adam smith - ulusların zenginliği
Post on 03-Jun-2018
345 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
1/289
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
2/289
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
3/289
PALMEYAYINLARI: 425
ULUSIARIN ZENGNL II / Adan Smith
ngilizceden eviren: Metin Saltolu
Palme Yaynclk 2011
Yayna Hazrlama: PALME Dizgi, Tasarm ve Grafik Birimi
Yayn Koordinatr: H. brahim Somyrek
Bask:Szkesen Matbaaclk, Tel: (0-312) 395 21 10
ISBN: 978-9944-341-26-4
Bu kitabn her trl yayn hakk Palme Yayn Datm Pazarlama ve D Tic. Ltd. ti.ntm haklar sakldr. Kitabn tamam ya da bir ksm 5846 sayl yasann hkmlerine g
yaynlayan firmann nceden izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangsistemiyle oaltlamaz, yaynlanamaz, depolanamaz.
YAYIN, DAITIM, PAZARLAMA, VE DI TCARET LTD. T.Merkez: A. Adnan Saygun Cad. No: 10/A Shhiye-ANKARA
Tel: 0312-433 37 57 Fax:0.312-433 52 72e-mail: palmeyayin@superonline.com http://www.palmekitabevi.com
Ankara ubesi . Olgunlar Sok. No: 4/5 Bakanlklar/ANKARA Tel: 0.312-417 95 28 Faks: 0312-419 69 64
Beytepe ubesi: Hacettepe Univ. Beytepe Alveri Mtk. No: 8 Beytepe/ANKARA Tel: 0.312-299 21 11/7379 Faks:0312-299 21 12
Anlalya ubesi: Mellem Mah. Dumlupnar Blv. Bakent Sit. No: 4 ANTALYA Tel: 0.242-238 32 09 Faks: 0.242-238 45 02
Genel Daitim:
YAZIT Yayn-DatmSalk Sokak 17/30 Shhiye-ANKARATel: 0312-433 63 85-433 56 65 Faks: 0312-433 73 17
mailto:palmeyayin@superonline.comhttp://www.palmekitabevi.com/http://www.palmekitabevi.com/mailto:palmeyayin@superonline.com -
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
4/289
NDEKLER
DRDNC KTAP
Siyasal ktisat Sistemleri Hakknda..............................................................................................
BRNCBLM
TCARET SSTEM YAHUT MERKANTLST SSTEMN LKES HAKKINDA............................ 3
KNC BLM
YURTNDE RETLEBLECEK MALLARIN YABANCI
LKELERDEN THALATINA GETRLEN KISITLAMALAR HAKKINDA.................................. 27
NC BLM
TCARET DENGESNN ALEYHTE OLDUU LKELERDEN GELEN
HEMEN HER TR MALIN THALATINA GETRLEN OLAANST
KISITLAMALAR HAKKINDA.......................................................................................................49
BRNC KISIM: Bu kstlamalarn merkantilist
sistemin ilkeleri bakmndan bile mantksz olduu hakknda....................................................49
KNC KISIM: Bu kstlamalarn dier ilkelere gre de
mantksz olduu hakknda.........................................................................................................66
DRDNC BLM
VERG ADELER HAKKINDA.................................................................................................... 77
BENC BLM
TEVK PRMLER HAKKINDA.................................................................................................. 83
ALTINCI BLM
TCARET ANTLAMALARI HAKKINDA...................................................................................123
YEDNC BLM
KOLONLER HAKKINDA...........................................................................................................137
BRNC KISIM: Yeni koloniler kurmann nedenleri hakknda 137
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
5/289
KNC KISIM: Yeni kolonilerdeki zenginliin sebepleri 146
NC KISIM: Amerikann kefinden ve mit Burnu
yoluyla Hindistana bir geit almasndan Avrupann elde ettiiavantajlar...................................................................................................................................175
SEKZNC BLM
MERKANTLST SSTEM HAKKINDA GENEL DEERLENDRME....................................... 231
DOKUZUNCU BLM
TARIMSAL SSTEMLER, YA DA TOPRAIN RETMN
BRCK VE TEMEL GELR VE SERVET KAYNAI SAYAN SYASAL
KTSAT SSTEMLER HAKKINDA...........................................................................................253
IV
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
6/289
DRD''rfOl %tAP
SyasaCksisat Sstemferi J-faklzncfa
Bir devlet adam ya da yasa koyucunun bilim dal olarak siyasal
iktisat iki ayr ama tar: ilki, halka bol bir gelir ya da geim salamak,
daha dorusu onlarn byle bir gelir ya da geimi kendi balarna elde
edebilmelerine olanak salamak; kincisi ise, devleti ya da imparatorlu
u kamu hizmetlerini yrtmeye yetecek bir gelirle donatmaktr. Hemhalk hem de hkmdar zenginletirmek amac tar.
Halkn zenginletirilmesi asndan, her ada her ulusun servet
lerinin gelimesinde grlen farkllk iki farkl siyasal iktisat sistemine
yol amtr. Bunlardan birincisine ticaret, kincisine de tarm sistemi
denebilir. Bunlarn her ikisini de elimden geldiince eksiksiz ve ak se
ik bir biimde anlatmaya alacam. e ticaret sistemi ile balyorum.lkemizde ve gnmzde en iyi anlalan modern sistem budur.
1
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
7/289
BRNC BLM
TCARET SSTEM YAHUT MERKANTLST SSTEMN
LKES HAKKINDA
Zenginliin para, altn ya da gmten ibaret olduuna ilikin po
pler gr, doal olarak parann hem bir ticaret arac hem de bir deer
ls olma ilevlerinden kaynaklanmaktadr. Parann bir ticaret arac
olmasnn sonucunda, paramz olduu zaman, neye ihtiyacmz varsa omaldan, dier herhangi bir mal karlnda edinebileceimizden ok
daha fazla miktarda edinebiliriz. Asl iin para bulmak olduunu hep
biliriz. Onu bir kez elde ettiimizde, herhangi bir eyi satn almakta
glk ekmeyiz. Onun deer ls olmasnn sonucunda ise, btn
dier mallarn deerini karlnda denen para ile belirleriz. Paras ok
olana zengin, paras az olana yoksul deriz. Tutumlu, yahut zengin olmaya hevesli adamn paray ok sevdii sylenir. Kaygsz, savruk, ya da
cmert bir adamn ise paray umursamad bilinir. Zenginlemek para
sahibi olmaktr. Servet ya da para gnlk dilde her bakmdan eanlaml
kabul edilir.
Tpk zengin bir adam gibi, zengin bir lkenin de para bolluu iin
de olduu sylenir. Bir lkeyi altn ya da gme bomak, onu zenginletirmenin en kestirme yoludur. Amerikann kefinden bir sre sonra,
bilinmeyen bir kyya ayak bastklar zaman spanyollarn ilk aratrdk
3
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
8/289
Ilfusfarn ZenginCii
lar ey, civarda altn ya da gmn olup olmad idi. Edindikleri bil
giye gre de orann yerlemeye deer olup olmadna ya da fethetmeye
deer olup olmadna karar veriyorlard. Fransa Kral tarafndan nl
Cengiz Hann oullarndan birine eli olarak gnderilen Rahip Plano
Carpino, kendisine Tatarlarn sk sk Fransa Krallnda bol miktarda
koyun ve sr olup olmadn sorduklarm sylyor. Onlarn bunu
sormaktaki amac da Ispanyollarnki ile ayn idi. Onlar, lkenin fet
hetmeye deecek kadar zengin olup olmadn renmek istiyorlard.
Genel olarak paray kullanmay bilmeyen tm dier oban uluslarda
olduu gibi, Tatarlar arasnda da, sr hem ticaret arac hem de deer
lsdr. Bu nedenle de, tpk Ispanyollara gre zenginliin altn ve
gmten ibaret olduu gibi, Tatarlara gre de zenginlik hayvandan
ibaretti. Bu ikisi arasndan Tatarlarn yaklam belki de geree en ya
kn olan idi.
Bay Locke para ile dier tanr mallar arasnda bir ayrm gzetir.
Dier tm tanr mallarn tketilebilir bir nitelie sahip olduklar iin
onlara dayal bir servete pek gvenilemeyeceini, bir yl bu mallardan
bol miktarda bulunan bir lkenin, hi ihracat yapmad halde, srf sa
vurganl ve tedbirsizlii yznden ertesi yl ktlk ekebileceini sy
ler. Oysa para, elden ele dolat halde, sadk bir dosttur; lke dna
kmas engellenebilirse, kolay kolay harcanp tketilemez. yleyse Bay
Lockea gre, altn ve gm, bir ulusun tanabilir servetinin en salam
ve dayankl blmdr; bu yzden de bu metalleri oaltmak bir ulu
sun siyasal iktisadnn en byk amac olmaldr.
Dierleri de, bir ulusun tm dnyadan soyutlanabildii takdirde,
ne kadar ok paray dolama soktuunun nemli olmadn itiraf edi
yorlar. Bu para araclyla dolama sokulan tketilebilir mallar, sadece
daha az ya da daha ok saydaki paralar karlnda takas olur. Oysa,onlar bir lkenin reel zenginlii ya da yoksulluunun tmyle tketi
lebilir mallarn bolluu ya da ktlna bal olduunu kabul ediyorlar.
4
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
9/289
Adam Smtf
Onlara gre, yabanc uluslarla balantlar bulunan, yabanc uluslarla
savamak, ordularn ve donanmalarn uzak lkelere gndermek zorun
da olan lkelerin ise durumu farkldr. Onlar, ancak yurtdna para
gndermekle bunlarn karlnn denebileceini, yurtiinde bol mik
tarda paras bulunmayan bir ulusun da yurtdma ok para gndereme-
yeceini sylyorlar. Bu nedenle, bu trden her ulus bar zaman altn
ve gm biriktirmeye almaldr ki, gerek duyulduu zaman da d
savalar iin onlar kullanabilsin.
Bu popler grlerin sonucu olarak, her Avrupa ulusu, ister is
temez, kendi lkelerinde altn ve gm biriktirebiimenin her yolunu
denemilerdir. Avrupaya bu metalleri salayan en nemli madenlerin
sahipleri olan spanya ve Portekiz, altn ve gm ihracatn ya tmden
yasaklayp en ar cezalara tabi tutmu, ya da ar gmrk vergileri uygu
lamlardr. Benzeri bir yasak da eskiden birok dier Avrupa uluslarnn
da politikalarnn birer parasym. Altn ve gmn krallk snrlar
dna karlmasn ar cezalara balayan kimi eski Isko parlamento
yasalarnda olduu gibi en beklenmedik yerlerde buna rastlayabiliyoruz.
Benzer trden bir politika eskiden Fransa ve ngilterede de varm.
Bu lkeler ticaret lkeleri olunca, tccar da ou kez bu yasa ken
disi iin pek uygun bulmad. Sk sk kendi lkelerine ithal etmek ya
da nc bir lkeye gtrmek istedikleri yabanc mallar, dier kimi
mallar yerine altn ve gm karlnda ok daha ucuza alabiliyorlard.
Bu nedenle, ticarete zarar verdii gerekesiyle bu yasa hep protesto
ettiler.
Birincisi, yabanc mal satn almak amacyla alm ve gm ihra
etmenin, bu metallerin krallk iindeki miktarn her zaman azaltma
dm, tersine sk sk artrabildiini, nk lke iinde yabanc mal
tketiminin bu yzden artrlmamas durumunda bu mallarn yurtd-
na yeniden ihra edilebileceini, orada byk bir krla satldnda
5
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
10/289
llfuslarn ZenginCii
da onlar satn almak iin balangta gnderilen miktardan ok daha
byk bir servet getirebileceini belirttiler. Bay Mun bu d ticaret i
lemini tarmdaki ekim ve hasat zamanlarna benzetiyor. Eer sadece
bir iftinin ekim zaman yere ok kaliteli tahl satn dikkate alrsak
onun bir iftiden ok bir kak olduunu dnebiliriz. Oysa onun bu
abalarnn sonucu olan hasat zaman almalarn gz nne alrsak,
yaptklarnn deerini ve yksek getirisini takdir ederiz diyor.
kincisi, bu metallerin ykte hafif pahada ar olmas sebebiyle yurt-
dna karlmas kolay olduundan, yasan ihracat engellemeyecei
ni; bu ihracatn ancak adna ticaret dengesi dedikleri eye daha ok zen
gstermekle nlenebileceini; lke ithalatndan daha yksek deerde ih
racat yapt zaman, yabanc uluslarn bunun karln zorunlu olarak
altn ve gmle demeleri nedeniyle, bir dengenin oluacan; byle
likle de krallk snrlar iinde o metalin miktarnn artacan; ihracattan
daha yksek deerde ithalat yapld zaman ise, tersine yabanc uluslar
lehine bir denge oluacam; bu da altn ve gm cinsinden denmek
zorunda olduu iin, lkedeki altn ve gm miktarn azaltacan;
bu durumda yasaklamann bu metallerin ihracn nleyemeyeceini,
ancak daha riskli hale getirerek pahalandracam; d ticaret dengesini
daha da bozacan; yabanc lkeden mal alan tacirin faturay gnderen
bankaya sadece mal bedelini deili ayn zamanda oraya para gnderme
riskinin de bedelini demek zorunda kalacan; dviz kuru hangi lke
aleyhine ise d ticaret dengesinin o lke aleyhine daha da bozulacan;
o lke parasnn zorunlu olarak dier lkenin paras karsnda daha da
deersizleeceini savunuyorlard. rnein, ngiltere ile Hollanda ara
sndaki dviz kuru yzde be ngiltere aleyhinde ise, Hollandadan 100
ons gn tutarnda bir mal almak iin ngilterede 105 ons gm
gerekecekti. Yani ngilteredeki 105 ons gm Hollandada sadece 100
ons deerinde olacak ve o deerde Hollanda mal satn alabilecek, buna
6
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
11/289
Adam Smitf
karlk Hollandadaki 100 ons gm ngilterede 105 ons deerinde
olacak ve o miktarda ngiliz mal satn alabilecekti. Bylelikle, dviz
kuru fark nedeniyle, Hollandaya satlan ngiliz mallan o lde daha
ucuz, ngiltereye satlan Hollanda mallar da o lde dala palal ola
cakt. Bu fark miktar kadar birisi ngiltereye daha az Hollanda paras
ekerken dieri Hollandaya daha fazla ngiliz paras ekecek; bylelikle
denge ngiltere aleyhine daha da fazla bozulacak ve Hollandaya daha
fazla altn ve gm ihra edilmesi gerekecekti.
Bu savlar ksmen doru ksmen yanlt. Ticarette altn ve gm
ihracatnn sk sk lkeye yarar saladm sylerken haklydlar. Yine,
kiilerin yarar grd durumlarda bunu ihra etmesini hibir yasan
engelleyemeyeceini sylerken de yanlmyorlard. Ancak, bu metallerin
miktarn korumak ya da artrmak iin hkmetin gstermesi gereken
zenin, serbest ticaret yoluyla dier faydal mallarn miktarn korumak
ya da artrmak iin gerekenden ok daha fazla olduunu dnmekte
hatalydlar. Yine, yksek dviz kurunun zorunlu olarak o aleyhte ti
caret dengesi dedikleri eyi artrdn, ya da daha fazla miktarda altn
ve gm ihracna yol atn varsayarken de belki yanlyorlard. Bu
yksek fiyat gerekten de yabanc lkelere deme yapmak durumunda
olan tacirler iin fazlasyla dezavantajl idi. Polieler iin kendi bankala
rnn verdiinden daha fazla deme yapyorlard. Ancak, yasaktan kay
naklanan risk belki de bankalara fazladan bir masrafa neden olmasna
ramen, lke dna daha fazla para karlmasn engellemiyordu. Bu
masraf genellikle para kaakl srasnda yurtiinde yaplr ve ekilen
tutardan tek kuru fazla bir para ihracna yol amazd. Doal olarak
yksek dviz kuru da tacirleri, bunun bedelini olabildiince az demek
iin, ihracatlarn ithalatlar ile dengede tutmaya zorluyordu. Bunun
yan sra yksek dviz kuru yabanc mallarn fiyatlarn artrarak bir tr
vergi ilevi gryor, bylelikle tketimlerini azaltyordu. Bu nedenle,
7
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
12/289
llCusCarn Zenginfigi
aleyhte ticaret dengesi dedikleri ey artmak yle dursun azalma, dolay
syla altn ve gm ihracn da azaltma eilimindeydi.
Ancak, tm bunlara karn bu savlar, karlarna kan insanlar ikna
etti. Tacirler bu savlarn parlamenterlere, prenslerin danmanlarna,
soylulara, ticaretten anladklarn dndkleri krsal kesim derebeyleri-
ne; konuyu bildikleri varsaylan kiiler konu hakknda hibir ey bilme
diklerinin bilincinde olanlara anlattlar. Tacirlerin yan sra soylular ve
derebeyleri de d ticaretin lkeyi zenginletirdiine ilikin deneyime sa
hiptiler, ancak bunun nasl ve ne yolla gerekletiini hibirisi bilmiyor
du. Tacirler bunun kendilerini nasl zenginletirdiini pekala biliyorlar
d, bunu bilmek zaten onlarn iiydi. Ancak lkeyi nasl zenginletirdii
ni bilmek onlarn ii deildi. Bu konu ancak d ticaret ile ilgili yasalarda
kimi deiiklikler yapmak iin devletlerine bavurduklarnda akllarna
geliyordu. O zaman da d ticaretin yararl etkileri ile bu etkilerin va
rolan yasalar tarafndan nasl engellendii hakknda bir eyler sylemek
gerekiyordu. Bu konuyla ilgili karar mercilerine d ticaretin lkeye para
getirdiini, ancak sz konusu yasalarn bunu engellediini sylemek en
etkili yoldu. Bu nedenle de bu savlar istenilen etkiyi yapyordu. Fransa
ile ngilterede altn ile gmn ihra yasa sadece bu iki lkenin sik
keleri ile snrlyd. Dier lkelerin sikkelerini ve klelerini ihra etmek
serbestti. Hollandada ve kimi dier yerlerde bu zgrlk o lkenin sik
kesine varncaya dein geniletilmiti. Hkmet ilgisini ie yaramayan
altn ve gm ihracn engellemek yerine; ok daha karmak, ok daha
utan verici ve ayn derecede yararsz bir baka konuya, bu metallerin
artmasnn ya da azalmasnn tek sebebi olan ticaret dengesini gzetme
ye younlatrmt. Munun kitabnn bal olan EnglancLs Treasure in
Foreign Trade (ngilterenin D Ticaretteki Serveti), salt ngilterenin
deil tn dier ticaret lkelerinin siyasal iktisatlarnda temel bir zde
yi haline gelmiti. Hepsinden nemlisi, birim sermaye bana en yk
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
13/289
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
14/289
llfusfarm Zerginfii
talebi olusa, ton bana 5 guineadan bir milyon ton gelen tahl tamak
iin her biri biner tonluk bin adet gemi gerekirdi. Buna ngilterenin
donanmas yetmezdi.
Herhangi bir lkeye ithal edilen altn ve gm miktar efektif tale
bi at zaman, hkmet ne denli titiz davranrsa davransn bunun ih
racn engelleyemez. spanya ve Portekizdeki o sert yasalarn hibiri al
tn ve gm yurtiinde tutmaya yetmemektedir. Peru ve Brezilyadan
srekli yaplan ithalat bu lkelerin talebini amakta, bu metallerin o
lkelerdeki fiyatn komularnnkinden ok daha aalara ekmekte
dir. Ama, eer herhangi bir lkede bunlarn miktar efektif talebin altn
da kalsayd, ayn ekilde bunlarn fiyatn komu lkelerdekinden daha
yukarya ekecek, hkmetin de onlarn ithali iin herhangi bir aba
gstermesine gerek kalmayacakt, ithalini nlemek iin aba gsterseydi
bile etkili olamayacakt. Spartallar bunlar satn alacak paray bulduk
lar zaman, bu metaller onlarn Lacedaemona giriini engellemeye al
an Lycurgus yasalarnn tmn ykp geti. Hibir sert gmrk yasas
Hollandal ve Gottenburglu Dou Hindistan irketlerinin aylarnn
ithaline engel olamaz; nk Britanya irketininkilerden bir miktar
daha ucuzdur. Ancak bir pound ayn hacmi, karlnda denen en
yksek fiyatlardan olan on alt ilin gmn hacminden yz kat, ayn
deerdeki altnn hacminden ise bin kat daha byktr, bu yzden de
kaakl o denli daha zordur.
Ksmen altn ve gmn bol olduu yerlerden kt olduu yerlere
tanmasnn kolay oluu yznden, bu metallerin fiyat, bol olduu
yerden kt olduu yere ktlesi nedeniyle tanmas zor olan dier ou
malin fiyat gibi srekli dalgalanmaz. Bu metallerin fiyat aslnda hi
deimez deildir; ancak onda grlecek deiiklikler genellikle yava,
adm adm ve tekdzedir. rnein Avrupada, biraz temelsiz de olsa, bu
yzylda ve nceki yzylda, bunlarn fiyatlarnn, spanyol Bat Hint
10
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
15/289
Adam Smitf
Adalarndan yaplan srekli ithalat nedeniyle yava yava ama srekli
olarak dt varsaylr. Ancak, altnn ve gmn fiyatnda, hisse
dilir oranda ani bir ykseli ya da d grlebilmesi iin, dier tm
mallarn parasal fiyatlarnda Amerikann kefinde olduu gibi nemli
bir ticaret devrimi gerekir.
Eer, tm bunlara karn, yine de kimi zaman karlnda vere
cek bir eyleri bulunan bir lkede altn ve gm sknts ekiliyorsa,
bunlar herhangi bir maldan ok daha kolay biimde ikame edilebilirler.
Eer hammadde sknts ekiliyorsa retim durur. Eer erzak sknts
ekiliyorsa, insanlar alktan lr. Ama eer para sknts ekiliyorsa
onun yerini tam tutmasa bile takas alr. Borca alp satmak, tacirlerin
birbirlerine ayda bir ya da ylda bir senet krdrmas bunun dezavantaj
n azaltr. Salam bir kat para bunun tmyle yerini almakla kalmaz
kimi zaman ondan stndr de. Bu yzden hibir zaman, hkmetin
dikkatini bir lkedeki para miktarn korumaya ya da artrmaya youn
latrmasna gerek yoktur.
Ancak, en fazla ikayet edilen ey de para ktldr. Tpk arap gibi
para da ne karlnda verecek bir eyleri, ne de borca alacak kredile
ri olmayanlar iin kt olmak durumundadr. Bunlarn ikisi de ne para
ktl nede arap ktl eker. Oysa para ktl ekilmesi salt savurgan
lara has bir ey deildir. Kimi zaman evredeki bir ticaret ehrinin ya
da lkesinin tmne yaylabilir. i fazla geniletmek bunun en yaygn
nedenidir. Projeleri sermayeleriyle orantl olmayan kimi ciddi iadam
larnn da gelirleri harcamalar ile orantsz olan msrifler kadar para
sknts ektikleri olur. Projeleri sonu verene dein sermayeleri de kre
dileri de tkenir. Bor para almak iin saa sola bavururlar. Herkes de
onlara bor verecek paralar olmadn syler. Bu tr genel para ktl
ikayetleri bile, lkede dolamda bulunan altn ve gm para mikta
rnn yetersiz olduunu deil, insanlarn bu para karlnda verecek
11
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
16/289
Uluslarn ZenainCii
bir eyleri olmadn gsterir. Ticaret krlar normalin stne kt
zaman ii fazla geniletmek, kk byk tm iadamlarnn ortak ha
tasdr. Sadece yurtdna olmas gerektiinden fazla para gndermekle
kalmazlar, ayn zamanda hem yurt iinde hem de yurt dnda haddin
den fazla borca mal satn alp bunlar deme gn gelmeden karln
elde edecekleri umuduyla uzak pazarlara salarlar. deme zaman tahsi
lat zamanndan nce gelir. Elde avuta ne satp paraya evirebilecekleri
bir eyleri vardr, ne de karlnda bor alacaklar bir eyleri. Bu genel
para ktl ikayetine yol aan ey, altn veya gm ktl deil, bor
verecek ya da borcunu deyecek adan ktldr.
Servetin para, altn ya da gmten deil onlarn satn ald ya da
satn alabilecei eylerden ibaret olduunu eni konu kantlamaya al
mak ok gln olurdu. phesiz ki para daima ulusal sermayenin bir
blmdr; ancak grlmtr ki onun sadece kk, ama en krsz
blmdr.
Bunun nedeni servetin mallardan ok paradan olumas, tacirlerin
de mal karl para satn almak yerine para karl mal satn almalar
nn daha kolay olmas deil, birbiriyle kolay deitirilemeyen her maln
para ile kolaylkla takas edilebilmesi nedeniyle parann en bilinen ve
yerleik ticaret arac olmasdr. Bunun yan sra mallarn ou paradan
daha dayankszdr. Onlar saklamaya alan tacir byk bir blmn
yitirebilir. Bedelini para olarak kasasnda tutmak yerine mallarn kendi
sini elinde tuttuu zaman para talebini daha zor karlar. Hepsinden de
nemlisi, satn almak yerine dorudan satarken kr artar, parasm malla
deitirirken olduundan daha fazla maln para ile deitirirken glk
eker. Ancak, deposunda ynla mal olan bir tacir belli bir zaman iin
de onlar satamad iin iflas edebilirse de bir ulus ya da bir lke kolay
kolay ayn kazaya uramaz. Bir tacirin tm sermayesi genellikle karl
nda para satn almak iin ayrlm dayanksz mallardan oluur. Oysa
12
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
17/289
Adam Smtf
bir lkenin toprann ve emeinin yllk rnn ok kk bir bl
m komularndan altn ve gm almak iin ayrlmtr. ok byk
bir blm kendi aralarnda dolar ve tketilir. Yurtdna gnderilen
artn da byk bir ksm dier yabanc mallar satn almak iindir.
Bu nedenle altn ve gm, karlnda dier mallar satn almak iin
elde tutulmam olsa idi, o ulus iflas etmezdi. Kimi kayp ve zorluklar
dan muzdarip olarak parann yerini tutacak kimi arelere bavurmak
zorunda kalrd. Ancak toprann ve emeinin yllk rn aa yukar
deimezdi. nk onlar salamak iin istihdam edilecek olan tketi
lebilir sermaye aa yukar ayn olacakt. Her ne kadar parann mallar
ektii kadar kolayca mallar mallar ekemese de, uzun vadede bunu ya
pabilirdi. Mallar para satn almann dnda baka birok ie yarayabilir,
ancak para mal satn almann dnda baka bir ie yaramaz. Bu nedenle
de para zorunlu olarak mallarn peinden koarken mallar parann pe
inden komaz. Tpk satan kiinin amacnn her zaman onu yeniden
satn almak olmad gibi, alcnn da amac her zaman onu yeniden
satmak deil kullanmak ya da tketmektir. Birisinin tm ii bu iken
dierinin iinin sadece yarsn bu oluturur. nsanlar parann kendisi
iin deil satn alabilecei eyler iin para sahibi olnak isterler.
Denir ki, tketilebilir mallar ksa srede yok olurken altn ve gm
n doas gerei daha dayankldr; eer bu amala sreli ihra edilme
mi olsayd, alar boyunca birikerek lkenin reel servetini inanlmaz
lde artrrd. Bu yzden de, bir lke iin bu tr dayankl mallan
dayanksz mallarla takas etmekten daha dezavantajl bir ikolu olamaz.
Ancak biz ngilterenin madeni eyalar ile Fransann arabn takas et
menin bir dezavantajn gremiyoruz. Bunlar ok dayankl mallardr;
eer alar boyunca ihra edilmeyip biriktirilmi olsalard lkenin ten
cere ve tavas inanlmaz lde artard. Oysa her lkede bu tr mallarn
kullanm alan snrldr. Orada tketilecek yemekleri hazrlamak iin
13
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
18/289
UCusCarn Zenginlii
gerekli olandan fazla tencere tavaya sahip olmaktan daha sama bir ey
olamaz. Ancak yemek miktar artarsa onu piirmek iin gerekli tencere
tava says da artar. Artan yemein de bir ksm onlar satn almak iin
ya da fazladan onlar yapmakta istihdam edilecek olan iilerin doyu
rulmas iin kullanlr. Ancak, kolaylkla grlecei gibi, her lkedeki
altn ve gm miktar o lkedeki kullanm alan ile snrldr. Ya sikke
olarak mallarn dolamnda kullanlr, ya da tabak anak gibi ev eyas
yapmnda. Her lkedeki sikke miktar da dolamdaki mallarn tutar
ile snrldr. Ancak onlarn tutar artarsa, bu ksm yurtdna gnde
rilip yerine yeni yabanc mallar alnr. O zaman bunlarn dolam iin
fazladan sikkeye gereksinim duyulur. Tabak anak miktar da, bu tr
bir ihtiam gerekli gren ailelerin saylar ve servetleri ile orantldr.
Bu artan servetin ancak bir blm fazladan tabak anak satn almaya
ayrlr. Gereksiz miktarda altn ve gm retmek ya da elde tutmak,
hane halklarnn neesini gereksiz miktarda mutfak eyas kullanarak
artrmaya almak kadar sama olur. Tpk bu gereksiz eyleri satn
almak iin yaplan harcamann ailelerin geimini nitelik ve nicelik ba
kmndan artrmak yerine azaltmas gibi, her lkede gereksiz miktarda
altn ve gm almna yaplan harcama da doal olarak o lke halknn
yiyecek, giyecek, barnma gereksinmelerine ayrlan serveti azaltr. Altn
ile gm ister sikke ister tabak eklinde olsun tpk mutfak mobilyas
gibi bir aratr. Onlarn kullanmn artrrsanz, onlar sayesinde do
lama girecek, ynetilecek ya da hazrlanacak olan tketim mallarn
artrrsanz kanlmaz olarak miktarn da artrrsnz; yok eer miktar
artrmak iin olaand yollara kalkrsanz, kanlmaz olarak onla
rn kullanmn, hatta kullanm iin gerekenden daha fazla olamaya
cak olan miktarn da azaltrsnz. Bu miktarn tesinde birikti mi de,
tanmas ok kolay ve atl braklmasndan doacak kayp ok byk
olduu iin hibir yasa onlarn ksa srede lke dna karlmasn
engelleyemez.
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
19/289
A dam Smitf
Bir lkenin savalar srdrebilmek, uzak lkelerdeki ordularn ve
donanmalarn besleyebilmek iin altn, gm biriktirmesine de ler
zaman gerek yoktur. Ordular ve donanmalar altnla gmle deil t
ketim mallaryla beslenir. Topraklarnn, emeinin ve harcanabilir ser
mayesinin yllk getirisi, yurtii emeinin yllk retimi sayesinde bu t
ketim mallarn uzak lkelerden salayabilen uluslar, oralardaki savalar
da yrtebilirler.
Bir ulus uzak bir lkedeki ordusunun geimini yoldan salayabilir:
ya birikmi altn ve gmnn bir ksmn, ya sanayi rnlerinin bir ks
mm ya da ilenmemi rnlerinin bir ksmm yurtdna gndererek.
Herhangi bir lkede altn ve gm nedenle biriktirilir; bir, para
dolam iin; iki, hane halklarnn tabaklar iin; , yllar boyu cimri
bir hkmdarn hzinesini doldurmak iin.
Dolam iin ayrlan paradan tasarruf edemezsiniz, nk dolam
da asla fazla artk olmaz. Bir lkede yllk alnp satlan mallarn deeri,bu mallarn dolam ve asl tketicisine datlmas iin belli bir miktar
daki paray gerekli klar. Dolam kanal gereken miktar kendiliinden
iine eker, daha fazlasn asla kabul etmez. Ancak, sava durumunda bu
kanaldan bir miktar ekilebilir. Halkn ou yurtdnda beslenirken,
daha az bir miktar yurtiinde beslenir. Daha az mal dolama sokulur
ken, onlarn dolam iin gerekli para miktar da azalr. Byle durum
larda, ngilterede genellikle olaanst miktarlarda Maliye banknotu,
donanma ekleri ve banka ekleri piyasaya srlr. Bunlarn altn ve
gmn yerini almas yurtdna daha fazla altn ve gm gnderme
olana salar. Ancak tm bunlar yllarca srecek ok masrafl bir sava
n finansman iin ok kk bir kaynaktr.
Hane halklarnn tabaklarn eritmek ise daima daha kk bir kay
nak olarak grlmtr. Son savan balarnda bu ynteme bavuran
Franszlarn salad fayda, moday terketmelerine bile demedi.
15
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
20/289
'lllusCarm ZenainCii
Eski devirlerde hkmdar hzineleri ok daha uzun sre dayanan
bir kaynak oldular. imdilerde ise, Prusya kral dnda hibir Avrupa
hkmdar hazine biriktirmiyor.
Gnmzde tarihin kaydettii en pahal savalar finanse eden fon
lar artk ne dolamdan ekilen paraya, ne hane halklarnn tabaklar
na ne de hkmdarn hzinesine dayanyor. Son Fransz sava Byk
Britanyaya, imzalanan yetmibe milyon poundluk yeni bor szle
mesi, toprak vergisine yaplan iki ilinlik zam ile iflas fonundan yllk
bor alnan tutar da dahil olmak zere doksan milyon pounda mal
oldu. Bu masraflarn te ikisinden fazlas Almanya, Portekiz, Amerika,
Akdenizin kuzeyi, Dou ve Bat Hint gibi uzak lkelerde yapld. n
giltere krallarnn birikmi hzineleri yoktu. yle olaanst miktarda
tabak eritildiini de duymadk. lkenin altn ve gm dolam on
sekiz milyon poundu gemiyordu. Ancak, altnn son kez yeniden sik-
kelennesinden sonra bunun deerinin olduka altnda kaldna inan
lyor. O nedenle, grp iittiim en abartl hesaplamaya gre alm ve
gmn toplamnn otuz milyon olduunu varsayalm. Eer sava bi
zim paramzla yrtlmemi olsayd, bu tutarn tm, bu hesaba gre,
alt yedi yllk bir zaman dilimi ierisinde iki kez darya gidip gelecekti.
Bunun doru olduunu varsayalm. O zaman, lkenin tm parasnn
bylesine ksa bir dnem ierisinde hikimse farketmeden iki kez lke
dna gidip gelmesine baklrsa, hkmetin paray korumaya alma
snn ne denli gereksiz olduunu gstermek iin en gl kant olur
bu. Ancak, dolam hibir zaman o dnemde yaygn olandan daha bo
olmad. Karln deyebilecek olan az saydaki insan para istedi. D
ticaret krlar gerekten de sava srasnda, zellikle de savan sonlarna
doru normalden fazlayd. Bu durum her zaman olduu gibi Byk
Britanyann genelinde byk bir almaya neden oldu. Bu da yine her
alma sonras olduu gibi para ktl ikayetlerine sebep oldu. Ne sa-
16
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
21/289
Adam Smitf
tnalma gc, ne de borlanma kredisi olan ok sayda insan para talep
etti. Alacakllar tahsilatta zorland. Ama altn ve gm genellikle onun
bedelini deyebilen kiilerin ellerinde oldu.
Bu nedenle, son savan olaanst harcamalar, altn ve gm ih
racnn yan sra u ya da bu ngiliz mallar tarafndan da karland.
Hkmet ya da onun adna hareket edenler bir tacirle bir yabanc lke
ye havale edilmek zere szleme imzalad zaman, tacir doal olarak
yabanc muhatabna bu borcunu altn ya da gm yerine olabildiince
mal olarak demeye alacakt. Eer Byk Britanya mallan o lkede
talep grmyorsa, o zaman o mallar, borlu olduu lkeye denecek
bir senet karlnda dier lkelere satmaya alacakt. Pazar yeterince
doyurduu zaman bu mallarn tanmas daima hatr saylr bir kr b
rakr. Bu metaller yabanc mal satn almak zere yurtdna gnderildi
inde tacirin kr, bu mallarn sat ile daha da ykselir. Ancak, bu para
yurtdna bir bor demek zere gidince, tacir ne onu geri alabiliyor,
ne de onun zerinden kr elde edebiliyor. O yzden de, elbette yurtd-
na olan borlarn altn ve gm yerine mal ihra ederek demenin
bir yolunu bulmaya bakyor. Savan sonlarna doru byk miktarda
ngiliz malnn geri dn olmadan ihra edildiini The Present State
ofthe Nation (Ulusun Bugnk Durumu) adl yaptn yazarndan
reniyoruz.
Altnn ve gmn yukarda sz edilen trnden baka, bir
de tm ticareti lkelerin d ticaret amacyla ardarda ithal ve ihra et
tii byk miktarda kle vardr. Bu kle ticareti lkeler arasnda
tpk her lke iindeki ulusal para gibi dolat iin o byk ticareti
cumhuriyetin paras olarak dnlebilir. Ulusal parann hareketini ve
ynn her lkenin kendi iinde dolaan mallar belirlerken ticareti
cumhuriyetin parasn lkeler arasnda dolaan mallar belirler. Her ikisi
de deiimi kolaylatrr: biri ayn ulusun bireyleri arasndaki deiimi,
17
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
22/289
Uluslarn Zenginlii
dieri ise uluslar arasndaki deiimi. Byk ticareti cumhuriyetin pa
rasnn bir ksm byk olaslkla son sava finanse etmekte kullanl
d. Bir genel sava zaman parann hareketinin ve ynnn deimesi
kolaylkla anlalabilir. Daha ok sava merkezli olarak dolar; orada
ve komu lkelerde deiik ordularn maalarnn ve erzaknn karlan
masnda kullanlr. Ancak, ticareti cumhuriyetin bu parasnn Byk
Britanya tarafndan her yl bu ekilde kullanlan ksm yine de ya ngiliz
mallaryla, ya da onlar karl edinilmi baka eylerle elde edilmitir.
Bu da bizi, sava yrtmeyi salayan ana kaynak olarak lkenin toprak
ve emeinin yllk rnne gtrr. rnein 1761 ylnn masraflar
ondokuz milyondan fazla tutmutur. Hibir birikim bu denli byk bir
miktar karlayamazd. En iyi hesapla spanya ile Portekizin yllk altn
ve gm ithalatnn tm alt milyonu amaz ki bu da son savan drt
aylk masraflarna bile yetmez.
Gerek bir ordunun maa ve erzakn karlamak gerekse onlar kar
layacak mallar satn almak amacyla uzak lkelere tanmas en uygun
mallar, ok uzak mesafeye ok az bir masrafla tanabilecek olan, ykte
hafif pahada ar, daha rafine ve gelimi sanayi rnleridir. Genellikle
yabanc lkelere ihra edilen bu rnlerden her yl byk miktarda re
tim fazlas veren bir lke ok uzun yllar boyunca, hatr saylr miktarda
alm ve gm ihra etmeden, hatta ihra edecek altn ve gm olmasa
bile, yllarca ok pahal bir sava yrtebilir. Bu rnlerin yllk fazlas
nn hatr saylr bir blm, gerekten de, tacirine bir getiri salasa bile
lkeye herhangi bir getirisi olmakszn ihra ediliyor olmal. Hkmet
ordunun maa ve erzakn karlamak iin tccarn yabanc lkelerden
alacaklarn satn almaktadr. Ancak bu artn bir blm yine de bir
getiri salamay srdrebilir. Sava srasnda reticilerin talepleri ikiye
katlanr: hem ordunun maa ve erzaknn, hem de yurtiinde kullanlacak mallarn salanmas iin ihra edilecek mallarn ihracat iin. Bu
18
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
23/289
Adam Smitf
yzden de, en ykc savan ortasnda, retimin byk bir ksm sava
sonrasnda tersine debilir de. Bunlar lkenin harap olmas srasnda
geliirken, lke yeniden zenginleirken gerilerler. Britanya imalat sana
yiinin birok dalnn sava ve bar srasndaki durumlarnn farkll
szlerimizi kantlamaya yardmc olabilir.
Byk masrafl ya da uzun sreli hibir sava srekli olarak salt
topran kaba rnnn ihracatyla yrtlemez. Bu denli byk bir
miktar yabanc bir lkeye gndermenin masraf bir ordunun maa ve
erzakn karlamak iin ok ardr. ok az lke kendi halknn gei
mi iin yeterli olandan fazla kaba rn retmektedir. Bunlardan byk
miktarda yurtdna gndermek, bu yzden de halkn geimi iin gerekli
mallarnn bir blmn yurtdna gndermek demektir. Sanayi mal
ihracatnda ise durum bakadr. O alanda istihdam edilen insanlarn ge
im mallan yurtiinde kalr, yalnzca rnlerinin artan ksm darya sa
tlr. Bay Hume sk sk eski ngiltere krallarnn uzun sreli herhangi bir
sava kesinti olmakszn yrtebilmekteki yetersizliklerine dikkatimizi
eker. O gnlerde ngilizlerin d lkelerdeki ordularnn maalarn ve
geimlerini salamak zere, tamas ok pahal kaba toprak rnlerin
den ya da ok ilkel birka sanayii rnnden baka bir eyleri yoktu. O
da yurtii tketime ancak yetiyordu. Bu yetersizlik paraszlktan deil
daha gelimi sanayiinin olmamasndan kaynaklanyordu. ngilterede o
zaman da tpk bugn olduu gibi alim satm parayla yaplyordu. Do
lamdaki para miktarnn alm satm gerek say gerekse tutar bakmn
dan karlayabilme oram bugnknn ayns hatta daha fazlas olmal,
nk o zamanlar gnmzde altn ile gmn yerini tutan kat para
yoktu. Uluslar arasnda ticaret ve sanayi ok az biliniyordu. Aada
aklayacamz nedenlerden dolay hkmdar olaanst koullarda
tebaasndan ok nadiren hatr saylr miktarda yardm alabiliyordu. Bunedenle, bu gibi lkelerde hkmdar genellikle acil durumlarda kulla-
19
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
24/289
llCusfarn ZenginCii
mlacak tek kaynak olarak bir hazine biriktirme yolunu seiyordu. Bu
basit devlette, bir hkmdarn bile harcamas kendisinin ve maiyetinin
rk giyim kuamna salmayp hizmetkrlarna verilen balara ay
rlyordu. Bu ba ve konukseverlik de giyim kuamn gsterii kadar
abartl deildi. Buna gre her Tatar nderinin bir hzinesi vard. XII.
Charlesn nl mttefiki Ukrayna Kazaklarnn nderi Mazepann b
yk bir hzineye sahip olduu sylenir. Fransann Merovenj krallarnn
hepsinin hzineleri vard. Krallklarn ocuklar arasnda paylatrdk
lar zaman hzinelerini de paylatrdlar. Sakson prensleri ve Fetihten
sonraki ilk krallarn da benzer ekilde hazine biriktirdikleri grlyor.
Her yeni hanedann ilk icraat soylarn gvenceye alnak zere nceki
kraln hzinelerine el koymak oluyordu. Gelimi ve ticareti lkele
rin hkmdarlar ise hazine biriktirmeye gerek duymuyorlard, nk
olaanst durumlarda gereksindikleri olaanst yardmlar genellikle
yurttalarndan toplayabiliyorlard. O nedenle de biriktirme eilimleri
pek yoktu. Doal olarak, belki de zorunlu olarak an koullarm yeri
ne getiriyorlard. Harcamalar dier byk toprak sahiplerine de rnek
olan abartl gsterie gidiyordu. Maiyetinin balangtaki belli belirsiz
atafat gn be gn daha parlak bir hal alyor, bunun masraflar sadece
hazine biriktirmeye engel olmakla kalmyor, sk sk da daha gerekli har
camalara ayrlan fonlara da tayordu. Dercyllidasn ran saray evresi
iin syledikleri birok Avrupa hkmdarnn durumuna da uyarlana
bilir. Kendisi orada ok fazla ihtiam ama az kuvvet, fazla sayda uak
ama az sayda asker grmt.
Altn ve gm ithalat bir ulusun d ticaretten elde ettii ne tek ne
de asl faydadr. Hangi yerler arasnda yaplrsa yaplsn, d ticaretin iki
faydas vardr. lkenin toprak ve emeinin rnlerinin artk yurtiinde
talep edilmeyen artk blmn dar gnderip karlnda talebi olan
eyleri getirir. Gereksinilenden fazla olan miktara, gereksinimlerinin bir
20
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
25/289
Adam Smitft
ksmn karlayp hazlarn artracak baka eylerle takas ederek, onlara
bir deer katar. Yurtii pazarn darl nedeniyle herhangi bir ikolun
da iblmnn en st dzeye karlamamasnn nndeki engelleri
kaldrr. Halkn emeinin yurtii tketimden fazla olan ksm iin daha
geni bir pazar yaratarak onlarn retici glerini tevik eder, onlarn
yllk rnn, bylelikle de toplumun reel gelir ve servetini maksimu
ma kartr. D ticaretin bu byk ve nemli hizmetleri, yrtld
tm lkelere fayda salar. Tacirin genellikle herhangi bir lke yerine
dorudan kendi gereksinimlerini karlamak, kendi artklarn elden
karmakla urat iin en byk pay almasna karn, hepsi de d tica
retten byk yarar salarlar. Madeni olmayan lkelerin gereksindikleri
altn ve gm ithal etmek, phesiz, d ticaret iinin bir parasdr,
ama en nemsiz paras. D ticareti bu amala yapan bir lke, ok na
diren yzylda bir gemi ykleyebilir.
Amerikann kefinin Avrupay zenginletirmesinin nedeni altn ve
gm ithali deildir. Amerikan madenlerinin zenginlii bu metalleri
ucuzlatmtr. Bir servis taba on beinci yzyldakinin te biri kadar
tahl ya da emek karlnda alnr olmutur. Ayn emek ve mal harca
masyla, Avrupa her yl o zamanlar satn aldnn kat kadar tabak
satn alabilmektedir. Ama, bir mal normal fiyatnn te birine satld
zaman onu satn alanlar eski miktarlarnn kat kadar satn alabil
mekle kalmaz, ayn zamanda alc says da eski rakamn on, belki de yir
mi katma kar. O yzden Amerikan madenleri kefedilmemi olsayd,
bugnk gelimilik dzeyinde bile, tabak miktar miktarnn te biri,
yirmide biri, otuzda biri kadar bulunabilirdi. Avrupa bugne dein, ge
reksiz olduu phe gtrmemekle birlikte elbette byk bir kolayla
kavumutur. Altn ve gmn ucuzluu bu metallerin para olma ile
vini eskiden olduundan daha elverisiz klmtr. Artk bir eyler satn
alnak iin eskisinden daha fazla miktarda altn ve gm yklenmek
21
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
26/289
Uluslarn Zergin(ii
zorunda kalyoruz. Eskiden bir groatn grecei i iin cebimizde bir
ilin tayoruz. Bu zorluun mu yoksa o dier kolayln m daha nemli
olduunu sylemek zordur. Ne biri 11e de dieri Avrupann durumunda
temel bir deiiklik yaratmamtr. Ancak Amerikann kefinin dour
duu temel bir deiiklik vardr. Avrupann tm mallarna yeni ve bit
mek tkenmek bilmeyen bir pazar amakla, eski ticaretin o dar erevesi
ierisinde asla rnlerinin byk bir blmn tketecek bir pazarn
gereksinimlerine karlk veremeyecek olan zanaatn gelimesine ve yeni
iblmlerine olanak salad. Emein retici gc geliti. Halkn reel
geliri ve serveti ile birlikte emein rnleri tm Avrupa lkelerinde art
t. Avrupa mallarnn hemen hemen tm Amerika iin yeniydi. Birok
Amerikan mal da Avrupa iin yeniydi. Bylelikle, daha nce hi akla
gelmeyen e ayn zamanda hem yeni hem de eski ktaya byk faydalar
olacan kantlayan yeni bir dizi deiim gereklemeye balad. Avru-
pallarn acmaszca adaletsizlii aslnda herkese yarar salamas gereken
bir olay birok anssz lke ykc, yok edici bir hale sokmutur.
Aa yukar ayn sralarda gerekleen Dou Hindistana mit
Burnu yoluyla yeni bir geit bulunmas, arann uzaklna karn, d ti
carette, Amerikann kefindekinden ok daha byk bir alan yaratm-
tr.Ancak Amerikada vahilere kar her bakmdan stn olan iki ulus
vard. Bunlar kefin hemen sonrasnda neredeyse tmyle yokedildiler.Geriye daha ok vahiler kald. Oysa in, Hindistan ve Japonyann yan
sra Dou Hindin dier birok imparatorluklar, zengin altn ve gm
madenlerine sahip olmasalar da, Meksika ve Perudan her bakmdan
ok daha zengin, daha bayndr, tm zanaat ve imalat dallarnda daha
ileriydiler. spanyol yazarlarnn bu imparatorluklarn eski durumlar
hakkndaki aslnda aka prim vermememiz gereken abartl ifadelerine inansak bile bu durum deimez. Ancak zengin ve uygar uluslar her
zaman bir eyi vahilere ve barbarlara gre daha yksek bir deere dei
22
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
27/289
Adam Svtf
ebilirler. Oysa Avrupa, Amerika ile olan ticaretine kyasla Dou Hint
ile olan ticaretinden imdiye dek daha az fayda salad. Portekizliler
Dou Hindistan ticaretinde yzyl kadar tekel oldu; dier Avrupa ulus
lar ancak onlar araclyla bu lke ile ticaret yapabildi. Geen yzyln
banda Hollandallar bunlarn haklarna tecavz edince, onlarda tm
Dou Hindistan ticaretini tek bir irkete verdiler. ngilizler, Franszlar,
sveliler ve Danimarkallar bu rnei izledi., sonuta Avrupann hibir
byk ulusu Dou Hint ile bir serbest ticaretin faydasn gremediler.
Bu ticaretin her Avrupa ulusu ile onun kolonileri arasnda her yurttaa
ak olan Amerika ticareti kadar fayda salamamasnn baka bir akla
mas yoktur. Dou Hindistan irketlerinin kapsaml ayrcalklar, byk
servetleri, hkmetlerinden elde ettikleri byk kayrlma ve korunma,
dierlerini fazlasyla kskandrd. Bu kskanlk, her yl bu lkelerden
ihra edilen byk miktarlardaki gm nedeniyle, onlarn iinin t
myle zararl gibi gsterilmesine neden oldu. lgili taraflar, bu srekli
gm ihracat nedeniyle onlarn iinin belki gerekten de genel olarak
Avrupay zayflatma eiliminde olabilecei; ancak iin yapld lkeye
bir zarar vermeyecei, nk, getirilerin bir blmnn dier Avrupa
lkelerine ihra edilmesi nedeniyle, ler yl lkeye yaplan i miktarn
dan dala fazla deerli metal getirdii eklinde yantladlar. tiraz da ya
nt da halk arasnda, tam da imdi incelemekte olduum popler bir
gr olarak yerlemitir. Bu nedenle, ikisi hakknda da daha fazla sz
sylemeye gerek yoktur. Dou Hinde her yl yaplan gm ihracat
nedeniyle, tabak Avrupada belki bir miktar daha pahal hale gelmi
olabilir. Sikke gm de byk olaslkla eskisinden daha fazla miktarda
emek ve mal satn alabiliyordur. Bu iki etkiden ilki ok kk bir zarar,
kincisi ise ok kk bir avantajdr; her ikisi de kamuoyunun dikkatini
ekmeyecek denli nemsizdir. Dou Hint ticareti, Avrupa mallarna,
ya da benzer ekilde bu mallarla satn alnan altn ve gme yeni bir
pazar amak suretiyle, Avrupa mallarnn yllk retimini, sonu olarak
23
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
28/289
Uluslarn ZenginCifli
da Avrupann reel servet ve gelirini artrma eiliminde olmal. imdiye
dein bunlar ok az artrm olmas da byk olaslkla, ler yerde muz-
darip olduklar kstlardan kaynaklanmaktadr.
Skc olmak pahasna, servetin paradan, ya da altn ve gmten
ibaret olduu yolundaki bu popler gr enine boyuna incelemeyi
gerekli grdm. Gnlk dilde para, gzlemlediim kadaryla sklkla
serveti simgelemektedir. Bu ifadenin belirsizlii, bu popler grn o
denli yaygnlamasna yolantr ki, onun samalna inananlar bile
zaman zaman kendi ilkelerini unutmu, onu kesin ve yadsnamaz bir
gerek olarak ele almlardr. Ticaret zerine yazan en iyi ngiliz ya
zarlardan kimileri, bir lkenin servetini sadece altn ve gmn deil
ayn zamanda topraklarnn, evlerinin ve her trden tketim mallarnn
oluturduunu gzlemleyerek ie balarlar. Ama, akl yrtme srasnda
topraklar, evler ve tketim mallar belleklerinden uuvermi gibi gr
nr. Sk sk tm servetin altn ve gmten olutuu, ulusal endstri
ve ticaretin temel amacnn bu metalleri oaltmak olduu yolunda bir
argman benimserler.
Ancak, zenginliin altn ile gmten olutuu ve madenleri olma
yan bir lkeye bunlar getirmenin biricik yolunun ticaret dengesi, yani
ithalattan daha fazla ihracat yapmak olduu eklindeki iki ilkeyi benim
sediiniz zaman, zorunlu olarak siyasal iktisadn temel hedefi yurtii
tketim amal yabanc mal ithalatn olabildiince ksp yurtii sana
yiinin rnlerini olabildiince artrmak olur. lkeyi zenginletirmenin
bu iki temel motoru da, bylelikle, ithalata konan kstlar ve ihracata
konan tevikler olur.
thalat zerine konabilecek kstlamalar iki trldr.
lki, hangi lkeden ithal edilirse edilsin, yurtii tketim amal yabanc mallardan yurtiinde retilebilecek olanlarn ithalatna kstlama
getirmek.
24
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
29/289
'Adam Smith
kincisi, d ticaret dengesinin aleyhte olduu kimi lkelerden gelen
tm mallarn ithalatna kstlamalar getirmek.
Bu iki kstlama tr kah yksek gmrk vergilerini kah mutlak
yasaklardan oluur.
hracat tevik yollar ise vergi iadeleri, tevik primleri, yabanc dev
letlerle imzalanacak avantajl ticaret anlamalar ve uzak lkelerde kolo
niler kurmaktr.
Vergi iadeleri iki durumda verilir: Yurtii imalat herhangi bir vergi
ya da resme tabi olduunda, bu vergi ya da resmin tm ya da bir blm ihracat srasnda geri denir. kincisi ise, gmrk vergisine tabi
yabanc mallar yeniden ihra edilirken bu gmrk vergisinin tm ya
da bir blm ihracat srasnda geri denir.
Tevik primleri ise ya yeni gelien imalat dallarna ya da zel kayrl
ma gerektiren kimi endstri dallarna verilir.
Avantajl ticaret anlamalar yoluyla bir lkenin tacirlerine ve mallarna dier lkelerinkine tanmadmz kimi zel ayrcalklar tanrz.
Uzak lkelerde koloniler kurmak yalnzca kimi ayrcalklar sala
maz, ayn zamanda onu kuran lkenin tacirleri ve mallar iin bir tekel
oluturur.
Yukarda sz edilen iki ithalat kstlamas ekli bu drt ihracat
tevik yntemi ile birletiinde, merkantilist sistemin ticaret dengesi
ni lehe evirmek iin altn ve gm miktarn artrmann alt temel
ilkesini oluturur. Bunlarn her birisini ayr bir blmde ele alacam.
Onlarn lkeye para getirme zelliine sahip olup olmadm dikkate al
makszn her birisinin o endstrideki yllk retim zerindeki etkilerini
inceleyeceim. Ancak yllk retimi artryorlarsa lkenin reel servetini
ve gelirini artrabilirler.
25
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
30/289
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
31/289
KNC BLM
YURTNDE RETLEBLECEK MALLARIN YABANCI
LKELERDEN THALATINA GETRLEN KISITLAMALAR
HAKKINDA
Yksek gmrk vergileri ya da mutlak yasaklama yoluyla yurtiinde
retilebilecek mallarn yabanc lkelerden ithalatn kstlayarak, yurtii
piyasa tekeli, bu mallar reten yurtii sanayi asndan az ok gvence
altna alnm olur. Bylelikle, canl hayvan, tuz gibi geimlik mallarn
ithalatnn yasaklanmas, Byk Britanya otlaklarnn yurtii kasaplk
et piyasasn tekeline alnasm salar. Ortalama bolluk ylnda bir ithalatyasa anlamna gelen yksek tahl ithalat vergileri, o maln reticilerine
bir avantaj verir. Yn ithalatnn yasaklanmas da yn reticilerine ayn
fayday salar. Tmyle yabanc malzemeye dayanmasna karn ipek
imalat da son zamanlarda ayn avantaj elde etmitir. Keten imalat ise,
henz bunu elde edememekle birlikte bu yolda byk admlar atmakta
dr. Dier birok alandaki imalatlar da Britanyada kyllere kar ya
tmyle ya da ona yakn bir tekel elde etmilerdir. Byk Britanyaya
toptan veya belli koullara bal olarak ithalat yasaklanan mallarn e
27
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
32/289
VfusCarm ZenginCigi
idi, gmrk yasalaryla pek ili dl olmayanlarn kestirebileceinden
ok daha fazladr.
Bu yurtii pazar tekelinin sk sk bundan yararlanan belli sanayi kol
larna byk tevik salad, toplumun emek ve sermayesinin eskiden
olduundan daha byk bir blmn bu alana ynelttii kuku g
trmez. Ancak toplumun genel endstrisini artrp artrmayaca, ya da
onu en avantajl yne doru ekip ekmeyeceini tam bilemeyiz.
Genel olarak bir toplumun endstri dzeyi o toplumun sermayesi
ile snrldr. Nasl herhangi bir kiinin istihdam edecei ii says onun
sermayesinin belli bir orann aamazsa, toplumun tm bireylerinin is
tihdam edecei ii says da o toplumun genel sermayesinin belli bir
orann aamaz. Hibir ticaret dzenlemesi bir toplumun sanayisini ser
mayenin salayacandan daha ileri gtremez ancak onun ynn de
itirebilir. Bu yapay ynlendirmenin de toplum asndan faydal olup
olmad hibir zaman kesin deildir.
Her birey daima ynettii sermaye iin en avantajl istihdam alan
n bulma abas iindedir. Gerekten de bunu toplum kar iin deil
kendi kar iin yapar, ancak kendi karnn peinde komas onu top
lum iin en avantajl istihdam tercih etmeye gtrr.
Birincisi, en azndan sermayenin normal krn elde edebilmesi ko
uluyla her birey kendi sermayesini olabildiince yurtiinde iletmeye,
dolaysyla yerli endstriyi desteklemeye alr.
Bylece, eit ya da aa yukar eit kr oranlan durumunda her top
tanc tacir doal olarak i ticareti d ticarete yeler. ticarette serma
yesi d ticarette olduundan daha gz nndedir. Gvendii kiilerin
karakterini ve konumunu bilir. Eer kazara aldatlrsa da bavuraca
yasalar bilir. Tamaclk iinde tacirin sermayesi iki yabanc lke ara
snda blnmtr. ki blmnn de yurtiine getirilmesi, gz nnde
tutulmas, ynetilmesi gerekmez. Knigsbergten Lizbona tad tahl
28
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
33/289
Adam Smtf
ya da Lizbondan Knigsberge meyve ve arap tayan Amsterdaml bir
tacirin sermayesinin genellikle yars Knigsberg, yars da Lizbon tara-
fndadr. Hibirinin Amsterdana gelmesi gerekmez. Byle bir tacirin
doal konutu da Knigsberg ya da Lizbonda olmaldr. Ancak ok zel
durumlarda Amsterdamda yerlemeyi tercih edebilir. Fakat, kendisini
sermayesinden bu denli ayr hissetmesinin pek de kolay olmay, onun
Lizbon pazarna gtrmeyi hedefledii Knigsberg mallarn ve Knigs
berg pazarna gtrmeyi hedefledii Lizbon mallarm Amsterdama ge
tirmesini zorunlu klar. Bu ona iki kat ykleme, boaltma ve gmrk
vergisine mal olsa da sermayesinin bir blmn gz nnde tutmak
uruna bu fazladan harcamay yapmaya razdr. Bu ekilde, tamaclk
iinde hatr saylr bir pay sahibi olan her lke, tamaclk iini st
lendii her lkenin mallar iin daima bir depo, bir pazar olur. Tacir
ikinci bir ykleme boaltma masrafndan kurtulmak iin tm bu lke
lerin mallarn olabildiince yurtii pazarda satmaya alr ki tama
clk iini tketim mallar d ticaretine dntrebilsin. Ayn ekilde,
tketim mallar d ticareti iine ynelmi bir tacir de mallarnn ounu
aa yukar ayn krla i pazarda satmaktan daima honut olacaktr.
Uzaa gidildike artan ihracat riski ve skntsndan kendisini kurtara
bilmek iin bylece tm tketim mallar d ticaretini bir i ticarete
dntrecektir. Eer byle demek doruysa Yurtii pazar, bu ekilde
her lke yurttana ait sermayenin srekli etrafnda dolat bir ekimmerkezidir. Ancak kimi zel durumlarda bu sermaye daha uzak istih
dam alanlarna doru itilebilir. Oysa yurtii ticarette istihdam edilen bir
sermaye, daha nce gsterdiimiz gibi, tketim mallar d ticaretinde
istihdam edilen ayn byklkteki bir sermayeye oranla, zorunlu olarak
daha byk bir yurtii retkenlii harekete geirir, daha ok saydaki
lke insanna istihdam ve gelir salar. Tketim mallar d ticaretindeistihdam edilen sermaye de yine ayn ekilde tamaclk iinde istihdam
edilen sermayeye gre daha avantajldr. Bylece, kr oranlarnn aa
29
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
34/289
Uluslarn- ZenginCii
yukar eit olmas durumunda, her birey doal olarak sermayesini bu
yolla yurtii retkenlii desteklemek, kendi lkesinin olabildiince ok
yurttana gelir ve istihdam salamak eiliminde olacaktr.
kincisi, sermayesini yurtii retkenlii desteklemek iin kullanan
ler birey zorunlu olarak bunu en byk deer tayan endstri alanna
ynlendirmeye alr.
almann rn, istihdam edildii cisme ya da maddelere katt
deerdir. Bu rnn deerinin byklne gre istihdam edenin kr
da deiir. Ama bir adam sermayesini ancak kr uruna bir almanndesteklenmesinde kullanabilir. Bu nedenle de sermayesini, rn en de
erli olana veya en ok para ya da dier mallar karlnda deiilebilene
yatrmak isteyecektir.
Ancak her toplumun yllk geliri aa yukar endstrisinin bir yllk
rnnn deiim deerine eittir. Bu nedenle, her birey sermayesi ile
olabildiince yerli endstriyi destekledii srece, rn en deerli olanendstriye ynelttii srece, toplumun da yllk gelirine olabildiince
ok katkda bulunur. Gerekten de kamu karn kollamaya gerek duy
mad gibi bunun nasl yaplacan da pek bilmez. Yerli endstriyi
desteklemeyi yabanc endstriye tercih etmekle sadece kendi gvenlii
ni tercih etmitir. rn en yksek endstriyi desteklemekle de yalnz
ca kendi karn dnr. Baka birok durumda olduu gibi buradada grnmez bir el onu hi aklndan geirmedii bir amaca ynlendirir.
Bu toplum iin o kadar da kt deildir. Kendi karnn peinden ko
makla, genellikle toplumun karna srf bu amala altndan ok
daha iyi hizmet eder. Kamu yararna alyormu gibi davrananlarn
iyiliklerine bugne dein tank olmadm. Gerekten de bu tccar ara
snda pek yaygn olmayan bir yapmacklktr; onlar bundan vazgeirmek iin fazla sze gerek yoktur.
30
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
35/289
Adam Smtf
Sermayesini yatraca yurtii endstrilerin neler olduunu, hangi
lerinin en yksek kr getirebileceini, phesiz bir tacir kendi konumu
asndan bir devlet adamndan ya da bir hukukudan ok daha iyi bi
lebilir. Sermayelerini nasl deerlendirmeleri gerektii konusunda zel
kiileri ynlendirmeye alan bir devlet adam, sadece kendi zerine ge
reksiz bir yk alm olmakla kalmayacak; ayn zamanda yle bir yetkiye
brnm olacak ki, bu yetki deil tek kiiye bir senato ya da konseye
bile braklamaz. Onu kullanmaya kendini yeterli sanacak denli aptal ve
nyargl bir kiinin elinde son derece tehlikeli olabilir.
Herhangi bir zanaat ya da imalat dalnda yurtii pazar tekelini yur
tii endstrisine vermek, zel kiilere sermayelerini nereye ynlendir
meleri gerektiini bir lde retir; ancak ou zaman yararsz, hatta
zararl bir uygulamadr. Eer yurtii rn oraya yabanc rnler kadar
ucuza getirilebiliyorsa zaten bu dzenleme gereksizdir. Eer getirilemi-
yorsa, o takdirde zararldr. Her akl banda aile reisinin yapaca ey,
evde yaplmas satn almaktan daha pahalya mal olacak eyi evde yap
mamaktr. Terzi kendi ayakkablarm kendi yapmaya kalkmaz, onu bir
ayakkabcdan satn alr. Ayakkabc da kendi giysisini kendisi yapmaya
almaz, bir terziyi doyurur. ifti bunlarn hibirisini yapmaya kal
kmaz, bu ikisini geindirir. Hepsi de komularnn tm endstrilerini
geindirerek, ya da bedelinin bir blm ile onlara bunu yapma frsat
salayacak rnn satn alarak komularna avantaj salamay kendikarlarna uygun grmektedirler.
Herhangi bir ailenin geimi iin mantkl olan bir davran, elbette
byk bir kralln ynetilmesi iin de geerlidir. Eer bir yabanc lke
bir mal bizden daha ucuza retiyorsa, onu kendi emeimizin rn
lerinin bir blm karlnda satn almak bizim karmzadr. Her
zanan istihdam ettii sermaye ile orantl olan lkenin emei de, yukarda ad geen reticilerin emei de bylelikle azalmam olur. Yap
31
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
36/289
Uluslarn Zenginlii
maktansa ucuza alacamz bir nesneye harcanm emek maksimum
fayday getirmez. Deeri fazla olan eyden deeri az olan eye ynelmi
emein yllk rnnn deeri az ok azalr. Bu yzden de, yurtiinde
retmektense yurtdndan dala ucuza alnabilecei varsaymyla, iin
doal ak durumunda ayn sermaye ile yurtiinde retilen bir maln
yalnzca bir blm ya da onun parasal ederi karlnda bu mal satn
alnabilirdi. Bunu yapmamakla lke endstrisi daha avantajl bir alan
dan daha az avantajl bir alana ynelmi oluyor. Bu trden her dzen
leme ile yasa koyucunun giriimi lsnde yllk rnnn deiim
deeri azalyor.
Bu trden dzenlemelerle gerekten de belli bir imalat dal kimi
zaman kendi haline brakld duruma gre daha ksa srede geliebilir
ve belli bir zaman iinde yurtdndaki kadar ucuza, hatta ondan da
ucuza retilebilecek duruma gelebilir. Ancak, bylesi bir dzenleme ile
her ne kadar toplumun emei bylelikle belli bir alana baar ile ynlen
dirilmi olsa da, ne toplam emek ne de onun getirisi artar. Toplumun
genel emeinde bir art ancak sermaye artrm ile olanakldr. Sermaye
de ancak aama aama gelirden biriktirilenler sayesinde artar. Byle bir
dzenleme derhal toplumun gelirini azaltr. Bu da sermayesinin ve eme
inin doal yollara brakld duruma gre azalmasna neden olur.
Geri bu dzenlemeler olmasa, toplum, asla szkonusu imalat da
lna salip olamaz. Ama bu yzden de yaamnn hibir dneminde asla
yoksullamaz. Farkl alanlarda olsa da tm sermayesi ve emeini en
avantajl biimde deerlendirir. Her dnemde getirisi sermayeye gre
en yksek olur. Hem sermayesi hem de geliri olabildiince hzl artar.
Belli mallar yetitirmede kimi lkelerin doal stnlkleri o denli
oktur ki, onlar yenmeye almann boa aba olduunu tm dn
ya kabul eder. Cam seralar, scak yataklar ve scak duvarlar yaparak
Iskoyada ok iyi zm ve ok iyi arap yetitirebiliriz. Ancak bu ya
32
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
37/289
Adam Smtf
banc lkelerden alabileceimiz ayn kalitedeki arap ve zmden en az
otuz kat daha pahalya gelir. skoyann claret ve burgundy (krmz
arap trleri) retimini desteklemek iin tm dier yabanc araplarn
ithalatn yasaklamak akl kr olabilir ni? Bu mallardan ayn miktarda
satnalabilmek iin gerekli sermaye ve emein otuz kat fazlasn bir ie
ayrmak ne denli anlamszsa, o denli gze batmamakla birlikte bunun
otuzda birini, latta yzde birini bile yatrmak da o derece anlamsz
dr. Bir lkenin dierine kar olan stnlnn doal ya da sonradan
kazanlm olmasnn bir nemi yoktur. Bir lkenin avantaj varolduu,
dier lkede de bunu istedii srece, ikinci lke iin bunu satn almak
yapmaktan daima daha avantajl olacaktr. Bir zanaatkrn baka bir i-
kolundaki komusuna olan stnl sonradan kazanlm bir stn
lktr. Her ikisi iin de kendi ikollarnn dndaki mallar satn almak
yapmaktan daha avantajldr.
Tccar ile sanayiciler yurtii piyasann bu tekelinden en fazla avan
taj salayan kesimlerdir. Sr ve salamura et ithalat yasa ile ortala
ma bolluk yllarnda yasaklamakla e deer olan tahl ithalatna konan
yksek vergiler, iftilere ve hayvanclara, benzer dzenlemelerin tccar
ve sanayiciye salad kadar ok fayda salamaz. Sanayicilerin rnleri
bir lkeden dierine, sr ya da tahla oranla ok daha kolay tanrlar.
Yabanclar daha ok lkemizden mamul mal alm ve tanmas ileri
ne ynelmilerdir. malat sektrnde kk bir avantaj yurtii piyasadabile yabanclara iilerimizden daha ucuza mal satmalarna olanak verir.
lenmemi toprak rnlerinde ise bunun iin daha byk bir avantaj
gereklidir. Eer yabanc sanayi mallarnn serbeste ithalatna izin veril
seydi, birok yerli imalatmz byk olaslkla skntya decek ya da
tmyle mahvolacaklard. Sermaye ve emein bir ksm baka istihdam
alanlarna kaymaya zorlanacakt. Ancak ilenmemi toprak rnlerindeithalatn tmyle serbest olmas lke tarm zerinde bylesi bir etki
dourmaz.
33
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
38/289
Uluslarn Zenginlii
rnein sr ithalat bylesine serbest olsayd, o denli az sr ithal
edilebilirdi ki, bunun da Byk Britanya hayvanclna fazla bir etkisi
olmazd. Canl sr belki denizyoluyla tanmas karayoluyla tanma
sndan daha pahal olan tek maldr. Karada kendi kendilerine pazara gi
demezler. Denizde ise sadece hayvan deil, onun yemini ve suyunu da
byk masraflarla ve zorluklarla tamak gerekir. Gerekten de Byk
Britanya ile rlanda arasndaki ksa deniz yolu rlanda srnn kolayca
ithaline izin verir. Ancak, sonralar ksa bir sre iin izin verilen gm
rksz ithalat her zaman serbest olsayd bile bu durum Byk Britanya
hayvanclarnn karlarn fazla etkilemezdi. Byk Britanyann rlanda Denizine yakn olan bu blgeleri tmyle hayvanclk blgeleridir.
rlanda sr kullanm amal ithal edilmeyip, nc lkelere masrafsz
ve kolayca sevk edilmi olmal. Semiz hayvanlar o denli uzaa gideme
yecei iin ancak zayf hayvanlar ithal edilebilir. Bu da besici blgelerin
karlarn zedelemez. Hatta zayf hayvanlarn fiyatn dnerek faydal
bile olabilir. Ancak yetitirici blgelere zarar verebilir. thalat izni verildiinden beri ithal edilen rlanda srnn saysnn dk oluu ve zayf
srn hala iyi fiyattan satlmas, Byk Britanyann yetitirici blgele
rinin bile rlanda srnn gmrksz ithalatndan etkilenmediini gs
terir. Gerekten de rlanda halknn kimi zaman sr ihracna iddetle
kar koyduklar sylenir. Ama ihracatlarn bu ii srdrmekte byk
karlar varolduu srece bunu kolaylkla yapabilirlerdi. Yasalarn ken
di yanlarnda olmas, halkn bu muhalefetini alt ederdi.
Bunun yan sra hayvan reticisi blgeler genellik tarma almam
iken hayvan besleyicisi blgeler byk lde bayndr olmal. Zayf
srn fiyatnn yksek oluu ilenmemi arazinin deerini artrdn
dan tarma almann nnde bir engel gibidir. Bayndr bir blge iin
ise zayf sr ithal edip onu retmekten daha avantajldr. Buna gre,
Hollandann gnmzde bu ilkeye uyduu syleniyor. Gerekten de
skoya, Galler ve Northumberland dalar tarma almaya pek elverili
34
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
39/289
Adam Smtf
olmadndan, doas gerei Byk Britanyann hayvan reticisi blge
leri olma yolunda. Srlarn gmrksz ithal edilmesi hayvan reticisi
blgelerin, lkenin geri kalan ksmndaki nfus art ve tarma alma
nn avantajndan yararlanmasn, fiyatlarnn ar ykselmesini ve bl
genin daha gelimi ve ekilen ksmlar zerine reel bir vergi konmasn
nlemekten baka bir ie yaramaz.
Ayn ekilde, salamura etin gmrksz ithali de Byk Britanya
hayvanclarnn karlarn ancak canl hayvan ithali kadar etkileyebilir.
Salamura et salt ok yer kaplamakla kalmaz, taze etle karlatrldn
da hen daha kalitesizdir hem de zahmetli ve masrafl bir mal olduu
iin daha pahaldr. Bu nedenle, blgedeki salamura et ile rekabet et
seler bile asla taze et ile rekabete giremezler. Ancak uzak seferlere kan
gemilere kumanya olabilir. Halkn beslenmesinde asla hatr saylr bir
pay alamaz. thalata izin verilmesinden bu yana rlandadan ithal edilen
salamura et miktarnn dk kalmas hayvanclmzn bundan ekin
mesine gerek olmadnn deneysel bir kantdr. Kasaplk et fiyat ise
bundan gzle grlr biimde etkilenmemie benziyor.
Tahl ithalatnn serbest braklmas bile Byk Britanya iftilerinin
karna ok az dokunabilir. Tahl kasaplk etten daha fazla yer kaplayan
bir maldr. Poundu bir peniden buday poundu drt penslik (peninin
oulu ev.) kasaplk et kadar deerlidir. En ktlk dnemlerinde bile
ithal edilen tahl miktarnn dk olmas gmrksz ithalattan korku
lacak bir ey olmadna iftilerimizi ikna edebilir. The Tracts upon
The Corn Trade (Tahl Ticareti Hakknda Yazlar ) adl yaptn ok
bilgili yazarna gre ortalama ithalat miktar 23,728 quarterdr (1 qu-
arter=28 pound). Bu da yllk tketimin be yz yetmite birini amaz.
Ancak tahla verilen tevik bolluk yllarnda daha fazla ihracata yol at
ndan, ktlk yllarnda imdiki durumdan daha fazla ihracata yolama-
s beklenir. Bu, bir bolluk ylnn bir ktlk yln telafi etmesine yetmez.
35
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
40/289
UCusfarr ZengmCii
Ortalama ihracat miktarn bolluk ylnda artrd imdiki ktlk ylnda
da ortalama ihracat artrmas beklenir. Tevik olmasayd daha az tahl
ihra edilecekti. O nedenle de yldan yla ithalatn azalnas olasdr.
Tahl tacirleri, tedarikiler ve bunu Byk Britanya ile yabanc lkeler
arasnda tayanlar daha ok sknt ekecek ancak toprak sahipleri ile
iftiler ok az sknt ekeceklerdi. Bu nedenle, teviklerin yenilenmesi
ve srmesinden en byk rahatszl duyanlarn toprak sahipleri ve ift
ilerden ok tahl tacirleri olduunu gzlemledim.
Ne mutlu kt tekelci zihniyete en az kaplan toprak sahipleri
ile iftilere. Byk bir imalathanenin iletmecisi kimi zaman yirmi
mil ierisinde ayn trden bir iletme kurulduu zaman panie kap
lr. Abbevilledeki ynl dokuma fabrikasnn Hollandal mdr, o
ehrin otuz fersah kadar yaknnda baka bir ynl dokuma fabrikas
olmamasn art komutur. Oysa, iftiler ve toprak aalar, komu
larnn iftliklerinin ve mlklerinin tarma almasn ve ekilip biil
mesini genellikle engellemekten ok tevik ederler. Sanayicilerin ou
gibi srlar yoktur. Genellikle yararl grdkleri yeni bir uygulamay
olabildiince yaygnlatrmaktan, komularyla iletiim kurmaktan
holanrlar. Cato stabilissimusque, minimeque invidiosus; minimeque
male cogitantes sunt, qui in eo studio occupati sunt der lkenin eit
li yerlerine dalm toprak sahipleri ile iftiler, kentlerde toplanm
olan tacirler ve imalatlar gibi kolay kolay biraraya gelemez. Tccar
ve sanayici ilerinde yerlemi tekelci lonca ruhu ile, kendi ehirlerinin
halkna kar ayn tekelci ayrcalklara sahip krsal kesim halk aleyhine,
bu ayrcalklar elde etmeye alr. Bu amala, yurtii pazar tekelini
gvenceye alacak ithalat snrlamalarnn ilk mucitleri de onlardr. B
yk olaslkla onlar taklit ederek, kendilerini ezmeye hazr olduunu
dndkleri kentliler gibi, Byk Britanyann toprak sahipleri ve
iftileri de, doalarnda varolan cmertlii unutup kendi krsal kesim
36
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
41/289
Adam Smitf
halknn tahl ve kasaplk et gereksinimini karlama tekeli istemiler
dir. zleyicisi olduklar kentlilerin ticaret serbestliinden etkilendikleri
lde kendilerinin etkilenmeyeceini hesaba katmaya byk olaslkla
vakitleri olmad.
Bir yasayla tahl ve sr ithalatn kalc olarak yasaklamak, gerek
te, lkenin nfusunu ve emeini o lkenin toprann geindirebildii
dzeyle snrlamak demektir.
Ama, yerli endstrinin teviki iin yabanc endstriye kimi ykler
yklemenin de genellikle iki avantaj vardr.lki, kimi endstri dallarnn lke savunmas asndan gerekli oldu
u durumdur. rnein Byk Britanyann savunmas byk lde
gemilerinin ve denizcilerinin saysna baldr. Bu nedenle, Denizcilik
yasas dzenli olarak, yabanc lkelerin tamacln ya kkten yasakla
yarak ya ar ykmllkler koyarak, kendi denizcilerine ve gemilerine
kendi lkelerinde tamaclk tekeli yaratmaya almaktadr. Bu yasann temel hkmleri aadadr:
Birincisi, sahipleri ile tayfasnn drtte Britanya yurtta olma
yan gemilerin Britanya yerleim merkezleri ve kolonilerine tama yap
malar, ya da Byk Britanya ky ticaretinde kullanlmalar yasaktr.
kincisi, en ok yer tutan ithal mallarnn byk bir blm Byk
Britanyaya ancak ya yukarda belirtilen gemiler tarafndan, ya da sahibive tayfalarnn drtte o maln satnalnd lke yurtta olan, gemi
sahipleri tarafndan getirilebilir. Bu ikinci trden gemilerle ithal edil
dii takdirde iki kat yabanclar vergisine tabi olacaktr. Eer nc
lke gemisi ile ithal edilirse, ceza olarak gemiye ve mallara el konu
lacaktr. Bu yasa karldnda, Hollandahlar tpk bugn de olduu
gibi Avrupann en byk tayclarydlar. Bu dzenleme ile BykBritanyaya tama yapmalar ya da dier bir Avrupa lkesinden buraya
ithalat yapmalar tmyle engellenmi oldu.
37
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
42/289
tlCusfarn Zenginlii
ncs, en ok yer tutan mallarn byk bir blmnn re
tildikleri yerden baka bir lkeden bile Britanya gemileri ile getirilmesi
yasaklanmtr. Bu dzenleme de byk olaslkla Hollandallara kar
yaplmt. Hollanda o zaman da tpk bugnk gibi tm Avrupa mal
lar iin bir ticaret merkezi idi. Bu dzenlemeyle Britanya gemilerinin
Hollandadan nc lke mallarn yklemesi engellenmiti.
Drdncs, Britanya gemileri tarafndan tutulmam ve o gemi
lerde hazrlanmam her trden salamura balk, balina yzgeleri, balina
kemii, balina ya, Byk Britanyaya itlal edildiinde, iki kat yaban
clar vergisine tabi tutulmaktayd. Bugn de olduu gibi Hollandallar
dier uluslarn baln salayan tek balk ulustu. Bu dzenleme ile
onlarn Byk Britanyaya yaptklar balk arz zerine byk bir klfet
binmi oldu.
Denizcilik yasas yapldnda, ngiltere ile Hollanda savata olmasa
lar da, aralarnda kran krana bir dmanlk vard. Bu durum, bu yasay
ilk kez ekillendiren Long Parliament (Uzun Parlamento: 1640-1653 ve
1659-1660 dnemi toplanan parlamento - ev.) hkmeti zamannda
balam, kinci Charlesn naibi ve kendisi zamanndaki Hollanda sa
valarndan hemen sonra patlak vermiti. Bu yzden de bu nl yasann
kimi dzenlemeleri ulusal dmanla yol am olabilir. Ancak, tpk
en saduyulu biri tarafndan kaleme alnm gibi akllca bir dzenleme
dir. Belli bir dnemdeki dmanlk, en saduyulu zekann nerebilecei
amac, yani ngilterenin gvenliini tehdit edebilecek tek deniz gc
olan Hollandann deniz gcn azaltmak amacn tayabilir.
Denizcilik yasas, hem d ticaret iin hem de onun salayaca
bolluk iin elverili deildir. Bir ulusun yabanc uluslarla srdrd
ticari ilikilerdeki kar, tpk bir tacirin i yapt dier insanlarla sr
drd ilikiler gibi, olabildiince ucuza alp olabildiince pahalyasatmaktr. Ancak tm uluslarn mallarn kendisine getirmeye tevik
eden tam ticaret zgrl olduu zaman, mallar en ucuza alabilir.
38
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
43/289
Adam Smitf
Yine pazarlar olabildiince ok sayda alc ile dolduu zaman en pa
halya satabilir. Denizcilik yasasnn Britanya endstrisinin rnlerini
ihra etmeye gelen yabanc gemilere bir yknn olmad doru
dur. Eskiden gerek ihra gerekse ithal edilen tm mallara uygulanan
yabanclar vergisi bile, sonradan getirilen bir dizi deiiklikle, ihra
mallarnn oundan kaldrlmt. Ama eer yabanclar gerek yasak
lama gerekse yksek gmrk vergileri yznden satmaya gelmekten
caydrlrsa, her zaman almaya gelecek halleri de kalmaz; nk, bo
geldiklerinde lkelerinden Byk Britanyaya dein olan tama geli
rinden yoksun kalacaklardr. Bu nedenle, satclarn saysn azaltmakla
alclarn saysn da artrm oluyoruz. Bylelikle sadece, serbest ti
caretin olduu duruma kyasla, yabanc mallar daha pahalya alm
olmakla kalmyor, ayn zamanda kendi mallarmz da daha ucuza sat
m oluyoruz. Ancak, savunma zenginlikten daha nemli olduu iin,
Denizcilik yasas belki de ngilterenin ticaret dzenlemeleri iinde en
akllca olandr.
Yerli endstriyi tevik amacyla yabanc mallara birtakm klfetler
yklemenin genellikle yararl olaca ikinci durum, yerli mallar zerine
bir takm vergilerin konulduu zamandr. Bu durumda, ayn vergiyi
yabanc mallara da koymak mantkl grnr. Bu, ne yurtii pazar yerli
endstrinin tekeline brakr, ne de o endstri koluna olmas gereken
den daha fazla emek ve sermaye ayrlmasna neden olur. Sadece doal
durumda oraya akmas gerekirken vergi nedeniyle engellenip doal ol
mayan bir aka srklenen ksmnn nn aar ve yerli endstri ile ya
banc endstri arasndaki rekabeti vergi ncesi gereklemesi olas dze
ye getirir. Byk Britanyada yerli endstrinin rnleri zerine bylesi
bir vergi konulduu zaman, tacirlerimizin ve sanayicilerimizin yaygara
kopararak mallarn deerinin altnda satmak zorunda kalacaklarndanikayet etmelerinin nne geebilmek amacyla, ayn trden yabanc
mallara ok daha ar bir verginin konmas adettendir.
39
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
44/289
Uluslarn Zenginfi
Ticaret serbestisine getirilen bu ikinci snrlama, kimilerine gre,
baz durumlarda yurtiinde vergilendirilen yerli mallarla rekabete ge
len tm yabanc mallan kapsayacak ekilde geniletilmelidir. Bir lkede
geimlik mallar vergilendirildii zaman, sadece yurtdndan ithal edi
len benzer geimlik mallara deili yerli endstrinin rnleriyle rekabete
gelen tm yabanc mallara da vergi uygulanmas gerektiini ne srer
ler. Bylesi vergilerin geimlik mallar pahalandrdn, geimlik mal
fiyatyla birlikte emek fiyatnn da ykselmesi gerektiini sylerler. Bu
nedenle yerli endstrinin rn olan her mal dorudan vergilendiril
memi bile olsa, bylesi bir verginin sonucunda pahalanacaktr. nk
onu reten emek pahalanmtr. O yzden de, bu tr vergilerin yurti
inde retilen her mala tek tek konmu bir vergi ile edeer olduklarn
savunurlar. Yerli endstriyi yabanc endstri ile ayn dzeye getirmek
iin, yerli endstri rn ile rekabete gelmi her yabanc mala, yerli
mallarn fiyatndaki bu arta edeer bir verginin konmas gerektiini
sylerler,
Byk Britanyada sabun, tuz, deri, mum vb mallar zerine konan
lar gibi geimlik mallar zerine konan tm bu vergilerin zorunlu olarak
emek fiyatn, bunun sonucunda da tm dier mallarn fiyatn yksel
tip ykseltmeyeceini, bundan sonra, vergilerin etkileri konusuna gel
diim zaman aklayacam. Ancak, imdilik bunun etkisinin olduunu
varsayarsak, ki phesiz yledir, emek fiyatnn artmas sonucunda tm
mallarn fiyatnda ortaya kabilecek genel bir art, belli bir malin ze
rine konan vergi nedeniyle o maln fiyatnn artmas durumundan iki
nedenle farkldr.
Birincisi, belli bir malin zerine konan verginin o maln fiyatn ne
lde artracan her zaman ok byk bir kesinlikle bilebiliriz; oysa
emek fiyatlarndaki genel bir artn enek kullanlan her maln fiyat
na ne ekilde yansyacan kabul edilebilir bir kesinlikle bilemeyiz. Bu
40
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
45/289
Adam Smtth
yzden de her yerli maln fiyatndaki artta bu verginin payn kabul
edilebilir bir kesinlikle lmek olanakszdr.
kincisi, geimlik mallar zerine konan vergilerin etkisi, tpk kra
bir toprak ya da kt bir iklimin etkisi gibidir. Geimlik mallar, tpk
onlar yetitirmek iin olaanst emek ve masraf gerekiyormu gibi,
ayn ekilde pahalanr. nsanlarn sermayelerini ve emeklerini doal
akndan farkl bir yere ynlendirmek, topraktan ya da iklimden kay
naklanan doal ktlkta ne kadar sama ise, bu tr vergilerden kaynakla
nan yapay ktlkta da o denli sama olur. stenmeyen koullara ramen
onlarn emeklerini mevcut duruma olabildiince uydurmaya ve gerek
yurtii gerekse yurtd piyasalarda kendileri iin en avantajl alanlarda
bunlar istihdam etmeye almalarna izin vermek, her iki durumda da
onlar iin en iyi olandr. Ar vergi yk altnda ezildikleri iin onlara
yeni bir vergi koymak, geimlik mallara ok para dedikleri iin benzer
ekilde onlarn dier mallarn ouna da ar para demesini salamak,
phesiz onlarn durumunu deitirmek iin bavurulacak en sama
yoldur.
Bu tr vergiler belli bir dzeye ulatnda topran bereketsizlii ve
havann ktl ile edeer bir etki yaratr. Ancak en zengin ve al
kan lkelerin insanlar zerine bunlar konur. Baka hibir lke bylesi
byk bir dzensizlii kaldramazd. Tpk salksz bir yaam tarznda
ancak ok gl bedenlerin ayakta kalabilecei gibi, ancak en byk
doutan kazanlm ya da sonradan edinilmi stnlklerin sahibi olan
uluslar, bu vergiler almda da yaamn srdrp zenginleebilirler.
Hollanda, Avrupada bu gibi vergilerin ok olduu bir lkedir; san
lann aksine bunlar sayesinde deil bunlara ramen, ok zel koullar
nedeniyle zenginlemeyi srdrmektedir.
Yerli endstrinin teviki iin yabanc mallara kimi klfetler yk
lemenin genellikle yararl olduu iki durumun yan sra, kimi zaman
41
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
46/289
Ufusfart ZetginCii
bunun bir saduyulu davran olduunu gsteren iki durum daha var
dr: lki, belli mallarn gmrksz ithalini srdrmenin nereye kadar
uygun olduu; dieri de belli bir sre kesintiye uradktan sonra serbest
ithalat yeniden srdrmenin nereye kadar ya da ne ekilde uygun ola
bileceidir.
Kimi yabanc uluslarn yksek gmrkler ya da yasaklar yoluyla
bizim kimi mamul mallarmzn lkelerine ithalatn snrlad zaman,
belli yabanc mallarn serbeste ithalatn nereye kadar srdrmek gere-
tii bir saduyu sorunu haline gelir. Bu durumda alma duygusu mi
sillemeyi, yani bizim onlarn mallarnn tm ya da bir ksmnn ithalat
zerine benzeri gmrk ya da yasaklar koymamz gerektirir. Buna gre
uluslar da bu ekilde intikam almaktan geri durmazlar. zellikle Fransz-
lar kendilerininkiyle rekabete giren yabanc mallarn ithalatna snrlama
getirerek kendi retimlerini bu ekilde koruma eilimindeydiler. Byk
yeteneklerine ramen politikasnn byk bir blm bundan ibaret
olan Bay Colbert, kendi krsal kesim halkna kar srekli tekel talebinde
bulunan tccar ve sanayicinin safsatalarna kanm grnyor. Bugn
Fransann en zeki kiilerinin gr, onun bu ilemlerinin lkeye ya
rarl olmad eklindedir. Bu bakan 1667 tarihli tarife ile ok sayda ya
banc imalat sanayii rnne yksek vergiler koydu. Hollanda yararna
bunlar yumuatmay reddetmesi zerine Hollandallar 1671 tarihinde
Fransz araplarnn, brendilerinin ve imalat sanayii rnlerinin ithala
tn yasakladlar. 1672 sava da bu ticaret anlamazlnda ksmen rol
oynam gzkmektedir. 1678de bu vergilerin bir ksmn Hollandallar
lehine yumuatan Nimeguen bar buna bir nokta koydu. Sava bitirdi.
Bunun sonucunda Hollandallar da yasaklarn kaldrdlar. Franszlarla
Ingilizlerin karlkla olarak birbirlerinin sanayileri zerinde benzer vergi
ve yasaklarla bask kurmaya balamalar da ayn dneme rastlar. Ancak
Franszlarn bu konuda ilk rnek olduu grlyor. ki ulus arasnda o
42
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
47/289
Adam Smitf
zamandan buyana sregelen dmanlk ruhu, bunlarn her iki taraftan
da yumuatlmasna engel oldu. 1697de Ingilizler Flanders rn ten
tene ithalini yasaklad sralar spanya egemenliinde olan Fransa, buna
karlk ngiliz ynllerinin ithalatn durdurdu. 1700de ngiliz ynl
lerinin eskiden olduu gibi Flanderse girmesine izin verilmesi kouluyla,
ngiltereden tentene ithali yasa kaldrld.
ikayet konusu olan yksek gmrk vergilerinin ve yasaklarn kal
drabilme olasl olduunda bu trden misillemeler iyi bir politika ola
rak kabul edilebilir. Byk bir yabanc pazarn yeniden elde edilmesi,
genellikle birtakm mallar iin ksa sreliine yksek fiyat demenin ge
ici zorluunu telafi etmenin de tesine geebilir. Bu tr misillemelerin
bylesi bir etkide bulunup bulunmayacan deerlendirmek, her za
man ayn genel ilkelerle ynetilen bir akln sahibi olan yasa koyucunun
deil de, dnceleri ilerin anlk dalgalanmalaryla ekillenen ve adna
politikac yahut devletadam denen o sinsi, kurnaz hayvana kalmakta
dr. Bunlarn kaldrlmas olasl yoksa, halkmzn kimi snflarnn
urad zarar telafi edebilmek adna kendimizi, yani salt o snflar de
il de hemen hemen dier tm snflara zarar vermeye almak kt bir
yntemdir. Komularmz bizim kimi rnlerimizi bizim rnlerimizin
bir ksmn yasakladnda, biz de, onlarn stnde hatr saylr bir etki
brakmaya yetmeyeceinden genellikle sadece onlarn ayn rnlerini
yasaklamakla kalmaz, baka kimi mallarn da yasaklarz. Bu durum
phesiz aramzdaki kimi snf iilere tevik olur. Onlar rakiplerinin
bir ksmndan ayr tutarak da yurtii piyasasnda fiyatlarn ykseltme
lerine olanak tanrz. Ancak, komularmzn yasandan yana dertli
olan bu iiler bizin yasamzdan yarar salamazlar. Tersine, onlar ve
halkmzn hemen hemen btn dier snflar bu yzden kimi mallar
eskisinden daha pahalya almak zorunda kalacaklardr. Bu yzden de,bylesi her yasa, komularmzn yasaklarndan zarar gren ii snflar
43
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
48/289
Uluslarn Zenginlii
lehine deil de dier tm snflarn lehine, ama lkenin tm aleyhine
bir reel vergi bindirir.
Bir sre ara verdikten sonra, ithalat serbestisini yeniden kurmann
ne dereceye kadar ve ne ekilde yaplmas gerektiinin bir saduyu soru
nu olmasna, genellikle bir takm sanayi kollarnn, kendisiyle rekabete
gelen tm ithal mallar zerine konan yksek gmrkler ve yasaklar sa
yesinde, ok sayda insan altrabilecek denli gelitii zamanlar rast
lanr. Bu durumda, insanlk duygusu, ok temkinli olmak kouluyla,
serbest ticarete yeniden adm adm geie izin verilmesini zorunlu kla
bilir. Tm bu yksek gmrkler ve yasaklar bir kere kaldrld m, ayn
trden yabanc mallar annda daha ucuza yerli piyasaya dolar. Binlerce
insanmz iinden ve andan eder. Bunun bir kargaaya yol aabilecei
elbette hesaba katlmaldr. Ancak, bu kargaann yaanma olasl aa
daki iki nedenden dolay, sanldndan daha zayftr:
Birincisi, bir ksm dier Avrupa lkelerine teviksiz ihra edilen
tm bu mallar ithalat serbestliinden ok az etkilenir. Bu mallar yurtd-
nda ayn kalitede ve trdeki yabanc mallar kadar ucuz satlmak zorun
da olduu iin, yurtiinde de zaten ucuza satlmaldr. Bu nedenle hala
yurtii pazar ellerinde tutarlar. Her ne kadar moda zentisi birisi, srf
yabanc olduu iin, bu yabanc mallar daha ucuz ve kaliteli olan yerli
mallara tercih etse bile, bu gibi aptallarn says o denli azdr ki, genel
istihdam zerinde nemli bir etki dourmaz. Ancak, ynl, tabaklan
m deri ve makine imalatmzn byk bir bln her yl dier Avrupa
lkelerine teviksiz olarak ihra edilmekte, bu sanayi dallarmzda ok
sayda insan almaktadr. Belki ipek, ya da onun peisra ondan daha
az miktarda keten sanayii bu ticaret serbestisinden en ok zarar grebi
lecek imalat dallan olabilir.
kincisi, her ne kadar ok sayda insan serbest ticarete yeniden izin
verilmesiyle asl ilerinden ve temel geim kaynaklarndan bir rpda
44
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
49/289
A Sam Smitf
mahrum olsa da bu, bundan sonra ayn eylerin yaanaca anlamna
gelmez. Son sava sonrasnda ordunun ve donanmann azaltlmasyla
birlikte yzbinin zerinde asker ve denizci bir anda ilerinden oldu
lar. Bu rakam en byk sanayii dallarnda istihdam edilenlere eittir.
Ancak phesiz biraz sknt ekmekle birlikte, tmyle isiz ve asz
da kalmadlar. Denizcilerin byk bir blm, byk olaslkla tica
ret hizmetlerinde i buldular. Bu arada hem denizciler hem de askerler
ok eitli ilere girdiler. Tm silah kullanmaya, birou da yama ve
apulculua alk yzbin insann durumlarndaki bu byk deiiklik
ne byk bir sarsntya ne de gzle grlr bir kargaaya sebep oldu.
Yersiz yurtsuz serseri saysnda nemli bir art olmad. Hatta, bildiim
kadaryla, ticaret sektrnde alan denizcilerin cretleri hari, genel
cret dzeyinde bir dme bile yaanmad. Ancak, bir asker ile bir sana
yi iisinin alkanlklarn karlatrrsak, sanayi iileri genellikle yeni
bir ikolunda altrlmay benimseme bakmndan askerlerden daha
beceriklidirler. i daima geimini hep emei ile salamaya alk iken,
asker isizlie alktr. Birisi aba ve alkanlk, dieri ise tembellik ve
safahat ile zdetir. Ancak, elbette emei bir alandan dierine kaydr
mak, tembellikten ve israftan uzaklatrmaya gre daha kolaydr. Bunun
yan sra, gzlemlendii kadaryla, sanayi dallarnn byk bir blm
birbirine o denli ok benzer ki bir ii birinden dierine emeini kolayca
kaydrabilir. Bu gibi iilerin ou zaman zaman krsal kesimde alr.Belli bir sanayi dalnda daha nce onlar istihdam eden sermaye, hala
krsal kesimde ayn sayda iiyi bir baka ekilde istihdam edebilecek
dzeydedir. lke sermayesi ayn kalrken, emek talebi farkl yerlerde
farkl mesleklere yaylsa da, benzer ekilde aa yukar ayn kalacaktr.
Askerler ve denizciler, gerekten de, kraln hizmetinden karldklar
zaman Byk Britanya veya rlandann herhangi bir ehrinde veya herhangi bir yerinde, istedikleri ii tutma zgrlne sahiptirler. Askerlere
ve denizcilere tannan bu alma zgrln gelin ayn ekilde ma
-
8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii
50/289
U(uslarn Zenginlii
jestelerinin tm yurttalarna verelim; yani, doal zgrlklere gerek
ten birer tecavz nitelii tayan loncalarn tm ayrcalklarn, raklk
Tzn ve skan Kanunu kaldralm; bylece yoksul bir adam bir
ikolunda ya da bir kentte iten karld zaman baka bir yerde veya
ikolunda, mahkemeye verilme ya da kovulma korkusu tamakszn i
arayabilsin. Devlet ya da bireyler, kimi ii snflarnn zaman zaman
iten karlmasndan, ancak askerlerin iten karlmas kadar zarar g
rebilirler. Sanayicilerimiz elbette lkelerine baldr; ancak bu ballk
ne onu kanlar pahasna savunanlardan daha fazladr, ne de daha byk
bir saygy hak eder.
Gerekten de, alna zgrlnn bir gn Byk Britanyann
tmnde yeniden tannacan unnak, Oceana (1611-1677 tarihleri
arasnda yaam James Harringtonun yazd bir topyann konusu
olan lke. ev.) ya da Utopia nn (1477-1535 tarihleri arasnda yaa
m Sir Thomas Moreun yazd ayn adl topyann konusu olan lke,
ev.) kurulmasn beklemek kadar samadr. Yalnzca halkn nyargs
deili ondan daha zorlusu kimi bireylerin zel karlar da buna kar
konulmaz bir ekilde muhaliftir. Tpk sanayicilerin i piyasada rakip
lerinin saysnn artmasn salayacak her yasaya kar kmalar gibi,
ordunun subaylar da askerlerinin saylarnn azalmasna ayn coku ve
ibirlii iinde kar kp, sanayicilerin iileri byle bir dzenlemeyi
nerenlere kar saldrmaya tevik ettikleri gibi kkrtsalard, ordunun
saysn azaltmaya kalkmak da o zaman tpk sanayicilerin bize kar elde
ettikleri tekeli bir ekilde azaltmaya kalkmak kadar tehlikeli olurdu.
Bu tekel, bu trden birtakm gruplarn saysn o denli artrmtr ki,
tpk ar bym bir ordu gibi hkmet iin tehlikeli olmaya bala
m ve zaman zaman yasama organn tehdit eder hale gelmilerdir. Bu
tekeli glendirmeye yarayan ler neriyi destekleyen parlamento ye
leri de phesiz hem ticaretten anlyor grnm
top related