adam smith - ulusların zenginliği

8/12/2019 Adam Smith - Uluslarn Zenginlii

1/289


2/289


3/289

PALMEYAYINLARI: 425

ULUSIARIN ZENGNL II / Adan Smith

ngilizceden eviren: Metin Saltolu

Palme Yaynclk 2011

Yayna Hazrlama: PALME Dizgi, Tasarm ve Grafik Birimi

Yayn Koordinatr: H. brahim Somyrek

Bask:Szkesen Matbaaclk, Tel: (0-312) 395 21 10

ISBN: 978-9944-341-26-4

Bu kitabn her trl yayn hakk Palme Yayn Datm Pazarlama ve D Tic. Ltd. ti.ntm haklar sakldr. Kitabn tamam ya da bir ksm 5846 sayl yasann hkmlerine g

yaynlayan firmann nceden izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangsistemiyle oaltlamaz, yaynlanamaz, depolanamaz.

YAYIN, DAITIM, PAZARLAMA, VE DI TCARET LTD. T.Merkez: A. Adnan Saygun Cad. No: 10/A Shhiye-ANKARA

Tel: 0312-433 37 57 Fax:0.312-433 52 72e-mail: [email protected] http://www.palmekitabevi.com

Ankara ubesi . Olgunlar Sok. No: 4/5 Bakanlklar/ANKARA Tel: 0.312-417 95 28 Faks: 0312-419 69 64

Beytepe ubesi: Hacettepe Univ. Beytepe Alveri Mtk. No: 8 Beytepe/ANKARA Tel: 0.312-299 21 11/7379 Faks:0312-299 21 12

Anlalya ubesi: Mellem Mah. Dumlupnar Blv. Bakent Sit. No: 4 ANTALYA Tel: 0.242-238 32 09 Faks: 0.242-238 45 02

Genel Daitim:

YAZIT Yayn-DatmSalk Sokak 17/30 Shhiye-ANKARATel: 0312-433 63 85-433 56 65 Faks: 0312-433 73 17
mailto:[email protected]://www.palmekitabevi.com/http://www.palmekitabevi.com/mailto:[email protected]


4/289

NDEKLER

DRDNC KTAP

Siyasal ktisat Sistemleri Hakknda..............................................................................................

BRNCBLM

TCARET SSTEM YAHUT MERKANTLST SSTEMN LKES HAKKINDA............................ 3

KNC BLM

YURTNDE RETLEBLECEK MALLARIN YABANCI

LKELERDEN THALATINA GETRLEN KISITLAMALAR HAKKINDA.................................. 27

NC BLM

TCARET DENGESNN ALEYHTE OLDUU LKELERDEN GELEN

HEMEN HER TR MALIN THALATINA GETRLEN OLAANST

KISITLAMALAR HAKKINDA.......................................................................................................49

BRNC KISIM: Bu kstlamalarn merkantilist

sistemin ilkeleri bakmndan bile mantksz olduu hakknda....................................................49

KNC KISIM: Bu kstlamalarn dier ilkelere gre de

mantksz olduu hakknda.........................................................................................................66

DRDNC BLM

VERG ADELER HAKKINDA.................................................................................................... 77

BENC BLM

TEVK PRMLER HAKKINDA.................................................................................................. 83

ALTINCI BLM

TCARET ANTLAMALARI HAKKINDA...................................................................................123

YEDNC BLM

KOLONLER HAKKINDA...........................................................................................................137

BRNC KISIM: Yeni koloniler kurmann nedenleri hakknda 137


5/289

KNC KISIM: Yeni kolonilerdeki zenginliin sebepleri 146

NC KISIM: Amerikann kefinden ve mit Burnu

yoluyla Hindistana bir geit almasndan Avrupann elde ettiiavantajlar...................................................................................................................................175

SEKZNC BLM

MERKANTLST SSTEM HAKKINDA GENEL DEERLENDRME....................................... 231

DOKUZUNCU BLM

TARIMSAL SSTEMLER, YA DA TOPRAIN RETMN

BRCK VE TEMEL GELR VE SERVET KAYNAI SAYAN SYASAL

KTSAT SSTEMLER HAKKINDA...........................................................................................253

IV


6/289

DRD''rfOl %tAP

SyasaCksisat Sstemferi J-faklzncfa

Bir devlet adam ya da yasa koyucunun bilim dal olarak siyasal

iktisat iki ayr ama tar: ilki, halka bol bir gelir ya da geim salamak,

daha dorusu onlarn byle bir gelir ya da geimi kendi balarna elde

edebilmelerine olanak salamak; kincisi ise, devleti ya da imparatorlu

u kamu hizmetlerini yrtmeye yetecek bir gelirle donatmaktr. Hemhalk hem de hkmdar zenginletirmek amac tar.

Halkn zenginletirilmesi asndan, her ada her ulusun servet

lerinin gelimesinde grlen farkllk iki farkl siyasal iktisat sistemine

yol amtr. Bunlardan birincisine ticaret, kincisine de tarm sistemi

denebilir. Bunlarn her ikisini de elimden geldiince eksiksiz ve ak se

ik bir biimde anlatmaya alacam. e ticaret sistemi ile balyorum.lkemizde ve gnmzde en iyi anlalan modern sistem budur.

1


7/289

BRNC BLM

TCARET SSTEM YAHUT MERKANTLST SSTEMN

LKES HAKKINDA

Zenginliin para, altn ya da gmten ibaret olduuna ilikin po

pler gr, doal olarak parann hem bir ticaret arac hem de bir deer

ls olma ilevlerinden kaynaklanmaktadr. Parann bir ticaret arac

olmasnn sonucunda, paramz olduu zaman, neye ihtiyacmz varsa omaldan, dier herhangi bir mal karlnda edinebileceimizden ok

daha fazla miktarda edinebiliriz. Asl iin para bulmak olduunu hep

biliriz. Onu bir kez elde ettiimizde, herhangi bir eyi satn almakta

glk ekmeyiz. Onun deer ls olmasnn sonucunda ise, btn

dier mallarn deerini karlnda denen para ile belirleriz. Paras ok

olana zengin, paras az olana yoksul deriz. Tutumlu, yahut zengin olmaya hevesli adamn paray ok sevdii sylenir. Kaygsz, savruk, ya da

cmert bir adamn ise paray umursamad bilinir. Zenginlemek para

sahibi olmaktr. Servet ya da para gnlk dilde her bakmdan eanlaml

kabul edilir.

Tpk zengin bir adam gibi, zengin bir lkenin de para bolluu iin

de olduu sylenir. Bir lkeyi altn ya da gme bomak, onu zenginletirmenin en kestirme yoludur. Amerikann kefinden bir sre sonra,

bilinmeyen bir kyya ayak bastklar zaman spanyollarn ilk aratrdk

3


8/289

Ilfusfarn ZenginCii

lar ey, civarda altn ya da gmn olup olmad idi. Edindikleri bil

giye gre de orann yerlemeye deer olup olmadna ya da fethetmeye

deer olup olmadna karar veriyorlard. Fransa Kral tarafndan nl

Cengiz Hann oullarndan birine eli olarak gnderilen Rahip Plano

Carpino, kendisine Tatarlarn sk sk Fransa Krallnda bol miktarda

koyun ve sr olup olmadn sorduklarm sylyor. Onlarn bunu

sormaktaki amac da Ispanyollarnki ile ayn idi. Onlar, lkenin fet

hetmeye deecek kadar zengin olup olmadn renmek istiyorlard.

Genel olarak paray kullanmay bilmeyen tm dier oban uluslarda

olduu gibi, Tatarlar arasnda da, sr hem ticaret arac hem de deer

lsdr. Bu nedenle de, tpk Ispanyollara gre zenginliin altn ve

gmten ibaret olduu gibi, Tatarlara gre de zenginlik hayvandan

ibaretti. Bu ikisi arasndan Tatarlarn yaklam belki de geree en ya

kn olan idi.

Bay Locke para ile dier tanr mallar arasnda bir ayrm gzetir.

Dier tm tanr mallarn tketilebilir bir nitelie sahip olduklar iin

onlara dayal bir servete pek gvenilemeyeceini, bir yl bu mallardan

bol miktarda bulunan bir lkenin, hi ihracat yapmad halde, srf sa

vurganl ve tedbirsizlii yznden ertesi yl ktlk ekebileceini sy

ler. Oysa para, elden ele dolat halde, sadk bir dosttur; lke dna

kmas engellenebilirse, kolay kolay harcanp tketilemez. yleyse Bay

Lockea gre, altn ve gm, bir ulusun tanabilir servetinin en salam

ve dayankl blmdr; bu yzden de bu metalleri oaltmak bir ulu

sun siyasal iktisadnn en byk amac olmaldr.

Dierleri de, bir ulusun tm dnyadan soyutlanabildii takdirde,

ne kadar ok paray dolama soktuunun nemli olmadn itiraf edi

yorlar. Bu para araclyla dolama sokulan tketilebilir mallar, sadece

daha az ya da daha ok saydaki paralar karlnda takas olur. Oysa,onlar bir lkenin reel zenginlii ya da yoksulluunun tmyle tketi

lebilir mallarn bolluu ya da ktlna bal olduunu kabul ediyorlar.

4


9/289

Adam Smtf

Onlara gre, yabanc uluslarla balantlar bulunan, yabanc uluslarla

savamak, ordularn ve donanmalarn uzak lkelere gndermek zorun

da olan lkelerin ise durumu farkldr. Onlar, ancak yurtdna para

gndermekle bunlarn karlnn denebileceini, yurtiinde bol mik

tarda paras bulunmayan bir ulusun da yurtdma ok para gndereme-

yeceini sylyorlar. Bu nedenle, bu trden her ulus bar zaman altn

ve gm biriktirmeye almaldr ki, gerek duyulduu zaman da d

savalar iin onlar kullanabilsin.

Bu popler grlerin sonucu olarak, her Avrupa ulusu, ister is

temez, kendi lkelerinde altn ve gm biriktirebiimenin her yolunu

denemilerdir. Avrupaya bu metalleri salayan en nemli madenlerin

sahipleri olan spanya ve Portekiz, altn ve gm ihracatn ya tmden

yasaklayp en ar cezalara tabi tutmu, ya da ar gmrk vergileri uygu

lamlardr. Benzeri bir yasak da eskiden birok dier Avrupa uluslarnn

da politikalarnn birer parasym. Altn ve gmn krallk snrlar

dna karlmasn ar cezalara balayan kimi eski Isko parlamento

yasalarnda olduu gibi en beklenmedik yerlerde buna rastlayabiliyoruz.

Benzer trden bir politika eskiden Fransa ve ngilterede de varm.

Bu lkeler ticaret lkeleri olunca, tccar da ou kez bu yasa ken

disi iin pek uygun bulmad. Sk sk kendi lkelerine ithal etmek ya

da nc bir lkeye gtrmek istedikleri yabanc mallar, dier kimi

mallar yerine altn ve gm karlnda ok daha ucuza alabiliyorlard.

Bu nedenle, ticarete zarar verdii gerekesiyle bu yasa hep protesto

ettiler.

Birincisi, yabanc mal satn almak amacyla alm ve gm ihra

etmenin, bu metallerin krallk iindeki miktarn her zaman azaltma

dm, tersine sk sk artrabildiini, nk lke iinde yabanc mal

tketiminin bu yzden artrlmamas durumunda bu mallarn yurtd-

na yeniden ihra edilebileceini, orada byk bir krla satldnda

5


10/289

llfuslarn ZenginCii

da onlar satn almak iin balangta gnderilen miktardan ok daha

byk bir servet getirebileceini belirttiler. Bay Mun bu d ticaret i

lemini tarmdaki ekim ve hasat zamanlarna benzetiyor. Eer sadece

bir iftinin ekim zaman yere ok kaliteli tahl satn dikkate alrsak

onun bir iftiden ok bir kak olduunu dnebiliriz. Oysa onun bu

abalarnn sonucu olan hasat zaman almalarn gz nne alrsak,

yaptklarnn deerini ve yksek getirisini takdir ederiz diyor.

kincisi, bu metallerin ykte hafif pahada ar olmas sebebiyle yurt-

dna karlmas kolay olduundan, yasan ihracat engellemeyecei

ni; bu ihracatn ancak adna ticaret dengesi dedikleri eye daha ok zen

gstermekle nlenebileceini; lke ithalatndan daha yksek deerde ih

racat yapt zaman, yabanc uluslarn bunun karln zorunlu olarak

altn ve gmle demeleri nedeniyle, bir dengenin oluacan; byle

likle de krallk snrlar iinde o metalin miktarnn artacan; ihracattan

daha yksek deerde ithalat yapld zaman ise, tersine yabanc uluslar

lehine bir denge oluacam; bu da altn ve gm cinsinden denmek

zorunda olduu iin, lkedeki altn ve gm miktarn azaltacan;

bu durumda yasaklamann bu metallerin ihracn nleyemeyeceini,

ancak daha riskli hale getirerek pahalandracam; d ticaret dengesini

daha da bozacan; yabanc lkeden mal alan tacirin faturay gnderen

bankaya sadece mal bedelini deili ayn zamanda oraya para gnderme

riskinin de bedelini demek zorunda kalacan; dviz kuru hangi lke

aleyhine ise d ticaret dengesinin o lke aleyhine daha da bozulacan;

o lke parasnn zorunlu olarak dier lkenin paras karsnda daha da

deersizleeceini savunuyorlard. rnein, ngiltere ile Hollanda ara

sndaki dviz kuru yzde be ngiltere aleyhinde ise, Hollandadan 100

ons gn tutarnda bir mal almak iin ngilterede 105 ons gm

gerekecekti. Yani ngilteredeki 105 ons gm Hollandada sadece 100

ons deerinde olacak ve o deerde Hollanda mal satn alabilecek, buna

6


11/289

Adam Smitf

karlk Hollandadaki 100 ons gm ngilterede 105 ons deerinde

olacak ve o miktarda ngiliz mal satn alabilecekti. Bylelikle, dviz

kuru fark nedeniyle, Hollandaya satlan ngiliz mallan o lde daha

ucuz, ngiltereye satlan Hollanda mallar da o lde dala palal ola

cakt. Bu fark miktar kadar birisi ngiltereye daha az Hollanda paras

ekerken dieri Hollandaya daha fazla ngiliz paras ekecek; bylelikle

denge ngiltere aleyhine daha da fazla bozulacak ve Hollandaya daha

fazla altn ve gm ihra edilmesi gerekecekti.

Bu savlar ksmen doru ksmen yanlt. Ticarette altn ve gm

ihracatnn sk sk lkeye yarar saladm sylerken haklydlar. Yine,

kiilerin yarar grd durumlarda bunu ihra etmesini hibir yasan

engelleyemeyeceini sylerken de yanlmyorlard. Ancak, bu metallerin

miktarn korumak ya da artrmak iin hkmetin gstermesi gereken

zenin, serbest ticaret yoluyla dier faydal mallarn miktarn korumak

ya da artrmak iin gerekenden ok daha fazla olduunu dnmekte

hatalydlar. Yine, yksek dviz kurunun zorunlu olarak o aleyhte ti

caret dengesi dedikleri eyi artrdn, ya da daha fazla miktarda altn

ve gm ihracna yol atn varsayarken de belki yanlyorlard. Bu

yksek fiyat gerekten de yabanc lkelere deme yapmak durumunda

olan tacirler iin fazlasyla dezavantajl idi. Polieler iin kendi bankala

rnn verdiinden daha fazla deme yapyorlard. Ancak, yasaktan kay

naklanan risk belki de bankalara fazladan bir masrafa neden olmasna

ramen, lke dna daha fazla para karlmasn engellemiyordu. Bu

masraf genellikle para kaakl srasnda yurtiinde yaplr ve ekilen

tutardan tek kuru fazla bir para ihracna yol amazd. Doal olarak

yksek dviz kuru da tacirleri, bunun bedelini olabildiince az demek

iin, ihracatlarn ithalatlar ile dengede tutmaya zorluyordu. Bunun

yan sra yksek dviz kuru yabanc mallarn fiyatlarn artrarak bir tr

vergi ilevi gryor, bylelikle tketimlerini azaltyordu. Bu nedenle,

7


12/289

llCusCarn Zenginfigi

aleyhte ticaret dengesi dedikleri ey artmak yle dursun azalma, dolay

syla altn ve gm ihracn da azaltma eilimindeydi.

Ancak, tm bunlara karn bu savlar, karlarna kan insanlar ikna

etti. Tacirler bu savlarn parlamenterlere, prenslerin danmanlarna,

soylulara, ticaretten anladklarn dndkleri krsal kesim derebeyleri-

ne; konuyu bildikleri varsaylan kiiler konu hakknda hibir ey bilme

diklerinin bilincinde olanlara anlattlar. Tacirlerin yan sra soylular ve

derebeyleri de d ticaretin lkeyi zenginletirdiine ilikin deneyime sa

hiptiler, ancak bunun nasl ve ne yolla gerekletiini hibirisi bilmiyor

du. Tacirler bunun kendilerini nasl zenginletirdiini pekala biliyorlar

d, bunu bilmek zaten onlarn iiydi. Ancak lkeyi nasl zenginletirdii

ni bilmek onlarn ii deildi. Bu konu ancak d ticaret ile ilgili yasalarda

kimi deiiklikler yapmak iin devletlerine bavurduklarnda akllarna

geliyordu. O zaman da d ticaretin yararl etkileri ile bu etkilerin va

rolan yasalar tarafndan nasl engellendii hakknda bir eyler sylemek

gerekiyordu. Bu konuyla ilgili karar mercilerine d ticaretin lkeye para

getirdiini, ancak sz konusu yasalarn bunu engellediini sylemek en

etkili yoldu. Bu nedenle de bu savlar istenilen etkiyi yapyordu. Fransa

ile ngilterede altn ile gmn ihra yasa sadece bu iki lkenin sik

keleri ile snrlyd. Dier lkelerin sikkelerini ve klelerini ihra etmek

serbestti. Hollandada ve kimi dier yerlerde bu zgrlk o lkenin sik

kesine varncaya dein geniletilmiti. Hkmet ilgisini ie yaramayan

altn ve gm ihracn engellemek yerine; ok daha karmak, ok daha

utan verici ve ayn derecede yararsz bir baka konuya, bu metallerin

artmasnn ya da azalmasnn tek sebebi olan ticaret dengesini gzetme

ye younlatrmt. Munun kitabnn bal olan EnglancLs Treasure in

Foreign Trade (ngilterenin D Ticaretteki Serveti), salt ngilterenin

deil tn dier ticaret lkelerinin siyasal iktisatlarnda temel bir zde

yi haline gelmiti. Hepsinden nemlisi, birim sermaye bana en yk


13/289


14/289

llfusfarm Zerginfii

talebi olusa, ton bana 5 guineadan bir milyon ton gelen tahl tamak

iin her biri biner tonluk bin adet gemi gerekirdi. Buna ngilterenin

donanmas yetmezdi.

Herhangi bir lkeye ithal edilen altn ve gm miktar efektif tale

bi at zaman, hkmet ne denli titiz davranrsa davransn bunun ih

racn engelleyemez. spanya ve Portekizdeki o sert yasalarn hibiri al

tn ve gm yurtiinde tutmaya yetmemektedir. Peru ve Brezilyadan

srekli yaplan ithalat bu lkelerin talebini amakta, bu metallerin o

lkelerdeki fiyatn komularnnkinden ok daha aalara ekmekte

dir. Ama, eer herhangi bir lkede bunlarn miktar efektif talebin altn

da kalsayd, ayn ekilde bunlarn fiyatn komu lkelerdekinden daha

yukarya ekecek, hkmetin de onlarn ithali iin herhangi bir aba

gstermesine gerek kalmayacakt, ithalini nlemek iin aba gsterseydi

bile etkili olamayacakt. Spartallar bunlar satn alacak paray bulduk

lar zaman, bu metaller onlarn Lacedaemona giriini engellemeye al

an Lycurgus yasalarnn tmn ykp geti. Hibir sert gmrk yasas

Hollandal ve Gottenburglu Dou Hindistan irketlerinin aylarnn

ithaline engel olamaz; nk Britanya irketininkilerden bir miktar

daha ucuzdur. Ancak bir pound ayn hacmi, karlnda denen en

yksek fiyatlardan olan on alt ilin gmn hacminden yz kat, ayn

deerdeki altnn hacminden ise bin kat daha byktr, bu yzden de

kaakl o denli daha zordur.

Ksmen altn ve gmn bol olduu yerlerden kt olduu yerlere

tanmasnn kolay oluu yznden, bu metallerin fiyat, bol olduu

yerden kt olduu yere ktlesi nedeniyle tanmas zor olan dier ou

malin fiyat gibi srekli dalgalanmaz. Bu metallerin fiyat aslnda hi

deimez deildir; ancak onda grlecek deiiklikler genellikle yava,

adm adm ve tekdzedir. rnein Avrupada, biraz temelsiz de olsa, bu

yzylda ve nceki yzylda, bunlarn fiyatlarnn, spanyol Bat Hint

10


15/289

Adam Smitf

Adalarndan yaplan srekli ithalat nedeniyle yava yava ama srekli

olarak dt varsaylr. Ancak, altnn ve gmn fiyatnda, hisse

dilir oranda ani bir ykseli ya da d grlebilmesi iin, dier tm

mallarn parasal fiyatlarnda Amerikann kefinde olduu gibi nemli

bir ticaret devrimi gerekir.

Eer, tm bunlara karn, yine de kimi zaman karlnda vere

cek bir eyleri bulunan bir lkede altn ve gm sknts ekiliyorsa,

bunlar herhangi bir maldan ok daha kolay biimde ikame edilebilirler.

Eer hammadde sknts ekiliyorsa retim durur. Eer erzak sknts

ekiliyorsa, insanlar alktan lr. Ama eer para sknts ekiliyorsa

onun yerini tam tutmasa bile takas alr. Borca alp satmak, tacirlerin

birbirlerine ayda bir ya da ylda bir senet krdrmas bunun dezavantaj

n azaltr. Salam bir kat para bunun tmyle yerini almakla kalmaz

kimi zaman ondan stndr de. Bu yzden hibir zaman, hkmetin

dikkatini bir lkedeki para miktarn korumaya ya da artrmaya youn

latrmasna gerek yoktur.

Ancak, en fazla ikayet edilen ey de para ktldr. Tpk arap gibi

para da ne karlnda verecek bir eyleri, ne de borca alacak kredile

ri olmayanlar iin kt olmak durumundadr. Bunlarn ikisi de ne para

ktl nede arap ktl eker. Oysa para ktl ekilmesi salt savurgan

lara has bir ey deildir. Kimi zaman evredeki bir ticaret ehrinin ya

da lkesinin tmne yaylabilir. i fazla geniletmek bunun en yaygn

nedenidir. Projeleri sermayeleriyle orantl olmayan kimi ciddi iadam

larnn da gelirleri harcamalar ile orantsz olan msrifler kadar para

sknts ektikleri olur. Projeleri sonu verene dein sermayeleri de kre

dileri de tkenir. Bor para almak iin saa sola bavururlar. Herkes de

onlara bor verecek paralar olmadn syler. Bu tr genel para ktl

ikayetleri bile, lkede dolamda bulunan altn ve gm para mikta

rnn yetersiz olduunu deil, insanlarn bu para karlnda verecek

11


16/289

Uluslarn ZenainCii

bir eyleri olmadn gsterir. Ticaret krlar normalin stne kt

zaman ii fazla geniletmek, kk byk tm iadamlarnn ortak ha

tasdr. Sadece yurtdna olmas gerektiinden fazla para gndermekle

kalmazlar, ayn zamanda hem yurt iinde hem de yurt dnda haddin

den fazla borca mal satn alp bunlar deme gn gelmeden karln

elde edecekleri umuduyla uzak pazarlara salarlar. deme zaman tahsi

lat zamanndan nce gelir. Elde avuta ne satp paraya evirebilecekleri

bir eyleri vardr, ne de karlnda bor alacaklar bir eyleri. Bu genel

para ktl ikayetine yol aan ey, altn veya gm ktl deil, bor

verecek ya da borcunu deyecek adan ktldr.

Servetin para, altn ya da gmten deil onlarn satn ald ya da

satn alabilecei eylerden ibaret olduunu eni konu kantlamaya al

mak ok gln olurdu. phesiz ki para daima ulusal sermayenin bir

blmdr; ancak grlmtr ki onun sadece kk, ama en krsz

blmdr.

Bunun nedeni servetin mallardan ok paradan olumas, tacirlerin

de mal karl para satn almak yerine para karl mal satn almalar

nn daha kolay olmas deil, birbiriyle kolay deitirilemeyen her maln

para ile kolaylkla takas edilebilmesi nedeniyle parann en bilinen ve

yerleik ticaret arac olmasdr. Bunun yan sra mallarn ou paradan

daha dayankszdr. Onlar saklamaya alan tacir byk bir blmn

yitirebilir. Bedelini para olarak kasasnda tutmak yerine mallarn kendi

sini elinde tuttuu zaman para talebini daha zor karlar. Hepsinden de

nemlisi, satn almak yerine dorudan satarken kr artar, parasm malla

deitirirken olduundan daha fazla maln para ile deitirirken glk

eker. Ancak, deposunda ynla mal olan bir tacir belli bir zaman iin

de onlar satamad iin iflas edebilirse de bir ulus ya da bir lke kolay

kolay ayn kazaya uramaz. Bir tacirin tm sermayesi genellikle karl

nda para satn almak iin ayrlm dayanksz mallardan oluur. Oysa

12


17/289

Adam Smtf

bir lkenin toprann ve emeinin yllk rnn ok kk bir bl

m komularndan altn ve gm almak iin ayrlmtr. ok byk

bir blm kendi aralarnda dolar ve tketilir. Yurtdna gnderilen

artn da byk bir ksm dier yabanc mallar satn almak iindir.

Bu nedenle altn ve gm, karlnda dier mallar satn almak iin

elde tutulmam olsa idi, o ulus iflas etmezdi. Kimi kayp ve zorluklar

dan muzdarip olarak parann yerini tutacak kimi arelere bavurmak

zorunda kalrd. Ancak toprann ve emeinin yllk rn aa yukar

deimezdi. nk onlar salamak iin istihdam edilecek olan tketi

lebilir sermaye aa yukar ayn olacakt. Her ne kadar parann mallar

ektii kadar kolayca mallar mallar ekemese de, uzun vadede bunu ya

pabilirdi. Mallar para satn almann dnda baka birok ie yarayabilir,

ancak para mal satn almann dnda baka bir ie yaramaz. Bu nedenle

de para zorunlu olarak mallarn peinden koarken mallar parann pe

inden komaz. Tpk satan kiinin amacnn her zaman onu yeniden

satn almak olmad gibi, alcnn da amac her zaman onu yeniden

satmak deil kullanmak ya da tketmektir. Birisinin tm ii bu iken

dierinin iinin sadece yarsn bu oluturur. nsanlar parann kendisi

iin deil satn alabilecei eyler iin para sahibi olnak isterler.

Denir ki, tketilebilir mallar ksa srede yok olurken altn ve gm

n doas gerei daha dayankldr; eer bu amala sreli ihra edilme

mi olsayd, alar boyunca birikerek lkenin reel servetini inanlmaz

lde artrrd. Bu yzden de, bir lke iin bu tr dayankl mallan

dayanksz mallarla takas etmekten daha dezavantajl bir ikolu olamaz.

Ancak biz ngilterenin madeni eyalar ile Fransann arabn takas et

menin bir dezavantajn gremiyoruz. Bunlar ok dayankl mallardr;

eer alar boyunca ihra edilmeyip biriktirilmi olsalard lkenin ten

cere ve tavas inanlmaz lde artard. Oysa her lkede bu tr mallarn

kullanm alan snrldr. Orada tketilecek yemekleri hazrlamak iin

13


18/289

UCusCarn Zenginlii

gerekli olandan fazla tencere tavaya sahip olmaktan daha sama bir ey

olamaz. Ancak yemek miktar artarsa onu piirmek iin gerekli tencere

tava says da artar. Artan yemein de bir ksm onlar satn almak iin

ya da fazladan onlar yapmakta istihdam edilecek olan iilerin doyu

rulmas iin kullanlr. Ancak, kolaylkla grlecei gibi, her lkedeki

altn ve gm miktar o lkedeki kullanm alan ile snrldr. Ya sikke

olarak mallarn dolamnda kullanlr, ya da tabak anak gibi ev eyas

yapmnda. Her lkedeki sikke miktar da dolamdaki mallarn tutar

ile snrldr. Ancak onlarn tutar artarsa, bu ksm yurtdna gnde

rilip yerine yeni yabanc mallar alnr. O zaman bunlarn dolam iin

fazladan sikkeye gereksinim duyulur. Tabak anak miktar da, bu tr

bir ihtiam gerekli gren ailelerin saylar ve servetleri ile orantldr.

Bu artan servetin ancak bir blm fazladan tabak anak satn almaya

ayrlr. Gereksiz miktarda altn ve gm retmek ya da elde tutmak,

hane halklarnn neesini gereksiz miktarda mutfak eyas kullanarak

artrmaya almak kadar sama olur. Tpk bu gereksiz eyleri satn

almak iin yaplan harcamann ailelerin geimini nitelik ve nicelik ba

kmndan artrmak yerine azaltmas gibi, her lkede gereksiz miktarda

altn ve gm almna yaplan harcama da doal olarak o lke halknn

yiyecek, giyecek, barnma gereksinmelerine ayrlan serveti azaltr. Altn

ile gm ister sikke ister tabak eklinde olsun tpk mutfak mobilyas

gibi bir aratr. Onlarn kullanmn artrrsanz, onlar sayesinde do

lama girecek, ynetilecek ya da hazrlanacak olan tketim mallarn

artrrsanz kanlmaz olarak miktarn da artrrsnz; yok eer miktar

artrmak iin olaand yollara kalkrsanz, kanlmaz olarak onla

rn kullanmn, hatta kullanm iin gerekenden daha fazla olamaya

cak olan miktarn da azaltrsnz. Bu miktarn tesinde birikti mi de,

tanmas ok kolay ve atl braklmasndan doacak kayp ok byk

olduu iin hibir yasa onlarn ksa srede lke dna karlmasn

engelleyemez.


19/289

A dam Smitf

Bir lkenin savalar srdrebilmek, uzak lkelerdeki ordularn ve

donanmalarn besleyebilmek iin altn, gm biriktirmesine de ler

zaman gerek yoktur. Ordular ve donanmalar altnla gmle deil t

ketim mallaryla beslenir. Topraklarnn, emeinin ve harcanabilir ser

mayesinin yllk getirisi, yurtii emeinin yllk retimi sayesinde bu t

ketim mallarn uzak lkelerden salayabilen uluslar, oralardaki savalar

da yrtebilirler.

Bir ulus uzak bir lkedeki ordusunun geimini yoldan salayabilir:

ya birikmi altn ve gmnn bir ksmn, ya sanayi rnlerinin bir ks

mm ya da ilenmemi rnlerinin bir ksmm yurtdna gndererek.

Herhangi bir lkede altn ve gm nedenle biriktirilir; bir, para

dolam iin; iki, hane halklarnn tabaklar iin; , yllar boyu cimri

bir hkmdarn hzinesini doldurmak iin.

Dolam iin ayrlan paradan tasarruf edemezsiniz, nk dolam

da asla fazla artk olmaz. Bir lkede yllk alnp satlan mallarn deeri,bu mallarn dolam ve asl tketicisine datlmas iin belli bir miktar

daki paray gerekli klar. Dolam kanal gereken miktar kendiliinden

iine eker, daha fazlasn asla kabul etmez. Ancak, sava durumunda bu

kanaldan bir miktar ekilebilir. Halkn ou yurtdnda beslenirken,

daha az bir miktar yurtiinde beslenir. Daha az mal dolama sokulur

ken, onlarn dolam iin gerekli para miktar da azalr. Byle durum

larda, ngilterede genellikle olaanst miktarlarda Maliye banknotu,

donanma ekleri ve banka ekleri piyasaya srlr. Bunlarn altn ve

gmn yerini almas yurtdna daha fazla altn ve gm gnderme

olana salar. Ancak tm bunlar yllarca srecek ok masrafl bir sava

n finansman iin ok kk bir kaynaktr.

Hane halklarnn tabaklarn eritmek ise daima daha kk bir kay

nak olarak grlmtr. Son savan balarnda bu ynteme bavuran

Franszlarn salad fayda, moday terketmelerine bile demedi.

15


20/289

'lllusCarm ZenainCii

Eski devirlerde hkmdar hzineleri ok daha uzun sre dayanan

bir kaynak oldular. imdilerde ise, Prusya kral dnda hibir Avrupa

hkmdar hazine biriktirmiyor.

Gnmzde tarihin kaydettii en pahal savalar finanse eden fon

lar artk ne dolamdan ekilen paraya, ne hane halklarnn tabaklar

na ne de hkmdarn hzinesine dayanyor. Son Fransz sava Byk

Britanyaya, imzalanan yetmibe milyon poundluk yeni bor szle

mesi, toprak vergisine yaplan iki ilinlik zam ile iflas fonundan yllk

bor alnan tutar da dahil olmak zere doksan milyon pounda mal

oldu. Bu masraflarn te ikisinden fazlas Almanya, Portekiz, Amerika,

Akdenizin kuzeyi, Dou ve Bat Hint gibi uzak lkelerde yapld. n

giltere krallarnn birikmi hzineleri yoktu. yle olaanst miktarda

tabak eritildiini de duymadk. lkenin altn ve gm dolam on

sekiz milyon poundu gemiyordu. Ancak, altnn son kez yeniden sik-

kelennesinden sonra bunun deerinin olduka altnda kaldna inan

lyor. O nedenle, grp iittiim en abartl hesaplamaya gre alm ve

gmn toplamnn otuz milyon olduunu varsayalm. Eer sava bi

zim paramzla yrtlmemi olsayd, bu tutarn tm, bu hesaba gre,

alt yedi yllk bir zaman dilimi ierisinde iki kez darya gidip gelecekti.

Bunun doru olduunu varsayalm. O zaman, lkenin tm parasnn

bylesine ksa bir dnem ierisinde hikimse farketmeden iki kez lke

dna gidip gelmesine baklrsa, hkmetin paray korumaya alma

snn ne denli gereksiz olduunu gstermek iin en gl kant olur

bu. Ancak, dolam hibir zaman o dnemde yaygn olandan daha bo

olmad. Karln deyebilecek olan az saydaki insan para istedi. D

ticaret krlar gerekten de sava srasnda, zellikle de savan sonlarna

doru normalden fazlayd. Bu durum her zaman olduu gibi Byk

Britanyann genelinde byk bir almaya neden oldu. Bu da yine her

alma sonras olduu gibi para ktl ikayetlerine sebep oldu. Ne sa-

16


21/289

Adam Smitf

tnalma gc, ne de borlanma kredisi olan ok sayda insan para talep

etti. Alacakllar tahsilatta zorland. Ama altn ve gm genellikle onun

bedelini deyebilen kiilerin ellerinde oldu.

Bu nedenle, son savan olaanst harcamalar, altn ve gm ih

racnn yan sra u ya da bu ngiliz mallar tarafndan da karland.

Hkmet ya da onun adna hareket edenler bir tacirle bir yabanc lke

ye havale edilmek zere szleme imzalad zaman, tacir doal olarak

yabanc muhatabna bu borcunu altn ya da gm yerine olabildiince

mal olarak demeye alacakt. Eer Byk Britanya mallan o lkede

talep grmyorsa, o zaman o mallar, borlu olduu lkeye denecek

bir senet karlnda dier lkelere satmaya alacakt. Pazar yeterince

doyurduu zaman bu mallarn tanmas daima hatr saylr bir kr b

rakr. Bu metaller yabanc mal satn almak zere yurtdna gnderildi

inde tacirin kr, bu mallarn sat ile daha da ykselir. Ancak, bu para

yurtdna bir bor demek zere gidince, tacir ne onu geri alabiliyor,

ne de onun zerinden kr elde edebiliyor. O yzden de, elbette yurtd-

na olan borlarn altn ve gm yerine mal ihra ederek demenin

bir yolunu bulmaya bakyor. Savan sonlarna doru byk miktarda

ngiliz malnn geri dn olmadan ihra edildiini The Present State

ofthe Nation (Ulusun Bugnk Durumu) adl yaptn yazarndan

reniyoruz.

Altnn ve gmn yukarda sz edilen trnden baka, bir

de tm ticareti lkelerin d ticaret amacyla ardarda ithal ve ihra et

tii byk miktarda kle vardr. Bu kle ticareti lkeler arasnda

tpk her lke iindeki ulusal para gibi dolat iin o byk ticareti

cumhuriyetin paras olarak dnlebilir. Ulusal parann hareketini ve

ynn her lkenin kendi iinde dolaan mallar belirlerken ticareti

cumhuriyetin parasn lkeler arasnda dolaan mallar belirler. Her ikisi

de deiimi kolaylatrr: biri ayn ulusun bireyleri arasndaki deiimi,

17


22/289

Uluslarn Zenginlii

dieri ise uluslar arasndaki deiimi. Byk ticareti cumhuriyetin pa

rasnn bir ksm byk olaslkla son sava finanse etmekte kullanl

d. Bir genel sava zaman parann hareketinin ve ynnn deimesi

kolaylkla anlalabilir. Daha ok sava merkezli olarak dolar; orada

ve komu lkelerde deiik ordularn maalarnn ve erzaknn karlan

masnda kullanlr. Ancak, ticareti cumhuriyetin bu parasnn Byk

Britanya tarafndan her yl bu ekilde kullanlan ksm yine de ya ngiliz

mallaryla, ya da onlar karl edinilmi baka eylerle elde edilmitir.

Bu da bizi, sava yrtmeyi salayan ana kaynak olarak lkenin toprak

ve emeinin yllk rnne gtrr. rnein 1761 ylnn masraflar

ondokuz milyondan fazla tutmutur. Hibir birikim bu denli byk bir

miktar karlayamazd. En iyi hesapla spanya ile Portekizin yllk altn

ve gm ithalatnn tm alt milyonu amaz ki bu da son savan drt

aylk masraflarna bile yetmez.

Gerek bir ordunun maa ve erzakn karlamak gerekse onlar kar

layacak mallar satn almak amacyla uzak lkelere tanmas en uygun

mallar, ok uzak mesafeye ok az bir masrafla tanabilecek olan, ykte

hafif pahada ar, daha rafine ve gelimi sanayi rnleridir. Genellikle

yabanc lkelere ihra edilen bu rnlerden her yl byk miktarda re

tim fazlas veren bir lke ok uzun yllar boyunca, hatr saylr miktarda

alm ve gm ihra etmeden, hatta ihra edecek altn ve gm olmasa

bile, yllarca ok pahal bir sava yrtebilir. Bu rnlerin yllk fazlas

nn hatr saylr bir blm, gerekten de, tacirine bir getiri salasa bile

lkeye herhangi bir getirisi olmakszn ihra ediliyor olmal. Hkmet

ordunun maa ve erzakn karlamak iin tccarn yabanc lkelerden

alacaklarn satn almaktadr. Ancak bu artn bir blm yine de bir

getiri salamay srdrebilir. Sava srasnda reticilerin talepleri ikiye

katlanr: hem ordunun maa ve erzaknn, hem de yurtiinde kullanlacak mallarn salanmas iin ihra edilecek mallarn ihracat iin. Bu

18


23/289

Adam Smitf

yzden de, en ykc savan ortasnda, retimin byk bir ksm sava

sonrasnda tersine debilir de. Bunlar lkenin harap olmas srasnda

geliirken, lke yeniden zenginleirken gerilerler. Britanya imalat sana

yiinin birok dalnn sava ve bar srasndaki durumlarnn farkll

szlerimizi kantlamaya yardmc olabilir.

Byk masrafl ya da uzun sreli hibir sava srekli olarak salt

topran kaba rnnn ihracatyla yrtlemez. Bu denli byk bir

miktar yabanc bir lkeye gndermenin masraf bir ordunun maa ve

erzakn karlamak iin ok ardr. ok az lke kendi halknn gei

mi iin yeterli olandan fazla kaba rn retmektedir. Bunlardan byk

miktarda yurtdna gndermek, bu yzden de halkn geimi iin gerekli

mallarnn bir blmn yurtdna gndermek demektir. Sanayi mal

ihracatnda ise durum bakadr. O alanda istihdam edilen insanlarn ge

im mallan yurtiinde kalr, yalnzca rnlerinin artan ksm darya sa

tlr. Bay Hume sk sk eski ngiltere krallarnn uzun sreli herhangi bir

sava kesinti olmakszn yrtebilmekteki yetersizliklerine dikkatimizi

eker. O gnlerde ngilizlerin d lkelerdeki ordularnn maalarn ve

geimlerini salamak zere, tamas ok pahal kaba toprak rnlerin

den ya da ok ilkel birka sanayii rnnden baka bir eyleri yoktu. O

da yurtii tketime ancak yetiyordu. Bu yetersizlik paraszlktan deil

daha gelimi sanayiinin olmamasndan kaynaklanyordu. ngilterede o

zaman da tpk bugn olduu gibi alim satm parayla yaplyordu. Do

lamdaki para miktarnn alm satm gerek say gerekse tutar bakmn

dan karlayabilme oram bugnknn ayns hatta daha fazlas olmal,

nk o zamanlar gnmzde altn ile gmn yerini tutan kat para

yoktu. Uluslar arasnda ticaret ve sanayi ok az biliniyordu. Aada

aklayacamz nedenlerden dolay hkmdar olaanst koullarda

tebaasndan ok nadiren hatr saylr miktarda yardm alabiliyordu. Bunedenle, bu gibi lkelerde hkmdar genellikle acil durumlarda kulla-

19


24/289

llCusfarn ZenginCii

mlacak tek kaynak olarak bir hazine biriktirme yolunu seiyordu. Bu

basit devlette, bir hkmdarn bile harcamas kendisinin ve maiyetinin

rk giyim kuamna salmayp hizmetkrlarna verilen balara ay

rlyordu. Bu ba ve konukseverlik de giyim kuamn gsterii kadar

abartl deildi. Buna gre her Tatar nderinin bir hzinesi vard. XII.

Charlesn nl mttefiki Ukrayna Kazaklarnn nderi Mazepann b

yk bir hzineye sahip olduu sylenir. Fransann Merovenj krallarnn

hepsinin hzineleri vard. Krallklarn ocuklar arasnda paylatrdk

lar zaman hzinelerini de paylatrdlar. Sakson prensleri ve Fetihten

sonraki ilk krallarn da benzer ekilde hazine biriktirdikleri grlyor.

Her yeni hanedann ilk icraat soylarn gvenceye alnak zere nceki

kraln hzinelerine el koymak oluyordu. Gelimi ve ticareti lkele

rin hkmdarlar ise hazine biriktirmeye gerek duymuyorlard, nk

olaanst durumlarda gereksindikleri olaanst yardmlar genellikle

yurttalarndan toplayabiliyorlard. O nedenle de biriktirme eilimleri

pek yoktu. Doal olarak, belki de zorunlu olarak an koullarm yeri

ne getiriyorlard. Harcamalar dier byk toprak sahiplerine de rnek

olan abartl gsterie gidiyordu. Maiyetinin balangtaki belli belirsiz

atafat gn be gn daha parlak bir hal alyor, bunun masraflar sadece

hazine biriktirmeye engel olmakla kalmyor, sk sk da daha gerekli har

camalara ayrlan fonlara da tayordu. Dercyllidasn ran saray evresi

iin syledikleri birok Avrupa hkmdarnn durumuna da uyarlana

bilir. Kendisi orada ok fazla ihtiam ama az kuvvet, fazla sayda uak

ama az sayda asker grmt.

Altn ve gm ithalat bir ulusun d ticaretten elde ettii ne tek ne

de asl faydadr. Hangi yerler arasnda yaplrsa yaplsn, d ticaretin iki

faydas vardr. lkenin toprak ve emeinin rnlerinin artk yurtiinde

talep edilmeyen artk blmn dar gnderip karlnda talebi olan

eyleri getirir. Gereksinilenden fazla olan miktara, gereksinimlerinin bir

20


25/289

Adam Smitft

ksmn karlayp hazlarn artracak baka eylerle takas ederek, onlara

bir deer katar. Yurtii pazarn darl nedeniyle herhangi bir ikolun

da iblmnn en st dzeye karlamamasnn nndeki engelleri

kaldrr. Halkn emeinin yurtii tketimden fazla olan ksm iin daha

geni bir pazar yaratarak onlarn retici glerini tevik eder, onlarn

yllk rnn, bylelikle de toplumun reel gelir ve servetini maksimu

ma kartr. D ticaretin bu byk ve nemli hizmetleri, yrtld

tm lkelere fayda salar. Tacirin genellikle herhangi bir lke yerine

dorudan kendi gereksinimlerini karlamak, kendi artklarn elden

karmakla urat iin en byk pay almasna karn, hepsi de d tica

retten byk yarar salarlar. Madeni olmayan lkelerin gereksindikleri

altn ve gm ithal etmek, phesiz, d ticaret iinin bir parasdr,

ama en nemsiz paras. D ticareti bu amala yapan bir lke, ok na

diren yzylda bir gemi ykleyebilir.

Amerikann kefinin Avrupay zenginletirmesinin nedeni altn ve

gm ithali deildir. Amerikan madenlerinin zenginlii bu metalleri

ucuzlatmtr. Bir servis taba on beinci yzyldakinin te biri kadar

tahl ya da emek karlnda alnr olmutur. Ayn emek ve mal harca

masyla, Avrupa her yl o zamanlar satn aldnn kat kadar tabak

satn alabilmektedir. Ama, bir mal normal fiyatnn te birine satld

zaman onu satn alanlar eski miktarlarnn kat kadar satn alabil

mekle kalmaz, ayn zamanda alc says da eski rakamn on, belki de yir

mi katma kar. O yzden Amerikan madenleri kefedilmemi olsayd,

bugnk gelimilik dzeyinde bile, tabak miktar miktarnn te biri,

yirmide biri, otuzda biri kadar bulunabilirdi. Avrupa bugne dein, ge

reksiz olduu phe gtrmemekle birlikte elbette byk bir kolayla

kavumutur. Altn ve gmn ucuzluu bu metallerin para olma ile

vini eskiden olduundan daha elverisiz klmtr. Artk bir eyler satn

alnak iin eskisinden daha fazla miktarda altn ve gm yklenmek

21


26/289

Uluslarn Zergin(ii

zorunda kalyoruz. Eskiden bir groatn grecei i iin cebimizde bir

ilin tayoruz. Bu zorluun mu yoksa o dier kolayln m daha nemli

olduunu sylemek zordur. Ne biri 11e de dieri Avrupann durumunda

temel bir deiiklik yaratmamtr. Ancak Amerikann kefinin dour

duu temel bir deiiklik vardr. Avrupann tm mallarna yeni ve bit

mek tkenmek bilmeyen bir pazar amakla, eski ticaretin o dar erevesi

ierisinde asla rnlerinin byk bir blmn tketecek bir pazarn

gereksinimlerine karlk veremeyecek olan zanaatn gelimesine ve yeni

iblmlerine olanak salad. Emein retici gc geliti. Halkn reel

geliri ve serveti ile birlikte emein rnleri tm Avrupa lkelerinde art

t. Avrupa mallarnn hemen hemen tm Amerika iin yeniydi. Birok

Amerikan mal da Avrupa iin yeniydi. Bylelikle, daha nce hi akla

gelmeyen e ayn zamanda hem yeni hem de eski ktaya byk faydalar

olacan kantlayan yeni bir dizi deiim gereklemeye balad. Avru-

pallarn acmaszca adaletsizlii aslnda herkese yarar salamas gereken

bir olay birok anssz lke ykc, yok edici bir hale sokmutur.

Aa yukar ayn sralarda gerekleen Dou Hindistana mit

Burnu yoluyla yeni bir geit bulunmas, arann uzaklna karn, d ti

carette, Amerikann kefindekinden ok daha byk bir alan yaratm-

tr.Ancak Amerikada vahilere kar her bakmdan stn olan iki ulus

vard. Bunlar kefin hemen sonrasnda neredeyse tmyle yokedildiler.Geriye daha ok vahiler kald. Oysa in, Hindistan ve Japonyann yan

sra Dou Hindin dier birok imparatorluklar, zengin altn ve gm

madenlerine sahip olmasalar da, Meksika ve Perudan her bakmdan

ok daha zengin, daha bayndr, tm zanaat ve imalat dallarnda daha

ileriydiler. spanyol yazarlarnn bu imparatorluklarn eski durumlar

hakkndaki aslnda aka prim vermememiz gereken abartl ifadelerine inansak bile bu durum deimez. Ancak zengin ve uygar uluslar her

zaman bir eyi vahilere ve barbarlara gre daha yksek bir deere dei

22


27/289

Adam Svtf

ebilirler. Oysa Avrupa, Amerika ile olan ticaretine kyasla Dou Hint

ile olan ticaretinden imdiye dek daha az fayda salad. Portekizliler

Dou Hindistan ticaretinde yzyl kadar tekel oldu; dier Avrupa ulus

lar ancak onlar araclyla bu lke ile ticaret yapabildi. Geen yzyln

banda Hollandallar bunlarn haklarna tecavz edince, onlarda tm

Dou Hindistan ticaretini tek bir irkete verdiler. ngilizler, Franszlar,

sveliler ve Danimarkallar bu rnei izledi., sonuta Avrupann hibir

byk ulusu Dou Hint ile bir serbest ticaretin faydasn gremediler.

Bu ticaretin her Avrupa ulusu ile onun kolonileri arasnda her yurttaa

ak olan Amerika ticareti kadar fayda salamamasnn baka bir akla

mas yoktur. Dou Hindistan irketlerinin kapsaml ayrcalklar, byk

servetleri, hkmetlerinden elde ettikleri byk kayrlma ve korunma,

dierlerini fazlasyla kskandrd. Bu kskanlk, her yl bu lkelerden

ihra edilen byk miktarlardaki gm nedeniyle, onlarn iinin t

myle zararl gibi gsterilmesine neden oldu. lgili taraflar, bu srekli

gm ihracat nedeniyle onlarn iinin belki gerekten de genel olarak

Avrupay zayflatma eiliminde olabilecei; ancak iin yapld lkeye

bir zarar vermeyecei, nk, getirilerin bir blmnn dier Avrupa

lkelerine ihra edilmesi nedeniyle, ler yl lkeye yaplan i miktarn

dan dala fazla deerli metal getirdii eklinde yantladlar. tiraz da ya

nt da halk arasnda, tam da imdi incelemekte olduum popler bir

gr olarak yerlemitir. Bu nedenle, ikisi hakknda da daha fazla sz

sylemeye gerek yoktur. Dou Hinde her yl yaplan gm ihracat

nedeniyle, tabak Avrupada belki bir miktar daha pahal hale gelmi

olabilir. Sikke gm de byk olaslkla eskisinden daha fazla miktarda

emek ve mal satn alabiliyordur. Bu iki etkiden ilki ok kk bir zarar,

kincisi ise ok kk bir avantajdr; her ikisi de kamuoyunun dikkatini

ekmeyecek denli nemsizdir. Dou Hint ticareti, Avrupa mallarna,

ya da benzer ekilde bu mallarla satn alnan altn ve gme yeni bir

pazar amak suretiyle, Avrupa mallarnn yllk retimini, sonu olarak

23


28/289

Uluslarn ZenginCifli

da Avrupann reel servet ve gelirini artrma eiliminde olmal. imdiye

dein bunlar ok az artrm olmas da byk olaslkla, ler yerde muz-

darip olduklar kstlardan kaynaklanmaktadr.

Skc olmak pahasna, servetin paradan, ya da altn ve gmten

ibaret olduu yolundaki bu popler gr enine boyuna incelemeyi

gerekli grdm. Gnlk dilde para, gzlemlediim kadaryla sklkla

serveti simgelemektedir. Bu ifadenin belirsizlii, bu popler grn o

denli yaygnlamasna yolantr ki, onun samalna inananlar bile

zaman zaman kendi ilkelerini unutmu, onu kesin ve yadsnamaz bir

gerek olarak ele almlardr. Ticaret zerine yazan en iyi ngiliz ya

zarlardan kimileri, bir lkenin servetini sadece altn ve gmn deil

ayn zamanda topraklarnn, evlerinin ve her trden tketim mallarnn

oluturduunu gzlemleyerek ie balarlar. Ama, akl yrtme srasnda

topraklar, evler ve tketim mallar belleklerinden uuvermi gibi gr

nr. Sk sk tm servetin altn ve gmten olutuu, ulusal endstri

ve ticaretin temel amacnn bu metalleri oaltmak olduu yolunda bir

argman benimserler.

Ancak, zenginliin altn ile gmten olutuu ve madenleri olma

yan bir lkeye bunlar getirmenin biricik yolunun ticaret dengesi, yani

ithalattan daha fazla ihracat yapmak olduu eklindeki iki ilkeyi benim

sediiniz zaman, zorunlu olarak siyasal iktisadn temel hedefi yurtii

tketim amal yabanc mal ithalatn olabildiince ksp yurtii sana

yiinin rnlerini olabildiince artrmak olur. lkeyi zenginletirmenin

bu iki temel motoru da, bylelikle, ithalata konan kstlar ve ihracata

konan tevikler olur.

thalat zerine konabilecek kstlamalar iki trldr.

lki, hangi lkeden ithal edilirse edilsin, yurtii tketim amal yabanc mallardan yurtiinde retilebilecek olanlarn ithalatna kstlama

getirmek.

24


29/289

'Adam Smith

kincisi, d ticaret dengesinin aleyhte olduu kimi lkelerden gelen

tm mallarn ithalatna kstlamalar getirmek.

Bu iki kstlama tr kah yksek gmrk vergilerini kah mutlak

yasaklardan oluur.

hracat tevik yollar ise vergi iadeleri, tevik primleri, yabanc dev

letlerle imzalanacak avantajl ticaret anlamalar ve uzak lkelerde kolo

niler kurmaktr.

Vergi iadeleri iki durumda verilir: Yurtii imalat herhangi bir vergi

ya da resme tabi olduunda, bu vergi ya da resmin tm ya da bir blm ihracat srasnda geri denir. kincisi ise, gmrk vergisine tabi

yabanc mallar yeniden ihra edilirken bu gmrk vergisinin tm ya

da bir blm ihracat srasnda geri denir.

Tevik primleri ise ya yeni gelien imalat dallarna ya da zel kayrl

ma gerektiren kimi endstri dallarna verilir.

Avantajl ticaret anlamalar yoluyla bir lkenin tacirlerine ve mallarna dier lkelerinkine tanmadmz kimi zel ayrcalklar tanrz.

Uzak lkelerde koloniler kurmak yalnzca kimi ayrcalklar sala

maz, ayn zamanda onu kuran lkenin tacirleri ve mallar iin bir tekel

oluturur.

Yukarda sz edilen iki ithalat kstlamas ekli bu drt ihracat

tevik yntemi ile birletiinde, merkantilist sistemin ticaret dengesi

ni lehe evirmek iin altn ve gm miktarn artrmann alt temel

ilkesini oluturur. Bunlarn her birisini ayr bir blmde ele alacam.

Onlarn lkeye para getirme zelliine sahip olup olmadm dikkate al

makszn her birisinin o endstrideki yllk retim zerindeki etkilerini

inceleyeceim. Ancak yllk retimi artryorlarsa lkenin reel servetini

ve gelirini artrabilirler.

25


30/289


31/289

KNC BLM

YURTNDE RETLEBLECEK MALLARIN YABANCI

LKELERDEN THALATINA GETRLEN KISITLAMALAR

HAKKINDA

Yksek gmrk vergileri ya da mutlak yasaklama yoluyla yurtiinde

retilebilecek mallarn yabanc lkelerden ithalatn kstlayarak, yurtii

piyasa tekeli, bu mallar reten yurtii sanayi asndan az ok gvence

altna alnm olur. Bylelikle, canl hayvan, tuz gibi geimlik mallarn

ithalatnn yasaklanmas, Byk Britanya otlaklarnn yurtii kasaplk

et piyasasn tekeline alnasm salar. Ortalama bolluk ylnda bir ithalatyasa anlamna gelen yksek tahl ithalat vergileri, o maln reticilerine

bir avantaj verir. Yn ithalatnn yasaklanmas da yn reticilerine ayn

fayday salar. Tmyle yabanc malzemeye dayanmasna karn ipek

imalat da son zamanlarda ayn avantaj elde etmitir. Keten imalat ise,

henz bunu elde edememekle birlikte bu yolda byk admlar atmakta

dr. Dier birok alandaki imalatlar da Britanyada kyllere kar ya

tmyle ya da ona yakn bir tekel elde etmilerdir. Byk Britanyaya

toptan veya belli koullara bal olarak ithalat yasaklanan mallarn e

27


32/289

VfusCarm ZenginCigi

idi, gmrk yasalaryla pek ili dl olmayanlarn kestirebileceinden

ok daha fazladr.

Bu yurtii pazar tekelinin sk sk bundan yararlanan belli sanayi kol

larna byk tevik salad, toplumun emek ve sermayesinin eskiden

olduundan daha byk bir blmn bu alana ynelttii kuku g

trmez. Ancak toplumun genel endstrisini artrp artrmayaca, ya da

onu en avantajl yne doru ekip ekmeyeceini tam bilemeyiz.

Genel olarak bir toplumun endstri dzeyi o toplumun sermayesi

ile snrldr. Nasl herhangi bir kiinin istihdam edecei ii says onun

sermayesinin belli bir orann aamazsa, toplumun tm bireylerinin is

tihdam edecei ii says da o toplumun genel sermayesinin belli bir

orann aamaz. Hibir ticaret dzenlemesi bir toplumun sanayisini ser

mayenin salayacandan daha ileri gtremez ancak onun ynn de

itirebilir. Bu yapay ynlendirmenin de toplum asndan faydal olup

olmad hibir zaman kesin deildir.

Her birey daima ynettii sermaye iin en avantajl istihdam alan

n bulma abas iindedir. Gerekten de bunu toplum kar iin deil

kendi kar iin yapar, ancak kendi karnn peinde komas onu top

lum iin en avantajl istihdam tercih etmeye gtrr.

Birincisi, en azndan sermayenin normal krn elde edebilmesi ko

uluyla her birey kendi sermayesini olabildiince yurtiinde iletmeye,

dolaysyla yerli endstriyi desteklemeye alr.

Bylece, eit ya da aa yukar eit kr oranlan durumunda her top

tanc tacir doal olarak i ticareti d ticarete yeler. ticarette serma

yesi d ticarette olduundan daha gz nndedir. Gvendii kiilerin

karakterini ve konumunu bilir. Eer kazara aldatlrsa da bavuraca

yasalar bilir. Tamaclk iinde tacirin sermayesi iki yabanc lke ara

snda blnmtr. ki blmnn de yurtiine getirilmesi, gz nnde

tutulmas, ynetilmesi gerekmez. Knigsbergten Lizbona tad tahl

28


33/289

Adam Smtf

ya da Lizbondan Knigsberge meyve ve arap tayan Amsterdaml bir

tacirin sermayesinin genellikle yars Knigsberg, yars da Lizbon tara-

fndadr. Hibirinin Amsterdana gelmesi gerekmez. Byle bir tacirin

doal konutu da Knigsberg ya da Lizbonda olmaldr. Ancak ok zel

durumlarda Amsterdamda yerlemeyi tercih edebilir. Fakat, kendisini

sermayesinden bu denli ayr hissetmesinin pek de kolay olmay, onun

Lizbon pazarna gtrmeyi hedefledii Knigsberg mallarn ve Knigs

berg pazarna gtrmeyi hedefledii Lizbon mallarm Amsterdama ge

tirmesini zorunlu klar. Bu ona iki kat ykleme, boaltma ve gmrk

vergisine mal olsa da sermayesinin bir blmn gz nnde tutmak

uruna bu fazladan harcamay yapmaya razdr. Bu ekilde, tamaclk

iinde hatr saylr bir pay sahibi olan her lke, tamaclk iini st

lendii her lkenin mallar iin daima bir depo, bir pazar olur. Tacir

ikinci bir ykleme boaltma masrafndan kurtulmak iin tm bu lke

lerin mallarn olabildiince yurtii pazarda satmaya alr ki tama

clk iini tketim mallar d ticaretine dntrebilsin. Ayn ekilde,

tketim mallar d ticareti iine ynelmi bir tacir de mallarnn ounu

aa yukar ayn krla i pazarda satmaktan daima honut olacaktr.

Uzaa gidildike artan ihracat riski ve skntsndan kendisini kurtara

bilmek iin bylece tm tketim mallar d ticaretini bir i ticarete

dntrecektir. Eer byle demek doruysa Yurtii pazar, bu ekilde

her lke yurttana ait sermayenin srekli etrafnda dolat bir ekimmerkezidir. Ancak kimi zel durumlarda bu sermaye daha uzak istih

dam alanlarna doru itilebilir. Oysa yurtii ticarette istihdam edilen bir

sermaye, daha nce gsterdiimiz gibi, tketim mallar d ticaretinde

istihdam edilen ayn byklkteki bir sermayeye oranla, zorunlu olarak

daha byk bir yurtii retkenlii harekete geirir, daha ok saydaki

lke insanna istihdam ve gelir salar. Tketim mallar d ticaretindeistihdam edilen sermaye de yine ayn ekilde tamaclk iinde istihdam

edilen sermayeye gre daha avantajldr. Bylece, kr oranlarnn aa

29


34/289

Uluslarn- ZenginCii

yukar eit olmas durumunda, her birey doal olarak sermayesini bu

yolla yurtii retkenlii desteklemek, kendi lkesinin olabildiince ok

yurttana gelir ve istihdam salamak eiliminde olacaktr.

kincisi, sermayesini yurtii retkenlii desteklemek iin kullanan

ler birey zorunlu olarak bunu en byk deer tayan endstri alanna

ynlendirmeye alr.

almann rn, istihdam edildii cisme ya da maddelere katt

deerdir. Bu rnn deerinin byklne gre istihdam edenin kr

da deiir. Ama bir adam sermayesini ancak kr uruna bir almanndesteklenmesinde kullanabilir. Bu nedenle de sermayesini, rn en de

erli olana veya en ok para ya da dier mallar karlnda deiilebilene

yatrmak isteyecektir.

Ancak her toplumun yllk geliri aa yukar endstrisinin bir yllk

rnnn deiim deerine eittir. Bu nedenle, her birey sermayesi ile

olabildiince yerli endstriyi destekledii srece, rn en deerli olanendstriye ynelttii srece, toplumun da yllk gelirine olabildiince

ok katkda bulunur. Gerekten de kamu karn kollamaya gerek duy

mad gibi bunun nasl yaplacan da pek bilmez. Yerli endstriyi

desteklemeyi yabanc endstriye tercih etmekle sadece kendi gvenlii

ni tercih etmitir. rn en yksek endstriyi desteklemekle de yalnz

ca kendi karn dnr. Baka birok durumda olduu gibi buradada grnmez bir el onu hi aklndan geirmedii bir amaca ynlendirir.

Bu toplum iin o kadar da kt deildir. Kendi karnn peinden ko

makla, genellikle toplumun karna srf bu amala altndan ok

daha iyi hizmet eder. Kamu yararna alyormu gibi davrananlarn

iyiliklerine bugne dein tank olmadm. Gerekten de bu tccar ara

snda pek yaygn olmayan bir yapmacklktr; onlar bundan vazgeirmek iin fazla sze gerek yoktur.

30


35/289

Adam Smtf

Sermayesini yatraca yurtii endstrilerin neler olduunu, hangi

lerinin en yksek kr getirebileceini, phesiz bir tacir kendi konumu

asndan bir devlet adamndan ya da bir hukukudan ok daha iyi bi

lebilir. Sermayelerini nasl deerlendirmeleri gerektii konusunda zel

kiileri ynlendirmeye alan bir devlet adam, sadece kendi zerine ge

reksiz bir yk alm olmakla kalmayacak; ayn zamanda yle bir yetkiye

brnm olacak ki, bu yetki deil tek kiiye bir senato ya da konseye

bile braklamaz. Onu kullanmaya kendini yeterli sanacak denli aptal ve

nyargl bir kiinin elinde son derece tehlikeli olabilir.

Herhangi bir zanaat ya da imalat dalnda yurtii pazar tekelini yur

tii endstrisine vermek, zel kiilere sermayelerini nereye ynlendir

meleri gerektiini bir lde retir; ancak ou zaman yararsz, hatta

zararl bir uygulamadr. Eer yurtii rn oraya yabanc rnler kadar

ucuza getirilebiliyorsa zaten bu dzenleme gereksizdir. Eer getirilemi-

yorsa, o takdirde zararldr. Her akl banda aile reisinin yapaca ey,

evde yaplmas satn almaktan daha pahalya mal olacak eyi evde yap

mamaktr. Terzi kendi ayakkablarm kendi yapmaya kalkmaz, onu bir

ayakkabcdan satn alr. Ayakkabc da kendi giysisini kendisi yapmaya

almaz, bir terziyi doyurur. ifti bunlarn hibirisini yapmaya kal

kmaz, bu ikisini geindirir. Hepsi de komularnn tm endstrilerini

geindirerek, ya da bedelinin bir blm ile onlara bunu yapma frsat

salayacak rnn satn alarak komularna avantaj salamay kendikarlarna uygun grmektedirler.

Herhangi bir ailenin geimi iin mantkl olan bir davran, elbette

byk bir kralln ynetilmesi iin de geerlidir. Eer bir yabanc lke

bir mal bizden daha ucuza retiyorsa, onu kendi emeimizin rn

lerinin bir blm karlnda satn almak bizim karmzadr. Her

zanan istihdam ettii sermaye ile orantl olan lkenin emei de, yukarda ad geen reticilerin emei de bylelikle azalmam olur. Yap

31


36/289

Uluslarn Zenginlii

maktansa ucuza alacamz bir nesneye harcanm emek maksimum

fayday getirmez. Deeri fazla olan eyden deeri az olan eye ynelmi

emein yllk rnnn deeri az ok azalr. Bu yzden de, yurtiinde

retmektense yurtdndan dala ucuza alnabilecei varsaymyla, iin

doal ak durumunda ayn sermaye ile yurtiinde retilen bir maln

yalnzca bir blm ya da onun parasal ederi karlnda bu mal satn

alnabilirdi. Bunu yapmamakla lke endstrisi daha avantajl bir alan

dan daha az avantajl bir alana ynelmi oluyor. Bu trden her dzen

leme ile yasa koyucunun giriimi lsnde yllk rnnn deiim

deeri azalyor.

Bu trden dzenlemelerle gerekten de belli bir imalat dal kimi

zaman kendi haline brakld duruma gre daha ksa srede geliebilir

ve belli bir zaman iinde yurtdndaki kadar ucuza, hatta ondan da

ucuza retilebilecek duruma gelebilir. Ancak, bylesi bir dzenleme ile

her ne kadar toplumun emei bylelikle belli bir alana baar ile ynlen

dirilmi olsa da, ne toplam emek ne de onun getirisi artar. Toplumun

genel emeinde bir art ancak sermaye artrm ile olanakldr. Sermaye

de ancak aama aama gelirden biriktirilenler sayesinde artar. Byle bir

dzenleme derhal toplumun gelirini azaltr. Bu da sermayesinin ve eme

inin doal yollara brakld duruma gre azalmasna neden olur.

Geri bu dzenlemeler olmasa, toplum, asla szkonusu imalat da

lna salip olamaz. Ama bu yzden de yaamnn hibir dneminde asla

yoksullamaz. Farkl alanlarda olsa da tm sermayesi ve emeini en

avantajl biimde deerlendirir. Her dnemde getirisi sermayeye gre

en yksek olur. Hem sermayesi hem de geliri olabildiince hzl artar.

Belli mallar yetitirmede kimi lkelerin doal stnlkleri o denli

oktur ki, onlar yenmeye almann boa aba olduunu tm dn

ya kabul eder. Cam seralar, scak yataklar ve scak duvarlar yaparak

Iskoyada ok iyi zm ve ok iyi arap yetitirebiliriz. Ancak bu ya

32


37/289

Adam Smtf

banc lkelerden alabileceimiz ayn kalitedeki arap ve zmden en az

otuz kat daha pahalya gelir. skoyann claret ve burgundy (krmz

arap trleri) retimini desteklemek iin tm dier yabanc araplarn

ithalatn yasaklamak akl kr olabilir ni? Bu mallardan ayn miktarda

satnalabilmek iin gerekli sermaye ve emein otuz kat fazlasn bir ie

ayrmak ne denli anlamszsa, o denli gze batmamakla birlikte bunun

otuzda birini, latta yzde birini bile yatrmak da o derece anlamsz

dr. Bir lkenin dierine kar olan stnlnn doal ya da sonradan

kazanlm olmasnn bir nemi yoktur. Bir lkenin avantaj varolduu,

dier lkede de bunu istedii srece, ikinci lke iin bunu satn almak

yapmaktan daima daha avantajl olacaktr. Bir zanaatkrn baka bir i-

kolundaki komusuna olan stnl sonradan kazanlm bir stn

lktr. Her ikisi iin de kendi ikollarnn dndaki mallar satn almak

yapmaktan daha avantajldr.

Tccar ile sanayiciler yurtii piyasann bu tekelinden en fazla avan

taj salayan kesimlerdir. Sr ve salamura et ithalat yasa ile ortala

ma bolluk yllarnda yasaklamakla e deer olan tahl ithalatna konan

yksek vergiler, iftilere ve hayvanclara, benzer dzenlemelerin tccar

ve sanayiciye salad kadar ok fayda salamaz. Sanayicilerin rnleri

bir lkeden dierine, sr ya da tahla oranla ok daha kolay tanrlar.

Yabanclar daha ok lkemizden mamul mal alm ve tanmas ileri

ne ynelmilerdir. malat sektrnde kk bir avantaj yurtii piyasadabile yabanclara iilerimizden daha ucuza mal satmalarna olanak verir.

lenmemi toprak rnlerinde ise bunun iin daha byk bir avantaj

gereklidir. Eer yabanc sanayi mallarnn serbeste ithalatna izin veril

seydi, birok yerli imalatmz byk olaslkla skntya decek ya da

tmyle mahvolacaklard. Sermaye ve emein bir ksm baka istihdam

alanlarna kaymaya zorlanacakt. Ancak ilenmemi toprak rnlerindeithalatn tmyle serbest olmas lke tarm zerinde bylesi bir etki

dourmaz.

33


38/289

Uluslarn Zenginlii

rnein sr ithalat bylesine serbest olsayd, o denli az sr ithal

edilebilirdi ki, bunun da Byk Britanya hayvanclna fazla bir etkisi

olmazd. Canl sr belki denizyoluyla tanmas karayoluyla tanma

sndan daha pahal olan tek maldr. Karada kendi kendilerine pazara gi

demezler. Denizde ise sadece hayvan deil, onun yemini ve suyunu da

byk masraflarla ve zorluklarla tamak gerekir. Gerekten de Byk

Britanya ile rlanda arasndaki ksa deniz yolu rlanda srnn kolayca

ithaline izin verir. Ancak, sonralar ksa bir sre iin izin verilen gm

rksz ithalat her zaman serbest olsayd bile bu durum Byk Britanya

hayvanclarnn karlarn fazla etkilemezdi. Byk Britanyann rlanda Denizine yakn olan bu blgeleri tmyle hayvanclk blgeleridir.

rlanda sr kullanm amal ithal edilmeyip, nc lkelere masrafsz

ve kolayca sevk edilmi olmal. Semiz hayvanlar o denli uzaa gideme

yecei iin ancak zayf hayvanlar ithal edilebilir. Bu da besici blgelerin

karlarn zedelemez. Hatta zayf hayvanlarn fiyatn dnerek faydal

bile olabilir. Ancak yetitirici blgelere zarar verebilir. thalat izni verildiinden beri ithal edilen rlanda srnn saysnn dk oluu ve zayf

srn hala iyi fiyattan satlmas, Byk Britanyann yetitirici blgele

rinin bile rlanda srnn gmrksz ithalatndan etkilenmediini gs

terir. Gerekten de rlanda halknn kimi zaman sr ihracna iddetle

kar koyduklar sylenir. Ama ihracatlarn bu ii srdrmekte byk

karlar varolduu srece bunu kolaylkla yapabilirlerdi. Yasalarn ken

di yanlarnda olmas, halkn bu muhalefetini alt ederdi.

Bunun yan sra hayvan reticisi blgeler genellik tarma almam

iken hayvan besleyicisi blgeler byk lde bayndr olmal. Zayf

srn fiyatnn yksek oluu ilenmemi arazinin deerini artrdn

dan tarma almann nnde bir engel gibidir. Bayndr bir blge iin

ise zayf sr ithal edip onu retmekten daha avantajldr. Buna gre,

Hollandann gnmzde bu ilkeye uyduu syleniyor. Gerekten de

skoya, Galler ve Northumberland dalar tarma almaya pek elverili

34


39/289

Adam Smtf

olmadndan, doas gerei Byk Britanyann hayvan reticisi blge

leri olma yolunda. Srlarn gmrksz ithal edilmesi hayvan reticisi

blgelerin, lkenin geri kalan ksmndaki nfus art ve tarma alma

nn avantajndan yararlanmasn, fiyatlarnn ar ykselmesini ve bl

genin daha gelimi ve ekilen ksmlar zerine reel bir vergi konmasn

nlemekten baka bir ie yaramaz.

Ayn ekilde, salamura etin gmrksz ithali de Byk Britanya

hayvanclarnn karlarn ancak canl hayvan ithali kadar etkileyebilir.

Salamura et salt ok yer kaplamakla kalmaz, taze etle karlatrldn

da hen daha kalitesizdir hem de zahmetli ve masrafl bir mal olduu

iin daha pahaldr. Bu nedenle, blgedeki salamura et ile rekabet et

seler bile asla taze et ile rekabete giremezler. Ancak uzak seferlere kan

gemilere kumanya olabilir. Halkn beslenmesinde asla hatr saylr bir

pay alamaz. thalata izin verilmesinden bu yana rlandadan ithal edilen

salamura et miktarnn dk kalmas hayvanclmzn bundan ekin

mesine gerek olmadnn deneysel bir kantdr. Kasaplk et fiyat ise

bundan gzle grlr biimde etkilenmemie benziyor.

Tahl ithalatnn serbest braklmas bile Byk Britanya iftilerinin

karna ok az dokunabilir. Tahl kasaplk etten daha fazla yer kaplayan

bir maldr. Poundu bir peniden buday poundu drt penslik (peninin

oulu ev.) kasaplk et kadar deerlidir. En ktlk dnemlerinde bile

ithal edilen tahl miktarnn dk olmas gmrksz ithalattan korku

lacak bir ey olmadna iftilerimizi ikna edebilir. The Tracts upon

The Corn Trade (Tahl Ticareti Hakknda Yazlar ) adl yaptn ok

bilgili yazarna gre ortalama ithalat miktar 23,728 quarterdr (1 qu-

arter=28 pound). Bu da yllk tketimin be yz yetmite birini amaz.

Ancak tahla verilen tevik bolluk yllarnda daha fazla ihracata yol at

ndan, ktlk yllarnda imdiki durumdan daha fazla ihracata yolama-

s beklenir. Bu, bir bolluk ylnn bir ktlk yln telafi etmesine yetmez.

35


40/289

UCusfarr ZengmCii

Ortalama ihracat miktarn bolluk ylnda artrd imdiki ktlk ylnda

da ortalama ihracat artrmas beklenir. Tevik olmasayd daha az tahl

ihra edilecekti. O nedenle de yldan yla ithalatn azalnas olasdr.

Tahl tacirleri, tedarikiler ve bunu Byk Britanya ile yabanc lkeler

arasnda tayanlar daha ok sknt ekecek ancak toprak sahipleri ile

iftiler ok az sknt ekeceklerdi. Bu nedenle, teviklerin yenilenmesi

ve srmesinden en byk rahatszl duyanlarn toprak sahipleri ve ift

ilerden ok tahl tacirleri olduunu gzlemledim.

Ne mutlu kt tekelci zihniyete en az kaplan toprak sahipleri

ile iftilere. Byk bir imalathanenin iletmecisi kimi zaman yirmi

mil ierisinde ayn trden bir iletme kurulduu zaman panie kap

lr. Abbevilledeki ynl dokuma fabrikasnn Hollandal mdr, o

ehrin otuz fersah kadar yaknnda baka bir ynl dokuma fabrikas

olmamasn art komutur. Oysa, iftiler ve toprak aalar, komu

larnn iftliklerinin ve mlklerinin tarma almasn ve ekilip biil

mesini genellikle engellemekten ok tevik ederler. Sanayicilerin ou

gibi srlar yoktur. Genellikle yararl grdkleri yeni bir uygulamay

olabildiince yaygnlatrmaktan, komularyla iletiim kurmaktan

holanrlar. Cato stabilissimusque, minimeque invidiosus; minimeque

male cogitantes sunt, qui in eo studio occupati sunt der lkenin eit

li yerlerine dalm toprak sahipleri ile iftiler, kentlerde toplanm

olan tacirler ve imalatlar gibi kolay kolay biraraya gelemez. Tccar

ve sanayici ilerinde yerlemi tekelci lonca ruhu ile, kendi ehirlerinin

halkna kar ayn tekelci ayrcalklara sahip krsal kesim halk aleyhine,

bu ayrcalklar elde etmeye alr. Bu amala, yurtii pazar tekelini

gvenceye alacak ithalat snrlamalarnn ilk mucitleri de onlardr. B

yk olaslkla onlar taklit ederek, kendilerini ezmeye hazr olduunu

dndkleri kentliler gibi, Byk Britanyann toprak sahipleri ve

iftileri de, doalarnda varolan cmertlii unutup kendi krsal kesim

36


41/289

Adam Smitf

halknn tahl ve kasaplk et gereksinimini karlama tekeli istemiler

dir. zleyicisi olduklar kentlilerin ticaret serbestliinden etkilendikleri

lde kendilerinin etkilenmeyeceini hesaba katmaya byk olaslkla

vakitleri olmad.

Bir yasayla tahl ve sr ithalatn kalc olarak yasaklamak, gerek

te, lkenin nfusunu ve emeini o lkenin toprann geindirebildii

dzeyle snrlamak demektir.

Ama, yerli endstrinin teviki iin yabanc endstriye kimi ykler

yklemenin de genellikle iki avantaj vardr.lki, kimi endstri dallarnn lke savunmas asndan gerekli oldu

u durumdur. rnein Byk Britanyann savunmas byk lde

gemilerinin ve denizcilerinin saysna baldr. Bu nedenle, Denizcilik

yasas dzenli olarak, yabanc lkelerin tamacln ya kkten yasakla

yarak ya ar ykmllkler koyarak, kendi denizcilerine ve gemilerine

kendi lkelerinde tamaclk tekeli yaratmaya almaktadr. Bu yasann temel hkmleri aadadr:

Birincisi, sahipleri ile tayfasnn drtte Britanya yurtta olma

yan gemilerin Britanya yerleim merkezleri ve kolonilerine tama yap

malar, ya da Byk Britanya ky ticaretinde kullanlmalar yasaktr.

kincisi, en ok yer tutan ithal mallarnn byk bir blm Byk

Britanyaya ancak ya yukarda belirtilen gemiler tarafndan, ya da sahibive tayfalarnn drtte o maln satnalnd lke yurtta olan, gemi

sahipleri tarafndan getirilebilir. Bu ikinci trden gemilerle ithal edil

dii takdirde iki kat yabanclar vergisine tabi olacaktr. Eer nc

lke gemisi ile ithal edilirse, ceza olarak gemiye ve mallara el konu

lacaktr. Bu yasa karldnda, Hollandahlar tpk bugn de olduu

gibi Avrupann en byk tayclarydlar. Bu dzenleme ile BykBritanyaya tama yapmalar ya da dier bir Avrupa lkesinden buraya

ithalat yapmalar tmyle engellenmi oldu.

37


42/289

tlCusfarn Zenginlii

ncs, en ok yer tutan mallarn byk bir blmnn re

tildikleri yerden baka bir lkeden bile Britanya gemileri ile getirilmesi

yasaklanmtr. Bu dzenleme de byk olaslkla Hollandallara kar

yaplmt. Hollanda o zaman da tpk bugnk gibi tm Avrupa mal

lar iin bir ticaret merkezi idi. Bu dzenlemeyle Britanya gemilerinin

Hollandadan nc lke mallarn yklemesi engellenmiti.

Drdncs, Britanya gemileri tarafndan tutulmam ve o gemi

lerde hazrlanmam her trden salamura balk, balina yzgeleri, balina

kemii, balina ya, Byk Britanyaya itlal edildiinde, iki kat yaban

clar vergisine tabi tutulmaktayd. Bugn de olduu gibi Hollandallar

dier uluslarn baln salayan tek balk ulustu. Bu dzenleme ile

onlarn Byk Britanyaya yaptklar balk arz zerine byk bir klfet

binmi oldu.

Denizcilik yasas yapldnda, ngiltere ile Hollanda savata olmasa

lar da, aralarnda kran krana bir dmanlk vard. Bu durum, bu yasay

ilk kez ekillendiren Long Parliament (Uzun Parlamento: 1640-1653 ve

1659-1660 dnemi toplanan parlamento - ev.) hkmeti zamannda

balam, kinci Charlesn naibi ve kendisi zamanndaki Hollanda sa

valarndan hemen sonra patlak vermiti. Bu yzden de bu nl yasann

kimi dzenlemeleri ulusal dmanla yol am olabilir. Ancak, tpk

en saduyulu biri tarafndan kaleme alnm gibi akllca bir dzenleme

dir. Belli bir dnemdeki dmanlk, en saduyulu zekann nerebilecei

amac, yani ngilterenin gvenliini tehdit edebilecek tek deniz gc

olan Hollandann deniz gcn azaltmak amacn tayabilir.

Denizcilik yasas, hem d ticaret iin hem de onun salayaca

bolluk iin elverili deildir. Bir ulusun yabanc uluslarla srdrd

ticari ilikilerdeki kar, tpk bir tacirin i yapt dier insanlarla sr

drd ilikiler gibi, olabildiince ucuza alp olabildiince pahalyasatmaktr. Ancak tm uluslarn mallarn kendisine getirmeye tevik

eden tam ticaret zgrl olduu zaman, mallar en ucuza alabilir.

38


43/289

Adam Smitf

Yine pazarlar olabildiince ok sayda alc ile dolduu zaman en pa

halya satabilir. Denizcilik yasasnn Britanya endstrisinin rnlerini

ihra etmeye gelen yabanc gemilere bir yknn olmad doru

dur. Eskiden gerek ihra gerekse ithal edilen tm mallara uygulanan

yabanclar vergisi bile, sonradan getirilen bir dizi deiiklikle, ihra

mallarnn oundan kaldrlmt. Ama eer yabanclar gerek yasak

lama gerekse yksek gmrk vergileri yznden satmaya gelmekten

caydrlrsa, her zaman almaya gelecek halleri de kalmaz; nk, bo

geldiklerinde lkelerinden Byk Britanyaya dein olan tama geli

rinden yoksun kalacaklardr. Bu nedenle, satclarn saysn azaltmakla

alclarn saysn da artrm oluyoruz. Bylelikle sadece, serbest ti

caretin olduu duruma kyasla, yabanc mallar daha pahalya alm

olmakla kalmyor, ayn zamanda kendi mallarmz da daha ucuza sat

m oluyoruz. Ancak, savunma zenginlikten daha nemli olduu iin,

Denizcilik yasas belki de ngilterenin ticaret dzenlemeleri iinde en

akllca olandr.

Yerli endstriyi tevik amacyla yabanc mallara birtakm klfetler

yklemenin genellikle yararl olaca ikinci durum, yerli mallar zerine

bir takm vergilerin konulduu zamandr. Bu durumda, ayn vergiyi

yabanc mallara da koymak mantkl grnr. Bu, ne yurtii pazar yerli

endstrinin tekeline brakr, ne de o endstri koluna olmas gereken

den daha fazla emek ve sermaye ayrlmasna neden olur. Sadece doal

durumda oraya akmas gerekirken vergi nedeniyle engellenip doal ol

mayan bir aka srklenen ksmnn nn aar ve yerli endstri ile ya

banc endstri arasndaki rekabeti vergi ncesi gereklemesi olas dze

ye getirir. Byk Britanyada yerli endstrinin rnleri zerine bylesi

bir vergi konulduu zaman, tacirlerimizin ve sanayicilerimizin yaygara

kopararak mallarn deerinin altnda satmak zorunda kalacaklarndanikayet etmelerinin nne geebilmek amacyla, ayn trden yabanc

mallara ok daha ar bir verginin konmas adettendir.

39


44/289

Uluslarn Zenginfi

Ticaret serbestisine getirilen bu ikinci snrlama, kimilerine gre,

baz durumlarda yurtiinde vergilendirilen yerli mallarla rekabete ge

len tm yabanc mallan kapsayacak ekilde geniletilmelidir. Bir lkede

geimlik mallar vergilendirildii zaman, sadece yurtdndan ithal edi

len benzer geimlik mallara deili yerli endstrinin rnleriyle rekabete

gelen tm yabanc mallara da vergi uygulanmas gerektiini ne srer

ler. Bylesi vergilerin geimlik mallar pahalandrdn, geimlik mal

fiyatyla birlikte emek fiyatnn da ykselmesi gerektiini sylerler. Bu

nedenle yerli endstrinin rn olan her mal dorudan vergilendiril

memi bile olsa, bylesi bir verginin sonucunda pahalanacaktr. nk

onu reten emek pahalanmtr. O yzden de, bu tr vergilerin yurti

inde retilen her mala tek tek konmu bir vergi ile edeer olduklarn

savunurlar. Yerli endstriyi yabanc endstri ile ayn dzeye getirmek

iin, yerli endstri rn ile rekabete gelmi her yabanc mala, yerli

mallarn fiyatndaki bu arta edeer bir verginin konmas gerektiini

sylerler,

Byk Britanyada sabun, tuz, deri, mum vb mallar zerine konan

lar gibi geimlik mallar zerine konan tm bu vergilerin zorunlu olarak

emek fiyatn, bunun sonucunda da tm dier mallarn fiyatn yksel

tip ykseltmeyeceini, bundan sonra, vergilerin etkileri konusuna gel

diim zaman aklayacam. Ancak, imdilik bunun etkisinin olduunu

varsayarsak, ki phesiz yledir, emek fiyatnn artmas sonucunda tm

mallarn fiyatnda ortaya kabilecek genel bir art, belli bir malin ze

rine konan vergi nedeniyle o maln fiyatnn artmas durumundan iki

nedenle farkldr.

Birincisi, belli bir malin zerine konan verginin o maln fiyatn ne

lde artracan her zaman ok byk bir kesinlikle bilebiliriz; oysa

emek fiyatlarndaki genel bir artn enek kullanlan her maln fiyat

na ne ekilde yansyacan kabul edilebilir bir kesinlikle bilemeyiz. Bu

40


45/289

Adam Smtth

yzden de her yerli maln fiyatndaki artta bu verginin payn kabul

edilebilir bir kesinlikle lmek olanakszdr.

kincisi, geimlik mallar zerine konan vergilerin etkisi, tpk kra

bir toprak ya da kt bir iklimin etkisi gibidir. Geimlik mallar, tpk

onlar yetitirmek iin olaanst emek ve masraf gerekiyormu gibi,

ayn ekilde pahalanr. nsanlarn sermayelerini ve emeklerini doal

akndan farkl bir yere ynlendirmek, topraktan ya da iklimden kay

naklanan doal ktlkta ne kadar sama ise, bu tr vergilerden kaynakla

nan yapay ktlkta da o denli sama olur. stenmeyen koullara ramen

onlarn emeklerini mevcut duruma olabildiince uydurmaya ve gerek

yurtii gerekse yurtd piyasalarda kendileri iin en avantajl alanlarda

bunlar istihdam etmeye almalarna izin vermek, her iki durumda da

onlar iin en iyi olandr. Ar vergi yk altnda ezildikleri iin onlara

yeni bir vergi koymak, geimlik mallara ok para dedikleri iin benzer

ekilde onlarn dier mallarn ouna da ar para demesini salamak,

phesiz onlarn durumunu deitirmek iin bavurulacak en sama

yoldur.

Bu tr vergiler belli bir dzeye ulatnda topran bereketsizlii ve

havann ktl ile edeer bir etki yaratr. Ancak en zengin ve al

kan lkelerin insanlar zerine bunlar konur. Baka hibir lke bylesi

byk bir dzensizlii kaldramazd. Tpk salksz bir yaam tarznda

ancak ok gl bedenlerin ayakta kalabilecei gibi, ancak en byk

doutan kazanlm ya da sonradan edinilmi stnlklerin sahibi olan

uluslar, bu vergiler almda da yaamn srdrp zenginleebilirler.

Hollanda, Avrupada bu gibi vergilerin ok olduu bir lkedir; san

lann aksine bunlar sayesinde deil bunlara ramen, ok zel koullar

nedeniyle zenginlemeyi srdrmektedir.

Yerli endstrinin teviki iin yabanc mallara kimi klfetler yk

lemenin genellikle yararl olduu iki durumun yan sra, kimi zaman

41


46/289

Ufusfart ZetginCii

bunun bir saduyulu davran olduunu gsteren iki durum daha var

dr: lki, belli mallarn gmrksz ithalini srdrmenin nereye kadar

uygun olduu; dieri de belli bir sre kesintiye uradktan sonra serbest

ithalat yeniden srdrmenin nereye kadar ya da ne ekilde uygun ola

bileceidir.

Kimi yabanc uluslarn yksek gmrkler ya da yasaklar yoluyla

bizim kimi mamul mallarmzn lkelerine ithalatn snrlad zaman,

belli yabanc mallarn serbeste ithalatn nereye kadar srdrmek gere-

tii bir saduyu sorunu haline gelir. Bu durumda alma duygusu mi

sillemeyi, yani bizim onlarn mallarnn tm ya da bir ksmnn ithalat

zerine benzeri gmrk ya da yasaklar koymamz gerektirir. Buna gre

uluslar da bu ekilde intikam almaktan geri durmazlar. zellikle Fransz-

lar kendilerininkiyle rekabete giren yabanc mallarn ithalatna snrlama

getirerek kendi retimlerini bu ekilde koruma eilimindeydiler. Byk

yeteneklerine ramen politikasnn byk bir blm bundan ibaret

olan Bay Colbert, kendi krsal kesim halkna kar srekli tekel talebinde

bulunan tccar ve sanayicinin safsatalarna kanm grnyor. Bugn

Fransann en zeki kiilerinin gr, onun bu ilemlerinin lkeye ya

rarl olmad eklindedir. Bu bakan 1667 tarihli tarife ile ok sayda ya

banc imalat sanayii rnne yksek vergiler koydu. Hollanda yararna

bunlar yumuatmay reddetmesi zerine Hollandallar 1671 tarihinde

Fransz araplarnn, brendilerinin ve imalat sanayii rnlerinin ithala

tn yasakladlar. 1672 sava da bu ticaret anlamazlnda ksmen rol

oynam gzkmektedir. 1678de bu vergilerin bir ksmn Hollandallar

lehine yumuatan Nimeguen bar buna bir nokta koydu. Sava bitirdi.

Bunun sonucunda Hollandallar da yasaklarn kaldrdlar. Franszlarla

Ingilizlerin karlkla olarak birbirlerinin sanayileri zerinde benzer vergi

ve yasaklarla bask kurmaya balamalar da ayn dneme rastlar. Ancak

Franszlarn bu konuda ilk rnek olduu grlyor. ki ulus arasnda o

42


47/289

Adam Smitf

zamandan buyana sregelen dmanlk ruhu, bunlarn her iki taraftan

da yumuatlmasna engel oldu. 1697de Ingilizler Flanders rn ten

tene ithalini yasaklad sralar spanya egemenliinde olan Fransa, buna

karlk ngiliz ynllerinin ithalatn durdurdu. 1700de ngiliz ynl

lerinin eskiden olduu gibi Flanderse girmesine izin verilmesi kouluyla,

ngiltereden tentene ithali yasa kaldrld.

ikayet konusu olan yksek gmrk vergilerinin ve yasaklarn kal

drabilme olasl olduunda bu trden misillemeler iyi bir politika ola

rak kabul edilebilir. Byk bir yabanc pazarn yeniden elde edilmesi,

genellikle birtakm mallar iin ksa sreliine yksek fiyat demenin ge

ici zorluunu telafi etmenin de tesine geebilir. Bu tr misillemelerin

bylesi bir etkide bulunup bulunmayacan deerlendirmek, her za

man ayn genel ilkelerle ynetilen bir akln sahibi olan yasa koyucunun

deil de, dnceleri ilerin anlk dalgalanmalaryla ekillenen ve adna

politikac yahut devletadam denen o sinsi, kurnaz hayvana kalmakta

dr. Bunlarn kaldrlmas olasl yoksa, halkmzn kimi snflarnn

urad zarar telafi edebilmek adna kendimizi, yani salt o snflar de

il de hemen hemen dier tm snflara zarar vermeye almak kt bir

yntemdir. Komularmz bizim kimi rnlerimizi bizim rnlerimizin

bir ksmn yasakladnda, biz de, onlarn stnde hatr saylr bir etki

brakmaya yetmeyeceinden genellikle sadece onlarn ayn rnlerini

yasaklamakla kalmaz, baka kimi mallarn da yasaklarz. Bu durum

phesiz aramzdaki kimi snf iilere tevik olur. Onlar rakiplerinin

bir ksmndan ayr tutarak da yurtii piyasasnda fiyatlarn ykseltme

lerine olanak tanrz. Ancak, komularmzn yasandan yana dertli

olan bu iiler bizin yasamzdan yarar salamazlar. Tersine, onlar ve

halkmzn hemen hemen btn dier snflar bu yzden kimi mallar

eskisinden daha pahalya almak zorunda kalacaklardr. Bu yzden de,bylesi her yasa, komularmzn yasaklarndan zarar gren ii snflar

43


48/289

Uluslarn Zenginlii

lehine deil de dier tm snflarn lehine, ama lkenin tm aleyhine

bir reel vergi bindirir.

Bir sre ara verdikten sonra, ithalat serbestisini yeniden kurmann

ne dereceye kadar ve ne ekilde yaplmas gerektiinin bir saduyu soru

nu olmasna, genellikle bir takm sanayi kollarnn, kendisiyle rekabete

gelen tm ithal mallar zerine konan yksek gmrkler ve yasaklar sa

yesinde, ok sayda insan altrabilecek denli gelitii zamanlar rast

lanr. Bu durumda, insanlk duygusu, ok temkinli olmak kouluyla,

serbest ticarete yeniden adm adm geie izin verilmesini zorunlu kla

bilir. Tm bu yksek gmrkler ve yasaklar bir kere kaldrld m, ayn

trden yabanc mallar annda daha ucuza yerli piyasaya dolar. Binlerce

insanmz iinden ve andan eder. Bunun bir kargaaya yol aabilecei

elbette hesaba katlmaldr. Ancak, bu kargaann yaanma olasl aa

daki iki nedenden dolay, sanldndan daha zayftr:

Birincisi, bir ksm dier Avrupa lkelerine teviksiz ihra edilen

tm bu mallar ithalat serbestliinden ok az etkilenir. Bu mallar yurtd-

nda ayn kalitede ve trdeki yabanc mallar kadar ucuz satlmak zorun

da olduu iin, yurtiinde de zaten ucuza satlmaldr. Bu nedenle hala

yurtii pazar ellerinde tutarlar. Her ne kadar moda zentisi birisi, srf

yabanc olduu iin, bu yabanc mallar daha ucuz ve kaliteli olan yerli

mallara tercih etse bile, bu gibi aptallarn says o denli azdr ki, genel

istihdam zerinde nemli bir etki dourmaz. Ancak, ynl, tabaklan

m deri ve makine imalatmzn byk bir bln her yl dier Avrupa

lkelerine teviksiz olarak ihra edilmekte, bu sanayi dallarmzda ok

sayda insan almaktadr. Belki ipek, ya da onun peisra ondan daha

az miktarda keten sanayii bu ticaret serbestisinden en ok zarar grebi

lecek imalat dallan olabilir.

kincisi, her ne kadar ok sayda insan serbest ticarete yeniden izin

verilmesiyle asl ilerinden ve temel geim kaynaklarndan bir rpda

44


49/289

A Sam Smitf

mahrum olsa da bu, bundan sonra ayn eylerin yaanaca anlamna

gelmez. Son sava sonrasnda ordunun ve donanmann azaltlmasyla

birlikte yzbinin zerinde asker ve denizci bir anda ilerinden oldu

lar. Bu rakam en byk sanayii dallarnda istihdam edilenlere eittir.

Ancak phesiz biraz sknt ekmekle birlikte, tmyle isiz ve asz

da kalmadlar. Denizcilerin byk bir blm, byk olaslkla tica

ret hizmetlerinde i buldular. Bu arada hem denizciler hem de askerler

ok eitli ilere girdiler. Tm silah kullanmaya, birou da yama ve

apulculua alk yzbin insann durumlarndaki bu byk deiiklik

ne byk bir sarsntya ne de gzle grlr bir kargaaya sebep oldu.

Yersiz yurtsuz serseri saysnda nemli bir art olmad. Hatta, bildiim

kadaryla, ticaret sektrnde alan denizcilerin cretleri hari, genel

cret dzeyinde bir dme bile yaanmad. Ancak, bir asker ile bir sana

yi iisinin alkanlklarn karlatrrsak, sanayi iileri genellikle yeni

bir ikolunda altrlmay benimseme bakmndan askerlerden daha

beceriklidirler. i daima geimini hep emei ile salamaya alk iken,

asker isizlie alktr. Birisi aba ve alkanlk, dieri ise tembellik ve

safahat ile zdetir. Ancak, elbette emei bir alandan dierine kaydr

mak, tembellikten ve israftan uzaklatrmaya gre daha kolaydr. Bunun

yan sra, gzlemlendii kadaryla, sanayi dallarnn byk bir blm

birbirine o denli ok benzer ki bir ii birinden dierine emeini kolayca

kaydrabilir. Bu gibi iilerin ou zaman zaman krsal kesimde alr.Belli bir sanayi dalnda daha nce onlar istihdam eden sermaye, hala

krsal kesimde ayn sayda iiyi bir baka ekilde istihdam edebilecek

dzeydedir. lke sermayesi ayn kalrken, emek talebi farkl yerlerde

farkl mesleklere yaylsa da, benzer ekilde aa yukar ayn kalacaktr.

Askerler ve denizciler, gerekten de, kraln hizmetinden karldklar

zaman Byk Britanya veya rlandann herhangi bir ehrinde veya herhangi bir yerinde, istedikleri ii tutma zgrlne sahiptirler. Askerlere

ve denizcilere tannan bu alma zgrln gelin ayn ekilde ma


50/289

U(uslarn Zenginlii

jestelerinin tm yurttalarna verelim; yani, doal zgrlklere gerek

ten birer tecavz nitelii tayan loncalarn tm ayrcalklarn, raklk

Tzn ve skan Kanunu kaldralm; bylece yoksul bir adam bir

ikolunda ya da bir kentte iten karld zaman baka bir yerde veya

ikolunda, mahkemeye verilme ya da kovulma korkusu tamakszn i

arayabilsin. Devlet ya da bireyler, kimi ii snflarnn zaman zaman

iten karlmasndan, ancak askerlerin iten karlmas kadar zarar g

rebilirler. Sanayicilerimiz elbette lkelerine baldr; ancak bu ballk

ne onu kanlar pahasna savunanlardan daha fazladr, ne de daha byk

bir saygy hak eder.

Gerekten de, alna zgrlnn bir gn Byk Britanyann

tmnde yeniden tannacan unnak, Oceana (1611-1677 tarihleri

arasnda yaam James Harringtonun yazd bir topyann konusu

olan lke. ev.) ya da Utopia nn (1477-1535 tarihleri arasnda yaa

m Sir Thomas Moreun yazd ayn adl topyann konusu olan lke,

ev.) kurulmasn beklemek kadar samadr. Yalnzca halkn nyargs

deili ondan daha zorlusu kimi bireylerin zel karlar da buna kar

konulmaz bir ekilde muhaliftir. Tpk sanayicilerin i piyasada rakip

lerinin saysnn artmasn salayacak her yasaya kar kmalar gibi,

ordunun subaylar da askerlerinin saylarnn azalmasna ayn coku ve

ibirlii iinde kar kp, sanayicilerin iileri byle bir dzenlemeyi

nerenlere kar saldrmaya tevik ettikleri gibi kkrtsalard, ordunun

saysn azaltmaya kalkmak da o zaman tpk sanayicilerin bize kar elde

ettikleri tekeli bir ekilde azaltmaya kalkmak kadar tehlikeli olurdu.

Bu tekel, bu trden birtakm gruplarn saysn o denli artrmtr ki,

tpk ar bym bir ordu gibi hkmet iin tehlikeli olmaya bala

m ve zaman zaman yasama organn tehdit eder hale gelmilerdir. Bu

tekeli glendirmeye yarayan ler neriyi destekleyen parlamento ye

leri de phesiz hem ticaretten anlyor grnm

adam smith - ulusların zenginliği

Documents