lezing jones maart_2014_cm

24-3-2014, ZELE

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

24/03/2014 2 CM/JONES

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

24/03/2014 3 CM/JONES

Een ecologisch én economisch onduurzame situatie

(cf. UNEP, 2010)

24/03/2014 4 CM/JONES

Materialenafhankelijkheid

Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007

24/03/2014 5 CM/JONES

Een groeiende ecologische voetafdruk

Bron: Living Planet Report 2012 24/03/2014 8 CM/JONES

Het Rockströmdiagram

Bron: J. Rockström et al., Nature,

461, 2009

24/03/2014 10 CM/JONES

Het Rockströmdiagram

Bron: J. Rockström et al., Nature, 461, 2009

24/03/2014 13 CM/JONES

Het klimaatprobleem

Bron: The Guardian, 11

Mei 2013

400 ppm

24/03/2014 14

“...the last time so much

greenhouse gas was in

the air was several million

years ago, when the

Arctic was ice-free,

savannah spread across

the Sahara desert and

sea level was up to 40

metres higher than

today.”

CM/JONES

Overzicht

16

Image: carbonvisuals.com

Source: Mark Campanale &

Jeremy Leggett, 2012,

Unburnable Carbon: Are the

world’s financial markets

carrying a carbon bubble?,

Carbon Tracker Initiative

24/03/2014 CM/JONES

De uitdaging: transitie naar andere economie

• Koolstofarm: reductie uitstoot van broeikasgassen met

ongeveer 90% tegen 2050

• Circulair: slim sluiten van kringlopen – afval wordt voedsel

• Deze grote maatschappellijke uitdagingen staan ook

centraal in Horizon 2020, Europese Commissie:

o Health & well being

o Food security and Bio-based economy

o Secure, clean and efficient energy

o Smart, green and integrated transport

o Resource efficiency and climate

o Inclusive, innovative and secure societies

17 24/03/2014 CM/JONES

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

24/03/2014 18 CM/JONES

Klimaatveranderingen en gezondheid

24/03/2014 CM/JONES 19

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Klimaatveranderingen en gezondheid

24/03/2014 CM/JONES 20

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Klimaatveranderingen en gezondheid

24/03/2014 CM/JONES 21

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaat en gezondheid – wat zegt de

wetenschap? (bewerking van Cheng en Berry, 2012)

24/03/2014 CM/JONES 22

Klimaatveranderings-effecten

Temperatuurtoename (cf. hittegolven)

Extreem weer & veranderingen in

regenval

Luchtverontreiniging

Pollen

Verspreiding ziekten

Lagere oogsten

Klimaatvluchtelingen

Klimaat en gezondheid – wat zegt de

wetenschap? (bewerking van Cheng en Berry, 2012)

24/03/2014 CM/JONES 23

Klimaatveranderings-effecten Voorbeelden van

gezondheidseffecten

Temperatuurtoename (cf. hittegolven) Hart- en vaatziekten,

ademhalingsaandoeningen

Extreem weer & veranderingen in

regenval

Ongevallen, diarree, ondervoeding,

ademhalingsinfecties, depressie

Luchtverontreiniging Ademhalingsaandoeningen en hart-

en vaatziekten

Pollen Allergische ziekten

Verspreiding ziekten Malaria, ziekte van lyme, etc.

Lagere oogsten Ondervoeding

Klimaatvluchtelingen Armoede, depressie, ondervoeding

De kwetsbaarheid

van de steden

24/03/2014

24 CM/JONES

24/03/2014 25 CM/JONES

Klimaatonrechtvaardigheid – cf. Haiyan,

Filipijnen, 2013

26 24/03/2014 CM/JONES

…maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:

impact overstromingen - UK, 2014

24/03/2014 27 CM/JONES

…maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:

impact hittegolven

24/03/2014 28 CM/JONES

EC COM(2009) 147 - Human, Animal and

Plant Health Impacts of Climate Change

24/03/2014 CM/JONES 29

• Impact van hogere temperaturen en hittegolven in EU:

o “It is estimated that [heat-related] mortality increases by 1-4% for

each degree rise in temperature…”

o “The elderly are most as risk of death from heat stroke and

cardiovascular, respiratory and metabolic disorders.”

o Hogere ozongehaltes

o Meer allergenen astma en hooikoorts nemen toe: “Populations at

potential risk include children and the elderly.”

• Ongelijke verdeling van gezondheidseffecten:

o “… the impacts of climate change should alter health inequalities

within and between countries, and lead to an uneven distribution

and additional burdens for lower income groups…”

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

24/03/2014 30 CM/JONES

Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden

transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)

Figuur: VITO

24/03/2014 31 CM/JONES

Leuven Klimaatneutraal 2030

24/03/2014 32 CM/JONES

Parallelle transities...

Won

en

Voe

din

g

Mob

ilite

it

Materialenbeheer

Energiebeheer

Financiën

Cultuur & educatie

33 24/03/2014 CM/JONES

Parallelle transities... Transitiearena’s in

Vlaanderen

Won

en

Voe

din

g

Mob

ilite

it

Materialenbeheer

Energiebeheer

Financiën

Cultuur & educatie

Plan C

Ecocultuur

DUWOBO

Landbouw

en voeding

Opgericht

In oprichting

34 24/03/2014 CM/JONES

Multi-actor, vernieuwingsgezinde netwerken

koplopersmodel – quadruple helix

Overheid

Civiele samenleving Bedrijven

Kennisinstellingen

“Quadruple helix” 1. Bewaker proces,

2. Partner in proces,

3. Initiatiefnemer (David Dessers 3-12, Climaxi Klimaatdag Vl-Br)

24/03/2014 36 CM/JONES

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

24/03/2014 37 CM/JONES

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(macro-meso-micro)

• (Super)Smart Grids

Bron beeld:

www.geni.org

24/03/2014 38 CM/JONES

24/03/2014 39 Roadmap2050.eu

CM/JONES

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie Materialentransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(inclusief bio-based

economy)

• (Super)Smart Grids

• Slim sluiten

• EcoDesign (LCA)

• Verbruikers gebruikers

24/03/2014 40 CM/JONES

Hoe het niet moet…

24/03/2014 41 CM/JONES

Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling

in Umicore)

24/03/2014 42 CM/JONES

Ecodesign for recycling

• Multifunctionaliteit & modulariteit

• Ecodesign:

o Voor hergebruik, reassemblage, sluiten kringlopen,

minimale impact tijdens gebruiksfase

o Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)

• Additive manufacturing (cf. 3D-printing)

• Nieuwe reguleringsvormen

o Extended producer responsibility (EPR) &

terugnameplicht

24/03/2014 44 CM/JONES

Nieuwe business modellen - Van producten

naar diensten

• In volle opmars (cf. Jeremy

Rifkin, The Third Industrial

Revolution, 2011):

o Van verkopers-kopers

naar leveranciers-

gebruikers

o Van producten en bezit

naar diensten en

toegang

24/03/2014 45 CM/JONES

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

24/03/2014 49 CM/JONES

Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Heel moeilijk...

24/03/2014 50 CM/JONES

Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Bottom-up proces: gemeenten, steden,

provincies nemen het voortouw...

Heel moeilijk...

Én

én Hoopgevend… Lokale

overheden sneller pro-actief

24/03/2014 51 CM/JONES

Steden gaan voorop in de strijd tegen de

klimaatveranderingen

24/03/2014

Bron: J. Dirix, W.

Peeters, J. Eyckmans,

P.T. Jones, S. Sterckx,

Climate Policy, 2013

52 CM/JONES

C40 Cities: http://www.c40cities.org/

24/03/2014

Bron: Policy Sci, 45, 2012

53 CM/JONES

EU Burgemeestersconvenant

http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html

24/03/2014

• 4627 leden & 167 miljoen inwoners

• Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant

signatories aim to meet and exceed the European Union

20% CO2 reduction objective by 2020.”

55 CM/JONES

Klimaatprocessen in Vlaanderen De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale

processen en EU projecten

Antwerpen 2050

Stadslab Brugge klimaatneutraal 2050?

24/03/2014 CM/JONES 56

Project Tweewaters Leuven – From a grey

industrial zone to a sustainable community

24/03/2014 57 CM/JONES

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

24/03/2014 58 CM/JONES

Klimaatverandering: van probleem…

24/03/2014 CM/JONES 59

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaatverandering: van probleem naar

opportuniteit

24/03/2014 CM/JONES 60

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaat- en

transitiebeleid Vermindert…

Vermindert…

Vermindert…

PRIMAIR

EFFECT

Klimaatverandering: van probleem naar

opportuniteit

24/03/2014 CM/JONES 61

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaat- en

transitiebeleid Vermindert…

Vermindert…

PRIMAIR

EFFECT

SECUNDAIRE

EFFECTEN

Vermindert…

Vermindert…

Klimaatverandering: van probleem naar

opportuniteit

24/03/2014 CM/JONES 62

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaat- en

transitiebeleid Vermindert…

Vermindert…

PRIMAIR

EFFECT

SECUNDAIRE

EFFECTEN

Andere

secundaire

voordelen Vermindert…

Vermindert…

Vermindert…

“Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid

24/03/2014 CM/JONES 63

• Groene stadsontwikkeling + schone

technologieën + investeren in sociaal

kapitaal…

Leidt tot…

• Minder ademhalingsaandoeningen en

hart- en vaatzieken

• Betere mentale gezondheid door meer

fysische activiteit, schaduwzones,

groengebied en sociale interactie

• Minder obesitas

• Enzovoort

Tabel: Cheng en Berry, 2012

Hoe “kosten-effectief” is dit beleid?

• Leefbare steden – minder

gezondheidskosten [Pittel en

Rubbelke, 2008; West el al., 2013 (zie

figuur)]

24/03/2014 64 CM/JONES

Kostprijs klimaatbeleid <

Vermeden gezondheidsschade

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

24/03/2014 65 CM/JONES

Jobs in de energiesector: cleantech versus

fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)

[Bron:

McKinsey 2012]

24/03/2014 CM/JONES 66

24/03/2014 67 CM/JONES

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs

o Daling energiefactuur

24/03/2014 68 CM/JONES

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

o Daling energiefactuur

o Energie-, materialen- en voedselautonomie

24/03/2014 69 CM/JONES

Energieafhankelijkheid!

24/03/2014 70

Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]

CM/JONES

Permanent verlies aan middelen i.p.v.

middelen in eigen regio te houden

24/03/2014 71

Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com]

CM/JONES

Samengevat: secundaire voordelen van

transitiebeleid

• Nieuwe jobs

• Daling energiefactuur

• Energie-, materialen- en voedselautonomie

• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en

Rubbelke, 2008]

• Hier en nu, geen vrijbuiters

Meer veerkracht

• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op

continentaal & mondiaal niveau

24/03/2014 72 CM/JONES

Dank voor de aandacht!

24/03/2014 73 CM/JONES