Зошто претседателот на Крушевската република го...

ЅЅ!

НАШИТЕ ПОЗНАТИ ПРЕДЦИ ВО СЕКАВДЊАТА НА НИВНИТЕ ПО- ТОМЦИ: СПОМЕНИ НА МИШЕ КАРЕВ, ВНУК НА НИКОПА КАРЕВ

30ШТ0 ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА КРУШЕВСКАТА РЕПУБЛИКА

Никола Карев е роден во Крушево, 1877 го- дина. Во 1893 година заминал на печалба во Бугарија, каде што ра- ботел како ѕидарски работник во работил- ницата на Васил Гла- винов. По враќањето во Македонија, заедно со Веле Марков и дру- ги младинци, формира социјалистичка грула, а ло одржувањето на Првата социјалистичка кокференција се вклу- чил во ТМРО. По заги- нувањето на Веле Мар- ш , станал војвода на чета. Учествувал вв работата на Смилевс- киот конгрес, каде се слротивставил на од- луката за кревање предвремено востание. Селак, кога одлуката била донесена, се вра- тил во Крушевв, каде што бил назначен за началник на Горскиот штаб, кој веќе го под- готвувал востанието.По победата на воста- нието, бил избран за претседател на Кру- шевската Република. Таа функција ја вршел 13 дена.По поразот и нропаста на Републиката, Карев заминува најпрво во Белград, а потоа доа- ѓа ва Софија, но не можејќи оддалеку да слуша за теророт во Македонија, тргнува кон татковината. Иа 27 април 1805 година загинува кај кочанс- кото село Рајчани. Иикола Карев и при- паѓаше на онаа група македонски револуци- онери кои беа огорче- ни непријатели и про- тивници на сите над- ворешни мешања во македонското ослобо- дително дело.

МАКЕДОНСКАТА ХИМНА?Оние што по секоја цена сакаа да го намалат значењето на Никола Карев, подоцна измислија дека Манифестот, наводно, го напишал Мајски, а не Ка- рев. Истите тие го избришаа од маке- донската химна неговото име, а зошто - знаат само тие

П :Јо задушувањето на Илинденското востание, чичко ми Петруш и татко ми Ѓор-

ѓи Карев, извесно време се криеле во околината на Крушево, а чичко ми Никола, претседателот на Крушевската Република се засолнил во селото Дивјаци, потоа во Цер и на крајот во Мариово. Во се- лото Дивјаци имал средба со Даме Г руев, за да ги до- говорат следните актив- ности на македонската револуционерна органи- зација. Три месеци по за- душувањето на востание- то, Никола Карев, заедно со уште десетина борци, успеал некако да ја пре- мине турско-српската гра- ница и да стигне во Бел- град. По пристигнување- то, Никола испратил пис- ма до мајка му Марија во Крушево. Во тоа писмо, кое долго го чувавме до- ма, а потоа негде исчезна, тој пишуваше дека кај не- го во Белград ’секој ден доаѓаат новинари, ме пра- шуваат за нашата борба и се чудат која била таа си- ла што можела 13 дена да чува република сред Ото- манската Империја, во ср- цето на Балканот5. Во Ср- бија, чичко ми Никола ос- танал до февруари 1904 година. При престојот та- му многу му помогнала Социјалистичката партија на Димитрие Туцовиќ. Ба- ба Марија тие писма, но и фотографиите, весниците и другите предмети на Ни- кола ги чувала како света

рел иквија, но подоцна Ср- бите, Бугарите и нашата комунистичка власт се низедоа” , се сеќава на својот славен чичко и на неговата трагична судбина, неговиот сега 76-годишен внук од брат, Мише Карев.

Н А К Д Б А ДА ЈА П К - ДАДЕ АРХИ В А ТА ВО СОфИЈА

Неговиот татко Ѓорѓи Ка- рев, најмлад брат на Нико- ла Карев, како 16-годишно момче учествува во Илин- денското востание, во поз- натата битка кај месноста „Слива” . Починал во 1949 година во затворот „Идри- зово” , каде што издржувал казна поради таканарече- ниот македонски национа- лизам. Најстариот брат на претседателот на Крушевс- ката Република, Петруш Карев успеал да ги наджи- вее двајцата свои браќа и покрај сите малтретирања и голготи што ги поминал во животот. Умрел во 1968 го- дина. Според внукот Мише Карев, старецот умрел со голема болка во душата по- ради недостоинствениот и понижувачки однос на ма- кедонската власт кон брат му Никола Карев. Војводата и претседател на првата Република на Балканот, средниот син на Јанаки и Марија Кареви, бил убиен во 1905 годинаод турскиот аскер кај кочанското село Рајчани.„По престојот во Белград, каде што дал повеќе ин- тервјуа на странски вес- ници за состојбите во Ма-

.шЅЅЅѕ

* тЛѕ \

III1]

Мише Карев, внук од брат на Никола Карев: „Овој портрет е единственото нешто што ни остана од Никола Карев”

кедонија, чичко ми Нико- ла, кој во тоа време имал 28 години, добил наредба од ВМРО веднаш да отпа- тува во Софија и таму, лично на Даме Груев да му ја предаде целокупна- та архива на Крушевската Република. Иако имал го- лема резерва околу пре- фрлувањето на архивата од Крушево во Софија, Никола пристигнал во Бу- гарија во март 1904 годи- на. По наредба на Груев, преку канал на Организа- цијата, испраќа абер до својот брат Петруш да ја откопа и да ја донесе во Софија архивата на Ре- публиката. Архивата би- ла закопана до една бука во Беговата корија, точно

! под буката која ’прва ја ј осветлува сонцето’. Во ј април таа 1904 година, ј чичко ми Петруш успеал | да ја пронајде и да ја отко- ј па архивата на Крушевс- | ката Република. Сместена | во кираџиски самар, дра- ; гоцената македонска ар- ј хива во мај веќе била во ј Бугарија, каде што му би- ; ла предадена на Даме ј Груев. Чичко ми Петруш ј кажуваше дека кога стиг- ј нал во Софија, Никола | веднаш го однел во кафе- ј аната каде што ги чекал ј Груев. Предавајќи му ја ј архивата, тој му рекол на | Даме дека презема голема ј одговорност врз себе пре- ј несувајќи ја ар- ј хивата на Кру-

1 2 јануари 2 0 0 5 351

НАШИТЕ ПОЗНАТИ ПРЕДЦИВО СЕКАВАЊАТА НА НИВНИТЕ ПОТОМЦИ СПОМЕНИ НА МИШЕ КАРЕВ, ВНУК НА НИКОЛА КАРЕВ

шевската Република во Бугарија. Чичко Петруш кажуваше дека Даме Груев дури и му се закану- вал на Никола, кој долго одла- гал да ја донесе архивата во Со- фија. Во кафеаната каде што би- ла донесена и предадена архива- та, заедно со Даме Груев бил и Борис Сарафов, човекот кој из- дејствувал одлука за предвре- мено востание, на која Никола, исто така, се спротивставил во Смилево. Како и да е, оттука на- таму претседателот на Крушевс- ката Република веќе немал ника- ков увид во тоа каде е и што се случува со архивата на Републи- ката” , вели внукот на Никола Ка- рев.

Д О Л ГО ВРЕМ Е НЕ ЗН А ЕВ М Е К А Д Е М У Е Г Р О Б О ТРазочаран од малодушноста, па дури и од незаинтересираноста на некои дејци на револуционерната организација за крвавата тиранија што ја спроведува Турција по заду- шувањето на Илинденското воста- ние, војводата Никола Карев во пролетта 1905 година решава да се врати во татковината и таму да ја

продолжи борбата за автономна и обединета Македонија. Тргнал на пат со мала чета одбрани борци, користејќи канал на Организација- та преку Кочанската Котлина. За жал, по пат четата е предадена, се разбира и овојпат од Македонец. Турскиот аскер ги опколува во бли- зина на селото Рајчани и успева да ја ликвидира речиси целата чета. Се спасил само војводата Петар Ацев со уште неколкумина комити. Според спомените на Петруш Ка- рев, најстариот брат на Никола Ка- рев, претседателот на Крушевска- та Република во тој судир со аске- рот бил тешко ранет. Ризикувајќи ги своите животи, двајца комити успеваат да го засолнат во една од блиските колиби, но војводата обилно крвавел и повремено ја гу- бел свеста. Целиот терен бил сар- дисан од војската која била веќе сосема близу и до колибата каде што бил ранетиот Карев. Немајќи друг излез, војводата и уште не- колкумина комити извршуваат са- моубиство. Речиси во исто време, во селото Цер на сличен начин, со самоубиство, животот го завршува и војводата Христо Узунов, близок пријател на Никола и на семејство- то Кареви. Притоа интересен е спо-1 менот на Петруш Карев во врска со ] тој настан: кога разбрала за смртта на Узунов, Марија, мајката на Ни- кола, три дена седела до прозоре- цот и плачела. Таа не знаела дека веќе бил мртов и нејзиниот син Ни- кола. Во врска со убиството на Претседателот, во некој турски весник излегла информација заед- но со фотографија на девојка.„Кога чичко ми Никола бил мр- тов, војникот што вршел пре- трес, во кошулата нашол слика на девојка. Тоа е фотографијата на Коца Јосева Хаџова, верени- цата на Карев. Таа умира некол- ку години подоцна во Струга, од туберкулоза. Тој весник долго го чувавме дома, но во 50-тите го- дини на минатиот век ни го зедоа за архивот, или за Институтот за историја, не се сеќавам точно, но знам дека никогаш не ни го врат-

„Даме Груев му нареди на Никола Карев архивата од Крушевската Ре- публика да ја однесе во Софија!”

ија, иако ветуваа дека ќе ни дос- тават барем копија. За семејство- то Кареви, по смртта на Никола, следуваа долги и мачни години, кои не завршија со ослободува- њето и создавањето на Народна Република Македонија. Долги го- дини по затворите скапуваа чич- ко ми Петруш и татко ми Ѓорѓи, браќата на Никола Карев. Татко ми Ѓорѓи Карев не само што ле- жеше туку и беше убиен во зат- ворот во ’Идризово’ во 1949 го- дина. Уште потешко ми е на ду- шата што до ден денес не знае- ме, не ни кажаа каде му е гробот. Во истиот затвор, пак поради Ма- кедонија, кон крајот на 50-тите години, година и пол лежев и јас. Во меѓувреме од нашата куќа бе- ше однесено се што беше повр- зано со чичко ми Никола, но и со неговите браќа. Бугарите ја зе- доа архивата на Крушевската Ре- публика и сите документи потпи- шани лично од Никола Карев; Србите, на пример, ни ги зедоа писмата на Никола до неговите родители, како и писмото кое Гоце Делчев му го напишал на Никола и во кое го советува да не оди во Солун, туку да остане во Битола, каде што е многу по- корисен за делото. Една фото- графија, која уште нигде ја немам видено дека е објавена, јас лич- но му дадов на нашиот истори- чар Љубен Лапе. Подоцна му да- дов една фотографија од Никола и на Орде Ивановски. Тоа беше фотографија на чичко ми напра- вена 1904 година. Фотографијата беше многу значајна поради тоа што на опачината беше потпиша- на лично од Никола. Тој го има- ше напишано и датумот - 1 мај 1900 година. Чичко ми Петруш кажуваше дека Никола, три де- на, во август 1903 година, лично му го диктирал на Никола Киров Мајски, неговиот братучед, поз- натиот Манифест на Крушевска- та Република. Тој оригинален за- пис на Манифестот и сите други белешки биле однесени во Со- фија, заедно со архивата на Гор-

скиот штаб и на Влада- јјга на Крушевската Ре-

публика. Оние што по ' секоја цена сакаа да го (намалат значењето на Никола Карев, подоцна измислија дека Манифес- тот, наводно, го напишал Мајски, а не Карев. Истите тие го избришаа од маке- донската химна неговото име, а остана, на пример,

ј името на Питу Гули, кој е еден од десетте војводи што биле во тој период во Крушево и Крушевско. Зошто Никола Карев, прет- седателот на Крушевската Република, е избришан од нашата химна, веројатно знаат само тие што го избри-

шаа. Не случајно и неговите мош- ти, по пренесувањето од Рајчани, се меткаа по разните визби низ Крушево, за на крајот да завршат фрлени под скалите на ’Македо- ниумот’. Дури во 1990 година, по сензационалното откритие на ’Нова Македонија’, ковчежето со неговите коски беше погребано внатре во споменикот.

П ОРТРЕТОТ Н А Н И К О Л А - Н А ЈС К А П О Ц Е Н О Т О НЕШ ТОЕдинствено нешто што успеале да зачуваат дома Кареви е портретот на Никола од 1901 година, врамен во рамка од ореово дрво. „И рам- ката и фотографијата се постари од сто години. Ги чуваме во се- мејството како најскапоцено нешто. Чувам и некои фотокопии на документи до кои имам дојде- но во последниве неколку деце- нии, како што е неговото интерв- ју за грчкиот весник ’Акропол ис’, дадено на грчки новинар на 8 мај 1903 година во Битола. Во ин- тервјуто направено само три ме- сеци пред Илинденското воста- ние, Никола Карев на грчкиот но- винар отворено му кажува дека е Македонец, но и дека се смета за потомок на Александар Маке- донски. Исто така, во тоа интерв- ју, Никола вели дека македонс- киот народ ’сака Република и пријателство не само со Бугари- ја, туку со секој што ќе ни помог- не да се ослободиме’, а истовре- мено потсетува дека засега не ос- танува ништо друго ’освен да ја продолжиме борбата’. Не е поз- нато дали новинарот некогаш дознал дека истиот тој човек са- мо три месеци подоцна ќе напра- ви Република во Крушево”, вели Мише Карев, застанат под големи- от портрет на Никола Карев во са- лонот на својата куќа во Крушево. Следната година се навршуваат сто години од смртта на Никола Ка- рев, претседателот на Крушевска- та Република. Македонската држа- ва веројатно ќе најде сили, во сог- ласност со „коалиционите парт- нери” , достоинствено и државнич- ки да го одбележи тој настан.

Блаже Миневски

12 јануари 2 0 0 5