ise zmit

krfezinin cenup blgesini fethederek, Osmanl hududu

nu Karadeniz ve stanbul boazna doru geniletmiler

di.

BZANS'OSMANEl EK LHROrlan Beyin saltanatnn ilk devresi Bizans devleti

ile mcadele iinde geti.9 lhanllarn Anadolu valisi Ti-

murta Beyin 13 27de M srda idam edilmesi ile, bu

devletin basknndan ve tehdidinden kendisini tamamen

kurtulmu hissettii ve tam bir istiklal ile harekete muk

tedir bulunduunu anlad cihetle, dier taraftan gen

devletinin hayati menfaatlerinin stanbul istikametinde

ki Bizans kale ve beldelerine sahip olmakla salanabile

cei dncesi ile, bata znik ve zm iti almas ve bunun

iin de Bizans ordusuna kar askeri stnln isbat

etmesi icap ediyordu. Bu vesilenin zuhuru gecikmedi ve

Bursann sukutundan, sonra, znikin Orhan Bey tara

fndan iddetle muhasara edilmesi zerine ve hi deilse,

bu mhim Bizans merkezini kurtarmak emeli ile, mpa

rator Andronikos III., byk bir ordunun banda olarak,

Anadolu yakasna geip, Osmanllara kar harekete ge

ti. znik muhasarasna bir mikdar kuvvet brakarak, Bi

zans ordusunu karlamaa koan Orhan Bey kuvvetleri

ile Bizans kuvvetleri arasnda Darca ve Eski-Hisar ara-

HANEDAN

snda bulunan Pelekanon mevkiinde bir arpma vuku

buldu. Orhan Bey muharebeyi kazand (Mays 1329)10.

Yaralanan mparator stanbula ekildi. Bu galibiyeti

mteakip, Orhan Bey artk yardmdan midini kesen z

nik kalesini teslim ald. Bursada olduu gibi, burada da

yerli halktan isteyenlerin mallar ile birlikte gitmelerine

msaade etti ve kalanlar ii de, kendi tebeasndan ol

mak ve sadece cizye vermek art ile, din ve adetlerini

muhafaza edebileceklerini ilan ettirdi ve buray kendisi

ne beylik ve hkmet merkezi yapt (1331)- Mteakiben

o sralarda ticari faaliyeti ile mehur olan zm iti kuat

ma altna almaya teebbs eden (1331) Orhan Gazi, im

paratorun sratle bu kalenin yardmna komas zerine

muhasaray kaldrm ise de 6 sene sonra (1337), iddet

li bir taarruza muvaffak olmutur. Bu fetih civar kalele

rin kendiliinden teslim olmasn salamtr.

Orhan Bey saltanatnn ikinci devresinde komu

Trk beylikleri ve Bizans ile urat. Evvela 1342de

Ulubad, Mihali ve Kirmasti gibi, Osmanl memleketle

ri ile merkezi Balkesirde bulunan Karasi-oullar bey

lii arasndaki yerleri ald. Bu srada Karasi Beyin l

m ile, bu beyliin bana Demirhan Bey gemi, fakat

kardei Dursun Bey ona muhalif olarak, Orhan Beye il

tica etmi bulunuyordu. Dursun Beyin tahriki ve ayet

Karasi beyliinin bana gemek iin kendisine yardm

edilecek olursa, Balkesir ile birlikte baz yerleri Osman

lIla ra vereceini bildirmesi zerine, Orhan Bey Karasi se

ferini yapt. Bu seferin tarihi iin trl kaytlar ve nakil

ler arasnda en fazla ihtimal 1345 sralarnda olduudur.

Orhan Beyin Balkesir zerine yrdn duyan De

mirhan Bey Bergamaya ekilmi ise de, burada muhasa

ra edildi ancak bu esnada Dursun Beyin kaleden atlan

bir ok ok ile ldrlmesinden sonra Demirhan Bey Or

han Gaziye teslim olmaa mecbur kald ve bu beylie

ait olan Balkesir, Manyas, Kap-Da ve Edincik gibi

memleketler Osmanl arazisine ilhak olundu. Karasi

Beyliinin bir ok sahil arazisinin Osmanllara gemesi

ile, Rumeliye gei imkan altna girdi ve byk bir nis-

bette kolaylat. Bu ilhakn Orhan Bey iin dier bir

nemi ise bu beylie tabi deerli bir merann Osmanl

hizmetine gemeleri ve Hac l-Beyi, Evrenos Bey Ece

Halil ve Gazi Fazl gibi, byk ve tecrbeli kumanda-

OSMA.N'U

lardan, sonraki senelerde Rumeli ftuhatnda azami se-5 3kilde hizmet ve yararlk salanmas olmu idi.

Orhan Beyin Bizans mparatorluunun i ilerin

de mdahaleci rol oynamas meselesine gelince, bunun

Andronikos III.un 1341 de lmnden sonra tahadds

eden vaziyet dolays ile ve bu srada vuku bulduu g

rlmektedir; zira erik imparator Jean Kantakuzenos, ra

kibine ve muhaliflerine kar evvela Aydn-olu Gazi

Umur Beyin, sonra da Orhan Gazi'nin yardmna mra

caat etmek zorunda kalm idi. Orhan Bey mparator

Kantakuzenosa 5.000-6.000 kiilik bir yardmc kuvvet

gnderdi ki, bu sayede, Karadeniz kenarndaki Szebol

mstesna olmak zere, btn sahil blgesini rakibi k

k imparatorun annesi ve vasisi Atna de Savoienn

elinden alabildi (1345). Keza yine bu kuvvetler ile Edir

neyi zaptedebilmi idi. Bir rivayete gre, Kantakuzenos

Orhan Gaziyi kendisine balamak iin kzn ona ver

mei vaad etmi ve bunun karlnda 5.000 kiilik bir

kuvvet alm idi. Ayn sene zarfnda Kantakuzenos Ru

melide hakim vaziyete getii iin, stanbulu almaya

teebbs etmi ve Orhan Beyin verdii yardmc kuvvet

ler ile, buna ve kendisini erik imparator tantmaa mu

vaffak da olmu idi. Ertesi sene (1347) Orhan Gazinin

bir donanma ile ve beraberinde zevcesi Theodora da bu

lunduu halde, skdara gelerek, kaynpederi ile gr

tn ve Srplara kar hareket etmek iin, Bizans ordu

suna 6.000 kiilik bir kuvvet gndermei vaad ettiini

gryoruz. Osmanl yardmc ktalarnn Srp kralna

kar giderek, bu taahhdn de yerine getirdikleri anla

lmaktadr. Ancak damad Orhan Beyin verdii bu

kuvvetler ile skk bir durumdan kurtulmaa muvaffak

olan Kantakuzenos zaman-zaman Papaya mracaat ile

hal seferi tertibi istedii gibi, dier taraftan da ba da

raldka Orhan Beye bavurmaktan da geri durmuyordu.

Nitekim 1349da Srbistan Kral Stefan Duan Selanik

ehrini ele geirmek zereyken, Kantakuzenosun Orhan

Beyde temin ettii ve Orhan Beyin olu Sleyman

Paann kumandasnda olduu anlalan 20.000 kiilik

Osmanl kuvveti vaziyeti kurtarabilmi idi. Bu arada B i

zans donanmas ile birlikte, bir mikdar Osmanl deniz

kuvvetlerinin de harekata itirak ettii grlmektedir.

ok gemeden Kantakuzenos ile erik imparator oannes

V. arasnda mcadele alevlendii vakit Orhan Bey, Cene-

HANEDAN

vizliler ile beraber, yine Kantakuzenos tarafn tutmu ve

yardmc kuvvetlerini gndererek, bir taraftan Edirnede

muhasara altnda bulunan Kantakuzenosun olu Mate-

osu kurtarm, dier yandan ayrca 10.000 kiilik bir

kuvvet ile Dimetokada Srp ve Bulgarlara kar nemli

ber zafer kazanmtr (1352). Bu yardmc Trk kuvvet

lerine Sleyman Paa kumanda ediyordu ki, bu vazifesi

ni baar ile yapp, Anadoluya dnerken, Kantakuze

nosun bu yardma mukabil Gelibolu yarm adasnda

vermi olduu impe kalesinde bir mikdar asker brak

m idi (1354).11 Bu suretle Osmanllar Bizanstaki taht

ve saltanat mcadelesine 1345ten itibaren karm, fa

kat buna mukabil, hem ileride kendi hesaplarna yapa

caklar Rumeli ftuhat iin tecrbe kazanm, hem de

Rumeli yakasnda hakikaten yerleerek bir hareket ss

ne sahip olmulard.12

Orhan Bey saltanatnn nc ve son devresi

1353ten itibaren, Rumeliye yerlemek eklinde balad

ve bu yerleme ve ftuhat hareketi bizzat Kantakuzenos

ile ihtilaf dourdu. nk o, Osmanllarn Avrupa mn

tkasna yerlemelerinin imparatorluk iin ne kadar teh

likeli ve vahim olduunu anlamakta gecikmemi.

1354te Geliboluyu alan Orhan Bey kuvvetlerinin, Bola-

yr ve Tekfurdaa kadar, btn Marmara kylarna sa

hip olduunu da grdkten sonra, buna mani olma d

nmt. Bunu sulh yoluyla halletmek iin OsmanlIla

ra impe karlnda 10.000 altn teklif etmi fakat Or

han gayet diplomatik bir cevab ile karlamtr. Orhan

Gazi, imparatorun kendisine yardmlar mukabilinde

verdii impey geri alma teklifine terk edebileceini,

fakat Geliboluyu bizzat kendi kuvvetleri zapdetmi ol

duu cihetle buray iade edemeyeceini ve hastal se

bebi ile de gremeyecei sylemiti. Gerekten de

Kantakuzenos zmite kadar geldi ise de, Orhan Bey ile

gremeden, stanbula dnm ve bu defa da Srplar ve

Bulgarlar ile birlikte, Balkanlarn Trklere kar muha

faza ve mdafaas hususunda baarsz bir takm teeb

bslere girimiti. Bununla birlikte ok gemeden de

Bozca-Adada ki hapis hayatndan Venediklilerin yard

m ile kurtulup-gelen rakibi oannese saltanat brak

mak zorunda kalarak bir manastra ekilmi ve artk da

mad Orhan Bey ile mnasebetini tamamen kesmiti

(1355).

Bu srada iyice yalanm durumda bulunan Orhan

Gaziin yerine, byk olu Sleyman Paann harekat

idare ettii grlmektedir. te yandan 1354te Eretna

devletindeki karklklardan istifade ile bu devletin

elinde mhim bir merkez gibi telakki edilebilecek, An

karay ark hududunun kilit noktas telakki ederek, ele

geirmei dnen Orhan Bey, buray olu Sleyman

Paann olu kumandasnda evketmi olduu kuvvetler

ile Orhan Bey de bir sre dikkatini Anadoluya evirdi.

1354 ylnda Eretna Devleti ierisindeki karklardan

yararlanmak iin Ankaray ald.Sonra yine batya yn

n evirdi. 1356 ylnda Sleyman Paa bir aralk elden

km bulunan Geliboluyu tekrar zaptettii gibi, Ru

m elide tekrar ftuhata giriti. nk artk Bizans tah

tnda bir akrabalar yoktu. Srasyla Malkara, psala ve

orluyu da ald. mparator oannes V. , Trkleri buralar

dan karmak iin kuvveti olmadndan, ftuhat nle

mek maksad ile, Orhan Bey ile iyi geinmek gereini

hissetti. O srada Kontakuzenosun hi ummad bir

olay gerekleti. Bizans kronikileri Gregoras ve Matleo

Villaniye gre, 1357 yl yaz aylarnda ehzade Halil bir

balk teknesiyle zmit Krfezine aldnda bir Rum

korsan gemisi tarafndan esir alnmt. Korsanlar ehza

deyi Foaya gtrmler ve 100.000 altn fidye talep et

milerdi. Orhan Bey donanmas gsz olduu iin Fo

aya olunu kurtarmaya gidemiyor, Saruhan toprakla

rndan gemek istemedii iin de karadan t l i bal kal

yordu. te bu aamada John V, Orhana 100.000 altn

deyerek olunu kurtarabileceini, ancak bunun karl

nda rakibi Kontakuzenosun desteklenmemesini talep

etti. Orhan bunu kabul etti. Kontakuzen donanma g

cyle baarl olmasa bile 60.000 duka karlnda Ha

fili kurtard ve stanbula getirerek kz rene ile nian

lad. Buna ramen Osmanllar Rumeli de fetihlerden

vazgemediler ve 1359 veya 1361 Kasmnda Dimeto-

kay ele geirdiler.13 Ayn sene zarfnda yaplan bir an

lama ile, imparator Orhan Beyin Rumelide yerlemesi

ni, yani Sleyman Paa tarafndan yaplan Gelibolu, Bo-

layr, Malkara, orlu ve Tekir-Dana kadar ki ftuhat

kabul etti. Orhan Beyin ve Osmanl Trklerinin bir

kpr ba telakki edebilecek olan Geliboluda yerleme

leri, Avrupann dikkatini ekmekle beraber, Balkan mil-

HANJ-DAN

letleri arasndaki karklk, ihtilaf ve mcadeleler ile do

lu durum, bu tarafta Trk ftuhatn esasl bir ekilde

engelleyecek gibi deil idi. Bu sebepten sratle hareket

edip, Balkan yarm adasna yaylmak, Rum illerini Os-

manl Trklerine amak fikri balca hedefi tekil ediyor

du.

SKAN SYASETGelibolu yarm adasnda da Bizans ile Venediklile

rin ittifak halinde ve mtereken taarruz ihtimali olabi

lirdi. Buna kar derhal iskan ve yerleme siyasetinin tat-

bika baland. Sleyman Paa babasndan ald tali

mat ile, fethettii Rumeli arazisini Trkletirmek iin,

Anadoludaki Osmanl memleketlerinden, yeni ilhak

olunan Karasi topraklarndan gebe Trk airetlerini,

Trkmenleri nakledip, yerletirdi. Onun bu faaliyetinde

kardei Murad Beyde bulunuyordu. Ancak Rumelide

faaliyette bulunan Sleyman Paann bir av takip eder

ken, atndan derek, kaza neticesinde vefat etmesi

(1357), bu taraflardaki ftuhat harekatnda bir durakla

ma ve baza da bir gerilemeye sebep oldu. Geri onun

yerine derhal ana-baba bir kardei Murad Bey kumandan

tayin edildi ise de, asl vaziyeti muhafaza ve idare eden

ler Lala ahin Paa, Hac l-Beyi ve Evrenos Bey gibi

muktedir ve tecrbeli emirlerdiler ve bunlarn Murad

I.n bir mddet sonra Orhan Beyin vefatn (1362) m

teakip, teebbs eline alp, ftuhat hareketini daha hz

l bir tarzda yrtmesine kadar, soukkanl ve cesurane

btn hcumlara kar koymalar Rumelide bu srada

vukuu melhuz byk bir zn tnn nne geti.

OSMANLI DEVEET'NDE TEKOTANDIRM A

Osmanl devletinin ilk tekilat Orhan Gazi zama

nnda kuruldu. Bursa ve znikin zaptedilmesi Osmanl

beyliinin ilk devir tarihinde ehemmiyetli hadiseler ola

rak mtelea edilebilir. Orhan Gazinin beyliinin hudut

lar artk mtemadiyen genilemekte olduundan, yeni

messeseler ile salam temellerin atlmas bu siyasi var

la ve birlie bir hayatiyet ve devamllk salamakta idi.

Bu beylik yava-yava eski airet usul ve kaidelerinden,

Trk ve Trkmen trelerinden az ok ayrlarak, o za

mana gre modern bir devlet olmak yolunu tuttu. dare

O SM AN U

sahasnda, adalet ve askerlik ilerinde tekilat vcuda ge

tirmek lzumu hissolundu. Bu hususlarda ulema snfn

dan gelmi olan vezir Alaeddin Paa ile Bursa kads an-

darl Kara-Halil Efendi bilhassa faaliyet ve hizmetlerde

bulundular.

Orhan Beyin devlet idaresi kuruculuu vasfna ge

lince, btn tarihler onun Osmanl u beyliini hakiki

bir devlet halinde tekilatlandrdn ifade etmekte

mttefiktiler. Orhan Bey ilk devlet tekilatnda Anadolu

Seluklular ile lhanllar rnek alm ve buna gre bir

hkmet cihaz kurmu idi. Bunun esas temeli beylik

merkezindeki divan idi. Divana hkmet reisi durumun

da bulunan ve ilk kurulu devirlerinde ilmiye snfndan

gelmesi mutad olan vezirin de icabnda bakanlk ettii

olurdu. Orhan Bey devri ilk vezirinin Hac Kemaleddin-

olu Alaeddin Paa (lm. 1340 sralarnda) adnda, ilm i

ye snfndan belki de ahi ricalinden bir zat olduu bilin

mektedir.

Btn Orhan Bey devri vezirleri paa unvan alyor

lard. Hkmdarn askeri-idari btn devlet ilerinde

yardmcs olduklarndan dolay bu vazifelerin uygun

olarak, bu nvan tayorlard. Ancak eitli askeri mese

lelerin, divan haricinde hkmdara arzolunmak ve m

saadesi alnmak suretiyle bir karara baland da olur

du. Divan bu devirde, bir vezir, Bursa kads ve Orhan

Bey ile birlikte, en ok drt kiiden mrekkep idi.

Orhan Bey Bursay zaptetmeden ve devlet tekila

tn henz geniletmeden nce, payitaht kads kazasker

lik vazifesini de grmekte ve ayrca kazasker bulunma

makta idi. Divanda dier bir mhim deiiklik de, yine

Orhan Beyin son devirlerinde, ehzade Sleyman Pa-

ann (o da bir istisna olarak vezirler gibi paa unvann

kullanyor, fakat divan ile bir alakas bulunmuyordu)

lmn mteakip veliahdla ve Rumeli harekatndaki

ordunun bana Murad Beyin gemesi ile yaplm ve

Karaman oullar ile Eretna devleti arasnda kan ihtilaf

dolays ile, Murad Bey'in Ankaraya gitmesi zarureti ha

sl olunca (1360), ilk defa ehzadeler dnda bir ahsn,

Lala ahinin, Rumeli ftuhat ordusu bana, beyler-beyi

sfat ile ve paa unvann alarak, bu rtbesi il de ayn za

manda vezir payesine ykselmi olarak, getirildii g

rlm idi. Yine bu sralarda Orhan Bey bu trl bir vas

f haiz olan, yani ilmiye snf haricinden bir kimseyi,

I TANIDAN

kendi saray mensuplarndan Lulu Paay beylerbeyi pa

yesi ile, Ankaraya yollanm idi. Bu suretle o devirde sa

dece vezirlere mahsus paa unvann alarak, birer beyler

beyi veziri olan bu ahslar ikinci ve nc vezir duru

munda bulunmakta, ba-ehre geldikleri zamanlarda da

divana dahil bir aza durumunu iktisap etmekte idiler.

Osmanl divannda vezirler ve askeri snfa mensup bey

lerin giyecekleri elbise ve balarna saracaklar sarn

ekli tesbit olunmu ve bylece devlet erkan ve askeri s

nf ile halk kyafet bakmndan birbirlerinden ayrlm

lard. Orhan Beyin divanda burma tlbend sarlmas,

kendi askerine, Anadolu beylikleri askerlerinden ayrl

mas iin ve onlarn krmz brkne mukabil, ak brk

giydirilmesi hususunda bir karar ald btn tarihlerde

kaytldr. Bu husus da dier bir kaynak da OsmanlIlar

da mera ve askerin elbiselerinin dar yenli tatar kaftanla

r olduunu bunlarn ularnn elin stn rttn,

merann ayrca ham kumatan, geni dikili ve pamuk

lu kaftanlar ve ekser askerin keeden yaplm krmz ve

beyaz brk giydiklerini bildirmektedir ki, bu belki biraz

daha muahhar kyafeti anlatmaktadr.

ehir, kasaba ve kazalarn idaresinde ise, Osman Bey

zamanndan itibaren elde edilen yerler buralar fetheden

beylere verilmek suretiyle, dorudan doruya airetin

ileri gelen ve birer askeri kumandan durumunda olan

beyler kullanlyordu; yani Seluklu divan dairesi evre

lerindeki idarenin yan idi. Mesela n-n, Eski-ehir,

Bilecik, znik, Karaca-Hisar, zmit, Yeni-elir ve Bursa

hep birer kaza tekil ediyordu. Balarnda birer kad ve

suba var idi. Su balar hem asayie bakyor, hem de o

blgenin askeri reisi bulunuyorlard. Daha sonralar bu

ralar birer sancak itibar edilerek, savalarda asker ban

da onlara tevcih edilmi, yalnz en mhimlerinin bala

rnda ehzadeler bulunmu idi. Bu esnada sancak tabiri

idari blgeyi ifade etmemekte ve daha ziyade askeri bir

lik manasna gelmekte idi. Bursa sanca m ir-i kebir un

vann haiz ve fiilen hkmdar olan Osmanl Beyi yani

Orhan Bey tarafndan temsil ediliyordu. Bu sebeple ora

ya Bey-Sanca denilmi idi. Byle bir tesmiye ekli, bir

yandan Osmanllarn u beylii hatrasn da canlandr

makta idi. 1350 sralarnda dier mhim sancaklardan

Karasi ve zmit (bunlar ayn zamanda birer u durumun

da idiler) dier ehzadelerin idaresinde idi. Sancak ve ka-

O SM A N U

za merkezleri olan ehir ve kasabalarda askeri ilerin d

ndaki btn idari, adli ve beledi muamele ve hizmetler

kadlara braklm idi. Bunlarn en yksek ilmiye ma

kam ve mercileri Bursa kads olup, yukarda iaret edil

dii gibi, hem divana dahil olur, hem de btn kadlarn

tayin ve azilleri iine bakard. Kazaskerlik makam ihdas

edilince, bu hususta kkl bir deiiklik vukua geldi.

Orhan Bey Osmanl Beyliinde muntazaman bir

devlet tekilat meydana getirdii srada btn timarl-

lar, muayyen birlikler halinde bir takm kumanda kade

melerine balad. Hepsi de atl olan bu timarllar bir alay

haline konularak, balarna en byk timar sahibi olan

kimse alay beyi tayin ediliyordu. Her kazann timarllar

birer eri-ba idaresinde idiler.

Orhan Bey devletinin dayand ikinci snf askeri

kuvvet yaya ve msellem tekilat oldu.14 Bunlarn vcu

da getirilmesindeki temel sebep, her zaman vaktinde se

fere gelmeyen yahut uzun zaman muhasara hizmetlerin

de kalamadklarndan dolay baarlar mahdut olan atl

airet sipahileri yerine yine Trk genlerinden daimi ve

esasl kuvvetlere ihtiya duyulmas idi.15

Orhan Beyin yine reform denebilecek bir askeri

oluumu da devirme usulnn ve Yenieri Ocann y

rrle konulmasdr. I. Murad ise Orhan Beyin kurdu

u yenieri ocan geniletmi ve devirme sistemini

tatbikata geirmitir.16

Orhan Beyin son zamanlarnda ordu tekilatnn

daha fazla geniledii ve askeri snflarn mkemmel bir

miiessesenin muhtelif kollar halinde tertiplendii g

rlmektedir.

ESERLER

Fakat bu uzun srmedi ve 1336dan itibaren, tekrar

Bursada cami, medrese, hankah ve imaret inas ile m

him vakflar yapt.

Neri, Orhan Beyin, biri Bursada ve biri znikte

olmak zere, iki imaret yaptrdn ve Bursada bir ma

nastr medrese haline getirdiini bildirdii gibi, Geyik-

li-Baba gibi derviler iin zaviyeler yaptrdn, ssz

yerleri imar ettirmeyi sevdiini, mesel imaretini Gk-

Dere suyu gibi, ok tenha bir yerde ina ettirdiini, ilim

adamlarnn hamisi olduunu kaydetmektedir.

HANEDAN

1 Osman Bey'in lmnden sonra beyliin kardeler arasnda paylalma

m olmas beniiz aklanamamtr. lk dnem tarihilerin bu konudaki

yorumlar ise tatmin edici bulunmamaktadr. Zira Osmanl kronikleri,

Akpaazade rneinde olduu gibi, Alaeddinin kardei Orhana b l

ke senin hakkmdr diyerek obanl setiini kaydediyorlar. Yorumlar

iin Kafadar, a.g.e., s. 136-137.

2 Hammer, a.g.e., c. 1, s. 148-149da Orhan ayrcalkl bir ekilde tarif

eder. Baka bir tarif iin Kocatiirk, a.g.e., s. 36.

3 Ulu ay, a.g.e. > s. 5.

4 Uluay, a.g.e., s. 4.

5 Akgndz/ztirk, Bilinmeye)! stanbul., s. 40. Uluay, a.g.e., s. 5.

6 Akpaaol, s. 26 .

7 Bu vakfiye iin bkz. Uzunarl, a.g.m ., s. 277 vd.

S S hav, a.g.e., c. I, s. 35.

9 Bu ksmlar slam Ansiklopedisi ve Hammer, a.g.e., c. 2106 vd. yararla

nlarak derlenmitir.

10 Imber, a.g.e., s. 20 de tarihin 10 Haziran 1328 yln vermektedir.

11 Bu kale ve konumu iin bkz. N . Oikonomides, From Soldiers of Fortu

ne to Gazi Warriors: The Tzympe Affair, Studies in Ottoman History in

Hoour of Professor V.L. Meage (eds), C. Heywood and C. mber, stan

bul, 1994, s. 238-47.

12 mber, a.g.e.. s. 24-25 olaylar-Bizans kronikleriyle karlatrmak suretiy

le dorulamaktadr. Hammer, a.g.e., c. I, s. 136'da farkl, fakat doruluu

daha tartmal olan tarihler vermektedir.

13 Imber, a.g.e., s. 26.

14 Halime Doru, Osmanl mparatorluu'uda Yaya-Mi/sellan-Tayc Tekilat.

stanbul, 1990, s. 6-8; 14 vd.

15 Bu konuda, alckn muhtelif makaleleri kullanlmtr. Genel bir de

erlendirme iin, nalck, a.g.e., s. 104 vd. arnlf. Osmanl mparatorlu

una Toplu Bir Bak , c. I.

16 Bkz. N. Gyiin: Kurulu Devrinde Askeri Tekilat ve Devirme Dzeni

adyla Osmanl'da yazd makale devirme usulnn ve Yenieri Oca

nn Orhan Bey hamam da olduunu kaydediyor. Hammerde yenierile

rin tesisini Orhan Beye zellikle veziri andarl Kara H alile atfeder.

a.g.e., c. I, s. 99-

MURAD HDVENDGR (1561 - 1389)

HAYATI VE AH SYETsmanl sultanlar ierisinde Murad Hdaven-

digr ve Gazi Hnkr adlar ile mehurdur.

Babas Orhan Bey, annesi ise Yar-Hisar Tekfu

runun kz iken Osman Bey zamannda esir alnan ve Or

han Bey ile evlendirilen Nilfer Hatundur.1 Kesin olma

makla birlikte Osman Gazinin vefatndan birka yl

sonra 1324 veya 1327de doduu tahmin edilmektedir.

Orhan Beyin 4 erkek ocuu iinde baz rivayetlere g

re drdncsdr.2

Kaynaklarda orta boylu, deirmi ehreli, byk ka

visli burunlu, iri ahane gzl; enli, atka kal, seyrek

sakall, geni gsl uzunca iri parmakl olarak tarif

edilmektedir.3

I. Muradn kiilii konusunda bize bilgiler aktaran

btn eserler, onun az fakat gzel konuan kibar, nazik,

dindar, ulemaya ve dervilere kar hrmetkar baka din

lere kar, hogrl bir kii olduunda mttefiktirler.

Devlet adam olarak da; nfuzlu, abuk ve isabetli karar

verme yeteneine sahip, disiplinli, planl, szne sadk

bir Sultan olan I. Murad bu yeteneklerini sultanl sra

snda rnekleriyle ortaya koymutur. ehzadelii srasn

da sert bir asker olan Lala ahin tarafndan yetitirilmi

tir. Btn padiahlar gibi avlanmay sever, sefer esnasn

da vakitlerini avlanarak geirirdi. phe ile karlanmas

gereken baz rivayetlere gre bir cemiyet ve meclis ada

m olarak, sohbeti, elenceyi, kaplca ve iki alemlerini

seviyordu.4 Grevi ihmali hogrmez, derhal cezaland

rrd. Bununla birlikte aleyhinde hakaret edenlerden, ha

tasn itiraf ederek, kendisine iltica edenleri affedecek ka

dar mfikti. Dneminde maiyetindeki kumandan ve va-

lleriyle hibir anlamazla dmemi, dini hogrs

sayesinde hem Katolik hem de Ortadokslarn takdirleri

ni kazanmtr.5

eitli kaynaklar onun bu zelliklerini ortaya koyan

olaylarla doludur. Mesela, Romen tarihisi lorga, Sultan

Muradn kendisine tabi mslmanlara kar civan merd

ve licenab ve hristiyanlara kar yalnz galip gelmeyi de

il, kalpleri kazanmay da bilen yumuak, msamahal

bir efendi olarak gstermektedir.6 Tarihi Hammer onu

adaleti ve bozulmas kaabil olmayan idetti cihetiyle,

milleti kendisini hem sever ve hem de korkard. er ka

nunlar, itina ile muhafaza ettiinden, messeselemekte

olan Devlette o kanunlar teyid edecek mesinin hi bi

rinde kusur etmedi diye anlatmaktadr.7 Gerekten de I.

Murad, Hristiyan tebaasna adaletle muamele etmitir.

Gibbons, onun iin; saltanat boyunca hristiyanlara Pa

palktan daha iyi muamele etmitir diyerek8 u saptama

y yapmtr. Otuz sene kadar bir mddet Murad, zama

nnn hibir devlet adam tarafndan fevkine geilmeyen

bir kiyaset ile Osmanl mukaddesatn sevk ve idare et

mitir. Biz Fatih ile muhteem Sleyman hakknda daha

ok eyler bildiimizdendir ki, Murad, Hanedan - Al-i

Osman iinde en ayan dikkat ve en muvaffak bir devlet

ve harp adam olarak kendine has mevkie geememitir.9

Gibbonsu tabiriyle mhrn gren herkesin diz

leri zerine kt Sultan Murad bilfiil itirak ettii 37

muharebeden sonuncusu olan Kosovada artk zaferini

kutlad bir esnada bir srp asilzdesi tarafndan ehit

edilmitir.10

Sultan Muradn zafer alannda ehit edilmesi slm

aleminde de zntlere sebep olmu, gaibde cenaze la-

mazlar klnm. Sultan Murad elid olduu zaman 63

yalarnda idi ve 27 sene tahtta kalm bulunuyordu.

Kaynaklarda dnleri konusunda ayrntl bilgiye

rastlamlmamakla birlikte, I. Bayezidin annesi olarak ge

en Gliek Hatun ile evlilii sabittir. Ayrca Mora ve

Paa Melek Hatun adl iki ei daha tesbit edilmitir.11

Bayezidden baka Yakup ve Lanyi Sel adl iki olu daha

olduu bilinmektedir. Kz Melek Hatun ise Kara-

manolu Alaaddin Ali Bey ile evlendirilmitir.12

SYAS FAALYETLER

Babas Orhan Gazinin 1362 ylnda13 vefat etmesi

zerine dnemin siyasette, etkili gruplarndan ahilerin

karar ile 36-37 yalarnda hkmdar ilan edilmitir. Sal

tanatn pekitirmek iin nce potansiyel muhalifleri ola

bilecek kardeleri brahim ve H alili bertaraf etmitir.

Daha sonra da tahta kmas zerine doan otorite bolu

unu kendi hesabna deerlendirmek isteyen Bizans ve

Karamanoullar Beylii ile mcadeleye girimitir. R i

vayetlere gre onun tahta gemek iin Kosovay terke-

dip Bursay gemesini frsat bilen Bizansllar taarruza

geerek Burgaz, erkez ve Malkaray geri alm, Trk

kuvvetlerini sahile ekilmeye mecbur brakmlardr.

te yandan, kendi beylikleri asndan Osmanlnm ge

nilemesini tehlikeli bulan Karamanoullar ve Sivas h

kmdar Mehmed Ankara ahilerini tahrik ederek, Os-

manl kuvvetlerinin bu ehirden kartlmasn salam

lard.14 Bunun zerine Anadolu ilerine ncelik veren

Sultan Murad Ankara zerine hareket etti ve burasn

tekrar hakimiyeti altna ald (1362).15 Sivas hkmdar

nn ertesi yl Ankaray ele geirme plan neticesiz kald

na gre, bu kent tamamen Osmanl hakimeyitini be

nimsemi olmaldr. Ankaray geri alan Sultan Murad,

burada hareketle Sultan-n (Eskiehir) tarafn da zapt

etmiti.

Sultan Murad, Anadoluda skneti saladktan

sonra hemen Rumeliye geerek, BizanslIlarn ellerine

dm olan yerlerin peine dt. Ksa srede orluyu

geri almay baard ve stanbuldan zerine gelebilecek

taarruzlar nlemek iin burann surlarn yktrdktan

sonra Lleburgaz fethetti.16 Bu blgede derhal iskan si

yaseti uygulad, Anadoluda Trk-Mslma unsurlar

buraya naklettirirken, blgedeki potansiyel tehlike olu-

O SM AN U

turabilecek nfusu da Anadoluya srd. Bu srgn siya

seti ona daha emin admlarla bat istikmetinde ilerleme

olana s'unmu olmaldr.17 Nitekim ok gemeden (Os-

manl ordularnn sol koluna kumanda ede Evrenos ve

Hac l-beyi kuvvetleri) Malkara, Kean ve spalay, di

er bir kol ise Dedeaa ve Dimetokay zaptetti. Bu ba

arlar sultana Edirneyi ele geirme konusunda cesaret

lendirdi.

Bu amala Lleburgazda harp meclisini toplayan

Sultan Murad, kurmaylarnn Edirnenin fethi konusun

da kendisi gibi dndn renince Lala ahin Pa-

ay mhim bir nc kuvvetle bu kent zerine gnder

di, Dier Osmanl kuvvetleri de Edirnenin Bulgarlardan

yardm almasn nlemek iin Krklareli, Drama, Serez

ve Dimetoka gibi yerlerde tertibat ald.18 Bu hazrlklara

kar Sazl-derede bir kuvvet oluturmay baaran Rum

ve Bulgarlar, Osmanl ordularyla yaptklar muharebede

tutunamadlar. Bozgun haberini duyan Edirne ve Os-

manhlara kar koymann imkansz olduunu grerek

kendiliinden teslim oldu. Kentin Rum muhafz ve ma

iyeti rivayetlere gre Meri zerinden bir Ceneviz kolo

nisi olan Eneze oradan da Srbistana kat (1 3 6 i).19

Trklerin Balkanlarda yerlemesi yolunda nemli

bir kap olan Edirnenin fethi artk Osmanllar iin ok

mhim bir askeri s olmutu. Kentin neminin bilincin

de olan Sultan, burada muhafz olarak Rumeli beylerbe

yi Lala ahin Paa y brakt. Edirnenin stratejik adan

salad avantajlar iyi kullanan Osmanl kuvvetleri k

sa bir srede pirin ziraat ile mehur Filipeyi de aldlar.

Lala ahin Paann komutan Evrenos Bey de daha bat

daki Gmiilcine ve Bat Trakya gibi nemli yerleri ele

geirerek hem Tunca ile Meriin birletii noktada ol

mas sebebiyle ticari, hem de stanbul-Viyana gzerg

hnda olmasndan dolay stratejik neme sahip olan Edir

nenin Srp ve Bulgarlarla olan balantsn kesti. Byle-

ce Edirne ve Filipeni alnmasn kendileri asndan bir

tehdid olarak alglayan Srp ve Bulgarlarn ittifak halin

de Osmanllara kar yaptklar hazrlklar boa karl

yordu. Bizansn iinde bulunduu buhranl durum ne

deniyle doudan daha emmiyetli olan Edirneye Anado

lu dan Ceneviz gemileriyle20 mtemadiyen gmen nak

ledilerek sratle bir Trk ehri haline getirilmeye al

lyordu. Bu tedbirler zerine umudunu yitiren Bizans

HANEDAN

mparatoru oannes, Sultan Murad ile anlamaya mecbur

oldu ve Osmanllarn Anadoluya yapacaklar askeri ha

rekete katlmay kabul etti. Bylece Edirne ve civarnn

Osmanllara getii resmiyet kazanm oldu.

SIRPS1NDI1

Osmallarn yaptklar aknlar ve fetihlerle Rume

lide kalc olmalar, Balkanlardaki gvenliklerini tehli

kede gren Bulgar, Srp ve Macarlar endielendirdi. V.

Urbann banda olduu Papalk ta tehlikeyi sezinleye

rek Katolik olan Macar Kral Layosu tevik etti. Bu ha

l ittifakna dahil olan Eflak ve Bosna kuvvetleriyle

nemli bir sayya ulaan Kral Layos, Edirne zerine hare

kete geti. Durumu renen Lala ahin Paa, bir taraftan

I, M urada haber gnderirken dier taraftan da, baz kay

naklara gre, Hac 1 Beyini dman hakknda bilgi top

lamak zere 10 bin kiilik bir kuvvetle nc yollad. Ha

c l Beyi Meri Nehrinin sol yakasnda konaklayan d

mann tedbirsiz bir durumda olduunu grnce, kola

ayrd keif kuvvetleriyle saldrya geti. Apansz yaka

lanan ve tedbir almaya vakit bulamayan dman bozgu

na uratld. Osmanl tarihleri bu baskna Srp-Snd

demektedirler.21 Esas kuvvetler gelmeden baskn yapan

Hac l Beyi, byk bir risk alm, ancak baarl olmu, buna ramen emirlere uymad halde Lala ahin Paa

tarafndan tekdir edilmitir.22

Bu esnada Edirneden ald haber zerine harekete

geen I. Murad, zafer haberini duyunca katkllarn elin

de bulunan ve artk Osmanl idaresindeki blgede kalan

Biga Kalesi ve civarn ele geirmitir. Bir ara Gelibolu

kaybedilmi ise de ayn yl ierisinde geri alnm ve bl

gede kesin olarak Osmanl hakimiyeti salanmtr. Ge

milerini emniyete alan Osmanl kuvvetleri Kara Timur-

ta Bey komutasnda 1367 yl ierisinde Bulgarlara ait

Kzl-Aa ve Yanboluyu, Lala ahin Paa da Sofyann

gneyindeki Samakovu alarak fetihlerin daha batya

doru gtrlebileceini kantladlar. Nitekim ertesi yl

bizzat I. Murad Bulgar kentleri olan Aydos, Karnabad,

Szebolu kasabalar ile Bizans kenti Hayraboluyu Os-

manl hakimiyet alanna katmtr. Daha sonra da Pnar-

Hisar ve Vize fethedilmi ve Bulgarlar iyice bask altna

alnmtr. Bunun sonucunda Bulgar Kral iman Os-

manl himayesini kabul etmek zorunda kalm ve kz

kardei Prenses Maray Sultan Murada vererek aileler

arasnda akrabalk tesis etmitir.

Bylece I. Murad dneminde Osmanllar akllca

uyguladklar planl fetih ve iskn siyaseti, blgede yaa

nan Ortadoks-Katolik atmas ve Bulgar ve Srp Kral

lklarnda yaanan taht kavgalarndan istifade etmek su

retiyle fetih ve nfuz alanlarn genilettiler. Raguza

Cumhuriyeti kendi arzusuyla Osmanl himayesine gir

meyi ve beyz duka senelik vergi demeyi kabul etti.

Osmanllara kar verdii mcadelede yorgun ve gsz

den Srbistan Kral Duan, bilhassa Srp prenslerinin

de ld irmen muharebesinden sonra tahtn Lazara

devretmek zorunda kald. irmenin ardndan yeni kral

olan Lazar, Osmanlya tabi olmay kabul edince stratejik

bir neme sahip olan Makedonya yolu Osmanl akncla

rna ald. Bulgaristan ve Srplarn arasna girilmesi ile

seri fetihlere zemin hazrland. Nitekim ksa bir srede

alan kap sayesinde Trakya ve Makedonyada skee,

Kavala, Serez Avratlisar ve Karafirya gibi pek ok

nemli yer Osmanl kuvvetleri tarafndan ele geirildi

(1371/72).23 Bylece Gmicine, skee gibi etraf em

niyete alnmad iin zaman zaman terkedilmek zorun

da kalnan yerlerde kesin olarak itaat altna alnd. Serezi

kaybetmemek iin Bizans tarafndan yaplan hamleler

sonu vermedii gibi mparatorun olu Selanik despotu

Manuelin Murada snmasna da yol amtr.

Daha sonraki yllarda Osmanllar bat ynnde iler

leyilerine devam etmiler, rnein 1371 ylnda Ksten-

dil gibi nemli bir merkez Osmanl kuvvetleri tarafn

dan ele geirilmitir. Bu nemli fetih Srp Kral Lazar

kesin olarak Osmanl metbuu yapt, nk kaynaklar

1371 tarihinde Kral ile Sultan Murad arasnda yaplan

bir ittifaktan bahsetmektedirler. Buna gre Kral her se

ne Osmanllara 50 okka gm ve muharebelerde asker

vermeyi kabul etmitir.24

1375 ylndan sonraki on yl Osmanl hakimiyetine

kar blgede istikrarn korunmas ve zaman zaman iga

le urayan merkezlerin geri alnmas mcadelesiyle ge

ti. Bu esnada Sultan Murad Anadoluda da faaliyetlerini

artrd. Ancak burada bar bir siyasetle hakimiyet ala

nn geniletmeyi baard. 1378 ylndan sonra Bosnaya

dndnde byk olu Bayezidi Germiyanolu Sley

man aln kz ile evlendirmi ve bu sayede ehiz olarak

HANEDAN

Ktahya, Tavanl, Simav ve Eriboz (Emet)u almtr.

Sultan Murad daha sonra gneydeki rakibi Hamidolu

Hseyin ile temasa gemi ve Anadolunun Osmanllarm

hakimiyetinde birlii iin kendisine bir teklifte bulun

mutur. Buna gre, Hamidolu elindeki yerlerden Ake

hir, Yalva, Yeniehir, Seydiehir, Karaaa ve Eridir ka

sabalarn 80.000 altn karlnda Osmallara satm

tr (1382).25

KA RA A \ A \ OCi l J1. LA RI LE LK ATIMA

Bu akrabalk tehisine ramen kendilerini Anadolu

birliini kuracak ve Seluklu mirasn sahiplenecek yega

ne g olarak gren Karamanoullar, Osmanl kuvvet

lerini Balkanlarda olduu sralarda tacizden geri kalma

dlar. nk Osmanllarm Anadoluda nfuzlarn artr

malarn kendileri iin bir tehdit olarak alglyorlard.

Bu yzden frsat arayan Karamanoullar, Osmanllarm

Rumelide mcadele halinde olmasndan yararlanarak

Beyehrine girmilerdi. Haberi alan I. Murad ilk frsatta

byk bir kuvvetle Karamanoullarnn zerine hareket

etmi, bar iin Karamanolunun gnderdii iki eli he

yetini reddederek Konyaya yrmt. Burada yaplan

iddetli muharebede Karamanolu hezimete urayarak

Konya kalesine kamak zorunda kald. Buradayken kar

sn kaynpederine gndermi ve affedilmesini istemitir.

Damadn kznn hatrna balayan Sultan Murad,

Beyehrini geri alarak Bursaya dnd.

Sultan Murad daha sonra kuzey doudaki Candaro-

ullar ile temasa gemi ve bugnk beyliin kendileri

nin batdaki fetihlerinde engel karmamasn temin et

meye almtr. Candaroullar ierisindeki taht anla

mazlklar bu sorunun hallini de kolaylatrm; babas

skender Beyden kaarak Sultan M urada snan Canda-

rolu Sleyman Paaya yardm amacyla yannda bulu

nan Osmanl kuvvetleri Kastamonuyu almtr (1383).

Bylece Osmanllarm muhtemel gl rakiplerinden

Candaroullar Siop ve Kastamonu olarak ikiye blne

rek zayflatlmtr. Nitekim ok gemeden Sultan tok-

rad hkmdarln Sleyman Paay tevkif ettirerek,

Kastamonuya ilhak etmi ise de bu uzun sreli olmam

ve Sleyman Paaya ball grlen Kastamonu halk

n rencide etmemek iin onun hkmdarln tanm

tr.26

o s m a n i i

Bu arada Murad kardei Savcnn Bizans mparato

runun olu ile ibirlii yaparak balatt isyan rene

rek onun zerine yrm, Nilfer nehri kenarnda yap

lan bir muharebede kardeini yenilgiye uratarak ldrt

mtr.

BALKAN TTFAKI

Bu ekilde Anadoludan emin olan Sultan Murad

iki deerli komutann fetihlere devam etmeleri iin

gndermitir. 1386 ylnda iki koldan fetihlere girien

Osmanl ordusu Kara Timurta Paa komutasnda Ma

nastr, Filipe, stip Ohriyi, dier kola komuta eden nce

Balaban Bey, Bulgaristanda tutunulabilmesi iin nem

li bir merkez olan Sofyay uzun bir kuatmadan sonra al

d. Daha sonra da Timurta Paann olu Yahi Bey Ni

ehrini ald. Bylece Osmanllar I. Murad dneminde

Srbistan ve Bulgaristan arasna girerek muhaliflerinin

ittifak yapmasna engel olmu oldular. Ayrca bu fetihler

Osmanllarm Bulgaristanda tutunabilmesi iin de el

zemdi. Nitekim bu tarihten sonra Osmanl aknclar

Adriyetike kadar uzanan geni bir sahada faaliyetlere g i

ritiler.27

Bu durumdan endie eden Bosna Kral Tvartko,

Hrvat ve Arnavutluk prensleri aralarnda ittifak yaparak

Osmanl kuvvetlerine kar hazrlklara giritiler. Bu s

ralarda nc kuvvetler arasnda Plonikde meydana ge

len atmada Osmanllarm nemli kayplar vermesi Ma

car, Eflak, Leh ve Osmanllarm nfuzundaki Bulgarlar

ile Varna blgesi prensini de cesaretlendirmi ve ittifaka

dahil olmulard. Bu ittifak haber alan Sultan Murad,

derhal harekete geerek Bulgar ve Varna kuvvetleri bir

lemeden nce bunlar safd etmek amacyla Cadarl

Zde Ali Paay 30 kiilik bir kuvvetle Bulgaristan ze

rine gnderdi. Bu plan maharetle uygulayan Ali Paa

bakenti Trnavay alarak, Kral N iboluya kamaya

zorlad. Varnann Cenevizliler araclyla sulh istemesi

zerine kuvvetlerini N ibolu zerine ynelten Ali Paa,

buray muhasara etti. Sultan Murad da o sralarda Bulga

ristana girmiti. Zor ve aresiz durumdaki Kral iman

teslim oldu ve birikmi vergi borlarn demek ve Silist-

reye muhafz koymak zere Osmanl ile anlat. Ancak

anlamaya uymaynca Osmanllar Nibolu zerinde bas

klarn artrdlar ve Kral im an teslim almaya mecbur

HANEDAN

braktlar. Bir vali seviyesine indirilen kraln dereboyla-

rndaki kaleleri Osmanllara kald. Bylece Bulgarlar

Srp destekli ittifaktan ayrldlar.28

KOSOVA ZAFERBu baar Srplarn iyice zayflamasna yol at.Srp-

lar arasnda da pek birlik kalmamt. Srp beyi Dragun

ve Gney Srbistan beyi iken ldrlen Vuakinin oul

lar da Osmanl himayesine ve ordusuna katlmlard.

Buna karlk Osmanl ordusu her zamankinden daha

glyd, nk I. Muradn bu son seferine Anadolu

beylerinin hepsi kuvvet gndermilerdi.29 Ayrca daha

nce Karamanoullar zerine yaplan sefere de katlan

Dobruca tatar beyi Sara Kstedil Premi Kostantin de

Osmanl ordusundaydlar. Bulgaristanda nemli fetihler

yapan Ali Paa ve maiyetindeki kuvvetlerin de katlma

syla, bir rivayete gre mevcudu 60 bine ulaan Osmanl

ordusu30 muhtemelen, Sofya, Kstendil ve Kratova ze

rinden Kosova (skp-Pritine arasnda) ya doru ynel

di. Saylar 100 bin civarnda olduu sylenen mttefik

Srp kuvvetleri de bu mevkiye gelmiti. Hem Sultan

Muradn Srp Kral Lazarn ve hem de Balkanlarn ka

derini belirleyecek bu muharebe, Gibbonsun tespitleri

ne gre 20/6/1389 gn31 balad. Sultan Murad da La-

zar da ordularnn merkezinde bulunuyorlard. iddetli

bir muharebe oldu ve Osmanl ordusu sava planna ve

disipline uyulmas sayesinde Srp ve mttefiklerin ordu

larn bozguna uratt. Bosna kral Trvtko hzla geri e

kilince Osmanl kuvvetleri dman takip ettiler.

Bu srada Sultan Murad sekiz saat kadar srd

sylenen ve maher yerine dnen muharebe alann dola

maya kt. Rivayetlere gre bu esnada ller arasnda,

yaral olarak bulunan Srp Kral Lazarn damad Milo

Obilic, tarafndan hanerlenmi, ald yarann tesiriyle

Sultan ksa bir sre sonra vefat etmitir. Bu saldrya kar

lk veren muhafzlar hem saldrgan hem de dier asil

zadeleri ldrdler, baka bir rivayete gre bunlar idam

1 Rivayetlere gre, Nilfer Hatun Bilecik Rum tekfurunun olu ile evlen

dirilecek iken esir edilmitir. Orhan Beyin ilk eidir. Asl ad Halifadr.

Bkz. Uluay, a.g.e., s. 3. Kocatrk, a.g.e, s. 39-

2 A, 587, A, 399da M. T. Gkbilgin, Nilfer H atunun Sleyman ve

Murad adl iki olan dourduunu zikretmektedir. Demek ki Sultan Mu-

rad n tarihlerde bahsedilen dier drt kardeinden Orhan Beyin

Theodera adl einden, dieri (brahim Bey) ise III. Andronikosu kz

edildiler.32 Bylece Srp-Sndnda sonra Osmanllar

ikinci byk muharebeyi kazanarak Balkanlardaki var

lklarnn kalc olduunu Avrupaya gstermilerdi. An

cak bu muharebe gen Osmanl Devletini kurumlatran

ve Avrupada kalc yapan Sultan Muradn yaamna mal

olmutur. Sultan Murad Mashad-i Hdavendigar denilen

yere Kosovada gmlm, ancak naa daha sonra Bur-

saya nakledilmitir.

D A R FAALYETLER

Sultan Murad son derece tekilat bir padiaht.

Tahta clusundan itibaren babasndan devrald devleti

kurumlatrma ve bir mparatorluk haline getirme m

cadelesi vermitir. Dneminde gvenilir baz kaytlara

gre, kazaskerlik makam ihdas edilmi, ilk beylerbeyi-

lik tekilat oluturulmutur.33 Dneminin nl gazi ko

mutanlarndan Lala ahin Paa ilk beylerbeyi andarl

Kara Halil de Kazasker tayin edilmitir. Yenieri oca

nn ve Vaynuk tekilatnn kurulmas da I. Murad dne

mine atfedilmektedir, fakat baz aratrmaclar ve Ham

mer gibi tarihiler, daha nce de ifade ettiimiz gibi

(bkz. Orhan Bey), Yenieri Ocann kuruluunu Orhan

Bey dnemine kadar gtrmektedirler. Yine baz tarihi

lere gre, fetihten sonra Edirne devletin bakenti yapl

mtr.34 N e olursa olsun Murad Hdavendigar babasn

dan ald devleti kurumlatrma gayreti ierisinde ol

mutur.

ESERLERAdna yaptrlm Kosovadaki trbeye cami ile Bur

sa ekirgede bir trbesi daha vardr. I. Muradn vakfiye

sine gre eserleri unlardr: Bursa ekirgede cami, stn

de medrese, imaret, misafirhane, eski kaplca; Bursa hisa

rnda, saraynn yannda Hisar Camii, Bilecik ve Yenie

hirde birer cami ve yine Yeniehir de bir zaviye. Annesi

adna yaptrd bir imaret de znikdedir. Tahta knca

artk adet olduundan adna sikke kestirmitir.35

Aspora Harundandr. Ayn hatundan doma Fatma adl bir kz ocu

undan da bahsedilmektedir.

3 Farkl tarifler iin bkz. Kocatrk, a.g.e., s. 46; Kou, a.g.e., s. 27-34.

4 Bkz. Kocatrk, a.g.e., s. 47.

5 Kocatrk, a.g.e., s. 46. Hammer, a.g.e., s. 150.

6 N . Iorga (Geschichte des Osmaischen Reicher, Gotha, 1908-1913 ,1. s.

264.

7 Hammer, a.g.e., s. 191.

8 A, s. 597, Gibbonsdan naklen, N . Aksun, c. I., s. 68.

9 Z. N ur Aksun, Osman/t Tarihi, c. I, s. 68.

10 Aksun, a.g.e., s. 65, note 6.

11 Uluay,

YILDIRIM BAYEZD (1389 - 1402)

HAYATI VE AHSYET

Muradn byk olu olan ve Y ldrm nva-

/ t nyla mehur Bayezid 1354 ylnda dodu.1 An

nesi, iki vakfiye kaydna gre Rum olduu anla

lan Giiliek Hatundur.

Osmanl kaynaklarnda orta boylu, deirmi ehre-

li, kavisli burunlu, iri ahane gzl, enli atka kal,

seyrek sakall, geni gsl, uzunca parmakl olarak

tarif edilmektedir.2 Sultan Bayezidin karakteri hakkn

da, belki de Timurla yapt mcadeleden dolay doyu

rucu bilgilere sahibiz. Eski Osmanl vakanvisleri haksz

yere Bayezidi marur, mtekebbir ve hod-rey, ayrca i

ret ve safahata dkn olarak tanmlamaktadrlar. slam

Ansiklopedisi Bayezid I. maddesini yazan M. Halil Yi-

nan, bu tasvirlerin mbalaal olduu grndedir.

Her hkmdarn bezmler tertiplediini kaydeden Yi-

nan, Her sene Anadolunun bir ucundan Rumelinin

teki ucuna kadar, bazen birka defa, at koturan, mte

madiyen harp ve devlet ilerini tedvir ile megul olan h

kmdarn iret ve sefahate zaman bulamayacan belir

tir.3 Ayrca Bayezidin adil, hak-perest, tebaasn seven,

irade sahibi bir kii olduunu kaydeden yazarlar da var

dr. Ancak aceleci ve kldan nem kapar bir hkmdar ol

duu konusunda hemen tm yazarlar hem fikirdir. Yine

onun hibir yazar tarafndan inkar edilemeyen zellii

ise cesur, kahraman ve sava olduudur. Dindar ve ha

yrsever bir kii olmakla beraber, sofu da deildir. Zira,

Bursa Kads cemaatle namaz terk ettii iin bir davada

ahitliini kabul etmemitir. Ancak bu olay zerine Ba

yezid sarayna bitiik bir cami yaptrarak cemaatle nama

z terk etmemee almtr. Bayezid ilim adamlarn da

himaye etmi onlara eitli ihsanlarda bulunmutur.

Yldrm Bayezid genliinde iyi bir eitim gr

mtr. Daha 1381 ylnda muhteem bir dnle ev

lendii einden eyiz olarak Osmanllara intikal eden

Erigz, Simav ve Tavanl kasabalarnn sancak beylii

ni yapmtr.4 1386 ylnda babasnn Karaman seferinde

bulunmutur. Bu seferde gsterdii cesaret ve atlganlk

dolaysyla Yldrm lakabn almtr.5 Kosova Sava-

na da katlm ve burada babasnn suikasta kurban

gitmesi zerine byk oul olmas ve yetenekleri sebe

biyle sultan seilmitir.

Yldrm Bayezidin ailesi hakkndaki bilgilerimiz

de ok tafsilatl deildir. Kaynaklar Bayezidin sekiz kar

deinin daha olduunu ve bunlarn beinin erkek oldu

unu kaydediyor. Bunlardan, Bayezid tahta ktnda

hayatta olan Yakub Bey Kosovada bodurulmutur.6

Yldrm Bayezid, ou kurulu dnemi padiah gibi si

yas evlilikler de dahil olmak zere be evlilik yapmtr.

Germiyanoullarndan Devlet ah Hatun, Srplardan

Srp Kral Lazar I in kz Maria (Olivera Despia) ve Ay-

dmoullarndan sa Beyin kz Hafza Hatun ile evlilik

yapmtr.7 Bu evliliklerinden toplam 14 ocuu dnya

ya gelmitir. Bunlarn 8i erkek 6 s kzdr.

Bilindii gibi Bayezid, Timur ile yapt Ankara

Savan kaybederek esir dmtr (28 Temmuz 1402).

Esaret hayat srasnda 3 Mart 1403de vefat etmitir.

Kendisini zehirleyerek ldrd doru olmasa gerektir.

] IANEDAN

SYAS FAALYETLERBabasnn Kosovada sava meydannda ldrlme

sinden sonra kardei Yakupu ldrp tahta clus eden

Bayezid, Karamanoullarnn Ktahyay igal ettikleri

haberinin alnmasyla derhal Bursaya dnmek zere ha

rekete geti. Bu srada Anadoluda Osmallara tabi olan

beylikler isyana kalkmlar, eski topraklarna yeniden

sahip olabilmek iin Karamanoluun etrafnda toplan

mlard. Karamanolu Alaaddin Bey Beyehire gelerek

Eskiehire kadar uzanm, Germiyanolu II. Yakub Bey

miras yoluyla kaptrd topraklan yeniden zaptetmi,

Kad Burhanettin ise Krehiri almt. Bayezid Anado

lu ya gemeden nce Srp Kralnn olu Stefan Lazarevi

ile mzakereye girierek kz kardei Oliverayla (Maria

Despina) evlenmek ve Srplardan yardmc kuvvet olarak

faydalanmak zere bir antlama yapt. Bundan sonra Ste

fan srekli Macar basks sebebiyle Bayezide sadk kald

ve hatta onun seferlerine katld. Fakat Yukar Srbistan

(skp, Pritine blgeleri) hakimi Vuk Brankavi, ken

di blgesindeki nemli maden ehirlerine sahip olmaya

alan Osmanllara kar koydu. Ancak bu yre de faali

yet gsteren Paa Yiit Bey 1391de skpu almay ba

ard. Bylece Bosna ve Arnavutluka ynelecek aknlar

iin bir s elde edilmi oldu.8

Anadoluya geen Bayezid 1389-1390 knda Ala

ehiri zaptettii gibi9 Bat Anadoludaki Trkmen bey

liklerini, Aydn, Saruhan, Mentee, Hamid ve Germi-

yan Osmanl idaresi altna ald. andarolu Sleyman

Bey ve Bizans mparatorunun olu Mauel Palaeologus

da kuvvetleriyle birlikte Osmanl ordusunun yannda bu

sefere katlmlard. Bayezid 1390 Maysnda Afyonkara-

hisarda bulunuyor ve Karamanoluna kar sefer hazr

l ile urayordu. Nihayet hareket ederek Beyehiri

ald, ardndan Konyaya yrd ve ehri kuatt. Bu sra

da ittifaktan ayrlp Kastamonuya dnen Sleyman Bey

Karamanoluna yardm iin Kad Burhanettin ile bir

anlama yapt. Ortak kuvvetlerin Krehire gelmeleri,

muhtemelen Bayezidin Konya kuatmasn kaldrmas

na ve Karamanolunun antlama teklifini kabul etmesi

ne yol at. Bu antlama ile iki devlet arasnda aramba

Boyu snr oldu.10 Beyehir ve civarndaki baz yerler ise

Osmanl hakimiyetinde kald. Bayezid 1391de Sley

man Bey zerine yrd. Ancak Sleymann mttefiki

Kad Burhaneddiin kuvvetleri karsnda baarl ola

mad. 1392 ilkbaharnda yeniden Sleyman Bey zerine

yrmek iin byk hazrlklar yapmaya balad. Hatta

6 Nisan 1392 tarihli bir Venedik raporunda, Bayezidin

vassal durumda bulunan Mauel Palaeologusun Si-

nopa kar yaplacak deniz seferine katlmak zere oldu

u bildirilmekteydi. Ancak koullar Sinopa yaplacak

seferin iptaline yol am ve bu sefer, Sleymana ait yer

lerin zapt ve onun lm ile sonulanmtr.11 Daha

sonra Bayezid, Kad Burhaneddini protesto ve tehdit

lerine ramen Osmanck zerine yryerek buray ele

geirdi. Fakat orumlu mevkiinde iki taraf arasndaki

mcadeleyi Kad Burhaneddin kazand ve yenilgiye u

rayan Osmanl kuvvetleri geri ekildi. Kad Burhaned

din bu galibiyetin verdii cesaretle hcumlarn Sivrihi

sar ve Ankaraya kadar uzatt, yama ve tahribatta bu

lundu. Ancak Burhaneddinin kuatm as altndaki

Amasya Emiri 1392de Amasyay Osmanllara teslim et

ti. Ertesi yl blgeye gelen Bayezid Amasyaya girerek

ehri teslim ald. O yrede bulunan, aramba vadisin

deki Taceddinoullar, Merzifon blgesindeki Taano-

ullar ve Bafra hakimi gibi mahalli beyler Bayezidin

hakimiyetini tandlar. Bu arada mttefikleriyle bozuan

Kad Burhaneddin ise geri dn srasnda Osmanl kuv

vetlerine kar taciz edici hcumlar dnda nemli bir

harekta giriemedi.12

Bayezid daha sonra dikkatini batya evirdi ve bura

da hakimiyetini salamlatrmaya alt. Ko