Akademia Prawa

Adam Doliwa

Prawo spadkowe

C. H. Beck

3. wydanie

AKADEMIA PRAWA

Prawo spadkowe

W sprzedaży:

prof. E. Gniewek (red.)

PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO, wyd. 4Studia Prawnicze

prof. E. Skowrońska-Bocian

PRAWO SPADKOWE, wyd. 8Podręczniki Prawnicze

dr H. Witczak, dr A. Kawałko

PRAWO SPADKOWE, wyd. 4Skrypty Becka

dr J. Biernat, dr P. Cybula

PRAWO SPADKOWE. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3Repetytoria C.H. Beck

www.ksiegarnia.beck.pl

Wydawnictwo C. H. BECKWarszawa 2012

Akademia Prawa

dr Adam Doliwa

Prawo spadkowe

3. wydanie

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H. Beck 2012

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: TiMPrintDruk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-4163-7 ISBN e-book 978-83-255-4164-4

�

Spis treści

Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI

Wykaz.skrótów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII

Wykaz.literatury.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .X�II

Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

§ 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. I. Pojęcie prawa spadkowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. II. Zasady prawa spadkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. III. Funkcje prawa spadkowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. IV. Konstytucyjne podstawy prawa spadkowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. V. Źródła prawa spadkowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.VI. Zasady prawa intertemporalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

§ 2. Postępowanie spadkowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7§ 3. Podatek spadkowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Rozdział 2. Ogólna charakterystyka dziedziczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

§ 4. Pojęcie dziedziczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11§ 5. Podmiotowe prawo dziedziczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12§ 6. Spadek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

. I. Pojęcie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151. Definicja i.znaczenie pojęcia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152. Cywilnoprawny charakter spadku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163. Majątkowy charakter spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 .. Prawa.i.obowiązki ściśle związane z.osobą spadkodawcy. . . . . . . . . . . . . . . 165. Prawa spadkodawcy przechodzące na inne osoby w.drodze..

następstwa szczególnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. II. Skład spadku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1 .. Prawa.i.obowiązki spadkodawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172. Różnego rodzaju sytuacje prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183. Posiadanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

�I

Spis treści

4. Dodatkowe długi spadkowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195. Gospodarstwo rolne oraz wkład gruntowy w.rolniczej spółdzielni

produkcyjnej .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 19. III. Skład spadku po określonym spadkodawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

§ 7. Powołanie do spadku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21. I. Tytuły powołania do spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21. II. Dziedziczenie ustawowe co do całości i.co do części spadku. . . . . . . . . . . . . . . 21

§.8 .. Otwarcie.i.nabycie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22. I. Otwarcie spadku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22. II. Przesłanki i.skutki nabycia spadku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

§ 9. Zdolność do dziedziczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24. I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24. II. Zdolność osób fizycznych do dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25. III. Zdolność osób prawnych do dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

§ 10. Niegodność dziedziczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26. I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27. II. Przesłanki uznania za niegodnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28. III. Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29. IV. Skutki niegodności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29. V. Przebaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Rozdział 3. Dziedziczenie ustawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

§ 11. Ogólna charakterystyka dziedziczenia ustawowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31. I. Dziedziczenie ustawowe a.dziedziczenie na podstawie testamentu. . . . . . . . . 31. II. Znaczenie dziedziczenia ustawowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

§ 12. Spadkobiercy ustawowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33. I. Krąg spadkobierców ustawowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34. II. Kolejność powołania do dziedziczenia i.udziały spadkowe. . . . . . . . . . . . . . . . 37

1. Uwagi ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372. Ustawowe dziedziczenie przez dzieci spadkodawcy oraz jego .

małżonka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383. Ustawowe dziedziczenie przez małżonka, rodziców i.rodzeństwo

spadkodawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394. Ustawowe dziedziczenie przez dziadków spadkodawcy . . . . . . . . . . . . . . . 405. Ustawowe dziedziczenie przez dzieci małżonka spadkodawcy. . . . . . . . . . 406. Gmina i.Skarb Państwa jako spadkobiercy ustawowi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

. III. Szczególna sytuacja prawna małżonka spadkodawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

. IV. Szczególne uprawnienia dziadków spadkodawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43§ 13. Dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

. I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441. Modele i.funkcje dziedziczenia gospodarstw rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442. Wyrok TK z.31 .1 .2001.r ..(P.4/99). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

. II. Szczególne zasady ustawowego dziedziczenia gospodarstw rolnych. . . . . . . . 471. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472. Norma obszarowa gruntów rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473. Szczególne przesłanki dziedziczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484. Dziedziczenie tytułem szczególnego zastępstwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485. Powrót do zasad ogólnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

. III. Dziedziczenie wkładu gruntowego w.rolniczej spółdzielni produkcyjnej. . . . 49

Rozdział 4. Dziedziczenie testamentowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

§ 14. Swoboda testowania i.jej ograniczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

�II

Spis treści

. I. Pojęcie swobody testowania. Znaczenie testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

. II. Ograniczenia swobody testowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53§ 15. Testament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

. I. Pojęcie, formy i.treść testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551. Testament jako czynność prawna i.jako dokument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552. Wyłączność testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563. Zakaz testamentów wspólnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564. Testamenty zwykłe i.szczególne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575. Rozrządzenia testamentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

. II. Zdolność i.wola testowania jako przesłanki ważności testamentu . . . . . . . . . . 58

. III. Rygoryzm formalny i.jego funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

. IV. Testamenty zwykłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611. Testament własnoręczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612. Testament notarialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633. Testament allograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

. V. Testamenty szczególne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651. Testament ustny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652. Testament sporządzony na polskim statku morskim lub.powietrznym .. 683. Testament wojskowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694. Ograniczona czasowo moc testamentów szczególnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

.VI. Nieważność testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 701. Przyczyny nieważności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702. Ustalenie nieważności testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 723. Konwersja testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

.VII. Odwołanie testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 731. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 732. Sposoby odwołania testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743. Skutki odwołania testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

.VIII. Ogłoszenie testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75. IX. Wykładnia testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

§ 16. Ustanowienie spadkobiercy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78. I. Powołanie do dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78. II. Testament negatywny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79. III. Podstawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80. IV. Przyrost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

§ 17. Zapis zwykły, zapis windykacyjny i.polecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82. I. Zapis zwykły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

1. Pojęcie i.przedmiot zapisu zwykłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822. Wykonanie zapisu zwykłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 843. Przedawnienie roszczenia z.tytułu zapisu zwykłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 854. Zapis gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

. II. Zapis windykacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

. III. Pojęcie i.charakter prawny polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87§ 18. Wykonawca testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

. I. Powołanie i.osoba wykonawcy testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

. II .. Prawa.i.obowiązki wykonawcy testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Rozdział 5. Zachowek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

§ 19. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93§ 20. Zachowek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

. I. Prawo do zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961. Podmioty, którym przysługuje prawo do zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

�III

Spis treści

2 .. Charakter.i.treść prawa do zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 973. Kwestia dziedziczenia prawa do zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

. II. Okoliczności wyłączające prawo do zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 981. Wyłączenia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 982. Wydziedziczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

. III. Wysokość zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1001. Podstawa zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1002. Obliczenie należnego zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

. IV. Podmioty zobowiązane do wypłacenia zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1021. Spadkobiercy, osoby obdarowane przez spadkodawcę i.osoby,

na rzecz których spadkodawca uczynił zapis windykacyjny . . . . . . . . . . . . 1022. Ochrona spadkobiercy zobowiązanego do wypłacenia zachowku . . . . . . . 104

. V. Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

.VI. Przedawnienie roszczenia o.zachowek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

.VII. Zachowek ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Rozdział 6. Nabycie spadku przez spadkobiercę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

§ 21. Przyjęcie i.odrzucenie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107. I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107. II. Charakter prawny, treść i.forma przyjęcia lub odrzucenia spadku . . . . . . . . . . 108. III. Termin do złożenia oświadczenia o.przyjęciu lub.odrzuceniu spadku . . . . . . 110. IV. Transmisja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110. V. Skutki prawne przyjęcia i.odrzucenia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.VI. Wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

§ 22. Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i.ochrona spadkobiercy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

. I. Pojęcie i.tryby stwierdzenia nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1141. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1142. Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1153. Notarialne poświadczenie dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

. II. Skutki prawne stwierdzenia nabycia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117§ 23. Ochrona spadkobiercy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

. I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

. II. Roszczenia o.ochronę spadkobiercy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Rozdział 7. Odpowiedzialność za długi spadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

§ 24. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121§ 25. Zakres odpowiedzialności spadkobiercy za.długi spadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

. I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

. II. Odpowiedzialność za długi do chwili przyjęcia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

. III. Odpowiedzialność za długi po przyjęciu spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1241. Odpowiedzialność w.razie prostego przyjęcia spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . 1242. Odpowiedzialność w.razie przyjęcia spadku z.dobrodziejstwem .

inwentarza.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124. IV. Odpowiedzialność spadkobiercy z.tytułu zapisów zwykłych i.poleceń . . . . . 126. V. Odpowiedzialność Skarbu Państwa i.gminy za długi spadkowe . . . . . . . . . . . 126

§ 26. Odpowiedzialność za długi spadkowe współspadkobierców i.osób, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

. I. Odpowiedzialność przed działem spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

. II. Odpowiedzialność po dziale spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

IX

Spis treści

§ 27. Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z.prowadzeniem .gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

. I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

. II. Odpowiedzialność za długi spadkobierców dziedziczących .gospodarstwo rolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

. III. Odpowiedzialność za długi spadkobierców niedziedziczących .gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

Rozdział 8. Wspólność majątku spadkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

§ 28. Charakter prawny i.konstrukcja wspólności majątku spadkowego . . . . . . . . . . . . . 131. I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131. II. Wspólność wierzytelności wchodzących w.skład majątku spadkowego . . . . . 133. III. Zarząd majątkiem spadkowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

§ 29. Rozporządzanie udziałem w.przedmiocie należącym do spadku .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 136

Rozdział 9. Dział spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

§ 30. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139. I. Pojęcie działu spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139. II. Przedmiot działu spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140. III. Skutki działu spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

§ 31. Tryby i.sposoby działu spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142. I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143. II. Podział fizyczny spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144. III. Przejęcie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145. IV. Podział cywilny spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146. V. Dział spadku, w.skład którego wchodzi gospodarstwo rolne . . . . . . . . . . . . . . 146

§ 32. Umowny dział spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148. I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148. II. Treść i.forma umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149. III. Zawarcie umowy o.dział spadku pod wpływem błędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

§ 33. Sądowy dział spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150. I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151. II. Podmioty postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151. III. Zakres kognicji sądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152. IV. Wybór sposobu działu spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

§ 34. Zaliczanie darowizn i.zapisów windykacyjnych na schedę spadkową . . . . . . . . . . 155. I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155. II. Przesłanki i.skutki zaliczenia darowizny i.zapisu windykacyjnego . . . . . . . . . 156

1. Dziedziczenie ustawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1562. Dział spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1563. Darowizny i.zapisy windykacyjne podlegające zaliczeniu . . . . . . . . . . . . . . 1564. Inne korzyści podlegające zaliczeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1575. Ważność zaliczonych darowizn i.zapisów windykacyjnych . . . . . . . . . . . . . 157

. III. Krąg spadkobierców zobowiązanych do zaliczenia darowizn i.zapisów windykacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

. IV. Sposób zaliczenia darowizn i.zapisów windykacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

Rozdział 10. Umowy dotyczące spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

§ 35. Umowy o.spadek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159. I. Zasady ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159. II. Zakaz umowy o.spadek po osobie żyjącej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

§ 36. Umowa o.zrzeczenie się dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

X

Spis treści

. I. Zrzeczenie się dziedziczenia – pojęcie i.charakter prawny . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

. II. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162§ 37. Umowa o.zbycie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

. I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

. II. Strony, przedmiot i.zawarcie umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

. III. Sytuacja prawna umownego nabywcy spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

XI

Wstęp

Trzecie wydanie książki Prawo spadkowe, będące opracowaniem uzupełnionym i zmienionym, uwzględniającym zwłaszcza nowelizację Księgi czwartej Kodeksu cywilnego z 18.3.2011 r., a zwłaszcza jej konsekwencje w postaci wprowadzenia do polskiego prawa spadkowego instytucji zapisu windykacyjnego, w dalszym ciągu pozostaje podręcznikiem akademickim adresowanym głównie do studen-tów prawa i administracji.

Tom niniejszy przygotowałem, kierując się nie tylko potrzebą uwzględnienia zmian prawa spadkowego, nowego orzecznictwa i literatury przedmiotu, ale tak-że czerpiąc z doświadczenia z pracy ze studentami – podczas wykładów, ćwi-czeń, proseminariów i egzaminów.

Białystok, maj 2012 r. Adam Doliwa

XII

Wstęp

XIII

Wykaz skrótów

1. Źródła prawa

KC.. . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks cywilnyKonstytucja RP . . . . . Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.

Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.)KPC.. . . . . . . . . . . . . . . Kodeks postępowania cywilnegoKRO.. . . . . . . . . . . . . . . Kodeks rodzinny i opiekuńczyKSH.. . . . . . . . . . . . . . . Kodeks spółek handlowychPrASC.. . . . . . . . . . . . . ustawa z 29.9.1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego

(tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264)PrNot . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U.

z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.)PrSp.. . . . . . . . . . . . . . . dekret z 8.10.1946 r. – Prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 328

ze zm.)PSpDarU. . . . . . . . . . . ustawa z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn

(tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.)PWKC.. . . . . . . . . . . . . ustawa z 23.4.1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cy-

wilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.)

2. Organy orzekające

SA.. . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd ApelacyjnySN. . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd NajwyższySN.(7). . . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziówTK. . . . . . . . . . . . . . . . . Trybunał Konstytucyjny

3. Czasopisma, publikatory

AUWr. . . . . . . . . . . . . . Acta.Universitatis.WratislaviensisBiul ..SN. . . . . . . . . . . . Biuletyn Sądu Najwyższego

XI�

Wykaz.skrótów

Dz .U ... . . . . . . . . . . . . . Dziennik.UstawEP.. . . . . . . . . . . . . . . . . Edukacja PrawniczaKPP.. . . . . . . . . . . . . . . Kwartalnik Prawa PrywatnegoMoP . . . . . . . . . . . . . . . Monitor PrawniczyNP.. . . . . . . . . . . . . . . . Nowe PrawoOSA.. . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów ApelacyjnychOSN. . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu NajwyższegoOSNC. . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba CywilnaOSNCP.. . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy

i Ubezpieczeń SpołecznychOSP. . . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów PolskichOSPiKA.. . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji ArbitrażowychOTK. . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Trybunału KonstytucyjnegoOTK-A.. . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria APal ... . . . . . . . . . . . . . . . PalestraPiP.. . . . . . . . . . . . . . . . Państwo i PrawoPN. . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd NotarialnyPP.. . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd PodatkowyPPiA.. . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa i AdministracjiPrz. Sejm. . . . . . . . . . . Przegląd SejmowyPS.. . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd SądowyPUG.. . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Ustawodawstwa GospodarczegoRej. . . . . . . . . . . . . . . . . RejentRPEiS.. . . . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznySC.. . . . . . . . . . . . . . . . . Studia CywilistyczneSP.. . . . . . . . . . . . . . . . . Studia PrawniczeSPE.. . . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawno-EkonomiczneSPP.. . . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawa PrywatnegoST.. . . . . . . . . . . . . . . . . Samorząd TerytorialnyWok. . . . . . . . . . . . . . . Wokanda

4. Inne skróty

art ... . . . . . . . . . . . . . . . artykułm.in. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..między innyminast ... . . . . . . . . . . . . . . następny (-a, -e)Nb. . . . . . . . . . . . . . . . . numer brzegowyniepubl. . . . . . . . . . . . . niepublikowany (-a, -e)np. . . . . . . . . . . . . . . . . na przykładNr. . . . . . . . . . . . . . . . . numerorz.. . . . . . . . . . . . . . . . orzeczeniepkt . . . . . . . . . . . . . . . . punktpor. . . . . . . . . . . . . . . . . porównajpost. . . . . . . . . . . . . . . . postanowieniepoz. . . . . . . . . . . . . . . . pozycjar ... . . . . . . . . . . . . . . . . . rokrozdz. . . . . . . . . . . . . . rozdziałs ... . . . . . . . . . . . . . . . . . strona

X�

Wykaz.skrótów

tekst jedn. . . . . . . . . . . tekst jednolitytj. . . . . . . . . . . . . . . . . . to jesttzw .. . . . . . . . . . . . . . . . tak.zwanyuchw . . . . . . . . . . . . . . . uchwaław.zw . . . . . . . . . . . . . . . w związkuwyr ... . . . . . . . . . . . . . . wyrokz .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..zeszytzd. . . . . . . . . . . . . . . . . zdaniezob. . . . . . . . . . . . . . . . zobacz

X�II

Wykaz literatury

1. Podręczniki

J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie (opracował i zaktualizował A. Mączyński), Warszawa 1990.E. Niezbecka, Prawo spadkowe w zarysie, Lublin 2000.J. St. Piątowski, Prawo spadkowe. Zarys wykładu (zaktualizował i uzupełnił B. Kordasiewicz), Warszawa 2003.E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2011.S. Wójcik, Podstawy prawa cywilnego. Prawo spadkowe, Warszawa 2002.

2. Komentarze i Systemy

F. Błahuta, J. Pietrzykowski, J. Policzkiewicz, Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, War-szawa.1972 .H. Ciepła, B. Czech, St. Dąbrowski, T. Domińczyk, H. Pietrzkowski, Z. Strus, M. Sychowicz, A. Wypiórkiewicz, Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, t. II, Warszawa 2005.J. Ignaczewski, Prawo spadkowe. Art. 922–1088 KC. Komentarz, Warszawa 2004.E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 535–1088, t. II, Warszawa 2004 .B. Kordasiewicz (red.), System Prawa Prywatnego, Prawo spadkowe, t. 10, Warsza-wa.2009 .J. St. Piątowski (red.), System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe, t. IV, Ossoli-neum 1986.K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 2011..E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa.2005 .

X�III

3. Inne

J. Biernat, P. Cybula, Prawo spadkowe. Pytania, kazusy, tablice, Warszawa 2010.S. Brzeszczyńska, Spadki. Praktyczne porady. Wzory pism, Warszawa 2002.E. M. Jokiel, Z. Koźma, M. Ożóg, Prawo spadkowe. Poradnik z wzorami testamen-tów i pism procesowych, Gdańsk 2002.L. Kaltenbek-Skarbek, W. Żurek, Prawo spadkowe. Poradnik, Kraków 2011.M. Kłos, Wspólność majątku spadkowego, Warszawa 2004.M. Niedośpiał, Swoboda testowania, Bielsko-Biała 2004.E. Niezbecka, Zapis, Lublin 1990.K. Osajda, Testamenty wspólne, Warszawa 2005.E. Skowrońska, Forma testamentu w prawie polskim, Warszawa 1991.taż, Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe, Warszawa 1985.E. Skowrońska-Bocian, Testament w prawie polskim, Warszawa 2004.A. Stempniak, Postępowanie o dział spadku, Warszawa 2006.

Wykaz.literatury

1

Rozdział 1

Wprowadzenie do prawa spadkowego

§ 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego

Literatura:.J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w kodeksie cywilnym PRL, PiP 1965, z. 5–6; tenże, Międzyczasowe prawo prywatne, NP 1965, Nr 6 i 7–8; T. Kacymirow, B. Kordasiewicz, Zasady prawa spadkowego a podatek spadkowy, PiP 1990, z. 12; A. Mączyński, Konstytucyjne prawo dziedziczenia, [w:] L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazda-na, Kraków 2005; J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe, t. IV, Ossolineum 1986, rozdz. I; J. Wisłocki, Obecny zakres obowiązywania dawnych systemów prawa spadkowego w stosunku do spadków otwartych przed wejściem w życie Kodeksu cywilnego, Pal. 1968, Nr 8.

I. Pojęcie prawa spadkowego

Jak wiadomo przedmiotem regulacji prawa cywilnego przede wszystkim są stosunki majątkowe powstające i funkcjonujące między równorzędny-mi i autonomicznymi podmiotami, tj. między osobami fizycznymi,osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi, o których mowa w art. 331. KC ..Stosunki cywilnoprawne, a w ich ramach także prawa i obowiązki majątko-we, powstają, ulegają zmianom i wygasają wskutek zdarzeń, którym przepi-sy prawa nadają tak określoną moc sprawczą (zdarzeń prawnych). Do zda-rzeń cywilnoprawnych zaliczamy m.in.: 1) zawarcie umowy, 2) wydanie orzeczenia sądowego, czy 3) upływ czasu.

11