bireysel emeklilik sistemi

BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ

ÇAĞKAN BAŞER

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES)

• Sosyal Güvenlik • Emeklilik Planı • Emeklilik Finansmanı • BES Hakkında • Avrupa’da Nasıl ? • Neden BES ? • Yeni BES • Mevcut Durum (EGM Veriler)

Sosyal Güvenlik

Hastalık, doğum, iş kazaları, işsizlik, maluliyet, yaşlılık ve ölüm gibi sebeplerle kazancın azalması veya durması sonucu oluşan ekonomik ve sosyal risklere karşı devletin vatandaşlarını korumak için almış olduğu tedbirler dizisi

Söz konusu riskler için uygun planların ve finansman yöntemlerinin kullanılması gerekmektedir

Sosyal güvenlik sisteminin en büyük parçasını emeklilik kısmı oluşturur

Emekliliğin temelinde ‘Emeklilik Planı’ vardır

Emeklilik Planı

Esas olarak bir anlaşmadır

Bu anlaşmaya göre, belirli şartları sağlayarak emekliliğe hak kazanan katılımcıya belirli bir süre, ömür boyu emekli aylığı verilir yada tek bir ödeme yapılır

Katılımcıların hak ve yükümlülükleri, katkıların değerlendirilmesi, ödemelerin hangi esaslara göre yapılacağı konularını düzenler

Emeklilik Planı

Planda aktüerler tarafından yapılan hesaplamalarla, sağlanan yardımlar ile alınan katkılar karşılaştırılarak sistemin devamlılığı araştırılır

Ödenmesi gereken katkılar, ekonomik varsayımları da hesaplamalarında dikkate alan aktüerin tavsiyesine göre belirlenir

Varsayımlarda meydana gelen değişimlerin etkisi ise, periyodik olarak aktüeryal değerleme ile sisteme yansıtılır

Emeklilik Planı

Emeklilik planları;

Belirlenmiş Fayda Esaslı Planlar

Belirlenmiş Katkı Esaslı Planlar

olarak 2’ye ayrılır

Emeklilik Planı

Belirlenmiş Fayda: Çalışanın emekli olacağı zaman ne kadar gelire sahip olacağı bir formülle önceden belirlenir

Belli bir ödenek tutarı yatırımcıya garanti edilmiştir ve garanti edilen tutarın fonlanması gerekmektedir

Aktüer, ödenecek yardımların maliyetini hesaplayarak bunu yıllara dağıtır ve plan için gerekli katkı oranını belirler

Emeklilik Planı

Değerlendirmelerde ölüm olasılıkları,malul kalma, erken emeklilik gibi demografik değişkenler ile iskonto oranı, gelecekte verilecek maaşlar ve çalışanlardan kesilen emeklilik prim oranları gibi ekonomik değişkenler aktüer tarafından dikkate alınır

Yatırım riski tamamen kuruma aittir

SGK ve şirketlere ait vakıfların sistemleri bu plana dayanmaktadır

İngiltere, Hollanda ve Almanya’da yaygındır

Emeklilik Planı

Belirlenmiş Katkı: Katılımcının gelirinden istediği oranda kesinti yapılır ve kendisi için oluşturulan hesaba aktarılır. Kurum da ayrı bir hesaba para yatırır

Burada yatırım riski katılımcının yatırdığı kısım için kendisine, kurumun yatırdığı kısım için kuruma aittir

Emeklilik Planı

Emeklilik günü geldiğinde hesapta biriken tasarruflar anüiteye çevrilebilir

Bu durumda, uzun yaşama dolayısı ile fondaki paranın tükenmesi sonucu emeklilik maaşının karşılanmaması riski vardır

BES de bu plana dayanmaktadır

Danimarka, Avustralya ve ABD uygulanan ülkelerden bazılarıdır

Emeklilik Finansmanı

Dağıtım Modeli (Pay-as-you-go): Devlet tarafından yönetilir

Mevcut çalışanlardan alınan toplam primler, halihazırdaki emeklilere yapılan ödemelerin finansmanında kullanılır

Demografik değişimler ile prim ödeyenlerin oranında meydana gelen azalış finansman problemini ortaya çıkarmıştır

Sosyal Güvenlik Sistemi (Belirlenmiş Fayda)

Emeklilik Finansmanı

Biriktirme-Fonlama Modeli: Aktif dönemde ödenen primlerin biriktirilerek değerlendirilip emekli döneminde sağlanacak geri ödemelerin bu fondan aktarılması esasına dayanır

Sosyal dayanışma yerine bireysel biriktirme söz konusu olduğu için bir takım eleştiriler söz konusudur

Özel sektörün yer aldığı bir sistemdir (Belirlenmiş Katkı)

BES Hakkında

• 27 Ekim 2003 tarihinde faaliyete başladı

• Mevcut kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak kurulmuştur

• Temel amacı bireyin çalıştığı dönemdeki refah seviyesinin emeklilik döneminde de devam etmesini sağlamaktır

• Gönüllü katılım esasına dayanmaktadır

BES Hakkında

Katılımcı, şirketin sunduğu risk ve getiri profili çerçevesinde katkı payı tutarını kendisi belirler (Bu tutar aylık brüt asgari ücretin %5’inden az olamaz)

Emeklilik şirketi, katılımcının bireysel emeklilik hesabına yapılan katkı payları üzerinden yönetim gideri kesintisi, fon net varlık değeri üzerinden fon işletim gideri kesintisi yapabilir

Katılım sırasında -bir defaya mahsus olmak üzere- giriş aidatı alınır

BES Hakkında

Şirkette en az 1 yıl kalan birey birikimlerini başka bir emeklilik şirketine aktarabilir

Bireysel emeklilik sisteminde emekli olmak için katılımcının, sisteme ilk giriş tarihinden itibaren 10 yıl süreyle sistemde kalarak katkı payı ödemesi ve 56 yaşını tamamlaması gerekir

Yılda en fazla 6 kez fon dağılım oranı ve yılda en fazla 4 kez emeklilik planı değiştirilebilir

BES Hakkında

Gelir amaçlı fonlar

Büyüme amaçlı fonlar

Para piyasası fonları

Kıymetli madenler fonları

İhtisaslaşmış fonlar

Diğer fonlar

BES Hakkında

53,04% 26.7%

9.92%

3.36% 6,09%

0.56%

0,33%

BES Fonlarının Yatırım Araçlarına Göre Dağılımı (%)

Kamu İç Borçlanma

Dengeli(Esnek&Karma)

Likit

Kamu Dış Borçlanma

Hisse Endeks

Kamu İç Borçlanma

(Döviz)

Uluslararası Borçlanma

Karma Esnek

31/12/10 itibariyle

Avrupa’da Nasıl ?

Avrupa’da 3 basamaklı bir ‘Dengeli Emeklilik Sistemi’ mevcut.

İlk basamak ülkemizde de bulunan ve devletçe sağlanan sosyal güvenlik sistemidir

İkinci basamağı isteğe bağlı olarak yapılan ‘İşveren Emeklilik Planları’ oluşturuyor

Üçüncü ve son basamak ise ‘Bireysel Özel Emeklilik Planları’

Avrupa’da Nasıl ?

BES fonlarının GSMH’ a oranına baktığımızda ;

Hollanda %134.9 , Finlandiya %82.1 , Danimarka %152.7

Ayrıca ABD ve Kanada’da %100’ün üzerinde

Polonya, Romanya, Macaristan gibi ülkelerde ise %6 ile %16 arasında değişiyor (Mesleki zorunluluğun etkisi)

Türkiye’de ise %2,3

Neden BES

Cari açık: Ülkemizde tasarrufların GSYİH oranı %13-14, yatırımların ise %22 dir Yani arada %8’lik bir cari açık var

İnsan ömrü boyunca yapılan sağlık harcamalarının %60’ı 65 yaş üstü kişiler tarafından yapılmaktadır (Özellikle yaşam süresinin uzaması ile sağlık sorunlarının artarak devam etmesi)

Neden BES

Emekli olduktan sonra metropollerde yaşamak özellikle maddi olarak daha da zorlaşıyor Eğer BES’in en çok tercih edildiği ve hayat pahalılığının en fazla olduğu illere bakacak olursak ;

Neden BES

.0

500000.0

1000000.0

Katılımcı Sayısı (ilk 10 il)

Katılımcı Sayısı

-0.50

0.51

1.52

2.53

Ista

nbul

Izm

ir

Ankar

a

Koca

eli

Anta

lya

Tra

kya

…

Burs

a

Bal

ıkesi

r

D.K

arad

eniz

O.K

arad

eniz

Ayd

ın-M

uğla

Sam

sun

Adan

a-Ic

el

TBA-Hayat Pahalılığı Endeksi

TBA-Hayat Pahalılığı

Endeksi

Yeni BES

29 Haziran 2012 yayınlanan kanunla bireysel emeklilik sisteminde değişiklikler yapıldı

Mevcut sistemden birçok farklılık içeren sistem, 1 Ocak tarihinden itibaren yürürlükte olacak

Peki bu değişiklikler neler ?

Yeni BES

Eski sistemde bir vergi avantajı durumu vardı. Ücretli çalışanlar ve memurlar ile işverenler ödedikleri katkı paylarını vergi matrahından düşebiliyorlardı. Yeni sistemde ise %25 devlet katkısı olacak. Örneğin ; sisteme her ay 100 TL ödersek devlet te bizim adımıza 25 TL ödeyecek ve böylece aylık birikimimiz 125 TL olacak

Devletin bir yıl için toplamda yatıracağı en yüksek tutar 2660 TL olacak; yani aylık 222 TL yi geçmeyecek

Yeni BES

Kişi adına, kişinin kendi hesabı ve devlet katkısı hesabı olarak iki hesap açılacak

Sistemden 3 yıl önce çıkanlar, kendi hesabındaki birikimi alabilecek fakat devlet katkısını alamayacak

3 yıldan sonra çıkanlar %15’ini, 6 yıldan sonra çıkanlar %35’ini, sistemde 10 yıl kalanlar ise %60’ını almaya hak kazanacak

Tamamını almak içinse 56 yaşını doldurup sistemden emekli olmak gerekiyor

Yeni BES

Katılımcıya emeklilik döneminde toplu miktar ödenmesinin yanında yıllık gelir sigortası ve programlı geri ödeme seçenekleri de sunulacak

Tek primli yıllık gelir sigortasından yapılan ödemelerin tamamı, Gelir Vergisi’nden ayrı tutulacak

Yeni BES

Sistemden çıkışlarda hem getiri hem anaparadan kesilen stopaj yerine yeni BES’te sadece getiri üzerinden stopaj kesintisi yapılacak. Ayrıca eski çıkışlarda anaparadan kesilen stopaj kesintisi de başvurulması halinde iade edilecek

Risk değerlendirmesine esas bilgileri toplamak amacıyla Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi kurulacak

Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği yerini ‘Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği’ ne bırakacak

Mevcut Durum (EGM Veriler)

Toplam Fon Tutarı: 17.769,4 milyon TL

Toplam Katılımcı Sayısı : 2.892.813

Gelecek Tahmini

Bahsedilen değişiklikler ve ekonomik varsayımlar ışığında emeklilik şirketlerinin tahminine göre bireysel emeklilik sisteminin 2023 yılında 6 milyon katılımcı, 110 milyar liralık fon büyüklüğü ve 500 bini aşkın bireysel emekli sayısına ulaşması bekleniyor

Teşekkürler …

Çağkan BAŞER Tel : 0506 227 66 58 Email: cagkanbaser@hotmail.com