cÜmle ÇeŞİtlerİ (tÜrlerİ) ppt

SEYHAN CANSEYHAN CAN

YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE

CÜMLELERCÜMLELER A) EYLEM CÜMLESi

B) AD CÜMLESİ

SEYHAN CAN

A.EYLEM CÜMLESİA.EYLEM CÜMLESİYüklemi çekimli bir eylem olan

cümledir:

O işini özenle yapıyordu.

Çocuklar sokakta oynuyorlar.

SEYHAN CAN

Annem dün sessizce odama girdi. En ziyade

düşman olduğu bu cansız arkadaşıma kinli bir nazar attıktan sonra bir iskemle çekti, karşıma oturdu, bol bir nefes aldı. Belli ki mühim bir şey, çok düşünülen ve az söylenen endişelerden, aile üzüntülerinden birini bana açmak istiyordu. Bunu ben onun bir iğne izi kadar ince iki gölge ile, belirsizce çatılan kaşlarından anlamıştım, hatta bu keşfimde o kadar ileri gittim ki, bana, artık bu sefer katî bir tarzda, izdivaç meselesini açacağına bile hükmettim. 

SEYHAN CAN

Annem dün sessizce odama girdi. En ziyade düşman olduğu bu cansız arkadaşıma kinli bir nazar attıktan sonra bir iskemle çekti, karşıma oturdu, bol bir nefes aldı. Belli ki mühim bir şey, çok düşünülen ve az söylenen endişelerden, aile üzüntülerinden birini bana açmak istiyordu. Bunu ben onun bir iğne izi kadar ince iki gölge ile, belirsizce çatılan kaşlarından anlamıştım, hatta bu keşfimde o kadar ileri gittim ki, bana, artık bu sefer katî bir tarzda, izdivaç meselesini açacağına bile hükmettim. 

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

B.Ad cümlesiB.Ad cümlesiYüklemi ek eylemle çekimlenmiş bir ad,

ad olarak kullanılan bir sözcük veya sözcük grubu olan cümlelerdir.

Bugün hava yağışlıymış.

Babamın adı Sami’dir.

Bugün çok işim var.

UYARI:

Eylemsilerin ek eylem alarak temel yüklem olduğu cümleler ad cümlesidir:

Amacımız ödül almaktır.

Yarım alma (elma), gönül alma(dır).

SEYHAN CAN

Uzun bir yolculuktan sonra İncesu'daydık.

Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık.

İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu.

Ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları, dostları var.

Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…

SEYHAN CAN

Uzun bir yolculuktan sonra İncesu'daydık.

Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık.

İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu.

Ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları, dostları var.

Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…

SEYHAN CAN

ÖRNEK:

(I) En büyük zevklerimden biri sahaflarda dolaşmaktır.(II) Eski kitaplar içinde kendimi başka bir dünyada hissederim. (III) Saatlerce onların arasında vakit geçirmek ne hoştur. (IV) Hele o güne kadar hiç rastlamadığım bir kitap bulduysam değmeyin keyfime. (V) Kısaca, kitap tozlarından haz alanlardanım.

Numaralanmış cümlelerin hangileri isim cümlesidir?

SEYHAN CAN

ÖRNEK:

(I) En büyük zevklerimden biri sahaflarda dolaşmaktır.(II) Eski kitaplar içinde kendimi başka bir dünyada hissederim. (III) Saatlerce onların arasında vakit geçirmek ne hoştur. (IV) Hele o güne kadar hiç rastlamadığım bir kitap bulduysam değmeyin keyfime. (V) Kısaca, kitap tozlarından haz alanlardanım.

Numaralanmış cümlelerin hangileri isim cümlesidir?

SEYHAN CAN

YÜKLEMİN YERİNE (ÖGELERİNİN) YÜKLEMİN YERİNE (ÖGELERİNİN) DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELERDİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

A)Kurallı (Düz) CümleB)Devrik CümleC) Eksiltili (Kesik) Cümle

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

A.KURALLI (DÜZ) CÜMLEA.KURALLI (DÜZ) CÜMLEYüklemi sonda bulunan cümleye “kurallı

cümle “ denir.

Türkçede yüklem, cümlenin ana ögesidir ve genellikle sonda yer alır.

Komiser; elli yaşlarında, babacan, gün görmüş bir adamdı.

İlacını geciktirirsek babaannem iflahımızı keser.

SEYHAN CAN

B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLEYüklemi, sonda değil, ortada veya başta

bulunan cümledir.

Yüklemden sonra bir tek sözcük bile kullanılsa cümle devriktir.

Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.

Kurtuldu zavallıcık.

SEYHAN CAN

B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLEBirleşik fiillerde ad soylu sözcüğün, asıl

eylemi anlatan “yardımcı eylem”den sonra kullanılması da devrik cümle oluşturur:

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda! (Devrik)

(Bu cennet vatanın uğruna kim feda olmaz ki!)-Kurallı

SEYHAN CAN

B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLEYüklem görevinde bulunan ad

tamlamalarında asıl öge durumunda bulunan tamlananın önce, tamlayanın sonra söylenmesi de devrik cümle oluşturur:

Yurt sevgisi, en güzelidir sevgilerin.

(sevgilerin en güzeli-dir)

SEYHAN CAN

B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLEDeyimleşmiş birleşik fiillerde sözcük

sırasının değişmesi de devrik cümle oluşturur:

Adam, yine un seriyor ipe.

Adam, yine ipe un seriyor.

SEYHAN CAN

C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEYüklemi kullanılmadığı hâlde yargı

bildirebilen cümledir.

Düğün el ile, harman yel ile. (yapılır)

Her yerde yas ve gözyaşı, her yerde sonbahar … (var)

SEYHAN CAN

C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEKarşılıklı konuşmalarda sorulara

verilen cevaplar eksiltili cümle olabilir:

- Zemherinin çıkmasına kaç gün var?

- Kırk gün kadar.

SEYHAN CAN

C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEOlasılık, kesinlik gibi özel amaçlar

katmak amaçlanarak ek eylem kullanılmamış olabilir. Böyle cümleler eksiltili değildir.

Bakışları deniz kadar yumuşak,Saçı denizi emmiş bir demet altın başak…

(… bir demet altın başaktı.)

SEYHAN CAN

C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEBitmemiş cümlelerin sonuna üç nokta

(…) konur. Ancak ek eylem ya da çekimli eylem kullanılmamış olsa da sözün gelişinden yüklem açıkça anlaşılıyorsa eksiltili cümlelerin sonuna da nokta konabilir.

İpucu olmasın diye de soruda eksiltili cümlenin sonuna üç nokta konmamış olabilir. (Uyanık olmak lazım.)

SEYHAN CAN

1997/ ÖSS

Aşağıdaki ikili dizelerden hangisi bitmemiş bir cümle durumundadır?

A)Çiçek açmayı deniyordu Bahçemizde çiçek ağacı

B) Uğraşma boşuna şiir yazamazsın Bu kadar maviyken gökyüzü

C) Bana bu kadar açık söylemedi Güzel olduğunu yaşamanın

D) Gecenin koyu karanlığında Rüzgârda soğuk kokusu

E) Gökyüzünün maviliğine akarak Savruldu sonsuza ışık hızım

ANLAMLARINA GÖRE ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELERCÜMLELER

1.OLUMLU CÜMLE

2.OLUMSUZ CÜMLE

3.SORU CÜMLESİ

4.ÜNLEM CÜMLESİ

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

YAPILARINA GÖRE YAPILARINA GÖRE CÜMLELERCÜMLELER

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

1) BASİT CÜMLE1) BASİT CÜMLETek yüklemi bulunan cümlelere denir.Böyle cümlelerde tek yargı bulunur.

Bedava sirke , baldan tatlıdır.

Son zamanlarda ülkenin gündemi sık sık değişiyor.

SEYHAN CAN

1999 / ÖSS

Aşağıdakilerden hangisinde verilen dizeler basit cümle oluşturmaktadır?

A)Mustafa Kemal barış olmuş, Gönül gönül akan ırmaklarda

B) Mustafa Kemal özgürlük olmuş Özgürlük diye çarpan yüreklerde

C) Mustafa Kemal bereket olmuş Uzanıp giden bu topraklarda

D) Mustafa Kemal türkü olmuş İnanmış dudaklarda

E) Mustafa Kemal ülkü olmuş Uzak yakın bütün bayraklarda

SEYHAN CAN

1999 / ÖSS - ÇÖZÜM

Aşağıdakilerden hangisinde verilen dizeler basit cümle oluşturmaktadır?

A)Mustafa Kemal barış olmuş, Gönül gönül akan ırmaklarda ( akan- sıfat fiil /Girişik birleşik cümle)

B) Mustafa Kemal özgürlük olmuş Özgürlük diye çarpan yüreklerde ( çarpan- sıfat fiil /Girişik birleşik cümle)

C) Mustafa Kemal bereket olmuş Uzanıp giden bu topraklarda ( uzanıp – zarf fiil )giden- sıfat fiil /Girişik birleşik cümle)

D) Mustafa Kemal türkü olmuş İnanmış dudaklarda ( inanmış - sıfat fiil /Girişik birleşik cümle)

E) Mustafa Kemal ülkü olmuş Uzak yakın bütün bayraklarda (Tek yargı, tek yüklem: BASİT CÜMLE)

SEYHAN CAN

2) BİRLEŞİK CÜMLE2) BİRLEŞİK CÜMLEBir ana cümle ile onun anlamını çeşitli

bakımlardan tamamlayan bir veya birkaç cümleden oluşan cümlelere birleşik cümle denir.

Birleşik cümleler bir temel yargı (TEMEL CÜMLE) ;bir veya birkaç tane yan yargıdan (YAN YARGI) oluşur.

SEYHAN CAN

2) BİRLEŞİK CÜMLE2) BİRLEŞİK CÜMLE Girişik Birleşik Cümle,

Koşullu (Şartlı) Birleşik Cümle

“ki” li Birleşik Cümle

İç İçe Birleşik Cümle

SEYHAN CAN

GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLEGİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE Yan cümlecikleri eylemsilerle oluşan

cümledir.

Onun hakkında söylenenlere / inanmadım. Yan cümle (D.T.) Temel cümle

Bu sözü söylediğini / sanmıyorum ben.Yan cümle (Nesne) / Temel cümle

Söz verdiğim için / gitmeliyim.Yan cümle (Zarf T.) / Temel cümle

SEYHAN CAN

2011 /YGS

SEYHAN CAN

KOŞULLU BİRLEŞİK CÜMLEKOŞULLU BİRLEŞİK CÜMLE Koşul ekiyle çekimlenmiş yüklemler,

yarım yargı bildirir ve yan cümlecik kurar.

Hava güzel olursa / yarın pikniğe gideriz. Yan cüm. Temel cümle Çanakkale’yi de gezerdik, / vaktimiz olsaydı. Temel cümle Yan cümle

Cihanın yurdu çiğnense, çiğnenmez senin yurdun.

Yan cümle Temel cümle

Aşağıdaki örneklerde kaç tane Aşağıdaki örneklerde kaç tane koşullu birleşik cümle vardır?koşullu birleşik cümle vardır?

“Havaya bakarsam hava alırım Toprağa bakarsam dua alırım Topraktan ayrılsam nerde kalırım Benim sadık yarim kara topraktır.”

SEYHAN CAN

SEYHAN CAN

““ki”li BİRLEŞİK CÜMLEki”li BİRLEŞİK CÜMLE Yan cümlenin temel cümleye “ki”

bağlacıyla bağlandığı cümledir.

Bağlaçtan önceki cümle yan cümledir:

Geçmişi unutmalısın ki/geleceğin olsun.Yan cümle Temel cümle

Sormadınız ki / söyleyeyim.

SEYHAN CAN

““ki”li BİRLEŞİK CÜMLEki”li BİRLEŞİK CÜMLE UYARI:

Bazı kaynaklar “ki”li birleşik cümleyi bağlı birleşik cümle olarak da kabul etmektedir. Bu nedenle ÖSYM, sınavlarda bu konuya değinmiyor.

SEYHAN CAN

İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLEİÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE Tam yargı bildiren bir cümlenin, temel

cümlenin içinde yer aldığı cümledir: Adam, “Kartınız geçerli değil.” demez mi? Yan cümle

Şark için “Ölümün sırrına sahiptir.” derler. Yan cümle

SEYHAN CAN

C) SIRALI CÜMLEC) SIRALI CÜMLEYalnız başlarına da tam yargı bildiren

cümlelerin aralarındaki anlam ilgisi ya da öge ilişkisi dolayısıyla arka arkaya sıralanıp tek cümle gibi yazılmasıyla oluşan cümledir.

Sabahları erken kalkarım, / elimi yüzümü yıkarım, / yürüyüşe çıkarım

SEYHAN CAN

C) SIRALI CÜMLEC) SIRALI CÜMLE1) Bağımlı sıralı cümle: Öge ortaklığı

bulunan cümledir:

Adam cebinden bir anahtar çıkardı, (Özne ortak)dış kapıyı açtı.

SEYHAN CAN

C) SIRALI CÜMLEC) SIRALI CÜMLE2011 / YGS

SEYHAN CAN

C) SIRALI CÜMLEC) SIRALI CÜMLE2) Bağımsız sıralı cümle: Öge ortaklığı

bulunmayan cümledir:

Ağlarsa anam ağlar, gerisi yalan ağlar.Z.T. Özne Yüklem Özne Z.T. Yüklem

Sakla samanı, gelir zamanı.Yüklem Nesne Yüklem Nesne

SEYHAN CAN

D) BAĞLI CÜMLED) BAĞLI CÜMLEBağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelere

denir.

Cümleler birbirine ve, çünkü, ama, fakat gibi bağlaçlar bağlanır.

SEYHAN CAN

D) BAĞLI CÜMLED) BAĞLI CÜMLESizinle gelmeyi çok isterim fakat ailem izin

vermiyor.

Sınavı kazanmıştı hatta dereceye bile girmişti.

Hemen bir ev bulmamız gerekiyordu ama istediğimiz yerde ve fiyata bir ev bulabilmemiz çok zordu.

SEYHAN CAN

2012 / YGS

SEYHAN CAN

2010 / LYS

SEYHAN CAN