ahmet refik altınay - naimâ.pdf

8/11/2019 Ahmet Refik Altnay - Naim.pdf

1/52

M L L K T A P H A N E

A hmet Refik

N A i M

Btn hakk Kanaat ktphanecinindir

k a n a a t k t p h a n e s i 1932


2/52

KANAAT KTPHANES


3/52

MLL KTPHANE

K L L Y A T I

mer Hayyam brahim A lettin BeySleyman Nazi f Fuzuli N e fi > > >

Nedim * *Nabi * M uallim Naci Hseyin A vni BeyMevlna Sadettin Nzhet Beyeyh Galip * * eyh Beha > Ktip elebi A hm et R efik Bey

Naim >Fransz mverrihleri * Osmant Devrinde zorbalar

A lm an mverrihleri ,Z iya Paa sm ail H ikm et BeyA hm et Vefik Paa * *R icazade Ekrem B. ,

Nam k Kem al inasi Tev fik Fikret

A hm et M ithat Efjzndi Abdlhah H m it 'Sadullah Paa Koca Ragtp Paa ve

Ftnat Hanm


4/52

NA M

( 1649 - 1712 )

Nim'nn yaad devir, milletin mtevali felketlere duar olduu, elm malbiyetlerle dolu bir devirdi. Dahilde inzibat, nizam ve kanun kalmamt.Mft Feyzullah'Efendinin tagallp zamanyd. Herkes

byklerden birine intisap eder, bu suretle yaamyaalrd. Riyakr cahillerin ve dessas zenginlerin kymetleri herkesten yksekti. Menasp, ehline verilmezdi,il im ve marifete kimse rabet etmezdi.

Yaad devrin, grd vakal arn fecaati Naim-nn dima zerinde intibahkr bir tesir icra etd.Saraydankt, Divan kalemine girdi, Naim mahlasn o zaman

ald. Naim, fikr nezaheti, ilm kudreti sayesinde..

rei-slkttap Rami Mehmet Paaya,Rum sadr Yahya Efen-diye intisap etti. Tarihe son derece meclptu. lmincuma vkft. Zay ielerinin doruluu za.manrin ricalizerinde byk tesirler yapt. Naim, ikinci Mustafadevrinde takei ikbale,, kt. stanbul gmrnden


5/52

6 N a m

yev m yz yirmi akeye nail oldu. Amucazade Hseyin Paann sadaretinden sonra kadir ve itibar birkat daha artt. Amucazade maarifi sever, irfan vekemal erbabn takdir eder bir vezirdi. Sadarete getiignden itibaren memlekette tima slahat, lm tensikat yapan'Vezirizam,Naimmn da iktidarn takdir etti.O zamanlar Naim, Hacegn zmresindendi. A mucazade Naimy vakanvislie kard (1700). Naim,mehur tarihini bu memuriyeti esnasnda yazd.A mucazade Hsey in Paa tarih okumaya meraklyd. Naimmntabiri vehile:Fenni tarihin letafeti malm izzetleri ol-mala evkat haliyei eyyam ve leyalide bu fenni lninktb nefsi hemdem ve enisleri olub daima mtalaigaryibi edvar ile tehizi fikir ve msamerei havadissr ile teniti htr iderlerdi,, (1). Amucazadedemellif hatt, nefs bir tarih vard. Birinci A hmed devri

ricalinden arihlmenar Mehmet Efendi zade Ahmet.Efendinin eseriydi. Kprller devrine kadar yazlan buMecmuai acbe ve mverrih hattile bir msveddeigaribe,, Amucazadeye takdim olunmutu. arihlme-narzadenin eseri mhim malmat haviydi, ilk devirleriHaan Beyzade tarihinden alnmt. Mellif vefat edinceHseyin Paa msveddeleri Naimya verdi, bir tarih

yazmasn emrettti. Naim bu msveddelerin Bazmahalline iktiza iden mtemmimat tevarihi muteberedenahz ilhak ile tekmil etti. Kendi tabiri vehile m-devven bir nushai ltife tahririne muvaffak oldu.

Amucazade Hseyin Paaya cemile olmak zre eseriniBavs atIhsey in f i huls ati ak bar lhfik y n namile

(I) Naim, cilt 1, S 9


6/52

N a M 7

tevsim etti. Bu,Naim tarihinin bir cildiydi: 982 den 1065trihine kadar olan vakalan camidi. Naim, tarihiningzel yazlmnshasn Taraf devlete irsal tdikde

evkine medar olmak zere Sadrzam Hseyin PaaHazretleri tarafndan bir kise ake ile stanbul gmrmukataas malinden pare er akeye olmak zre yev-m yz yirmi ake vazife inayet ve ihsan,, (I) buyuruldu (1702.)

Naim, devrinin vukuatn hatve hatve takip etti.Edirne vakasnn btn fecaatlerine ahit oldu. Feyzul-

lah Efendinin felketini, ulema tagallbnn izmihlalini .ananasile grd. Bu muazzam hadise iin bir risale

yazd (1703). Hatt destile muharrer nsha elden elegeti, brahim Mteferrika zamannda tarihi basldzaman, ikinci cildin nihayetinebiibaretiha aynen nakil,,

edildi. ; ;;Naim 1654ten 1703 senesine kadar olan vekayii de

cem ve tedvin etmek istiyordu. Yak bu devire aitbaz eserler yazlmti;fakattarihten matlp olan dekayknaf ia ve netayici mfidey i mutazammm bir mrettebtarihem vetelif(2) olunmamt; Naim btn vesaikitoplamak, iittii vukuat da cemederek Bir tarihi fana,,vcude getirmek f ikrinde idi. Fakat o zamanlarda

Amucazade Hseyin Paa vefat etmiti.Edirne vakas,kanlihtilller , biribirini velyediyordu. nc Ahmedinclsu zerine (1703) ortala biraz skn geldi. silerbirer birer tepelenmeye balad. Y eni Sadrzam HaanPaa, isyan yattrdktan sonra, ilim ve marifeti de

(1 )R a it, cil t 2, S 533

(2) Naim cilt 6, S 3


7/52

8 N a m

tevika karar verdi. Naimy ard,mverrihin yazmakistedii ikinci cildin de suretipezr olmasna iradeialiyyeleri taallk,, etti. Naim,Haan Paaya bir cemile

olmak zere, Edirne Vakasn kaleme ald. Paannevsaf ve fezailini uzun uzadya zikretti- 1654 ten 1702senesine kadar btn vakayii zaptetti, fakat hayatndatebyiz ve tedvine muvaffak olamad (1).

Naimnn tebyiz edilen ksm, tasvir ve tetkik iti-barile byk bir rabet kazand. Naim, Kalaylkoz

Ahmet Paanm sadaretinde Nevehirli brahim

Efendi ile ok dosttu. Baltaclar Ocanda yetienbu ik i arkada beraber yayorlar, gene eskisi gibiseviiyorlard. Hususile Namnm tarihteki iktidarbrahim . Efendinin son derece takdirini mucip oldu.O zamanlar braim Efendi, Kzlar Aas Uzun Sleyman A ann ktibiydi. Sadrzam Kalaylkoz A hmetPaa Kayseriliydi,brahim Efendinin bir dereceye kadar

hemerisi saylrd. brahim Efendi, Naimy Sadrzamamethetti, uhdesine defter eminlii,' badehu A nadolumuhasebecilii verildi (1?04) .

nc Ahmedin V lsundan . sene gemiti.Sadaret makamn orlulu^^Y li Paa igal ediyordu.

A li Paa sadarete geeli on begn olmutu. Bir gn,

Divandan Hanya muhafz Vezir Ahmet Paaya birhkm yazld. Bu hkmde yle deniliy ordu:Sabikan Anadolu muhasebecisi olan Naim kend

halinde olmyub nefy tagrib olunmas iktiza itmekletayin olunan avumbaereti]e Hanyaya vardkta ce-

(1) V ef atnda msv eddele ri ehrzadeye v er ildi. A ta, E nderun tarihi, cilt 3, S 38


8/52


9/52

10 N a m

yollanmalar, ve kendilerine .ter fik olunan ikiavuun Boazhisarannda derhal kalebent edilmeleriemredildi. Artk bu son- emirden sonra, A li Bey

Kbrsa gitti. Naim, Efendi de Hanya ile Konyayanlad.

Fakat avulardan biri onlardan daha talil" 'kt.Zevcesinin Divn% niracati zerite kurtud.

Naim,. Hanyada alt ay kadar kald. stanbuldazevcesi Hace Havva Hanim sefil ve sergerdan birhalde vakit geirdi. Nihayet, duar olduu sefaleti tasvir ederek Div ana o da bir arzuhal takdim etti. AliPaa, Naimy Hanyada ikametten affetti: fakat stanbula gelmesine raz olmad. Bursada kendi halindeikamet etmek zere Hanyadan salverilmesi iin Ha.nyamuhafz- Osman Paaya hkm, yazld.

Naim, tamam bir sene, Bursada kald. Nihayet

orlulu A li Paa tarafndan stanbula gelmesine msaade edildi. Naimnm me nfay olda Hamal AliBeye gelince, o da Kbrstan affedilerek Hamaya gnderildi ; fakat ailesi stanbulda, kald. Bunlar Hamayagitmek kendileriMin mkl, stanbulda ise ahvalleridiergn olduundan ikyet ederek orlulu AliPaaya mracaat ettiler. Nihayet, iki sene sonra'- Ali

Beyin1de~ stanbulda ikametine msaade edildi, Naimile menfa arkadann maceralar bu suretle nihayet-lendi.

Naimmn idbar ve felketi ok srmedi. Prut sefiri Baltacnn ikbaline htirne ekti. orlulu A li Paann sadaretinde Naim stanbula geldi. Terifet-lk mertebesinekadar kt, bu memuriyetin varidat


10/52

N a M

pek czydi. Maieti temin iin kalyonlar defterdarlda verildi.

Damat A li Paa sadrzam olduu zaman, Btn

ilim ve kemal erbab gibi, Naimy da himaye etti.nc Ahmet devrinin ricali arasnda fazl ve kemalile temeyyz etti. Samilerin, Nedimlerin, Raitlerin,eyd Vebilerin meclisinde Naimda bvk bir mevkiigal ediyordu.

Naim, Damat A li Paaya tamamile intisap etti.

Bu intisab: bilhare fe ketini mucip oldu. Ali Paa

nn kethdas Kse brahim Aa, Naimy bir: trl

ckemezdi.Mverrihin ikbaline haset eder, Paann g

znden drmek iin daima frsat beklerdi. Nihayet

emeline muvaffak oldu. T arihinin her satrnda devlet

erknna mdaray, hfz lisan tavsiye eden Nai-

mya A li Paa aleyhinde tecavzler isnat etti. O sradaA li Paa Mora seferine hazrlanyordu. K se1 brahim

Aa, Naimnn seferde muvaffak olunamayacandanbahsettiini ileri srd. A li Paanm bu mtaladancan skld. Naimy muhasebecilikten silhtar kitabetine indirdi. Yerine Raidi vakanvis nasbetti. T alisizmverrihi Mora seferine birlikte gtrd. Seferde par

lak zaferler kazand. Dnte Naima y stanbula getirmedi. Morada Defteremaneti vekletile brakt. Naim

' "bu idbardan dilhun oldu. Esasen ya da ilerlemiti.Patrasta, eski T rk Balya Badrasnda, mell , vemteessir yaad. Nihayet altm yanda olduuhalde, eski ikbal ve saadet demlerinden mahrum, vefat


11/52

Nam

etti {1712). Patrasta Mslimn mekabirine g mld (l).

o o

Naim, vakapvisler iinde fazl ve irfanile, yaz -d devrin tima hayatn ve ricalinin tabiatlerintasvirdeki maharetile bilhassa temyyz etmitir. Hibirtrk mverrihi, ahlar tasvirde, Naim derecesindeiktidar gsterememitir.

Naimnn balca mahazleri: arihlmenarzadeTVecihi, Maan Olu Mir Hseyin,'Haan Beyzade, Ktipelebi, Kara elebizade, Mehmet Halife, T evkii Ab-durrahman Paa ve daha sair mverrihlerdir. 1065 senesine kadar olan vekayii Ktip elebiden hemen aynen tarihine dercetmitir. Eseri, okuduu kitaplarn birnevi, cem ve telfikmdan ibarettir. Mahhazlerinden bazlarnda yazlan mhim hadiseleri, ezcmle KsemSultan vakasm htisar etmesi byk bir noksandr.Bununla beraber, mverrihin kendisine has, ve msteh-

zivane bir slpla toplad tasvirler enfestir, taklidigayrikabildir.

Naim, tarih ilmine vkft. Arapa birok melle-

fat gzden geirmiti. Tarih usul hakkndaki fikri,tarihi tarifi, zamanna nispetle byk bir vukuf eserinedellet eder.

[1] Os manl tar ih ve mv er rihi eri,S 4 4 Na im Ef endinin

Ba lya Ba drada cami hatires inde sengi mezar kafesi destar i le

me hudum ve ba muhase be ma ns bndan maz ulen Mora mu

bay aa cs ke n v e fa t e tt ii ta nda muha r r e r idg i m a nz ur m

olmutur, F aik Ha sibi sk dar',V eey ati E k bir i Islmiyy e.


12/52


13/52

14 N a m

vakf: ise Feyaili ecrarm ulviyyenin ki, ajzu'mhmmdebbirat emir itlak iderler, kavabili ecsam fliyyedezuhur iden tesiratn ve heyeti itimaiyei devletde

mtebeyvin olan haltm tefekkudetmelidir,Naim, tarihini mkemmel bir hale getirmek iin

alr, vekayii bizzat, grenlerin malmatna da mracaat ederdi.B sureie mracaat ettii zatlerden bir i deMaan Olu Hseyin Be.ydi.. Maan Olu Drdnc Muratdevri ricalindendi. Has odada yetimi, sr ktipliiHazinei mire kethdal etmi, K prl Mehmet Paa

zamannda elilikle Hindistana . gitmiti. Hsey in BeyNaim zamannda elan yayordu, Naimya fevkaldeiltifat eyler, ilim ve kemali ve grgsile mverrihinmalmatn arttrmaya alrd. Muhazarata mtaalhkTemyiz nam ile telif ettii eserin birka, nshasn Na-imya yazdrm Amucazade Hseyin Paaya takdim

eylemiti. Naim, Maan Olu ile daima, grr, grd devirlerde geen vekayii nn lisanndan kayit eyler di. Hatt bu tetkikatn kendi de itiraf ediyor, tar ihinin bir yerinde: Pirlii halinde muharriri tarih fakirile grib meclisi etefrehinlerine mahrem ve karnolmak, myesser. olinuLu. Hatt asr brahim Han veMehmed Hanide snuh iden vakayiin ekserini ma

rnileyhin Msanmdan shhati zere istima ve zabt vebu tarihe der- eyledim ki mahallerinde zikrolunsa ge-rekdir diyr.

Naim, ktphaneleri tetkik' eder, en ziyade mel^lif hatlarna ehemmiyet verirdi. Tetkikat esnasnda tesadf ettii rapa nadir nshalar trkeye tercmeetmek, onlardan vatandalarn da mstefit eylemek iin


14/52

Na M 15-

kalben byk bir arzu duyard. Namnn trkeyetercme edilmesini en muvaf k grd bir eser de,Ebnnecibin T edbiri memlekete ve esrar saltanata

mteallik,, yazd risale idi. Selhaddini Ey y ubyetakdim edilen bu risaleyi Y av uz Sultan' Selim daima,

okur, Idrisi Bitlisi ile mnderecatna dair mbahasatta.

bulunurdu. Naim bu risalenin drisi Bitlisi taraf ndan

istinsah edilen nshasn okumutu. Nushai aslyenin deHazinei mireden olmasna ihtimal veriyordu. Maksad,,eseri trkeye tercme eylemekti.

Naim, tarihin felsefesine de ehemmiyet verirdi.Ese-

rinin mukaddimesinde, bni Haldun esasna nazaran,,hkmet idaresinden, tima hayattan bahs ey lemitir.Fakat Umum T ar ih hakkndaki malmat srf arka,mahsustur.

Naim, maddiyata en ziyade inanan mverrihler

dendir. Onun nazarnda ahlkn kaidesi, zamana ummaktr. Eserinin ekser noktalarnda zayieyc itikat eden

mverrih, idarei umurda daima oluruna gitmek, mdaraetmek taraftardr. Fart istikamet onun nazarnda ek

seriya mucibi felkettir.Hafi olmya ki her asrda istikamet satub cmhu-

ra muhalefet iden, hususa vzeraya ve naf izlukav il v

kelya kar koy anlar mansbndan mahrum ve mahzunve mell olagelmidir. Byle umur u mkilede hsntedbir ile muamele ve, hilei hakimane ile are sazlk

mmkn iken izhar salbet idb istikamet izhar ve

azlini ihtiy ar itmekde eeri nik nam tahsili mutasavverdir, lkin nice mahzurat ve mahzurat mstelzim ol

duu emri mukarrerdir,,.


15/52

1 6 N a m

Bununla beraber, Naim kadar vzera ahvalinifotarafane tasvir eden mverrih yoktur.

On y edinci sair ricali, btn simalar, tabiatleri,

ahlkszlklar , faziletleri ve mansp kav galarile Naimtarihinde mufassalan mukayyettir . Sultan barahim devrinin samur merak, asrn en mthi ve en kanl ihti

llleri Naimmn sanatkr kalemile yle canl bir surette tasvir edilmitir ki, tarihinin bu nefs sahifeleri okun

duu zaman insan o asrda yayorum* zanneder. Btn

vzera, divan hmuyun, saray meclisleri, ulfe kavga

lar bir panorama gibi, insann gzleri nnde btn

hakikatile tecessm eder.T rkiy eye ait tarihler iinde Naimnn eseri

yektadr. On y edinci asrn tima hay atn ve:zihniyetini anlamak iin kymettar bir vesikadr. NaimT arihini eslf ta pek takdir ederdi.Hekim Olu A li Paa,

Sadareti esnasnda, btn tar ih kitaplarn bastrmakistedi. T ulu kev kebi rahan seltni liOsmandan bu-

vakte gelince vekavii sar devleti ebed pey vend ve

menakb ve sergzeti seltni ev ketmendi ihtiv a birle

ritei teIife ekilen cevahiri ktb mebsutai mal;'kelm m ihya edilmesini brahim Mteferrikaya emretti'O sralarda brahim Mteferrikanm matbaas faal bir,

.surette alyor, ilm eserler k milen baslyordu. brahim Mteferrika tev arihi leme teberrken ve teyem-:mnen sername klnan Naim T ar ihini ik i cilt zerine;ibeer y z nsha bast. (1733). Batarafna uzun bir

mukaddime yazd. O sralarda baslan Naim tarihi1591 senesinden 1659 senesi evastma kadar vekayii

ihtiva ediyordu.


16/52

N a m 17

Naim, Kprlzade Fazl A hmet Paann sonsenelerini, nc Sleyman, ikinci Ahmet, ikinciMustafa ve nc A hmet devirlerini idrak etti. V iyana

felketlerinin safahatn, Avusturya hezimetlerini grd.Devletin duar olduu musibetler, msebbiplerinekar dimanda adavet ve nefret hisleri uyandrd. Naim, ulemann bu felketlerde byk dahli olduunubiliyordu. Bu sebepten, tarihine ulema ile devlet erknhakknda bitarafane ve canl tasvirler sktrm, hkmet ricalinin husus hayatn ve saray ihtilllerini b

tn fecaatile tarife itina eylemitir.

2


17/52


18/52

Naindan

SELM PA RA L A R


19/52


20/52

1. Sultan brahimin Ctilsu

K apu A as, ehzade Sultan brahim Han ol duu

mahalle var ub: ehzadem banz sa ols un. Bir a

deri sadahter iniz Sultan Murad daribekay a gitdi.T aht saltanat sizindir, buy run didikde.S ultan brahim

birader lerinin niye uradklarn g rb Sultan Mur adnhavf ile kalbi merub olman: S iz bana mekir ve l

idersiz. Bana taht ve saltanat ger ekmez. K ar ndamsa ols un. Be nden ne istersiz? deyu eeddi imtinaidb bu kelm hiley e hamlidb itimad itmedi. V a

lide Sultan kendsi g elb : A rslanm, ban sa

olsun. Gel k! didikde y ine tealll itdi. Hezar

y emin itdiler. timad itme y b tara kmad. HeleK apu A as ve V alide koltuuna g irb: K endinizvarn, nazar ey len.dey u hh ve nahh tara getrdiler.Sultan Mur adn savlet ve mehabeti mal mu idi.

A nnn ehzade Hazretleri itimad itmiy b imtinaider ek ve te menn ve teberra gster er ek tara geldi.n dahili saray da vaki T imurkapudan g emee

muhta idiler, K apu A as g rdik i V ezirizam T imur-


21/52


22/52


23/52

24 Na i m

balar katletmekde y edi tl g sterb halk ifrat

zre korkdub haddinden ziyade tecavze kimesnede

kudret komamlar d. L kin kendleri her hususu

adl er ve kanun zre grmezlerdi. V e sefki dimada.ifratlar kasr mre bais olub devleti aliyyeye hidmetzamannda hirete gitdiler . K endler i taze liindeev renk nini hak an olub hev a heves zimam ih

tiyar elden alub suikarn imdadile rtbelerine ly kolrmyan nice umura masdar oldular . Sohbetlerinde

ehli kemal olsa, selef padiahlarn unutdrrlar duB eincmle ze manmzda anlar kadar bir padiahlicah g rlmedi. Kuvveti y ed ve iddeti batda y egne ve istimali silh ve lt darbu harbde mfredizemane idi. Mus a Paadan me nkuldr ki HaremiHmay unda silhdarlklar hidmetinde iken nice defa:

Gel s ilhdar ! diy b sa ellerile k uandan kal-

drub silhdar dahi bir cesim ve azm pehlivany iit iken bir ellerile balar zerinde tutub Haso-day devir iderlerdi. Nice refeylerlerse y ine y le in-

dirb kollar na ftur gelmezdi. V e ok ve harbe vecirid ile birka kalkan delmek ve bir darbdan mer

kebi iki blmek ve iki y z vaky y e g rz girani sallamak g ibi zurav er hnerler i makduru beer olmadan

ziy adedir. Eski Saray dan atdklar cirid Sultan Ba-y ezidi V eli camii minaresi dibine db Hale b k a fasndan atdklar hendeki g eb Sar ahane zer ine

dd : kisine de nian dik ilb tarih y azdlar. V e

Mus ulda Hind elisi fil kula ndan ger g edan pos tukaplanmbir siper g etrb ok ve tfenk f nd krey lemez itikadile laf urmu idi. K arlarna g e trb


24/52

N a m 25

evvel bir hit zerk idb taraf ahare g zar ey ledi.Saniyen zh keman kebanden bir hader.ki mcell.

pey kna kad virdiler. O l dahi bite reddd geti.

B adehu siperi mezburu filori ile doldr ub eliyegnderdiler.

( Na im T ar ihi, c II I, s 453 ).

3. Sultan brahim ve K adnlar

Sabkan merhum Sultan Murad Han zemanndaolan tv ana ehzadeler idam olunub saltanat dev

leti aliyye Sultan brahim Ha n Hazre tlerine mnhas rolub anlarn s ulbnden ehzadeler gelmek elzemve ehemmi mhimmat beni nevi A demdir deyu

erkn devlet ve ay an saltanat hni clsda birerhesna cariye g nder b Padiah Hazretlerin tev ald

ve tenasl semtine tergib itdjler. Ziimr ei nisvan

dahi matlblar olan vech zre ol hususa ikbalig rdkler inde frce bulub zaman medid eday id

muzy k mahbesden henz reha bulan sadedil eh-riy ar ivek rlk ile ikf amikulk ar heva lezzete

dr b ze ndos tluk fenninin mesaili garibes in talim

itdiler. Giderek padiah licah nisvan ile lfetemelf olub ekser umur dan ol naksatl akllarnsevk ve tahsin itdikleri vadilere s lk itdiler. Ger i

bu behane ile birka ehzade v cude g elb birmikdar halkn y z g ld. L kin mdahale ve isti-lyi zenan ile mizac nizam muhtel olub didei devlet

elemden alamaa balad. Bealt has ekinin senev


25/52

26 N a m

has lar ndan y z bin g uru hasl olduunda n maadatev abi ve lev ahik ve sair erbab israfn ierude ve

tarada kesreti itlf ve israfndan Hazinei mire v a

ridatna k ll kesir tart ohb kul mevacibi v irilmekdeazm sret ekilb baz esnafa ulufeler i kllet zrevirilb ekseri erbab vezayif mutad kadim zre va

zife almak dan mahr um kaldlar. Ekser hidemat vemenas b nisv an efaatile ieruden v ir ilb tara dahizaruret behanesile cmle menasb ilmiyy e ve sey-fiy y ey ei bey i menyezid ile aikre f ruht ider oldu-

lar.Kesreti tebdiltdan mtesellim ve naib halef selefe,selef halefe y ollar da ulak misal musadefey e baly ubrivet ile mansb alanlar v irdii akey i hsl itmez

den evvel mansb bir ahare beyi olunurdu. Gzidesancaklar ve mahsuldar eyaletler kimi musahib ve

nedim olanlara ve kimi dahi hasekilere ve kethdalarna tev cih ve taks im olunmala kadiml ey y amdanmutasarrf eyalet olan emekdarlar ve meray i nam-

darlar etraf ve cev anibde mstag rak dy un, hankselerinde ve viran saraylarda aalley ley e muhta,

fakir ve zebun (Beyit)

Emiran saDcak bibkmii zeman

Dilenci alemdara dnd heman

Msadak olmular idi. Reay a payimal ve hazine

berbad olub sitanede menasb ve mesalih zmnnda

alnan r ivetden gay ri paalara ve belere mansbla-rnda nice drl teklif biribirin teakub idb lemin

ihtilli g rnd. V e cz behane ile Msr ve Ba-

da dv e sair bilda ulaklar g idb menzil devri bir


26/52

Na I m 27

tarafdan kariyy eleri harabe virdi. Hsl sitanede vetarada her g n zuhur iden teklifi g nag nda n lve edna cierhun olmular idi.

4. ekerpare Hatun

Musahibelerden eker pare Ha tun nice mesalih-lere kar ub etba ve levahik y edile rivetler alubhaddini tecavz itdii in sair muahibe ile zd db

V alide Sultan Hazretlerile (1) bey inle rinde muhav ereve mnak aa s ebkat itmein hatt Me hdi Uly Hazretleri mezburey i darabat dirrei (2) tedib ile tazir

itdii ayi olmu idi.Giderek ahvali semi padiahyeilka olunman y ev mi me zburda menzilinde ahiz vebir kay a k onub Sakza ne fy olundu. Ha lebden

mazul Haan Paa halilei Ebekz Hmide Ha tun

ekser mezbure ile sohbet itmekle ol mahalde saray nda bulun ub ol dahi ne fy olunmak ferman buy r ul

du. Amma Hmide Hatunun bir arife cariyesi: Hamide hatun benim. dey u haber v irmeg inan Hmide sanub bu tarykle kurtulmu. Baadezemann malm olub cariye lemde bir nam kodu.

V e eker parenin mali msadere ferman olunub teva-

bileri Sebzeci Sley man ve Dede nam iki herifdenbadelhiz istifsar olundu. B u iki ahs ki mezbureninkuvv etu anile vafir mal cem idb K ar um asr o lmular idi. V alide S ultann y aptrd handa birodada on alt sanduk ki cevahir ve zer sm ile

(1 ) K sem Sultan.(2) Krba.


27/52


28/52

Na m 29

5. Sultan br ahim'in ha l i

A azm devlet bilittifak Sultan brahim olduumahalle tevecch itdiler. Silhdar ve ukadar A a

Bos tancba cmlesinin nne db teeddb ilev ar ub : Padiahm, ulema v e yan rey leri zre ie-ruy e buy ur un ! didiler. A lla h ekber. Sultan brahim Han vz ble nd ile fer yada baly ub : Bire

hinler, bire filnlar, bu ne asl idir ? Ben her bir inize ihsanlar itme dim m i? imdi hevanza tbi olma

dm itin beni kaldrmak tedarikin itdiniz. Ben

Padiah deil miy im ? Bu ne dime kdir? dey u refisavt ile muhacce (1) ye balad. Kara Celebizade Ab-dlaz iz Efendi meclisde fuzullua cret idb hr

meti mlkaney e mugay ir ok sz syledi: Hayr,

Padiah deilsin. mur eriyye ve diniy y ey e ademitek ay y d ile cihan harabe virdin. V e evkatnzlehv g aflet ile g eirb riveti fv e zalemey i lememusallat ve bey tlmali itlf ve israf itdiniz. diy bv icahen ol kadar takriat (2) itmiki lem hayran oldu.Mv er rih der ki: Bahay E fendi Hazretlerinin a zndan iitdim. Dimi ki Ben Sultan brahim

Han Hazretler inin ihsandidesi olmala hicabmdancmle kadasker lerin maverasnda g izle nb ghiceg rnme kden haya ider dim ki ayed g z rast gelbniam sabkas n tadad ve tefri eyliye. Hele bihanv

(1) Dava iddias.

(2) Serzeni


29/52


30/52

N a m 31

padiah m ider iz? Olkadar ola ncn saltanat nice

caiz olur ? mdi malm oldu ki bu kocay Padiahitseniz gerkdir deyu veziriazam Sofu Mehmed Pa

ay a iaret e y le di: V ezir , Padiah olur mu ? Buola nck benim olum deil midir ? didi. Y ine

A ziz Efendi ileru a t l ub: Sen hziney i itlf ve

envai israfla naksatl akl szne uy ub riveti faitmekle ihtilli nizamna sebeb olub katli rical vemusadarai emval itmekle halka muzrsn. V e kabili talim ve slah olmamala lyik taht deilsin.

V e dahi nice sz sylemiki bu mahalle yazlm-

y ub teeddben terk olunmudur. B u sebeblerden

sen Padiah olamaz sn. V e hilfetin er deildir .A mnia ehzade talim kabul ider. V ezir temiy yeti

mur itmekle eri erif icra olunur.,, dey u cevab virdi-ler.n her kelma cevab virilb ilzam olundu,dnb

tadad hukuku niam ile tahcil ve tenkil semtine z-hib olub Y enieri A as na bakub mededhahlk tar zn

dan : B aka bire! Ben seni Y enieri A as itmedim mi?'

By le vakitde sen de bana hy anet mi idersin? Didikde

A a cevap v ir b : Padiahm, senin k ulunum veranm. A mma benim elimde ne vardr ? Cmle

halk bu hususda ittifak itdiler. Ben cmley e muha

lefete kadir deilim. T araf hilfta olsam belki beniizale iderler. Bu kulunun tarafdarlndan ne faidevardr ? didi. A ndan dnb ey hlis lama bakub :

Bire A bdrrahim ! Be n seni mfti itmedim mi ?imdi sen bana kasdidersin? didik de Mfti cevabvirb:* Hayr, beni sen mfti itmedin, Allah eyledi:

didikde ziy ade mteell im olub iki eller in smana


31/52

32 Na i m

tutub- lhi, ben bunlar sana saldm. Sen bu z

lim ve g addarlar n hakkndan gel. Cmlesi ittifaklabenim zerime huru itdiler. deyu kemali hzn

inkisar ile beddua ey ledi. Mahasal kelm bu g nesual cev ab uzay ub Silhdar ve ukadar A a k oltuuna girb'- He le Padiahn, def i niza in imdilik buy urun. diy b y er inden iki adm g idb -nc hatvede durub y ine bir alay muhacce ve

bahsidb anlar cevabn v irb y ine bir iki adm g i

d b y ine bahs cidal iderek bilhare inkisar gs-terb elin eline srb: Ho imdi. Bamda y azlan

bu imi. Emir A lla hn! diy b gitdi. T a ki mahbeskapusna vardlar, bir krg ir odann timur penceresinden taam sahan g irecek kadar kesb sair pen

cer elerin ve camlarn divar y apmlar idi, kapusnne v ar dk da : Elhamdlillh. Bir cemaatin

ba oldum. didi. Y ani imdensonr a gelecek seltnin ceddi benim dimey i iar eyledi. ki cariye vemalzeme her ne ise ol oda iine konub hazrlanm

idi.Heman devletlyi ieri idb timur kapsn ekbbir kebir kafl hadid as ub filhal kurun er idb kafim

iine ak dub dndiler. V e mnadiler nida idb ehirkapular v e dek kn ve esv ak almak tenbih olundu.

B ahay Efendi dir idi ki: He man hayy en def nolundu.Zir a bir magsel ve bir mistirah ve bir oca mtemiliki mtelsk beyt idi ki bir k k bacas g k y zinebakar ve bir peneresi iki taam sahan s acak kadar

y eri kesilb nnde dehliz div an ancak g r inr d,

dahi lem g rnmezdi. V e Padiah me rhumun

ltfu ihsann grdiimize binaen habshaney e gir-


32/52

N a m 3 3

dik de bana bir mertebe hzn azm tari oldu kibiihtiy ar bg ey liy b destimal ile eki emimi

ay ar dan setr iderdim. dey u naklider di. rtesi ahad

g n Padiah mahl boanmdey u bir vze kuby ine cmle dekkin kapanub halka g ulg ule dd.

Meer V alide Sultan (1) haber g nder b: Mahbesibir hoa sed ve istihkm itsnler. dimekle hayet

db V ezirizam ve Mft i Efertdi ve sair vzerave ulema ile Saray a varub mimar getrdb mahbe-

sin kapusu ve taam virecek srahdan maada pen

cerelerin kire ve horasan ile muhkem yapub istihkm v ir b daldlar.

(Naim T ar ihi, c.IV , s. 326)

6. Sultan br ahim'in katli

n Padiah rubu meskn habs haney e konubba b ebaki y apld, g ice ve g ndz feryad ve za

til ik idb giry e ve enn sadasn iiden Enderun halk

matem idb sabkan irete melf olanla r bu

musibeti cang daz g rdkde tahamml idemiy bmabey inlerinde derdleb: Bu ne dime kdir ? BirPadiah zam g z g re tahtndan indir b diri mezara kodular, bir mas umu tahta gerdiler. B ununnime tine mstarak olub imdi feryad ve f ig ann iit-mekden bize lmek y ekdir. He man ittifak idb tarakar ub cls itdirmek tedarikin g re lim.,, deyug ftg y a baladklar ndan gay ri tara Sipah taifesi

(1) Ksem Sultan

3


33/52

34 Na m

dahi hali Sultana itiraza mteallik kelimat syledik-

leri v kely devletin malmu oldukda, ay an ve erknn kalbine havf mstevli o lub madamki Padiah

mahl hay atdadr, nizam lem my esser olmy ubhkkm bmi candan hals bulmak ihtimali yokdur.Zarar mdan zarar hs tercih olunag elmidir deyueshab hall akid br yere g elb A alar marifetileizalesi husus unu imzay a zim oldular . V e menasbilmiy y e ve seyfiyyey i ehline v ir mey b rivetle nae hletev cih itmekle nizam leme halel viren Padiahn

hal izalesi caiz olur mu? dey istifta ve: O lurdeyu imza itdiklerinden sonra kalk ub Mft i A bdr-rahim Efendi ve Sardrzam S ofu Me hmed Paa veKadaskerler ve Y enier i A as ve Mur ad A a veKara av u cemiy yet ile Saray a v ar ub mah recebin

y ir mi sekizinci selsa g n ve aus tosun sekizinci

g n idi ki padiah mahlun izales ine mbaeret

itdiler. C mhur bu niy y et ile Saray a var dklarndai halk taraf taraf k aub kimesne el ur m y ub : Maazallah dey u girizan oldular. Habs hanenin kapusn

V ezir ve Mfti hidmetkrlar y kub hudda m Saray dan kimesne y aklamad. Sultan brahim ise feryadve iztraba g azidb: >Benim nan nimetim y iyenlerden bana rahmider kimesne y ok mudur? Beni g zg r e

bu zalimler katil ideyorlar. Aman! deyu sayha itdikcehuddam Saray zr aly ub kaarlard. Ce lld Kara

A liyi dahi V ezir g etrmi idi. Ol dahi imtina idbbir tarafa kad. Bu halet fitne hudus mertebesinevardka Vezirizam bizzat elinde as Kara Aliyi arayarak:tara kub: Bire, kani ol melun? dey u ar ub


34/52

N aM 35

Kara A li dahi aly ar ak V ezirin ay ana db: De v

letli, beni katil eyle. Havfle raeden elim ay amtutmaz. dey u mahmum g ibi lerzenak olub y alvar

dka vezir as ile bana g zne darb vec ileg ir ib: Gel, bire melun!dey u ilhah edid itdikdensonra naar aly ar ak Hamal A li nam akirdi ileieru girdiler. Bahay Ef endi naklider : V ezir ile

Mfti yalnz ikisi celldlar nne katub mahbesden

ieru duhul itdiklerinde biz dehliz den nazr idik.Sultan brahim bir g lg n atlas anteri giy mi. K r

mz akr, mutall ukurlar tara km. Banda,bir kellepu. Sol elinde Mushaf erif. Mftiy e hitabidb,: B aka A bdrr ahim! Y usuf Paa bana seninin bir fettan dinsizdir . Depele dimi idi. Seni ldrmedim. Me er sen beni ldr ecek imisin. teK itabullah. Beni ne hkm ile ldrr sz, zalimler?'

deyu fer yad eyledi. B ilhare celldlar g irb kemendi

glfear (1) ile krn temam itdiler. Padiah ehidin cenazesi Has oda havlis ine kub muallim vemam sultan am Hsey in Ef endi gasil ve badehu

nemazn klub A yasofy a Kapus ya nnda SultanMustafa mer humun merkadi cenbinde (2) defnolun-du. K k ve B y k oda mn halifeleri mey y iti padiah r.re var ub mecmerler (3) ile anber ve d

y akub K ur an aziman tilvet itdiler.

7. Yusuf Paann katliV eziri marnile y h mazhar enzar Padiah cihan

ve namzedi Sultan ve serasker ve kapudan olub(1) B oaz s k an . (2) Yannda (3) Bohurdan.


35/52

36 N m

G ir id sef erinde gaz mhimmin temiyet ve Hany a

kalesin feth itdikde kefereyi mal ve can ile

V ene die g nder b Kaleyi zabt itmi idi.

V e thaf ruzig rdan olma k zr e iki somak i amudPadiaha g etrmidi. V eziri sabkn, mukaddema

syledii szler kalbi padiahde ukde kalub malemte allik kelimat olmala hatrndan g itmemiidi.Yu-suf Paa ise nefsinde salih ve mtedey y in ve afi-

fnnefs olmala ne kimseden nahak yere celbirrialiderdi ve ne ahare havf en ve keremen ey virir di.

Nehhab ve v ehhab olan kremay asrn ina m veihsanna melf olmu havass mukarr ebni padiah

ise Y us uf Paadan ey i kesir mid idb bir kaleiazme feth eyledi. V e y edinden bu kadar bin kise

sar folundu. Mali firavana malik olduunda bhey okdur. Hi olmazsa bir ka esir hediy esin alruz

midile cmlesi mmidvar ltuf idiler. Amma YusufPaa salbet salh ve is tikametle Padiahn ltfunama rur olub bezli mek rim kapusn kimsey e fethitmediinde n halk dahi ebvab muhabbet ve hayr-

hahiyi sed idb taraf hilafn tutdlar. Ve musahibanve mukar reban daima Padiaha ann etvarn tak bihidb cmle hnerler in ay b ve nakyse olmak zre

zem ve kadhe baladlar. V e : A day dini Hany adan zinde koy virb cmle mal ve menaller ile -

kar ub Padiahma iki tadirek getrdi. Zhir bu ikita direk gazaya sarf olunan bu kadar bin kise ky

metli cevahir olmak ger ekdir. deyu g h cid g hhezil y znde n mizah ve muaz be ile kalbi padi-

hy i tahvil ve muhabbetini buz ve kerahete tebdil


36/52

N a m 3 7

fdiler . Bir iki defa bu man in serzeni ve itab

padiahy e mazhar o lub y ine af folunmu idi. A mma

bedhahlar y ine nifa kdan hli ve kalbi padiahy i ke-

duretden tehi itmezler idi. A mma zilhiccenin y evmi

rabii ki r uzi denbe idi, Saray a davet olunub var-

dk da : Elbette linde olan be lerbeiler ile he-

man git. V ar, G ir idi btn a l ! deyu buy urdular .Y us uf Paa yer pb : Padiahm reayaya kerestesanub hl gemiler y aplmak zredir. V e v aktimiz

er ban esnasdr. Mevsimi seferi bahir olma dndankat nazar, olkadar mirimranlar a ol cezirede gnca-

yi y okdur . imdi g ideme m. didikde Padiah g a

zaba g elb derunlar nda cayig ir olan ukdei sabklisana g e tir b: Sen kendni bir hidmet mi itdimsanurs n. Bu kadar hzineni sarf ey ley b akbet bir

alay melunu katil itmey b mal ve menallerile

diyarlarna g nderdin dey u itab buy uruldukda Y usuf Paa cavabnda : Eeri hazine sarf ey ledikamma kelimetullah l idb aday seyfi kahr padi

ah! ile tezlil ve bir kaFai azmey i memalik i mahru-seye zam ey ledim. Eman taleb iden kffar katlimve mallar n itinam bir ideil idi. L kin akbetiv ahim olan nakz emandan sa kndm. V e her kadirolduum mertebe uuru hmay ununuza hidmet it

dim. Bir kulunuz dahi varub ben kadar hidmet it-

sn. dey u bibagne sy ledikde gazab mlknemte d olub: Ne y ebane syler? Sana var, g it, di-dim. Durma git. Yohsa seni katliderim deyu tehdid

buy ur ulduk da kadimden iltifat ve nv azie melf


37/52

3 8 Na m

olmu devletl, hassad nifak ndan kalbi mnkesirve veliy y nniam azar ndan mteessir omala b-

ihtiyar diir tg y luk idb: imdi vakti deildir ,g idilmez didik de Bostancba Haan A ay a: K aldr unu ! didiler . Y us uf Paa dahi dilirane: He-man ldr. Ne dur ursun ! dey u Bostancba ille

ekilb gitdi. O l saat katlini ferman itdikde Sadr-zam Salih Paa ay ana db reca eyledi. Mecalolmy ub birka defa demler g elb herbirine tekidi

ferman itdiler. Bir saatden ziyade tehir olunub V e

zir iazam Salih Paa ve Def terdar Mus a Paa haricikasrda giry an olub hibir i tahlise kadir olmyubbilhare Haseki A a g elb kapuclar kethdas ileBostanclar hankna mbaer et idb muav edetve mracaat mf id olmy ub ol gazi veziri rehrevidarlkarar idb, ey ledii hidmet mukabelesinde

mazhan cezayi sinnimar oldu.

8. Katli Nefi air

Nef i as lnda Erzurum kurbinde Haan Kalesididikleri mev ziden olub stanbula g elb zmrei kt-

taba mlhak oldu. Sultan A hmed Han merhumvak tinde iir ile hret bulub mlk ve vzera vekibar medhinde kasayidi ltife syliyb maruf olmu

idi. Sultan Murad Han Hazretler ine tekarr b kesbidb me dhinde nice kasay id ye ok ve cirid atdkla-rnda tarihler sy liy b hayli mltefet olmu idi.

Lkin merkum hiciv vadisinde gayet bedzeban olub


38/52

N a m 39

as rnda olan ekbire harfendazlk ve ulemayi izam

v e vzer ay i kir amn hedmi rzlarna cesaret idbmeahri vaktin ekserini hiciv itmi idi. Sultan M-

rad Han Hazretleri meclisi haslar nda tarh tekellfsuretinde letaife mail olm ain g hice Nefiyi getr-db baz hicviy y atn istima iderdi. Hatt bir g

bin otuz dok uz alinde B eiktada Padiah SultanA hmed kas rnda Nefinin Seharnt K a z adlu hacimecmuasna nazar iderken havada rad berk zuhur

db taht hma y un kurbine bir saika ddkde

mecmuay pareley b olmakule tre hhata nazardantaib olub tedibe n Nefiyi old mansbndan azilidb hicve tvbe virmiler idi. Badehu y ine mltefetolub bar acmuhas ebecilii mans bna nail ve kurb

padiaha vsl oldu. ltifat padiaha marurolub bir sebeb ile vezir Bay ram Paayahtrmamde olub bir kasidei tav ilzzey il ile olveziri ruenzamir i hiciv ey ledi. Padiah Hazr et

leri bir meclisi has sulha s da: Nefi bir taze hicviny ok mdr? dey u sual ile azn ar ay ub oldahi Bay

ram Paa hicvini kefi hmay una s unduk da ok y ubpesend muame lesin idb badehu B ay ram Paay

^ajr ub hicvi g ste rb katline izin virdiler. Mv er

rih by le tahrir ey lemidir. A mma halk bey nindemehur olan, Sultan Mur ad Hazrerleri meclisi bassnda ibram idb:Bay ram Pa ay hiciv ey le! deyuiltizam idb Nefi dahi hiciv itmein Bay ram Paav kf oldukda huzuru hmay una g e lb : Bu hicivden sonra halk bey ninde benim rzm v e vakmkalmad Padiahm. Ol habsin katline izin ihsan


39/52


40/52

Na M 41

idb erleri bulmasa avretleri bile zencire urub zkr

ve inas mmeti Muham me di zencirde gezdirirdi.Hl Mfti Ef endinin lisanndan mv er rih istima

itmiki, zalimi mezburun zencirinde olan avretlerdenbazs ol mihnete tahamml idemiy b can v irdikdemey y itin ger denini zencirden tahlis in kilid mif-tahn hidmetkrlar istiy b melun : Canlar ksundey u lyi bile tayub muazzep olsunlar ki akeyitiz vireler. dirdi. Huddam bizzarure meyyite avretin ban kesb csses ini zencirden y le karrlard

dey u skkak dan iitdik lerin nakil iderler imi. Buy aknda hod sabik an maktul olan brahim Efendinin menzilin alub kanavat ms limnin suy unu mil

ken ve vakfen gasb idb hama mna ve adrv anna

getrdb ahmakpesend ve eblehfirib olmak intatlkuy u mukabele sinde menzili kesinde bir eme y apmaa dahi balamidi. G y a ki ahmak za

limin eme y apmas hayratdan olma la ibadullahnsuy unu gasb itdiine dahil ve itiraz itmiyeler .

S uy un eshab Mftiy e teekki itdiklerinde a-r ub men ve nash buy urdukda : Sultanm, iba

dullah in ben bir eme in aldm. Bir alay herif evlerinde olkadar suy u neylerler. Su ibadullah

in deil midir ? deyu cahilane cev ab v irdikdemonla gazaba g elb : Bire hey as lacak ! Halk ney i ile hay rat m olur? badullah suy una taarruz itme. Y ohs a sen bilrsin. deyu zar eylediler. Mii-

tenebbih olmad. Hikmeti Hda hlen katline hatragelmez bir sebeb hudus ile keyfiyyeti bu ki, bundanesbak A nadolu zuamas ndan biri fevt o lub sabi o-


41/52

42 N a i m

A,

lu A sitane'y e g elb Padiaha arzuhal v irdikde Padiah hat ile ol sabiy e babas ziametini ihsan itmi

ler imi. B adehu ehid T arhuncu Paa' vezir iken

Boy ac ol ziameti istiy b: Bir uak dadr. Sefere vehidmete kadir deil. Bana ihsan eylen. dimes ile

badelmmanaa bir tarykle virmiidi. Hl ol sabi

I g elb skdarda Padiah camiy e karken refi rka

ey ledi. Padiah (l) miicaneseti s inn sal mnasebe-tile ol g dek hatr nda : Bu olanck ben ziamet

v ir diim ram deil mi ? dey u sordukda: Bel,

Padiahm. Bu olan odur . Ziametini Boy ac didikleri zalim alb gadir ey lemi deyu haber virdikle-

rinde btevakkuf vezire bir hat y azub: imdi B oy ac Hasan katil ides in. V e ziametini y ine sabiyeihsan ey ledim. Viresin. dey u fer man eylediler. V ezir Dervi Paa B oy acy* artd. Geldik de : Hog eldin! dey u kuuda izin v irb: ibadullahn suyuna

taarruz itme, zarar ekersin. deyu nasihatgne szile ifal, oldahi: V aray m sultanm. Y ollar n bozubferag at , idey im. dey u tara kdkda, akibince a-vubay kabine tay in ey ledi. A rdnca kub : SeniPadiah taleb itmi. dey u Saray Hma y una g trd. Badelasr idi. K apuclar odasnda habs, ve

katli in virilen ferman gsterdikde : Salt asr

klmadm. dey u abdest alub namaz klub istifary e's ile kbley e mteveccih ve teslim oldu. Celltlarboub mey y itini Bab Hmay un pig hma ilka itdi-

ler. Cmle mamelek i miry e kabzolunub bir kkolu var idi. Hare mi Hma y una alnd.

(Naim Tarihi, c v, s 323)

[ l j Drdn c Mehmet .


42/52

N a M 43

10. Devletin slah

Devleti aliyy e mur unun ziyade ehem ve elzemive mkilt saltanatn mhimmat makamnda cm

lesinden esab ve azami bemaslahatdrki her asrda mlk i izam ve vzer a ve vke ly li makam

ciz ve hayran iden bu hususlardr. Bu bemaddeye kemay enbai nizam vir ilen devletde minbaadtagayyr ve ihtill zuhurna galib halde ihtimal kal

maz.Ev vel irad ve masraf husus unu hakimane be

raber itmee, belki masraf tenzile bir tarykle ruoluna ki, ne kat erzakla halkdan beddua alna vene tay inat tenzil ve vezayifi kat ile bir ferde ikyetitdirile ve teklif ve bidatler hdasna hacet kala.

Saniyen hiy eli filos ofane ile te dahl ref ve ol

bar belyi Hazanei mire zerinden def itmee birtarykle ru oluna ki mir de malm kald dey u br

ferde tazallm ve ekva itdirilmiy e.Salisen tavaifi askerye bir keyfiyyeti mutedile

ile nizam virile ki Ocaklar mamur olub hem vaktihacetde dme n mukabelesine v ar maa mstaidolalar ve hem etraf memalikde olan taslakc zmresi ketmi hukuk ile mirye ve zuam ve evkafagadir idemiy eler ve hem sitanede ve tarada ita-atden huruca ve fesada kadir ola my ub llemr eabdi memlk .gibi mnka d olalar.

Rabian tara eyaletlere ve cmle memlekete birhalet ile tasarrufat ve tedbirat oluna ki hem reaya


43/52

44 N a m

ve beraya sude ve diyar islmiy y e mamur ola vehem emvali mirye noksan terettb itmiy b valiler

ve hkimler dahi intifalarndan kalmyub kapular

hallerine gre mkemmel ve mretteb ola.Ha mis en baz tedbirat hafiy ye ile y le dilfiri-

bane hareket oluna ki Padiah slm dilhahlar olan

v cuh makule zre zevk ve safalarmda mner ihs-sadr ola. V e shhat ve hey betleri maan kulb

nasa irab olunub minbaad darlmlk de ve taramemalikde halk fitne ve cemiy y et itmek deil, olma-kule mefasid hatrlar na bile hutur itmiy b canibisaltanata ve v ke ly i devlete bittasarr uf muti vemsahhar olalar. T evfik rabban shuletle bu mas

lahatlar my esser ey ledikde gayri bir mkl kal-

myub dy din ve devlete dahi cevab virilmek veher imurad zre grlmek kati sn olur.

(Edirne vakas, s. 52)

II. bir Paa

V eziri marniley h as lnda A baza Paa hidme-tnde v e tfl iken ann y annda terbiye olunma n le-

vend mereb, sadedil, mmi ve avak b umr u m lhaza ve tasav vurdan gafil, adldd hkmetde infiradn ancak szin bilr ve mehabet ve tahvf ilehalk n malini sn vehile alur, mmiy ane huuneti

zhd ile muttasf, kahve yerine scak sd ier, d-han ien y annda hamir ienden bedterdir. Sulehve meay ihi sever geinr. A mma bir habbe bezi


44/52

Na m 45

itmez. Ekseriya riayeti, cemi male kadir, v ily et y kmak fenninde mahir, v aciblkatil erazile idi. Eksermehareti cirid ve mzrak oy natmak ve kl almak

ve at kulla nmak ve ikr ahvalini sy lemekde idi.Lkin uur u hma y unda ve s ebli g azda zerre ka

dar ie y aramad. Daima diz zerinde otur ur, azsy ler, hi g lmez, kimsey e ky am ve ikram itmez,

hudud merasim ve meratibe riayet itmezdi. Halkekseriya g ururundan makhur idiler. Css es i sagirve destar kk, cndiyane, ve libas cerkes ve

lev endane, kameti kasir, hareketi cst apkne idi.Kuvveti baht kadar tasarrufat akliyy esi olsay dcmle vzeray unutdur urdu. V e sakin olduu sarayv ak amend A yie Sultan saray dr ki hl A y asofy a

y olunda merhum K prili Fazl A hmet Paa bir ka

saray dahi ilhak ve tamir itdii saraya munzam ol-

mudur . V eziri marniley hin bu kadar cah ve mal

ve kuvv eti var iken Halebde zimmler mahallesindebir han ve baz dekkn ve evkafndan gayri namn

andrr bir hayr y oidi. V e zikri cemile bais bir eserihasenesi kalmamdr. Ulema ve uaray a ve ibkai

sra kadir eshab irfana bir habbe keremi olmyubhatt hakk na ne kasideler ve ne gazel ve ne birtarih sylenmemidir. Belki medhine mteall ik kat

bir mev zun kelm sylenmemidir dirler.(Naim T ar ihi, c V I, s. 98)

12. Deli Hsey in Paa

V eziri marnile y h vilyeti A nado luda Y e niehir nam kasabadan zuhur idb Eskis aray baltac-


45/52


46/52

N a m 47

keman eline virb : e k imdi g re y im ! didikdey ine eline alub kepazemis al be on kere keman

ekdi. Darssaade A as taaccb ve istihsan idb:

T iz imdi y olda pak dolma ve kisve ile g iy dir in. dem ekline kon. Huzur hmay una g trsem

gerek . dey u kethday a tenbih olundu. Biare Deli Hsey in, zelil ve namurad iken ni v ahidde eb-nayi cinsi bey ninde muazze z ve mkerr em oldu..

Darssade A as sevkile huzur u hma y una varub

keman mezburu ekb izhar hner idb mazhar

tahsin oldukdan sonra huzur padiahde Acem elisi muvacehesinde keman mezburu kepazevar ekerken zorubazu ile ikest idb paralarn eli n ne v az itdikde, Padiah cihan ve umume n Snniya-nn ibtihac ve meserretlerine ve elinin kemali infial

ve hacaletine sebeb olmudur. Sultan Mur ad Hangaziye ibtida intisab bu taryk ile olub sonra

mirahor luk ile kb seferi Rev an av detindeMsr Kahire belerbeis i, badehu hapuda n olub

A zak zerine serdar tayin olunnb bir mas lahatamuvaff ak ola madndan azil olunub sonra Bedun[ l]valisi olmudur . Bos na ve Badad ey aletlerine dahimutasarrf olmu idi. Badehu on be sene Oirid

serdar olub kff ar ile muharebede erlikleri zuhureg eldii bey nennas dasitan olmala azm itihar tah

sil itmidi. Lkin ber muktezay i takdir Kandiye fethikendy e my esser olmadndan adas tama ve te-

kslne hamlidb i g rme di namile azil olunuby ine kapudan, badehu Rum tli Belerbeis i olub

[ 1] B udin, B uda (Petenin ote y ak as )


47/52

48 NA M

A baza Haan Paann v cudu ref olunduk da n s on

ra ann hakk nda dahi tedarik olunan semi muv akkati key d adav etin vakti sirayeti ir ib mnafes ei

dny a belsile v cud ifna olundu. V eziri mezburkade mereb, uh tabiat olub miy ane ltifeler ve

Nasre ddinvari hiky e ve emsali muzhike sy ledi

inde n Sultan Mur ad Han ma hzuz ve mneriholmain ekser evkatda y anlarndan mnfe k olma z

imi. Nakliderler ki bir defa sefer azimetile stanbuldan ly az m ile kark en cmle halk, hatt nisva-

n ehir bile fev c fev c temaasna kmlar. Zrh veserpenah ile levendane svar olub rehg za nna safeken halka vz blend ile selm virb recay ha

y r dua ile tevdi iderdi. Nisvan g ruhuna uradkda:S elmn aley km kadnlar ! Cennet reyhanlar ve

yer Melek ler i! Ule ma ve suleha ve yay ar koak y iitler sizden doar . A llah teal srnze bereket

virsn. Bizi duadan unutman ! dey u arub sylerdi. Rical ve nisvan grivve feryad iderek: Allahteal seni Padiaha balasun. K ahraman vezir

olunca by le ge re k ! dey u can ve g nlden hayr

dua iderler di. Lkin lev endmere b ve bperv a veceri olma k hasebile lisan endan mazbut olmy ubG ir idde Der g hi li askerile imtiza ve ittihad ide-medi. T ama hmdan dahi hli olmamala baz ev-z nahemvar adasna hccet olub katlitdirdiler .

A mma bu makule kabay h mesturesine halk lemmuttali olmy ub hret ve ecaatine binae n av amnasn cmlesi meddah ve tarafdar bulunm ala :

Hayif sad hayif ki, byle veziri namdan garaza bi-


48/52

N a m 49

ten katlitdirdiler . dey u ammei halk te lazzn veteessf izhar itdiler. Meclisler de, belki esvak ve bi-ldda ann ruhuna sena ve rahmet, ve bais olanlara

tanu dahi ve gay betine nice mdde t halk lem itigal eylediler.

(NaimA T ar ihi, c V I, s 30'.))

13. Hocazadenin akbeti

Ramazann y irmi beinci g n Sinan Paa k knde (1) meveret vardr dey u Mft i Efendiye (2)canibi devletden dem varub izaz ile davet olundu.

G eldii saat Padiah ve V eziri g re miy ib B ostan -cba narifetile bir kay a vaz ve bealt neferBostanc ile Brusaya nefiy olundu.Vezirzam arziyle

meihati islmiy ye Rumeli kadasker lerinden mazul

Hanefi Efendiye tevcih olundu. Biare Mesud Efendi ihaneten A ziz Efendiye (3) tevcih ey ledii Mudany a arpalna yekta baile kub y annda Bostanclardan gayri dem ve hidmetkr yok idi. Mudanya

naibi bargirin virb Brusaya yollad. Gelb BrusadaMaalizadelerin baesine nzul idb mukadde maPadiah cemcah ve V alide Sultan (4) Hazretler i tarafndan mazhar old ikram ve iltifata marurengh Ebu Said Efendi g ibi : Nazper ver di v isalim mengca hicran gca, mazmunu zre: Bizimle bu muamele neden iktiza ey ledi? C r mmz tefahhs o-

(1 ) nc ili k k (2 ) Ho ca za de Me s d E f e ndi (3 ) Ka-

ra deblzaae (4) T urhan V alide.4


49/52

Na m a

lunmadiyen adamz iftirasna v cud virilmek ly k

mdr? deyu ademi imtisal suretin gsterdi. Ghice

galebei v ahime il e : Bir g n evvel Diy arbekir e

gidelim. Adamz bir isnad dahi itmesnler. dir idi.Ol esnada y ollar ey di A hme d Paamn ve A bazaHaan A ann levendat bakyy esinden mahuf ol-main kenduy i Diy ar bek ire isal in Brusada bir

bayr ak sekban y azmaa ru e y le di : A cilen Diy ar bekire mteveccih olub Brusada elenmesiin ,,dey u emri erif ile akabince bir av u gelmi idi.Kprili vaktinde katlolunan Sadreddinzadfe Ruhullah

Efendi ol vakitde Brusa kads imi. av u emrierifi Monlay a tebli itdikde Monla Ef endinin me

er Mesud Efendiye hatrmandelii var imi. T araf devletden siparivar. Yollar mahufdur. Levendat

y azub tedar ikin g r b g itme k zr edir . dey u nev-

an avk ve tehirine telmihi mir bir arz y azub avuile Asitanei saadete gnderdikde Vezirizam

arz alub huzur u hmay una v a r ub: te Diy ar bekire g itmez imi. A nda lev endat cem idermi. B

tarafda olan hevadar lar mn fitne ikaz itmeler ine mun-ta zr dr deyu mddeasn takrir itmein deryay

gazab ehriy ar huru idb Ferman llemre

itaat itmey b asker cemine meg ul olman katlo-luna * dey u hatt hmay un sdr olmala Sadrzambu s lb ile sitanei saadetde olan sair muinlerini dahi izaley e hatt erif tahsil ey ledi. Brusa Mon-

lasna hitaben katli in tekrar emri erif tahrir vembair y edile irsal olunub Eer Diyar bek ire a-

zimet iderse Br usadan bir konak kdu menzilde


50/52

N a m 5.1

katlidesin. Eer birka g n elenmek ihtimali var

ise hemen bulduun yerde izale idesin dey u bu

y ur ulmu idi. Brusa halk nn baz ebehle rinden

m e nk uldr : K ad Sadreddinzade bir mesirede idi.av u g elb halvetde teblii ferman ey ledikde ihfaidb vakti asradek leminde olub alelde meclisisohbeti tek mil idb mahkemesine gelmi. Ol vil-

y etde mahkeme, hidmetinde olan ikarleri hafiy ye*ten ihzar eylemi. B adelg urub naibi ve baz kimse

leri koub icrayi ferman in g ndermi. MesudEfendi ise Maalizadenin etrafa nazr mrtef i k knde sade arakn ile oturmu, mey va tenav lidb sahibi hane ile ahvaline mte allik sz syleiirimi. evvalin on bir inci gicesi vakti iada ortalknuru kamer ile ruen. Sahibi hane penereden hi-lf mutad vafir ehas mahede idb ' A sl ne ola?

dey u taray a kar. G r r ki menzili dairenmadarkuadub Naib Ef endi ve Suba ve gay ri birkadem ieru girmiler. K azyy ey i sahibi haney e ifadeiderler. Mesud Efendi hay allenb penereden tara

ya nazar idb hanenin etrafna saf eken msellh

bemanlar g rdkde hurdeyi duy ar. K endsi nefs in

de behadr, zorbazu sahibi dem olmala bir mu

teber klc var idi. Daima y anndan eksik itmezdi.Henan hev lican ile dalkl olub : Bu herifler kimlerdir. Gice ile burada ne ararlar. T iz sahibi haneg els n ! dey u nara urma a balad. Sahibi hanebir key e ekilb y zg stermedi. Ef endi pehlivan-var elinde kl, havfi mevt ile hamle ider. Mba-

bairler korkularndan hcum idemeyb treddd


51/52

o 2 N a m

gster diler. Hele ikr habislerinin cesurlarndan

birka oda iine gir b y asdklar ve sair besat ma-kulesi eya ilka iderek siper lenerek birden hcum

idb bir marekei rstemane kopardlar ki, E f endinin darbndan bir kann kellesi zahimdar oldukdan

sonra hezar zorzar ile ahiz idb krn temam it-diler.

14. Erbab seyf ve kalem

n nlk ve vzera ve lkkm ve uzamann

mesakin ve melbisdeki zib ve zineti lzimei hamet olub etvar mezk re hillinde inkta heybetve rabetin inidamna bais idii mukarrer oldu. L

y k budur ki bu hus us tedri ile g r ilb rteb vederecata gre mraat olunub hududu selef ifrat iletecavz olunmy a. Ve erkn devletden olmy anlara

bu hususda endan ruhsat vir ilmiye. Y alnz kuvv etimaliyye ile mtehiyy at nefsaniyyelerini icra idenler-den imaz ay in olunur sa mans b ve cah izzetine

rabet kalmaz. A tebei aliyy e dir liini ag niy a ay nna

almaz. Hademei devlet ve askeriyan ile sair nsbey ninde bir meziyy eti mahsude ve tefavt mutedile lzmdr ki tarafey ne taziyanei evk ve gayretola. V e vezaret ve emaret ve mevleviyy et ve sairhkmetler msteidine sezavar buy r ulub menasbseyfiyye ve meratibi ilmiy y e ve kalemiyy e gay et

nedret zre v ir ilb itibarat azizeyi rahis itmekde


52/52

ahmet refik altınay - naimâ.pdf

Documents