cÜmlenİn ÖĞelerİ

CÜMLENİN ÖĞELERİCÜMLENİN ÖĞELERİ

İÇİNDEKİLER

1)KONU ANLATIMI2)ÖRNEKLER3)DEĞERLENDİRME4)KAYNAKLAR

CÜMLE Cümle: Bir düşüncenin, bir

duygunun,bir isteğin yargısal bütünlük içinde anlatımını sağlayan sözcük dizisidir.

Dilde anlaşma bağımsız sözcüklerle değil cümleyle gerçekleşir.

Örnek: 1) Babamın mavi gömleğini ütüledim.

2) Acele ile yapılan işler hep yarım kalır.

3) Hasta olduğu için doktora gitti.Ana sayfayaDön

CÜMLENİN ÖĞELERİ

• Cümlede sözcükler ve söz öbekleri yargının bildirilmesinde çeşitli görevler üstlenir.kimisi yapılan eylemi bildirir, kimisi eylemi gerçekleştireni belirtir,kimisi eylemin yerini ve zamanını gösterir,kimisi de eylemden etkilenen yada eylem konu olan varlığı bildirir.

• Sözcükler cümlede bu görevlerinden birini üslendiklerinde “ÖĞE” adını alırlar.

Cümlede 4 tür öğe bulunur.

ÖĞELER

YÜKLEM ÖZNE NESNE TÜMLEÇ

GERÇEKÖZNE

GİZLİÖZNE

BELİRTİLİNESNE

BELİRTİSİZNESNE

DOLAYLITÜMLEÇ

ZARFTÜMLECİ

Ana sayfayaDön

YÜKLEM Cümlede yargıyı yüklenen çekimli sözcüğe

yüklem denir.

Yüklem cümlenin temel öğesidir.

Cümle yüklem olmadan kurulamaz.

Yüklemi bulmak için özel bir soru sorulmaz.Örnek: Seninle konuşmak istiyorum. ( yüklem)

Kullanımına Göre Yüklemler

A)iki cümle tek bir yüklemle kurulabilir.Örnek:Duvarı nem, insanı gam yıkar.

B)Cümlede birden çok yüklem bulunabilir.Örnek:Kapıyı açtı,baktı,kapattı.

C)Yüklem başta sonda ve ortada bulunabilir.Örnek: Yaktı yüreğimi bu ateş. Yüreğimi yaktı bu ateş. Bu ateş yüreğimi yaktı.

ÖZNE Yüklemin bildirdiği eylemi yapan yada anlatan

duruma konu alan varlığa “ÖZNE” denir.

Özneyi bulmak için “ne?”ve ”kim?” sorularından uygun olan sorulur.

Özne canlı bir varlık olduğu gibi cansız bir varlıkta olabilir.

Örnek: Postacı mektupları dağıttı.

Uçak havalandı.

Postacı mektupları dağıttı. (Özne ) ( yüklem)

Dağıttı ; “Yüklem” Kim dağıttı? Kim dağıttı sorusuna cevap postacı

olduğu için postacı sözcüğü “özne”dir.

Uçak havalandı. (özne) (yüklem)

Havalandı : “yüklem”Ne havalandı? Sorusuna cevap

veren uçak sözcüğü olduğundan uçak sözcüğü özne görevindedir.

Yüklemin bildirdiği eylemi yapan özneye “gerçek özne” denir.

Özne her zaman açık olarak bulunmayabilir.

Bazen de gizli olarak bulunabilir.

Örnek:

Bahçede top oynuyorduk.

Biz bahçede top oynuyorduk.(Özne) (yüklem)

Oynuyorduk: yüklemKim oynuyor? Cevap biz oynuyorduk olduğu için

“biz” cümlede gizli özne görevindedir.

NESNE

Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen varlığı gösteren öğeye “nesne” denir.

Nesne görevi üstlenen sözcükler ikiye ayrılır.

NESNE

BELİRTİLİ NESNE

BELİRTİSİZNESNE

Ana sayfayaDön

Belirtili nesne: Cümlede “-i” durum ekini alan kelime nesnedir.

Belirtili nesneyi bulmak için “neyi?” ve “kimi?” soruları sorulur.

Örnek:Sizi dün çok bekledim.Bugün dolabı temizleyeceğim.

Ben sizi dün çok bekledim. (nesne) Bekledim : “Yüklem”Kim bekledi? Ben “gizli özne”Kimi bekledim? Sorusuna cevap

sizi sözcüğü olduğu için nesne belirtili nesnedir.

Ben Bugün dolabı temizleyeceğim. (özne) (nesne) (yüklem)

Temizleyeceğim; YüklemKim temizleyecek? ; Ben gizli özneNeyi temizleyeceğim; dolabı belirtili

nesne

Belirtisiz nesne: Cümlede yükleme yalın olarak bağlanan nesnedir.

Belirtisiz nesneyi bulmak için “ne?” ve “neler?” soruları sorulur.

Örnek:Çocuklar top oynuyor.

Çocuklar top oynuyor. (özne) (nesne) (yüklem)

Oynuyor :Yüklem Kim oynuyor? Çocuklar; özneNe oynuyor? Top ; belirtisiz nesne

görevindedir.

TÜMLEÇYüklemin anlamını çeşitli yönlerden

belirtip nitelendiren açıklayan sözcük yada söz öbeklerine “tümleç” denir.

TÜMLEÇ

DOLAYLI TÜMLEÇ

ZARFTÜMLECİ

Ana sayfayaDön

Dolaylı tümleç :Cümlede yüklemin yöneldiği,bulunduğu,çıktığı yeri ve yönü gösteren -e,-de,-den durum ekleriyle çekimlenen sözcük yada söz öbeklerine denir.

Dolaylı tümleci bulabilmek için yükleme şu sorular sorulur:

-neye,-nede,-neden,-nereye,-nerede,-nereden,-kime,-kimde,-kimden

Bu hafta sonu Çanakkale’ye gideceğiz. (tümleç)

Gideceğiz : yüklemKim gidecek : biz ;gizli özneNereye gideceğiz? : Çanakkale’ye

dolaylı tümleç

Zarf tümleci : cümlede yüklemi zaman, ölçü,durum,yer,yön,ve soru gibi özellikler yönünden tamamlayan öğelere “zarf tümleci” denir.

Cümlede zarf tümlecini bulmak için “ne zaman ?”,”ne zamana kadar?”, “nasıl?”, “ne kadar?” sorularından uygun olanı sorulur.

Örnek: Dün seni Ali aradı.

Dün seni Ali aradı (tümleç) (nesne) (özne) (yüklem) Aradı : YüklemKim aradı? : Ali ; özneKimi aradı? :Seni ; belirtili nesneNe zaman aradı? : dün ; zarf tümleci

ÖRNEKLER

Örnek 1

Örnek 2

Örnek 3

Örnek 4

Örnek 5

Örnek 6

Örnek 7

Örnek 8

Örnek 9

Örnek 10

An sayfayaDön

Örnek 1 )Aşağıdaki cümleyi öğelerine nasıl ayrılır?

“Ödevimi bugün hazırlayamadım.”

Cevap : hazırlayamadım : “yüklem”Kim hazırlayamadı? : ben : “gizli özne”Neyi hazırlayamadım? :ödevimi: “belirtili

nesne”Ne zaman hazırlayamadım? : bugün:”

zarf tümleci”

Örnek 2 )Cümledeki altı çizili olan kelime hangi öğedir öğrenelim.

Denizin üstünde beyaz martılar uçuşuyordu.

Cevap :Uçuşuyordu : “yüklem “Ne uçuşuyordu? : beyaz martılar :”özne”

Altı çizili olan kelime “özne” görevindeymiş.

Örnek 3 )Aşağıdaki cümlede hangi kelime belirtisiz nesne görevindedir?

“Dün güzel bir çanta aldım.”

Cevap : Aldım : “yüklem” Kim aldı? :ben ; ”özne” Ben ne aldım? : güzel bir çanta ; ”belirtisiz

nesne” Cümledeki belirtisiz nesne güzel bir çanta

kelimesiymiş.

Örnek 4 )Aşağıdaki cümlenin öğelerini öğrenelim.

“İnsan hep iyiyi arar.”

Cevap :Arar : “yüklem”Kim arar? : insan ; “özne” İnsan neyi arar : iyiyi ,”belirtili nesne” İnsan iyiyi ne zaman arar : hep ; “zarf tümleci”

Örnek 5) Aşağıdaki cümlede özne hangi kelimedir?

“ İçeriden annesine sesleniyordu.” Cevap :Sesleniyordu : “yüklem”Kim sesleniyordu? : o sesleniyordu ; cümlede

özne açık olarak verilmediği için o “gizli özne”dir.

Örnek 6) Cümledeki altı çizili olan kelime hangi öğedir.

Arkadaşlarıyla tek tek vedalaştı.

Cevap : Vedalaştı : “yüklem” Kim vedalaştı : o ; ” gizli özne” Nasıl vedalaştı : tek tek ; ”zarf tümleci” Altı çizili kelime cümlede zarf tümleci

görevinde yer alır.

Örnek 7) ”Komşularımız bugün çim ektiler.” cümlesini öğelerine ayıralım.

Cevap :Komşularımız bugün çim ektiler. (özne) (tümleç) (nesne)

(yüklem)Ektiler : “yüklem”Kim ekti : komşularımız ; “özne”Ne ektiler? :çim ; “nesne”Ne zaman ektiler? : bugün ; “zarf tümleci”

Örnek 8) “Anne sevgisini onda buldum.” cümlesinde nesne olan kelime hangisidir?

Cevap : Anne sevgisini onda buldum. (nesne) (yüklem) Buldum : “yüklem”Kim buldu : ben ; “gizli özne”Ne buldum? : anne sevgisi ; ”nesne”

Örnek 9) “Oynayan çocukları pencereden seyrediyordu.” cümlesinde dolaylı tümleç hangi sözcüktür?

Cevap : Oynayan çocukları pencereden seyrediyordu. (tümleç) (yüklem) Seyrediyor : “yüklem” Kim seyrediyor : o ; “gizli özne” Nereden seyrediyor : pencereden ; “dolaylı tümleç”

Örnek 10) “Öğretmen elindeki çiçeği bana uzattı.” cümlesini öğelerine ayıralım.

Cevap :Uzattı : “yüklem”Kim uzattı? : öğretmen ; “özne”Neyi uzattı? : elindeki çiçeği ; “nesne”Kime uzattı? : bana ; “dolaylı tümleç”

DEĞERLENDİRME

SORU 1

SORU 2

SORU 5

SORU 4

SORU 3

SORU 1) Aşağıdaki cümlelerden hangisinin

öğeleri “özne, dolaylı tümleç, belirtili nesne, yüklem” şeklinde sıralanmıştır?

Uçak alana sabaha karşı indi. İşçiler, pamuk tarlasından evlerine

döndüler. Çocuklar, okulun penceresinden maçı

seyretti. Okul takımımız bütün maçları kazandı.

A

B

C

D

Yanlış cevap lütfen soruyu tekrar oku.

SORUYA GERİ DÖN

Doğru cevap

“Çocuklar okulun bahçesinde maçı seyrettiler.” Seyrettiler : ”yüklem”Kim seyretti : çocuklar ; ”özne”Nerede seyrettiler : okulun

bahçesinde ; “tümleç”Neyi seyrettiler : maçı ; ”nesne”

Soru 2“Karşıdan karşıya geçerken sağına soluna

bakmalısın.”cümlesindeki altı çizili söz öbeği hangi görevdedir.

Özne Dolaylı tümleç

Zarf tümleci

Nesne

A

B

C

D

Yanlış cevap Lütfen soruyu tekrar oku.

SORUYA GERİ DÖN

Doğru cevap

“Karşıdan karşıya geçerken sağına (zarf tümleci)soluna bakmalısın.”

Bakmalısın : “yüklem”Ne zaman bakmalısın : karşıdan

karşıya geçerken ; “zarf tümleci”

Soru 3“Küçücük penceremden kocaman bir dünya

görüyorum” cümlesi yükleme sorulan hangi soruları

cevaplamaktadır?

A) nasıl,ne? B) ne zaman,nerede? C) neyi,ne zaman? D) nereden,ne ?

Yanlış cevapLütfen soruyu tekrar oku.

SORUYA GERİ DÖN

Doğru cevaptebrikler

“Küçücük penceremden kocaman bir dünya görüyorum.”

Görüyorum : “yüklem” Nereden görüyorum? : ”küçücük

penceremdenNe görüyorum? : “kocaman bir dünya”

Soru 4“Kitaplarını masa üstüne yığmıştı.”cümlesinde aşağıdaki öğelerden hangisi

yoktur?

A) NesneB) Dolaylı tümleçC) Zarf tümleciD) Yüklem

Yanlış cevapLütfen soruyu tekrar

oku.

SORUYA GERİ DÖN

Doğru cevaptebrikler

“Kitaplarını masanın üstüne yığmıştı.”

Yığmıştı : “yüklem”Neyi yığmıştı? : kitaplarını ; ”nesne”Nereye yığmıştı? : masanın üstüne: ” dolaylı tümleç”

cümlede zarf tümleci yoktur.

Soru 5“Anne sevgisini onda buldu.”cümlesinde nesne hangi kelimedir?

A) AnneB) Anne sevgisiniC) OndaD) Buldu

Yanlış cevapLütfen soruyu tekrar

oku.

SORUYA GERİ DÖN

Doğru cevaptebrikler

“ Anne sevgisini onda buldu.”

Buldu : ”yüklem”Neyi buldu? : anne sevgisini ;

”NESNE”Nerede buldu? : onda ; “tümleç”