bölüm 4 yön. ve örgüt

PLANLAMA

ÖRGÜTLEME

YÖNELTME

DENETİM

……………………………..Başkaları vasıtasıyla iş yaptırma ………………

KİŞİLERARASI ROLLER:

İLETİŞİMLE İLGİLİ ROLLER

KARAR VERMEYLE İLGİLİ ROLLER

Yönetim Düşüncesinin Evrimi

Yönetimin ayrı bir bilim dalı olarak incelenmesi son yüzyılın ve Sanayi Devriminin bir ürünüdür.

Bu konu ile ilgili çalışmalar ancak 1800’lerden sonra sistematik bir yapı kazanmıştır. Sahiplik ve yöneticiliğin birbirinden ayrılmasıyla gelişmeye başlayan ve giderek ailevi yönetimden profesyonel yönetime geçiş gösteren gelişme çizgisi içerisinde yöneticilik bir meslek olarak ele

alınmaya başlanmıştır.

Çağdaş yönetim kavramlarını anlayabilmek için yönetim düşüncesinin tarihi gelişimini incelemek gerekir.

Bugünün yönetim uygulamalarının birçoğu yönetim kuramındaki gelişmelere dayanır.

1.Endüstri Devrimi Öncesi Yönetim Anlayışı

• İnsanoğlunun kabile hayatının başlaması ile yönetim ve örgütlenme ile ilgili faaliyetler ortaya çıkmıştır. Mısır, Eski Yunan, Roma ve Osmanlı gibi eski uygarlık ve İmparatorluklarda büyük orduların yönetimi ile ilgili prensiplerin geliştirilmiş olması sayesinde yönetsel ve özellikle askeri başarılar sağlanmıştır.

1.Endüstri Devrimi Öncesi Yönetim Anlayışı

• Eski Yunan’da Sokrat’a bir orduyu yönetebilen bir müzik korosunu da yönetebilir mi sorusu yöneltilmiş ve cevap olarak “Yöneten kişi, yönettiği büyüklük, koro, aile, kent veya ordu olsun, nelere ihtiyaç duyduğunu bilir ve bunları sağlayabilirse yönetimde başarılı olabilir” demiştir.

• Roma’da 13 ve 14. y.y.da büyük ticaret odalarında, iş ilişkileri ile ilgili kayıtları saklamada bir araca ihtiyaç duyulmuş ve 1494 yılında Paciola adlı kişi tarafından “çift kayıt muhasebe usulü” geliştirilmiş ve bu sistem modern muhasebenin bilgi kaynağı olmuştur.

1.Endüstri Devrimi Öncesi Yönetim Anlayışı• Osmanlı’da Yeniçeri örgütlenmesi de 15 ve 16.

yy.da zamanın örnek alınmaya değer bir örgütü olarak kendini göstermiştir. Diğer yandan yönetimle ilgili prensip ve metotları öğreten ilk okul 15. yy.da Enderun mektebi olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulmuştur.

• Bilimsel çalışmalar öncesi yönetim düşüncesi incelemelerinde, kral emirlerinde, düşünürlerin eser ve sohbetlerinde, din kitaplarında yönetim prensip, teknik ve kavramlarına rastlanmaktadır.

1.Endüstri Devrimi Öncesi Yönetim Anlayışı• Gerek klasik eserlerde ve kutsal kitaplarda

gerekse de eski yöneticilerin yönetim konusundaki anlayış ve uygulamaları, kapsam olarak zihinsel ve mantıksal çözümlere dayanmakta ve felsefi bir nitelik göstermektedir. Diğer yandan yönetim düşüncesinin uygulama alanı devlet, ordu ve dini örgütlerle sınırlı kalmıştır. Bugün çağdaş örgütlerde kullanılan emir-komuta zinciri ve komuta birliği gibi prensipler o günün askeri örgütlerinden gelmektedir.

1.Endüstri Devrimi Öncesi Yönetim Anlayışı• Daha sonraları teknolojik gelişme ve üretim

sistemlerindeki mekanizasyon yönetim çabalarını teknik alana doğru çekmiştir. Örneğin, 1776’da Adam Smith’in “Ulusların Zenginliği” kitabında “işbölümü” kavramı ortaya atılmıştır.

• Yönetim, 19. yy ve Endüstri devrimine kadar bir sanat niteliğinde ve bireysel çabalarla gelişmiştir. Yönetim alanında sistemli bilgi birikimini teşkil eden görüşleri üç ana başlık altında incelemek mümkündür. Bunlar; klasik, neo-klasik ve modern yaklaşımlardır.

(1) Klasik Yönetim Dönemi

• Her biri kendi algı alanlarının özel sorunlarına eğilen Klasik Dönem çalışmalarını 3 grup altında toplamak mümkündür. Söz konusu Klasik Yönetim Kuramları;

1.Bilimsel Yönetim Yaklaşımı,2.Yönetim Süreci Yaklaşımı,3.Bürokrasi Yaklaşımı,

• Klasik Kuramcılar (temelde mühendisler) işteki verimliliği arttırmaya odaklanmışlardır. Temel önermeleri:

• “Bir işi en verimli şekilde yapmanın yolu verilerin incelenmesinden geçer.”

• Dolayısıyla, “yöneticiler, gerçekleştirilen performansı gözlemeli ve nesnel(tarafsız) veri toplamalıdırlar.” Alana yaptıkları temel katkılar; İş yönetimi, İş Basitleştirme İlkeleri, Çalışma Programlama İlkeleri, Verimlilik İlkeleridir

(1) Bilimsel Yönetim Yaklaşımı• Bilimsel yönetimi, insanla iş arasındaki ilişkilerin

düzenlenmesinde ve prensiplerin ortaya konulmasında bilimsel yöntemlerin kullanılması veya daha verimli çalışmayı sağlayacak bilimsel kurallar topluluğu olarak tanımlamak mümkündür.

• Bilimsel Yönetim Yaklaşımı Öncüleri;• Taylor,• Gilbreth’ler,• Gant,• Emerson,

(1) Bilimsel Yönetim Yaklaşımı• Bilimsel yönetim anlayışının başlıca temsilcisi

ve kurucusu Frederick W. Taylor’dur. Hatta bu ekol Taylorizm olarak da anılır. Taylor’a göre bir işin yapılmasında “en iyi tek yol” bilimsel çalışmalarla gerçekleşebilir.

• Bilimsel yönetimin amaca ulaşabilmesi için Taylor, üç temel tavsiyede bulunmuştur.

• Bir işi yapmak için “en iyi tek yolu” bulmak maksadıyla zaman ve hareket araştırması yapılması,

(1) Bilimsel Yönetim Yaklaşımı• İşi en iyi biçimde yapması için kişinin

özendirilmesi,• Çalışan kişinin çalışmasını belirleyen yöntem,

makine hızı, iş öncelikleri vb. türünden şartları düzenlemek için fonksiyonel ustabaşıların kullanılması,

Görüldüğü gibi Taylorizm, insanı makinaya ek bir üretim faktörü olarak ele almış ve üretim artışını hedefleyen bir yönetim anlayışı getirmiştir.

(1) Bilimsel Yönetim Yaklaşımı• Taylor, bilimsel yönetim esaslarını kullanarak

aşağıdaki iki temel soruna çözüm aramıştır.1.İş yapma yöntemlerinin verimli hale

getirilmesi,2.Çalışanların daha fazla çalışmaya teşvik

edilmesi, Verimlilik için hangi hareketin ne kadar zaman aldığını

incelemiş, teşvik için de iki motivasyon kuralı belirlemiştir. “görev fikrinin verilmesi” ve “çalışana ekonomik gelir” sağlanması.

(1) Bilimsel Yönetim Yaklaşımı• İş basitleştirmenin esaslarını ortaya koyan Frank ve Lillian

Gilbereth, tuğla döşeyen işçilerin verimliliklerini; çalışanların hareketlerini inceleyerek, verimsiz hareketleri ortadan kaldırarak, bazılarını birleştirerek ve sonuçta iş basitleştirerek %200 arttırmışlardır. Böylece tuğla döşemedeki 42 hareket 18’e düşürülmüştür.

• Mühendis Henry Gantt, iş ve zaman arasındaki ilişkiyi, “planlanan ve tamamlanan iş” i bir eksende, “geçen zaman” ı da diğer eksende gösteren bir şema geliştirilmiştir.

Yeni Kurulan Bir Firma İçin Gantt Şeması Haftalar Başlangıç 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Yeni Bir Tesisin Belirlenmesi

Olası Personel İle Görüşmeler

Personel Temini ve Eğitimi

Mobilya Siparişi

Telefonların Montesi

Mobilyaların Montesi

Taşınma ve Faaliyetin Başlaması

Başlangıç 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

(1) Bilimsel Yönetim Yaklaşımı• Verimlilik ilkeleri geliştirme konusunda

Emerson, kaynakların daha verimli kullanılması esaslarını belirlemiştir. Emerson’a göre, yöneticiler aşağıdaki faaliyetleri yapmalıdırlar;

• Bilimsel, nesnel ve gerçeklere dayalı inceleme,• Belli birtakım işleri üstlenmenin amaçlarını

belirleme,• Standardize işlem ve yöntemleri belirleme,• Başarıyla iş yapmak için bireyleri ödüllendirme,

(2) Yönetim Süreci Yaklaşımı• Klasik kurama önemli katkıda bulunan Avrupalı

yazarlardan birisi de Henri Fayol’dur.Esasen maden mühendisi olan Fayol, “Genel ve Endüstriyel Yönetim” isimli kitabında önemli yönetim prensiplerini tespit etmiştir.

• Yönetimle ilgili faaliyetleri planlama, örgütleme, emir-komuta etme, eşgüdüm ve denetim gibi fonksiyonel unsurlara ayırmıştır.

• Fayol “Yönetim Süreci Yaklaşımını” benimsemiştir.

(2) Yönetim Süreci Yaklaşımı

• Yönetim süreci yaklaşımının öncüleri;• Fayol,• Money ve Reiley,• Gulick ve Urwick,• Davis

(2) Yönetim Süreci Yaklaşımı• Yukarıda sözü edilen beş fonksiyona verdiği

önemden ötürü Fayol’un yaklaşımı “Fonksiyonel Yönetim” olarak da anılmaktadır.

• Fayol esas itibariyle ondört yönetim ilkesi benimsemiştir. Bunlar; işbölümü, yetki ve sorumluluk denkliği, disiplin, komuta billiği, yönetim birliği, genel çıkarların şahsi çıkarlara üstünlüğü, ödül sistemi, merkeziyetçilik, emir-komuta zinciri, düzen, adil ve eşit davranma, personelin devamlılığı, inisiyatif, birlik ruhu” olarak sıralanmaktadır.

(2) Yönetim Süreci Yaklaşımı• Fayol’a göre bütün faaliyetler altı grup altında

toplanabilir. Bunlar; ticari, mali, teknik, muhasebe, idari ve emniyete ilişkin faaliyetlerdir.

• General Motors firmasının yöneticilerinden Money ve Reiley, yönetimi, diğer insanları yönetme ve harekete geçirme sanatı olarak tanımlamıştır. Buna göre;

• Örgüt, belirli görev ve işlevleri, eşgüdümleyen, bir bütüne ilişkilendirme tekniğidir.

• Yönetimin temel amacı, uygun bir örgüt geliştirmektir.• Örgütün doğal yasaları vardır.• Bu yazarlar, yönetimin temel prensibini eşgüdüm olarak belirlemişlerdir.

(2) Yönetim Süreci Yaklaşımı• Daha sonra 1937 yılında emekli askerler Gulick

ve Urwick, örgütün temel elemanının işbölümü olduğunu belirtmişler.

• Son olarak, yönetim felsefesi üzerine önemli katkılar getiren Davis, yönetim felsefesini, yönetim sorunlarının analizinde mantıki ve etkili bir biçimde düşünmeyi sağlayan bilgi topluluğu olarak tanımlamıştır.

(3) Bürokrasi Yaklaşımı• Klasik yönetim kuramlarına ilişkin yaklaşımlardan

sonuncusu bu alana sosyologların yaptıkları katkılardan oluşmaktadır. 1864-1920 yılları arasında yaşayan Alman Max Weber “İdeal Bürokrasi Kuramı” ile bu alana yeni yaklaşımlar getirmiştir.

• Weber’e göre eski örgütler sanayileşen ve modernleşen Batı dünyası için yetersiz olmaya başlamışlardır. Bunun yerini gerek kamu gerekse de özel kesimde bürokrasi denen büyük örgütler almaktadır.

(2) Yönetim Süreci Yaklaşımı• Weber’e göre bürokrasilerde aşırı bir

işbölümü, merkezileşmiş bir otorite, rasyonel bir personel yönetimi programı, yazılı kayıtlar ve dosyalama sistemi olmakta ve açıkça belirlenmiş politika kural ve düzenlemelere göre yönetilmektedir. Bu kurallar keyfi davranışları önleyerek, rutin, bireylere bağlı olmayan, “önceden tahmin edilebilen” davranışlar ortaya çıkarmak içindir. Weber bunun “ideal tip” olduğunu öne sürer.

Klasik Yönetim Kuramının Temel Elemanları

• Yapı,• İnsan,• Yöneltme,• Karar Verme ve Denetim

Neoklasik Yönetim Dönemi• Klasik yönetim düşüncesinin geliştirilmesi

konusunda ortaya konan eleştiriler, yeni bir bakış açısının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

• Neoklasik okul olarak tanınan bu akım yaklaşım olarak iki farklı yönden gelen fikirlerden oluşmuştur. Bunlar; “İnsan İlişkileri Okulu ve Davranışçı Yaklaşım” ile “Çevre Davranış Yaklaşımı”dır.

Neoklasik Yönetim kuramları• (1) İnsan ilişkileri (Okulu) Yaklaşımı• Bu okulun ortaya çıkışı 1920’li yıllarda Bilimsel

Yönetim ve Yönetim Süreci Yaklaşımının varsayımlarını denemek amacıyla ABD’de Hawthorn’da Western Elektrik Şirketinde 1924-1927 yılları arasında yapılan ve uzun yıllar süren deneyler sonucunda olmuştur. Bu deneyleri Harvard Üniversitesi sanayi psikologlarından Elton Mayo yönetimindeki grup yürütmüştür.

Neoklasik Yönetim kuramları• Hawthorn çalışmaları temelde klasik akımın iki

varsayımını sınamak amacıyla yapılmıştır;1.İşyerinin fiziki şartları ile verimlilik arasında

olumlu ilişkiler vardır.2.İnsan ekonomik kazancını arttırmak ister.Bu çalışmalarda 3 önemli deney yapılmıştır;1.Aydınlatma deneyleri,2.Röle montaj odası deneyi,3.Kenar kablolama gözlem odası deneyi,

Neoklasik Yönetim kuramları• Aydınlatma deneyleri için sonuç;

“Aydınlatmanın her iki grubun üretkenliğine çok az veya hiç etkisi yoktur”.

• Röle montaj odası deneyi sonuç; “iş koşullarındaki değişikliklerin üretkenlik üzerinde çok az etkisi vardır”.

• Kenar kablolama deneyi sonuç; “grup kabulü ve güvenliği, bir üyenin çıktısını belirlemede ücretten daha önemlidir” şeklinde özetlenebilir.

Neoklasik Yönetim kuramları

• İnsan ilişkileri Okulu Öncüleri;• Mayo, Lewin,• Moreno,• Sheldon,• Follett

Neoklasik Yönetim kuramları• Elton Mayo ve arkadaşları klasik yönetimin mekanik

yakınlaşımına ilk kez davranış bilimlerinin verilerini dahil etmeye çalışmışlardır.

• Diğer yandan Kurt Lewin değişikliklere karşı direnç konusu üzerinde durmuştur.

• Moreno ise, grup yapıları ve davranışları ile ilgili olarak geliştirdiği sosyometrik araştırma yöntemi ile insan ilişkileri okuluna katkı sağlamıştır.

• Mary Parker Follett’de grup kavramına önem vererek “birlik ve beraberlik” “grupça düşünme” gibi kavramları getirmiştir.

Neoklasik Yönetim kuramları• İnsan ilişkileri Okulu, Klasikler gibi bütün bir

teori sunmaktan çok klasiklerin eksik yönlerini davranış bilimleri verileriyle doldurmaya çalışmışlardır. Neoklasikler, Klasik teoriye başlıca 4 alanda eleştiri yöneltmişlerdir;

1.İşbölümü,2.Emir-komuta zinciri,3.Yapı,4.Denetim alanı,

• (2) Çevre Davranış Yaklaşımı• Max Weber’in bürokrasi konusundaki

sosyolojik yaklaşımının eksikliklerini İnsan İlişkileri Okulu gibi davranışla ilgili bazı verilerle gidermeye çalışmıştır.

• Bu yaklaşımın öncüleri de bütün bir yaklaşımdan çok sosyolojik önerileri psikolojik verilerle tamamlamaya çalışmaktan öteye gidememişlerdir.

Neoklasik Yönetim Kuramının Temel Elemanları

• Amaçlar; çalışan kişiye yönelik,• İletişim sistemleri; resmi iletişime verilen önemin

azalması,• Denetim; Gruplara dayanan denetim,• Karar verme; Grup karar faaliyetine katılır,• Yapı; “basık” hiyerarşik yapı,• Liderlik tarzı; lider grubun ihtiyaçlarını önemsemeli,• Ödül sistemi; Grup esasına dayanan ödüllendirme

Çağdaş Yönetim Dönemi• (1) Çağdaş Yönetim kuramları• Klasik Yaklaşım teknik bir bakış açısı ile örgüt

yapısını incelemiş ve akılcı bir sistem kurmaya çalışmıştır. Bu aşama yönetimle ilgili bir tür tez niteliğindedir. Neoklasik akım ise sistemin ihmal ettiği insan faktörünü yani gayri remi yapıyı açıklamakla yetinmiştir. Antitez niteliğindedir. İşte çağdaş yönetim kuramları da tez ile antitezi birleştirme amacıyla yapılan çabalar olarak adlandırılabilir.

Çağdaş Yönetim Dönemi• Çağdaş Yönetim Kuramı Öncüleri;• Churchman,• Barnard,• Simon,• Scott,• Chandler,• Hofstede,• Deming,• Juran,• Trompenaar,• Wirener,• Burns ve Stalker

ÇYK’nı Oluşturan Temel Gelişmeler ve Sentezi

Klasik KuramlarKlasik Kuramlar Neoklasik KuramlarNeoklasik KuramlarKoşul Bağlılık

Durumsal Yaklaşım

Koşul Bağlılık Durumsal Yaklaşım

Sistem YaklaşımıSistem YaklaşımıKalite-

Mükemmellik Yaklaşımı

Kalite- Mükemmellik

Yaklaşımı

Yönetim Bilimi

Yaklaşımı

Yönetim Bilimi

Yaklaşımı

KültürelFarklılıklarYaklaşımı

KültürelFarklılıklarYaklaşımı

Çağdaş YönetimÇağdaş Yönetim

(1) Sistem Yaklaşımı• Çağdaş yönetim kuramlarından en etkili olanlarından

biri sistem kuramıdır. Yönetimde sistem yaklaşımı; çağdaş örgütün çeşitli birimleri ve örgütün çevresi ile ilgili çeşitli iletişim ve etkileşim alanlarını belirleyen, bunların aldığı ve alması gereken yönler hakkında yol gösteren yaklaşımdır.

• Sistem ise, bir bütünlük gösteren, aralarında karşılıklı iletişim ve etkileşimin bulunduğu parçalardan oluşan kavramsal ve fiziksel yapılardır. Örneğin, hastane, sinir sistemi, sindirim sistemi vb.

(2) Koşul Bağımlılık (Durumsallık) Yaklaşımı

• 1970’li yıllardan itibaren yapılan araştırmalar yönetimin koşullara bağlı olarak farklılaşma göstermesi gerektiğini vurgulamaya başlamıştır. Bu durum aşağıdaki iki koşul ile açıklanmaya çalışılır;

1.Yönetimin “en iyi” bir tek yolu yoktur. En iyi yönetimi durum ve koşullar belirler.

2.Farklı durum ve koşullar farklı yönetim uygulamaları gerektirir.

(3) Yönetim Bilimi Yaklaşımı• İş ve örgüt yönetimine klasik yaklaşımlar; insanın

yönetimine neoklasik yaklaşımlar katkı yaparken; üretim ve faaliyet yönetiminin temelleri “yönetim bilimi” yaklaşımı ile atılmıştır.

• Bu çalışmalar, yöneticilere denetimleri altındaki faaliyetlerle ilgili kararlarda sayısal temeller sunmuştur.Matematiksel modeller geliştirilmiştir.

• En fazla kullanılan modeller 3 başlık altında;• Paylaştırma modelleri,• Proje yönetim modelleri (PERT) • Envanter (Stok) Denetim Modelleri

(4) Kültürel Farklılıklar Yaklaşımı

IBM’in 46 farklı ülkedeki birimlerinde araştırma yapan Hofstede, yönetimin kültürlere göre farklılaştığını öne sürmüştür.

Hofstede bu ülkeleri 4 kültürel boyuta göre değerlendirmiştir; “belirsizlikten kaçınma,güç mesafesi, bireycilik-kollektiflik ve erillik-dişik”

(5) Kalite-Mükemmellik Yaklaşımı• 1980’lerde başlayan “Kalite Yönetimi

Hareketi” Deming, Juran gibi Amerikalı araştırmacılar tarafından geliştirilmiş, ancak, Japonlar tarafından başarıyla uygulamaya geçilmiştir. Son yıllarda bütün dünyada özellikle mühendis yöneticiler tarafından tercih edilen sistematik ve kapsamlı bir yönetsel iyileştirme aracına dönüşmüştür. Kalite yönetimi 3 temel köşe taşına ve liderliğe dayandırılmaktadır.

(5) Kalite-Mükemmellik Yaklaşımı

• Üç Temel Köşetaşı ve Liderlik1.Müşteri(iç ve dış müşteri) memnuniyeti

üzerinde yoğun bir odaklanma,2.Sürekli iyileştirme/geliştirmeye verilen

önem:hiçbir zaman tatmin olmamak,3.İşgörenlere güç kazandırma:başarı onlara

bağlıdır.

Deming’in 14 İlkesi;1. Hedef Sürekliliği yaratın2. Yeni Bir Felsefe Benimseyin3. Kaliteye Ulaşmak için Kontrolü Temel Almaktan Vazgeçin4. Sadece Fiyatı Temel Alarak İş Verme Uygulamasını Kaldırın5. Sürekli Olarak ve Sonsuza Kadar İyileştirin6. İş Eğitimini Kurumsallaştırın7. Liderliği Kurumsallaştırın8. Korkuyu Söküp Atın9. Bölümler Arasındaki Engelleri Yıkın10. Sloganları ve Nasihatleri Ortadan Kaldırın11. Çalışma Standartlarını ve Hedeflerle Yönetimi Ortadan Kaldırın12. İnsanların Yaptıkları İşten Gurur Duymalarını Önleyen Engelleri ortadan Kaldırın13. Canlı Bir Eğitim Programı Yürütün14. Dönüşümü Gerçekleştirmek İçin Herkesi Seferber Edin

Değişim Mühendisliği

• Kalite yönetimine ilişkin sürekli iyileştirme anlayışının tam tersi radikal bir değişim ve tasarımı öngören “değişim Mühendisliği” de genel kabul gören bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır.

• Değişim Mühendisliği, örgütü geliştirmek için tümünün veya iş süreçlerinin radikal bir şekilde yeniden tasarımıdır.