İş sağlığı güvenliği - dicle.edu.tr · kule, metro, baca, direkte çalışma, yüksekte ......

İş sağlığı güvenliği

Doç Dr. Günay SAKA

İş sağlığı ve güvenliği Tanımı:• “İş güvenliği, işyerlerindeki çalışma

koşullarının sağlık ve güvenlik içinde olmasını temin eden ve sonucunda iş kazaları ile meslek hastalıklarını azaltan bir bilimdir.”

İş sağlığı ve güvenliği Tanımı:• “İşyerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli

nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.”

İş güvenliği hukuki açıdan Tanımı:

• “İşin yapılması sırasında işçilerin karşılaştığı tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda, esas olarak işverene, kamu hukuku temelinde getirilen yükümlere ilişkin hukuk kurallarının bütünüdür.”

KORUNMA ESASTıR

İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı, işçinin sağlık ve emniyetinin işyeri sınırları ve iş dolayısıyla doğan tehlikeler karşısında korunmasını kapsamaktadır.

Geniş anlamda

• İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı işyeri ile sınırlı sağlık ve emniyet tedbirlerinin yeterli koruma sağlayamayacağını kabul eden ve işçinin sağlığını ve güvenliğini etkileyen ve ilgilendiren ve işyeri dışından kaynaklanan riskleri de kapsamına dahil eden bir kavramdır.

İş Sağlığı

• Her türlü işte çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal durumlarının iyileştirilmesi, çalışma şartlarının düzenlenmesi, çalışanların fiziksel, bedensel ve ruhsal niteliklerine uygun işlere yerleştirilmeleri, işin insana, insanın da işe uyumunun sağlanması işçi sağlığı ve iş güvenliği konuları arasındadır.

• İşçi sağlığı sağlıklı bir yaşam çevresi için gereken sağlık kurallarını içerirken;

• İş güvenliği, daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılması için gerekli teknik kuralları ele alır.

Temel iş sağlığı hizmetleri

İş sağlığı hizmetlerinin özellikleri

• Çok sektörlü yaklaşım gerekir: sadece hekimler değil, kimya mühendisi, ergonomist, çevre mühendisi, makine, endüstri mühendisi, iş psikoloğu, vs.

• Ekonomik boyutu vardır. İş veren, çalışan, iş hukuku (avukat ve hakimler), çalışma müfenttişleri vs vs

• Sendikalar, meslek odaları, çevreciler

İş sağlığı ve güvenliği etkinlikleri1. Tıbbi Yöntemler

a. İşe giriş muayenelerib. Periyodik muayenelerc. İlk yardım organizasyonlarıd. Sağlık eğitimie. epidemiyoloji

2. Teknik yöntemlera. Makine teçhizatın uygun, güvenli, bakımlı olmasıb. Üretimde oluşacak çevresel zararlıların azaltılmasıc. Risk değerlendirmed. İş kazalarının azaltılmasıe. Güvenli çalışma eğitimlerif. Kişisel koruyucular

3. Değişik meslek dallarından kişilerin yürüttükleri yöntemlera. Ergonomib. Çalışma koşullarının (monotonluk, vardiya , stres vs) düzenlenmesi

Türkiye’de İş Sağlığının Durumu• Ülkemizde SGK nın Temmuz 2010 verilerine göre

işyeri sayısı 1.367.318 işçi sayısı 9.743.072 kişidir.

• İşyerlerinin %85,9 u 1-9 işçi, %98,2 i 1-49 işçi çalıştırmaktadır.

• İş sağlığı hizmetlerinin halen 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için öngörülmüş olduğu dikkate alındığında işyerlerinin sadece %1.9 bu kapsamda bulunmaktadır.

Türkiye’de İş Sağlığının Durumu• Ülkemizde 2009 yılı sonu itibarı ile 429 dan fazla

küçük sanayi sitesi (91.143 işyerini içeriyor) ve 256 dan fazla organize sanayi bölgesi bulunmaktadır.

• İşçi statüsünde çalışanların yanı sıra devlet memuru olarak çalışan 2.9 milyon Bağ-Kur lu 2.2 milyon kişi çalışmaktadır.

• Tarım çalışanları ve kayıt dışı çalışanlara ilişkin değerlerde dikkate alınmalıdır

• Dünya genelinde çalışanların sadece %10–15 i iş sağlığı hizmetlerini almaktadır.

• Bu sıklık sanayileşmiş ülkelerde %15 - 90arasında iken gelişmekte olan ülkelerde %1-20 düzeyindedir.

İşyeri hekimi

• Sürekli olarak en az 50 işçi çalıştıran iş yerlerinde SSK tarafından sağlanan tedavi hizmetleri dışında kalan, işçilerin sağlık durumlarının denetlenmesi, ilk yardım, acil tedavi, ve diğer koruyucu sağlık hizmetlerini düzenlemek üzere….. (İSİG tüzüğü madde 91)

İşyeri hekimi

• 50 kişiden az işçi çalıştıran iş yerleri İOSB’den yararlanır

• İşyeri hekiminin çalışma saati işçi başına 15 dk üzerinden hesaplanır

• 1000 kişiden fazla işçi çalıştıran iş yerlerinde işyeri hekimi tam gün çalışmak zorundadır.

İŞYERİ HEKİMİ• KORUYUCU SAĞLIK HİZMETİ VERİR• HASTANE HİZMETLERİ DIŞINDAKİ SAĞLIK

HİZMETLERİNİ VERİR• İŞÇİ AİLELERİNİN DOKTORU DEĞİLDİR• İŞÇİLERİN İŞTEN KAYTARMALARINI

ENGELLEMEK İÇİN İSTİHDAM EDİLMESİ YANLIŞTIR

İŞYERİ HEKİMİNİN GÖREVLERİ• TIBBİ GÖREVLER

– İŞE GİRİŞ MUAYENELERİ

– PERİYODİK MUAYENELER

– İZİN DÖNÜŞÜ MUAYENELERİ

– AŞILAR– ÖZELLİĞİ OLAN

İŞÇİLERE ÖZEN– İLK YARDIM

ORGANİZASYONU– BESLENME– SAĞLIK EĞİTİMİ– ARAŞTIRMA

• TEKNİK GÖREVLERİ– İŞYERİ

ZARARLILARINI İZLEMEK

– İŞ KAZALARI VE MES.HAST.NEDENLERİ-Nİ BELİRLEMEK

– İŞ ANALİZLERİ YAPMAK

– İSİG KURULLARINDA GÖREV ALMAK

?

İşe giriş muayenesi

• İş yerinin tümünde yada bir ünitesinde tüm riskleri değerlendirip bu risklere yönelik anamnez, klinik ve laboratuar muayeneler yapılarak tamamlanan muayenedir.

İşe giriş muayenesi

• İşe giriş muayenesini yapacak olan hekimin – Yapılan üretim biçimi– Üretim akışı– Çalışma ortamı koşulları– Riskli çalışma türlerini belirlemesi gerekir.

İş yerini tanıma, iş yeri durum saptaması ve risk analizi

• İşyerini tanıyan, üretim akışını izleyen hekim işe giriş muayenelerinde daha başarılı olacaktır.

• Üretim şeması (iş akımı) üzerinde fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikolojik risklerin tespit edilmesi gerekir.

Riskli çalışma türlerinin saptanması

• Uzun süreli çalışma• Vardiyalı çalışma• Gece çalışması• Ağır iş yükü• Montaj bandı• İş güvenliği önlemlerinin alınmaması

Riskli çalışma türlerinin saptanması

• Termal koşullar (sıcak, soğuk, nem, basınç, hava akımı)

• Kimyasal etkenler (çözücüler gazlar, metaller, metal tozları)

• Fiziksel etkenler (aydınlatma, hava kirliliği, toz, iyonize ve iyonize olmayan ışınlar, gürültü)

Riskli çalışma türlerinin saptanması

• Ağır ve tehlikeli işler• Ergonomik olmayan koşullar • Beslenmeyi zorlaştıran durumlar • Genel hijyen koşulları (genel temizlik, içme

suyu, yemekhane, soyunma odaları, duşlar, tuvaletler vs.)

İşyerindeki çalışma ilişkileri

• Bireysel ve toplu iş ilişkileri• Sendikal konum• İş verenin İSİG ile ne kadar ilgilendiği

İşyerinde zararlı etkenlerin düzeylerinin ölçülmesi ve takibi

• Toz ölçümü• Gürültü ölçümü• Nem, hava akımı, ısı ölçümü• Tehlikeli gaz ve buharın ölçümü• Radyasyon ölçümü• Aydınlatma ölçümü

İşe giriş muayenesi nasıl yapılır?

• Kimlik bilgileri• Öz geçmiş, soy geçmiş ve anamnez• Fizik muayene• İşyeri risklerine uygun tamamlayıcı

muayene• İş yeri sağlık risklerine ilişkin laboratuar

muayene

Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi

• Tozlu işler: madencilik, taş ocakları, yapı işleri, seramik-porselen, metal, cam çimento, dokuma, kağıt, lastik, termik santral, döküm işleri vs.

Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi

• Tozlu işlerde çalışması sakıncalı olanlar:– Dolaşım sistemi hastalıkları (kalp yetm., hipertansiyon

vb)– Solunum fonksiyon bozuklukları (göğüs kafesi

deformiteleri, kronik akciğer hastalıkları: bronşit, astım, amfizem, plörit, fibrotik granülomatöz değişiklikler. Pnömokonyozlar, aktif yada inaktif tüberküloz.)

– Aşırı şişmanlık

Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi

• Ek laboratuar muayeneleri– Vital kapasite– Zorlu vital kapasite– Akciğer grafisi

Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi

• Erken kontrol muayenesi 6 ay yada 1 yıl sonra yapılır

• Periyodik muayene 1-3 yıl arayla

Örnek;Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş

muayenesi

• Yüksekte yapılan işler: inşaat işleri, çelik yapı montaj, prefabrik yapı montaj, kuyu, kule, metro, baca, direkte çalışma, yüksekte temizlik, gemi yapımı, liman vinç operatörü

Örnek;Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş

muayenesi• Çalışamayacaklar:

– Kadınlar, 18 yaşın altında olanlar, bedensel engelliler– Kronik hastalar; dolaşım sistemi (hipertansiyon ve kalp

yetm., MI gibi), böbrek hastaları, diyabet, epilepsi gibi nörolojik hastalıklar, psikiyatrik hast.

– Baş-boyun travması geçirmişler, ilaç, alkol, uyuşturucu alışkanlığı olanlar, görme bozukluğu olanlar, vertigosu olanlar.

Örnek;Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş

muayenesi

• Giriş muayenesi– Özgeçmiş, soygeçmiş anamnez, fizik muayene,

denge muayenesi, görme ve işitme muayenesi– EKG, tansiyon ölçümü, kan şekeri, kreatinin,

hemogram, tam idrar, akciğer grafisi.

Kimlere işe giriş raporu verilir?

• Yasa gereğince ağır ve tehlikeli işe girenlere, kadın ve çocuklara işe giriş raporu düzenlenebilmektedir

• Diğer iş kolları için tüzükler hazırlanmalıdır

Erken kontrol muayenesi

• İşe giriş muayenesinden sonra periyodik muayene zamanı gelmeden oluşabilecek sağlık sorunlarını saptamak için yapılır. Aşırı duyarlılık reaksiyonları gibi.

• Erken kontrol muayenesi, işe giriş muayenesini tamamlayan bir uygulamadır.

Kimler işe giriş raporu verebilir?

• İşyeri hekimleri,• İşçi sağlığı dispanserleri• İşyeri ortak sağlık birimi• Sosyal sigortalar kurumu• Sağlık ocakları

Periyodik muayeneler

• Amacı işyerindeki etmenlerin etkilerini erkenden tespit etmek

• Etkilenme varsa hastalık oluşmadan önlem almak

• Hastalık oluşmuşsa da bunu erkenden fark etmek

• Meslek hastalıkları insidansını azaltmak ve• İşgücü kaybını önlemek

Periyodik muayeneler

• Ağır ve tehlikeli işlerde, 18 yaşın altı çocuklar için 6 ayda bir, büyükler için en az yılda bir periyodik muayene zorunlu kılınmaktadır (Ağ ve Teh.İ.Tüzüğü)

• Kurşunla çalışan işlerde 3 ayda bir yapılır ve rutin muayenelere ek olarak kan kurşun düzeyi, tam kan (bazofil granülasyonu, hemogram), idrarda delta ALA, kaproporfirin

Periyodik muayene

• Arsenikle çalışanlarda 6 ayda bir. Dışkı, kıl ve tırnaklarda arsenik bakılması.

• Organik fosforlu bileşiklerle çalışanlarda 6 ayda bir. Kolinesteraz düzeyinde düşme %25 ten fazla olmamalı.

• Civa olan işyerlerinde 6 ayda bir. Periferik ve SSS muayenesi, ağız-diş muayenesi vs

Periyodik muayene

• Tozlu işlerde (maden ocakları, kiremit ocakları, dökümhaneler, tekstil, şeker, çimento, inşaat, seramik gibi) 6 ayda bir kontrol. Solunum fonksiyon testleri yapılmalıdır.

İSİG kurulları

• İşyerinde İSİG ile ilgili konularda katılımı sağlamak ve alınması gereken kuralları belirlemek ve bu kurallara uyulmasını sağlamak amacıyla kurulur. (iş kanunu madde 76)

İSİG kurulları

• Kurul üyeleri– İşveren yada temsilcisi– İşyeri güvenlik şefi– İşyeri hekimi– Sosyal işler danışmanı– Sivil savunma uzmanı– İşyerinde görevli formen, ustabaşı– İşyerinde bulunan sendika temsilcisi

İSİG kurullarının görevleri• İSİG konularında yol göstermek• İSİG önlemlerini belirlemek• İSİG yönetmeliği hazırlamak• İSİG iç yönetmeliğinin uygulanmasını izlemek• Makine ve tezgahlarda koruyucuları • Kişisel koruyucuları• İşyeri hijyeni ve çalışma şartları• İş kazalarının değerlendirilmesi ve engellenmesi• İSİG eğitimleri

İşyerinde fizik etkenler

• Gürültü• Isı ve nem• Aydınlatma• Titreşim• İyonlaşma yapmayan ışınlar• İyonlaşma yapan ışınlar

Gürültü

• İşitme duyusunun azalmasına veya sağlığın bozulmasına veya başka tehlikelerin oluşmasına neden olan seslerdir (ILO).

• Gürültülü iş kolları:– Metal sanayi– Madencilik– Ağaç işleri– Tekstil fabrikası

Gürültünün etkileri

• Duyma fonksiyonu üzerine etkiler– Geçici eşik kayması– Kalıcı sağırlık

• Birinci evre : odiyometrede 4000Hz’de çentiklenme• İkinici evre: fısıltı seslerinin duyulamaması• Üçüncü evre: konuşma bandının etkilenmesi.

Gürültünün etkileri

• Yorgunluk• Psikolojik etkiler• Fizyopatolojik etkiler

– Kalp atışlarında artma– Hipertansiyon– Mide ve deudonum etkilenme (yanma,

hazımsızlık şikayetlerinde artma)– Kan kolesterolünde artış

Gürültü düzeylerine örnekler

• Sakin bir ev ortamı………20-30 dB(A)• Sokak gürültüsü…………40-85 dB(A)• Torna atölyesi……………85-90 dB(A)• Dokuma tezgahı………….95-100 dB(A)• Kompresörlü makine……..95-100 dB(A)• Jet motoru………………..150-160 dB(A)• Top patlaması…………….170-180 dB(A)

Gürültülü ortamda çalışma saatleri

Maksimum gürültü Günlük çalışma saati

80 7.5 saat /gün

90 4 saat /gün

95 2.5 saat /gün100 1 saat /gün

105 30 dk/gün

115 15 dk/gün

Endüstriyel işitme kaybını etkileyen faktörler

• Sesin özelliğine bağlı– Sesin şiddeti– Çalışma süresi (90 dB(A)’da 20 yıl %20 sağır)– Sesin frekansı (yüksek frekanslı sesler daha zararlıdır)– Ani sesler

• Bireysel özellik– Daha önce geçirilmiş kulak hastalığı– Kişisel duyarlılık– Yaş – Daha önce gürültülü bir işte çalışmış olma

Gürültüden korunma• Daha az gürültü yapan motorların yada

makinelerin kullanılması• Makinelerin bakımı• Makinelerin izole edilmesi• Ses emici malzeme• Kapalı bir odaya tüm makineleri yerleştirmemek• Gürültülü ortamda çalışan işçi sayısını azaltmak• Çalışma saatlerini kısıtlamak• Kulak tıkaçları

Gürültülü işlerde

• İşe giriş muayenesi – Odiyometrik inceleme, kronik otit gibi

sorunların irdelenmesi• Periodik muayene

– Odiyometrik inceleme,

Isı ve nem

• En sağlıklı ısı ve nem 12-22oCde %30-75 rölatif nemdir.

• Çok yüksek ısı ve nemde işçide aşırı yorgunluk hissi, üretimde düşme, güçsüzlük hatta ölüm nedeni olabilir.

• 24 derece ve %60 rölatif nemde en ufak hareketle terleme olur

Isı ve nem

• 24 derecede ve %80 nemde veya 30 derece sıcakta %40 nemde ileri derecede bitkinlik, sıkıntı hissi, solunumda sıklaşma, kalp atışlarında artma, baş dönmesi olur.

• Yüksek ısıda sinir sistemi çöker, kramplar, kas gücünde azalma, tansiyon düşmesi, dil kuruluğu, nabız zayıflaması ve taşikardi, iştah azalması, idrarda albumin.

Isı ve nemin yüksek olduğu işler

• Pamuk, yün, elyaf gibi maddelerin dokumasında %75-90 nem gerekir.

• Şeker, konserve fabrikalarında nem yüksektir.• Kauçuk, çimento, cam dökümhaneleri,

dökümhaneler, demir çelik fabrikalarında ısı çok yüksektir.

• Madenlerde her 100 m’de ısı 2.5 derece artar.

Isı ve nem

• Mutlak nem: havada herhangi bir anda bulunan su buharı miktarı

• Maksimum nem : belli bir sıcaklıkta olabilecek en yüksek nem miktarı.

• Rölatif nem: mutlak nem / maksimum nem

Isı ve nemden korunma

• Çevresel önlemler ve çalışma şartlarına yönelik önlemler– Havalandırma– Çalışma sürelerini azaltma– Fazla yağlı yüksek kalorili yiyeceklerden

kaçınma– 15 dk aralarla mola verilmesi

Isı ve nemden korunma

• İşe giriş muayenesi– Aşırı şişman, yaşlı, kronik hastalığı olanlar,

alkolikler, kalp hastaları işe uygun değildir• Periyodik muayene

Aydınlatma

• İyi aydınlatmanın özellikleri– Yapılan iş için yeterli– Yeknesak– İyi yayılmış– Gölge vermeyen– Göz kamaştırmayan

Genel = 20-100 luxDetayları kabaca görme 150 luxDetayları iyice görme 700 luxÇok iyi görme 1500 luxÇok ince işler 3000 lux

Titreşim

• Tıpkı ses dalgaları gibi yayılır. • Etkileri:

– Çok düşük frekanslar (2 Hz): araç tutması– 2-20 Hz: kamyon, traktör, inşaat makineleri,

trenler. Sırtta ağrı, boyun ağrıları, diskal herni.– 20 Hz den fazla: kompresörlü makineler, delici,

perdahlayıcı el aletleri. Titreşim sendromuna neden olur.

Titreşim nedenli hastalık ve belirtiler

• Kienböck hastalığı: dirseklerden kolu açıp kapamada zorluk, el, bilek ve kollarda basmayla ağrılı şişlikler.

• Raynauld hastalığı: parmaklarda morarma, çabuk üşüme, uyuşma ile seyreder. Kompresör kullananların %70’inde vardır.

Titreşim nedenli hastalık ve belirtiler

• Beyaz parmak• Karpal Tunel sendromu• Eklemlerde ekzositoz, osteoliz,

osteoskleroz, osteokondroz• Parestezi, kramplar, kaslarda atrofi• Parmakların geç ısınması

Titreşimde korunma

• Daha az titreşim ve gürültü makinelerin kullanılması

• Makinelerin bakımı yağlanması• Makinelerin izolasyonu• Yeterli ısı ve nemin sağlanması• Kompresör tutamaklarının PVC yada kumaşla

kaplanması• Vardiya sonunda ılık suyla ellerin yıkanması

Titreşimden korunma

• İşe giriş muayenesi– Kas iskelet sisteminin detaylı muayenesi– Periferik sinir sisteminin detaylı muayenesi– Periferik damarların muayenesi

• Periyodik muayene– Soğuk testi– İskelet sisteminin radyolojik incelenmesi– Periferik sinir sisteminin muayenesi– EEG, EMG

İyon yapmayan ışınlar

• UV(320-400 nm)• Görünür ışınlar (400-700 nm)• İnfrared ışınlar (0.75-103 nm)• Radyo frekansları

– Mikrodalga boylular– Radyo frekansları

• Elektromanyetik alan

İyon yapmayan ışınlar

• Sanayide: kaynakçılık işleri, cam sanayi, çelik yapımı, dökümhaneler, saç, karpit yapımı, metal eritme potaları, fırınlar.

• Etkileri:– Deri üzerine– Göz üzerine

İyonizan radyasyon

• Işınlar bir ortamdan geçerken iyon çiftleri oluşturuyorsa buna iyonizan radyasyon denir.

• X ışınları, gama ışınları, alfa ve beta ışınları.

• Etkileri: yarattıkları enerji ile hücre yüzeyinde iyonlaşmaya neden olurlar ve daha aktif zararlı hale gelirler.

İyonizan radyasyon

• 0.5 gray.. Kİ ‘ne geçici etki• 1-2 gray…. 24 saat içinde mide bulantısı, kusma,

saç ve kıllarda dökülme, ishal, kan tablosunda değişiklikler

• 3-5 gray…. Mide bulantısı, ishal, kusma, genel halsizlik, hızlı kilo kaybı, ağır boğaz iltihabı, Kİ tahribatı nedeniyle aplazi

• 5-100 gray… 1-2 hafta sonra ölüm.• 0.2 graylik ışın kısırlığa neden olabilir.

İyonizan ışınlar

• Kaynağın kurşun zırhlanması• Kaynakla işçi arasındaki mesafeyi arttırmak• Çalışma sürelerini azaltmak• İşçi sayısını mümkün olan en aza indirmek• Sürekli alınan ışının takibi (dozimetre)• Kurşun önlükler• 3 ayda bir periyodik muayene• Gebe ve çocukların çalışmasının engellenmesi

Kimyasal etkenler

• Madenler • Solventler (aromatik hidrokarbonlar, • Gazlar buharlar• Asit ve alkaliler• Boyalar• Pestisitler• Plastik maddeler

madenler

• kurşun, • civa, • berilyum, • krom, • arsenik, • kobalt, • kadmiyum, • talyum

İşyerinde kurşun

• Kullanıldığı işyerleri:– Saf metal olarak: İnşaat işleri, boru, levha, çatı

malzemeleri, kurşun tel, kablo, saçma, kimyasal madde kapları, radyasyon koruyucu, boya üretimi (üsütbeç, sülügen, yağlı boya malzemeleri)

– Alaşım olarak: batarya levhası(Pb+Sn), pirinç ve bronz üretimi (Pb+Sn+Cu+Zn), lehimleme işleri (Pb+Sn) (Pb+Zn+Sn)

İşyerinde kurşun

• Kullanıldığı işler– Kurşun oksitler : akü, lastik, mine, cam sanayii– Kurşun tuzları: insektisit– Organik bileşikler : kurşun tetraklorür yada

tetrametil olarak süper benzinde.

Kurşunun vücuda girişi

• Sindirim yoluyla• Solunum yoluyla• Deri yoluyla

Kurşunun etkileri

• Alyuvarların dayanıklılığını azaltır• Hemoglobin sentezini bozar• Damar sisteminde kasılmalar• Böbrek ve karaciğere direk toksik etki• Düz kasları etkileyerek kolik tarzında ağrı,

kabızlık• Sinir sisteminde felçler (radial sinir felci gibi)• Çocuklarda gelişme bozukluğu

Akut kurşun zehirlenmesi

• Bulantı, kusma, ağızda metalik bir tat, kabızlık, ishal, susama hissi, tükürük salgısının artması, şiddetli mide barsak krampları.

• Taşikardi• Baş dönmesi, baş ağrısı, halsizlik• koma

Kronik kurşun zehirlenmesi

• Belirtisiz ön dönem: öğrenme güçlüğü, hafızada zayıflama, sözel yeteneklerde azalma, hiperaktivite, düşük IQ, konuşma iletişim bozukluğu

• Hafif zehirlenme: kas ağrı ve uyuşmaları, sinirlilik, nadiren karında ağrı, yorgunluk, kas tonusunda azalma

Kronik kurşun zehirlenmesi

• Orta derecede zehirlenme: eklem ağrıları, konsantrasyon güçlüğü, baş ağrısı, kusma, kabızlık, genel yorgunluk, ellerde titreme, kilo kaybı

• Ciddi zehirlenme: uyuşma ve felçler, ensefalit, bilinç kaybı, diş etlerinde mavimsi çizgiler (Bruton çizgileri), ciddi karın ağrıları.

Kronik kurşun zehirlenmesi

• Laboratuar: – anemi, – kan kurşun düzeyinde yükselme, – İdrarda kurşun, Delta ALA, kaproporfirin– Kemiklerde kurşun (K-XRF)

Kurşunda korunma

1. İşyerinde havalandır2. Kapalı sistem çalışma3. İşyeri kurşun düzeyinin izlenmesi

(maksimum 0.15 mg/m3)4. İşe giriş muayeneleri5. Kişisel koruyucular.

Solventler

• Aromatik hidrokarbonlar (benzen, ve analogları)

• Alifatik hidrokarbonlar (petrol ürünleri)• Doymamış alifatik halojenli hidrokarbonlar

(trikloretilen, tetrakloretilen)• Doymuş alifatik halojenli hidrokarbonlar

(karbon tetraklorür, tetrakloretan, metilklorür)

Mobilya sanayi’de toluen maruziyeti

Solventler

• Alkoller• Ketonlar (aseton)• Esterler• Glikoller• Eterler• Karbon sülfür

Gazlar ve buharlar

• Boğucu gazlar– CO2, metan, etan, bütan, hidrojen, azot

• İrritan gazlar– NH3, SO2, Fosgen, azot oksit

• Sistemik etkili gazlar– CS2, CCl4, benzen, nitroparafin

• Narkotik etkili gazlar– toluen, trikloretilen.

İşyerinde tozlar

• Pnömokonyoz yapan tozlar– Ağır hastalık yapanlar (asbest, silis)– Orta derecede hasar yapanlar (kömür, mika, feldispat)– Hafif hastalık (demir, baryum oksit)

• Pnömokonyoz yapmayan tozlar– Ağır hastalık yapanlar (berilyum, krom, nikel, kurşun)– Orta derece hastalık yapanlar (pamuk, ağaç, un)– Hafif hastalık (çimento, mermer, tütün vs)

ÇALIŞMA YAŞAMINDA TOZ SORUNU-1

Toz Sorunu olan İş Kolları ve Meslekler

•Maden ocaklarıKömür-Krom-Civa –Bakır-Demir

•İmalat sanayi

Döküm-Çimento-Tuğla-Seramik-Cam-AspestPamuk-Kendir

•İnşaat işleriYol-Tünel

•Tarım

Toz Türleri Ve Sağlık Sakıncaları

Toz : Havada asılı olarak kalabilen 0.5-120 mikronçapında katı parçacıklar.

“Solunabilen toz” ; 0.5-10 mikron çapında.

Kimyasal yapı.... Organik-inorganik

Fizik yapı ..... Kristal – Amorf

Biyolojik özellik.... Allerjen-toksik-fibrojen-non-fibrojen

ÇALIŞMA YAŞAMINDA TOZ SORUNU-2

SOLUNUM SİSTEMİNİN SAVUNMASIPartiküllerin eliminasyonu

Üst hava yolları;Mükosilier klirensAlt hava yolları ;Öksürük.Mükosilier klirens.Alveoler makrofajlar.İmmünolojik savunma.Asiner klirens

Yapısal faktörler

SigaraBronş daralmasıKr.Bronş infeksiyonuAlkol

Alveole ulaşan 0.5-5 mik.tozların %98-99’u dışarıatılır.

SİLİKOZİSEtken madde: Silika (Sio2)En sık görülen meslek hastalıklarından biri.

Riski İşler

Maden ocakları Yol-baraj-tünel yapımıSeramik ve cam sanayiAteş tuğlası yapımıDöküm temizleyiciler

SİLİKOZİS

Patogenez Silis yüklü makrofaj-lizozim paraçlanmasıprteolitik enzimler-fibrozis

Mikronodül, nodül , büyük fibroz kümeler

Klinik Nefes darlığı (geç dönemde)Öksürük, balgam çıkarma (Silikotüberküloz?)

SFT ZVK, ZVK 1.sn Seri ölçümlerde karşılaştırma önemli !

Akut silikozis(Alveoler siliko-lipoproteinozis)

44 yaşında ,kum püskürtmeişçisi.7 yıldır,korunmasızçalışmış.

SİLİKOZİS

İşe uygun olmayanlar veya işten ayrılması gerekenler

• Önemli solunum ve/veya dolaşım fonks. bozukluğu

• Astım, KOAH, Yaygın TB sekeli

• Org. Kalp Hastalığı- Kontrolsuz hipertansiyon

• Radyoloji de A 2 ve B 1 kategorisinde lezyonlar

Mühendislik-

Madenlerde ; Sulu çalışma , uygun havalandırma

Döküm temizleme de ve seramik işlerinde ; Yerel aspirasyon

Kum püskürtme işlemi:Özel odalarda yapılmalı. İşçiye dışardan hortumla,

Kişisel Koruyucu-

SİLİKOZİS- Korunma

Toz maskeleri !

KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZU (KİP)

Kömür tozu silisyuma göre daha az da olsa patojendir

Kömür tozu % 1-2 oranında silisyum içerir !

Risk grupları

•Kömür madenlerinde- Kazmacılar-Lağımcılar

•Kömür yükleyiciler

KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZU (KİP)

Klinik ve Laboratuar

Basit KİPKüçük yuvarlak opasiteler.Solunum fonksiyonlarında minimal değişikliklerİyi prognoz

Komplike KİP

Massif fibrozis odaklarıSolunum Fonksiyon bozukluklarıKötü prognoz

PNÖMOKONYOZLAR

Radyolojik kontrol;

Genel kural olarak ,

Pnömokonyoz riski taşıyan iş yerlerinde

işe giriş muayenesinde ve

her 1-2 yılda bir standart akciğer grafisi önerilir.

ASBESTOZ (ASBESTOZİS)

Serpentin Amfibol Krosidolit (mavi asbest) !

İnşaat işleri ; Yalıtım malzemeleri-döşeme-tavanBoru

Balata üretimi

Tekstil; Dayanıklı malzeme üretimi

Gemi-uçak sanayi

ASBESTOZ (ASBESTOZİS)Çevresel maruziyet ;

Türkiye de yaygın. Ak toprak. (Sıva)

“Hiç beyaz toprakla badana yapılan bir evde oturdunuz mu ?”

Asbest ve zeolit bölgeleri

ASBESTİN YOL AÇTIĞI HASTALIKLAR

Selim hastalıklarPlevrada fibrokalsifikasyonlarPlevra sıvısıPerikard sıvısıPrikardial fibrozisiİnterstisyel fibrozis (ASBESTOZİS)

Malign hastalıklarMalign Plevral MezetelyomaAkciğer kanseriMalign Peritoneal MezotelyomaDiğer kanserler

Hastalık için5-20 yıllık süre

Sigara içilmesiriski 50-90 katartırır.

- SESİNİZİ DUYURMAK İÇİN BAĞIRMAK ZORUNDA KALDIĞINIZ GÜRÜLTÜLÜ ORTAM,

- KULAĞINIZI RAHATSIZ EDEN SESLER,- KULAĞINIZI ÇINLATAN GÜRÜLTÜ İŞİTMENİZE ZARAR VEREBİLİR.

Kurşun işleri,Matbaa işleri,

Akü işleri,Galvaniz işleri,

Lehim işleri... gibi kurşun ve bileşiklerinin kullanıldığı

işlerde çalışıyorsanızKURŞUN ZEHİRLENMESİNE

DİKKAT EDİN !!!

MADEN OCAĞI, TAŞ OCAĞI, TÜNEL YAPIMI,

KUVARS OCAĞI VEYA DEĞİRMENİ,RASPA VE KUMLAMA,

SERAMİK VE ÇANAK-ÇÖMLEK İŞLERİ,CAM SANAYİ, DÖKÜMHANE, ÇİMENTO

SANAYİ,İNŞAAT SEKTÖRÜ gibi … İŞLERDE

ÇALIŞANLAR.

(PAZARTESİ ATEŞİ HUMMASI)Pamuk Çırçır işinde veya

Tekstil fabrikasında YADA

keten, jüt ve kenevir ipliği ve halat işinde ÇALIŞIYORSAN

Hafta tatili dönüşü ilk iş günü öğleden sonra;

Göğsünde sıkışma, Nefes daralması,Şiddetli öksürük varsa,

Dinlenme ihtiyacı duyuyorsan

Nezle olmadığın halde burun akıyor sa,Burun içinde iyileşmeyen yara varsa,

Burun kanaması oluyorsa,-KROM VE NİKEL KAPLAMA İŞİ YAPIYORSAN

-KROM VE NİKEL ALAŞIMLI METALLERLE KAYNAK İŞİ YAPIYOR

VE KAYNAK DUMANINI SOLUYORSAN,-KROM VE NİKEL TUZLARI İLE ÇÖZELTİ

HAZIRLAMA İŞİ YAPIYORSANMESLEK HASTALIĞI OLABİLİR

İŞYERİ HEKİMİNE BAŞVUR.

NEFES DARALMASI, KRONİK BRONŞİT VEYA ASTIM, GÖZLERİNDE KIZARIKLIK,

BOGAZINDA YANMA VE ÖKSÜRÜK,EL VE YÜZ DERİSİNDE SARARMA,

DİŞLERDE SARARMA VE ÇÜRÜME VARSA,KAYNAK İŞİ YAPIYORSAN

MESLEK HASTALIĞI OLABİLİR

Kızarıklık VARSA,Kabarma ve su toplama VARSA

Deride dökülme VARSA

1- Cildinizin, kimyasal maddelere temas edip etmediğini düşünün,

2- İçleri astarsız lastik veya kauçuktan yapılmış eldiven, ayakkabı giyip giymediğinizi düşünün,3- Eliniz veya üzerinizdeki yağ, boya ve benzeri kirleri temizlemede benzin yada başka kimyasal

madde kullanıp kullanmadığını düşün,

EĞER DOĞRUYSA

ASBESTİN ÜRETİMİ KIRMA ÖĞÜTME PAKETLEME

TEKSTİL VE BALATA FABRİKALARIİNŞAAT VE ÇATI DÖŞEMELERDE

ASBEST İÇEREN YAPILARIN YIKILMASIFREN BALATA DEĞİŞİMİ

NEFES ALIRKEN ZORLANIYORSANIZ!ÖKSÜRÜK ŞİKAYETİNİZ ARTMIŞ İSE!

KİLO KAYBINIZ VARSA?

•İşyeri ortamında toza maruziyet öyküsü incelenirken çalışanın; ayrıntılı meslek öyküsü alınmalıdır •(En son yaptığı ve daha önce çalıştığı işler, çalıştığı bölümler, kullandığı ve çalıştığı ortamdaki maddeler, iş dışı uğraşları, alışkanlıkları sorgulanmalıdır.). ** PA Akciğer grafisinin (35x35cm.) değerlendirilmesi, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği

Tüzüğü ile Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik hükümlerine göre yapılır. PA akciğer grafileri, A ve B okuyucu tarafından değerlendirilir. İlgili Tüzük ve Yönetmelik ile A ve B okuyucu listelerine www.isggm.gov.tr adresinden ulaşılabilir. *** A ve B okuyucuları tarafından pnömokonyoz olgusu ya da şüphesi biçiminde kabul edilen ve işverene bildirilen işçiler, Meslek Hastalıkları tanısı koymakla yetkili Hastaneye

sevk edilir. Hastane raporlarının bir örneği ilgili işyerine ve İSGÜM'e gönderilir.

Kromda burun septumlarının delinmesi

Kromda dermatolojik bulgular

Boya kazanına kobalt dökümü

BİSSİNOZİSPamuk, keten , kenevir tozlarına maruz kalanlarda gelişebilen akciğer hastalığı.Başlangıç döneminde ;

Reversibl bronş spazmı.. Bronko-alveolit

İleri dönemde : KOAH benzeri tablo.(İrreversibl)

Etyoloji: ENDOTOKSİNLER

İmmünolojik etki

Kimyasal etki

BİSSİNOZİS- Riskli işler• Pamuklu tekstil

Çırçır,harman-hallaç, Tarak ,Vater,Çözgü

• Keten,Kendir ve kenevir fabrikaları.

Maruziyet süresi ; 5-6 yıl

Yükümlülük süresi:15 gün, 3yıl

BİSSİNOZİS- KLİNİK

Semptomlar ; Göğüste sıkışıklık hissi , öksürük, hırıltı,hafif nefes darlığı, ateş

Evre ½ ; Bazı tatil sonraları-pazartesiler semptom varlığı

Evre 1 ; Her tatil-Pazartesi sonrası

Evre 2 ; Tüm çalışma günlerinde

Evre 3 ; KOAH bulguları

BİSSİNOZİS- TANI

Klinik bulgular

+Akciğer radyolojik muayene ; Normal

Vardiya içinde ZVK 1.sn de

% 5-10 azalma ; Hafif% 10-20 = Orta>% 20 = Ağır.

BİSSİNOZİS- PrevelansEndenozya ; % 30Sudan ; % 37 (1987)Etyopya ; % 40Hindistan % 10-40

İngiltere; 1963-66; % 26.91970 % 17.41980 % 3.9

BİSSİNOZİS- KORUNMA

İşe uygun olmayanlar:

Astım- KOAH – Ciddi Akciğer Hastalığı Sekelleri

İşden ayrılması gerekenler

Vardiye içinde ZVK 1.sn 100 ml azalanlar

Koruyucu Önlemler;

Aspirasyon, taban islaklığı ,kapalı çalışma

İş yeri hekimliğinde epidemiyoloji

• iş yerinde sunuk kalınan etkenlerin etkilerinin, ve çalışanlarda meydana gelen hastalıkların ve yaralanmaların nedenlerini, dağılımını ve sıklığını inceleyen bilim dalıdır.

Emisyon kaynağı•Kirletici •Çıkan miktar

Ekolojik ve çevresel ölçümler•Yüzeyel sular•Derin sular•Su•Hava kirletici (tozlar)•Bitkiler•Hayvanlar•İnek sütü

İnsan maruziyeti•İnsan davranışları•Numuneler

Sağlık etkileri•Erken etkiler•Orta sürede•Uzun sürede

Zone

Pop Soil concentration

Min Max

A 804 15.5 580.4

B 5,941 1.7 4.3

R 38,624 0.9 1.4

Reference 232,745 NA NA

Zone A

Zone B

Zone R

Reference zone

AccidentSevesobölgesi

A Zonu

Nüfus:

804

Toprak TCDD (1976): 15.5-580.4 µg/m2

Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998

Zone

Pop Soil concentration

Min Max

A 804 15.5 580.4

B 5,941 1.7 4.3

R 38,624 0.9 1.4

Reference 232,745 NA NA

Zone A

Zone B

Zone R

Reference zone

AccidentSevesobölgesi

Zone B

Nüfus:

5,941

Toprak TCDD (1976): 1.7-4.3

µg/m2

Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998

Zone

Pop Soil concentration

Min Max

A 804 15.5 580.4

B 5,941 1.7 4.3

R 38,624 0.9 1.4

Reference 232,745 NA NA

Zone A

Zone B

Zone R

Reference zone

AccidentSevesoBölgesi

Zone R

Nüfus:

38,624

Toprak TCDD (1976): 0.9-1.4

µg/m2

Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998

TCDD plazma düzeyleri, 1976

Needham et al., Chemosphere 1998

Alt sınır

Zone A Zone B Zone R

}10

100

1,000

10,000

100,000

Plaz

ma

TCD

D (

ppt)

Zone A Zone B Zone R

Erken dönem kesitsel çalışma

Lenfositlerde kromozomal sapmalar, 1977

Exposure No. Subjects

No. Mitoses

Aberrant cells % Gaps + Gaps -

Acute 145 6470 2.49 0.99 Chronic 69 3040 2.53 0.92 Controls 87 3958 1.64 0.48 (De Carli et al. 1982)

Referans Bölgeye göre Zone A+B+R’de Konjenital malformasyon RR

DEFECTS JAN-APR 1977 1977-1982

RR 90% CI RR 90% CI

TOTAL 1.49 0.64-3.45 0.97 0.83-1.13 MAJOR 0.93 0.26-3.32 0.83 0.67-1.04 MILD 2.50 0.79-7.94 1.14 0.92-1.42 (Mastroiacovo et al. 1988)

KLORAKNE VAKALARI 1976-1977

ZONE SUBJECTS 3-14 YRS.

CHLORACNE CASES

PERCENT

A total 214 42 19.6 A-max 54 26 48.1 B 1,468 8 0.5 R 8,680 63 0.7 R Polo 750 19 2.5 Outside 48,263 51 0.1 (Caramaschi et al. 1981)

İNSİDANS ÇALIŞMALARI

Mortality(Zone A+B)

Males Females

Obs RR* (95% CI) Obs RR* (95% CI)

TÜM NEDENLER 438 1.0 (0.9-1.1) 307 1.0 (0.9-1.1)

TÜM KANSERLER 166 1.1 (1.0-1.3) 83 0.9 (0.7-1.1)

LENFOSİT/KAN 15 1.7 (1.0-2.8) 13 1.8 (1.1-3.2)

Rektum 10 2.4 (1.2-4.6) 3 1.1 (0.4-3.5)

KDH 28 1.4 (0.9-2.0) 18 1.0 (0.6-1.5)

*Analysis adjusted for age and sex

Bertazzi et al., Am J Epidemiol 2001

Cancer incidence (Zone A+B)Males Females

Obs RR* (95% CI) Obs RR* (95% CI)

Tüm kanserler 122 1.0 (0.8-1.1) 82 1.0 (0.8-1.2)Lenfosit/kan 15 1.9 (1.1-3.1) 10 1.6 (0.9-3.1)

Non-Hodgkin 8 2.6 (1.3-5.6) 3 1.2 (0.4-3.7)Multiple Myeloma 2 1.9 (0.5-8.0) 3 4.9 (1.5-16)

Rektum 9 2.0 (1.0-3.9) 3 1.1 (0.3-3.4)Hepatobiliar 10 1.3 (0.7-2.4) 7 2.4 (1.1-5.1)Meme - - - 23 0.9 (0.6-1.3)Endometriyum - - - 2 0.5 (0.1-2.0)Over - - - 1 0.2 (0.1-1.6)Vajen - - - 2 5.5 (1.3-24)

*Analysis adjusted for age and sexPesatori et al., Ind Health 2003

Retrospektif vaka kontrol çalışmaları

KlorakneVaka Kontrol

çalışması

101 klorakne vakası

Medyan yaş: 8 years

211 controls

1993-1998

TCDD ‘ye yüksek maruziyet:

Kloraknenin tek neden mi?

Diğer nedelerin saptanması için bir fırsat

Plasma TCDD range

050

100150200250300350400450

Chloracne Cases Healthy ControlsKontrollerKlorakne vakaları

475 ppt

nd

125 ppt

nd

Plazma ortalama TCDD

012345

6789

10

NO YES

Plas

ma

TCD

D (p

pt)

.

Klorakne Kontroller

Klorakne

Klorakne nedeni olabilecek diğer etkenler

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

all <=8 years >8 years Light Dark

Odd

s R

atio

All subjects <=8 years >8 years Light Dark

AGE HAIR COLOR

3.7(1.6-8.8)

7.4(1.8-30)

1.3(0.6-3.1)

p-interaction=0.029.2

(2.6-33)

2.1(0.7-6.1)

p-interaction=0.04TCDD>10 ppt

20 yıl sonraki sağlık durumları

Klorakne olgularının sağlıkları diğerlerinden farklı değil• Allerjik hastalıklar• GİS hastalıkları• Enfeksiyon hastalıkları• Endokrin hastalıkları• Solunum hastalıkları• Kalıtsal hastalıklar

Baccarelli et al., Br J Dermatol, 2005

PREGNANCY LOSS RATE,1976-1977, BY TRIMESTER

TRIMESTER ZONE B ZONE R REFERENCE 07-09 ‘76 11.1 13.7 11.0 10-12 ‘76 22.2 16.3 14.8 01-03 ‘77 17.2 12.7 16.6 04-07 ‘77 28.5 12.5 13.0 07-09 ‘77 31.2 11.4 10.5 10-12 ‘77 13.7 13.8 14.3 (Bisanti et al 1980)

Yüksek riks yaklaşımı olsun toplumsal yaklaşım olsun epidemiyolojik ilkelere sürekli

gereksinim

Epidemiyoloji multidisipliner yaklaşımın bir parçası olarak, toplumdaki hastalıkların nedenlerini anlamaya çalışır ve hastalıkla etkenler arasında uygun metotlar kullanarak ilişkileri araştırır. bireylerdeki risk faktörlerini hesaplayabilmek için tplumun tarihsel ve sosyal özelliklerini irdeler. ……

Hastalıkların major nedenlerini unutup çok pahalı ve üst düzey teknolojiyle çok önemsiz konuları çalışmaya devam edecekmişiz gibi görünüyor. Epidemiyoloji toplumu keşfetmeyi ve toplumun sağlık sorunlarını ortaya çıkarma için çok önemli bir araçtır.

(N. Pearce, Am J Public Health, 1996, 86:678-683)

ARNT

CYP1A1CYP1B1

EROD

AhR

DRE

p=0.03

AhR p<0.001

p=0.03

p<0.001

p=0.001

p=0.001

Uncultured cells

TCDD stimulated

Cells

p=0.01

Plazma TCDD etkisi

Plasma TCDD

+_

Baccarelli et al., Tox Lett 2004

İş yeri hekimliğinde epidemiyoloji

• Çalışanlarda hastalık nedenlerini, sağlık/hastalık belirleyicilerini saptamak

• Hastalıkları tanımak, ölçmek ve değerlendirmek için yeterli destek sağlamak ve

• Her türlü etkene karşı mesleki sunuk kalma sınırlarını saptamak

İş yeri hekimliğinde epidemiyoloji

• İş yerinde risk altında bulunan kişileri saptamak, hastaları saptamak, hastalık etkenini belirlemek, mevcut risk etmenlerinin yol açtığı sağlık sorunlarını saptamak, iş yerinde olası riskleri ve yol açabilecekleri sorunları öngörmek, alınan koruyucu önlemlerin etkinliğini ve iş yeri sağlık biriminin etkinliğini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Veri kaynakları

• Kayıtlar– İşe giriş muayeneleri– Periyodik muayeneler– Poliklinik kayıtları– Personel kayıtları– Denetim izleme kayıtları

Veri kaynakları

• Bildirimler– İş kazası bildirimleri– Meslek hastalıkları bildirimleri– Diğer hastalıklar– Ölüm bildirimleri

Veri kaynakları

• Araştırmalar– Olgu kontrol çalışmaları– Kesitsel çalışmalar– Kohort çalışmaları

Verilerin kullanımı

• Kaba ölüm hızı• Yaşa özel ölüm hızı• Cinsiyete özel ölüm hızı• Standart ölüm hızı

Standart ölüm oranıYaş grubu

İşçi sayısı

Gözlenen ölüm

Türkiye KÖH

Beklenen ölüm

20-29 600 20 0.05 30

30-39 300 30 0.07 21

40-49 100 40 0.09 9

Toplam 90 60

SÖO = (90/60)x100 = 150

Hastalıklara ilişkin değerlendirmeler

• Prevalans = belli bir zaman içinde görülen hastalık sayısı yada sağlık durumunun gözlendiği kişi sayısının aynı süre içindeki risk altında olan kişi sayısına bölünmesiyle elde edilen bir ölçüttür.

Hastalık ölçütleri

• İnsidans hızı = belli bir işyerinde ortaya çıkan yeni olgu sayısının işyerindeki her işçinin risk altında olduğu sürenin toplamı

Hastalık ölçütleri

• Birikimli insidans hızı = dönem içinde saptanan yeni hastalık sayısının o dönemin başlangıcındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir.

• Prevalans hızı = İnsidans x hastalığın süresi

Absenteizm (işe devamsızlık)

Absenteizm insidans hızı

Belirli bir sürede işe devam etmeyenlerin

sayısı

Aynı süre içinde ortalama işçi sayısı

x 10n=

İş Kazası Tanımı:• İş kazası, aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen

ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedence veya ruhsal arızaya uğratan olaydır.

a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, c) Sigortalının işveren tarafından görev ile başka bir yere

gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan

zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere

toplu olarak götürülüp getirilmesi sırasında,

İş kazası nedenleri

1. Çevresel olaylar : Aydınlatma, ısı, nem, gürültü, makineler, kaygan zemin, v.b.

2. İnsana bağlı olanlar : Yorgunluk, acemilik, dikkatsizlik, ihmalkarlık, v.b.

3. Eğitim yetersizliği

• Bu faktörlerin iş kazalarına neden olmaması için, koruma önlemlerinin belirlenmesinde, her kazanın nedeni analiz edilmeli, gereken önlemler alınmalı, kazanın tekrarı ortadan kaldırılmalıdır. Ayrıca kaza nedenleri önceden araştırılmalı, denetlenmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır.

Tehlikeli çalışma koşulları

1. Makina ve Tesislerde koruyucuların bulunmaması, 2. Mevcut koruyucuların makina üzerinde bulunmaması, 3. Hatalı makina, araç gereçlerin bulunması, 4. Bakım ve onarımın yeterli ve zamanında yapılmaması, 5. Makina donanım ve tesislerin güvensiz olarak tertip ve

tanzimi, işletme usulü ve çalışma metotları, 6. Yeterli aydınlatma ve havalandırmanın olmaması, 7. Kişisel iş güvenliği malzemelerinin çalışanlara verilmemesi

veya uygun koruyucu malzemelerin seçilmemesi,

Güvenli davranış

• Kurallara uyma davranışı, • Kendi görevi-işi dışında iş yapmama, işini

başkasına yaptırmama • Kaygan zeminlerin engellenmesi, Kaygan

zeminler için önlemler • Çıkış kapılarının açık, serbest olması, • Trafik kurallarına uymak. • Görev ve iş yerlerinde uyarı-işaret

levhalarının olması

Güvenli davranış

• İşi olmayan giremez ikazlarına uyum, • Koruyucu malzeme ve donanımı kullanımı. • Ellerini veya kirlenmiş deri kısımlarını parlayıcı

maddelerle (Benzin-benzol-gaz yağı v.s.) temizlenmesinin engellenmesi,

• İşlem artığı parçaların yerlere dökülmesine engellenmesi,

• Çalışma yeri temiz ve düzenli olması, her türlü malzeme, anahtar, civata, bez parçaları, eldivenler vs. kendine ait yerde olmasının sağlanması

Güvenli davranış

• Dağınık, uzun saçlarla, yırtık ve bol elbise ile, yüzük, bilezik, bol kayışlı saat ile çalışmanın engellenmesi, uzun saçlar için örneğin bone kullanılmasının sağlanması

• Kullanılan alet, makina vb ekipman üzerindeki kullanma ve uyarı talimatlarına uyulmasının sağlanması

Kişisel koruyucu ekipman

1. Baret ; içinde bir ayar kayışı, file veya bantlar bulunan ve başı darbelere karşı koruyan sert başlık,

2. Koruyucu gözlük ; kullanan kimsenin her durumda ve işin özelliğine göre gözlerini korumak üzere yapılmış değişik tipteki gözlükler,

3. Yüz siperi ; ayarlı bir bantla başa tespit edilebilen, mafsallı şekilde indirilip kaldırılabilen ve yüzü kısmen veya tamamen dış etkilere karşı koruyan saydam yüz siperi,

4. Başlık ; işçilerin başlarına giydikleri ve gözlerini, yüzlerini, boyunlarını koruyan araç,

5. Siper ; el ile tutulan veya işçinin müdahalesi olmadan lüzumlu bir yere tespit edilerek gözleri ve yüzü koruyan saydam siper,

6. Fitreli toz maskesi ; yüze takılan ve kullanan kimseye, çevresindeki tozlu havayı bir filtreden geçirerek veren maske,

7. Süzgeçli gaz maskesi ; havanın ihtiva ettiği zararlı gaz ve buharları süzmek üzere kimyasal maddeler ihtiva eden bir süzgeci bulunan maske,

Kişisel koruyucu ekipman

• Basınçlı temiz hava maskesi ; kullanan kimsenin başına takılan spiralli bir hortumla uygun bir sistemden alınan basınçlı havayı veren maske,

• Hortumlu temiz hava maskesi ; kullananın yüzüne takılan ve ucundaki hortum vasıtası ile normal atmosfer basıncındaki temiz havanın solunmasını sağlayan maske,

• Basınçlı oksijen solunum cihazı ; yüze takılan bir maskeye bağlı, oynak bir hortum vasıtası ile oksijen ihtiva eden uygun bir sistemle bağlantılı cihaz,

• Basınçlı hava solunum cihazı; yüze takılan bir maske ile oynak bir hortum vasıtası ile basınçlı hava ihtiva eden tüpe bağlantılı cihaz,

• Oksijen üretimi solunum cihazı; yüze takılan bir maske ile kimyasal bir yolla üretilen oksijenin solunumunu sağlayan cihaz,

Taşıma ve elle kaldırmada uyulması gereken kurallar

• Vinçlerin altında durmama, hareket halindeki vinçlere yaklaşmama,

• Her hangi bir yük el ile kaldırılırken bütün yük bacak kaslarına yüklenmeli, ellere ve bileklere fazla yük binmesi önlenmelidir. Belin öne eğilme açısını minimumda tutulmalıdır

• Yağlı el ve eldivenle yük taşımayın,

• Ağır yük taşırken dönmek gerektiğinde bunu bel hareketi ile değil, komple vücudu çevirerek yapmak,

• El arabalarını çekerek değil, iterek sürmek, • Çapaklı ve sert malzemeleri taşırken eldiven kullanmak

İş kazası

İş kazası insidans hızı

İş kazası sayısı

Bütün işçilerin toplam çalışma saati

İş kazası insidans hızı

İş kazası sayısı

= x 225.000*

Bütün işçilerin toplam çalışma saatix 1.000.000=

* 100 işçi haftada 45 saat 50 hafta çalışmış olacağı düşünülerek

İş kazası

= sürekli çalışan + işe girenler/2 + işten çıkanlar/2Ortalama işçi sayısı

İş kazası insidans hızı

İş kazası sayısı

Risk altındaki işçi sayısıx 10n=

İş kazası

İş kazası ağırlık hızı

Toplam gün kaybı

Bütün işçilerin toplam çalışma saatix 1.000.000

Toplam gün kaybı

Geçici iş göremezlik süresi + (sürekli iş göremezlik dereceleri toplam x 75) + (ölüm olgu sayısı x 7500)

=

=

İş kazası

İş kazası ağırlık hızı

Toplam saat kaybı

Bütün işçilerin toplam çalışma saatix 100

Toplam saat kaybı

Toplam gün kaybının günlük çalışma saati olan 8 ile çarpılmasından elde edilir.

=

=

İş Kazalarının Nedenleri• İnsan Faktörü: Kaza yapan kişi işle ilgili eğitim

almamış, işle uyumu sağlanmamış, işe uygun seçilmemiş, güvenli davranış konusunda bilgilendirilmemiş, psikolojik olarak işe uyumu sağlanmamış olabilir.– İşçilerin güvensiz yolu tercih etmeleri– Düşük ücret, uzun çalışma saatleri, stresli ve hızlı

çalışma düzeneği– Yorgunluk ve bıkkınlık (uykusuzluk, vardiya,

monotonluk, kötü beslenme, – İş deneyimi: Kazaya yatkın kişilik– Fizyolojik koşullar: görme, duyma, epilepsi

İş Kazalarının Nedenleri• Makine Malzeme

Faktörü– Yangın patlamalar– Makine koruyucuları– Makinelerin bakım

ve onarımı– Fabrika planı– Fabrika temizliği ve

iş sırası– İş Elbiseleri– Kişisel koruyucular

–İşyerlerindeki ikazlar–Güvenlik için renk seçimi–Etiketler–El aletleri (çekiç, tornavida, pense)–Elektrikli el aletleri–Hareketli araç gereçler–Merdivenler

İş Kazalarının Nedenleri

• Çevresel Faktörler– Havalandırma– Aydınlatma– Nem – Gürültü– Gaz – Toz– Ergonomik

Kazaların maliyeti

Sağlık harcamalarıKazaya uğrayan işçinin kayıplarıİşyeri düzeyinde kayıplarÜlke düzeyinde kayıplar

Kaza Soruşturması• Hangi kazalar

soruşturulmalı?• Kaza araştırmasını kim

yapacak?• Bilgi toplama• Kaza Analizi ve rapor

yazımı

1:3:50:80:4001 Önemli yaralanma3 Hafif yaralanma50 ilk yardım gerektiren80 malzeme zararı400 hiçbir zarar yok

Kazanın olduğu yer tarih işe başlama saati, bölüm, yaşı, cinsiyetiOluş biçimi, makine ve araçların sayısı, malzemenin yapısı, sıcaklık aydınlatma, havalandırma, temizlik, gürültü kişisel koruyucular, stres, yorgunluk

Kaza nasıl olmuştur?Kaza neden meydana gelmiştir?Bir daha nasıl tekrarlanmaz?

Kaza İstatistikleri• En çok hangi

organ• İnsan faktörü• Kaza Oranları

Baş %18Gözler %8Gövde %10Kollar %3El ve parmaklar %15Bacaklar %15Ayaklar %34

F=Kaza sayısı x 1.000.000

Toplam çalışma sayısı (adam-saat)

S=Kayıp iş günü sayısı x 1.000.000Toplam Çalışma saati (adam-saat)

Kazaların ÖnlenmesiYasa Tüzük ve YönetmeliklerStandartlaştırmaDenetimSağlık, istatistik, psikolojik araştırmalarEğitimİş güvenliği inancıSigortaKazalarda insan faktörünü azaltmak

Organizasyon ile ilgili ÖnlemlerVardiyaMonotonlukErgonomik önlemlerDinlenmeBeslenme

Güvenlik Tedbirleri•Yangına •Makine ve tezgahlara•Fırın ve ocaklara•Elektrik tesisatına•El aletlerine•Kaldırma makinelerine•Taşıyıcılara•Motorlu arabalara•Boru tesisatına•Parlayıcı patlayıcılara•Korozif maddelere•Zehirli maddelere yönelik önlemler alınmalıdır

Ergonomi

• Tanım:

Ergonominin 7 kuralı1. Yapılan iş çalışan işçinin boyuna göre olmalıdır

2. Çalışma sırasında işçinin gereksinim duyduğu her şey elinin kolunun yetişeceği mesafede olmalıdır

3. En ufak hareketle gerekli malzemeyi alabilecek şekilde dizayn edilmelidir

4. Kalp seviyesinin üzerinde çalışmayı engelleyin.

5. Ayarlanabilir masa ve sandalyeler iş verimini arttırır ve sağlık sorunlarını, yorgunluğu azaltır.

6. Çalışanların görme alanlarını dikkate alın

7. Aydınlatma işçinin verimini arttırır, yorgunluğunu azaltır. Daha az hata yapmasını sağlar