· komitet redakcyjny „turystyka i rekreacja” redaktor naczelny – monika guszkowska . z-ca...

Komitet Redakcyjny „Turystyka i Rekreacja”

Redaktor naczelny – Monika Guszkowska Z-ca redaktora naczelnego – Marian Kowalewski Sekretarze – Małgorzata Gałązka, Agata Stefanowska Redaktorzy tematyczni: • Turystyka – Anna Pawlikowska-Piechotka • Rekreacja – Ewa Kozdroń Redaktor językowy – Maria Jolanta Sidorowska Redaktor językowy tekstów anglojęzycznych – Tobi Hunt Redaktor statystyczny – Michał Obukowicz

Rada Redakcyjna

Wiesław Alejziak (Kraków) Patricia Geraldo de Lima (Birmingham, Wielka Brytania) Rod Gilbert (Birmingham, Wielka Brytania) Edmundas Janiskas (Kowno, Litwa) Juan-Carlos Luis-Pascal (Madryt, Hiszpania) Ludwik Mazurkiewicz (Warszawa) Michał Lenartowicz (Warszawa) Mariusz Lipowski (Gdańsk) Simona Pajaujiene (Kowno, Litwa) Olivier Saissi (Toulon, Francja) Roberta Santoro (Bari, Włochy) Biruta Svagzdiene (Kowno, Litwa) Irena Valantine (Kowno, Litwa)

Adres:

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie ul. Marymoncka 34, 00-968 Warszawa Adres e-mail: t.i.r@wp.pl http://www.awf.edu.pl/wtir/nauka/czasopismo-turystyka-i-rekreacja

Turystyka i Rekreacja Tom 12/2015, nr 2

tom 12/2015 nr 2

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

ISSN 1895-3700

©Copyright by Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Wszystkie prawa zastrzeżone Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione Opracowane na podstawie oryginalnych tekstów dostarczonych przez Autorów WYDAWNICTWO AWF WARSZAWA ul. Marymoncka 34, 00-968 Warszawa Projekt okładki – Waldemar Dorcz Autor zdjęcia – Adam Guszkowski Wydanie tomu sfinansowano ze środków prywatnych Nakład 100 egz.

Druk i oprawa: „Bonmar” ul. Filtrowa, 00-660 Warszawa

Spis treści / Contents

Joanna Kalecińska, Waldemar Nowicki, Michał Sadowski Polskie, tradycyjne ludowe gry i zabawy ofertą dla współczesnego Europejczyka 7 Traditional Polish folk games and activities as an attractive offer for contemporary Europeans 13 Maria Lipko-Kowalska Zajęcia Pilates a jakość życia kobiet 18 The effects of Pilates exercises on quality of life in women 24

Agata Stefanowska, Maria Lipko-Kowalska Rozwój turystyki w opinii Lokalnych Organizacji Turystycznych 30 Tourism development according to Local Tourism Organisations 38

Małgorzata Gałązka Turystyka w gminie Kampinos w opinii społeczności lokalnej 45 Tourism in the Kampinos district from the point of view of the local community 54

Monika Guszkowska, Sylwia Sionek

Regularne ćwiczenia fizyczne jako sposób kształtowania poczucia własnej skuteczności i zwiększania aktywności fizycznej kobiet 62 Regular exercise as a way of developing self-efficacy and increasing the physical activity in women 68

Anna Leś, Maria Lipko-Kowalska, Ewa Niedzielska , Joanna Piotrowska Postawy studentów Wydziału Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego wobec osób z niepełno sprawnościami 74 Student attitudes at the Faculty of Tourism and Recreation at Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw towards people with disabilities 81

Joanna Kalecińska, Waldemar Nowicki, Michał Sadowski Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Polskie, tradycyjne ludowe gry i zabawy ofertą dla współczesnego Europejczyka

Streszczenie

Każdy człowiek bez względu na wiek ma potrzebę bawienia się. Bawiąc się, człowiek regeneruje siły, miło spędza czas wolny, ale również rozwija swoje zainteresowania. Istotnym faktem jest również to, że przez zabawę można kształtować postawy i uczyć tradycji, kultury i szacunku do przeszłości. Celem artykułu jest prezentacja wybranych polskich gier i zabaw, które mogą być z powodzeniem realizowane w parkach, na boiskach oraz salach gimnastycznych w całej Europie. Wybrane gry i zabawy mogą promować polską kulturę w Europie i na świecie. Odbiorcami tego artykułu, w formie prezentacji, byli uczestnicy konferencji “Sport and game in science, life and art” organizowanej 12-14 grudnia 2014 r. w Municipal Tobacco Warehouse, a tak że mieszkańcy Kavali (Grecja). Słowa kluczowe: tradycyjne i polskie gry, zabawa, aktywność rekreacyjna, integracja

Wstęp

Każdy człowiek bez względu na wiek ma poczucie potrzeby bawienia się. Jak pisał Huizinga „zabawa jest wielkością daną kulturze, egzystującą przed samą kulturą, towarzyszącą jej i przenikającą od samego początku. […] Zabawa ujawnia się jako specyficzna jakość działania, różniąca się od zwyczajnego życia” (Huizinga, 1985, s. 15). Bawiąc się człowiek regeneruje siły, miło spędza czas wolny, ale również rozwija swoje zainteresowania. Istotnym faktem jest również to, że przez zabawę można kształtować postawy i uczyć tradycji, kultury i szacunku do przeszłości.

Na tym tle można sformułować tezę, że genezę i istotę integracji państw europejskich identyfikujemy właśnie w grach i zabawach ludowych. Uzasadnieniem dla tej tezy jest fakt, że jedną z najbardziej charakterystycznych wartości wspólnych gier i zabaw jest integracja. Setki lat temu, kiedy mieszkańcy Europy jeszcze nie wyznaczyli granic, język gier i zabaw ludowych był językiem komunikacji ponadnarodowej. Dzisiaj, kiedy znosimy granice, cieszy fakt, że w ramach projektu dofinansowanego środkami Unii Europejskiej „Europe is our playgraund”1 wracamy

1 Materiał był prezentowany przez dr Joannę Kalecińską podczas Międzynarodowej Konferencji Naukowej “Sport and game in science, life and art”, organizowanej 12-14 grudnia 2014 w Municipal Tobacco Warehouse, Kavala, Grecja, w ramach projektu UE “Europa is our Playground”–

do dorobku i zachowań przodków w przedmiotowym zakresie. Ze względu na to, że poszukujemy inspiracji w grach i zabawach dla integracji, warto przybliżyć istotę tego pojęcia. Integracja jest procesem tworzenia się pewnej całości z części, dotyczy różnych sfer życia społecznego, np. gospodarczego, politycznego i oczywiście kulturowego. Niewątpliwe w tej sferze kulturowej jest miejsce dla gier i zabaw – tradycyjnych, ludowych, które mają stać się międzynarodowe i kreować wzajemną integrację.

Promując i opisując tradycyjne, ludowe, czy po prostu gry i zabawy, autorzy chcieliby zwrócić również uwagę na fakt, że w zachowaniach wolnoczasowych powinniśmy zachęcać do wspólnego, rodzinnego uczestnictwa w nich. Bawić się powinny całe rodziny, między innymi z uwagi na znany aksjomat Amerykańskiego Stowarzyszenia Rekreacji: „Rodzina, która bawi się razem jest trwała” (Łobożewicz, Wolańska, 1994, s. 8). Wspólna zabawa może stać się w rękach rodziców niezastąpionym narzędziem wychowania i kształtowania swojego dziecka. A czy wspólna, rodzinna zabawa nie jest również sposobem na integrację?

Celem artykułu jest nie tylko prezentacja wybranych polskich gier i zabaw, z bardzo szerokiej oferty, które można z powodzeniem wykorzystać w

realizowanego we współpracy z Urzędem m. st. Warszawy, Departamentem Sportu i Rekreacji.

parkach, na boiska i salach gimnastycznych całej Europy. Zaprezentowane gry i zabawy pozwalają w atrakcyjny sposób spędzać czas wolny i jednocześnie nieść, przez uczestnictwo w nich, wartości zdrowotne, kulturowe i utylitarne.

Ze względu na doświadczenie zawodowe autorów, chcielibyśmy zwrócić uwagę nie tylko na wybrane gry, promujące polską kulturę i tradycję, co jest głównym założeniem, ale również na promocję aktywności ruchowej w ogóle. Zagrożenia cywilizacyjne współczesnego świata, takie jak brak dostatecznej aktywności ruchowej, nieodpowiednia dieta, stres i inne czynniki wskazują na konieczność promowania zachowań prozdrowotnych. Zatem potrzebę podejmowania aktywności ruchowej należy promować w różnych miejscach i dla różnego audytorium. Europejska Rodzino, bądź aktywna – ćwicz – baw

się – spędzaj czas razem

„Ćwiczenia są najpewniejszą drogą zachowania zdrowia, mogą zastępować wszystkie inne formy leczenia. (...) Jeżeli nie możesz jeść, ćwiczenia poprawią twój apetyt. Jeżeli jesz za dużo i czujesz się źle, ćwiczenia wpłyną na poprawę trawienia, oczyszczą organizm i w konsekwencji wyeliminują przyczynę złego samopoczucia” (Wilk, 1985, s. 27-28). Powyższe stwierdzenie jest bardzo wymowne i jakże trafne. Zatem najlepszym zaleceniem na wszelkie dolegliwości zdrowotnych powinna być aktywność ruchowa. Nasuwa się jednak pytanie: jakie są rekomendacje dotyczące tej niezbędnej dla zachowania zdrowia dawki ruchu?

Organizm ludzki zbudowany jest w ten sposób, aby się poruszać przede wszystkim w celu poprawy jakości życia. Istnieje wiele korzyści zdrowotnych wynikających z odpowiedniej aktywności fizycznej, należą do nich między innymi (www.ec.europa.eu):

• Zmniejszone ryzyko chorób serca i układu krążenia na tle miażdżycy;

• Lepsza kontrola masy ciała; • Mniejsze dolegliwości związane z bólami

kręgosłupa; • Niższe ryzyko depresji i stresu. Zalecenia dotyczące odpowiedniej dawki ruchu

określają, że ze względów zdrowotnych jakakolwiek aktywność fizyczna jest lepsza niż jej brak. Zalecenia europejskie (oparte na zaleceniach WHO, 2002) wskazują na co najmniej 30 minut aktywności fizycznej dziennie, o umiarkowanej intensywności

przez 5 dni w tygodniu lub co najmniej 20 minut aktywności fizycznej o dużej intensywności przez 3 dni w tygodniu. Aktywność nie musi być podejmowana jednorazowo, może być dzielona na bloki, a każdy z nich powinien trwać co najmniej 10 minut.

Miejsce gier i zabaw w zachowaniach wolnoczasowych współczesnego człowieka

i rodziny

Gry i zabawy zajmują bardzo ważne miejsce w propozycjach aktywności rekreacyjnej różnych grup wiekowych. W jednej grze czy zabawie mogą uczestniczyć wspólnie ludzie różnych narodowości, ras, płci, o różnym poziomie sprawności. Niewątpliwe decyduje to o dostępności „bez granic” tej formy aktywności ruchowej człowieka i możliwości korzystania z walorów gier i zabaw w plenerze czy w obiektach sportowych.

Wspólne uczestnictwo w zabawach ruchowych jest łatwym środkiem komunikowania się ludzi nie tylko bliskich sobie, ale nawet pochodzących z różnych zakątków świata i nieznanych, dalekich sobie kultur. Istotą zabawy jest przecież potrzeba zbliżenia, socjalizacji, czy kooperacji. Zatem magiczny język ruchu i treści zabawy jest wystarczającym środkiem komunikacji (Wolańska, 1999).

Tradycyjne gry i zabawy polskie a dziedzictwo kulturowe

Polskie gry i zabawy są głęboko zakorzenione

w naszym dziedzictwie kulturowym, kształtują postawy i zachowania współczesnego człowieka. Inspiracją dla dawnych, ale również dla współczesnych gier i zabaw ruchowych mogą stać się tradycyjne, ludowe zwyczaje, przesądy czy zabawy. Przykładem mogą tu być takie gry i zabawy jak: Noc Kupały, Śmigus – Dyngus, Dożynki, Andrzejki, Marzanna i wiele innych.

Wskazując na korzenie gier i zabaw właśnie w polskich obrzędach i zwyczajach ludowych jako przykład można podać „Noc Kupały”, która ma w polskiej kulturze ponad tysiącletnią tradycję. Kupała to słowiańskie bóstwo miłości. Noc Kupały, która przypada na 21-22 czerwca, poświęcona była żywiołom wody i ognia, mającym oczyszczającą moc. Ale przede wszystkim to święto miłości, płodności, słońca i księżyca. Swoistym fenomenem

w dzisiejszych czasach są coraz częściej organizowane w różnych miastach Polski obchody luźno nawiązujące do owych dawnych rodzimych tradycji. Przeprowadzane w jej trakcie zwyczaje i obrzędy słowiańskie mają zapewnić świętującym zdrowie i urodzaj. W czasie tej magicznej nocy rozpalane są ogniska, w których palone są zioła. W trakcie radosnych zabaw odbywają się różnego rodzaju wróżby i tańce. Dziewczęta puszczają w nurty rzek wianki z zapalonymi świecami. Jeśli wianek zostanie wyłowiony przez kawalera, oznacza to szybkie zamążpójście. Jeśli płynie nie przechwycony, dziewczyna wyjdzie za mąż, ale nieprędko. Jeśli zaś płonie, utonie lub zaplącze się w sitowiu, prawdopodobnie zostanie ona starą panną. W ten sposób dobrani młodzi mogli kojarzyć się w pary bez obrazy obyczaju, nie narażając się na złośliwe komentarze czy drwiny. Owej nocy - kilkaset lat wcześniej - przyzwalano im nawet na wspólne oddalenie się od zbiorowiska i samotny spacer po lesie. Czy tak jest dzisiaj? Nie znamy wyników badań na ten temat (Strzelczyk, 2007; Szyjewski, 2004).

Wybrane gry i zabawy promujące kulturę polską w Europie i na świecie

Gry i zabawy ruchowe mają, według wielu

badaczy, wartość poznawczą i pomagają zrozumieć złożony świat kultury. W podjętych w drugiej połowie XX wieku badaniach dostrzeżono również użyteczność aplikacyjną różnego rodzaju gier jako skutecznego narzędzia edukacji (Prabucki, 2013).

W aspekcie dbałości o tę część kultury niematerialnej jaką są tradycyjne zabawy i gry i odwołanie do międzynarodowego kontekstu badań warto wymienić działalność i publikacje między innymi: amerykańskiego antropologa sportu MacClancy (1996), Cheska (1978), Sutton-Smith (1981), czy Blanchard (1995).

Oferta międzynarodowych gier i zabaw ruchowych, rekreacyjnych, które współczesny człowiek i rodzina może wykorzystać w swoim wypoczynku jest bardzo bogata. Polski znawca tematu Lipoński w Encyklopedii Sportów Świata prezentuje ponad 3000 haseł poświęconych poszczególnym dyscyplinom sportów historycznych, współczesnych, ludowych i międzynarodowych. Jednocześnie autor zakłada, że uwzględnić należałoby jeszcze 4-5 tysięcy innych form sportowania z różnych egzotycznych krajów

(Lipoński, 2001). Istotny wkład naukowo- badawczy w omawianym temacie należy przypisać również między innymi Bronikowskiej (2008) oraz Bronikowskiej i Laurent (2015), czy sięgając dalej w przeszłość Trześniowskiemu (1995). Zatem niezmiernie trudno jest dokonać wyboru i zaproponować te gry i zabawy, które mogą stać się wizytówką i ofertą Polski i Polaków na boiskach Europy, czy całego świata.

Obserwacja zmian zachodzących we współczesnym sporcie dowodzi, że stopień upowszechniania kultury fizycznej w społeczeństwie zależy w dużym stopniu od bogactwa oferty, od liczby dyscyplin sportowych przez to społeczeństwo uprawianych. Kluczowe znaczenie mają również formy rekreacji, do jakich ludzie w różnym wieku mogą mieć dostęp. Dlatego możemy mówić o istotnym miejscu dla tradycyjnych gier i zabaw, które giną coraz szybciej, a ich funkcja nie nadąża z przystosowaniem się do szybko zmieniających się stosunków społecznych. Istnieją równocześnie takie gry, które dostosowując się do nowych stosunków społecznych odradzają się, a nawet przeżywają swój renesans.

W artykule zaprezentowane zostały gry, których polskość jest znana od wieków oraz te, które współcześnie chcielibyśmy promować w turystyce i rekreacji: palant, ringo, dętka, smolball. PALANT (Lipoński, 2004)

Gra uznawana za jedną z najbardziej tradycyjnych drużynowych gier polskich. Pierwsze wzmianki o grze w palanta odnajdujemy w polskim piśmiennictwie pochodzącym z XIV wieku. Jej różne wersje i opisy znane są także poza granicami Polski - chociażby niemiecki „Schlagball”, szwedzki „Kungsboll”, duński „Langbold”, białoruski „Sołowiej”, rosyjska „Łapta” czy grecki „Urumtop”. Z tego względu nie zamierzamy toczyć sporu, czy korzenie tej gry związane są tylko z Polską.

Aby grać w palanta, wystarczy dwóch zawodników, piłka podobna do tenisowej i gruby kij. Terenem gry jest obszar w kształcie prostokąta podzielony na dwie równe części. Wielkość obszaru określona jest wiekiem graczy. Zawodnicy zajmują miejsca, każdy w swoim polu. Zawodnik rozpoczynający grę uderza kijem w kierunku graczy – przeciwników, tak aby jej nie przechwycili w locie. Przechwycenie to punkt dla drużyny przeciwnej i zamiana ról, brak przechwycenia -

punkt dla drużyny miotacza. To najprostsza odmiana tej gry. Prosta, ale uczy planowania zarówno siły jak i kierunku uderzenia, koordynacji ruchowej w fazie odbijania oraz zmusza do ruchu, aby piłkę przechwycić. Ciekawostką jest to, że kij do podbijania piłki został wymieniony w XIV wieku w inwentarzach Akademii Krakowskiej, poprzedniczki jednego z najstarszych europejskich uniwersytetów – Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Współcześnie na boisku musi być, co najmniej ośmiu graczy każdej z drużyn. Gra trwa dwa razy po 30 min z przerwą 10 minutową i prowadzona jest zgodnie z zasadami określonymi w regulaminie gry. RINGO (źródło: opis własny autorów)

Kolejna propozycja to ringo, atrakcyjna ze względu na możliwość jej wykorzystania w różnych formach rekreacyjnych. Podobnie jak w przypadku gry w palanta, trudno ringo jednoznacznie przypisać narodowe korzenie pochodzenia. Gra ma swoje pierwowzory w innych rejonach świata. Bardzo podobna gra Ringtennis, której autorem był Niemiec H. Schneider, została opracowana już w 1927 roku. Ponadto, sam przybór – ringo, znany był z powodu jego używania w tenisie pokładowym (Lipoński, 2001).

Pomysłodawcą polskiego ringo był szermierz Włodzimierz Strzyżewski. W 1973 roku odbyły się pierwsze otwarte mistrzostwa Warszawy w ringo i od tego czasu rozgrywane są regularnie mistrzostwa Polski. W związku z jej wyjątkowo dynamicznym rozwojem na terenie Polski, można uznać, że jest jedną z najpopularniejszych gier rekreacyjnych w naszym kraju. Zasady gry są znane wszystkim dzieciom szkół podstawowych w Polsce, dzięki determinacji i uporowi popularyzatorów.

W ringo może grać każdy, bez względu na wiek i prawie w każdym miejscu. Wystarczy trochę przestrzeni, kawałek sznurka i kółko ringo. Do gry wykorzystuje się boisko do gry w siatkówkę, łącznie z wysokością liny dzielącej pole na dwie równe części. Do rzutów używa się kółka ringo. Gra może mieć charakter pojedynku indywidualnego lub zespołowego (2, 3 lub 4-osobowego). Pojedynek rozpoczyna się serwem zza linii końcowej boiska. Grę toczy się jednym pierścieniem w pojedynku indywidualnym i dwoma kółkami w przypadku zespołów kilkuosobowych. Gdy w toku gry drużynowej jedno ringo spadnie na ziemię, pojedynek kontynuuje się pozostałym do straty

punktu. Kółko chwyta się jednorącz i tą samą ręką odrzuca na drugą stronę. Gra toczy się do zdobycia 15 punktów. Punkty zyskuje się gdy: a) ringo spadnie na pole przeciwnika, b) ringo zostanie nieprawidłowo rzucone przez przeciwnika - nierównomiernie pulsujące lub wirujące w płaszczyźnie wertykalnej, c) przy serwie dwukrotnie ringo dotknie siatki przechodząc na pole przeciwnika (net), d) ringo przy chwycie wpadając na rękę, przeleci za linię nadgarstka.

Ringo można wykorzystywać nie tylko jako grę zespołową. Przybór można wykorzystywać w różnych zabawach – np. rzuty do celu. DĘTKA (źródło: opis własny autorów)

Mało znana gra, brak jest jednoznacznych przepisów, a jej atutem jest prostota i powszechna dostępność. Gra jest przykładem przypadkowego zastosowania nowego przyboru.

W latach 60. XX wieku, w południowej części Polski, nauczyciel wychowania fizycznego wpadł na pomysł, żeby wykorzystać dętkę od piłki nożnej jako przyrząd w grze. Często w szkołach zdarzało się, że skórzana powłoka piłki zużywała się, ale środek, dętka, była jeszcze dobra do użytku. Taki przybór mocno napompowany powietrzem i uderzany ręką do bramki stanowił ciekawą alternatywę gry dla uczniów. Dętka przy uderzeniu jest przyborem mało kontrolowanym przez gracza, ze względu na fakt, że środek ciężkości nie pokrywa się z jej środkiem geometrycznym. Operowanie dętką wymaga dużej koordynacji wzrokowo-ruchowej i jednocześnie jest przyczyną zabawnych sytuacji na boisku. Dynamikę gry potęguje fakt, że dętkę można odbijać od ścian i sufitu. W trakcie rozgrywek nie można łapać przyboru w ręce i nie można kopać nogą. Uderzenia są wykonywane gołą dłonią do bramek od piłki ręcznej. Zaletą tego typu gier jest możliwość modyfikacji przepisów i dostosowania ich do aktualnych potrzeb, co znaczy, że w dętkę można grać na dowolnym boisku z bramkami, a czas gry gracze ustalają sami. SMOLBALL (źródło: opis własny autorów)

Kolejną grą, którą chcielibyśmy promować jest Smolball. Jej nazwa mogłaby sugerować angielskie korzenie, a wcale tak nie jest. Nazwa gry pochodzi od nazwiska jej wynalazcy i pomysłodawcy Polaka – Janusza Smolińskiego, który jest absolwentem Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Podczas studiów

w 1970 roku, będąc na obozie tenisowym, wpadł na pomysł uatrakcyjnienia zajęć z tenisa ziemnego, ze względu na brak miejsca na dwóch kortach tenisowych dla 50 chętnych graczy. Dla zwiększenia intensywności zajęć, ustawiono bramki na końcach boiska tenisowego i dwie drużyny, uderzając piłkę rakietą tenisową zdobywały bramki. Janusz Smoliński określił szczegółowe przepisy i sprzęt niezbędny do prowadzenia bezpiecznej gry, Zaprojektował specjalną rakietę i piłkę do gry. Piłka wykonana jest z gąbki pokrytej specjalną powłoką. Piłka zapewnia całkowite bezpieczeństwo, gdyż uderzona nawet z małej odległości nie stanowi zagrożenia dla graczy. Rakiety, wyposażone są w pasek na nadgarstek, a technicznie zbliżone są do rakiet do squash, co umożliwia bardzo szybką i dynamiczną grę.

W smolballa mogą grać osoby w każdym wieku i o różnym poziomie sprawności. Smolball jest prosty i nie wymaga specjalnych umiejętności ani zdolności motorycznych. Szeroką paletę zastosowań smolballa proponuje Janusz Smoliński kreując jej nowe odmiany, np. smolball na lodzie lub na plaży. W celu łatwego zapamiętania zasad gry Smoliński wymyślił zasadę „czterech”. Zawodnik w trakcie jednego kontaktu z piłką może czterokrotnie dotknąć ją rakietą. Zawodnik trzymający piłkę na rakiecie może z nią wykonać 4 kroki. W przypadku rzutu wolnego zawodnicy broniący mogą znajdować się w odległości nie bliżej niż 4 metry. Piłka może odbijać się od ścian, ale uderzenie w sufit jest błędem. Bramkarz może chwycić piłkę w rękę, ale tylko w polu bramkowym. Nie wolno grać nogą lub ręką i nie wolno uderzać w rakietę przeciwnika.

Zakończenie

Podsumowując, możemy zasugerować:

"Europejska Rodzino, bądź aktywna – ćwicz – baw się – spędzaj czas razem”. Gry i zabawy mają bardzo ważne miejsce w procesie wychowania do rekreacji ruchowej w różnych etapach życia. Uczestnicy aktywności ruchowej mogą reprezentować różne narodowości, rasy, płci, posiadać różny poziom sprawności. Niewątpliwie określenie uczestnictwo "bez granic", wskazuje na różnorodną możliwość partycypacji w omawianych w artykule formach.

Piśmiennictwo 1. Blanchard K. (1995). The anthropology of

sport. Westport, Connecticut – London: Bergin and Gervey.

2. Bronikowska M. (2008). Od sobótki do piłki nożnej. Poznań: Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego.

3. Bronikowska M., Laurent J-F. (2015). Recall. Games of the past – Sports for today. Swarzędz: Oficyna Wydawnicza Atena.

4. Cheska A. T. (1978). The study of play from five anthropological perspectives. W: M. A. Salter (red.), Play. Anthropological perspectives. New York: Leisure Press.

5. EU Working Group “Sport and Health” (2008) EU Physical Activity Guidelines. Available at: http://ec.europa.eu/sport/what-we do/doc/health/pa_guidelines_4th_consolidated_draft_en.pdf, z dnia 15.11.2014

6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Noc_Kupa%C5%82y, z dnia 26.11.14

7. https://www.bing.com z dnia 17.11.2015 8. Huizinga J. (1985). Homo Ludens. Zabawa

jako źródło kultury. Warszawa: Czytelnik. 9. Lipoński W. (2001). Encyklopedia sportów

świata. Poznań: Oficyna Wydawnicza Atena. 10. Lipoński W. (2004). Rochwist i palant.

Poznań: Wydawnictwo AWF. 11. Łobożewicz T., Wolańska T. (1994).

Rekreacja i turystyka w rodzinie. Warszawa: Biblioteka PTNKF.

12. MacClancy J. (1996). Sport, Identyity and Ethnology. Oxford: Berg.

13. Prabucki B. (2013). Badanie tradycyjnych sportów i gier jako perspektywiczny obszar badawczy. Homo Ludens, 1, 215-218.

14. Strzelczyk J. (2007). Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis.

15. Sutton – Smith B. (1981). The social psychology and anthropology of play and games. W: G. R. F. Luschen, G. H. Sage, L. Sfeir (red.), Handbook of social science of sport. Champaign, Illinos: Stipes Publishing Company.

16. Szyjewski A. (2004). Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM.

17. Trześniowski R. (1995). Zabawy i gry ruchowe. Warszawa: WSiP.

18. WHO (2002). Move for health. Available at:http://www.who.int/moveforhealth/en z dnia 20.11.2014

19. Wilk S. (1985). Historia rehabilitacji. Warszawa: Wydawnictwo AWF.

20. Wolańska T. (1999). Zabawy i gry ruchowe w kulturze wypoczynku rodziny.

W: T. Staniszewski (red.), Zabawy i gry ruchowe – Teoria i metodyka. Warszawa: Wydawnictwo AWF.

Joanna Kalecińska

kalecińska.joanna@gmail.com

Joanna Kalecińska, Waldemar Nowicki, Michał Sadowski Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw

Traditional Polish folk games and activities as an attractive offer for contemporary

Europeans

Abstract

Everyone likes to play games and interact at different stages of life. By playing games human generate strength, create an enjoyment, but also develop new interests. It is an important fact that playing games and participating in activities can help create new behaviour and teach younger generation about traditions, culture and respect for the past. The purpose of article is an introduction of a wide range of Polish games and activities that can be successfully implemented in parks, on a football fields and in gymnasiums across Europe. Selected games and activities can promote Polish culture in Europe and in the world. The target group of this article were conference delegates“Sport and game in science, life and art” 12-14 December 2014, Municipal Tobacco Warehouse, and residents of Kavala. Key words: traditional and polish games, play, recreational activity, integration

Introduction

Every man, regardless of age, feels the need to play. As Huizinga wrote: “In culture we find play as a given magnitude existing before culture itself existed, accompanying it and pervading it from the earliest beginnings. […] We find play present everywhere as a well-defined quality of action which is different from ‘ordinary’ life” (Huizinga, 1985, p. 15). While playing, people regenerate, enjoy their free time and develop their interests. What is also important, is the fact that playing can be used to shape conduct as well as teach culture, tradition, and respect for the past.

Given the above, there is a thesis that the history and essence of integration of European states can be found in folk games and activities. The thesis is backed by the fact that one of the most characteristic features of games and activities is integration. Hundreds of years ago, when inhabitants of Europe had not yet set boundaries, folk games and activities were the universal language of communication. Today, as we lift the boundaries, we are pleased that the project titled “Europe as Common Playground”, co-financed by the European Union2, allows us to return to the

2 Material was presented during International Interdisciplinary Conference “Sport and game in science, life and art” 12-14 December 2014, Municipal Tobacco

heritage and behaviour of our ancestors when it comes to playing. Since we involve seeking inspiration in integrative games and activities, let we explain the term first. Integration is a process whereby individual parts form a certain whole. The process concerns different areas of social life, for example economy, politics, and culture. Undoubtedly, in today’s culture there is still room for traditional folk games and activities, which, in our opinion, should become international so as to enable mutual integration.

By describing and promoting traditional folk or other games and activities in this article we would like to point out that we should encourage our families to participate in leisure activities. Entire families should play together, as the popular slogan of the American Recreation Association goes: “Families that play together, stay together” (Łobożewicz, Wolańska, 1994, p. 8). For parents, playing with their children can become an indispensable tool in raising them and shaping their character.

Objective of this article is to present some of the numerous Polish games and activities that can be successfully played and practiced in parks, sports fields and gyms across Europe. But are we talking

Warehouse, Kavala, Greece by Joanna Kalecińska. UE Project “ Europa is our Playground”– partner City of Warsaw. Sport and Recreation Department.

about Polish games only? Let us remind the thesis that the nature of games and activities have always been transboundary. We are going to present games and activities which let you both enjoy your free time and promote health, cultural and utilitarian values.

Given our professional experience, we would like to draw attention not only to selected games which promote Polish culture and tradition, but also to the general promotion of physical activity. Civilisation-related threats of today’s world, such as insufficient physical activity, poor diet, stress and other factors show that it is necessary to promote healthy behaviour. The need for physical activity should be promoted in various places and among various audiences.

A message to European families: be active, exercise, play, and spend time together

“The exercises are the surest way of preserving

health, can replace all other forms of treatment (...) If you cannot eat, exercise will improve your appetite. If you eat too much and feel bad, the exercise will improve digestion, cleanse the body and, consequently, eliminate the cause malaise”(Wilk, 1985, p. 27-28). The above statement is most meaningful and accurate. Thus, physical activity would be the best remedy against all ailments. However, a question arises: what is the right dose of physical activity necessary to stay healthy?

Human body is built to move. And all Europeans should move nowadays in order to improve the quality of their life. There are numerous health benefits of appropriate physical activity, and this applies to all age groups. These include the following (www.ec.europa.eu):

• Reduced risk of heart and circulatory system diseases due to arteriosclerosis.

• Better control of body weight. • Less acute back-related ailments. • Reduced risk of depression and stress. As regards the proper movement dose, the

guidelines underscore the fact that in terms of health any physical activity is better than none. European guidelines (based on WHO guidelines) (WHO, 2002) suggest at least 30 minutes of moderate intensity daily physical activity 5 days a week, or at least 20 minutes of high intensity physical activity 3 days a week. The activity does

not have to be done at one time: it may be divided into blocks, each lasting at least 10 minutes.

Role of games and activities in leisure time of modern people and families

Games and activities play a major role in

recreation opportunities for all age groups. People of different nationality, race, sex and fitness levels can engage together in the same game or activity. This undoubtedly makes such form of physical activity available to everyone. Also, games and activities can be practised outdoors or in sports facilities.

Joint participation in physical activities is an easy means of communication not only between people who are close together but also between those coming from all parts of the world and from distant, foreign cultures. This is because the essence of playing is the need for approximation, socialisation, and cooperation. Therefore, the magical language of movement and play is a sufficient means of communication (Wolańska, 1999).

Traditional Polish games and activities and cultural heritage

Polish games and activities are deeply rooted in

our cultural heritage. They shape attitudes and behaviour of modern people. Traditional folk customs, superstitions and games had been and still may be an inspiration for games and activities, such as Kupala Night, Śmigus-Dyngus (Wet Monday), Harvest festivals, St. Andrew’s Day, Marzanna, and many others.

Addressing the issue of the roots of games and activities in Polish folk customs, we can describe for example of Kupala Night, a Polish tradition which Poland dates back more than one thousand years ago. In Slavic mythology, Kupala is a goddess of love. Kupala Night, falling on 21-22 of June, was dedicated to water and fire, elements of a purifying power. But it was also, first and foremost, a celebration of love, fertility, the Sun and the Moon. Interestingly, many Polish cities see the revival of festivals loosely connected to old traditions. The customs and Slavic rituals performed during Kupala Night were to bring health and good harvest to the celebrators. During this magical night there were bonfires in which

herbs were burnt. The joyful ritual also included fortune-telling and dancing. Girls would float wreaths of flowers lit with candles on rivers. If the wreath was picked up by a single man, it meant that the girl was going to get married soon. If the wreath was not picked up by anybody, the girl would get married anyway but not soon. If the wreath burnt, sank or got entangled in bulrush, the girl would probably become an old maid. In this way young people could become couples without disgracing the ritual or risking malicious remarks or mockery. During Kupala Night, hundreds of years ago, they were even allowed to move away from the gathering and take a walk in the forest. Is it the same today? We do not have results of research on this subject (Strzelczyk, 2007; Szyjewski, 2004).

Selected games and activities promoting Polish culture in Europe and the world

Games and fun movement, according to many

researchers have educational value and help you understand the complex world of culture. The measures taken in the second half of the twentieth century, research also recognized the usefulness of more application of different types of games as an effective tool of education (Prabucki, 2013).

In terms of caring for this part of the intangible culture that are traditional fun and games, and an appeal to the international research context it is worth mentioning the activities and publications, among others: the American sport anthropologist MacClancy (1996), Cheska (1978), Sutton-Smith (1981), or Blanchard (1995).

Nowadays, we have a very large number of international recreational games and activities which any family can engage in their leisure time. In his work Encyklopedia Sportów Świata (Encyclopaedia of the World’s Sports), Lipoński (2001), a Polish expert on the subject, presents more than 3 thousand entries on different historical, folk, contemporary and international sport disciplines. At the same time, the author points out that the work could have included 4-5 thousand more forms of sports from various exotic countries. An important contribution to science - research in this topic should be attributed to, among other things also Bronikowska (2008) and Bronikowska and Laurent (2015), or reaching further back in Trześniowski (1995). So it is

extremely difficult to make a choice and suggest the ones that could become a showcase of Poland and its citizens on the playing fields of Europe or the world.

Observation of changes in modern sports shows, that the popularity of physical activity in a society depends in large part on the variety of offer, i.e. the number of sports disciplines and forms of recreation available to people of all ages in the society. Therefore, it is important to address the role of traditional games and activities, which die ever faster as they fail to keep up with the fast-changing social relations. Nevertheless, there are examples of games which have successfully adapted to the new social paradigm, are reborn, or even enjoy a renaissance. Below are some games whose Polish character has been known for ages, as well as those we are currently promoting in tourism and recreation.

We outline the rules of four games whose Polish names, probably difficult to pronounce for foreigner and do not have their English equivalents: Palant, Ringo, Dętka, Smolball. PALANT (Lipoński, 2004)

This game is considered one of the most traditional Polish team sport. It was first mentioned in Polish literary texts of the 14th century. Outside Poland they are known in different versions and under different names. Just take the German Schlagball, Swedish Kungsboll, Danish Langbold, Belarusian Sołowiej, Russian Łapta or Greek Urumtop. For this reason, we are not going to argue that the game is rooted only in my homeland.

In order to play palant, you need two players, a ball similar to a tennis ball, and a thick stick. The playing field is a rectangle divided into two equal parts. The size of the field is determined by the players’ age. The players take positions in their respective parts of the field. The player starting the game hits the ball with the stick towards the opponents so that they do not intercept it. Interception is a point for the opposing team and means switching the roles. No interception is a point for the pitcher’s team. This is the most basic version of the game. The game is simple yet it teaches how to plan the force and direction of the hit, motor coordination in the hit phase, and forces one to move in order to intercept the ball.

One interesting fact about the game is that the stick used to hit the ball was mentioned in the 14th

century in the inventories of the Cracow Academy, the predecessor of the Jagiellonian University in Cracow, one of the oldest universities in Europe. Today each team must consist of at least eight players. The game has two halves of 30 minutes each and a 10-minute break. It is played according to the rules of the game. RINGO (Source: authors' own description)

Another interesting proposal is ringo as it can be used for various forms of recreation. Just like in the case of palant, it is difficult to determine a single birthplace of the game. The game has its prototypes in various regions of the world. A similar game called Ringtennis was invented by the German H. Schneider in 1927. The item itself, a ringo, had already been known as it was used in deck tennis (Lipoński, 2001).

The inventor of the Polish ringo was fencer Włodzimierz Strzyżewski. In 1973, the first open ringo championship was held in Warsaw. Since then Polish national championships have been regularly held. Considering the game’s dynamic development in Poland, it is safe to say that it is one of the most popular recreational games in the country. Rules of the game are known to all primary school children in Poland thanks to the determination of its advocates.

Ringo can be played in any place and by anyone, regardless of age. You only need some space, a piece of string, and a ringo (ring). The game is played on a volleyball court, divided into two equal parts by a net. The ringo is used for throwing. The game can be an individual or team challenge (2, 3 or 4 persons). It starts with a serve from behind the end line of the court. Individuals playing the game use one ring while teams use two. In a team challenge, when one ringo is dropped, the game is continued with the remaining one until a point is lost. The ringo is held in one hand and thrown with the same hand to the opposite side of the court. The game is played until either side scores 15 points. Points are scored when: a) the ringo drops to the opponent’s side of the court, b) the ringo is incorrectly thrown by the opponent (unevenly pulsating or rotating vertically), c) the ringo hits the net twice while serving, d) when landing on the hand, the ringo crosses the line of the wrist.

Ringo may be used not only for playing a team sport. The item can also be used for different activities, e.g. throwing at a target. DĘTKA (Source: authors' own description)

It is a little known game with no uniform rules, but its appeal lies in simplicity and general availability. The game is an example of random application of a new item.

In the 60s in the southern part of Poland a PE teacher came up with an idea to use a football bladder as a game item. It was often the case that the leather layer wore out, but the bladder was still fit for use. Such item, pumped up and hit by hand to a goal, was an interesting alternative for the pupils. When hit, the bladder is difficult to control as its centre of gravity does not correspond to its geometrical centre. Controlling the bladder requires considerable visual and motor coordination and is often a source of funny situations on the field. The game’s dynamics is further amplified by the fact that the bladder can be hit against the walls and the ceiling. During the game, you must not catch the bladder or kick it. The bladder is hit with an open hand to handball goals. The advantage of such type of games is the ability to modify the rules and adjust them to current needs. This means that you can play it on any field with goals and it is up to the players for how long they will play it.

SMOLBALL (Source: authors' own description)

Another game we would like to promote is Smolball. Its name may suggest English origins, but it is not the case. The name comes from its Polish inventor Janusz Smoliński, a graduate of the institution he represent, i.e. the Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw. During his studies in 1970, while on a tennis camp, he came up with an idea of how to make tennis classes more attractive, as there was not enough space for 50 keen players. To make the training more intensive, goals were placed on both ends of the tennis court. The players were divided into two teams who scored goals by hitting the ball with a tennis racket. Janusz Smoliński set detailed rules of the game and specified the equipment necessary for safe playing. He also designed a special racket and a ball. The ball is made of sponge covered with a special layer. The ball ensures full safety as it does not pose a threat to the players even when

hit at a short range. The rackets are equipped with a wrist strap. Technically, they are similar to squash rackets and enable very fast, dynamic playing.

Smolball can be played by people of all ages and fitness levels. Smolball is simple and does not require special abilities or motor skills. Janusz Smoliński continuously invents new versions of smolball, such as ice smolball or beach smolball.

In order to memorise the rules more easily, Smoliński invented “the rule of four”. In any single contact with the ball, the player may touch the ball with the racket four times only. The player holding the ball on the racket may only make four steps with it. And for free kicks, the defending players may be no closer than four metres away. The ball can bounce off the walls, but hitting the ceiling is a fault. The goalkeeper may catch the ball, but only in the goal area. You must not use hands or legs or hit your opponent’s racket.

Summary

So for conclusion we can suggest: “European

family - be active, exercise, have fun, spend time together!” Games and activities have a very important place in a process of introducing recreational activities among people of different ages. Participants can represent different nationalities, races, genders, with varying levels of efficiency. Undoubtedly it determines "no boundaries" access to different form of physical activity and participation in it. References 1. Blanchard K. (1995). The anthropology of

sport. Westport, Connecticut – London: Bergin and Gervey.

2. Bronikowska M. (2008). Od sobótki do piłki nożnej. Poznań: Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego.

3. Bronikowska M., Laurent J-F. (2015). Recall. Games of the past – Sports for today. Swarzędz: Oficyna Wydawnicza Atena.

4. Cheska A. T. (1978). The study of play from five antroplological perspectives. In. M. A. Salter (ed.), Play. anthropological perspectives. New York: Leisure Press.

5. EU Working Group “Sport and Health” (2008) EU Physical Activity Guidelines. Available at: http://ec.europa.eu/sport/what-we do/doc/health/pa_guidelines_4th_consolidated_draft_en.pdf, z dnia 15.11.2014

6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Noc_Kupa%C5%82y, z dnia 26.11.14

7. https://www.bing.com z dnia 17.11.2015 8. Huizinga J. (1985). Homo Ludens. Zabawa jako

źródło kultury. Warszawa: Czytelnik. 9. Lipoński W. (2001). Encyklopedia sportów

świata. Poznań: Oficyna Wydawnicza Atena. 10. Lipoński W. (2004). Rochwist i palant.

Poznań: Wydawnictwo AWF. 11. Łobożewicz T., Wolańska T. (1994).

Rekreacja i turystyka w rodzinie. Warszawa: Biblioteka PTNKF.

12. MacClancy J. (1996). Sport, identity and ethnology. Oxford: Berg.

13. Prabucki B. (2013). Badanie tradycyjnych sportów i gier jako perspektywiczny obszar badawczy. Homo Ludens, 1, 215-218.

14. Strzelczyk J. (2007). Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis.

15. Sutton- Smith B. (1981). The social psychology and anthropology of play and games. In: G. R. F. Luschen, G. H. Sage, L. Sfeir (eds.), Handbook of social science of sport. Champaign, Illinos: Stipes Publishing Company.

16. Szyjewski A. (2004). Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM.

17. Trześniowski R. (1995). Zabawy i gry ruchowe. Warszawa: WSiP.

18. WHO (2002). Move for health. Available at:http://www.who.int/moveforhealth/en z dnia 20.11.2014

19. Wilk S. (1985). Historia rehabilitacji. Warszawa: Wydawnictwo AWF.

20. Wolańska T. (1999). Zabawy i gry ruchowe w kulturze wypoczynku rodziny. In: T. Staniszewski (ed.), Zabawy i gry ruchowe – Teoria i metodyka. Warszawa: Wydawnictwo AWF.

Joanna Kalecińska

kalecińska.joanna@gmail.com

Maria Lipko-Kowalska Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Zajęcia Pilates a jakość życia kobiet

Streszczenie

Celem głównym pracy była próba oszacowania poziomu jakości życia uczestniczek systematycznego treningu metodą Pilates. Na potrzeby pracy przebadano 39 aktywnych kobiet aktywnie uczestniczących w zajęciach Pilates w wieku 49,41±5,98 oraz 77 kobiet nieaktywnych w wieku 45,13±4,91 z powiatu nowodworskiego. Do zweryfikowania głównego założenia pracy posłużono się międzynarodowym narzędziem – WHOQOL-BREF. Uczestniczki zajęć Pilates istotnie lepiej oceniają poczucie jakości życia w obszarze fizycznym i psychologicznym niż kobiety z grupy nieaktywnej. Należy zatem przypuszczać, że dzięki aktywnemu trybowi życia można osiągnąć lepszą jakość życia w omawianych aspektach życia. Słowa kluczowe: Pilates, jakość życia, kobiety, aktywność fizyczna

Wstęp

Aktywność fizyczna ma obecnie niebagatelne

znaczenie nie tylko w sferze fizycznej, związanej z poprawą zdrowia, kondycji, wytrzymałości, ale także w psychicznej, rozumianej jako poprawa samopoczucia, subiektywne odczucie wzrostu energii i witalności (Jakubek, Susik, 2006). Współczesny postęp cywilizacyjny sprawia, że coraz silniej odczuwalne są zmiany w poczuciu komfortu życia, sprawności fizycznej oraz równowagi psychicznej. Tymczasem wiele form aktywności fizycznej, takich jak Pilates, może wpływać na nasz dobrostan psychofizyczny. Podejmowanie ukierunkowanych form fitness, szczególnie tych z obszaru body and mind, może przyczynić się do znacznej poprawy zdrowia oraz do zaktywizowania społeczeństwa w kierunku zmiany stylu życia na prozdrowotny.

Pilates należy do grupy zajęć o charakterze relaksującym i cechuje się niską intensywnością. Polega głównie na wykonywaniu serii kontrolowanych, płynnych ruchów. Dzięki temu wpływa na poprawę sylwetki, postawy ciała oraz zwiększa jego elastyczność (Gavin, 2006). Ćwiczenia ukierunkowane są głównie na wzmocnienie mięśni brzucha (Korzeniewska, 2004), mięśni utrzymujących kręgosłup, pas barkowy i miednicę (Gavin, 2006). Jak twierdzi Gavin (2006), jest to system ćwiczeń opierający się na holistycznym podejściu do zdrowia fizycznego i duchowego, do osiągania wewnętrznej harmonii.

Joseph Pilates opracował oryginalny zestaw ćwiczeń w oparciu o przekonanie, że prawidłowy stan ciała uzyskuje się dzięki połączeniu

sprawności fizycznej z pozytywnym myśleniem. Metoda ta jest efektywna tylko wtedy, gdy przestrzegane są określone normy: kontroli i koncentracji, oddechu, stabilizacji centrum, dokładności i płynności ruchów. Niezwykle istotne znaczenie ma oddech, który powinien być stale kontrolowany, aby można było uzyskać stan wyciszenia, skupienia oraz rozluźnienie w obrębie miednicy (Gavin, 2006). Pilates twierdził, że pełen wydech umożliwia pozbycie się z płuc zużytego powietrza, natomiast głęboki wdech jest dla organizmu źródłem zwiększonej ilości tlenu. Wydech wykonywany jest najczęściej w fazie ruchu ze skurczem ekscentrycznym. Dzięki temu wzmacniane jest centrum ciała, zwane przez Pilatesa „elektrownią” (ang. powerhouse). Jest to tzw. „pas siły” (ang. powerhouse/core), czyli mięsień poprzeczny brzucha, mięsień wielodzielny oraz mięśnie dna miednicy, które tworzą niewidoczny, główny ośrodek siły (Gavin, 2006). Istotą tych ćwiczeń jest także dokładność oraz ciągła koncentracja, co powoduje stałe połączenia umysłu i ciała. Dzięki temu ruchy będą zarówno świadome jak i płynne. Ważną rolę w tej metodzie odgrywa także motywacja do zajęć oraz pozytywne nastawienie. Stworzenie w umyśle obrazu pożądanego rezultatu i zachowanie go jako źródła inspiracji i motywacji, może się okazać istotnym bodźcem do dalszych ćwiczeń.

Podejmowanie ćwiczeń o charakterze relaksującym ma głównie na celu rozluźnienie, odstresowanie oraz zapobieganie skutkom dnia codziennego, takim jak przemęczenie. Istotnym zadaniem tej metody jest również poprawa jakości życia, poprzez wpływ na określone elementy

sprawności fizycznej oraz zmiany w obszarze psychicznym uczestników. Według Gracza i Sankowskiego (2001) psychologiczna analiza aktywności fizycznej uwzględnia przede wszystkim końcowy jej efekt, czyli pozytywne zmiany w poczuciu jakości życia.

Brak jedności w określeniu pojęcia jakość życia przyczynia się do pewnych trudności w definiowaniu tego terminu. Według Winiarskiego (2011) jest ona wypadkową wewnętrznej relacji do własnego samopoczucia psychicznego, fizycznego, relacji międzyludzkich, czy możliwości rozwoju osobistego. Ponadto pojęcie to jest utożsamiane z dobrostanem psychicznym, fizycznym, z ogólnym poczuciem szczęścia, pozytywną postawą wobec życia, czynnym zmaganiem się z jego trudnościami oraz dążeniem do samorealizacji (Winiarski, 2011). Dodatkowo, według Borysa (2001), można uznać ją za czynnik określający poziom samorealizacji, satysfakcji, a także wymiar społeczny, fizyczny i psychiczny. W początkowym okresie zainteresowań problematyką jakości życia termin ten oznaczał „dobre życie”, stan posiadania, jednak obecnie podkreśla się wartość „być” zamiast „mieć”. Jak twierdzi Romney (2002), jakość życia to głównie czynniki obiektywne, takie jak: czas wolny, warunki ekonomiczne, środowiskowe, naturalne, zdrowie oraz czynniki subiektywne, takie jak: zadowolenie, szczęście, lęk. Baumann (2006) uważa, że jest ona głównie determinowana przez dobrostan: psychofizyczny (brak bólu, poziom energii, nastrój), finansowy, osobisty (niezależność, zdrowie), społeczny (rodzina, znajomi) oraz estetyczny (zainteresowania, ciekawe hobby).

Dokonując przeglądu piśmiennictwa związanego z poczuciem jakości życia uczestników zajęć Pilates można zauważyć, że liczni autorzy najczęściej korzystają z własnych ankiet odnoszących się do oceny zmian w poziomie życia. Wyniki ich badań obrazują wpływ tych zajęć na poprawę określonych parametrów sprawności fizycznej, co sugerowało pozytywną zmianę w jakości życia badanego. Potwierdzają to badania Sekendiz i współautorów (2007) sugerujące, że zajęcia Pilates pozytywnie oddziałują na jakość życia ich uczestników poprzez wzrost siły, wytrzymałości i gibkości ciała. Yoo z zespołem. (2013) oraz Johnson z zespołem (2007) wskazują również, że

systematyczny, kilkutygodniowy trening znacząco poprawia siłę i wytrzymałość mięśniową, równowagę ciała oraz gibkość. Zajęcia Pilates pełnią znaczącą rolę w poprawie sprawności fizycznej, szczególnie ukierunkowanej na przeciwdziałanie zespołowi bólowemu dolnego odcinka kręgosłupa. Potwierdzają to badania Rydearda z zespołem (2006), które wskazują na istotny spadek przewlekłego bólu krzyża (LBP), dzięki poprawie m.in. siły mięśniowej i wytrzymałości. Pozytywne zmiany zauważono u uczestników zajęć Pilates podczas 12-miesięcznej obserwacji. Sekendiz i współautorzy. (2007) potwierdzają skuteczność zajęć Pilates na matach w aspekcie poprawy siły mięśniowej oraz wzrostu elastyczności dolnego odcinka kręgosłupa. Badania Gagnon (2010) także sugerują, że ćwiczenia metodą Pilates są efektywne w redukcji bólów kręgosłupa oraz wpływają na wzrost równowagi ciała, przez co zwiększają możliwości poruszania się i samodzielności w życiu. Gladwell z zespołem (2006) wskazują na ogólną poprawę stanu zdrowia, możliwość udziału w zajęciach sportowych, zwiększenia elastyczności ciała oraz obniżenia doświadczeń bólowych. Lange z zespołem (2000) twierdzą, że mają one istotne znaczenie dla poprawy sprawności funkcjonalnej. Ponadto Jago i współautorzy (2006) dowiedli, że zajęcia te wpływają na regulację ciśnienia tętniczego krwi i zmniejszają BMI, już w trakcie 4-tygodniowego, systematycznego treningu, dzięki czemu mogą być jednym z obiecujących środków zapobiegawczych epidemii otyłości w XXI wieku.

Niestety brakuje publikacji wykorzystujących narzędzia z obszaru psychologicznego, które weryfikują konkretne aspekty jakości życia związane z podejmowaną aktywnością fizyczną. Podjęto zatem próbę oszacowania poziomu jakości życia uczestniczek zajęć Pilates za pomocą wystandaryzowanego narzędzia badawczego jakim jest WHOQOL, skrócona wersja BREF. Cel główny pracy określono jako ustalenie poziomu jakości życia uczestniczek systematycznego treningu metodą Pilates. Zastanawiające jest także, na jakie dziedziny naszego życia zajęcia te mają największe oddziaływanie?

Materiał i metoda

Na potrzeby niniejszej pracy przebadano 39 aktywnych kobiet w wieku 49,41±5,98 lat oraz 77

nieaktywnych kobiet w wieku 45,13±4,91 z powiatu nowodworskiego. Kobiety aktywne to uczestniczki zajęć Pilates, ćwiczące systematycznie przez 6 miesięcy, 2 razy w tygodniu, po 60 minut. W celu porównawczym, wyniki badań odniesiono do kobiet nieuczestniczących w żadnych regularnych zajęciach ruchowych.

Większość respondentek z grupy aktywnej posiadała wykształcenie średnie (65%), a 31% - wyższe. Badane to kobiety były najczęściej zamężne (74%), posiadały dwoje dzieci (33%) lub jedno dziecko (30%).

Kobiety z grupy nieaktywnej posiadały przeważnie dwoje dzieci (41%) lub jedno (31%) oraz miały wykształcenie najczęściej średnie – 51%. Wśród respondentek z tej grupy dominowały kobiety zamężne (82%).

W celu zweryfikowania głównych założeń pracy posłużono się międzynarodowym narzędziem, dzięki któremu można poddać ocenie jakość życia człowieka. Instrument badawczy WHOQOL-BREF był szeroko testowany na całym świecie. WHOQOL-BREF jest krótszą wersją oryginalnego instrumentu (WHOQOL – 100), który może być bardziej wygodny do wykorzystania w dużych badaniach naukowych lub do badań klinicznych (Wołowicka, 2001). Test ten obejmuje 26 pozycji i umożliwia otrzymanie profilu jakości życia w zakresie czterech dziedzin: fizycznej, psychologicznej, relacjach społecznych oraz środowiska (tabela 1). Oddzielnie analizowane jest pytanie dotyczące indywidualnej ogólnej percepcji jakości życia oraz pytanie dotyczące indywidualnej, ogólnej percepcji własnego zdrowia. Punktacja dziedzin odzwierciedla indywidualne percepcje jakości życia w zakresie tych dziedzin. Wyniki zawierają się w zakresie 4 - 20 i zostały tak przekształcone, aby uzyskać postać wyników porównywalnych z WHOQOL-100. Punktacja dziedzin ma kierunek pozytywny, co oznacza, że im większa liczba punktów tym lepsza jakość życia.

Tabela 1. Kwestionariusz WHOQOL-BREF

Dziedziny Podskale

Dziedzina fizyczna

Czynności życia codziennego Zależność od leków i leczenia

Energia i zmęczenie Mobilność

Ból i dyskomfort

Wypoczynek i sen Zdolność do pracy

Dziedzina psychologiczna

Wygląd zewnętrzny Negatywne uczucia Pozytywne uczucia

Samoocena Duchowość/religia/

osobista wiara Myślenie/uczenie

się/pamięć/koncentracja

Relacje społeczne Związki osobiste

Wsparcie społeczne Aktywność seksualna

Środowisko

Zasoby finansowe Wolność/ bezpieczeństwo fizyczne

i psychiczne Zdrowie i opieka zdrowotna: dostępność

i jakość Środowisko domowe

Możliwości zdobywania nowych informacji

i umiejętności Możliwości uczestnictwa w rekreacji

i wypoczynku Środowisko fizyczne (zanieczyszczenie,

hałas, ruch uliczny, klimat) Transport

Źródło: Wołowicka, 2001

Do analizy wyników badań wykorzystano pakiet

statystyczny R. Do obliczeń wyników dziedzin posłużono się specjalnym kluczem WHOQOL. Punktację dla dziedzin ustalono poprzez wyliczenie średniej arytmetycznej z pozycji wchodzących w skład poszczególnych dziedzin (Wołowicka, 2001). W celu obliczenia różnic pomiędzy grupami użyto testu Manna-Whitney’a, gdzie poziom istotności wynosi p<0,05.

Wyniki

Wnioskując z wyników badań, można

stwierdzić, że we wszystkich średnich parametrach obie grupy różnią się od siebie. W odniesieniu do czterech głównych dziedzin, we wszystkich, grupa aktywna miała przewagę nad grupą nieaktywną. Uczestniczki zajęć Pilates istotnie lepiej oceniły dwie płaszczyzny: fizyczną (czynności życia codziennego, energia i zmęczenie, ból i dyskomfort, wypoczynek i sen oraz zdolność do pracy) oraz psychologiczną, odnoszącą się do wyglądu zewnętrznego, negatywnych i pozytywnych uczuć oraz samooceny (tab.2).

Tabela 2. Profil jakości życia badanych kobiet

Grupa Dziedzina

Grupa kobiet aktywnych

Grupa kobiet nieaktywnych

Test Mann-Whitney'a

Dziedzina fizyczna 15,79 14,66 1948,5 0,019

Dziedzina psychologiczna 13,64 12,77 1908,5 0,034

Relacje społeczne 14,87 14,57 1620,5 0,641

Środowisko 14,00 13,44 1787,5 0,154

Indywidualna ogólna percepcja jakości życia 14,67 14,75 1491 0,745 Indywidualna ogólna percepcja własnego zdrowia 14,15 13,87 1617,5 0,622

Źródło: badania własne

Dyskusja

Badania własne wskazują na pozytywne oddziaływanie ćwiczeń Pilates na zdrowie we wszystkich dziedzinach jakości życia, jednak istotne różnice zaobserwowano w odniesieniu do obszaru fizycznego i psychicznego. Odnalezione publikacje również podkreślają znaczenie zajęć Pilates w odniesieniu do poprawy aspektów fizycznych. Jak twierdzi Ellswoth (2011) metoda ta sprzyja elastyczności stawów i mięśni, uczy umiejętności poruszania i rozciągania w równym rytmie oraz wpływa pozytywnie na system nerwowy, dzięki doskonałym właściwościom relaksującym. Istnieją także sugestie, że zajęcia te mają możliwość łagodzenia chorób układu mięśniowo-szkieletowego lub znacznego opóźnienia ich występowania, szczególnie w odniesieniu do starzejącego się organizmu, istotnie tym samym poprawiając jakość życia. Potwierdzają to badania Newell z zespołem (2012), które wskazują na ważną kwestię utrzymania równowagi ciała wśród starszych osób. Newell i inni (2012) oraz Bird i inni (2012) twierdzą, że zajęcia Pilates pozytywnie oddziałują na starzejący się organizm. Wzrastająca liczba upadków w starszym wieku przyczynia się często do długotrwałego unieruchomienia, wzrostów kosztów leczenia, a niekiedy nawet zgonów. Badania autorów dowodzą, że nawet krótki program zajęć Pilates (godzinny trening przez 5-8 tygodni) wpływa korzystnie na wzrost równowagi ciała u ćwiczących. Ponadto autorzy zaobserwowali istotne zmiany w poprawie chodu. Przejawiało się to wydłużeniem kroków oraz zwiększeniem szybkości (Newell i in., 2012).

Istotnym aspektem w poprawie jakości życia jest także pozytywny wpływ zajęć Pilates na problemy nietrzymania moczu, wypadania

narządów miednicy oraz innych przejawów dysfunkcji miednicy, które są powszechnym zjawiskiem wśród kobiet (Culligan i in., 2010). Badania Phrompaet i in. (2011) potwierdzają efektywność zajęć Pilates wobec zwiększenia umiejętności kontroli mięśni dna miednicy oraz elastyczności odcinka lędźwiowego. Chmielewska i współautorzy (2012) potwierdzają skuteczność zajęć Pilates w tym aspekcie, za względu na wzmocnienie mięśni dna miednicy, szczególnie u kobiet z wysiłkowym nietrzymaniem moczu. Braekken i inni (2010) dowodzą, że 6-miesięczny trening mięśni dna miednicy powoduje zwiększenie grubości mięśni, skrócenie długości mięśni oraz uniesienie pęcherza moczowego, przez co poprawia się komfort życia kobiet w codziennej aktywności, zawodowej i domowej.

Badania własne wskazują na pozytywne oddziaływanie ćwiczeń Pilates w obszarze jakości życia w dziedzinie psychologicznej. Potwierdzają to badania Ellswoth (2011) sugerując, że zajęcia Pilates w znacznym stopniu redukują napięcia oraz codzienny stres związany głównie z szybkim tempem życia. Mazur i Marczewski (2011) twierdzą także, że wpływają one na poprawę nastroju oraz wzrost koncentracji. W trakcie 3-miesięcznej obserwacji respondentki zajęć Pilates zauważyły zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz wzrost zdolności koncentracji. W trakcie 12-tygodniowego treningu Leopoldino i inni (2011) zaobserwowali istotne zmiany w obszarze psychologicznym uczestników odnoszące się do poprawy jakości snu oraz w obszarze jakości życia odnoszącym się do wszystkich komponentów. Guszkowska i Kozdroń (2009) potwierdzają, że aktywność fizyczna wpływa korzystnie, szczególnie na płaszczyznę psychologiczną kobiet. Respondentki zauważyły, w trakcie 2-tygodniowego obozu rekreacyjnego, zdecydowaną

poprawę w nastroju, odnoszącego się do wszystkich 7 głównych jego stanów (gniew, zakłopotanie, przygnębienie, znużenie, napięcie, życzliwość, wigor). Autorki sugerują, że ćwiczenia fizyczne stanowią istotny czynnik poprawy nastroju, a tym samym i jakości życia. Ponadto, nawet jednorazowe ćwiczenia przynoszą korzyści w sferze emocjonalnej, wyrażonej spadkiem poziomu lęku.

Odpowiednie zachowania zdrowotne także istotnie wpływają na poziom jakości życia, szczególnie osób chorych, np. na cukrzycę typu 2. Kurkowska i Szomszor (2011) diagnozowały takie zachowania jak prawidłowe nawyki żywieniowe, zachowania profilaktyczne, w tym podejmowanie aktywności fizycznej, praktyki zdrowotne oraz pozytywne nastawienie psychiczne osób badanych. Autorki wskazują, że badana grupa, która charakteryzuje się wyższymi zachowaniami zdrowotnymi i pozytywnym nastawieniem psychicznym cieszyła się znacznie lepszym poziomem jakości życia, szczególnie w dziedzinie psychologicznej, relacjach społecznych oraz w środowisku. Badania własne potwierdzają, że odpowiednie zachowania zdrowotne, takie jak podejmowanie ukierunkowanej aktywności fizycznej, wpływają pozytywie na poziom jakości życia, zwłaszcza w dziedzinie fizycznej i psychologicznej.

Podsumowując można stwierdzić, że zajęcia Pilates są skuteczną metodą treningową poprawiającą jakość życia uczestników, szczególnie w odniesieniu do dziedziny fizycznej i psychologicznej. Piśmiennictwo 1. Baumann K. (2006). Jakość życia w okresie

późnej dorosłości – dyskurs teoretyczny. Gerontologia Polska, 14,165-171.

2. Bernardo L.M. (2007). The effectiveness of Pilates training in healthy adults: An appraisal of the research literature. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 11, 106–110.

3. Bird M-L., Hill K.D., Fell J.W. (2012). A randomized controlled study investigating static and dynamic balance in older adults after training with Pilates. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 93,43-9.

4. Borys T. (2001). Jakość życia jako kategoria badawcza i cel nadrzędny. W: A. Wachowiak (red.), Jak żyć? Poznań: Fundacja Humaniora.

5. Braekken I.H., Majida M., Engh M.E., Bø K. (2010). Morphological changes after pelvic floor muscle training measured by 3-dimensional ultrasonography: A randomized controlled trial. Obstetrics and Gynecology, 115, 317-324.

6. Chmielewska D., Kwaśna K., Piecha M., Halski T., Taradaj J., Kubacki J., Skrzypulec-Plinta V. (2012). Wybrane metody zachowawczego leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu – aktualne poglądy. Część 1. Przegląd Menopauzalny, 4, 264-268.

7. Culligan P.J., Scherer J., Dyer K., Priestley J.L., Guingon-White G., Delvecchio D., Vangeli M. (2010). A randomized clinical trial comparing pelvic floor muscle training to a Pilates exercise program for improving pelvic muscle strength. International Urogynecology Journal, 21,401-408.

8. Ellswoth A. (2011). Pilates krok po kroku. Oficyna AKA.

9. Gagnon L. (2010). Efficacy of Pilates exercises as therapeutic intervention in treating patients with low back pain. Doctoral dissertation. University of Tennessee.

10. Gavin J. (2006). Pilates. Energia, fitness i zgrabna sylwetka. Parragon Books Ltd.

11. Gladwell V. Head S., Haggar M., Beneke R. (2006). Does a program of Pilates improve chronic non-specific low back pain? Journal of Rehabilitation Medicine, 15, 338-350.

12. Gracz J. Sankowski T. (2001). Psychologia w rekreacji i turystyce. Poznań: Wyd. AWF.

13. Guszkowska M., Kozdroń A. (2009). Wpływ ćwiczeń fizycznych na stany emocjonalne kobiet w starszym wieku. Gerontologia Polska, 17, 71-78.

14. Jago R., Jonker M.L., Missaghian M., Baranowski T. (2006). Effect of 4 weeks of Pilates on the body composition of young girls. Preventive Medicine, 42, 177-180.

15. Jakubek A., Susik P. (2006). Znaczenie aktywności fizycznej w utrzymaniu należnej masy ciała i wysokiej jakości życia. Lider, 10, s. 3-6.

16. Johnson E.G., Larsen A., Ozawa H., Wilson Ch.A., Kennedy K.L. (2007). The effects of Pilates-based exercise on dynamic balance in

healthy adults. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 11, 238-242.

17. Korzeniewska I. (2004). Ćwiczenia Pilates. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 11,13-15.

18. Kurowska K., Szomszor M. (2011). Wpływ zachowań zdrowotnych na jakość życia u osób z rozpoznaniem cukrzycy typu 2. Diabetologia Praktyczna, 12, 142-150.

19. Lange C., Unnithan V.B., Larkam E., Latta P.M. (2000). Maximizing the benefits of Pilates-inspired exercise for learning functional motor skill. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 4, 99-108.

20. Leopoldino A.A.O., Avelar N.C.P., Passos Jr G.B., Santana Jr N., Teixeira Jr V.P., de Lima V.P., de Melo Vitorino D.F. (2011). Effect of Pilates on sleep quality and quality of life of sedentary population. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 17, 5-10.

21. Mazur A., Marczewski K. (2011). Subiektywna ocena zdrowia u kobiet po 3 miesiącach stosowania ćwiczeń metodą Pilatesa. Zamojskie Studia i Materiały, 13, 37-43.

22. Newell D., Shead V., Sloane L. (2012). Changes in gait and balance parameters in elderly subjects attending an 8-week supervised Pilates programme. Journal of Bodywork & Movement Therapies, 16, 549-554.

23. Phrompaet S., Paungmali A., Pirunsan U., Sitilertpisan P. (2011). Effects of Pilates

training on lumbo-pelvic stability and flexibility. Asian Journal of Sports Medicine, 2, 16-22.

24. Romney D.M. (2002). A structural analysis of health related quality of life dimensions. Human Relations, 45, 165-176.

25. Rydeard R., Leger A., Smith D. (2006). Pilates-based therapeutic exercise: effect on subjects with nonspecific chronic low back pain and functional disability: a randomized controlled trial. The Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy, 36,472-484.

26. Sekendiz B., Altun Ö., Korkusuz F., Akın S. (2007). Effects of Pilates exercise on trunk strength, endurance and flexibility in sedentary adult females. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 11, 318–326.

27. Winiarski R. (2011). Rekreacja i czas wolny. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.

28. Wołowicka L. (2001). Jakość życia w naukach medycznych. Poznań: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Medycznej.

29. Yoo Y.K., Song M.S., Goo K.M., Lee B.H. (2013). The Effects of Pilates mat exercises on elderly women's basic physical strength and lumbar muscle strength. Journal of the International Academy of Physical Therapy Research, 4, 605-610.

Maria Lipko-Kowalska

maria.lipko@awf.edu.pl

Maria Lipko-Kowalska Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw

The effects of Pilates exercises on quality of life in women

Abstract

Main objective of the article is to verify the quality of life of the participants of systematic training method of Pilates. The study comprised 39 active women from the Pilates classes aged 49.41±5.98 and 77 inactive women aged 45.13±4.91 from the Nowy Dwór Mazowiecki county. The primary goal of this study was verified, using WHOQOL-BREF, an international tool used to assess human quality of life. Own studies research shows that Pilates exercises have positive impact on the health in all areas of quality of life, however significant differences were observed to the area of physical and mental health. It can be assumed that due to the active lifestyle we can achieve a better quality of life in discussed aspects of life. Keywords: Pilates, quality of life, women, physical activity

Introduction

Physical activity is now of paramount importance not only in the physical area related to the improvement of health, fitness, strength, but also in mental area understood as improving the well-being, a sensation increase energy and vitality (Jakubek, Susik, 2006). Modern civilization makes a progress in increasingly noticeable changes in the sense of quality of life, physical and mental balance. Meanwhile, many forms of physical activity such as Pilates can affect our psycho-physical well-being. Therefore making specific forms of fitness, especially those from the body and mind area can contribute to significant improvements in health and may help encourage society to change their lifestyle on health-oriented nature.

Pilates belongs to the relaxing class and also have a low intensity. Pilates classes typically consist in performing series of controlled, fluent moves that help improve body tone and posture as well as increase flexibility (Gavin, 2006). Exercises are aimed mainly at strengthening the muscles of the abdomen (Korzeniewska, 2004) and muscles that support the spine, shoulder girdle and pelvis (Gavin, 2006). According to Gavin (2006), Pilates is a system of exercises grounded in a holistic approach to physical and mental health and the achievement of internal harmony. Joseph Pilates established an original set of exercises based on his belief that a good state of the body is

achieved through the combination of physical fitness and positive thinking. This method is only effective when certain standards are met: control and concentration, breathing, stabilisation of the centre, and precision and flow of movements. Breathing is extremely important and should constantly be controlled to achieve tranquillity and concentration, as well as relaxation within the pelvis (Gavin, 2006).

Joseph Pilates believed that exhaling fully allows to get rid of stale air from the lungs while inhaling deeply provides the body with additional oxygen. Exhalation typically occurs during the eccentric contraction phase of movement. This helps strengthen the centre of the body which Pilates called the “powerhouse”. The powerhouse or core is the main yet invisible centre of strength made up of the transverse abdominal muscle, the multifidus muscle and the pelvic floor muscles (Gavin, 2006). Precision and constant focus on the performed exercises are also of critical importance: this way, lasting links between the body and mind are created and the movements are both conscious and fluent. Other crucial factors in the Pilates method include motivation and a positive attitude. Establishing the image of the desired effect and keeping it as a source of inspiration and motivation may become an important stimulus for further exercises.

An important element of Pilates classes is primarily aimed at preventing the effects of everyday life such as fatigue or stress. The main task of this method is also improved quality of life,

through the influence of certain elements of the physical and mental changes in the field of participants. According to Gracz and Sankowski (2001), the psychological analysis of physical activity focuses mainly on the end result, i.e. positive changes in one’s sense of quality of life. The difficulties in defining the term quality of life stem from the lack of unanimity on how to determine it. Winiarski (2011) views quality of life as the resultant of the internal relation to one’s own psychological and physical well-being, interpersonal relationships or personal develop-ment possibilities. Furthermore, the term is being equated with psychological and physical welfare, a general sense of happiness, displaying a positive attitude towards life, actively dealing with everyday challenges, and seeking for self-fulfilment (Winiarski, 2011). According to Borys (2001), quality of life may be viewed as a determinant of the level of self-fulfilment and satisfaction but also encompasses the social, physical and psychological dimensions. When the term was initially coined, quality of life referred to “good life”, a state of possession. Currently, the focus is on “being” rather than “having”. Romney (2002) identifies quality of life primarily as objective factors, e.g. free time, economic, environmental and natural conditions, or health, and subjective factors, such as satisfaction, happiness or fear. In the opinion of Baumann (2006), quality of life is primarily determined by different types of welfare: psycho-physical (lack of pain, level of energy, mood), financial, personal (independence, health), social (family, friends) and aesthetic (interests, hobbies).

Reviewing the literature related to the sense of quality of life of the participants of Pilates we can find that many authors most often use their own questionnaires relating to the assessment of changes in living standards. Moreover, the impact of these activities on the improvement of certain physical parameters suggest the most positive change in the quality of life of the subject. This is confirmed by studies Sekendiz et al. (2007) emphasise the positive effects of Pilates classes on participants’ quality of life due to increased trunk strength, endurance and flexibility. This is also in line with the results of studies by Yoo et el. (2013) and Johnson et al. (2007) which indicate that a systematic training session of a few weeks significantly increases muscle strength and

endurance, as well as body balance and flexibility. Pilates classes play an important role in improving physical fitness, especially in the prevention of low back pain (LBP). This was reflected in the results of studies by Rydeard et al. (2006) which showed a significant reduction in chronic LBP due to improved muscle strength and endurance. Positive changes were observed in Pilates participants during a 12-month observation period. Sekendiz et al. (2007) confirm the effectiveness of Pilates classes on mats with regard to improved muscle strength and low back flexibility. Studies by Gagnon (2010) also suggest the effectiveness of Pilates exercises in reducing back pain and improving balance, consequently improving mobility and personal independence. Gladwell et al. (2006) highlight the overall improvement in the state of health, the possibility of participating in sports activities, increased trunk flexibility and reduced pain. Lange et al. (2000) claim also that these exercises are crucial for improved functional performance. Moreover, Jago et al. (2006) have shown Pilates exercises to affect the regulation of blood pressure and reduce BMI during a systematic 4-week training programme, making these one of the promising preventive measures in the fight against the obesity epidemic in the 21st century.

Unfortunately, there is a lack of applications using the tools from the psychological area to verify specific aspects of quality of life related to physical activity. It was an attempt to estimate the quality of life of the participants Pilates classes using a standardized research tool like WHOQOL - BREF. Main objective of the article is verify the quality of life of the participants of systematic training method of Pilates. It is interesting also to which areas of our lives, these activities have the greatest impact?

Material and method

The study comprised 39 active women aged

49.41±5.98 and 77 inactive women aged 45.13±4.91 from the Nowy Dwór Mazowiecki county. The active women participated in Pilates regularly for at least 6 months 2 times a week for 60 minutes. For comparative test results were referred to a group of women claimed they belonged to the group of inactive, understood as not taking in any regular physical activities.

In the active group, most respondents had secondary education (65%) and 31%, higher education. Study participants were typically married (74%), with two children (33%) or one child (30%).

Women from the inactive group typically had two children (44%) or one child (31%) and were mostly married (82%). Most respondents had secondary education (51%).

The primary goal of this study was verified using an international tool for the assessment of human quality of life. WHOQOL-BREF has been extensively tested worldwide; WHOQOL-BREF is an abbreviated version of the original WHQOL-100 instrument and may be more useful in large studies, or clinical trials (Wołowicka, 2001). This test comprises 26 items which measure quality of life with regard to the following domains: physical health, psychological health, social relationships, and environment (table 1). Questions concerning individuals’ overall perception of their quality of life and overall perception of their own state of health are assessed separately. For each domain, the score reflects the individual’s perceptions of quality of life within that domain. The results range between 4 and 20 and have been transformed to be comparable with WHOQOL-100. The higher the score, the better the quality of life.

Study results were analysed using statistical package R. A special WHOQOL guide was used for manual calculations of domain results. The scores for particular domains were determined by calculating the arithmetic average of the items within each domain (Wołowicka, 2001). In order to calculate the differences between the groups was used the Mann-Whitne’y test, where the level of significance is p <0.05.

Table 1. WHOQOL-BREF instrument Domains Subdivisions Physical health Activities of daily life

Dependency on drugs and treatment Energy and fatigue Mobility Pain and discomfort Rest and sleep Ability to work

Psychological health

External appearance Negative emotions Positive emotions Self-esteem Spirituality/religion/personal faith Thinking/learning/memory/concentration

Social Personal relationships

relationships Social support Sexual activity

Environment Financial means Freedom/physical and mental safety Health and health care: accessibility and quality Home environment Possibilities for acquiring new information and abilities Possibilities for participating in recreation and leisure Physical environment (pollution, noise, traffic, climate) Transport

Source: Wołowicka, 2001

Results Inference from the results, it can be stated that

in all secondary parameters, both groups differ from each other. The active group showed an advantage over the inactive group with regard to all four principal domains. Participants of Pilates classes significantly better ratings two levels: physical (p = 0.01856) (activities of daily living, energy and fatigue, pain and discomfort, rest and sleep, and the ability to work) and psychological (p = 0.03374), relating the appearance, negative and positive feelings and self-esteem (table 2).

Discussion

An analysis of the results of our own studies shows that Pilates exercises have positive impact on the health in all areas of quality of life, however significant differences were observed to the area of physical and mental health. Discovered publications also highlight the importance Pilates exercises with regard to improving the physical aspects. According to Ellswoth (2011), the Pilates method helps enhance joint and muscle flexibility, teaches the ability to move and stretch at an even pace and has a positive effect on the nervous system due to its excellent relaxing properties. There are also suggestions that such activities are have the potential to alleviate musculoskeletal disorders or significantly delay the onset of these, especially in an ageing body, thus improving significantly the quality of life. This is confirmed by studies of Newell et al. (2012) highlight the critical issue of balance in seniors. Newell et al. (2012) and Bird et al. (2012) state that Pilates classes have a positive effect on an ageing body. The increasingly frequent falls in the elderly often lead to long-term immobilisation, increased treatment costs, and even death.

Tabela 2. Quality of life in study participants

Group Domain

Group of active women

Group of inactive women

Mann-Whitney test

W p Physical health 15,79 14,66 1948,5 0,019

Psychological health 13,64 12,77 1908,5 0,034 Social relationships 14,87 14,57 1620,5 0,641

Environment 14,00 13,44 1787,5 0,154 Individual’s overall perception

of quality of life 14,67 14,75 1491 0,745

Individual’s overall perception of own state of health 14,15 13,87 1617,5 0,622

Source: own research

Study results show that even short Pilates training programmes (one-hour classes during 5–8 weeks) improve balance in participants. Moreover, the authors observed significantly improved gait manifested by longer steps and increased speed (Newell i in., 2012). The results of studies by Bernardo (2007) suggest the usefulness of Pilates exercises for individuals seeking an effective, health-oriented training method that does not cause joint or muscle injury. According to the authors of studies, Pilates is very effective because it involves multiple muscle groups at a time. This method improves performance not only at the physiological but also psychological level, and teaches how to adopt the right posture and improve motor skills (Lange i in., 2000).

Another important aspect with regard to improved quality of life is the positive effect of Pilates exercises on urinary incontinence, pelvic organ prolapse and other symptoms of pelvic dysfunction that are common among women (Culligan i in., 2010). The effectiveness of Pilates classes in terms of increasing the ability to control pelvic floor muscles as well as lumbar elasticity was confirmed by studies by Phrompaet et al. (2011) while Chmielewska et al. (2012) showed their effectiveness (especially among women with stress urinary incontinence) due to strengthened pelvic floor muscles. Braekken et al. (2010) proved that 6-month pelvic floor muscle training resulted in increased muscle thickness, reduced muscle length and lifting of the urinary bladder, and consequently improved living comfort in women during everyday professional and domestic activities.

Our findings indicate a positive impact Pilates exercises in the area of quality of life in the field of psychology. According to Ellswoth (2011)

suggesting that Pilates classes considerably reduce tension and everyday stress associated mainly with the rapid pace of life (Ellswoth, 2011). Mazur and Marczewski (2011) found also these classes to improve the mood and increase concentration: during a 3-month observation period female participants reported reduced pain and improved concentration. During a 12-week training session Leopoldino et al. (2011) observed significant psychological changes in the participants regarding improved sleep quality and changes in quality of life with regard to all of the emotional components. Guszkowska and Kozdroń (2011) confirmed the positive effects of physical activity, particularly on women’s psychological health. Here, female respondents reported clearly improved mood with regard to all of the 7 main states (anger, confusion, sullenness, weariness, tension, kindness and vigour) during a 2-week recreation camp. The authors suggest that physical exercise is a critical factor for improved mood and consequently, quality of life. Moreover, even a single class provides emotional benefits due to anxiety reduction.

Adequate health behaviours also significantly affect quality of life, especially in diseased individuals e.g. with type 2 diabetes. Kurkowska and Szomszor (2011) diagnosed behaviours such as good eating habits, preventive behaviours including physical activity, health-oriented practices, and positive mental attitude in study participants. The authors highlighted that the diagnosed group which displayed superior health behaviours and a positive mental attitude enjoyed much better quality of life, especially in terms of psychological health, social relationships and in their environment. Our own studies confirm that adequate health behaviours such as directed

physical activity have a positive influence on the quality of life, especially with regard to physical and psychological health.

We can conclude that Pilates classes are an effective training method that helps improve participants’ quality of life, especially on physical health and psychological area. References 1. Baumann K. (2006). Jakość życia w okresie późnej

dorosłości – dyskurs teoretyczny. Gerontologia Polska, 14,165-171.

2. Bernardo L.M. (2007). The effectiveness of Pilates training in healthy adults: An appraisal of the research literature. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 11, 106–110.

3. Bird M-L., Hill K.D., Fell J.W. (2012). A randomized controlled study investigating static and dynamic balance in older adults after training with Pilates. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 93,43-9.

4. Borys T. (2001). Jakość życia jako kategoria badawcza i cel nadrzędny. In: A. Wachowiak (ed.), Jak żyć? Poznań: Fundacja Humaniora.

5. Braekken I.H., Majida M., Engh M.E., Bø K. (2010). Morphological changes after pelvic floor muscle training measured by 3-dimensional ultrasonography: A randomized controlled trial. Obstetrics and Gynecology, 115, 317-324.

6. Chmielewska D., Kwaśna K., Piecha M., Halski T., Taradaj J., Kubacki J., Skrzypulec-Plinta V. (2012). Wybrane metody zachowawczego leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu – aktualne poglądy. Część 1. Przegląd Menopauzalny, 4, 264-268.

7. Culligan P.J., Scherer J., Dyer K., Priestley J.L., Guingon-White G., Delvecchio D., Vangeli M. (2010). A randomized clinical trial comparing pelvic floor muscle training to a Pilates exercise program for improving pelvic muscle strength. International Urogynecology Journal, 21,401-408.

8. Ellswoth A. (2011). Pilates krok po kroku. Oficyna AKA.

9. Gagnon L. (2010). Efficacy of Pilates exercises as therapeutic intervention in treating patients with low back pain. Doctoral dissertation. University of Tennessee.

10. Gavin J. (2006). Pilates. Energia, fitness i zgrabna sylwetka. Parragon Books Ltd.

11. Gladwell V. Head S., Haggar M., Beneke R. (2006). Does a program of Pilates improve chronic non-specific low back pain? Journal of Rehabilitation Medicine, 15, 338-350.

12. Gracz J. Sankowski T. (2001). Psychologia w rekreacji i turystyce. Poznań: Wyd. AWF.

13. Guszkowska M., Kozdroń A. (2009). Wpływ ćwiczeń fizycznych na stany emocjonalne kobiet w starszym wieku. Gerontologia Polska, 17, 71-78.

14. Jago R., Jonker M.L., Missaghian M., Baranowski T. (2006). Effect of 4 weeks of Pilates on the body composition of young girls. Preventive Medicine, 42, 177-180.

15. Jakubek A., Susik P. (2006). Znaczenie aktywności fizycznej w utrzymaniu należnej masy ciała i wysokiej jakości życia. Lider, 10, s. 3-6.

16. Johnson E.G., Larsen A., Ozawa H., Wilson Ch.A., Kennedy K.L. (2007). The effects of Pilates-based exercise on dynamic balance in healthy adults. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 11, 238-242.

17. Korzeniewska I. (2004). Ćwiczenia Pilates. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 11,13-15.

18. Kurowska K., Szomszor M. (2011). Wpływ zachowań zdrowotnych na jakość życia u osób z rozpoznaniem cukrzycy typu 2. Diabetologia Praktyczna, 12, 142-150.

19. Lange C., Unnithan V.B., Larkam E., Latta P.M. (2000). Maximizing the benefits of Pilates-inspired exercise for learning functional motor skill. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 4, 99-108.

20. Leopoldino A.A.O., Avelar N.C.P., Passos Jr G.B., Santana Jr N., Teixeira Jr V.P., de Lima V.P., de Melo Vitorino D.F. (2011). Effect of Pilates on sleep quality and quality of life of sedentary population. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 17, 5-10.

21. Mazur A., Marczewski K. (2011). Subiektywna ocena zdrowia u kobiet po 3 miesiącach stosowania ćwiczeń metodą Pilatesa. Zamojskie Studia i Materiały, 13, 37-43.

22. Newell D., Shead V., Sloane L. (2012). Changes in gait and balance parameters in elderly subjects attending an 8-week supervised Pilates programme. Journal of Bodywork & Movement Therapies, 16, 549-554.

23. Phrompaet S., Paungmali A., Pirunsan U., Sitilertpisan P. (2011). Effects of Pilates training on lumbo-pelvic stability and flexibility. Asian Journal of Sports Medicine, 2, 16-22.

24. Romney D.M. (2002). A structural analysis of health related quality of life dimensions. Human Relations, 45, 165-176.

25. Rydeard R., Leger A., Smith D. (2006). Pilates-based therapeutic exercise: effect on subjects with nonspecific chronic low back pain and functional disability: a randomized controlled trial. The

Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy, 36,472-484.

26. Sekendiz B., Altun Ö., Korkusuz F., Akın S. (2007). Effects of Pilates exercise on trunk strength, endurance and flexibility in sedentary adult females. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 11, 318–326.

27. Winiarski R. (2011). Rekreacja i czas wolny. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.

28. Wołowicka L. (2001). Jakość życia w naukach medycznych. Poznań: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Medycznej.

29. Yoo Y.K., Song M.S., Goo K.M., Lee B.H. (2013). The Effects of Pilates mat exercises on elderly

women's basic physical strength and lumbar muscle strength. Journal of the International Academy of Physical Therapy Research, 4, 605-610.

Maria Lipko-Kowalska maria.lipko@awf.edu.pl

Agata Stefanowska, Maria Lipko-Kowalska Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Rozwój turystyki w opinii Lokalnych Organizacji Turystycznych

Streszczenie

Na świecie rozwój turystyki postrzegany jest jako jedna ze strategii przyczyniająca się do rozwoju narodowej i lokalnej gospodarki. W Polsce, zgodnie z sytuacją na rynku światowym, w roku 2000 wprowadzono hierarchiczną strukturę organizacji zajmujących się rozwojem i promocją turystyki, podzieloną na poziom narodowy, lokalny i regionalny. Niniejsza praca dotyczy rozwoju turystyki na poziomie lokalnym czyli Lokalnych Organizacji Turystycznych (LOT). Poprzez swoje działania LOT-y powinny wspierać działania marketingowe, które warunkują rozwój branży turystycznej. Celem publikacji jest zbadanie kondycji gospodarki turystycznej na poziomie lokalnym, a także roli LOT-ów w jej rozwoju. Przeprowadzono dwustopniowe badania ankietowe. Pierwszy etap obejmował wszystkie zarejestrowane LOT-y (ze 130 odpowiedziało 30 organizacji, czyli 23%). Drugi etap dotyczył członków tych LOT-ów, które wzięły udział w pierwszym etapie badań (spośród 500, w badaniu wzięło udział 88 członków, czyli 18%). Regiony, których badanie dotyczyło, charakteryzują się rozwojem gospodarki turystycznej, a ich największym atutem są walory przyrodnicze oraz możliwość uprawiania turystyki aktywnej. Do największych barier rozwoju turystyki należy brak środków finansowych, niedostateczna infrastruktura raz brak odpowiedniej promocji. LOT-y przyczyniają się do rozwoju turystyki w regionie, choć w opinii większości badanych tylko w pewnym stopniu – poprawy wymaga przede wszystkim integracja członków organizacji, promocja oraz tworzenie nowych produktów turystycznych. Słowa kluczowe: rozwój lokalny, region, organizacje turystyczne

Wstęp

Rozwój turystyki uznawany jest za jedną ze

strategii, która pozytywnie wpływa na narodową i lokalną gospodarkę (Sharpley, 2002; McLennan i in., 2014), a dodatkowo umożliwia ekonomiczną przebudowę obszarów niezagospodarowanych i wiejskich (Jackson, 2006). Według Pearce’a (1996), każde państwo powinno stworzyć własny system rozwoju turystyki, odpowiednio dostosowany do warunków kraju na poziomie lokalnym, regionalnym i narodowym. Równocześnie, w ostatnich latach można zaobserwować przekształcenie modelu tradycyjnego regionu turystycznego – znaczenia nabrał lokalny, samokreujący się i samo-kontrolujący się wymiar turystyki, pozostający jednak w kontakcie z ponadregionalną rzeczy-wistością (Giannone, 2002) i uzależniony od sytuacji ekonomicznej całego kraju (Capone, Boix, 2008; Yang, Fik, 2014).

W krajach Europy Zachodniej proces tworzenia modelu skutecznej kooperacji w regionach turystycznych trwał wiele lat. W Polsce, z powodu transformacji ustrojowej, proces ten przebiegał inaczej, zmiany w systemie zarządzania turystyką nastąpiły dopiero w 2000 roku (Kozak, 2010), kiedy w ramach Ministerstwa Gospodarki utworzono Departament Turystyki, posiadający szerokie kompetencje wobec wszystkich sektorów turystyki w Polsce (Lewan, 2004). Równocześnie, zgodnie ze światowymi trendami, wprowadzono hierarchiczną strukturę organizacji zajmujących się rozwojem i promocją turystyki, podzieloną na trzy poziomy: narodowy, regionalny i lokalny (Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej). Polska była ostatnim krajem OECD, w którym powołano tego typu wyspecjalizowaną organizację rządowo-samorządową, realizującą politykę państwa w dziedzinie turystyki (Lewan, 2004). Wcześniej Narodowe Organizacje Turystyczne utworzono nie tylko w państwach o wysoce rozwiniętej gospodarce turystycznej (np. Włochy, Francja), ale

również w państwach byłego bloku socjalistycznego (Czechy, Słowacja, Węgry) (Borzyszkowski, 2005).

Główną, narodową organizacją zajmującą się wypromowaniem Polski jako miejsca atrakcyjnego turystycznie jest Polska Organizacja Turystyczna (POT), będąca agencją rządową. Kluczowym zadaniem POT-u jest współpraca między-narodowa, działania promocyjne w kraju i za granicą, wspieranie podmiotów zajmujących się turystyką, a także współpraca z regionalnymi i lokalnymi organizacjami turystycznymi (Statut Polskiej Organizacji Turystycznej). Regionalne Organizacje Turystyczne (ROT) oraz Lokalne Organizacje Turystyczne (LOT) mają głównie na celu działania związane ze zwiększeniem zainteresowania polskimi miastami, regionami i produktami turystycznymi wśród krajowych i zagranicznych turystów (Statut Polskiej Organizacji Turystycznej). Zadaniem LOT-ów, które są przedmiotem niniejszej publikacji, jest przede wszystkim opracowanie wspólnego sytemu promocji opartego na współpracy jednostek samorządu lokalnego (gminy, powiaty) i branży turystycznej oraz innych zainteresowanych rozwojem turystyki podmiotów. Ponadto zajmują się tworzeniem, rozwojem i promocją produktów turystycznych. Do zadań LOT-ów należy także aktualizacja informacji o atrakcjach i produktach turystycznych oraz prowadzenie lokalnych punktów informacji turystycznej. Członkami LOT-ów mogą być jednostki samorządu lokalnego i branży turystycznej, inne podmioty zainteresowane rozwojem turystyki i osoby prywatne. Poprzez swoje działania LOT-y powinny stymulować rozwój lokalny, wspierając działania marketingowe, które warunkują rozwój branży turystycznej.

Cały, trójstopniowy system promocji kraju jest ściśle uzależniony od współpracy POT-u, ROT-ów oraz LOT-ów. Współpraca ta pozwala na połączenie inwencji i działań promocyjnych na poziomie lokalnym ze strategią promocji i funduszami POT (Marczak, 2011). Obecnie wszystkie województwa w Polsce posiadają swój ROT i od kilku do kilkunastu LOT-ów. Na terenie całej Polski powstało ich 130 (stan na 2013 rok, na podstawie danych POT), jednak rozmieszczone są w sposób nierównomierny. Największe nagromadzenie LOT-ów znajduje się w województwach Zachodnio-Pomorskim, Pomor-

skim, Małopolskim i Mazowieckim, które zgodnie z analizą opracowaną na zlecenie Departamentu Turystyki Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, należą do regionów o największym potencjale turystycznym (Barteczko i in., 2003).

Niestety nieliczne publikacje odnoszą się do funkcjonowania tych organizacji. Na potrzeby niniejszej pracy, po 15 latach funkcjonowania hierarchicznego systemu w Polsce, przepro-wadzono analizę funkcjonowania LOT-ów, które działają na najniższym, lokalnym poziomie w hierarchii. Celem publikacji jest zbadanie kondycji gospodarki turystycznej na poziomie lokalnym, a także roli LOT-ów w jej rozwoju. Postawiono pytania badawcze: 1. Czy turystyka w regionach rozwija się i jakie

czynniki determinują jej rozwój? 2. Jakie są główne bariery rozwoju turystyki w

regionach? 3. W jakim stopniu LOT-y przyczyniają się do

rozwoju turystyki w regionie?

Materiał i metoda

Na potrzeby niniejszej pracy, przeprowadzono dwustopniowe badania ankietowe. Pierwszy etap badań obejmował wszystkie LOT-y zarejestrowane w Polsce (na podstawie danych POT) (Polska Organizacja Turystyczna). Drugi etap dotyczył członków tych LOT-ów, które wzięły udział w pierwszym etapie badań. W obu przypadkach kwestionariusze zostały udostępnione za pomocą internetowego systemu rozsyłania ankiet (www.ankietka.pl). W pierwszym etapie badań prośbę o wypełnienie ankiety wysłano do 130 LOT-ów. Wypełnione ankiety otrzymano od 30 organizacji (23%). W ponad 30 przypadkach adresy mailowe organizacji, które zostały podane na oficjalnych stronach internetowych okazały się nieaktywne, co już daje pewien obraz placówek mających za cel główny promocję turystyki w regionie. Następnie, aby pogłębić analizę, prośbę o wypełnienie ankiety rozesłano do członków tych 30 organizacji, które wzięły udział w pierwszym etapie badań. Bazę członków stworzono na podstawie danych ze stron internetowych LOT-ów, w sumie wysłano ankietę do 500 adresatów, z czego w badaniu wzięło udział tylko 88 podmiotów (18%). Reasumując, do analizy statystycznej wzięto pod uwagę: 30

Lokalnych Organizacji Turystycznych oraz 88 członków tych Organizacji. Badania przeprowadzono między marcem a listopadem 2013 roku.

Kwestionariusze ankiety zostały stworzone na potrzeby niniejszego badania. Obie ankiety zostały skonstruowane w ten sposób, aby możliwe było porównanie opinii obu grup badanych. W przypadku zmiennych jakościowych posłużono się funkcją chi-kwadrat w postaci logarytmicznej, do analizy zmiennych porządkowych posłużono się testem U Manna-Whitneya dla dwóch grup niezależnych, jednak podczas analizy nie wykazano istotnych różnic, dlatego przedstawione wyniki badań prezentują opinie obu grup respondentów.

LOT-y scharakteryzowano pod względem lokalizacji, wielkości (liczby członków) i czasu funkcjonowania. Wśród organizacji biorących udział w badaniu dominują te najmniejsze – zrzeszające poniżej 26 członków oraz organizacje z kilku- lub kilkunastoletnim doświadczeniem, powstałe przed 2005 rokiem (najstarsza organizacja powstała w 1997 roku). Biorąc pod uwagę lokalizację LOT-ów, dominowały organizacje z północy Polski, z województw: warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i pomorskiego (48%), a najmniej z części środkowej Polski (mazowieckie – 3%, łódzkie i świętokrzyskie – 0%).

W drugiej części badań, członków LOT-ów scharakteryzowano pod względem przynależności do określonej organizacji i roku przystąpienia do LOT-u. Większość członków przystąpiło do organizacji w latach 2006 - 2010 (43%) raz 2011 - 2013 (31%). 26% ankietowanych przystąpiło do organizacji przed 2006 rokiem.

Wyniki

Jednym z głównych celów działalności LOT-ów jest rozwój turystyki w regionie. Ankietowanych poproszono o ocenę rozwoju turystyki na obszarze ich funkcjonowania. W przypadku większości obszarów respondenci wskazali na rozwój turystyki – ponad połowa ankietowanych wskazała na nieznaczny rozwój (58%), a 26% na bardzo szybki rozwój turystyki. Nieliczni ankietowani zaobserwowali regres w tej dziedzinie (8%), w pozostałych przypadkach sytuacja nie zmieniła się (8%).

W badaniu pogłębionym, przeprowadzonym wśród członków LOT-ów, określono poziom rozwoju turystyki w zależności od faz cyklu życia obszaru turystycznego (na podstawie modelu stworzonego przez Butlera) (Butler, 1980) (tabela 1). Według ponad jednej czwartej respondentów, ich obszar charakteryzuje się ustabilizowaną i ukształtowaną branżą turystyczną i jest odwiedzany przez stałą liczbę turystów (faza konsolidacji). Niespełna jedna czwarta deklarujących uznało, że ruch turystyczny jest ograniczony, co spowodowane jest małą dostępnością i niedoborem infrastruktury. Nieliczni turyści odwiedzający ten obszar, poszukują przygód i nie tolerują turystyki zorganizowanej (faza odkrywania). Taka sama liczba respondentów zaobserwowała na ich obszarze rozwój turystyki – w sektorze ich działalności zachodzą istotne zmiany w strukturze i układzie sił, a na rynku pojawiają się przedsiębiorstwa z zewnątrz. W sezonie wzrasta liczba turystów, która może przekraczać liczbę mieszkańców (faza rozwoju). Niewiele mniej badanych twierdzi, że ich obszar działalności przeżył odrodzenie, które jest następstwem różnych zabiegów przyciągających turystów (faza odrodzenia). Mniej niż 10% badanych zaobserwowało spadek zainteresowania turystów – konieczne jest podtrzymanie napływu turystów (faza stagnacji).

Tabela 1. Fazy cyklu życia obszaru turystycznego w opinii

członków LOT-ów Faza cyklu Liczba %

Faza odkrywania 20 23 Faza rozwoju 20 23

Faza konsolidacji 23 26 Faza stagnacji 7 8

Faza odrodzenia 18 20 Razem 88 100

Źródło: opracowanie własne

Wśród głównych czynników warunkujących rozwój turystyki w danym regionie są atrakcje turystyczne oraz walory przyrodnicze. Respondentów poproszono o ocenę obu tych elementów na pięciostopniowej skali. Badane jednostki działają na obszarach atrakcyjnych turystycznie – 73% ankietowanych ocenia atrakcje turystyczne regionu dobrze lub bardzo dobrze, w stosunku do całego obszaru Polski. Równocześnie tylko 4% badanych oceniło je źle lub bardzo źle. Walory przyrodnicze również

zostały ocenione pozytywnie – ponad 90% badanych deklarowało, że walory te są ważnym lub bardzo ważnym czynnikiem, który może

pozytywnie wpływać na ruch turystyczny na terenie ich działalności (tabela 2).

Tabela 2. Ocena atrakcji turystycznych i walorów przyrodniczych na obszarze działania LOT, w stosunku do walorów na terenie Polski według LOT-ów oraz ich członków

Atrakcje turystyczne Walory przyrodnicze

Liczba % Liczba % Bardzo dobrze 31 26,27 60 50

Dobrze 55 46,61 49 42 Średnio 28 23,73 8 7

Źle 3 2,54 1 1 Bardzo źle 1 0,85 0 0,00

Razem 118 100 118 100 Źródło: opr. Własne

Za znaczeniem walorów przyrodniczych na

obszarach działalności LOT-ów przemawia również fakt, że najwięcej badanych, jako główną zaletę obszaru, na którym działa organizacja, wskazała właśnie na przyrodę. Drugim istotnym czynnikiem jest możliwość aktywnego spędzania czasu, trzecim, choć o mniejszym znaczeniu – zabytki występujące na danym obszarze. Pozostałe odpowiedzi zostały wskazane przez mniej niż 10% badanych (tabela 3).

Tabela 3. Największa zaleta obszaru działalności LOT-ów

według LOT-ów i ich członków

Liczba % Przyroda 51 43

Możliwość aktywnego spędzania czasu 36 31

Zabytki 13 11 Duże imprezy sportowe/kulturalne 7 6

Inne 7 6 Funkcje zdrowotne obszaru 4 3

Razem 118 100 Źródło: opracowanie własne

Ankietowanych poproszono również

o wskazanie jednej, najczęściej uprawianej formy turystyki w regionie działalności organizacji. Według badanych, najpopularniejsza jest turystyka aktywna (42% odpowiedzi), a także turystyka wypoczynkowa (27%). Prawie 17% badanych wskazało na turystykę kulturową, a 11% na agroturystykę.

Istotnym elementem wpływającym na funkcjonowanie gospodarki turystycznej

w regionie są nie tylko czynniki pozytywne, ale także bariery utrudniające jej rozwój. Respondentów poproszono o wskazanie głównych barier, które uniemożliwiają bądź hamują rozwój turystyki na danym obszarze. Było to pytanie otwarte, wśród odpowiedzi znalazły się zarówno uwagi ogólne, powtarzające się u wielu badanych, jak również odpowiedzi bardzo szczegółowe, dotyczące problemów konkretnego regionu czy organizacji.

Najczęstszą wskazywaną barierą jest brak funduszy na rozwój turystyki, czy też brak przedsiębiorców gotowych zainwestować w danym regionie. Równie istotnym problemem wydaje się brak należytej promocji, a co za tym idzie, nieatrakcyjny wizerunek regionu. Wśród dominu-jących barier wymienić należy również brak odpowiedniej infrastruktury na przyjęcie turystów i słabą dostępność komunikacyjną (np.: „brak lotniska, jakość dróg”), a także brak współpracy w regionie („niedostateczna współpraca między-sektorowa: samorządy, przedsiębiorcy i partnerzy społeczni”, „brak wspólnej oferty dla turystów”).

Niektórzy z ankietowanych bardzo szczegółowo scharakteryzowali bariery rozwoju turystyki. Często dotyczą one nieefektywnych działań LOT-ów: „brak strategii turystycznej (pomysłu na lokalną specyfikę turystyczną zwłaszcza poza ścisłym latem), brak zainteresowania lokalnej społeczności i władz samorządowych, pozorowane i bezsensowne działania oraz brak prostych użyteczności (wyznaczanie niebezpiecznych i nieatrakcyjnych tras rowerowych, żenująca reklama i marketing niedostosowane do drobnej

i rozproszonej bazy turystycznej, całkowity brak drobnej publicznej infrastruktury turystycznej np.: przetarcie zimowego szlaku do nart biegowych, miejsca do dziennego biwakowania, ścieżka zdrowia itp.)”. Inni zwracają uwagę na trudną sytuację gospodarczą w Polsce, która generuje ograniczenie ruchu turystycznego: „kryzys ekonomiczny”, „bezrobocie”, „ubożenie społeczeństwa, nawet duże imprezy nie przyciągają turystów na dłuższy pobyt, turyści zatrzymują się na jeden - dwa dni a nie (jak było 2-3 lata temu) na tydzień”.

Mimo licznych barier, omówionych powyżej, większość ankietowanych dostrzega na swoim obszarze działalności, rozwój turystyki. Istotnym zagadnieniem jest jednak, na ile to działalność LOT-ów przyczynia się do jej rozwoju w regionie. Aby otrzymać odpowiedź na to pytanie, poproszono członków badanych organizacji o ocenę wpływu działalności LOT-ów na rozwój turystyki (tabela 4). Ponad połowa ankietowanych uważa, że LOT-y tylko częściowo wpływają na rozwój turystyki, a dla jednej czwartej mają one bardzo duże znaczenie dla rozwoju turystyki. Niecałe 10% ankietowanych nie dostrzega pozytywnego wpływu tych organizacji.

Tabela 4. Wpływ działalności LOT-ów na rozwój turystyki

w regionie, w opinii członków LOT-ów

Liczba % LOT ma bardzo duże znaczenie

w rozwoju turystyki 22 25

LOT częściowo przyczynia się do rozwoju turystyki 48 55

Nie mam zdania 10 11 LOT raczej nie wpływa na rozwój

turystyki 6 7

Brak widocznego wpływu LOT na rozwój turystyki w regionie 2 2

Razem 88 100

Źródło: opracowanie własne

W związku z częściowym tylko zadowoleniem członków LOT-ów z działalności organizacji, poproszono ich o opinię, w jaki sposób można poprawić jakość i efektywność pracy LOT-ów. Zadaniem respondentów było uszeregowanie odpowiedzi według hierarchii ważności (1 punkt – najwyżej w hierarchii, 5 - najniżej w hierarchii). Jako najważniejsze działanie wymagające poprawy wskazano lepszą integrację członków organizacji, istotne znaczenie ma również poprawa działań promocyjnych oraz tworzenie nowych produktów

turystycznych. Na czwartym miejscu wskazano konieczność efektywniejszego pozyskiwania funduszy na rozwój turystyki. Jako najmniej istotne działanie wskazano konieczność tworzenia centrów informacji turystycznej (tabela 5).

Tabela 5. Opinie członków LOT-ów dotyczące niezbędnych działań na rzecz poprawy działalności LOT

M SD Większa integracja członków

organizacji 2,466 1,477

Lepsza promocja regionu 2,682 1,291 Tworzenie nowych produktów

turystycznych w regionie 2,602 1,056

Lepsze pozyskiwanie funduszy na rozwój turystyki 3,057 1,272

Stworzenie informacji turystycznej 4,193 1,240 Źródło: opracowanie własne

Dyskusja

Turystyka jest jedną z gałęzi gospodarki, która

może w znaczący sposób przyczyniać się do rozwoju regionalnego. Wiele polskich gmin, za główny czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego uznało właśnie turystykę, która stanowi szansę na pobudzenie lokalnej przedsiębiorczości, zmniejszenie bezrobocia itp. (Krupa, Soliński, 2006). Według Kozaka (2010) już od dłuższego czasu rozwój gospodarki turystycznej koreluje silnie z możliwością zaktywizowania niewyko-rzystanych zasobów, a przez to na rozwój społeczno-ekonomiczny. Może o tym świadczyć fakt tworzenia nowych miejsc pracy, zwiększania dochodów, a także zwiększenia popularności określonych miejsc.

Na większości obszarów objętych badaniem ankietowani obserwują rozwój turystyki. Większość z nich oceniła rozwój jako nieznaczny, ale stosunkowo duża część równocześnie wskazała na bardzo szybki rozwój. Dodatkowo zbadano w jakiej fazie cyklu życia znajdują się obszary działalności LOT-ów. Badane obszary są zróżnicowane pod tym względem, co wymusza różne działania na rzecz poprawy sytuacji w regionie. Jedna czwarta obszarów jest w fazie konsolidacji, sytuacja branży turystycznej jest stabilna, a liczba turystów stała. W regionach będących z kolei w fazie odkrywania (22%) obserwujemy małą dostępność i niedobór infrastruktury, co powoduje ograniczony ruch turystyczny, ale turyści stanowią nietypową grupę

- poszukują zwykle przygód i nie tolerują turystyki zorganizowanej. W fazie odkrywania konieczne jest pozyskanie funduszy na działalność promocyjną i poprawę infrastruktury. Najbardziej dynamiczna faza cyklu to faza rozwoju (23%) – w tej fazie często pojawiają się przedsiębiorstwa z zewnątrz, co może powodować konflikty w przypadku niewydolnych działań administracji lokalnej, a równocześnie liczba turystów jest bardzo duża (może być większa niż liczba mieszkańców). W tym przypadku szczególnie istotne są działania na rzecz integracji społeczności lokalnej i zapobiegania konfliktów, które należą do obowiązków LOT-ów. Najmniej, bo tylko 7% obszarów, znajduje się w fazie stagnacji, która wymaga podtrzymania napływu turystów poprzez promocję i inwestycje, poszukiwanie nowych rynków i zmianę sposobu pozycjonowania. Ostatnia faza cyklu to faza odrodzenia (1/5 obszarów), w której działania promocyjne i inwestycje podjęte na tych obszarach wcześniej przyniosły oczekiwane efekty.

Do głównych czynników warunkujących rozwój turystyki w regionie należą atrakcje turystyczne i walory przyrodnicze. Oba te czynniki ankietowani ocenili dobrze lub bardzo dobrze w stosunku do sytuacji w Polsce. Do największych atutów regionów należy przede wszystkim przyroda, a także możliwość aktywnego spędzania czasu. Potwierdza to wybór przez ankietowanych najpopularniejszej formy turystyki uprawianej w regionie – jest to turystyka aktywna. Należy jednak podkreślić, że możliwość rozwoju turystyki w danym regionie uzależnione są od wielu czynników. Rozwój regionu nie powinien opierać się wyłącznie na zasobach przyrodniczych, lecz w szczególności na dobrych produktach turystycznych (Kozak, 2010). Według ankieto-wanych główną barierą w rozwoju jest brak funduszy niezbędnych dla rozpoczęcia inwestycji i niewystarczająca infrastruktura, która z kolei generuje konieczność nowych inwestycji. W niektórych rejonach przeszkodą jest także brak odpowiedniej promocji regionu – obszary nie są postrzegane jako atrakcyjne turystycznie, nie mają wyrobionej marki.

Rozwój i promocja nowych produktów turystycznych to, obok integracji społeczności lokalnej, oraz utrzymania i prowadzenia lokalnych punktów informacji turystycznej, jeden z głównych celów LOT-ów. Nasuwa się zatem pytanie, czy

działający w Polsce od 15 lat system spełnia swoje zadanie, czy rzeczywiście LOT-y przyczyniają się do rozwoju turystyki na poziomie lokalnym? Według badanych członków LOT-ów, organizacje te przyczyniają się do rozwoju turystyki w regionie, a dla 25% z nich wręcz mają bardzo duże znaczenie. Główne działania, które mogłyby usprawnić działanie LOT-ów, to według ich członków: lepsza integracja wewnątrz organizacji, poprawa działań promocyjnych oraz tworzenie nowych produktów turystycznych. Wymieniona powyżej lepsza integracja członków organizacji może warunkować rozwój turystyki w regionie.

Według Stasiaka (2007) turystyka jest gałęzią gospodarki szczególnie predestynowaną do bliskiego współdziałania zaangażowanych w nią jednostek, a LOT-y i ROT-y przyczyniają się do konsolidacji środowiska turystycznego. Jako przykład Stasiak (2007) podaje dane UNWTO, według których turysta podczas tygodniowego wyjazdu kontaktuje się z 30-50 różnymi podmiotami związanymi z turystyką. Jednym z głównych problemów LOT-ów jest właśnie brak świadomości korzyści ze współpracy, mimo że zawarty w obrębie sektora usług turystycznych wymóg wszechstronnej współpracy wynika z istoty oferty komercyjnej (Fedyk, Morawski, 2007).

Wśród innych problemów LOT-ów Czerniec (2011) wymienia m.in. małe środki finansowe, zanikanie „społecznikostwa”, nakładanie się kompetencji instytucji działających lokalnie, brak określenia roli LOT, brak wsparcia i kontaktów z POT i ROT. Badania Zawiliańskiej (2010) potwierdzają wagę integracji środowiska lokalnego jako niezbędnego elementu wpływającego na możliwość rozwoju turystyki w regionie. Autorka analizuje sytuację LOT-ów w regionie karpackim. Głównym problemem lokalnych organizacji działających w Karpatach jest fakt znajdowania się w początkowej fazie rozwoju, przez co posiadają one niewielkie zasoby finansowe, a ich działania mają najczęściej charakter społeczny. Dodatkowo, chęć podejmowania działań na szerszą skalę jest utrudniona poprzez brak integracji środowiska lokalnego, szczególnie sektora publicznego i prywatnego, dzięki którym można byłoby przygotować duże projekty promujące region (Zawiliańska, 2010).

Podsumowanie

Celem artykułu było zbadanie kondycji gospodarki turystycznej na poziomie lokalnym, a także roli LOT-ów w jej rozwoju. Na podstawie przeprowadzonych badań, można stwierdzić, że: 1. W większości regionów, objętych badaniem,

obserwujemy rozwój turystyki, choć obszary znajdują się w różnych fazach cyklu życia. Wśród atrakcji turystycznych i walorów przyrodniczych, ocenionych dobrze lub bardzo dobrze na tle sytuacji w Polsce, dominującym atutem jest przyroda, a także możliwość aktywnego wypoczynku, które determinują rozwój turystyki.

2. Główne bariery rozwoju turystyki związane są z ograniczonymi środkami finansowymi przeznaczanymi na ten cel, w tym z brakiem odpowiedniej infrastruktury na przyjęcie turystów. Druga grupa problemów wiąże się z obowiązkami LOT-ów, z których nie w pełni wywiązują się organizacje – jest to brak należytej promocji obszaru, a także niedostateczna współpraca w regionie.

3. Mimo pewnych problemów w działaniu LOT-ów, które należałoby udoskonalić (zwłaszcza poprawić integrację członków organizacji, promocję obszarów oraz tworzenie nowych produktów turystycznych), LOT-y spełniają swoje podstawowe zadanie – przynajmniej częściowo przyczyniają się do rozwoju turystyki w regionie.

Informacje o finansowaniu badań

Pracę wykonano w ramach Działalności Statutowej - Dotacji Młodych na Wydziale Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Piśmiennictwo 1. Barteczko K., Grabowski J., Wrzosek A.

(2003). Analiza przewag konkurencyjnych polskich regionów na europejskim rynku turystycznym. Warszawa Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego.

2. Borzyszkowski J. (2005). Polityka turystyczna państwa. Koszalin: Politechnika Koszalińska.

3. Butler R. (1980). The concept of the tourist area cycle of evolution: Implications for management resources. Canadian Geographer, 24, 5-12.

4. Capone F., Boix R. (2008). Sources of growth and competitiveness of local tourist production systems: An application to Italy (1991–2001). Annals of Regional Science, 42), 209-224.

5. Czerniec W. (2011). ROT-LOT – dokończmy wreszcie tę reformę. Wiadomości Turystyczne. www.gremium.forumturystyki.pl/pliki/V%20GREMIUM_dodatek_WT.pdf (11.06.2012).

6. Fedyk W., Morawski M. (2007). Regionalne organizacje turystyczne – organizacjami współpracy. Prawda czy fałsz? Folia Turistica, 32, 241-273.

7. Giannone M. (2002). Tourist local systems and territorial development. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 3, 125-131.

8. Jackson J., Murphy P. (2006). Clusters in regional tourism. An Australian case. Annals of Tourism Research, 33, 1018–1035.

9. Kozak M.W. (2010). Turystyka: niewykorzystywana szansa rozwojowa regionów? Studia Regionalne i Lokalne, 42, 43-59.

10. Krupa, J., Soliński, T. (2006). Rola samorządu lokalnego w tworzeniu produktu turystycznego regionu. Dubiecko: Konferencja Naukowo-Techniczna Błękitny San.

11. Lewan M. (2004). Zarys dziejów turystyki w Polsce. Kraków: Proksenia.

12. Marczak M. (2011). Działania narodowych organizacji turystycznych w zakresie promocji kraju na przykładzie polskiej organizacji turystycznej. Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii i Zarządzania, 15, 39-49.

13. McLennan C.J., Ritchie B.W., Ruhanen L.M., Moyle B.D. (2014). An institutional assessment of three local government-level tourism destinations at different stages of the transformation process. Tourism Management, 41, 107-118.

14. Pearce D.G. (1996). Tourist organizations in Sweden. Tourism Management, 17, 413-424.

15. Polska Organizacja Turystyczna. http://pot.gov.pl/ (17.10.2013).

16. Sharpley R. (2002). Tourism: A vehicle for development? W: R. Sharpley, D.J.Telfer (red.), Tourism and development: Concepts and issues. Channel View Publications, 11-35.

17. Stasiak, A. (2007). Klaster turystyczny – nowe wyzwanie dla ROTów i LOTów? Rocznik Naukowy WSTiR w Warszawie, 6, 183–196.

18. Statut Polskiej Organizacji Turystycznej, http://www.pot.gov.pl/o-pot/statut/ (25.11. 2013).

19. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r o Polskiej Organizacji Turystycznej, http://prawo. legeo.pl/prawo/ustawa-z-dnia-25-czerwca-1999-r-o-polskiej-organizacji-turystycznej/ (25.11.2013).

20. Yang Y., Fik T. (2014). Spatial effects in regional tourism growth. Annals of Tourism Research, 46, 144–162.

21. Zawiliańska B. (2010). Działalność lokalnych organizacji turystycznych w Karpatach Polskich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 842, 103-119.

Agata Stefanowska

stefanowska.agata@gmail.com

Agata Stefanowska, Maria Lipko-Kowalska Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw

Tourism development according to Local Tourism Organisations

Abstract

Tourism development is perceived as one of the strategies that contribute to the development of national and local economies around the globe. In 2000, following global trends, Poland introduced a hierarchical structure of organisations dedicated to tourism development and promotion: these are now divided into national, regional and local tiers. This paper focuses on tourism development at the local level, i.e. Local Tourism Organisations (LTOs). This paper aims to assess the condition of the tourism economy at the local level and the role of LTOs in its development. A two-step survey was conducted: all registered LTOs were included in the first stage (30 out of 130 organisations responded, which was 23%) and members of the LTOs that completed the first stage took part in the second stage (88 out of 500 members participated, which was 18%). Study results showed that the regions included in the study were characterized by tourism development, and natural values and active tourism opportunities were indicated as their greatest assets. The most significant barriers to tourism development included the lack of financing, insufficient infrastructure and lack of adequate promotion. LTOs were found to contribute to regional tourism development but only to a limited degree according to most respondents. Key words: local development, region, tourism organisations

Introduction

Tourism development is perceived as one of the strategies with a positive impact on national and local economies (Sharpley, 2002; McLennan et al., 2014), that also allows the economic redevelopment of undeveloped and rural areas (Jackson, 2006). According to Pearce (1996), each country should create its own system of tourism development that is adjusted to the country’s conditions at the local, regional and national levels. At the same time, recent years have seen a shift from the traditional model of a tourism region towards a local, self-creating and self-regulating dimension where tourism remains in contact with the supra-regional reality (Giannone, 2002) and depends on the economic situation of the country (Capone, Boix, 2008; Yang, Fik, 2014).

In Western European countries, the process of establishing a model of effective cooperation in tourism regions took many years. In Poland, this process took a different course due to the political transformation. Changes were only introduced in the tourism management system in 2000 (Kozak, 2010) when the Tourism Department was created (as part of the Ministry of Economy) and granted

ample powers with regard to all tourism sectors in Poland (Lewan, 2004). At the same time, a hierarchical structure with three tiers: national, regional and local was introduced for organisations devoted to the development and promotion of tourism (Act of 25 June 1999 on the Polish Tourism Organisation) similarly to other countries around the globe. Poland was the last OECD country to establish this type of specialised government/self-government organisation that implements the national tourism policy (Lewan, 2004). National Tourism Organisations had been created not only in countries with a well-developed tourism economy (e.g. Italy or France), but also countries of the former Eastern Bloc such as the Czech Republic, Slovakia and Hungary (Borzyszkowski, 2005).

The principal, national organisation designed to promote Poland as an attractive tourism destination is a state agency called the Polish Tourist Organisation (POT). The organisation’s primary tasks include international cooperation, promotional activities in Poland and abroad, supporting tourism entities, and collaboration with regional and local tourism organisations (Statute of the Polish Tourist Organisation). Regional Tourism

Organisations (RTOs) and Local Tourism Organisations (LTOs) are mainly designed to help increase the interest in Polish cities, regions and tourism products among both Polish and foreign tourists (Statute of the Polish Tourist Organisation). This paper focuses on LTOs whose main task is to establish a common promotion system based on the collaboration of local authorities (communes, counties), the tourism industry, and other parties interested in tourism development. Furthermore, LTOs create, develop and promote tourism products, as well as update information on tourist attractions and products and run local tourist information points. LTO members include local self-government entities, tourism entities, other parties interested in tourism development and private individuals. LTOs are designed to stimulate local development by supporting marketing activities – the driving force of the tourism industry.

The entire three-tier national promotion system is strictly dependent on the cooperation of POT, RTOs and LTOs. This cooperation allows to combine creativity and promotional activities at the local level with POT’s promotion strategy and funds (Marczak, 2011). Currently, all voivodeships in Poland have an RTO as well as several to 10+ LTOs. There are a total of 130 LTOs (according to POT data from 2013) unevenly distributed in Poland. The highest numbers of LTOs are found in the Zachodnio-Pomorskie, Pomorskie, Małopolskie and Mazowieckie Voivodeships: some of the regions with the greatest tourism potential according to an analysis commissioned by the Tourism Department of the Ministry of Economy, Labour and Social Policy (Barteczko et al., 2003).

Unfortunately, few papers refer to the functioning of these organisations. Fifteen years after the introduction of the hierarchical system in Poland, the functioning of LTOs, i.e. organisations operating at the lowest, local level was analysed. This paper aims to assess the condition of the tourism economy at the local level and the role of LTOs in its development. The following research questions were posed: 4. Is tourism developing in the regions and what

are the factors that determine its development? 5. What are the main barriers to regional tourism

development?

6. To what extent do LTOs contribute to regional tourism development?

Material and methods

A two-step survey was conducted. All LTOs

registered in Poland (according to POT data) (Polish Tourist Organisation) were included in the first stage. Members of the LTOs that completed the first stage took part in the second stage. In both cases, the questionnaires were available via the internet (www.ankietka.pl). In the first stage, requests were sent to each of the 130 LTOs asking to complete the questionnaire. The questionnaire was filled out by 30 organisations (23%). In more than 30 cases, the e-mail addresses on the organisations’ official web pages turned out to be inactive which gives a flavour of the functioning of these entities that are designed to promote tourism in the region. Subsequently, members of the 30 organisations that participated in the first stage were asked to fill out another questionnaire for a more detailed analysis. The member database was created based on the data available on the LTOs’ web pages; questionnaires were made available to 500 addressees but only 88 entities took part in the study (18%). In summary, to statistical analysis were taken into account: 30 Local Tourism Organisations and the 88 members of the Organization. The research was conducted between March and November 2013.

Survey questionnaires were prepared exclusively for the purpose of this study. Both questionnaires were drafted in a way that made it possible to compare the opinions of both groups. The chi-squared test (logarithmic form) was performed for qualitative variables and for ordinal variables, the Mann–Whitney U test for two independent groups. However, no significant differences were found in the analysis, therefore the study results presented here reflect the opinions of both study groups.

LTOs were characterised for location, size (number of members) and length of time in operation. The study comprised mostly the smallest organisations up to 25 members and those with several to 10+ years of experience (founded by 2005, with the oldest organisation founded in 1997). With regard to location, LTOs from the north of Poland were the most numerous: from the Warmińsko-Mazurskie, Zachodnio-Pomorskie and

Pomorskie Voivodeships (48% combined), while the centre of Poland was least represented (Mazowieckie Voivodeship: 3%, Łódzkie and Świętokrzyskie Voivodeships: 0%).

In the second part of the study, LTO members were characterised for LTO membership and the starting date of membership. The majority of members declared having joined the organisation in the years 2006-2010 (43%) and 2011-2013 (31%). Over a quarter of those surveyed (26%) joined the organisation before 2006.

Results

The development of tourism in the region is among the primary goals of LTO activity. Survey participants were asked to assess tourism development in their area. In most areas, respondents declared that tourism was developing: more than half of those surveyed (58%) indicated slight development, while 26% of respondents indicated very fast tourism development. Few respondents indicated regression in this field (8%). In other cases, the situation has not changed (8%).

The more detailed study carried out among LTO members assessed the level of tourism development depending on the stages of tourist area evolution (based on the Butler model) (Butler, 1980) (table 1). According to 26% of respondents described their area as having a stabilised and developed tourism industry with a steady number of visitors (consolidation stage). Almost 23% of respondents declared that tourist flow was limited due to poor accessibility and insufficient infrastructure. The few tourists that did visit the area were adventure seekers who did not tolerate organised tourism (exploration stage). The same number of respondents observed tourism development in their region, stating that significant changes were taking place in the structure and balance of powers in the industry, and that new, external enterprises were emerging on the market. Tourist numbers increased during the season, even exceeding the number of residents (development stage). Slightly fewer respondents declared that their area was rejuvenated through different tourist-attracting measures (rejuvenation stage). Less than 10% of those surveyed observed declining tourist interest that called for maintaining tourist flow (stagnation stage).

Tourist attractions and natural values are among the main factors that determine regional tourism development.

Table 1. Stages of tourist area evolution in the opinion of

LTO members Stage Number %

Exploration 20 23 Development 20 23 Consolidation 23 26

Stagnation 7 8 Rejuvenation 18 20

Total 88 100 Source: own research

Respondents were asked to assess both of these

elements on a scale of 1 to 5. The surveyed organisations were found to operate in attractive tourism destinations: 73% of respondents assessed the tourist attractions in their region as good or very good relative to Poland as a whole. At the same time, only 4% of respondents assessed those as bad or very bad. Natural values were also assessed positively with over 90% of respondents declaring that those were an important or very important factor that could have a positive effect on the tourist flow in the area (table 2).

Table 2. Assessment of tourist attractions and natural values in the area of LTO activity compared with the values in all of

Poland (in LTOs and LTO members opinion)

Tourist attractions Natural values Number % Number %

Very good 31 26 60 50 Good 55 47 49 42

Average 28 24 8 7 Bad 3 2 1 1

Very bad 1 1 0 0 Total 118 100 118 100

The importance of natural values in areas of LTO activity was also highlighted by the fact that most respondents pointed to nature as the main advantage of the area of their organisation’s activity. Providing the possibilities for outdoor activities was another important factor and heritage sites were the third, less significant factor. The remaining answers were indicated by less than 10% of respondents (table 3).

Survey participants were also asked to indicate the single most popular form of tourism in their

area. Respondents indicated active tourism (42% of answers), followed by leisure tourism (27%). Almost 17% indicated cultural tourism and 11%, agritourism.

Table 3. Greatest advantage of LTOs’ area of activity (in LTOs and LTO members opinion)

Number %

Nature 51 43

Active leisure possibilities 36 31

Heritage sites 13 11

Large sports/cultural events 7 6

Other 7 6

Health features of the area 4 3

Total 118 100

The tourism economy of a region is shaped not

only by positive factors, but also by barriers that hamper development. Respondents were asked to indicate the main barriers that prevented or impeded tourism development in their area. This was an open-ended question; the answers included both general remarks that were repeated by many respondents, and very detailed answers regarding the problems of a particular region or organisation.

The most commonly cited barrier was the lack of funds for tourism development or the lack of entrepreneurs willing to invest in the region. The lack of adequate promotion, and consequently, an unattractive image of the region seemed equally important. The dominant barriers also included the lack of adequate tourism infrastructure and poor accessibility (e.g. “lack of airport, road quality”), as well as the lack of collaboration in the region (“insufficient intersectoral cooperation: self-governments, entrepreneurs and social partners”, “lack of shared offer for tourists”).

Some respondents described the barriers to tourism development in great detail. These were often associated with LTOs’ ineffectiveness and inefficiency: “the lack of a tourism strategy (an idea for local tourism specificity, especially outside the strict summer season), lack of interest on the part of the local community and local authorities, simulated and senseless activities, and lack of usefulness (creating dangerous and unattractive bike routes, pitiful ads and marketing

efforts unadjusted to the dispersed small tourism facilities, complete lack of small public tourism infrastructure such as winter cross-country skiing trails, daytime camping sites, outdoor gyms, etc.)”. Others highlighted Poland’s difficult economic situation which they believed was responsible for limited tourist flow, citing “the economic crisis”, “unemployment” or “society’s impoverishment: even large events fail to encourage visitors to stay long – tourists stay one or two days instead of one week like 2-3 years ago”.

Despite the multiple barriers described above, most respondents observed tourism development in their area. However, the extent to which it is LTO activity that contributes to regional tourism development seemed worth pondering. Organisation members that took part in the study were therefore asked to assess the impact of LTOs on tourism development (table 4). Over half of those surveyed believed that LTOs influenced tourism development only partially, and for 25% of respondents held the view that LTOs had a very strong influence. Less than 10% of participants did not see any positive influence of these organisations. Table 4. Influence of LTO activity on tourism development

in the region according to members

Number %

The LTO is very important for tourism development 22 25

The LTO has some influence on tourism development 48 55

I do not have an opinion 10 11 The LTO probably has no influence on

tourism development 6 7

The LTO has no visible influence on tourism development in the region 2 2

Total 88 100

Since LTO members were not fully satisfied with the performance of their organisation, they were asked for opinions on how the quality and efficiency of LTO activity could be improved. Respondents were instructed to rank the importance of the answers presented to them (most important: 1 point, least important: 5 points). Better integration of organisation members ranked highest among the activities that required improvement, followed by promotional activities and the creation of new tourism products. The need to seek funds for tourism development more

effectively ranked fourth, while the need to establish tourist information centres was indicated as least important (table 5).

Table 5. Opinions of LTO members on the necessary measures to improve LTO functioning

Average SD

Better integration of organisation members 2.466 1.477

Better promotion of the region 2.682 1.291

Creating new tourism products in the region 2.602 1.056

Better fund seeking for tourism development 3.057 1.272

Establishing tourist information centres 4.193 1.240

Discussion

Tourism is one of the sectors of the economy

with the potential to substantially impact regional development. A number of Polish communes have acknowledged tourism as the principal determinant of socio-economic development due to its potential to boost local entrepreneurship, reduce unemployment, etc. (Krupa, Soliński, 2006). Kozak (2010) emphasises that the development of the tourism economy has for a long time correlated strongly with the possibility of activating unused resources, consequently driving socio-economic development. This is associated with job creation, increased income, and the increased popularity of particular sites.

Respondents observed tourism development in most areas covered by this study. Most participants assessed this development as minor (58%), but 1 in 4 described it as very fast. Moreover, the areas of LTO activity were assessed for stages of evolution and were found to be highly diversified, therefore requiring different corrective measures for improvement. A quarter of the areas were in the consolidation stage where the situation of the tourism industry is stable and visitor numbers are steady. Regions in the exploration stage (22%) are characterised by poor accessibility and deficient infrastructure, and consequently, limited tourist flow. However, visitors constitute a unique group, typically made up of adventure seekers who reject organised tourism. Areas that are in the exploration stage must seek funds for promotional activities and improvements in infrastructure. The

development stage (23%) is the most dynamic: external enterprises are common (potentially leading to conflicts in case of inefficient actions by the local administration) and at the same time tourist numbers are very high (possibly exceeding the number of residents). Here, efforts aimed at integrating the local community and conflict prevention – which are among the duties of LTOs – are especially important. The smallest number of areas (7%) was in the stagnation stage. This stage requires promotion and investments, a search for new markets, and a new positioning strategy to maintain tourist flow. Rejuvenation is the last stage of evolution (1 in 5 areas), observed where prior promotional activities and investments brought about the desired results.

Tourist attractions and natural values are among the main determinants of regional tourism development. Respondents assessed both of these factors as good or very good in comparison with all of Poland. Nature was most commonly cited as the number one asset in the region, followed by active leisure opportunities. This was consistent with the respondents’ choice of the most popular form of tourism in their region: active tourism. However, it must be noted that the possibilities for tourism development in a region depend on a number of factors. Regional development should not be based only on natural resources, but first and foremost on good tourism products (Kozak, 2010). Respondents indicated the lack of funds to initiate investments, and insufficient infrastructure (which produces the need for new investments) as the main barriers to development. The lack of adequate promotion is another barrier in some regions: these areas are not perceived as attractive for tourists and do not have a recognised brand.

Alongside the integration of the local community and maintaining and running local tourist information points, the development and promotion of new tourism products is among the primary duties of LTOs. It is therefore worth pondering whether the system that has now been in place in Poland for 15 years does serve its purpose, i.e. whether or not LTOs actually contribute to tourism development at the local level. Study participants declared that LTOs did contribute to tourism development in the region, with 25% of respondents assessing the role of these organisations as crucial. When asked to specify the most important measures that could improve the

functioning of LTOs, organisation members indicated better integration within the organisation, better promotional activities and the creation of new tourism products. Indeed, better integration of organisation members may determine regional tourism development.

Stasiak (2007) views tourism as the sector of the economy that is particularly suited for close collaboration among the parties involved, and LTOs and RTOs contribute to the consolidation of the tourism milieu. To give an example, Stasiak (2007) presents UNWTO data whereby a tourist contacts 30-50 different tourism-related entities during a one-week trip. One of the critical problems of LTOs is the unawareness of the benefits of cooperation, despite the fact that the requirement for comprehensive cooperation in the tourism service sector results from the very nature of commercial offers (Fedyk, Morawski, 2007). Czerniec (2011) mentions other issues that LTOs are challenged with, such as small funds, the demise of the public spirit, overlapping competences of local institutions, undetermined role of LTOs, and lack of support and communication between RTOs and LTOs. Studies by Zawiliańska (2010) confirm the importance of the integration of the local community as an indispensable element of tourism development in the region. The author analyses the situation of LTOs in the Polish Carpathians. The main problem of local organisations operating in this mountain region is being in the initial phase of development, which is associated with modest financial resources and the typically social nature of activities. Additionally, the will to conduct activities on a broader scale is hampered by the lack of integration among the local environment, especially the private and public sectors which hold the key to establishing large projects to promote the region (Zawiliańska, 2010).

Conclusions

This paper aimed to assess the condition of the tourism economy at the local level and the role of LTOs in its development. Based on the study results, the following conclusions were drawn: 1. Tourism development was observed in most of

the studied regions although the regions were in different stages of evolution. Among the tourist attractions and natural values that were

positively or very positively assessed against the backdrop of the overall situation in Poland, nature was the key asset that determined tourism development, followed by providing the space for active recreation.

2. The main barriers to tourism development are associated with the limited funds allocated to this purpose, including the lack of adequate tourism infrastructure. Another group of problems is associated with the duties of LTOs which are not fully complied with. This includes the lack of appropriate promotion of the area and insufficient collaboration in the region.

3. Despite some aspects of LTO functioning that require improvement, particularly the integration of organisation members, regional promotion and the creation of new tourism products, these organisations do fulfil their primary task of contributing to tourism development in the region, if only partially.

Acknowledgements This research was conducted within the framework of the Statutory Activity (Youth Subsidy) of the Faculty of Tourism and Recreation at the University of Physical Education in Warsaw. References 1. Barteczko K., Grabowski J., Wrzosek A.

(2003). Analiza przewag konkurencyjnych polskich regionów na europejskim rynku turystycznym. Warszawa Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego.

2. Borzyszkowski J. (2005). Polityka turystyczna państwa. Koszalin: Politechnika Koszalińska.

3. Butler R. (1980). The concept of the tourist area cycle of evolution: Implications for management resources. Canadian Geogra-pher, 24, 5-12.