isletme1 ders 2

İŞLETME BİLİMİ

YRD. DOÇ. DR. GÜLER TOZKOPARAN

Oda No: 322

E-posta : g.tozkoparan@deu.edu.tr

Kaynak Kitap : İŞLETME EKONOMİSİ VE YÖNETİMİ

Prof.Dr. Muammer DOĞAN

İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI

1. FAALİYET ALANLARINA (İŞLEVLERİNE) GÖRE

2. TÜKETİCİLERİN (ALICILARIN) TÜRÜNE GÖRE

3. ÜRETİLEN MAL VE HİZMET TÜRÜNE GÖRE

4. ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN MÜLKİYETİNE (SAHİPLİĞİNE) GÖRE

5. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE

6. HUKUKİ (YASAL) YAPILARINA GÖRE

7. BİRLİKLER (İŞLETMELERİN BİRLEŞMESİ)

A. FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER

1. ÜRETİCİ İŞLETMELER

Genellikle mal ya da fiziksel ürün

üreten tarım, inşaat ve sanayi

sektörlerinde faaliyetlerini sürdüren

işletmelerdir. Örn; tarım işl.,inşaat

işl.,tekstil işl.,dayanıklı-dayanıksız

mal üreten işl.

A. FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER

2. HİZMET İŞLETMELERİ

Bir hizmetin yerine getirilmesi ya da

hizmet üretimi ile uğraşan

işletmelerdir. Örn; banka, sigorta,

otel işl.

3. SATICI İŞLETMELER

(PAZARLAMA KURUMLARI)

Ticaret sektöründe çalışan

toptancılık, yarı toptancılık ve

perakendecilik yapan işletmelerdir.

A. FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER

B. TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER

1. En son (nihai) tüketiciler için mal

ve hizmet üreten işletmeler

2. Diğer işletmeler için mal ve hizmet

üreten işletmeler

C. ÜRETİLEN MAL VE HİZMET TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER

1. Tarım, ormancılık, avcılık ve balıkçılık

işletmeleri

2. Madencilik ve taş ocakları işletmeleri

3. Sanayi ve endüstriyel işletmeler

4. Ticaret işletmeleri,banka işletmeleri

5. Taşıma ve depolama işletmeleri

6. Hizmet işletmeleri

1. ÖZEL İŞLETMELER

Sermayesinin tamamı/büyük bir bölümü özel kişilere ait işletmeler

2. KAMU İŞLETMELERİ

Sermayelerinin tamamı/büyük bir bölümü kamu tüzel kişilerine ait işletmeler

3. KARMA İŞLETMELER

Özel kişiler ile kamu tüzel kişilerinin birlikte kurdukları işletmeler

4. YABANCI SERMAYELİ İŞLETMELER (ÇUİ/ÇUŞ’lar)

Sermayesinin tamamı ya da büyük kısmı başka

ülkelerin girişimcilerine ait olan işletmelerdir.

D. ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER

ÇUŞ’LARIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Genel merkezi belirli bir ülkede olduğu

halde, faaliyetlerini bir ya da birden fazla

başka ülkede kendisi tarafından koordine

edilen şubeler, yavru şirketler ya da bağlı

şirketler aracılığıyla ve genel merkez

tarafından kararlaştırılan bir işletme

politikasına uygun olarak yürüten büyük

şirketler

ÇUŞ’LARIN BAŞLICA ÖZELLİKLERİ

1. Birden fazla ülkede faaliyet gösterirler

2. Merkezi denetim

3. Şirketin tüm kısımları için aynı/tek politika izlenir

4. Çeşitli ülkelerdeki yavru şirketler, faaliyetleri koordine eden girişimlerdir

ÇUŞ’LARIN ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ

Milli Gelir Etkisi

Ödemeler Dengesi Etkisi

İstihdam Yaratma Etkisi

Teknoloji Aktarımı Etkisi

İşletmecilik Bilgisi ve Girişimcilik

Yeteneğini Aktarma Etkisi

Sermaye Transferi Etkisi

1. Milli Gelir Etkisi

ÇUŞ’lar faaliyette bulundukları ülkenin

ekonomisine yaptıkları üretim kadar

katkıda bulunurlar. Söz konusu ülkenin

gelirine yapılan net katkının bulunabilmesi

için;ÇUŞ’un, kabul eden ülkede sağladığı

üretim ya da hasıladan ana firma ile diğer

ülkelerdeki bağlı firmalardan sağlamış

olduğu girdi değerlerinin çıkartılması

gerekir.

ÇUŞ’LARIN ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ

2. Ödemeler Dengesi Etkisi

ÖD; o ülkenin sakinleri ile yabancı ülkeler

sakinlerinin ekonomik işlemlerini gösteren

düzenli bir tablo/bilançodur.

Bir yılda bir ülkeye gelen döviz girdileri ile

ülkeden çıkan döviz çıktılarını gösteren

düzenli bir tablodur.

ÇUŞ’LARIN ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ

3. İstihdam Yaratma Etkisi

ÇUŞ’ların İstihdama Katkı Boyutu/Miktarı Şu

Faktörlere Bağlıdır;

- İmalat sanayine yapılan yatırımların istihdama

katkısı, madencilik ve tarım gibi doğal kaynaklara

yatırımlardan daha fazladır

- Yatırım alanında ya da işletmede kullanılan

teknolojinin niteliğine bağlıdır

- Kabul eden ülkeye gelen ÇUŞ’un geliş şekline

bağlıdır

- ÇUŞ’un, işsizler ordusu arasından seçilmesi

4. Teknoloji Aktarımı Etkisi

ÇUŞ’lar uluslararası piyasalardaki

üstünlüklerini sağlamak için yoğun Ar-Ge

faaliyetleri sonucu elde edilen teknolojik

yenilik ve buluşları daha sonra bağlı

şirketlere ve dolayısıyla bu

şirketlerin ev sahipliğini yapan köken

ülkelere aktarırlar

5. İşletmecilik Bilgisi ve Girişimcilik

Yeteneğini Aktarma Etkisi

Ana şirketin girişimci yöneticileri;

doğal kaynakların, sermaye, işgücü ve

teknolojiyi bağlı şirketlerin bulunduğu

değişik ülkelerde mal ve hizmet

üretmek ve satmak için bir araya

getirilmesine öncülük ederler

6. Sermaye Transferi Etkisi

Kendilerine bağlı yavru şirketlerin

kurulması ve işletilmesi için kabul

eden ülkelere sermaye transferinde

bulunurlar

Ülkemizde Yatırım Yapan ÇUŞ’ların Sayısal Dağılımı (1992 Yılı Sonu)

1. Hizmetler Sektörü - 1552 Firma

2. İmalat Sektörü - 677 Firma

3. Tarım - 65 Firma

4. Madencilik - 37 Firma

1996-2004 döneminde çokuluslu şirketlerin özellikle gelişmekte olan ülkelerde faaliyette bulunan işletme sayılarında adeta bir patlama yaşandı.

1996 yılında dünya üzerinde 38 bin 747 ana işletme faaliyet gösterirken, bu sayı 2004 yılında 61 bin 852'ye yükseldi. Ancak bu dönemde yerleşik bağlı işletme sayısı, 265 bin 551'den 926 bin 948'e ulaştı. Bu dönemde Türkiye'de ise ana işletme sayısı 357'den 682'ye, yerleşik bağlı işletme sayısı da 136'dan 7 bin 435'e çıktı.

E. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE İŞLETMELER

1. Küçük Ölçekli İşletmeler

2. Orta Ölçekli İşletmeler

3. Büyük Ölçekli İşletmeler

- BÜYÜKLÜK KRİTERLERİ -

İŞÇİ İSTİHDAMI (KOSGEB)1-50: Küçük 51-150: Orta 151-…: Büyük

İŞÇİ SAYISI VE MAKİNE PARKIK: 100’den az işçi-600 YTL’ye kadar mak.par.bil.değ.

B:100-250 işçi-mak.park.değ. 6000 YTL’yi geçen işl.

İŞÇİ SAYISI (EBSO)5-50 : Küçük 50-199 : Orta 200-….: Büyük

KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER (KOBİ’LER)

KOBİ’ler yalnızca büyük işletmelerin ürettiği aynı mal ve hizmetleri üretip onları rekabetçi ortama çekerek, ekonomik canlılık kazandıran birimler değil, aynı zamanda büyük işletmelerin kullandıkları mamul ve yarı mamul girdileri üreterek onların gelişimini de tamamlarlar. Böylece ekonomilerde bir yan sanayi oluşturarak büyük işletmelerle bir ortak yaşam kurarlar.

Ülkemizde olduğu kadar hemen hemen tüm dünya ülkelerinde

KOBİ’ler;

sayısal miktar, istihdam hacmi, üretim değeri, gelişmeye olan katkıları, mülkiyetin tabana

yayılması, ekonomik açıdan serbest rekabete dayalı piyasa ekonomisinin

ve sosyal bakımdan toplumsal istikrarın temel unsurudur

Tüm ülkelerde KOBİ’lerin toplam işletmeler içindeki oranı % 96’dan fazladır. Almanya, Fransa ve Japonya’da bu oran % 99’dur.

Tüm ülkelerde istihdama en fazla katkıda bulunan işletmelerdir. ABD’de KOBİ’lerin toplam istihdam içindeki payı %58, Japonya ve İtalya’da %80’den fazladır.

Türkiye’de ise 1990 yılı verilerine göre;

tüm işletmelerin %99.2’sini oluşturmakta, toplam istihdamın %53’ünü sağlamaktadır.

ÜLKEMİZDE SEKTÖREL BAZDA KOBİ KATKISI

KOBİ’LER TOPLAM İŞLETMELERİN

Tarım Sektöründe; %99.9’unu Sanayi Sektöründe ; %98.6’sını Ticaret ve Hizmet Sektöründe; %98.5’ini

oluşturmaktadır.

KOBİ’LERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Çoğunlukla bireysel ya da şahıs ortaklığı hukuki yapısına sahiptirler

İşletmelerde “Sahip-Yönetici” modeli egemendir

Bağımsız olma niteliği hakimdir

Uzmanlaşma sınırlıdır

İşçi-işveren, işletme-müşteriler arasında yakın ilişki vardır

KOBİ’LERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Sınırlı bir sermayeye sahiptirler

Yatırım güçleri zayıftır

Satış hacmi ya da pazar payları sınırlıdır

Tedarik ve pazarlamada pazarlık güçleri zayıftır

İstihdam oranı düşüktür

Yeniliğe açık dinamik bir yapıya sahiptirler

TÜRKİYE’DE KOBİ’LERİN EKONOMİK VE SOSYAL KALKINMADAKİ

YERİ VE ÖNEMİ

KOBİ’ler ekonomiye dinamizm ve serbest rekabete dayalı piyasa ekonomisine işlerlik kazandıran birimlerdir. Fidanlık fonksiyonu görürler.

Ekonomik yapıda sayısal miktar, istihdam hacmi, üretim değeri, katma değer, yatırım hacmi ve mülkiyetin tabana yayılması açısından büyük bir ağırlığa sahiptirler.

3. Türk ekonomisinde gelişmeyi hızlandırmak için girişimcilik faktörünün bir üretim elemanı olarak devreye girmesini ve böylece toplumun yaratıcı potansiyelinin ortaya çıkarılmasını gerçekleştiren birimlerdir

4. İstihdam sağlayarak ve yeni iş olanakları yaratarak ülkedeki işsizlik sorununun çözümüne yönelik seçeneklerden birisini oluştururlar

5. Çağdaş esnek üretim sistemlerine en uygun işletme türleridir

6. Bölgesel kalkınmaya katkıda bulunurlar

7. Bir ölçüde eğitim fonksiyonlarını da üstlenirler

8. Bu işletmelere bağımsız olarak sahip olan insanlara bağımsız olma olanağı verir

KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELERLE KARŞILAŞTIRILMASI

BAŞLICA ÜSTÜNLÜKLERİ/AVANTAJLARI Sermaye ihtiyacı az olduğu için hevesli ve

dinamik girişimcileri yatırıma teşvik ederler

Kriz dönemi koşullarına, tüketici isteklerindeki değişikliklere daha kolay uyum sağlama esnekliğine sahiptirler

İşçi-işveren, işletme-müşteriler arasında yakın ilişki vardır. Aile duygusu, karşılıklı güven, kararların çoğu kez işveren ve işgörenle birlikte alınması, işgörenlerin işveren ve işletmeyle bütünleşmesini sağlar

4. İstihdam edilen işçi sayısı az olduğu için etkili bir kontrol sistemi uygulayabilirler

5. Emir verme organlarının az oluşu kararların hızlı alınmasını ve uygulanmasını sağlar

6. Personelin değişik departmanlarda çalıştırılması ile işletmenin her aşamasını bilen elemanın yetiştirilmesi mümkün olur

KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELERLE KARŞILAŞTIRILMASI

Para ve sermaye piyasalarından

kendileri için gerekli olan fonu ya da

krediyi temin etmeleri güçtür

Pazar payları sınırlı, tedarik ve

pazarlamada pazarlık güçleri zayıftır

Büyük işletmelerin reklam, Ar-Ge

olanaklarından yararlanamazlar

BAŞLICA SAKINCALARI/ZAYIF YÖNLERİ

4. Modern ekonomik ve teknolojik gelişmeyi yakından izleyemezler

5. Yığın üretim yapmadıkları için çoğu kez yüksek maliyetle çalışırlar ve satış fiyatını düşürme olanağına sahip olamazlar

6. Nitelikli eleman ve profesyonel yönetici istihdam etmeleri zordur

E. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE İŞLETMELER

3. BÜYÜK İŞLETMELER ÜSTÜNLÜKLERİ

Gelişmiş üretim yöntemleri ve bu yöntemlerin uygulanmasına olanak veren büyük makineler ancak büyük işletmelerde kullanılabilir

Kitle üretimi gerçekleştirilebilir

İyi bir organizasyon gerçekleştirirler,üretim planı uygulayabilirler

İşletmenin değişik faaliyet departmanları için teknik ve yönetim alanında uzmanlaşmış kişiler kullanabilirler

5. Finansal bakımdan güven veren işletmelerdir

6. Satın alma açısından avantaja sahiptirler

7. Ar-Ge ve reklam yapabilme olanağına sahiptirler

8. Üretim sonucu ortaya çıkan döküntüleri, atıkları değerlendirme olanağına sahiptirler

BÜYÜK İŞLETMELERİN SAKINCALARI

Tüketicinin zevkinde meydana gelen değişikliklere kolay uyamazlar

Sabit maliyet giderleri çok yüksek olduğundan ürettiği mal ve hizmetlerin talebi azaldığı zaman, üretimi kısmak / maliyet giderlerini azaltmak olanağından yoksun kalacakları için yüksek maliyete ve satışların yeterli olmamasına rağmen üretime devam etmek zorundadırlar

Kontrol olanağı güçtür

Bürokratik işletmelerdir

Çalışanlar arasında işbirliği kurmak güçtür

H. HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER