abstract - lib.ugent.be · abstract deze thesis handelt over individuen met een psychopathische...

Abstract

Deze thesis handelt over individuen met een psychopathische persoonlijkheidsstoornis.

In een eerste deel bespreken we psychopathie in theorie en in praktijk. In een eerste deel

bespreken we psychopathie volgens R. Hare in theorie en in praktijk. We schetsen eerst de

achtergrond van Psychopathy Check List-Revised en passen het dan toe in de praktijk.

Hierna wordt het verbale en non-verbale interpersoonlijk functioneren van personen met een

psychopate persoonlijkheidsstoornis bekeken. Aan de hand van de Interpersonal Measure of

Psychopathy worden de volgende hypothesen onderzocht: Vooreerst veronderstellen we dat

een psychopaat door zijn verbaal gedrag het gesprek naar zich zal trekken en het zal

domineren. Met een tweede hypothese onderzoeken we of een individu met een

psychopathische persoonlijkheid via non-verbaal gedrag zijn superioriteit en zelfzekerheid

uitdrukt. Beide hypothesen worden bevestigd.

In het laatste hoofdstuk ligt de focus op het contact tussen personen met een psychopathische

persoonlijkheid en de politie. Tijdens verhoorsituaties vormen interpersoonlijke relaties

namelijk een uiterst belangrijke rol. Daarom nemen we het interpersoonlijk functioneren van

de psychopaat tijdens het politoneel verhoor onder de loep. Er worden enkele richtlijnen

gesuggereerd waaraan een verhoorder zich kan houden tijdens een verhoor van een

psychopaat.

1

Inhoud

Abstract 1

Inhoudstafel 2

Woord Vooraf 4

Inleiding 5

HOOFDSTUK 1: PSYCHOPATHIE 6

1.1. Psychopathie In Theorie 6

1.2. Psychopathie In Praktijk 9

1.2.1. Onderscheid Tussen Niet-Criminele Psychopaten en 10

Normale Individuen

1.2.2. Psychopathy Check List – Revised, de PCL-R 12

1.3. Psychopathie En Emoties 26

HOOFDSTUK 2: INTERPERSOONLIJKE RELATIES 30

2.1. Verbale En Non-verbale Communicatie 30

2.2. Hypothesen 31

2.3. Interpersonal Measure of Psychopathy, de IM-P 36

2.3.1. IM-P In Theorie 36

2.3.2. IM-P In Praktijk 39

2.4. Conclusies Bij De Hypothesen 49

2.4.1. Non-Verbaal 49

2.4.2. Verbaal 50

2.4.3. Conclusies 51

2

HOOFDSTUK 3: BINNEN HET GERECHTELIJK SYSTEEM 52

3.1. Invloed Van Het Emotionele Deficit Op Het Politioneel Verhoor 52

3.2. Psychopathie en Leugens 54

3.2.1. Non-Verbaal 54

3.2.2. Verbaal 55

3.3. Politioneel Verhoor 57

Besluit 60

Referenties 62

Bijlagen

1. Casus Bert 69

2. Casus Louis 74

3. Casus Dimitri 81

4. Casus Donald Harvey 86

3

Woord Vooraf

Psychopaten en hun grandiositeit, de afwezigheid van empathie, de gewetenloosheid en hun

onthechting maken hen intrigerend. Hoe staan ze tegenover hun medemens, welke positie

nemen ze in binnen onze maatschappij, waartoe zijn ze in staat door hun manipulatief gedrag

en hun opvallend emotioneel deficit?

Doorheen mijn stage, kreeg mijn thesis een extra waarde: de impact van het interpersoonlijk

functioneren van een psychopaat op het politioneel verhoor.

Dit voorwoord geeft me de kans om enkele belangrijke mensen te bedanken. Ze waren er om

mij te steunen tijdens mijn opleiding en bij het schrijven van deze thesis.

Dankzij mijn stage bij de federale gerechtelijke politie (FGP) in Gent, kwam de link tussen

psychologie en criminologie echt tot leven. Een mix van interessante gesprekken, nuttige

informatie-uitwisseling, de omzetting van theorie in praktijk, het delen van kennis en

ervaringen én het beleven van fantastische en hilarische momenten zorgde voor een meer dan

aangename periode. Specifieke dank aan elk lid van de onvergetelijke unit Witwas, onder

leiding van commissaris Michaël Osaer.

Ik dank ook de dienst gedragswetenschappen van de FGP Antwerpen voor het ter beschikking

stellen van hun videomateriaal, dat een onschatbare waarde had voor het opmaken van deze

thesis.

Verder wil ik mijn promotor Prof. Dr. Paul Verhaeghe bedanken, alsook mijn

scriptiebegeleider Dr. Frédéric Declercq. Uw eeuwig geduld, humor en enthousiasme waren

een hart onder de riem.

Dank aan mijn vrienden en mijn basketmaatjes, die het merkten als ik een dagje aan deze

thesis had gewerkt. Aan mijn metekindjes, Simon en Eline, voor hun speelsheid en kritische

vragen. En Kevin, voor al zijn begrip en steun. And last but definitely not least, wil ik mijn

ma bedanken voor al de kansen die ze me reeds gaf en haar onuitputtelijke steun.

4

Inleiding

Psychopathie. Het woord wordt steeds vaker, al dan niet terecht, in de mond genomen. “Een

gek, een gevoelloze moordenaar, een monster, een crimineel,…” is hoe men een psychopaat

definieert in volkstermen. Wat voor een ‘normale’ mens te gruwelijk is om te bedenken

wordt door een persoon met een psychopathische persoonlijkheid zonder probleem uitgevoerd

in de grootste affectkilte.

De toenemende kennis van deze persoonlijkheidsstoornis, en het groeiend raakvlak tussen

psychologie en criminologie rond dit topic zorgen voor een interessante studie.

Door hun insensitiviteit voor sociale, morele of emotionele normen, zijn psychopaten veel

meer betrokken bij gewelddadig gedrag van instrumenteel-predatorische aard. Daardoor komt

een groot deel van de psychopaten ook in contact met het juridisch systeem. We kunnen

stellen dat psychopathie en criminaliteit dikwijls samenvallen maar het zijn zeker geen

synoniemen. Psychopaten hebben in vergelijking met niet-psychopaten een veel grotere kans

tot herval.

Het is uitermate boeiend te zoeken hoe men met dit type criminelen moet/kan omgaan. Het

staat vast dat het geen evidente of gemakkelijke taak is, maar eerder een complex en

doordacht handelen verreist.

HOOFDSTUK 1: PSYCHOPATHIE

5

1.1. Psychopathie In Theorie

De term psychopathie is tot stand gekomen binnen de psychiatrische context. Door de jaren

heen werden verschillende labels gebruikt om de conditie, die men nu kent onder

psychopathie, te beschrijven. Kraepelin gebruikt in 1896 de term “psychopathische toestand”.

Phillipe Pinel omschrijft reeds in 1801 personen die een tekort aan terughoudendheid en

berouw hebben als “manie sans délire”. (Patrick, 2006) Nog vroeger (280 a.c.) wordt de

toenmalige psychopaat door Theophrastus, student van Aristoteles, beschreven als “een man

zonder scrupules”. (Murphy & Vess, 2003; Ogloff, 2006) Psychopathie is aan veel fluctuaties

onderworpen en een éénduidige definitie van psychopathie vinden we in de geschiedenis

nergens terug.

Begin 20ste eeuw, 1909, introduceert Birnbaum dan de term ‘sociopatisch’. Dit zou de

start worden voor heel wat verwarring tussen de termen “psychopathie” en “sociopathie”

Cleckley stelt uiteindelijk een lijst op met de gemeenschappelijke kenmerken van

psychopaten, met als doel de term psychopathie meer precies te hanteren.

Eind 20ste eeuw pikt Hare deze lijst van Cleckley op. Samen met het onderzoek en de

gedachte psychopathie meetbaar te maken, stellen Hare en zijn collega’s de PCL

(Psychopathic Check List) op in 1980.

Los uitgedrukt kunnen we stellen dat hier het verhaal rond psychopathie eindigt en de

wetenschap rond psychopathie start.

In de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV-TR, 2000) is

psychopathie niet opgenomen. Sinds de derde editie van de DSM, werkte men puur vanuit de

observatie, en niet meer vanuit een theorie. Dit houdt in dat de DSM enkel opneemt wat

observeerbaar is, namelijk het gedrag. In de DSM-IV wordt wel melding gemaakt van

Antisociale Persoonlijkheidsstoornis. Deze persoonlijkheidsstoornis wordt vaak verward met

psychopathie, maar kent ook een aantal frappante gelijkenissen met de Psychopathische

Persoonlijkheidsstoornis. De criteria voor Antisociale Persoonlijkheidsstoornis zijn in de

DSM-IV als volgt beschreven:

1/ Gebrekkige conformiteit aan de sociale norm

2/ Bedriegt en manipuleert

3/ Impulsief, zonder toekomstplannen

4/ Prikkelbaar, agressief

6

5/ Roekeloos, onverschillig voor de veiligheid van zichzelf of anderen

6/ Onverantwoordelijkheid op elk vlak

7/ Geen berouw na toebrengen van leed, mishandeling of bestelen van anderen.

Als een persoon ouder is dan 18 jaar, en aan 3 van de kenmerken wordt voldaan krijgt men de

diagnose van antisociale persoonlijkheidsstoornis. (DSM-IV, 1994)

Wél komt de diagnose “psychopathie” gedeeltelijk naar voor in de klinische categorie van

Antisociale Persoonlijkheidsstoornis, dat eigenlijk een breder concept is. De DSM-IV focust

hierdoor vooral op het antisociale en criminele gedrag, en minder aandacht gaat naar de

persoonlijkheidstrekken, die geassocieerd worden met psychopathie. (DSM-IV-TR, 2000)

Opeenvolgende herzieningen van de DSM brachten de diagnose Antisociale

Persoonlijkheid steeds dichter bij die van Psychopathie. (Hicklin, 2005)

Tabel 1: De correlaties tussen de PCL-R en de prototypische Antisociale

Persoonlijkheidsstoornis beschreven in de DSM-III, tonen aan dat er effectief

gemeenschappelijke punten zijn tussen beide. Ook Hicklin en Widiger beschrijven in

hun artikel hoe beide constructen, Antisociale Persoonlijkheid uit de DSM-IV en

Psychopathie aan de hand van de PCL-R, zich substantieel overlappen. (Hicklin, 2005)

TABEL 1: Correlatie Antisociale Persoonlijkheid en Psychopathie DSMIII/PCL-R F1 F2 TOTAAL Antisociale .40 .83 .71

Volgens de studies van Hare zijn de meeste psychopaten antisociaal maar deze regel

geldt niet omgekeerd. (Hare, 2004; Ogloff, 2006) Sommige studies trachten psychopathie te

conceptualiseren aan de hand van het Five Factor Model (FFM) of Personality van

McCrae&Costa. (Larsen, 2005; Patrick, 2006; Lynam, 2007a) Deze conceptualisatie maakt

het mogelijk de relatie tussen antisociale persoonlijkheidsstoornis en psychopathie beter te

begrijpen. Vanuit een FFM perspectief scoort een persoon met een antisociale persoonlijkheid

hoog voor Neuroticisme (emotionele stabiliteit) en laag op Conscientieusheid

(zorgvuldigheid) en Agreeableness (vriendelijkheid). De positieve correlatie met psychopathie

is er door de gedeelde lage score voor zorgvuldigheid en vriendelijkheid. Deze correlatie

tussen beide persoonlijkheidsstoornissen wordt gematigd door een verschillende waarde op

emotionele stabiliteit. (Miller, 2001) Hoewel Psychopathie en Antisociale Persoonlijkheid dus

sommige karakteristieken delen, meten ze toch niet hetzelfde construct. (Cornell, 1996;

Ogloff, 2006)

7

Sinds de jaren ’70 is Hare bezig met onderzoek rond psychopathie. Vanaf 1990 spreekt men

echter over Hare als de autoriteit wat betreft psychopathie. Meer dan 35 jaar van zijn carrière

heeft Robert D. Hare reeds besteed aan onderzoek over psychopathie. Hare houdt zich weinig

tot niet bezig met het achterhalen van het ontstaan van psychopathie. Zijn klemtoon ligt

veeleer op de diagnosestelling van psychopathie én op de implicaties van psychopathie op

vlak van de geestelijke gezondheid en justitie. Uit zijn ervaring en resultaten van zijn onderzoeken schreef Hare reeds tientallen

wetenschappelijke artikels en meerdere boeken: Without Conscience; The Disturbing World

of the Psychopaths Among Us, Snakes in Suits; When Psychopaths Go To Work,… .

Ook ontwikkelde Hare het diagnostisch instrument om psychopathie te meten,

namelijk de Psychopathy Check List – Revised. Aan de hand van dit instrument kunnen

forensische psychologen op een vrij betrouwbare wijze psychopathie vaststellen. (Cfr.infra)

In deze thesis vertrekken we van het standpunt van Robert D. Hare. Hare hanteert de visie dat

psychopathie een persoonlijkheidsstoornis is. Ook meent hij dat de levenslange expressie van

de psychopathische persoonlijkheid het resultaat is van complexe interacties tussen

biologische predisposities en sociale krachten. (Hare,1993,1998b, 2006; Livesley, 1998)

Ondanks de grote aandacht en het vele onderzoek naar de vraag over de etiologie van

psychopathie is er nog steeds geen sluitend antwoord op gevonden. Het oogt dat de oorzaak

van psychopathie multifactorieel is; er is mogelijks impact van zowel sociale, biologische,

psychologische én omgevingsfactoren. (Ogloff, 2006) Brinkley et al. bespreken in hun artikel

de heterogeniteit van de etiologie van het construct psychopathie. (Brinkley, 2004) Anderen

zeggen dat psychopathie voornamelijk genetisch bepaald is. (Larsson, 2006) Ik citeer

Declercq naar aanleiding van de workshop van R.D. Hare in Gent, september 2006: “Voor

zover onze kennis over psychopaten strekt, lijkt het er op dat het antisociaal gedrag bij deze

populatie voor een aanzienlijker aandeel in relatie staat met hun persoonlijkheidsstructuur op

zich dan met externe krachten.”

1.2. Psychopathie In Praktijk

8

Wat de prevalentie betreft zien we dat ‘slechts’ 1% van de vrouwelijke populatie en 3% van

de mannelijke bevolking de diagnose van psychopathische persoonlijkheid krijgt. (Blair,

(2005) in Declercq 2008) Toch wordt ongeveer 25% van de Amerikaanse gevangenissen

bezet door psychopaten. (Hare, 2004)

Hare is reeds overtuigd van de levenslange duur van deze persoonlijkheidsstoornis. (Hare,

2004) Ook onderzoek toont aan dat psychopathie vrij stabiel is: Er is evidentie voor het

gegeven dat een persoon van 13 jaar met psychopathische trekken ook hoog zal scoren op

psychopathie op de leeftijd van 24 jaar. (Lynam, 2008) Niet alleen de duurzaamheid van

psychopathie wordt in onderzoek bevestigd maar ook de sobere vatbaarheid voor sociale

stimuli. (Lynam, 2007b) Dit heeft ook implicaties voor de behandeling. (Cfr. infra)

Op basis van onderzoek blijkt dat psychopathie het meest belangrijke klinische construct is in

het crimineel gerechtelijke systeem. (Hare, 1996a; Harris, 2001 in Hare, 2004) Psychopaten

richten op het hoogst denkbare niveau schade aan op sociaal, emotioneel, psychologisch,

fysisch én financieel niveau. Ze stellen dan ook veel meer criminele daden, meestal van

instrumentele aard. (Woodworth, 2002) Met instrumenteel of pro-actief geweld bedoelt men

dat het geweld ondergeschikt is aan het bekomen van een ander, meestal extern, doel. Dit

soort geweld is geen reactie op affecten zoals woede of angst, arousal is afwezig. Het is

gepland en heeft als doel te beschadigen. Een voorbeeld: Een psychopaat zal een persoon niet

vermoorden omdat deze hem kwaad maakte. Wel omdat de dood van die persoon een

meerwaarde heeft voor het leven van de psychopaat, bijv. drugs, geld (erfenis), verwerven van

hogere functie,… (Cornell, 1996; Woodworth, 2002; Porter, 2006) Declercq schrijft in zijn

boek “Intentioneel, berekend en koelbloedig geweld dat anticipeert op een gewin ligt

inderdaad in de lijn van de onthechting, gewetenloosheid, affectkilte, afwezigheid van

empathie en verantwoordelijkheidszin en van het inflatoire narcisme dat de

persoonlijkheidsorganisatie van psychopaten definieert.” (Declercq, 2008) Dit instrumentele

geweld differentieert zich ook van reactief geweld wat betreft de slachtoffers. Bij reactief

geweld is er meestal één of andere relatie tussen dader en slachtoffer. Bij instrumenteel

geweld zien we dat de dader vooral vreemden tot slachtoffers maakt, net omdat het geweld

zich niet limiteert tot hechtingsrelaties. (Woodworth, 2002; Declerq, 2008) Toch is het

onderscheid tussen instrumenteel en reactief geweld niet absoluut. (Cornell, 1996)

Hieruit kunnen we concluderen dat psychopaten niet ten onrechte gelinkt worden met

criminaliteit. Maar psychopathie en criminaliteit zijn zeker geen synoniemen.

9

Individuen met een psychopathische persoonlijkheid zijn zich volledig bewust van de

gevolgen van hun acties, en ze kennen perfect het verschil tussen goed en slecht. Toch zijn ze

vreselijk egocentrisch, zielloos, en hoewel ze kunnen, houden ze geen rekening met de

gevoelens van anderen, ze zijn met andere woorden “ijskoud”. (Hare, 2004)

Het enige waar psychopaten zich om bekommeren is hoe zaken een invloed zullen hebben op

zichzelf, op hun eigen leven. Hun eigen profijt is dan ook dikwijls het enige motief voor hun

handelen.

Een psychopaat wordt ook omschreven als iemand die niet lijdt onder de omstandigheden

waar anderen onder zouden lijden, of als iemand die weinig of geen rekening houdt met de

gevolgen op langere termijn. (Hare, 2004)

1.2.1. Onderscheid tussen niet-criminele psychopaten en ‘normale’ individuen.

Wat in principe het meest angstaanjagende is, is dat psychopaten allesbehalve makkelijk te

onderscheiden zijn van ‘normale’ individuen.

Vaak leiden psychopaten een vrij normaal bestaan, maar gaan ze charmerend, liegend en

bedriegend door het leven. Uit elke situatie trachten psychopaten het grootste profijt te halen,

ongeacht de effecten voor anderen. (Hare, 2004)

De PCL-R maakt het mogelijk om dit onderscheid duidelijker te maken. Vandaar dat we

hierna de oorsprong, de items en het model van de PCL-R zullen bespreken.

Psychopaten zijn een heterogene groep, dit houdt in dat individuen met een psychopathische

persoonlijkheid ook onderling kunnen verschillen in de uitingsvorm van hun

persoonlijkheidsstoornis.

We kunnen psychopathie opdelen naargelang de psychopaat kans maakt om in contact te

komen met het gerechtelijk systeem.

Een eerste groep, de sub-criminele psychopaten, zijn personen die het minst kans

maken. Voorbeelden uit deze groep zijn kunstenaars, topmanagers, advocaten, toppolitici,

ontdekkingsreizigers, academici, …

Hare benoemt deze psychopaten ‘White Collar’ Psychopaths of dus witteboord-psychopaten.

(Hare, 2004) Het lijkt misschien te verwonderen dat we ook psychopaten terugvinden binnen

de gewone populatie. Dit is een gevolg van de extreme wijze waarop de psychopaat aan bod

komt in de media (bijv. als seriemoordenaar, verkrachter,…), maar vooral ook omdat het

wetenschappelijk onderzoek zich vroeger haast uitsluitend richtte op gedetineerden. Ik citeer

hierbij Astrid Boelaert ‘Deze groep is klinisch belangrijk, omdat succesvolle psychopaten

10

verschillende gedragingen vertonen die, hoewel ze in enge zin niet strikt illegaal zijn, toch

heel wat inbreuken op de sociale normen en de rechten van anderen behelzen. … Vaak kan

men achter dit succes dan ook grote ravages vaststellen (bv. Veelvuldig ontrouw,

partnermishandeling, kwistig omgaan met financiële middelen, gok-, alcohol- en/of

drugsverslavingen…). (in: Declercq, 2008) Paul Babiak omschrijft in zijn boek Snakes in

suits. When psychopaths go to work. het gedrag van sub-criminele psychopaten op de

werkvloer.

De criminele psychopaten, bij wie vooral wetenschappelijk onderzoek is verricht,

vormen een tweede groep. Door een andere uiting van hun psychopathische persoonlijkheid

hebben ze veel meer kans om met het gerechtelijk systeem in contact te komen. (Hare, 1998)

Voorbeelden hier zijn alcoholisten, moordenaars, gangsters, jeugdige misdadigers,…

Hier volgt een voorbeeld dat aantoont dat psychopaten overal zijn, en erin slagen zichzelf

onopvallend als psychopaat in de gemeenschap te mengen. Donald Harvey is ook gekend als

de “Angel of Death”. Hij werkt als verpleger in een ziekenhuis in Ohio en Kentucky. Hij

krijgt meerdere prijzen voor zijn goede werkprestaties en vlotte omgang. Toch heeft deze man

een keerzijde… Het blijkt dat Harvey tussen de 36 en 57 moorden op zijn geweten heeft,

allemaal patiënten van hem. Tijdens de verhoren zegt de Doodsengel dat hij de patiënten uit

hun lijden heeft gered. Harvey bekent dat hij patiënten heeft vergiftigd, verstikt of heeft

verbonden aan een bijna lege zuurstoftank. Dit alles deed hij omdat de patiënten hem kwaad

maakten, zegt Harvey. Hij lijkt ook een enorme frustratie te hebben tegenover de dokters die

zich, volgens hem, steeds alwetend voordoen. Eenmaal hij begon met moorden, herkende hij

bij zichzelf een gevoel van voldoening, controle en macht. Bijlage 4 omvat een samenvatting

van Harveys leven en extra collaterale informatie. Hieruit kunnen we opmaken dat Donald

Harvey aantoont hoe goed een psychopaat in staat is om zich ‘gezond’ voor te doen. (Lohr,

2007)

1.2.2. Psychopathy Check List - Revised, de PCL-R

11

1.2.2.1. Oorsprong: Sinds de eerste uitgave in 1991 wordt de Hare PCL-R beschouwd

als het “state of art” meetinstrument om de diagnose van psychopathie vast te stellen binnen

een forensische setting.

Hare baseerde zich bij het opstellen van de PCL-R voornamelijk op de criteria die Cleckley

kenmerkend achtte voor psychopathie.

De Psychopathy Checklist- Revised bestaat uit 20 kenmerken en wordt gehanteerd voor de

diagnosestelling van psychopathie binnen klinische, onderzoeks- en forensische settings.

(Hare, 2004) De PCL-R werd echter niet geconstrueerd om recidive en geweld te voorspellen,

hoewel het reeds zijn bruikbaarheid toonde in de praktijk. (Hare, 2006)

Enkel getrainde personen mogen de PCL-R scoren. Expertise binnen de psychiatrie of

psychologie is een minimumvereiste, dit houdt zowel een training in voor het afnemen van de

PCL-R als ervaring met psychopathie. (Hare, 2004; Edens, 2006a) Otto en Heilbrun duiden

op het belang van het secuur omgaan met testen binnen de forensische psychologie. Ervaring

en specifieke opleidingen zijn noodzakelijke vereisten. (Otto, 2002)

De PCL-R wordt gezien als de gouden standaard voor de psychodiagnostiek van psychopathie

voor criminele individuen. De PCL-R brengt namelijk naast de zelfrapportage ook collaterale

informatie in rekening, dit is één van de meerwaardes ten opzichte van anderen instrumenten

die psychopathie trachten te meten. (Hare, 2004) Er is reeds veel evidentie dat mensen die

hoog scoren op de PCL-R, andere reacties vertonen op emotioneel vlak. Personen die

koelbloedig moorden, geen schuldbesef hebben of spijt tonen, hebben vaak een hoge PCL-R

score. Binnen het gerechtelijke systeem komt men dus ongetwijfeld in contact met een

psychopaat. De diagnose ‘psychopathie’ heeft ook implicaties voor de inschatting van

toekomstige delictrisico’s en ook voor de indicatiestelling voor de behandeling.

Wat het risico tot herval betreft is dit bij psychopaten aanzienlijk hoger. (Hare, 2004) ) Rice et

al. bevestigen dit in hun studie. Ze gaan de effecten van behandelingsprojecten na bij

psychopaten. Uit hun onderzoek blijkt dat psychopaten die een therapie volgden, sneller

recidiveerden dan de psychopaten die geen therapeutisch programma hadden. (in: Declercq,

2008)

Wat de behandeling betreft zien we dat de klassieke behandeling niet effectief is. (Edens,

2006) Enkele suggesties waarom een klassieke therapie niet werkt bij individuen met een

psychopathische persoonlijkheid: Het tekort of het ontbreken aan ziekte-inzicht bij

12

psychopaten zorgt voor een eerste struikelblok voor het geven van therapie. Er is geen vraag,

en het is moeilijk een vraag te creëren bij deze individuen. (in:Declercq, 2008) Daarnaast is er

ook de aanwezigheid van persoonlijkheidseigenschappen, bijvoorbeeld het minder voelen van

angst. Dit zorgt binnen de gedragstherapeutische visie voor de volgende stelling: Psychopaten

voelen minder angst, daarom zullen ze ook minder snel geconditioneerde angst vertonen en

zijn ze dus minder ontvankelijk voor vermijdingsleren. (Blair, 1997) Maar ook de

persoonlijkheidstrek van overal profijt uit te halen heeft zijn invloed op de klassieke

behandelingstherapie. Zoals bijvoorbeeld in de gevangenis waar therapie wordt opgelegd.

Psychopaten trachten dan het nuttige aan het noodzakelijke te koppelen. Ze wonen de

therapieën bij en leren ondertussen inzichten te verwerven in anderen, en zichzelf sterker te

maken in hun manipulatieve technieken. Dit verklaart ook waarom de groep psychopaten die

behandeling volgden bij het onderzoek van Rice et al. sneller recidiveerden dan de

psychopaten zonder therapie. (cfr supra.) Ze werken ook goed mee in therapie, hierdoor

krijgen ze positieve evaluaties en kunnen ze eventueel vervroegd vrijkomen. Het is duidelijk

dat wat de psychopaat doet alweer gemotiveerd wordt door het eigenbelang. (Declercq, 2008)

Het is gevaarlijk om te besluiten dat een positieve outcome een actuele positieve outcome is

ten gevolge van de behandeling. Psychopaten houden perfect het masker voor en werpen zo

de schijn hun leven ‘verbeterd’ te hebben. (Edens, 2006)

Dit leidt tot de conclusie dat er fundamenteel andere manieren moeten gezocht worden om

individuen met een psychopathische persoonlijkheid therapeutisch te begeleiden.

1.2.2.2. Varianten: Afhankelijk van het doel of de doelgroep heeft de PCL-R ook

afgeleiden die kunnen gehanteerd worden om psychopathie te diagnosticeren. Hierbij een heel

summier overzicht van de twee meest gebruikte:

- PCL:SV : Dit is de Screening Version van de Psychopathy Checklist van Hare. Ze

bestaat uit 12 items en vereist minder collaterale informatie dan de PCL-R.

Doordat het afnemen van deze test minder tijd vraagt is het ideaal als screening

instrument bij daders en forensisch psychiatrische patiënten. Maar de PCL:SV

wordt ook gehanteerd binnen de psychiatrie en bij niet-criminele populaties. Bij

personen met een hoge score op de PCL:SV wordt de PCL-R aangewend om zo

een meer betrouwbare en complete diagnosestelling van psychopathie te kunnen

stellen. (Hare, 2004; Walters, 2007)

- PCL:YV : Psychopathy Check List: Youth Version. Deze versie van de PCL-R

wordt eveneens gebruikt bij daders en forensische patiënten, maar voor individuen

13

14

die tussen 12 en 18 jaar oud zijn op het moment van expertise. Hoewel de items

van de PCL:YV grotendeels samenvallen met die van de PCL-R verschillen de

criteria om deze items te scoren.

1.2.2.3. Items : De 20 kenmerken van psychopathie die Hare naar voor schuift en

waarop een individu wordt gescoord, zijn de volgende:

1) Gladde prater/Oppervlakkig charme

2) Opgeblazen gevoel van eigenwaarde

3) Prikkelhongerig

4) Pathologische liegen

5) List en bedrog/manipulerend gedrag

6) Gebrek aan berouw/schuldgevoel

7) Ontbreken van emotionele diepgang

8) Kil/Gebrek aan empathie

9) Parasitaire levensstijl

10) Gebrekkige gedragsbeheersing

11) Promiscue seksueel gedrag

12) Gedragsproblemen op jonge leeftijd

13) Ontbreken van realistische doelen op

lange termijn

14) Impulsiviteit

15) Onverantwoordelijk gedrag

16) Geen verantwoordelijkheid nemen

voor het eigen gedrag

17) Veel kortstondige partnerrelaties

18) Jeugdcriminaliteit

19) Schending voorwaarden

20) Veelsoortige criminaliteit

De 20 items zullen hier één voor één kort worden toegelicht. Hierbij wordt het item ook

geïllustreerd, indien van toepassing, aan de hand van dossierinformatie (verhoor,

getuigenissen, bewijsmateriaal,…) van casus Bert (zie Bijlage 1). Deze informatie werd me

tijdens mijn stage bij de Federale Gerechtelijke Politie van Gent ter beschikking gesteld door

de Unit Moord. Bert werd veroordeeld voor doodslag.

1) Gladde prater/oppervlakkige charme

Het eerste item toetst een individu op zijn kwaliteiten grappig en amusant over te komen. De

persoon die hoog scoort op dit criterium heeft steeds een snel en gevat antwoord klaar in

gelijk welke situatie. Hij slaagt er ook in om de meest wilde verhalen geloofwaardig over te

brengen. Het individu kan overkomen als heel vriendelijk, spontaan en coöperatief. Als je een

vraag stelt aan een psychopaat zal je ongetwijfeld een heel mooi antwoord krijgen. Maar als je

echt luistert hoor je dat de hetgeen hij zegt al snel afwijkt van de vraag. Toch slaagt hij er -

door zijn verbale sterkte- in om de gesprekspartner het gevoel te geven dat hij een antwoord

gaf op diens vraag. Tijdens een interview/verhoor met een psychopaat is het vaak moeilijk om

te zeggen wie er eigenlijk controle heeft over het gesprek.

Bert: Getuigen verklaren dat Bert een heel sociaal persoon is, welbespraakt en vlot in

omgang. Wel heeft hij een grote mond, overdrijft hij en schept graag op over zichzelf. Ze

weten dat ze zijn verhalen met een korrel zout moeten nemen.

2) Opgeblazen gevoel van eigenwaarde

Het tweede item wijst op het idee dat de persoon over zichzelf heeft. Iemand die hier hoog op

gescoord wordt, heeft een groot gedacht van zijn eigen mogelijkheden. Hij schat het belang

van zijn eigen persoonlijkheid enorm hoog in. En met gemak blaast hij zijn capaciteiten op.

Met andere woorden, we hebben het over een persoon met een verbluffend egocentrisme en

die zichzelf ziet als het middelpunt van alles

Indien de persoon momenteel in juridische, financiële of persoonlijke problemen verwikkeld

zit, zal hij zich hier nauwelijks voor schamen. Hijzelf kan er namelijk niets aan doen. Een

typische psychopaat acteert het slachtoffer te zijn van complotten, van een incompetent

gerechtelijk systeem, of oneerlijke vrienden, of zelfs gewoon van een ongelukkig toeval. Hoe

dan ook treft hijzelf geen schuld aan zijn huidige situatie.

Dit opgeblazen gevoel van eigenwaarde kan je ook herkennen door de manier waarop de

psychopaat spreekt. Hij plaatst zichzelf in de spreekstoel, en houdt als het ware een lezing.

Ook aan de hand van non-verbaal gedrag tracht de psychopaat zijn gesprekspartner te

overweldigen.

Bert: Hij heeft veel zelfvertrouwen. Bert schrijft zichzelf een heel belangrijke rol toe

in het voetbal. Hij zou dé persoon zijn die de belangrijke transfers heeft verzorgd. Ook voelt

Bert zich slachtoffer in zijn situatie. Hij is onschuldig, en beschuldigt hierbij het gerechtelijke

systeem van ‘unfair’ en incompetent te zijn. Bert weigert verhoord te worden door een

bepaalde commissaris want deze is, volgens hem, niet objectief en dus niet te vertrouwen.

3) Prikkelhongerig

Hoogscoorders op dit item zijn voortdurend op zoek naar nieuwe en opwindende stimuli.

School, werk en standhoudende relaties worden als saai en lastig ervaren. Zo’n persoon heeft

voortdurend het gevoel bezig te moeten zijn, risico’s te moeten nemen,… Er moet actie zijn in

het leven. Het constant switchen van werk kan een indicatie zijn voor de nood aan stimulatie.

Bert: De langste relatie die Bert had was met zijn vrouw. Deze hield 9 jaar stand. Op

professioneel vlak werkt Bert nooit lang voor dezelfde werkgever. Hij verandert enorm veel

15

van jobs: 10 verschillende jobs, zonder de interim jobs mee te rekenen, in een periode van 13

jaar.

4) Pathologische liegen

Liegen, bedriegen en manipuleren zijn karakteristieke kenmerken van het interpersoonlijk

leven van de psychopaat. Hij schrikt er zelfs niet voor terug om vrienden te bedriegen als dit

hem kan helpen om zijn doel te bereiken. Wanneer deze persoon geconfronteerd wordt met de

waarheid, of op een leugen wordt betrapt is hij niet perplex of beschaamd. Hij heeft voor alles

onmiddellijk een excuus of uitleg klaar. Hij past het in een nieuw verhaal zodat het opnieuw

consistent is met hetgeen hij reeds vertelde. Door hun manipulatie en leugens slagen

psychopaten in de gevangenis er vaak in om de schijn te wekken ‘verbeterd’ te zijn. Maar het

ganse toneelspel van meewerken aan projecten, cursussen volgen, gehoorzaam zijn,… heeft

uiteindelijk maar één doel: vervroegd vrijkomen.

Bert: Zijn verhaal wisselt over de verhoren heen. Hij praat er zich uit door te zeggen

dat de officier het verkeerd zal genoteerd hebben. Ook wanneer hij met nieuw bewijsmateriaal

wordt geconfronteerd, dat zijn leugens ontmaskert, geeft hij geen kik.

5) List en bedrog/manipulerend gedrag

Dit individu deinst er niet voor terug om anderen te gebruiken om zijn eigen doelen te kunnen

realiseren. Hij gebruikt bijvoorbeeld zonder schaamte- of schuldgevoel zijn vrienden en

familie om geld te verkrijgen. Het manipulatieve gedrag komt niet alleen naar voor in

criminele activiteiten maar ook op relationeel vlak.

Bert: Zijn ex-vrouw vertelt dat Bert volledig op haar kosten leefde. De rekening van

het slachtoffer wordt tijdens hun relatie ook kaal geplukt. Wanneer het slachtoffer terug bij

haar gezin is, blijft Bert contact met haar onderhouden. Dit geeft hem de kans om nog steeds

geld te vragen voor het appartement waar ze 7 maanden had gewoond.

Een van de werkgevers van Bert kon het volgende vertellen “Toen Bert financieel aan de

grond zat, leek het of hij tegenslagen en ongevallen aantrok op het werk. De verzekering

kwam dan telkens tussen om alles te betalen.”

6) Gebrek aan berouw/schuldgevoel

16

Het zesde item scoort een individu op zijn gevoel van schaamte en schuld. Een typische

psychopaat is niet bezorgd over de gevolgen van zijn acties. Uit hun gedrag blijkt dan ook dat

ze geen berouw tonen. Een psychopaat zal de ernst van zijn daden minimaliseren, of zijn

slachtoffer beschuldigen van ‘het zelf gezocht te hebben’. Het enige dat hem interesseert zijn

de mogelijke gevolgen voor zijn eigen persoon. Geraffineerde psychopaten zullen soms spijt

uiten tijdens hun verhaal. Maar hun acties staan hun woorden niet bij, waardoor de

geloofwaardigheid van hun spijtuiting teniet wordt gedaan.

Bert: Nadat hij zijn vriendin heeft vermoord, gaat hij een ganse dag op café, plezier

maken, en pinten drinken. Net zoals altijd, alsof er niets is gebeurd. Tijdens zijn opsluiting

beklaagt Bert zich constant over zijn -volgens hem- onterechte opsluiting, de oneerlijkheid

van het gerechtelijk systeem,… Dit duidt erop dat hij vooral gefixeerd is op de persoonlijke

gevolgen van zijn daden.

7) Ontbreken van emotionele diepgang

De hoogste score op dit item wordt gegeven aan een persoon die niet de capaciteit heeft om

een normale emotionele diepgang te beleven. Psychopaten blijken enkel proto-emoties te

hebben. (cfr infra, Cleckley) Dit houdt bijvoorbeeld in dat liefde voor hen gelijk staat aan

seks. Ze slagen er meestal niet in om emoties te doorvoelen, of om ze te omschrijven.

Bert: Hij lijkt ongeraakt door het feit dat hij sinds de scheiding zijn zoon niet meer

ziet. Er was een bezoeksregeling voorzien, maar deze leefde hij niet na. Hij vertelt nochtans

dat hij veel van zijn zoon houdt, maar niets toont dit aan. Hij weet niets af van zijn studies,

hobby’s, gezondheid, sociale contacten, …

Ik citeer de ambulancier die ter plaatste kwam en Bert bij het dode lichaam vond: “Bert

vertoonde een ongewone emotionele reactie, het was overdreven, hij toonde geen echt gevoel

van verdriet.”

Bert zegt zelf dat een vrouw graag zien, hetzelfde is als een vrouw geven wat ze wilt, seks

dus. Dit toont aan dat liefde hier letterlijk wordt gelijkgesteld aan seks.

8) Kil/Gebrek aan empathie

Het individu kan zich mentaal en emotioneel niet goed inleven in situaties van anderen.

Emoties uiten wordt gezien als een teken van zwakte. Dit uit zich in zijn cynisme en egoïsme.

Hij ironiseert personen, zelfs als die iets heel ongelukkigs doorstonden. Hij ziet andere

mensen puur als objecten die hij kan manipuleren en geeft niet om hun gevoelens. Als

17

gevangene is de psychopaat helemaal niet bezorgd over hoe vrienden en familie zich voelen

door zijn situatie.

Bert: Hij maakt zich geen zorgen hoe zijn ex-vrouw of zijn zoon nu naar hem kijken.

Bert stelt Christine voor als zijn nieuwe vriendin, terwijl hier niets van waar is. Hij gebruikt

haar in zijn eigen belang. Zo schept hij bij de mensen het geloof dat hij over Paula is, dat ze

niets meer voor hem betekent. In de verhalen van Bert komt het slachtoffer niet naar voor.

9) Parasitaire levensstijl

Dit item checkt of een persoon zich financieel afhankelijk maakt van zijn omgeving. Voorziet

de persoon in zijn eigen levensonderhoud of leeft hij/zij bij iemand anders? Leent hij/zij vaak

geld? Worden anderen onder druk gezet of opgelicht om zo geld te verkrijgen? Gaat deze

persoon werken of leeft hij/zij van een sociale uitkering? Opmerkelijk hierbij is dat de

persoon vaak wel degelijk de capaciteiten heeft om werk te vinden en dus over financiële

zekerheid te beschikken.

Bert: Financieel heeft Bert altijd op de kosten van zijn vrouw geleefd. Ook in zijn

relatie met Paula was het vooral zij die hem in zijn levensonderhoud voorzag. Eenmaal de

relatie tussen Bert en Paula spaak liep was het voor Bert moeilijker om te overleven. Hij krijgt

1735 Euro per maand. Hier moet hij wel 1215 Euro afgeven voor leningen, huur,… Dus

restte hem slechts 520 Euro per maand om te overleven. Dit is weinig als je weet dat hij er

niet voor terugschrikt om per dag 20 Euro uit te geven op café. Hun breuk is voor Bert dan

ook een financiële opdoffer. Op professioneel gebied is Bert al heel veel veranderd van job.

10) Gebrekkige gedragsbeheersing

Hier wordt een individu beschreven met een heftig karakter. De persoon zal snel reageren met

verbaal geweld of bedreigingen. Futiliteiten worden snel persoonlijk opgenomen. Als reactie

hierop volgt ongeremde woede of agressie. Algemeen kunnen we stellen dat er weinig

controle is over het eigen gedrag. Vaak is hier ook alcoholmisbruik aanwezig waardoor de

gedragscontrole nog extra afneemt.

Bert: Getuigen vertellen dat Bert een luid type is, dat hij verbaal heel sterk staat. Hij

wordt ook beschreven als een persoon met een opvliegend karakter. Door het zware

alcoholmisbruik neemt de minieme controle die hij heeft over zijn gedrag, nog eens extra af.

18

11) Promiscue seksueel gedrag

Het interpersoonlijk gedrag op seksueel vlak kan reeds veel vertellen over een persoon.

Hoogscoorders op dit item ervaren seksuele relaties als onpersoonlijk, oppervlakkig en

banaal. Dit uit zich vaak in one-night-stands, prostitutie, meerdere seksuele partners,

ontrouw,…

Bert: We weten niets van het aantal seksuele partners van Bert af. Wel kennen we zijn

visie over liefde. Hij stelt liefde gelijk aan seks. Er komen bij hem weinig gevoelens naar

boven tijdens seksuele betrekkingen.

12) Gedragsproblemen op jonge leeftijd

Met dit item checkt men het verleden van de persoon. Hoe was het individu als kind? Waren

er reeds gedragsproblemen? Voorbeelden zouden kunnen zijn: liegen, weglopen van huis,

stelen, pesten, wreedheid tegen andere kinderen en dieren… Vaak beschrijft de persoon

zichzelf als ‘het zwarte schaap’, of ‘hyperactief’.

Bert: Dit item is minder van toepassing voor Bert. Er zijn geen meldingen van

gedragsproblemen terug te vinden in het dossier. Uit getuigenissen van de gezinsleden blijkt

dat Bert wel van jongs af een grote mond had. Hij was de enige van de 6 kinderen die iets

durfde terug te zeggen tegen hun moeder.

13) Ontbreken van realistische doelen op lange termijn

Iemand die hoog scoort op dit item kan of wil geen realistische toekomstplannen, en/of doelen

naar voor schuiven. Dit individu leeft van dag tot dag en verandering van planning is dan ook

dagelijkse kost. Algemeen kunnen we stellen dat de persoon een soort nomadisch leven heeft.

Bert: Tijdens de gesprekken met Bert krijgen we geen concrete toekomstplannen te

horen. Hij is ervan overtuigd onterecht in de gevangenis te verblijven. Bert probeert dan ook

op allerlei mogelijk manieren zijn onschuld uit te schreeuwen. Dit is zijn hoofdbezigheid.

14) Impulsiviteit

Tijdens het handelen ontbreekt er vaak reflectie of doordachtheid bij personen die hier scoren.

Impulsieve gedachten maar ook impulsief gedrag zijn kenmerkend voor de typische

psychopaat. Dit uit zich in het plotseling afbreken van relaties, plots verhuizen, opeens

veranderen van plannen,… De voor- of nadelen van hun handelingen worden niet in rekening

gebracht vóór de uitvoering ervan. Het bereiken van directe bevrediging of genot is het

primaire doel. Men hanteert de leuze ‘Eerst doen, dan denken’.

19

Bert: Bert is redelijk impulsief. Dit merken we niet zozeer op relationeel gebied (niet

zoveel vriendinnen gehad), maar wel op professioneel gebeid. Hij verandert enorm veel van

job. Hij is ook verschillende keren verhuisd.

15) Onverantwoordelijk gedrag

Hier betreft het vooral individuen die er niet in slagen beloftes en afspraken na te komen. De

persoon haakt vaak af, en voldoet niet aan de verplichten die hij heeft tegenover collega’s,

familieleden of vrienden. Dit onverantwoordelijk gedrag uit zich bijvoorbeeld ook in het

rijden onder invloed. Maar het uit zich op nog meerdere vlakken zoals het financiële (er niet

in slagen om zichzelf uit de rode cijfers te halen), familiale (gezin niet kunnen onderhouden,

het hen onnodig moeilijk maken, kinderen vergeten op te pikken van school), professioneel

(niet naleven van het contract),…

Bert: Op professioneel vlak zien we dat Bert enorm veel verandert van job. Eén van

zijn werkgevers meldt op zijn fiche ‘Bert is niet geschikt voor deze job en heeft geen

verantwoordelijkheidsgevoel’. Op familiaal vlak zien we dat Bert niet veel aandacht schenkt

aan de bezoeksregeling. Hij gaat vaak zijn zoon niet oppikken bij de moeder. Ook financieel

neemt Bert zijn verantwoordelijkheden niet op. Hij profiteert van zijn omgeving en laat hen

voor hem betalen. Hij licht de verzekering op om zo uitbetalingen te krijgen. Hoewel hij

19.000€ schulden heeft, ontkent hij zijn financiële problemen.

16) Geen verantwoordelijkheid nemen voor het eigen gedrag

De persoon neemt geen verantwoordelijkheid op voor zijn eigen acties (zoweel crimineel als

niet-crimineel) noch voor de gevolgen van zijn daden. Dit wordt duidelijk als je de persoon

met overduidelijk bewijsmateriaal confronteert en hij de beschuldigingen desondanks blijft

ontkennen.

Bert: Dit is reeds naar voor gekomen bij het vorige item (‘Onverantwoordelijkheid’).

Ook kunnen we stellen dat Bert de verantwoordelijkheid voor de moord die hij pleegde niet

opneemt. Hij blijft ontkennen schuldig te zijn, ondanks al het bewijsmateriaal tegen hem. Hij

klaagt zelfs het gerechtelijk systeem aan. Volgens hem maakten ze namelijk zware fouten

door hem op te sluiten.

20

17) Veel kortstondige partnerrelaties

Hier gaat men na hoeveel relaties de persoon reeds heeft gehad. Hierbij rekent men relaties

waarbinnen er van beide partners een zekere mate van engagement werd vereist. Zowel

hetero- als homoseksuele relaties vallen hieronder.

Om dit item te scoren wordt er een opdeling gemaakt tussen mensen jonger en mensen ouder

dan 30 jaar. (bijv. 3 relaties: <30jaar: score 2. >30jaar: score 1.)

Bert: We beschikken enkel over de volgende gegevens in verband met zijn relationeel

leven: Bert was 12 jaar getrouwd met Marina. Hij was 1 jaar samen met Christine. En hij had

ongeveer een jaar een relatie met zijn slachtoffer. Volgens de PCL-R handleiding kunnen we

een persoon van boven de 30 jaar (Bert °1962=> 38 jaar op moment van de feiten), die 3

relaties had, een score van 1 geven. Op basis hiervan kunnen we zeggen dat dit item dus

minstens in zekere mate van toepassing is bij dit individu.

18) Jeugdcriminaliteit

Ook dit item bekijkt het verleden van het individu. Men gaat na of er een geschiedenis van

serieus anti-sociaal gedrag aanwezig is. De score wordt enkel toegekend als er formele

contacten met het juridische systeem zijn geweest. Dit item wordt weggelaten als de persoon

jeugddelinquentie ontkent, en er geen collaterale informatie is die dit zou tegenspreken.

Bert: Geen toegang tot het jeugddossier

19) Schending voorwaarden

Een individu, ouder dan 18 jaar, wordt hierop hoog gescoord wanneer hij de condities voor

een voorwaardelijke vrijlating niet heeft gerespecteerd. Dit item wordt geschrapt als de

persoon niet eerder in contact is gekomen met het gerechtelijk systeem.

Bert: Dit item kunnen we weglaten gezien Bert nooit eerder in de gevangenis is

verbleven.

20) Veelsoortige criminaliteit

Het laatste item van de PCL-R bekijkt het criminele overzicht van de persoon. Dit betreft alle

eerdere aanklachten en veroordelingen voor alle soorten van offensief gedrag van dit individu.

Hieronder vinden we 15 verschillende categorieën, onder meer diefstal, fraude, moord,

verkeersovertreding,…

Bert: Bert is enkel in het gerechtelijk systeem bekend voor rijden onder invloed

(categorie 8).

21

1.2.2.4. Scoring: Aan de 20 items uit de PCL-R wordt een score toegekend naargelang

de mate waarin het kenmerk aanwezig is bij de persoon. Als het kenmerk heel duidelijk

aanwezig is, krijgt de persoon 2 punten voor dit kenmerk. Is het kenmerk aanwezig, maar niet

zo heel duidelijk, wordt er 1 punt toegekend. Als het kenmerk helemaal niet terug te vinden is

bij de persoon worden geen punten genoteerd voor dit kenmerk. Uiteindelijk wordt er een

score bekomen tussen minimum 0 en maximum 40 punten. Deze score is zowel gebaseerd op

het semi-gestructureerd interview als op het collateraal materiaal, zoals bijv. gerechtelijke

dossiers, gesprekken met naasten, … Door verschillende bronnen te informeren verhoogt men

ook de betrouwbaarheid van de score. (Hare, 2004)

Deze dimensionele score representeert de mate waarin de persoon overeenkomt met een

prototypische psychopaat. Personen met een score van 30 of hoger worden psychopaten

genoemd. (Hare, 1991)

De hantering van de totale score van de PCL-R doet verwachten dat Hare psychopathie ziet

als een categoriale diagnose.

Dit was zijn initieel uitgangspunt maar later komt hij hier zelf gedeeltelijk op terug en

verwijst hij naar het huidige onderzoek. (Hare, 2006)

Huidig onderzoek geeft namelijk aan dat psychopathie eerder een dimensioneel begrip is.

Edens et al. deden hierover het meest recente en een methodologische goed onderzoek over.

Met hun onderzoek geven ze een antwoord op het debat of psychopathie een dimensioneel of

categoriaal gegeven is. Deze vraag is ook relevant voor een aantal zaken die gerelateerd zijn

aan psychopathie; de etiologie, de pragmatiek, het klinisch belang,…(Lilienfeld, 1998) De

uitkomst van dit debat heeft ook een aanzienlijke praktische significantie binnen het juridisch

systeem, daar wordt de PCL-R namelijk gebruikt voor de strafbepaling van de eventueel

psychopathische crimineel. (Edens, 2006b)

We kunnen besluiten dat psychopathie zowel een categoriale als dimensionele diagnose is.

1.2.2.5. Het model: De PCL-R baseert zich op het twee-factoren model met 4

facetten. Dit model is gekenmerkt door twee brede clusters van factoren: Een eerste factor

overkoepelt het interpersoonlijke en affectieve aspect. Uit onderzoek blijkt dat er een

significante correlatie is tussen factor 1 scores en scores op de antisociale, paranoïde, theatrale

en narcistische persoonlijkheidsstoornis. (Hildebrand, 2004) Factor 2 handelt over de

levensstijl en het antisociale gedrag van een persoon. Dit model toont ook aan dat

psychopathie, geoperationaliseerd door de PCL-R, meer omvat dan enkel het gedrag.

22

23

De 4 facetten zijn de volgende (Hare, 2004):

1/ interpersoonlijke (4 van de 20 kenmerken van de PCL-R gaan dit facet na, kenmerk

1, 2, 4 en 5.),

2/ affectieve (er zijn 4 van de 20 kenmerken die hierop focussen, namelijk kenmerk 6,

7, 8 en 16),

3/ levensstijl (wordt bepaald aan de hand van 5 van de 20 kenmerken van de PCL-R,

zijnde kenmerk 3, 9, 13, 14 en 15 ) en als laatste,

4/ is er het antisociale facet (5 van de 20 kenmerken uit de PCL-R onderzoeken dit,

namelijk item 10, 12, 18, 19 en 20).

Twee van de 20 kenmerken hebben minder duidelijk betrekking tot 1 van deze 4 facetten. Het

betreft het kenmerk ‘promiscue seksueel gedrag’ (kenmerk 11), en het kenmerk ‘veel

kortstondige partnerrelaties’(kenmerk 17). Hoewel deze kenmerken niet laden op de twee

belangrijkste factoren, hebben ze toch een belangrijke bijdrage voor de totale PCL-R score.

(Hare,2006)

De volgende figuur geeft een overzichtelijk en georganiseerd beeld weer van het model dat de

PCL-R hanteert.

Psychopathie en Interpersoonlijke Relaties

PSYCHOPATHIE

FACTOR 1 FACTOR 2

INTER-PERSOONLIJKE

Gladde prater/ oppervlakkige

charme

AFFECTIEVE LEVENSSTIJL ANTI-SOCIALE

Opgeblazen gevoel van eigenwaarde

Pathologische liegen

List en bedrog/manipulerend gedrag

Gebrek aan berouw/ schuldgevoel

Ontbreken van emotionele diepgang

Kil/Gebrek aan empathie

Geen verantwoordelijkheid nemen voor het eigen gedrag

Prikkelhongerig

Parasitaire levensstijl

Ontbreken van realistische doelen op lange termijn

Impulsiviteit

Onverantwoordelijk gedrag

Gebrekkige gedragsbeheersing

Gedragsproblemen op jonge leeftijd

Jeugdcriminaliteit

Schending voorwaarden

Veelsoortige criminaliteit

Promiscue seksueel gedrag

Veel korstondige partnerrelaties

24


In deze thesis zullen we ons vooral focussen op gegevens die aansluiten bij de twee facetten

van de eerste factor van Hare.

Op het affectief niveau zien we dat psychopaten het moeilijk hebben om sterke

emotionele banden op te bouwen met anderen. Ze hebben ook een tekort aan empathie,

wroeging en gemeende schuldgevoelens.

Op het interpersoonlijk niveau herkennen we een psychopaat door zijn arrogantie,

dominantie, manipulatie, oppervlakkigheid, en zijn grandioos zelfgevoel. (Hare, 2006)

De interpersoonlijke en affectieve kenmerken van een psychopaat worden geuit in zijn sociaal

deviante levensstijl (facet 3 > Factor 2). Deze is gekenmerkt door impulsief en

onverantwoordelijk gedrag. Vele psychopaten lijken een aanleg te hebben om sociale regels

en waarden te breken of te negeren, en slagen er niet in om sociale verplichtingen en

verantwoordelijkheden waar te maken. Hierbij wil ik ook vermelden dat we uit het artikel van

Patrick (1998) kunnen besluiten dat instrumenteel geweld, meest voorkomend bij

psychopaten, vooral gerelateerd is aan Factor 1. Dit is in tegenstelling tot Factor 2, die eerder

samenhangt met reactief geweld.

25


1.3. Psychopathie En Emoties

Kramers woordenboek omschrijft een emotie als 1gemoedsbeweging, aandoening; 2het

vervuld-zijn door aandoeningen, ontroering; geestelijke onrust. (Coenders, 1990) Bij Vandale

online vinden we 1. hevig gevoel. Waarbij men gevoel verder onder andere definieert als wat

men voelt, de lichamelijke gewaarwording van het voelen; het vermogen om iets aan te

voelen; iets wat men innerlijk gewaarwordt.

We kunnen emotie dus definiëren als ‘een innerlijke beleving of een gevoel (bijv. angst,

blijheid, verdriet,…) dat door een bepaalde situatie wordt opgeroepen.’ Reeds in 1898 stelde

Darwin in zijn boek ‘The Expressions of the Emotions in Man and Animals’, dat het tonen

van emoties aangeboren is. (Darwin, 1898; Sanger, 2001) Hoewel de mogelijkheid om

emoties te uiten en te bespreken verschilt van persoon tot persoon, lijkt het dat dit bij

sommigen zelfs afwezig is. Alexithymia patiënten mogen we hierbij zeker niet verwarren met

psychopaten. Bij alexithymia is het affect wel aanwezig, maar is het moeilijk te herkennen

door het subject. Hierdoor kunnen personen met alexithymia moeilijk het affect duiden of

identificeren. Bij psychopathie daarentegen is het affect weinig of niet aanwezig. Dit is een

uiterst belangrijk verschil tussen beide. Personen met alexithymia beschikken wel over de

emoties, maar niet over de woorden. Voor psychopaten werkt het net omgekeerd, de woorden

zijn er wel, maar de echte emotiebelevingen ontbreken. (Hare, 2004; Haviland, 2004)

Uit de oorsprong van de PCL-R zien we dat Hare zijn conceptualisering over psychopathie

gebaseerd heeft op Cleckley. In zijn boek ‘The Mask of Sanity’ stelt Cleckley dat een

psychopaat niet in staat is of volledig bereid is om de emotionele componenten van

persoonlijk en interpersoonlijk gedrag te ervaren. In dit boek zet Cleckley de globale

hypothese van de emotionele armoede bij psychopaten uiteen. Hij besluit dat psychopaten

lijden aan emotionele armoede. (Cleckley, 1976)

Hieruit volgt ook zijn stelling dat psychopaten enkel proto-emoties hebben. Cleckley bedoelt

dat bijvoorbeeld liefde voor een psychopaat, gelijk staat aan seks. Woede is gelijk aan irritatie

en verdriet wordt door een psychopaat ervaren als frustratie. Terwijl hij onder schuld vooral

spijt voelt, geen spijt voor zijn daden, wel voor de gevolgen ervan voor hemzelf. Bijvoorbeeld

dat hij in de gevangenis moet zitten en van zijn vrijheid beroofd is. (Cleckley, 1976)

The Mask of Sanity, het masker van de gezondheid, dat is wat psychopaten voorhouden. Ze

bootsen normale emoties na, geven blijk van intelligentie, veinzen sociale

verantwoordelijkheid, maar onder het masker zit een ziektebeeld met heel wat gevolgen.

26


Ook uit andere literaire bronnen komt de hypothese naar voor dat er een emotioneel tekort ligt

aan de basis van psychopathie. (Hare (1998) in Millon, 1998; Patrick, 1994)

Actueel onderzoek toont aan dat vrijwel iedereen in staat is om ten minste zes basisemoties te

onderscheiden: verdriet, angst, geluk, verbazing, woede en afkeer. (Brehm, 2000)

Bij psychopaten is dit minder het geval, ze hebben problemen met het herkennen van

bepaalde emoties.(Blair,1997) Kosson et al. deden in 2002 een studie naar het herkennen van

gezichtsexpressies. Hieruit blijkt dat psychopaten de gezichtsexpressie van walging bij een

persoon minder correct kunnen classificeren dan niet-psychopaten. Woede daarentegen wordt

in dit onderzoek door psychopaten beter herkend. (Kosson, 2002) Blair et al. zijn de eerste om

een onderzoek op te stellen naar de sensitiviteit bij volwassen individuen met psychopathie

voor het verwerken van faciale emotionele expressies. In dit onderzoek maken ze aan de hand

van de PCL-R een selectie uit een groep van 200 mannen. Mannen met een score boven de 30

op deze vragenlijst fungeren als de groep psychopaten (n=19) en mannen die beneden de 20

scoren fungeren als de vergelijkingsgroep (n=19). De deelnemers krijgen een serie foto’s te

zien waarbij van een neutraal gezicht wordt overgegaan naar een gezichtsexpressie die één

van de zes basisemoties (blij, verrast, afschuw, woede, droevig en angst) uitbeeldt. De

resultaten tonen dat psychopathische individuen significant slechter zijn in het herkennen van

angstige gezichten dan de individuen uit de controlegroep. (Kosson, 2002; Lynch, 2006) Bij

psychopaten kunnen we dus spreken van een selectieve afwijking in het herkennen van

angstige expressies. (Blair, 2004)

Onderzoeken tonen aan dat psychopaten gezichtsuitdrukkingen of andere uitingen van

ongenoegen/verdriet niet verwerken zoals een normaal individu. Onderzoek toont aan dat

personen die hoog scoren op de PCL:SV significant lagere accuraatheid hebben op het

herkennen van droevige gezichten dan personen met een lage PCL:SV score. (Dolan, 2006)

Ze differentiëren minder bij de verwerking van de emotionele stimuli waarmee ze

geconfronteerd worden. Van daaruit volgt dan ook hun gebrekkige empathie en het niet

slagen in het afremmen van hun ‘onaangenaam’ gedrag. (Deeley, 2006; Blair, 1995a)

In 1995 zetten Blair et al. een studie op om het inlevingsvermogen van psychopaten na te

gaan. De deelnemers horen een verhaal die een emotie bevat: geluk, verdriet, verlegenheid of

schuld. Hierna gaan de onderzoekers het inlevingsvermogen van de deelnemers na door hen te

vragen hoe de persoon uit het verhaal zich zou voelen. Uit de resultaten wordt er enkel een

significant verschil gevonden tussen psychopaten en niet-psychopaten wat betreft de emotie

schuld. Voor de emoties geluk, verdriet en verlegenheid scoorden beide groepen ongeveer

gelijk. Dit resultaat veronderstelt dat er toch emoties ervaren worden door psychopaten, maar

27


28

dat psychopaten minder accuraat zijn in hun beoordeling. (Blair, 1995b) Ook zijn studie van

1997 bevestigt dat psychopaten wel degelijk emoties ervaren. Via de huidgeleide respons gaat

men na hoe de proefpersonen (psychopaten en non-psychopaten) emotioneel reageren op

verschillende stimuli: pijn, bedreigende en neutrale. Hierbij vindt men dat psychopaten

hyporesponsief zijn voor pijnstimuli. Belangrijk is dat ze deze stimuli niet als affectief

neutrale stimuli verwerken! Blair stelt dat het geweld inhibitiesysteem bij psychopaten

gedeeltelijk beschadigd is, maar niet non-actief. (Blair, 1997) De empathische dysfunctie bij

personen met psychopathie lijkt relatief selectief te zijn. (Blair, 2005)

Hare (2004) vermeldt dat de meeste klinische gegevens over psychopathie, refereren naar de

moeilijkheden in het verwerken, begrijpen en het gebruiken van emotioneel materiaal.

Onderzoekers en deskundigen zijn vaak verward door de oppervlakkige en mechanische

manier waarop psychopaten over hun daden en de gevoelens bij hun daden spreken. Hun

gebruik van emotionele woorden komt vaak over als pure imitatie, en hun uitdrukkingen van

berouw zijn meestal onovertuigend.

Psychopaten hebben het niet alleen moeilijk in het verwerken en evalueren van affectieve

informatie ook zijn ze relatief ongevoelig voor de emotionele polariteit van gebeurtenissen.

Ze vinden het moeilijk een gebeurtenis te plaatsen op een continuüm van goed naar slecht.

Ook zullen psychopaten hun oordeel over iets eerder baseren op aangeleerde associaties

tussen woorden dan op de emotionele significantie ervan. (Hare, 2004)

Een zeker antwoord op de vraag of psychopaten al of niet angst kunnen voelen is tot op heden

nog steeds een punt van discussie. Ofwel zijn ze niet capabel ofwel weigeren ze om het

semantische en affectieve betekenissen uit de taal te gebruiken. Hoe dan ook kunnen we uit de

klinische en experimentele praktijk stellen dat psychopaten op semantisch en affectief vlak

oppervlakkig zijn. (Hare, 2004)

Hare besluit dat psychopaten cognitief gezien, wel de betekenis van emoties vatten, maar niet

de affectieve connotatie ervan. Metaforisch stelt hij dat een psychopaat emotioneel

kleurenblind is. Een psychopaat kan een ongevoelde emotie heel accuraat omschrijven,

doordat hij uit ervaring leerde wanneer welke emotie gepast is en verwacht wordt. Ook de

woorden die een psychopaat hanteert, zijn hoogstwaarschijnlijk geleerd via anderen die hun

ervaringen omschrijven. (Hare, 1998)

Emoties zijn dus ook een vorm van communicatie zijn naar anderen toe, en bepalen vaak onze

onderlinge interacties. Door onze emoties te uiten geven we aan hoe we ons voelen, wat er in

ons omgaat,… Emoties zijn dus ook signalen waar anderen hun gedrag kunnen op afstemmen.

Hierbij stellen we dat emoties ook functioneren als een sturende kracht: ze richten gedeeltelijk

ook de gedachten en daden van een persoon. Het affectieve aspect en het interpersoonlijk

functioneren zijn dus geen aparte entiteiten, maar hangen duidelijk samen. Dit moet men

steeds indachtig zijn bij het lezen van deze thesis.

Deze vorm van communicatie loopt bij psychopaten duidelijk mank. Blair is een voorbeeld

van een onderzoeker die ervan overtuigd is dat psychopaten wel emoties kunnen ervaren. (cfr.

supra) Het probleem situeert zich eerder op het niveau van de attributie en de herkenning van

emoties bij anderen. Dit uit zich in de problemen die ontstaan tijdens interpersoonlijke

interacties met een psychopaat.

Psychopaten vormen een grote kost voor de gemeenschap. Psychologen zijn dan ook

geïnteresseerd in het vinden van effectieve interventies om hun problematisch gedrag te

“managen”. Daarom is het nodig de etiologische paden te ontdekken die zorgen voor het

criminele gedrag. Het begrijpen van de sleutelmechanismen van psychopathie kan ons de

mogelijkheid geven om eventueel primaire preventie en behandelingsstrategieën uit te

werken. Vandaar dat we in het volgende hoofdstuk enkele vormen van interpersoonlijke

relaties onder de loep nemen, met een speciale focus op het verloop van deze interacties bij

psychopaten.

29

HOOFDSTUK 2: INTERPERSOONLIJKE RELATIES

2.1. Verbale En Non-Verbale Communicatie

Interpersoonlijke relaties zijn een centraal feit binnen ons bestaan als levende wezens in onze

huidige maatschappij. Ons bestaan is afhankelijk van andere personen. We moeten ons binden

aan anderen om te overleven. Deze binding komt tot stand via communicatie, zowel verbaal

als non-verbaal.

Watzlawick stelde met zijn axioma’s al dat men niet niet kan communiceren. Verbale

boodschappen zijn discontinu, we zeggen enkele woorden, zwijgen, en vertellen verder. Non-

verbale boodschappen daarentegen zijn continu, ze stoppen nooit.

Meestal gaat verbale communicatie gepaard met non-verbale communicatie. Vaak wordt de

scheiding gemaakt, dat het verbale handelt over de cognitieve inhoud van de boodschap, en

dat het non-verbale het emotionele, affectieve van de boodschap vertaalt. (Buysse, 2007)

Het is belangrijk te beseffen dat we regelmatig intentioneel boodschappen sturen, maar dat we

ook heel frequent accidenteel boodschappen verzenden. Zonder dat we er ons van bewust zijn

sturen we continu –al of niet gewild- een hele reeks signalen uit naar onze omgeving.

(Richmond, 1987)

Even belangrijk is het om in te zien dat de boodschap op een andere manier kan overkomen

bij de andere, dan dat de zender van de boodschap bedoelt. Denk maar aan de betekenis van

eenzelfde gebaar die kan verschillen tussen culturen. (Als je in België een cirkel maakt met de

wijsvinger en duim betekent dit ‘OK!’, ‘Goed!’. Gebruik je dit gebaar echter in Zuid-Amerika

wordt het gezien als een zeer obscene belediging.) Maar ook personen van eenzelfde cultuur,

die eenzelfde betekenis geven aan hun gebaren, kunnen elkaar verkeerd begrijpen. (Van

Marwijk, 2005)

Bij non-verbaal gedrag kunnen we pas spreken over non-verbale communicatie eenmaal de

andere persoon (de ontvanger) het gedrag (van de zender) interpreteert als een boodschap en

een betekenis geeft aan de boodschap.

Gezien het belang van interpersoonlijke relaties in het alledaagse leven, is het ook interessant

om te zien hoe interpersoonlijke relaties bij individuen met een psychopathische

persoonlijkheid verlopen. De meeste persoonlijkheidsstoornissen hebben namelijk stoornissen

30

in het interpersoonlijk functioneren. Hierdoor mogen we ook verwachten dat psychopaten een

aantal verschillen zullen vertonen in hun interpersoonlijk gedrag in vergelijking met andere

‘normale’ individuen. Toch heeft het interpersoonlijke gedrag van psychopaten maar weinig

aandacht gekregen binnen het onderzoeksdomein. (Lilienfeld, 1998)

In deze thesis zullen we zowel aandacht hebben voor het verbale als het non-verbale gedrag

van de psychopaat binnen de interpersoonlijke relatie.

Eerst bespreken we enkele algemeenheden, daarna kijken we in een derde hoofdstuk welke

implicaties er zijn voor een politioneel verhoor.

2.2. Hypothesen

We schuiven twee hypotheses naar voor in deze thesis.

De ene hypothese handelt over het verbale gedrag van psychopaten binnen interpersoonlijke

relaties, en de tweede hypothese omvat het non-verbale gedrag. Beide betreffen dus het

interpersoonlijk functioneren, in het bijzonder, het interpersoonlijk functioneren van een

psychopaat.

1) Als hypothese voor het verbale gedrag stellen we dat een psychopaat het

gesprek naar zich zal trekken en domineren.

2) Als hypothese stellen we ook dat een psychopaat via zijn non-verbale gedrag

binnen een interpersoonlijke relatie zijn superioriteit en zelfzekerheid zal

uitdrukken.

De eerste hypothese concentreert zich vooral op het verbale gedrag binnen de

interpersoonlijke relatie.

Het verbale gedrag van psychopaten is belangrijk om te onderzoeken omdat hun manier van

taalverwerking en taalgebruik ons zicht kan bieden op hun emotionele ervaringen en

mogelijkheden. (Hare, 2004) Uit de literatuur kunnen we reeds opmaken dat psychopaten

tekort schieten op affectief en interpersoonlijk vlak. Deze tekortkoming komt ook tot uiting

via het taalgebruik. (Long, 2007) We brengen het verbale gedrag in kaart aan de hand van de

IM-P. (cfr infra)

31

Dit instrument wordt onder andere gehanteerd om videotapes te coderen. Het wordt gebruikt

in de forensische sector om vooral info over de verbale communicatie tussen verhoorder en

verdachte te geven.

De IM-P scoort de verbale interacties van de psychopaat naargelang het soort interactie. Er

wordt onderscheid gemaakt tussen onderbrekingen, volharding, woede, impulsieve

antwoorden, etc.

Psychopaten zouden significant stiller spreken dan niet-psychopaten, dit is een verbaal aspect,

toch zullen we zien dat dit ook invloed heeft op het non-verbale. (cfr infra)

Ze passen ook veel minder de regels van de prosodie toe op emotiegeladen woorden. (Long,

2007) Met prosodie bedoelen we het toepassen van toonhoogtevariaties (of intonatie). Door

gebruik te maken van intonaties geef je het relatieve belang van woorden in een zin aan.

Psychopaten gaan emotiegeladen woorden veel neutraler uitspreken, met heel weinig

intonatie. Als illustratie hierbij citeer ik Hare tijdens zijn workshop in Gent (september 2007)

“It’s not what you say, but how you say it.” Als rode draad in de onderzoeken stellen we vast dat de psychopathische persoonlijkheid een

deficit heeft dat zich onder andere uit in de verwerking van emoties.

Er zijn meerdere onderzoeken gedaan naar de reacties van psychopaten op het zien/horen van

emotiegeladen woorden.(Long, 2007; Patrick, 1993) Hieruit blijkt dat psychopaten een

kleinere gedrags- en autonome reactie hebben in variabele situaties, zoals bijvoorbeeld

exposure aan bedreigende stimuli, interpersoonlijk ongenoegen, emotiegeladen stimuli, dan

niet-psychopaten. (Long & Titone, 2007)

De tweede hypothese legt de klemtoon op het non-verbale gedrag binnen interpersoonlijke

relaties. Ook hier biedt de IM-P enkele items aan, ditmaal om het non-verbale te scoren. De

items van de IM-P (zowel verbaal als non-verbaal) zullen later in deze thesis geïllustreerd

worden aan de hand van twee casussen.

In de literatuur vinden we enige consensus omtrent het non-verbale gedrag van een

psychopaat:

Binnen het non-verbale kunnen we verschillende categorieën definiëren. Er wordt vooreerst

gekeken naar de fysieke verschijning van een persoon. Het voorkomen van een persoon laat

steeds een eerste indruk achter bij de andere.

32

Maar ook gestes en bewegingen bieden extra informatie aan de gesprekspartner. Dit non-

verbale gedrag is deels ook een uiting van onze gevoelens. Gestes kunnen de verbale

boodschap ondersteunen, benadrukken, maar ook tegenspreken. (Richmond, 1987)

Individuen met een psychopathische persoonlijkheid maken meer gestes. Hun handgebaren

hebben vaak een dubbele functie. Naast het ondersteunen van het verhaal kunnen de gestes

ook vaak de aandacht van de gesprekspartner afleiden, zodat er minder aandacht gaat naar de

inhoud van wat de psychopaat zegt. (Gillstrom, 1988; Zolondek, 2006; Rimé, 1987)

Het spreekwoord zegt ‘Ogen zijn de spiegel van de ziel’. Het is dus noodzakelijk om de

aandacht ook te richten op het oogcontact die een psychopaat maakt met zijn gesprekspartner.

Oogcontact is immers een heel intensieve vorm van menselijk contact. Kijkt men elkaar aan,

of richt men eerder zijn blik weg van de ander? Hierbij is het noodzakelijk om enkele zaken in

rekening te brengen. Zoals de persoonlijkheid, het geslacht, de cultuur waarin de persoon leeft

en eventueel contextuele invloeden. Als voorbeeld nemen we de culturele achtergrond van

een persoon. Binnen Oosterse culturen is het onbeleefd om je gesprekspartner aan te kijken,

een nederige houding wordt van de vrouwen verwacht. De mate van oogcontact wordt ook

bepaald door de persoonlijkheid van een individu. Introverte personen zullen tijdens

interacties bijvoorbeeld meer naar de grond staren.

Ondanks de extra zaken waarvoor men zeker aandachtig moet zijn, is het oogcontact dus een

interessante vorm van non-verbale communicatie.

Ook verandering in de gezichtsuitdrukking van een persoon kan informatie bieden over de

interpersoonlijke relatie tussen gesprekspartners. De gezichtsexpressie van een persoon is

namelijk een belangrijk element om emoties en gemoedstoestand af te leiden. Bijvoorbeeld

gefronste wenkbrauwen kunnen duiden op twijfel. Maar ook bij boze mensen zijn de

wenkbrauwen gefronst. Een glimlach toont eventueel aan dat de persoon blij is.

Ook de interpersoonlijke ruimte is een interessant gegeven om te bekijken binnen het non-

verbale gedrag. Afhankelijk van de interpersoonlijke afstand kunnen we mensen indelen in

verschillende soorten types. (Richmond, 1987) Zoeken de personen nabijheid, door vooruit te

leunen, of creëren ze eerder afstand? Vinden er pogingen tot of effectieve aanrakingen plaats

tussen de gesprekspartners?

Mehrabian deed onderzoek (1969,1971,1972,1981) en vond dat het naar voor leunen tijdens

een gesprek, de proximiteit ten opzichte van de gesprekspartner, openheid van armen en

33

lichaam en een relaxte houding, allemaal factoren zijn in functie van de affecten van de

persoon. (Richmond, 1987) Het verminderen van de afstand tussen interagerende individuen

zorgt voor een verhoging van fysiologische arousal. Deze verhoging wordt meestal als

onaangenaam ervaren. (Rimé,1987)

Bij psychopaten zien we dat ze de interpersoonlijke ruimte klein houden. Psychopaten gaan

zelf meer naar voor leunen. Maar we zien ook dat ze via een manipulatieve techniek, namelijk

heel stil praten, ervoor zorgen dat hun gesprekspartner dichterbij komt. (Zolondek, 2006) Het

geeft hen het gevoel macht en controle te hebben over het gesprek. (Rimé, 1987; Zolondek,

2006) Het verkleinen van de interpersoonlijke ruimte is dus van functionele aard en valt bij

hen niet te verwarren met affectieve toenadering!

Tijdens een sociale interactie zal het individu bepaalde cues uitzenden die de gesprekspartner

informeren over de kwaliteit van hun sociale relatie. Deze boodschappen of sociale hints

kunnen de ontvanger helpen om zijn/haar interpersoonlijk gedrag aan te passen.

Samengevat kunnen we stellen dat psychopaten onwetend zijn over de sociale cues die hen

toegestuurd worden uit de omgeving. Aangezien ze de boodschap niet ontvangen, kunnen ze

er ook niet op reageren. Door het niet zien/horen van deze sociale cues, mist een psychopaat

veel informatieve en emotionele inhoud binnen een boodschap. (Rimé, 1978)

Bijvoorbeeld: Een psychopaat vertelt een verhaal. Zijn gesprekspartner wordt door dit

verhaal enorm kwaad. De affectieve, non-verbale boodschap die de gesprekspartner hierdoor

uitzendt, komt niet over, of wordt niet begrepen door de psychopaat. Als gevolg zal de

psychopaat blijven verder vertellen, en zal de gesprekspartner nog kwader worden.

Opmerking: Psychopaten hebben het kenmerk zichzelf minder snel non-verbaal tegen te

spreken. Ze zijn veel minder gevoelig voor sociale angst, waardoor er minder angst is om

‘betrapt’ te worden op een leugen. (Zolondek, 2006) In situaties waarin ze moeten liegen, lukt

het hen beter om hun non-verbaal gedrag te laten overeenstemmen met hun verbale gedrag.

Hun gestes ondersteunen met andere woorden de inhoud van hun verhaal. De leugens die ze

vertellen, beschouwen ze zelf al als waarheden, dit zorgt er ook voor dat ze zichzelf onder

ijzige controle hebben. Anders gesteld; door hun onverdeeldheid kunnen psychopaten zodanig

in hun eigen leugens opgaan, dat het voor hen aanvoelt alsof dat zelfs de waarheid is.

34

We kunnen concluderen dat verbaal en non-verbaal gedrag, gegevens zijn waar we ons

moeten op richten. Ze geven ons tenslotte een beeld over de interpersoonlijke relatie die plaats

vindt tussen communicerende personen.

De volgende zaken kunnen we reeds voorlopig als besluit rond de hypothesen formuleren:

Een psychopaat wordt gekenmerkt door zijn unieke manier in verbaal en non-verbaal gedrag

binnen interpersoonlijke relaties.

Op verbaal niveau zal het tekort op interpersoonlijk en affectief vlak van een

psychopaat naar boven komen. Psychopaten vertonen geen/weinig reactie op emotiegeladen

woorden, en ze herkennen niet de angst in iemand zijn stem. (Graves, 1981; Wurm, 2000,

2003; Long, 2007) Belangrijk is ook hun manier van spreken: zacht en monotoon. Dit op zich

heeft ook een functie. Door stil te praten komt de gesprekspartner dichterbij, de

interpersoonlijke ruimte verkleint hierdoor, en dit wordt vaak als onaangenaam ervaren. De

psychopaat echter voelt hierdoor zijn macht stijgen in het gesprek, hij neemt als het ware de

controle van het gesprek in eigen handen. Hiermee maken we de overgang naar het belang

van het non-verbale gedrag binnen het interpersoonlijke.

Op non-verbaal niveau zal een psychopaat veel oogcontact zoeken met zijn

gesprekspartner, vaak zit hij/zij de gesprekspartner gewoon aan te staren. Psychopaten maken

veel gebruik van gebaren, die vaak niet overeenstemmen met de inhoud van hun woorden. Dit

lijkt in tegenstelling met bovenvermelde, daarom is het belangrijk te zien dat het om

verschillende situaties gaat. Als psychopaten zich in situaties bevinden waarin ze moeten

liegen slagen ze erin hun non-verbaal gedrag goed te laten aansluiten bij het verbale. In

situaties waarin ze proberen de aandacht van de gesprekspartner af te leiden van de inhoud

van het gesprek, gebruiken ze veel meer gebaren. Ze gebruiken gestes om de interviewer af te

leiden van hun woorden, hem in de war te brengen of om de controle van het gesprek over te

nemen.

Het verbale en non-verbale gedrag werd nu besproken vanuit de literatuur. Nu bekijken we

het interpersoonlijke gedrag iets meer vanuit de praktijk. Aan de hand van de IM-P zullen we

het verbalen en non-verbale gedrag scoren. Net als bij de PCL-R wordt eerst ingegaan op de

oorsprong en de items van dit instrument. Ook kijken we naar het verband tussen de IM-P en

de PCL-R.

35

2.3. Interpersonal Measure of Psychopathy, de IM-P

2.3.1. IM-P In Theorie

Zelfrapportage is een minder bruikbare meting bij psychopaten binnen de forensische setting.

(Hare, 1996) Ze gaan namelijk liegen, manipuleren en ook sociaal wenselijk antwoorden. Dit

alleen verklaart niet waarom zelfrapportage minder bruikbaar is bij psychopaten. Niet-

psychopaten gaan onder bepaalde omstandigheden (zoals bijvoorbeeld een verhoor) ook

sociaal wenselijk antwoorden, en liegen om zichzelf te redden. Bij psychopaten verklaart het

gebrek aan inzicht van hun eigen pathologie ook mindere bruikbaarheid van zelfrapportering.

(Edens, 2000) Daarenboven ondergaan gevangenen frequent psychologische testen, hierdoor

ontstaat er een soort testwijsheid. Psychopaten weten, nog meer dan gewone gevangenen,

deze vragenlijsten te omzeilen. Door hun stijl van antwoorden op zo’n vragenlijsten zijn ze als

het ware experts in het creëren van incorrecte profielen. Een score of profiel bekomen via

deze vorm van ondervraging biedt dan ook niet veel interessante of nuttige informatie. (Hare,

2004)

Deze manier van ondervraging is niet sluitend. Er was daarom nood aan een alternatieve

manier om het interpersoonlijke gedrag te kunnen coderen.

2.3.1.1. Oorsprong: De Interpersonal Measure of Psychopathy (IM-P) is ontworpen

door Kosson in 1997. Hoewel het niet binnen één of ander theoretisch kader rond

psychopathie is gegroeid, heeft de IM-P als doel het interpersoonlijke gedrag bij psychopaten

beter te kunnen vatten.

Het is belangrijk te vermelden dat de IM-P niet geconstrueerd is met de intentie de PCL-R te

vervangen. Wel moet de IM-P een aanvulling zijn bij de PCL-R, een soort additionele meting,

gerelateerd aan het interpersoonlijke. De Interpersonal Measure of Pyschopathy brengt

namelijk andere informatie dan de twee factoren van de PCL-R. (Lilienfeld, 1998) De PCL-R

is een semi-gestructureerd interview, toch kan het té gestructureerd zijn om een volledig beeld

te krijgen van het interpersoonlijke gedrag van de geïnterviewde. Het uitgangspunt van de

IM-P is dat de tekortkomingen van een psychopaat ook in het gedrag tegenover een

interviewer of observator naar boven moeten komen De IM-P kan daarenboven ook gebruikt

worden in alledaagse sociale interacties en schept daardoor een ruimer beeld van het

interpersoonlijk gedrag van een psychopaat dan de PCL-R. (Zolondek, 1996)

36

De IM-P is een heel interessant instrument om via observatie de interpersoonlijke relaties van

een individu met een psychopathische persoonlijkheid op objectieve wijze te coderen.

(Kosson, 1997; Zolondek, 2006)

2.3.1.2. Scoring: De IM-P bestaat uit 21 items die observators kunnen gebruiken om

de variëteit van interpersoonlijke verbale en non-verbale interacties te coderen.

De items worden gescoord op een 1- tot 4-punten schaal. Een score 1 stemt overeen met een

kenmerk dat totaal niet past bij het individu, score 4 wordt toegekend aan een kenmerk dat

perfect bij het individu past. Zo komt men tot een minimumscore van 21 en een

maximumscore van 84. Deze codering mag gebeuren door iemand die een brede kennis heeft

over de kenmerken bij psychopathie. Een professionele opleiding is hier dus niet

noodzakelijk. Dit is in tegenstelling tot de afname van de PCL-R, die wel gebeurt door

iemand die ervoor getraind is. Vaak wordt de interactie of een videotape van de interactie

onmiddellijk gecodeerd aan de hand van de IM-P.

2.3.1.3. Items: De 21 items die bij de geïnterviewde worden gescoord met de IM-P

zijn:

1) Onderbreken van gesprekspartner [Interrupts]

2) Intolerant t.o.v. onderbrekingen [Refuses to tolerate interruption]

3) Negeren van professionele grenzen [Ignores professional boundaries]

4) Negeren van persoonlijke grenzen [Ignores personal boundaries]

5) Testen van de interviewer [Tests interviewer]

6) Persoonlijke opmerkingen geven [Makes personal comments]

7) Bevragen van de interviewer [Makes requests of interviewer]

8) Tangentieel/wiskundig [Tends to be tangential]

9) Invullen van dode momenten [Fills in dead space]

10) Ongewone kalmte [Unusual calmness or ease]

11) Frustratie en ontwijken van argumentatie[Frustration with argument avoidance]

12) Volharden [Preservation]

13) Ethisch superioriteitsgevoel [Ethical superiority]

14) Narcisme [Expressed narcissism]

15) Incorporatie van de interviewer naar persoonlijke verhalen [Incorporation of interviewer

into personal stories]

16) Coalitie/verband zoeken [Seeking of alliance]

37

17) Acteren/stoer voordoen [Showmanship]

18) Boosheid [Angry]

19) Impulsieve antwoorden [Impulsive answers]

20) Hardheid [Expressed toughness]

21) Oogcontact [Eye contact]

2.3.1.5. Verband tussen IM-P en PCL-R: In tabel 2 vinden we evidentie uit de studie

van Kosson et al. die ondersteuning biedt voor het gegeven dat er een hoge correlatie is

tussen de totaal score van de PCL-R, en de IM-P (.51 in de eerste studie en .26 in de

tweede studie). Een nog sterkere correlatie vinden we bij de IM-P met Factor 1 van de

PCL-R, namelijk het affectieve en interpersoonlijke facet (.62 in de eerste studie en .33 in

de tweede studie).

In de eerste studie participeerden 98 mannen uit de federale correctionele gevangenis

van North Carolina tussen de 18 en 45 jaar. Er werd een semi-gestructureerd interview

afgenomen om opleiding, werk, criminele geschiedenis, familie en intieme relaties te

bevragen. Ook werd de Shipley Institute of Living Scale (een korte IQ test) afgenomen.

Nadien deed men computertaken om te peilen naar de visuele aandacht, en de

affectherkenning bij de participanten. Als laatste vulde men ook nog

persoonlijkheidsvragenlijsten in. Voor de PCL-R scores gebruikte men het semi-

gestructureerde interview aangevuld met informatie uit de dossiers van de instelling

omtrent psychologische evaluaties, discipline rapporten, … .

De tweede studie werd opgezet met als doel meer informatie te leveren over de

persoonlijkheid van de participanten. De steekproef betreft 45 mannelijke en 47

vrouwelijke studenten van een universiteit in Canada. Gemiddelde leeftijd van de

participanten was 21 jaar. De helft van de groep heeft zich opgegeven als vrijwilliger

voor dit experiment. De andere helft werd geselecteerd op basis van een zelfrapportage

van een aantal symptomen voor een gedragsstoornis volgens de DSM-III-R. De PCL-

SV werd afgenomen van de participanten en ze vulden nog enkele aanvullende

vragenlijsten (bijv. IAS-S) in. Er was ook een video-interview, zoals in de eerste studie,

waarop de IM-P gescoord werd

38

TABEL 2: Verband IM-P en PCL-R Totaal PCL-R score Factor 1 Factor 2 IM-P / studie 1 .51**** .62**** .31*** IM-P / studie 2 .26*** .33**** .15

Met *** p≤ .01 en **** p≤ .001

Uit deze studies blijkt dat de IM-P score de enige predictor is die de variantie in de

scores van dominantie kan verklaren. Hoge IM-P scores gaan samen met hoge

Dominantie scores. De PCL-R geeft verschillende resultaten naargelang het gebruikte

model. Hierbij mogen we dus stellen dat de IM-P een bruikbare aanvulling is voor de

PCL-R. (Kosson et al., 1997)

Het is belangrijk op te merken dat personen die al langer hun straf uit zitten, meer gehard zijn

in interviews. Hierdoor kunnen ze zich veel meer comfortabel voelen om deel te nemen aan

de PCL-R. Maar dit kan ook leiden tot hogere scores op de IM-P items, zoals bijvoorbeeld de

interviewer onderbreken, of hun acteertalent. Onderzoek wijst erop dat sociale dominantie en

emotionele stabiliteit stijgen met de leeftijd. (Zolondek, 1996)

Als conclusie kunnen we stellen dat de IM-P ons van informatie voorziet dat relatief intern

consistent is, robuust is over verschillende beoordelaars, en meer gelinkt is met het

persoonlijke en affectieve aspect van psychopathie, dan met het impulsieve en

onverantwoordelijk antisociale gedragsaspect. (Zolondek, 2006; Kosson, 1997)

Nu de theoretische achtergrond van de IM-P is toegelicht volgt in het volgende luik de

praktische toepassing ervan.

2.3.2. IM-P In Praktijk

In dit deel gaan we het interpersoonlijke gedrag na van twee casussen, Louis (opzettelijke

slagen en verwondingen) en Dimitri (doodslag). Van elke casus is het videoverhoor

geanalyseerd aan de hand van de IM-P.

2.3.2.1. Casus 1: Louis (zie Bijlage 2)

Dit videoverhoor kunnen we duidelijk splitsen in twee delen. In het eerste deel bespreekt men

wat Louis is overkomen en wat zijn visie is op de feiten. Tijdens dit deel van het verhoor heeft

39

Louis constant een tremor van de onderkaak, en een handtremor. Hij spreekt voortdurend op

een hoge toon, en met een huilende klank. Louis start zijn verhaal door mee te delen dat hij

PTSS (= Post Traumatische Stress Stoornis) heeft ontwikkeld. Dit is het gevolg van het

onderzoek dat tegen hem gevoerd is. Maar ook door de dagen die hij in de gevangenis heeft

moeten doorbrengen. Hij voelt zich een slachtoffer. Er kan nog niets van therapie gedaan

worden bij hem gezien het onderzoek nog lopende is. ‘De daad van agressie is voor mij nog

altijd niet gedaan, ik zit hier opnieuw. Ik zit nog steeds in het trauma, en ik kan er maar aan

werken eenmaal het gedaan is.’

Bijna 45 minuten zit Louis in deze rol. Hij houdt een hoge stem aan, ongeacht wat hem over

de feiten wordt gevraagd, en hij heeft heel vaak last van hand– en onderkaaktremor.

Het tweede deel van het verhoor komt onverwachts voor Louis. Men bevraagt hem over de

wapens die bij hem thuis in beslag zijn genomen, en in het bijzonder over één wapen dat nog

tekort is. Eenmaal deze vraagstelling van start gaat is er een totale omkering in het spreken

van Louis. De tremor verdwijnt in één klap en ook de hoge stem is als sneeuw voor de zon

verdwenen.

Hier verwijs ik graag kort naar de bevindingen over liegen (cfr. infra: Psychopathie en

leugens). In dit stuk wordt gezegd dat een persoon zich vaak voorbereidt op het verhoor. Dit

houdt ook in dat men, indien nodig, leugens zal voorbereiden. Als er plots een onverwachte

vraag komt, die buiten het voorbereid scenario valt, kan men eventueel het leugengedrag

opmerken, doordat men op dit moment uit zijn rol valt.

Louis heeft het verhoor heel goed voorbereid. Maar had er niet aan gedacht dat er een vraag

zou komen in verband met het wapen. Vandaar dat we een enorme gedragswissel bemerken

bij de onderhoorde. Louis heeft zichtbaar last van tremor, en spreekt constant met een hoge,

piepende, huilerige stem. Eenmaal de vraag komt over het wapen, verdwijnt dit alles. De

tremor valt weg en er wordt overgegaan naar normaal stemgedrag.

Bij het psychiatrisch onderzoek resulteert de PCL-R totaalscore van Louis in 15. Vooral

Factor 1 heeft een hoge score, namelijk 13. Dit komt overeen met een percentielscore van

89,9 als we Louis vergelijken met Noord-Amerikaanse mannelijke daders. (Hare, 2004) Met

andere woorden, slechts 10% van deze populatie scoort hoger dan Louis op Factor 1 van de

PCL-R. Deze sterke verhoging op factor 1 kenmerkt zich door een sterk manipulatief-

narcistische inslag. (Declercq, 2008) Bij Louis zijn er weinig aanduidingen voor anti-sociaal

gedrag, hij scoort dan ook heel laag op de Factor 2 van de PCL-R, nl. een score van 2. Dit was

40

enigszins ook te verwachten gezien zijn beroep als politieman. Bij deze job wordt een sociale

ingesteldheid verwacht. Volgens de normen van de PCL-R kunnen we Louis geen psychopaat

noemen. Hij voldoet namelijk niet aan de cut-off score van 30. Maar hij scoort hoog op de

kernelementen van psychopathie (gerepresenteerd door de items onder Factor 1). In de studie

van Cooke&Michie (1997) (Lilienfeld, 1998) zegt men dat items van Factor 1 meer

discriminerend zijn en meer psychopathie-relevante informatie voorzien dan Factor 2-items.

2.3.2.2. Casus 2: Dimitri (zie Bijlage 3)

Tijdens dit videoverhoor zien we hoe gemakkelijk psychopaten kunnen liegen. Dimitri brengt

in het begin, volledig overtuigend, zijn verhaal. Twee uur later in het verhoor horen we hoe

alles werkelijk is verlopen. Dit verhaal krijgt men pas nadat hij geconfronteerd werd met tal

van bewijsmateriaal waar hij niet langer onderuit kon.

Bij Dimitri was er geen PCL score beschikbaar. Op basis van het weinige materiaal dat ik in

handen had (enkel het videoverhoor), volgde ik Dr. Frédéric Declerq tijdens zijn scoring van

dit individu. Dimitri was 16 jaar toen hij de feiten pleegde, alsook toen het verhoor werd

afgenomen. Daarom hanteren we de PCL-YV bij Dimitri. De PCL-YV van Dimitri

resulteerde in een totaalscore 21.

We bekijken nu verder de 21 IM-P items aan de hand van deze casussen. Indien van

toepassing wordt het item aan de hand van fragmenten van het videoverhoor verduidelijkt.

1) Onderbreken van gesprekspartner

Louis: Het eerste item vinden we niet terug bij Louis. Hij laat de verhoorders telkens

uitspreken.

Dimitri: Hij durft wel eens de verhoorders onderbreken. Bijvoorbeeld door zelf een vraag te

stellen terwijl de verhoorder aan het spreken is.

2) Intolerant t.o.v. onderbrekingen

Louis: In het verhoor krijgt Louis telkens de tijd om zijn verhaal uit te doen. Er vindt maar

uitzonderlijk een onderbreking plaats.

Dimitri: Dimitri verdraagt het niet zo goed dat verhoorders hem proberen te onderbreken. Hij

geeft het woord niet rap af, en spreekt gewoon verder.

41

3) Negeren van professionele grenzen

Louis: Hij is politieman en wordt dus verhoord door collega’s. Dit zou een reden kunnen

zijn om zich los op te stellen tegenover de verhoorders. Louis doet dit echter niet, en toont

veel eerbied voor de verhoorders. Als hij tijdens het verhoor over zijn overste spreekt,

hanteert hij wel een ongebruikelijke woordkeuze. “DIE vrouw…” Louis neemt met

andere woorden een denigrerende houding aan ten opzichte van zijn overste.

Dimitri: Tijdens het verhoor spot hij met de politie. Ze moesten aan hem de beste weg naar

Brussel vragen, ze denken zo belangrijk te zijn dat ze hem mogen komen storen tijdens zijn

nachtrust. “Om 3u ’s nachts, was ik zo al aan het slapen en kwam de politie daar, die maken

mij dan ook nog eens wakker…” en ook “Jah, weet ik veel wat jullie in je kop hebt, maar

meestal is dat het naardigste vant naardigste. Weet ik veel wat jullie allemaal bedenken en

waar jullie allemaal mee bezig zijn.” Tijdens zijn verhoor vraagt Dimitri naar wat voor werk

de Federale eigenlijk doet en ook naar de namen van de andere politiemensen met wie hij in

contact kwam.

4) Negeren van persoonlijke grenzen

Louis: Ook hier geldt dezelfde opmerking als bij nummer 3). Louis is net als de verhoorders

een politieman. Hij zou dit kunnen uitbuiten maar blijft respectvol omgaan met de

verhoorders, en blijft een ondergeschikte rol aanhouden.

Dimitri: Hij negeert deze grenzen en stelt directe en persoonlijke vragen aan de verhoorders.

“…Ik ben naar die vissers gegaan en gevraagd wat ze gevangen hebben, ik was gewoon

geïnteresseerd. Ik weet niet hoe jullie dat doen? Als jullie collega’s tegenkomen of eenzelfde

hobby doen, dan gade daar toch ook gaan bijstaan en ermee praten?” En ook over de feiten,

waarom hij haar in het struikgewas heeft gesleept nadat hij haar vermoordde.“Het is…een

gewoonte zou ik niet zeggen, maar het is toch een vrij logische reactie bij alleman, als jij het

zou doen, zou je haar toch ook niet…moest dat nu op straat gebeuren, dan laat je haar toch

ook niet midden de straat liggen?”

5) Testen van interviewer

Louis: Louis test de interviewers niet persoonlijk. Hij gaat echter wel na hoeveel de

verhoorders weten van het dossier. Hij checkt naast hun dossierkennis ook hun

woordenschatkennis. Hij kijkt de verhoorders vragend aan als hij een woord vergeten is, of

niet uit zijn woorden geraakt.

42

Dimitri: Ook bij Dimitri merken we dat hij probeert te achterhalen wat de verhoorders al

weten en wat niet. Hij gaat ook op zoek naar bevestiging bij de verhoorders. Als hij zijn

verhaal vertelt, kijkt hij op bepaalde momenten de verhoorders indringend aan en wacht op

hun bevestiging, of vraagt hen “Kan dat?”

6) Persoonlijke opmerkingen geven

Louis: Tijdens het verhoor maakt Louis geen opmerkingen naar de verhoorders toe. Wel gaat

hij zijn persoonlijke ideeën over het onderzoek en over zijn overste duidelijk stellen.

Dimitri: Qua persoonlijke inbreng geeft Dimitri tijdens het verhoor veel informatie over het

vissen. Hij vertelt er over de verschillende locaties, zijn vangsten, de trucjes,…

7) Bevragen van de interviewer

Louis: Louis doet beroep op de verhoorders om zijn zinnen af te ronden. Hij kijkt hen

vragend aan, op zoek naar het correcte woord. (<-> Louis heeft een IQ van 130, en is dus

hoogbegaafd. Iedereen kan zijn woorden wel eens kwijt zijn, maar hier kan het ook duiden op

liegen. Terwijl hij inspanningen moet doen om zijn tremor en hoge stem aan te houden

worden de hersenen zwaar cognitief belast. Hierdoor is er minder energie over voor het

taalcentrum. (Cfr. Psychopathie en leugens.)

Dimitri: Enkele voorbeelden uit het verhoor van Dimitri zijn dat hij de verhoorders aankijkt

en vraagt naar woorden, hij zoekt ook bevestiging als hij zijn verhaal doet (bijvoorbeeld in

verband met de beschrijving van de plaats van het delict), hij vraagt naar de namen van de

mensen die hem arresteerden, …

8) Tangentieel/wiskundig

Louis: Hij gaat heel berekend te werk. Louis houdt stand dat het niet kan zijn dat hij zijn

glock (dit is een semi-automatisch handvuurwapen, een 9mm, dat door de Belgische

politiediensten als dienstwapen wordt gebruikt) mét een licht eraan in iemand zijn mond kan

duwen. Om zijn onschuld aan te tonen laat hij alles nameten van zijn wapen. Uit deze

metingen blijkt dat zijn revolver niet in zijn broekzak kan.

Dimitri: Tijdens zijn verhoor is dit niet van toepassing.

9) Invullen van dode momenten

Louis: Als Louis aan het woord is over de zaak, en er volgt een korte stilte, zet hij vanzelf

zijn verhaal weer verder. Als het verhoor wordt afgerond, wordt er steeds gevraagd of er nog

43

opmerkingen zijn. Meestal volgt hierop een kort antwoord. Louis maakt er echter gebruik van

om zijn gal uit te spuwen over het onderzoek en de leiders van het onderzoek. Soms zwijgt

Louis ook tijdens de stiltes. Hij houdt tijdens de stiltes wel zijn tremor aan. Het gebeurt ook

dat hij de verhoorders een keer aankijkt.

Dimitri: Hij neemt vaak zelf het woord weer op bij stiltes. Voorbeeld: Op het einde van het

verhoor gaat men even in op een vorig contact dat Dimitri had met de politie (drugszaak).

Zonder enige vraag vertelt Dimitri heel het verhaal, aan wie hij kocht, hun namen, hun auto’s,

hun adressen,…

10) Ongewone kalmte

Louis: In het begin van het verhoor lijkt Louis gespannen. Hij beluistert de introductie met

gesloten ogen, houdt zijn hoofd omhoog en heeft een merkbaar versnelde ademhaling

(gezonde nervositeit voor een optreden?). Eenmaal hij met zijn verhaal van start kan gaan is

Louis rustig. Louis blijft rustig en hierdoor slaagt hij er ook in om zo goed het theatraal

gedrag aan te houden. Hij laat zich niet van stuk brengen door de vragen. Ook niet wanneer

het onderwerp switch naar zijn wapenbezit. Ondanks het verlies van het theatraal gedrag blijft

Louis zijn kalmte bewaren, en denkt hij goed na voor hij antwoordt.

Dimitri: Hij lijkt heel zelfzeker en kalm tijdens het verhoor. Ook door voorovergebogen te

zitten naar de verhoorders toe, straalt hij kalmte en rust uit. Eenmaal hij echter wordt

geconfronteerd met zijn leugens, en het bewijsmateriaal, begint Dimitri te wiebelen op zijn

stoel. Hij wisselt vaak van houding, zijn handen aan de mond, op zijn schoot, houdt zijn

vingertoppen tegen elkaar… Ook merken we tijdens deze fase op dat Dimitri op zijn lippen en

zijn kaak zit te bijten. Hij blijft constant wiebelen op zijn stoel, op zijn nagels bijten en in zijn

handen wrijven, tot het moment hij start met de waarheid te vertellen. Vanaf dan zit Dimitri er

terug relaxed bij.

11) Frustratie en ontwijken van argumentatie

Louis: Er is niet echt een teken van frustratie naar het verhoor toe. Maar wel naar de manier

van het onderzoek. Louis is gefrustreerd over de wijze waarop ze hem behandelen. “Ik word

op allerlei manieren gezocht. Ik leef constant in angst. Omdat men per se iets wil bewijzen dat

er niet is.” Ook als de vraag wordt gesteld waar het wapen nog is, merken we lichte

frustratie. “Ahjah,…jah…Nu moet ik hem nog hebben? Ze hebben drie keer een huiszoeking

gedaan, en zelfs met hun handen tot in de bloembakskes gezeten!”

44

Louis is kwaad dat een nieuw gegeven (vraag naar het ‘spoorloze’ wapen) zorgt dat het

onderzoek blijft aanslepen. Hij snapt niet dat zo’n vragen 3 jaar na de feiten nog kunnen

opduiken. Louis zal hier dan ook zijn frustratie over uitspreken, maar ondertussen blijft hij

een antwoord op de vraag schuldig.

Dimitri: Hij ontwijkt de vragen en geeft een nutteloos antwoord “Jullie weten dingen die ik

niet weet, en andersom ook.” “Ik heb mijn gedacht erover, gedachten die ik nooit heb gezegd,

‘k zal het ook nooit zeggen. Maar hoe weet ik dan, ’t zal misschien grof over komen, maar

zeggen jullie de waarheid?” Dimitri maakt er bijna een spelletje van. Hij probeert

antwoorden te ontwijken door de vraag terug te stellen aan de verhoorders. De verhoorders

duiden Dimitri erop dat de vrouw hem eigenlijk niets verkeerd heeft gedaan. Hij raakt

hierdoor gefrustreerd, want voor hem deed ze net wel heel veel. “…Ze heeft me echt wel staan

uitdagen! Uitdagen of slaan is hetzelfde bij mij. ... Ze kijkt verschillende keren naar mij én ze

vertraagt, dan weet ik het niet meer ze, dan ben ik niet meer op mijn gemak.” ‘Maar ze deed

niets’ “Ze vertraaaaaagt! Én ze kijkt om, en ze kijkt nog eens!” ‘Ze heeft je geen vonk

verkocht hé’ “Nee, dat zeg ik ook nie, maar ’t is de manier hoe ze mij aanziet!”

De verhoorders duiden Dimitri op het feit dat er nog gaten in zijn verhaal zitten. Er zijn nog

verwondingen teruggevonden tijdens de autopsie die onverklaarbaar zijn als je zijn verhaal

volgt. Tijdens het verhoor wordt hier een tijdje op doorgevraagd. Dit lijkt Dimitri te irriteren.

“Maar waarom blijf je daar nu op doordrammen?” ‘Flikken weten graag alles.’ “Dat had ik

ondertussen al door! Die komen graag alles te weten. Zelfs over dingen waar den dader zelf

niets over weet.”

12) Volharden

Louis: Louis volhardt in zijn onschuld. Hij blijft bij zijn verhaal dat hijzelf en zijn collega

werden bedreigd door de twee Algerijnen. Louis blijft ook het eerste deel van het verhoor

volharden in zijn theatraal gedrag (tremor, hoge stem).

Dimitri: Dimitri bekend zijn schuld. Eerst volhardt hij wel in zijn verhaal over de schipper,

maar eenmaal geconfronteerd met het bewijsmateriaal, kraakt hij en vertelt hij de waarheid.

13) Ethisch superioriteitsgevoel

Louis: Tijdens het verhoor kan Louis het niet nalaten om anderen te verwijten over hun slecht

werk. Hij klaagt erover dat hij door het onderzoek zijn vertrouwen in de justitie is verloren.

Over zichzelf weet hij het volgende te vertellen “Ik heb als politieman een boel zaken

onderzocht, maar ik heb nooit op zo’n degoutante manier iemand vervolgd. Gewoon om maar

45

gelijk te krijgen, of om toch maar een slag te slaan. Ge moet correct zijn, en ge moet a

charge, en a décharge werken. En als er elementen zijn die a décharge werken dan voeg ik

die ook bij het dossier, maar hier doen ze dat niet!” Hij voelt zich met andere woorden een

politieman die zijn werk serieus neemt en correct uitvoert (lees: in tegenstelling tot zijn

collega’s).

Dimitri: Dit item vinden we niet onmiddellijk terug tijdens het verhoor van Dimitri.

14) Narcisme

Louis: Onder een narcist verstaan we iemand die zichzelf graag ziet, en ervan overtuigd is dat

de omgeving hem fantastisch vindt. We kunnen dit item vanuit verschillende invalshoeken

bekijken.

° Hij schaamt zich niet om zijn huilerig gedrag. Iemand die trots is op zichzelf zal zich

verbergen, en hopen dat mensen hem niet zo zien. Hier moeten we het echter het theatrale

gedrag indachtig zijn!

° Louis spreekt over ‘Mijn vrouwke, mijn kindjes…’ we kunnen dus stellen dat hij

trots is op hen (alsook hen als zijn bezit ziet).

Dimitri: Hij weet dat hij groot is en sterk. Hij beseft ook dat hij er ouder uitziet, en veel

macht heeft. Het doet hem ook plezier dat anderen hem zo zien. “Met mijnen vuist, ik sla nie

zo met een handje, als ik slaag, sla ik ineens door.”, “Maar ene van 14jaar, jah, dienen geef

ik nen stamp en die vlieg 10 meter verder.”, “’k Denkt dat er veel verschieten, jullie

verschoten ook hé, je geloofde ook niet dat ik 16 was, de groten deel, de meeste schatten mij

20-21 jaar.”

15) Incorporatie van de interviewer naar persoonlijke verhalen

Louis: Louis spreekt niet in op het privé-leven van de interviewer. Hij heeft enkel aandacht

voor zijn eigen toestand en verhaal.

Dimitri: Zie opmerkingen bij 3) Negeren van professionele grenzen en 4) Negeren van

persoonlijke grenzen.

16) Coalitie/verband zoeken

Louis: Het feit dat ze uiteindelijk allemaal collega’s zijn zou je denken dat Louis hierop hoog

scoort. Maar Louis probeert niet om een band te scheppen met de verhoorders. Wel neemt

Louis het taalgebruik en de woordkeuze van de verhoorders over. Hij gaat met andere

woorden heel snel ‘joinen’ met de verhoorders.

46

Dimitri: Ook bij het verhoor van Dimitri krijg je de indruk dat hij snel joint, en probeert een

vriendschappelijke/losse band aan te gaan met de verhoorders.

17) Acteren/stoer voordoen

Louis: Louis kan heel goed zijn slachtofferrol acteren. 45 Minuten aan een stuk zit hij met

een tremor van de hand en de onderkaak. Hij houdt een hoge stem aan, ongeacht het

onderwerp van de vraag. We kunnen zijn gedrag als theatraal beschouwen om de volgende

redenen:

° Tijdens het wenen van Louis verschijnt er geen enkele traan. Er is ook geen

neusloop, noch ademgebrek. We bemerken ook geen schaamte omdat hij zich zo uit,

bijvoorbeeld door zijn gezicht te bedekken achter zijn handen.

° Louis heeft last van een handtremor. In een natuurlijke situatie zal men het bevende

lichaamsdeel ondersteunen. Louis houdt zijn hand ostentatief voor zijn lichaam uit, en zoekt

niets van ondersteuning.

° Het huilerig gedrag en de tremor is constant aanwezig. Normaal zijn hierin pieken en

dalen in terug te vinden. Als er meer neutrale onderwerpen worden aangekaart, verwacht men

een neutrale stemhoogte, en geen/verminderde tremor. Bij Louis is alles constant.

° De tremor verdwijnt –ondanks de constante aanwezigheid- als Louis zijn glas neemt

om te drinken.

Wanneer de verhoorder via non-verbaal gedrag duidelijk maakt dat hij Louis’ verhaal in vraag

stelt, is de reactie van Louis frappant. Hij zal namelijk het huilerig gedrag herstarten, of

versterken.

Dimitri: Tijdens het verhoor van Dimitri kunnen we zijn gedrag eerder als ‘stoer voordoen’

benoemen. Hij zegt dat het hem niets kan schelen hoeveel jaar hij krijgt tijdens zijn proces.

“Voor mij gaat er ook nie veel veranderen. Ik zie dat zo…Voor mij telt mijn mening, voor die

5, 6 of 10 of 15 jaar dat ik moet zitten, mij geen probleem ze, ik zal ze zitten, maakt mij niets

uit..op da jaarke meer of minder zal dat er ook niet op aankomen zeh.” Ook gebruikt Dimitri

tijdens het vertellen van zijn daden heel veel gesticulaties, hij beeldt alles perfect uit alsof hij

het opnieuw meemaakt. Dit biedt voornamelijk ondersteuning aan zijn verhaal, maar kunnen

we eventueel ook als acteren zien.

18) Boosheid

Louis: Louis is boos omdat het onderzoek nog steeds lopende is. Hij is het slachtoffer en lijdt

aan posttraumatische stress. Hij wil dat alles stopt, zodat hij eindelijk kan beginnen aan de

47

verwerking. Er is dan ook boosheid gericht naar de leiders van het onderzoek. Zij willen hem

tenslotte pakken. “Ik kan toch niet naar de gevangenis moeten gaan omdat er iemand

ambitieus is en in zijn leven moet scoren? Die zijn daar van overtuigd dat ik dat gedaan heb

en die gaan dat op alle mogelijke, wettelijke en onwettelijke manieren proberen te bewijzen.

En ik kan mij daar niet tegen verzetten want ik stoot altijd op een muur van onbegrip.”

Dimitri: Tijdens het verhoor is Dimitri algemeen kalm. Maar telkens hij begint over hoe

Marie, de vrouw die hij vermoordde, hem had aangekeken, krijgt zijn stem iets meer volume

en een intonatie die we als boosheid/woede kunnen herkennen. “Ze kijkt ver-schil-len-de

keren naar mij én ze vertraaaagt! Dan weet ik het niet meer ze…dan wil ik toch wel keer

weten wat dat zij ineens krijgt…”

19) Impulsieve antwoorden

Louis: Dit item kunnen we niet zo gemakkelijk terug vinden bij Louis. Het is duidelijk dat hij

heel goed voorbereid is op het verhoor. Louis heeft zelfs allerlei documenten bij zich.

Hij lijkt heel gecontroleerd te spreken, en wekt de indruk goed na te denken over zijn

woorden voor hij ze uitspreekt. De gerechtspsychiater schrijft in zijn rapport “Hij wikt en

weegt zijn woorden constant en komt niet tot een open, spontaan gesprek.”

Dimitri: Dimitri heeft de feiten reeds bekend, dus impulsieve antwoorden kunnen hem niet

door de mand doen vallen wat de moord betreft. Wel merken we dat Dimitri de stiltes zelf

invult. Hierin geeft hij vaak meer informatie dan gevraagd wordt. Voorbeeld: Het verhaal dat

hij brengt over de drugszaak.

20) Hardheid

Louis: Een voorbeeld voor dit item vinden we niet echt terug tijdens het verhoor. Wel kunnen

we stellen dat Louis hard is naar zijn oversten toe. Hij spaart hen niet en verwijt hen van hem

te gebruiken om te kunnen scoren bij de algemene inspectie. “Ze hebben mijn zaak gezien om

zich te kunnen profileren. Het zijn mensen die denken dat ze untouchable zijn”

Dimitri: Dimitri komt op emotioneel vlak heel hard over tijdens het verhoor. Hij kan

namelijk de gruwelijke feiten op een heel neutrale manier navertellen. Ook zijn er momenten

tijdens het verhoor waar sprake is van een misplaatst gevoel voor humor. ‘…Ik weet het niet

he…Jij was erbij, hé, wij niet.’ –Dimitri lacht- “Jah, ik was erbij, maar gij nie hé, das spijtig

hé?”

48

21) Oogcontact

Louis: Tijdens het vertellen van zijn verhaal is er niet zoveel oogcontact tussen Louis en de

verhoorders. Belangrijk is wel te vermelden dat het opvalt dat Louis voldoende oogcontact

houdt om de reactie van de verhoorders te observeren. Als hij voelt dat ze naar hem kijken,

start of neemt de tremor van zijn hand of van de onderkaak toe. Nu en dan kijkt Louis de

verhoorder ook indringend aan. Zo probeert hij als het ware de verhoorders te overtuigen van

de juistheid zijn verhaal.

Dimitri: Hij houdt gedurende het ganse verhoor redelijk veel oogcontact met de verhoorders.

Hij schrikt er niet voor terug om hen recht in te ogen te kijken, en soms zelfs op een

uitdagende manier. Ook lijkt hij de blik van de verhoorders te zoeken om te zien of ze zijn

verhaal volgen, of om bevestiging van hen te krijgen.

2.4 Conclusies Bij De Hypothesen

Aan de hand van de IM-P werd getracht het interpersoonlijk functioneren van twee individuen

met psychopathische persoonlijkheid in beeld te brengen. Hier volgen enkele conclusies uit de

analyse van de videoverhoren in verband met hun sociale omgang.

2.4.1. Non-Verbaal

Beide videoverhoren tonen individuen die vrij kalm zijn. Dit kunnen we

opmaken uit hun relaxte houding. Ene voet op andere knie, naar voor leunend, met ellebogen

steunen op knieën, nu en dan drinken van aangeboden drankje,… Door bepaalde houdingen

aan te nemen, bijvoorbeeld het voorover buigen naar de verhoorders toe, verkleint men de

interpersoonlijke ruimte. Zoals reeds vermeld heeft dit een functie, namelijk de

gesprekspartner een ongemakkelijk gevoel geven. De psychopaat voelt hierdoor macht en

controle.

Bij analyse van het 21ste item van de IM-P, namelijk oogcontact, moeten we eerst het

volgende vermelden. De IM-P onderzoekt de interactie tussen verhoorder en onderhoorde. Bij

de besproken videoverhoren krijgen we slechts een gedeeltelijk zicht op de interactie. We

krijgen enkel de geïnterviewde in beeld, en kunnen dus alleen het oogcontact van dit individu

meten. Vanuit de wetenschap over de plaatsinname van de verhoorders ten opzichte van de

onderhoorde, vertrekken we vanuit de veronderstelling dat als de onderhoorde opkijkt, het in

49

de richting van de verhoorders is. Hierna kunnen we dan besluiten dat zowel Louis als Dimitri

heel indringend de verhoorders durven aankijken. Ook is het opvallend hoe goed ze de

verhoorders letterlijk in het oog houden. Ze proberen als het ware in te schatten hoe goed hun

verhaal overkomt (Trappen ze in dit stukje toneel? Ben ik er in geslaagd hun dit verhaal wijs

te maken?) en aan de hand van de reacties van de verhoorders hun gedrag aan te passen.

Vooral bij Louis merken we een hoge graad van acteren. De tremor en de hoge stem zijn hier

voorbeelden bij.

Bij Dimitri daarentegen is het frappant hoe goed hij zijn verhaal ondersteunt met

handgebaren. Hij imiteert heel levendig hoe hij zijn slachtoffer te grazen nam, haar in zijn

greep klemde, hoe hij haar wurgde,…

2.4.2. Verbaal

Beide casussen zijn heel spraakvaardig. Ze kunnen hun verhaal heel vlot brengen. Tijdens dit

vertellen is het wel frappant hoe affectloos het verhaal wordt verteld. Vooral bij Dimitri komt

het over alsof hij spreekt zonder emoties. Hij verklaart de gebeurtenissen van a tot z heel

droog.

Hierbij deinzen ze niet terug om de interviewer te testen, door bijvoorbeeld na te gaan wat de

onderzoekers al weten en wat niet.

Tijdens dode momenten neemt de onderhoorde het gesprek vaak zelf weer op. Ze vertellen

zaken die niet gevraagd worden, of brengen persoonlijke verhalen (bijv. tips om grotere

beetkans te hebben tijdens het vissen).

In de besproken casussen merkten we ook dat er vaak frustratie optreedt, eventueel naar de

verhoorders toe, of naar het onderzoek.

Het ontwijken van argumenten is ook hier duidelijk naar voor gekomen. Door niet alle

informatie te geven houden ze zelf de controle over het gesprek.

Men gaat ook vaak de verhoorders testen. Aan de hand van verzoeken, vragende blikken of

stiltes doet men een appèl op de interviewer. Zo tracht de onderhoorde te weten te komen wat

er al gekend is door de onderzoekers.

50

2.4.3. Conclusies

Nu we het interpersoonlijk gedrag van individuen met een psychopathische persoonlijkheid

aan de hand van videoverhoren met de IM-P hebben geanalyseerd kunnen we onze

hypothesen hernemen en concluderen vanuit de theorie en praktijk.

Er werden twee hypothesen naar voor geschoven:

1) Als hypothese voor het verbale gedrag stellen we dat een psychopaat het

gesprek naar zich zal trekken en domineren.

2) Als hypothese stellen we ook dat een psychopaat via zijn non-verbale gedrag

binnen een interpersoonlijke relatie zijn superieure, zelfzekere gevoel zal laten

uitblinken.

De eerste hypothese wordt bevestigd door onze bevindingen met de IM-P. De psychopaat

komt vlot over en kan enorm goed spreken. Ze gebruiken deze spraakvaardigheid om naast de

kwestie te antwoorden, en proberen zo de verhoorders om de tuin te leiden. Zo trachten ze de

touwtjes tijdens het verhoor in eigen handen te houden. Het is een kwestie van machtsgevoel.

De manier waarop ze spreken is emotieloos en monotoon. Deze resultaten kwamen ook reeds

naar boven in de literatuur. We kunnen dus algemeen besluiten dat de eerste hypothese

wordt bevestigd. Door hun verbale gedrag pogen psychopaten het gesprek niet alleen

naar zich toe te trekken maar ook te domineren.

Met betrekking tot de tweede hypothese zien we dat zowel de literatuur als de analyse aan de

hand van de IM-P aantonen dat een psychopaat zich allesbehalve nederig opstelt ten opzichte

van zijn gesprekspartner. Door bepaalde houdingen aan te nemen, bijvoorbeeld naar voor

leunen, verkleinen ze de interpersoonlijke ruimte. Dit geeft een psychopaat een gevoel van

macht en controle. Ze schrikken er niet voor terug hun gesprekspartner op een indringende

manier aan te kijken. Door hun blik langer aan te houden dan ‘normaal’ creëert men een

ongemakkelijk gevoel bij de andere persoon. De analyse van de videoverhoren staat ook de

literatuur bij wat betreft de handgebaren. Psychopaten gebruiken heel uitbundig gestes om

hun verhaal te ondersteunen, of om de aandacht net weg te nemen van de inhoud van hun

woorden. Ook hier mogen we besluiten dat psychopaten tijdens interpersoonlijke

situaties hun narcisme zullen laten uitstralen. Ze komen zelfzeker en superieur over.

Beide hypotheses worden bevestigd vanuit de literatuur en de videoanalyses aan de hand van

de IM-P. Deze resultaten zijn van tel binnen elk interpersoonlijk contact, en dus ook binnen

verhoorsituaties. In het volgende hoofdstuk werpen we een snelle blik op de implicaties van

deze uitkomsten voor het politioneel verhoor.

51

HOOFDSTUK 3: BINNEN HET GERECHTELIJK SYSTEEM Door hun insensitiviteit voor sociale, morele of emotionele normen, zijn psychopaten veel

meer betrokken bij gewelddadig gedrag. Daardoor komt een deel van de psychopaten ook in

contact met het juridisch systeem. Het instrumentele gedrag wordt gesteld om doeleinden te

bereiken die in hun eigen voordeel spelen. Het is dus interessant om te kijken hoe men met dit

type criminelen moet/kan omgaan.

In dit hoofdstuk ligt de focus op het contact tussen mensen van het gerechtelijk systeem, meer

bepaald de politie, en personen met een psychopathische persoonlijkheid. De klemtoon ligt op

de verhoorsituaties. Interpersoonlijke relaties vormen nu eenmaal een uiterst belangrijke rol

voor het verhoor.

3.1. Invloed van het emotionele deficit op het politioneel verhoor

Het politioneel verhoor van een persoon is zonder twijfel een moeilijke opdracht. Na het

verhoor wordt er verwacht dat er accurate, volledige, relevante, geloofwaardige en legaal

bruikbare informatie verkregen is. (Martin, 2002; Gudjonsson, 2003)

Het hoeft nauwelijks gezegd te worden dat het verhoor van een psychopaat een niet te

onderschatten, lastige taak inhoudt. De valkuilen die bij ieder verhoor sowieso klaar liggen,

zijn bij het verhoor met een psychopaat extra diep. Zelfs voor een verhoorder met heel goede

verhoorvaardigheden en –kwaliteiten (Bockstaele, 2002), is een verhoor van een psychopaat

geen ‘piece of cake’.

Er is reeds vermeld dat de emotiebeleving van een psychopaat allesbehalve dezelfde is als bij

een niet-psychopaat. (cfr. supra) Een psychopaat kent enkel proto-emoties. (Cleckley, 1976)

Ze beleven niet de emoties in hun intensiteit, ze leerden emoties en de waarde ervan kennen

via hun omgeving. Bij personen met een psychopathische persoonlijkheid wordt zelfs

gesproken over emotionele armoede of een emotioneel deficit of over een emotionele

onrijpheid. (Cleckley, 1976; Rimé, 1978)

Ook binnen interacties herkennen psychopaten de emoties van anderen niet. Ze vangen de

sociale hints niet op. Door de moeite die ze ervaren bij het interpreteren van andermans

emoties, kunnen ze nauwelijks hun gedrag hierop afstemmen. (Bates, 2001) Een psychopaat is

52

bijvoorbeeld minder competent om het angstige affect in iemands stem af te leiden. (Long,

2007) Dit heeft als gevolg dat een psychopaat ook veel verder kan gaan in het folteren van

zijn slachtoffer. Het gejammer, het geschreeuw en de smeekbedes van het slachtoffer dringen

niet tot hem door als signalen dat hij zijn acties moet stoppen. Er is dus een afwezigheid van

empathie bij psychopaten. Affect wordt bij hen ervaren als een teken van zwakte. (Long,

2007; Blair, 1995a)

Hieruit kunnen we stellen dat het emotioneel deficit, (drastische) gevolgen kan hebben op

vlak van interpersoonlijke relaties.

Gezien deze andere emotiebeleving bij psychopaten (cfr. supra) is een andere aanpak vereist

dan bij normale verhoortechnieken. Bij één van de gangbare verhoortechnieken speelt men in

op de verhoorde zijn verdriet, geluk, angst, woede,… kortom, speelt men in op de gevoelens,

de familie, of zwakke plekken van een persoon. Voorbeelden hierbij zijn: “Je zal je beter

voelen eenmaal het van je hart is”, “Doe dit je vrouw/kinderen niet aan, ze verdienen dit

niet”,… Bij een psychopaat is dit niet zo evident. Ze lijken geen zwakke plekken te hebben,

ze kennen nauwelijks gevoel van schuld, spijt, of schaamte. Het raakt hen niet, want

psychopaten kunnen of willen geen emoties ervaren.

Dit verklaart gedeeltelijk de enorme moeilijkheid die bevoegden ervaren tijdens een

gerechtelijk verhoor met psychopaten. Verhoortechnieken die de politie normaal hanteert om

verdachten te ondervragen zijn (bijna) niet bruikbaar (lees: efficiënt) bij psychopaten.

Het interactieproces tussen verhoorder en verhoorde verloopt dynamisch. Dit houdt in dat

beide invloed hebben op elkaar, zowel via hun verbaal als via hun non-verbaal gedrag. (cfr

supra)

Psychopaten voelen zich tijdens een verhoor vaak op hun gemak. Doordat alle aandacht op

hun persoon is gericht hebben ze het gevoel de touwtjes in handen te hebben en te krijgen wat

ze willen. Vaak ontbreekt het besef dat ze iets verkeerd hebben gedaan. Ze zien niet in dat hun

gedrag een probleem is. De meeste psychopaten genieten van wie ze zijn en wat ze doen. Dit

kan je herkennen aan hun opgeblazen gevoel van eigenwaarde.

Personen met een psychopathische persoonlijkheid hebben een grote intrusiviteit in een

interpersoonlijke relatie, ze hebben er plezier aan hun gesprekspartner, hier de verhoorder,

extra arousal en ongemakkelijke gevoelens te geven. Dit streelt namelijk hun narcistisch

gevoel, hun ego. De psychopaat tracht dus de verhoorder te intimideren Als dit lukt kan het

tot gevolg hebben dat de interviewer minder gaat spreken. In enkele ogenblikken kan een

53

simpele interactie tussen psychopaat en zijn gesprekspartner omslaan naar een spontane

reactie van terugtrekking bij de verhoorder. (Rimé, 1978)

Het blijft ook keer op keer een uitdaging voor de verhoorder om de leugens van de

psychopaat te doorzien en niet te bezwijken voor zijn/haar manipulaties of gladde praatjes,

want enkel zo kan hij de controle houden over de verhoorsituatie.

Ook het aanbrengen van heel sterke, overtuigende bewijzen tijdens het verhoor, of het

betrappen van de psychopaat op een leugen,… slaat een psychopaat niet uit zijn loodje, hij/zij

vindt heel snel een andere verklaring, of weet zijn verhaal in een mum van tijd aan te passen.

In het volgende stuk gaan we even kijken naar de link tussen psychopathie en leugens.

3.2. Psychopathie En Leugens

Leugens maken deel uit van het alledaagse leven van een psychopaat. Liegen, bedriegen en

manipuleren, is nu eenmaal hun manier van omgaan met anderen. Hier volgen belangrijke

gegevens over liegen, het non-verbale gedrag tijdens het liegen én het doorprikken van

leugens. Dit telkens met extra aandacht voor het verloop bij een psychopaat.

3.2.1. Non-Verbaal

Velen hanteren de stelling dat leugens kunnen gedetecteerd worden via het non-verbale

gedrag van de leugenaar. Wanneer je mensen vraagt waar je kan op letten om te zien of een

persoon liegt krijg je meestal het volgende antwoord: ‘De leugenaar vermijdt oogcontact en

komt nerveus over.’ Het nerveuze gedrag omschrijft men als schuifelen met de voeten, zitten

friemelen aan de kledij, met een ring of uurwerk zitten spelen,…

Maar dit algemene beeld wordt tegengesproken door de resultaten die voortvloeien uit

onderzoeken. (Vrij, 2001a; Mann, 2002) Uit de bevindingen concluderen we twee zaken: 1/

Er is geen relatie tussen oogcontact en bedrog, en 2/ in plaats van een verhoging van

zenuwachtig gedrag, is er een verlaging in het gedrag van de leugenaar. De bedrieger wordt

als het ware zelfs onnatuurlijk stil in zijn gedrag.

Dit valt als volgt te verklaren. Simultaan aan het liegen treden er nog andere processen in

werking bij de persoon. Deze processen vragen veel energie waardoor het motorische centrum

tijdelijk minder actief is. Als eerste proces is er de zware cognitieve belading: De leugenaar

moet hard nadenken zodat het verhaal overtuigend overkomt, maar hij moet ook continu op

zijn hoede zijn zodat hij zichzelf niet verspreekt. Hij moet er namelijk ook voor zorgen dat het

54

verhaal klopt met de informatie waarover de gesprekspartner eventueel reeds beschikt. Als

tweede proces, al of niet in combinatie met het eerste, is er de poging om het gedrag te

controleren. Omdat er algemeen aangenomen is dat leugenaars wegkijken en nerveus gedrag

vertonen, zullen leugenaars extra proberen hun bewegingen te beperken. Op deze manier wil

men een geloofwaardige indruk nalaten bij de gesprekspartner. Maar de meeste mensen zijn

zich niet bewust van hoeveel lichaamstaal ze normaal gebruiken bij waarheidsgetrouwe

gesprekken. Door de extra aandacht vervalt men in een overijverig controleren. Dit uit zich in

onnatuurlijke, weloverwogen bewegingen en een rigide houding. (Vrij, 2001a; Mann, 2002)

In contrast met het bovenstaande concluderen Klaver et al. dat hun evidentie aantoont dat een

verhoging in de hoofdbewegingen, en waarschijnlijk een totale stijging van de

lichaamsbeweging, indicatoren zijn voor liegen specifiek bij psychopaten.

De studie van Mann (2002) komt ook tot de conclusie dat het knipperen van de ogen een

indicator kan zijn om leugens te detecteren. De redenering loopt als volgt: Als een persoon

cognitief zwaar belast is, zal hij minder knippergedrag vertonen. Terwijl een persoon aan het

liegen is, is hij zwaar cognitief belast (cfr. supra). Hieruit concludeert men dat er minder

knippergedrag is vast te stellen bij een leugenaar.

Samenvattend kunnen we hier reeds stellen dat het helemaal niet simpel is om een persoon op

een leugen te betrappen door enkel te kijken naar het oogcontact en/of zijn lichaamstaal. Het

non-verbale gedrag kan een indicatie zijn maar is allesbehalve eenduidig, en is sterk

persoonsafhankelijk!

3.2.2. Verbaal

Het is dus moeilijk om via het non-verbale gedrag leugens te detecteren. Misschien bevat het

verbale gedrag cues om leugengedrag te ontmaskeren? Lee et al. stelden één van de weinige

onderzoeken op rond de link tussen psychopathie en verbale indicatoren van bedrog. (Lee,

2008) Tijdens hun studie kwamen ze tot volgende besluiten:

Psychopaten voorzien meer passende details in hun verhaal als ze aan het liegen zijn in

vergelijking met niet-psychopaten. Door die extra details te vertellen reduceren ze de

verdenking van liegen. Als ze de waarheid vertellen is er geen onderscheid tussen beide

groepen. (Lee, 2008)

55

Door hun tekort aan sociale angsten (niet bang om betrapt te worden op een leugen,

verhaal onmiddellijk aanpassen) en hun dominante interpersoonlijke stijl slagen ze erin

mensen te bedotten en hen leugens te verkopen. (Williamson (1991) in Lee, 2008)

Als de waarheid wordt verteld, worden psychopaten als minder geloofwaardig

gescoord dan niet-psychopaten. (Lee, 2008)

Wanneer er leugens worden verteld, en men enkel het verbale in acht neemt, komen

psychopaten even geloofwaardig over als niet-psychopaten. Dit lijkt verrassend, want

psychopaten worden nu eenmaal gekenmerkt als meesters in het liegen en bedriegen. Ze halen

hun overtuigingskracht dus niet uit hun woorden, maar vooral uit het non-verbale gedrag.

Door de gestes die ze maken, leiden ze de aandacht af van het verhaal. Ook door hun

arrogante houding en grandioze uitstraling, huldigen ze zichzelf in een sluier van vertrouwen

en geloofwaardigheid. (Lee, 2008)

We kunnen besluiten dat hoe moeilijk het detecteren van leugens al is bij ‘normale’ personen,

hoe moeilijker het nog wordt bij psychopaten. (Porter, 2007) Psychopaten zijn in het

algemeen al meer geneigd tot bedriegen en zeker als dit bedrog ervoor zorgt dat ze zichzelf

kunnen vrijpleiten van schuld. (Porter, 2007)

Hoofdcommissaris Bockstaele maakt in zijn boek ‘Leugens en Hun Detectie’ de volgende

vergelijking: Het ontdekken van een leugen is als de pixels van een foto. Slechts door

meerdere pixels samen te nemen komt het duidelijk wie op de foto staat. Ook voor het

ontdekken van leugens kunnen we niet naar één iets kijken, maar wel de combinatie van

verschillende informatiepunten kan helpen om een leugen te detecteren.

Dit is dan ook de reden waarom we in deze thesis zoveel aspecten bekijken. Bij het scoren

van het interpersoonlijk gedrag van een psychopaat hebben we alle items van de IM-P

gebruikt. Enkel door al de items samen te voegen kunnen we een algemeen beeld verkrijgen.

We halen onvoldoende nuttige informatie uit één item om op basis daarvan conclusies te

trekken over de interpersoonlijke relaties bij psychopaten. Het is dus ook noodzakelijk om

zowel het verbale als het non-verbale gedrag te analyseren bij een psychopaat tijdens een

verhoor om kans op leugendetectie te verhogen.

Naast het bovenvermelde moeten we bij het detecteren van leugens met nóg andere factoren

rekening houden. Enkele hiervan zijn:

56

- De verschillende redenen waarom iemand liegt: persoonsafhankelijk,

resultaatafhankelijk, motivatie-afhankelijk,… Dit hangt meestal samen met

wat er op het spel staat. Men maakt een soort kosten-baten analyse, wat is

de straf/beloning bij het spreken van de waarheid? (O’Hair, 1981; Vrij,

2001a)

- De mate waarin men zich heeft voorbereid om te liegen. Bij een

uitnodiging van de politie weet de persoon in kwestie meestal al waarover

het verhoor zal gaan. Hij kan zich hierop voorbereiden en een heel

gedetailleerd verhaal klaargestoomd hebben. Zo komt de persoon in

kwestie misschien wel geloofwaardig over tot er een (voor hem)

onverwachtse vraag wordt gesteld. Dan valt dit buiten het voorbereide

scenario en groeit de kans om het leugenachtig gedrag te ontdekken.

(O’Hair, 1981) (cfr. supra, bespreking IM-P adhv casus Louis)

3.3. Politioneel Verhoor

Op het einde van deze thesis is het duidelijk welke moeilijk groep psychopaten vormen. Ze

zijn eerst en vooral overal aanwezig in de populatie, door hun extravertheid en theatrale

omgang creëren ze vaak een ruime kenniskring. Het lijkt onmogelijk dat zo’n persoon een

gevaar kan vormen voor de maatschappij, maar schijn bedriegt. Ze liegen, bedriegen en

manipuleren, ze gaan door het leven met maar één doel voor ogen, namelijk zoveel mogelijk

profijt halen uit alles en iedereen ten voordele van hun eigenbelang. Het emotionele deficit dat

kenmerkend is voor psychopaten en bepaalde persoonlijkheidstrekken die psychopathische

individuen bezitten zorgen voor verstoorde interpersoonlijke relaties met de medemens.

Binnen het gerechtelijk systeem wordt veel druk gelegd op verhoren. Er zijn hoge

verwachtingen voor, tijdens en na het verhoor. (Cfr. supra) Psychopaten vormen hierbij een

heel lastige groep om verhoord te worden.

Vooraleer men het verhoor start, moet men een uiterst goede kennis hebben van het dossier.

Een gedetailleerde voorbereiding aan de hand van het bewijsmateriaal, voorbije verhoren, en

de persoon an sich, is enorm belangrijk. Een grondige dossierstudie kan eventueel al een licht

werpen op enkele items van de PCL-R (bijv. criminele veelzijdigheid, herroeping van

voorwaardelijke invrijheidsstelling, jeugddelinquentie,…) Uiteraard moet elk item nog aan

57

bod komen tijdens het interview. Aan de hand van enkele items van de PCL-R die vooral

relevant zijn tijdens een verhoorsituatie, beschrijven we bepaalde ‘tips’ voor verhoorders.

Deze aandachtspunten moet men als ondervrager tijdens elk verhoor indachtig zijn. Het geeft

geen uitsluitsel of iemand een psychopaat is of niet, maar ze kunnen wel dienen als

aanwijzingspunten. Zie Tabel 3.

TABEL 3: Richtlijnen bij Verhoor

PCL-R item Aandachtspunt 1) Gladde prater/ oppervlakkige Charme Focus op wat je moet vragen

2) Opgeblazen gevoel van Eigenwaarde

Zelfvertrouwen, niet laten intimideren door onderhoorde

3) Pathologische Liegen Alert zijn voor alle mogelijke leugensignalen

4) Oplichter/Manipulatief Niet persoonlijk worden tijdens verhoor

5) Gebrek aan Berouw, Ontbreken van Emotionele Diepgang, Gebrek aan Empathie

Bevragen van de emoties

In Tabel 3 zien we dat de verhoorder vooral in contact kan komen met de verbale sterkte van

een psychopaat (1). Het is verbazend hoe snel een psychopathisch individu erin slaagt het

gesprek naar zich toe te trekken. Daarom is het belangrijk te focussen op wat je wil bekomen

tijdens het interview. Zoniet, is de kans groot dat de verhoorder met heel wat onbruikbare

informatie achterblijft na het gesprek. Een gesloten interview, wat het spreken van de

onderhoorde beperkt, lijkt hier een oplossing. Astrid Boelaert merkt hierbij op: “Het loont

dikwijls de moeite de onderzochte tijdens het interview even te laten afdwalen en hem de

touwtjes in handen te geven. De omnipotentie kan men op dergelijke onbewaakte ogenblikken

vaak in volle omvang tot uiting zien komen. Niet zelden zal een psychopaat in dergelijke

ongestructureerde situaties de controle over het gesprek overnemen en kan men het ware

gelaat van de persoon zien verschijnen.” We mogen dus stellen dat men als verhoorder de

psychopaat gerust mag laten vertellen en terwijl wat hij in petto heeft. Dit vrije verhaal kan

net een aanduiding zijn voor zijn persoonlijkheidsstoornis. Maar na een bepaalde tijd moet de

verhoorder erin slagen het verhoor terug vanuit actieve positie te beheersen, en het gesprek in

handen trachten te houden.

58

Een tweede iets dat men niet kan missen is het narcisme van de psychopaat (2). De

overweldigende manier waarop de psychopaat zich profileert imponeert de verhoorder

gegarandeerd. Dit is een reden waarom een verhoor van psychopaten niet voor iedereen is

weggelegd. De deskundige moet stevig in zijn schoenen staan en zelfvertrouwen hebben. Hij

mag zich uiteraard niet laten intimideren door de onderhoorde psychopaat.

Eerder in dit hoofdstuk werd de link tussen psychopathie en liegen besproken (3). De verbale

en non-verbale indicatoren werden er kort aangehaald en besproken. Het is onmogelijk om

aan de hand van één indicator te concluderen dat een persoon liegt. Vandaar dat het

noodzakelijk is om op zoveel mogelijk signalen tegelijk te letten. Het spreekt voor zich dat

het ontdekken van leugens aan de hand van verbaal en non-verbaal gedrag, een heel delicate

en moeilijke opdracht is.

Als voorlaatste item hebben we de persoonlijkheidstrek van oplichten en manipuleren (4).

Psychopaten zijn meesters in personen tegen elkaar uitspelen. Ze gaan instanties, personen,

zelfs familie of vrienden oplichten en verhalen verkopen zolang ze er zelf voordeel uit halen.

Het is hier ook belangrijk dat de verhoorder een gezonde afstand houdt met de onderhoorde,

en de psychopaat afweert uit zijn persoonlijk leven.

Het gebrek aan empathie en berouw, en het ontbreken van emotionele diepgang typeren het

emotionele deficit die we terugvinden bij psychopathische individuen (5). Hoewel ze vaak

geleerd hebben van gevoelens te kopiëren uit hun omgeving slagen ze er niet in het zelf te

voelen. Dit kan eventueel duidelijk naar voor komen tijdens het verhoor door de emoties te

bevragen bij de onderhoorde. Bijvoorbeeld: ‘Wat heb je gevoeld toen de keel van het

slachtoffer oversneed?’ Een niet-psychopaat antwoordt hierop dat hij angst, woede of afschuw

voelde op dat moment. In tegenstelling tot een psychopaat die exemplarisch volgend

antwoord zou kunnen geven ‘Ik voelde hoe het mes door de huid gleed en het bot raakte’.

59

Besluit

Deze thesis startte met een ruime inleiding rond psychopathie. Doorheen de literatuur

schetsten we een algemeen beeld van hoe een individu met een psychopathische

persoonlijkheid in het leven staat. Eerst grepen we naar de theorie, waar we een summier

historisch overzicht van de term psychopathie vermelden. Daarna stappen we over naar de

praktijk, hoe een niet-criminele psychopaat van een normaal individu onderscheiden? De

bijdrage van Robert Hare is niet weg te denken binnen de praktijk. De PCL-R is als de gouden

standaard een noodzakelijk instrument bij de diagnostiek. Na een schets van het emotionele

leven van een psychopaat merken we dat deze individuen een emotioneel deficit hebben. Het

gevoelsleven, voor zover het aanwezig is, wordt op een totaal andere manier beleefd. Dit heeft

natuurlijk ook implicaties, namelijk op het interpersoonlijk functioneren.

Dagelijks gaan we om met mensen, via verbaal en non-verbaal gedrag treden we in interactie,

we proberen elkaar aan te voelen en op elkaar in te spelen. Wat als normaal en evident wordt

aanzien, missen we bij personen met een psychopathische persoonlijkheidsstoornis. Hoe gaat

een psychopaat om met zijn gesprekspartner? Dit is de vraag waarrond hoofdstuk 2 is

opgebouwd. Op basis van een hypothese rond het non-verbale gedrag, en één over het verbale

gedrag bij een psychopaat doorzoeken we de literatuur rond deze concepten. De Interpersonal

Measure of Psychopathy, de IM-P, vormt hier een uitstekend onderzoeksinstrument. We

kunnen concluderen dat de persoonlijkheidskenmerken van een prototypische psychopaat

geuit worden in zijn interpersoonlijke relaties. Het narcisme, de lust naar het machtsgevoel,

het gebrek aan empathie, de onverantwoordelijkheid, het liegen en bedriegen,… Het zijn

allemaal aspecten die een psychopaat meeneemt in zijn interacties. Hij slaagt er verbaal in om

het gesprek naar zich toe te trekken, waardoor hij domineert en het gevoel heeft macht te

hebben over de conversatie. Non-verbaal kan een psychopaat zijn gesprekspartner intimideren

door zijn zelfzeker en superieur overkomen.

Eenmaal de hypotheses bevestigd zijn door de literatuur trekken we in deze thesis de lijn door

naar het gerechtelijke systeem. Psychopaten vertegenwoordigen een hoog percentage van de

gevangenisbevolking en vormen dus een belangrijke populatie binnen het criminele kader.

Het politioneel verhoor vormt een basis binnen de gerechtelijke procedure, waardoor het ook

een belangrijke functie heeft, die zeker aandacht verdient. In dit laatste hoofdstuk ligt de

focus op de implicaties van het emotionele deficit, en vooral de impact hiervan op het

60

interpersoonlijk functioneren van een psychopaat. Meer specifiek wordt er gekeken naar de

impact op het politioneel verhoor. Conclusie hierbij is dat de normale verhoortechnieken

(inspelen op emoties) hun doel niet bereiken bij psychopaten. Verder wordt ook het

leugengedrag van een persoon, zowel op verbaal als op non-verbaal vlak, onder de loep

genomen. We bespreken verschillende punten waar men extra aandacht moet voor hebben en

die kunnen helpen iemand op een leugen te betrappen. Toch moeten we toegeven dat het

ontdekken van leugens een extreem moeilijke en complexe taak is. Er wordt afgesloten met

enkele richtlijnen die elke verhoorder tijdens ieder verhoor indachtig zou kunnen zijn. Vooral

als men in contact komt met een psychopaat is het belangrijk om goed voorbereid te zijn en

gefocust aan de slag te gaan.

61

Referenties

Artikels, boeken en sites

American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disorders (Text revision). Washington, DC: Author

.

Bates, B., & Cleese, J. (2001). The Human Face. BBC Books.

Blaauw, E. & Sheridan, L. (2001). Psychopathie: Een Heftige Persoonlijkheidsstoornis.

Psychologie. Retrieved March 28, 2007, from

http://www.blaauwrr.nl/psychopathie.htm.

Blair, R.J.R., Jones, L., Clark, F., Smith, M. (1995a). Is the Psychopath ‘Morally Insane’?

Personality and Individual Differences, 19(5), 741-752.

Blair, R.J.R., Sellars, C., Strickland, I., Clark, F., Williams, A.O., Smith, M., Jones, L.

(1995b). Emotion Attributions in the Psychopath. Personality and Individual

Differences, 19(4), 431-437.

Blair, R.J.R., Jones, L., Clark, F., Smith M. (1997). The Psychopathic Individual: A Lack of

Responsiveness to Distress Cues? Psychophysiology, 34(2), 192-198.

Blair, R.J.R., Mitchell, D.G.V., Peschardt, K.S., Colledge, E., Leonard, R.A., Shine, J.H.,

Murray, L.K., Perrett, D.I. (2004). Reduced Sensitivity to Others’ Fearful Expressions in

Psychopathic Individuals. Personality and Individual Differences, 37, 1111-1122.

Blair, R.J.R. (2005). Responding to the Emotions of Others: Dissociating Forms of Empathy

through the Study of Typical and Psychiatric Populations. Consciousness and

Cognition, 14, 698-718.

Bockstaele, M., Raeymaekers, S., Enhus, E. (2007). Leugens en hun Detectie.

Antwerpen/Apeldoorn. Maklu.

62

http://www.blaauwrr.nl/psychopathie.htm

Brinkley, C.A., Newman J.P., Widiger, T.A., Lynam D.R. (2004). Two approaches to Parsing

the Heterogenity of Psychopathy. Clinical Psychology: Science and Practice, 11(1),

69-94.

Buysse, A. (2007). Niet uitgegeven cursusmateriaal Relatie en gezinstherapie & Practica 2de

Licentie Klinische Psychologie, Academiejaar 2007-2008.

Cleckley, H. (1976). The Mask of Sanity: An Attempt to Clarify Some Issues about the So-

Called Psychopathic Personality (5th ed.). Retrieved November 4, 2007, from

http://www.cassiopaea.org/cass/sanity_1.PdF

Coenders, H. (1990). Kramers Nieuw Woordenboek Nederlands. 20ste druk,

uitgeversmaatschappij: Amsterdam: Argus B.V.

Cornell, D.G., Warren, J., Hawk, G., Stafford, E., Oram, G., & Pine, D. (1996). Psychopathy

in Instrumental and Reactive Violent Offenders. Journal of Consulting and Clinical

Psychology, 64, 783-790.

Declerq, F. (Ed.) (2008). Seksuele, geweld- en levensdelicten: Psychopathologie van daders.

Leuven, Acco.

Darwin, C. (1898). The Expressions of the Emotions in Man and Animals. Retrieved

November 10, 2007, from http://etext.lib.virginia.edu/modeng/modengD.browse.html

Dolan, M., Fullam, R. (2006). Face Affect Recognition Deficits in Personality-Disordered

Offenders: Association with Psychopathy. Psychological Medicine, 1-7.

Edens, J.F., Johnson, D.W., Hart, S.D., Johnson, J.K. (2000). Use of the Personality

Assessment Inventory to Assess Psychopathy in Offender Populations. Psychological

Assessment, 12(2), 132-139

Edens, J.F. (2006a). Unresolved Controversies Concerning Psychopathy: Implications for

Clinical and Forensic Decision Making. Professional Psychology: Research and

Practice, 37(1), 59-65.

63

http://www.cassiopaea.org/cass/sanity_1.PdF

http://etext.lib.virginia.edu/modeng/modengD.browse.html

Edens, J.F., Lilienfeld, S.O., Marcus, D.K., Poythress, N.G. (2006b). Pyschopathic, Not

Psychopath: Taxometric evidence for the Dimensional Structure of Psychopathy.

Journal of Abnormal Psychology, 115(1), 131-144.

Gillstrom, B.J., Hare, R.D. (1988). Language-Related Hand Gestures in Psychopaths. Journal

of Personality Disorders, 2(1), 21-27.

Hildebrand, M., de Ruiter, C. (2004). PCL-R Psychopathy and its Relation to DSM-IV Axis I

and II Disorders in a Sample of Male Forensic Psychiatric Patients in the Netherlands.

International Journal of Law and Psychiatry, 27, 233-248.

Hare, R.D. (1996). Psychopathy: A Clinical Construct whose Time has come. Criminal

Justice and Behavior, 23, 25-54.

Hare, R.D. (1998). Without Conscience – The Disturbing World of the Psychopaths Among

Us. New York London. The Guilford Press.

Hare, R.D. (2004). Psychopathy Check List – Revised (PCL-R): second edition, technical

manual. Multi-Health Systems Inc.

Hare, R.D. (2006). Psychopathy: A Clinical and Forensic Overview. Psychiatric Clinics of

North America, 29, 709 – 724.

Hare, R.D. Retrieved March 8, 2007, from http://www.hare.org.

Haviland, M.G., Sonne, J.L., Kowert, P.A. (2004). Alexithymia and Psychopathy:

Comparison and Application of California Q-set Prototypes. Journal of Personality

Assessment, 82(3), 306-316.

Hicklin, J., Widiger, T.A. (2005). Similarities and Differences Among Antisocial and

Psychopathic Self-Report Inventories from the Perspective of General Personality

Functioning. European Journal of Personality, 19, 325-342.

64

http://www.hare.org/

Klaver, J.R., Lee, Z., Hart, S.D. (2007). Psychopathy and Nonverbal Indicators of Deception

in Offenders. Law Hum Behavior, 31, 337-351.

Kosson, D.S., Forth, A.E., Steuerwald, B.L., & Kirkhart, K.J. (1997). A new Method for

Assessing the Interpersonal Behaviour of Psychopathic Individuals: Preliminary

Validation Studies. Psychological Assessment, 9, 89-101.

Kosson, D.S., Suchy, Y., Mayer, A.R., Libby, J. (2002). Facial Affect Recognition in

Criminal Psychopaths. Emotion, 2, 398-411.

Larsen, R.J., Buss, D.M. (2005). Differential and Personality Psychology: Domains of

Knowledge About Human Nature. (2nd Edition) McGrawHill.

Larsson, H., Andershed, H., Lichtenstein, P. (2006). A Genetic Factor Explains Most of the

Variation in the Psychopathic Personality. Journal of Abnormal Psychology, 115 (2),

221-230.

Lee, Z., Klaver, J.R., Hart, S.D. (2008). Psychopathy and Verbal Indicators of Deception in

Offenders. Psychology, Crime & Law, 14(1), 73-84.

Lilienfeld, S.O. (1998). Methodological Advances and Developments in the Assessment of

Psychopathy. Behaviour Research and Therapy, 36, 99-125.

Lohr, D. (2007). Angel of Death: The Donald Harvey Story. Retrieved April 3, 2007, from

http://www.crimelibrary.com/serial_killers/weird/donald_harvey/1.html.

http://maamodt.asp.radford.edu/Psyc%20405/serial%20killers/Harvey,%20Donald%2

0-%20fall,%202005.pdf. (website Psychologische Afdeling Radford University,

Virginia, USA)

Long, L.S., & Titone, D.A. (2007). Psychopathy and verbal emotion processing in non-

incarcerated males. Psychology Press, Cognition and Emotion, 21, 119-145.

Lynam, D.R., Widiger, T.A. (2007a). Using a General Model of Personality to Identify the

Basic Elements of Psychopathy. Journal of Personality Disorders, 21(2), 160-178.

65

http://www.crimelibrary.com/serial_killers/weird/donald_harvey/1.html

Lynam, D.R., Caspi, A., Moffitt, T.E., Loeber, R., Stouthamer-Loeber, M. (2007b).

Longitudinal Evidence That Psychopathy Scores in Early Adolescence Predict Adult

Psychopathy. Journal of Abnormal Psychology, 116(1), 155-165.

Lynam, D.R., Loeber, R., Stouthamer-Loeber, M. (2008). The Stability of Psychopathy from

Adolescence Into Adulthood: The Search for Moderators. Criminal Justice and

Behavior, 35(2), 228-243.

Lynch, T.R., Rosenthal, M.Z., Kosson, D.S., Cheavens, J.S., Lejuez, C.W., Blair, R.J.R.

(2006). Heightened Sensitivity to Facial Expressions of Emotion in Borderline

Personality Disorder. Emotion, 6(4), 647-655.

Mann, S., Vrij, A., & Bull, R. (2002). Suspects, Lies, and Videotapes: An Analysis of

Authentic High-Stake Liars. Law and Human Behaviour, 26, 365-376.

Miller, J.D., Lynam, D.R., Widiger, T.A., Leukefeld C. (2001). Personality Disorders as

Extreme Variants of Common Personality Dimensions: Can the Five-Factor Model

Adequately Represent Psychopathy? Journal of Personality, 2, 253-276.

Millon, T., Simonsen, E., Birket-Smith, M., Davis, R.D. (1998). Psychopathy: Antisocial,

Criminal and Violent behaviour. New York London. The Guilford Press

Murphy, C., & Vess, J. (2003). Subtypes of Psychopathy: Proposed Differences between

Narcissistic, Borderline, Sadistic, and Antisocial Psychopaths. Psychiatric Quarterly,

74, 11-29.

Ogloff, J.R.P. (2006). Psychopathy/Antisocial Personality Disorder Conundrum. Australian

and New Zealand Journal of Psychiatry, 40, 519-528.

O’Hair, H., Cody, M.J., McLaughlin, M.L. (1981). Prepared Lies, Spontaneous Lies,

Machiavellianism, and Nonverbal Communication. Human Communication Research,

4, 325-339.

66

Otto, R.K., Heilbrun, K. (2002). The Practice of Forensic Psychology: A Look Toward the

Future in Light of the Past. American Psychologist, 57(1), 5-18.

Patrick, C.J. (2006). The Handbook of Psychopathy. New York: The Guilford Press.

Patrick, C.J., Zempolich, K.A. (1998). Emotion and Agression in the Psychopathic

Personality. Agression and Violent Behavior, 3(4), 303-338.

Porter, S., Woodworth, M. (2007). “I’m Sorry I did it…but He Started it”: A Comparison of

The Official and Self-Reported Homicide Descriptions of Psychopaths and Non-

Psychopaths. Law and Human Behaviour, 31, 91-107.

Rice, M.E., Harris, G.T., Cormier, C.A. (1992). An Evaluation of a Maximum Security

Therapeutic Community for Psychopaths and Other Mentally Disordered Offenders.

Law and Human Behavior, 16(4), 399-412. in Declercq, F. (2008). Seksuele, geweld-

en levensdelicten: De psychopathologie van daders. Leuven. Acco.

Richmond, V.P., McCroskey, J.C., & Payne, S.K. (1987). Nonverbal behaviour in

interpersonal relations. Englewood Cliffs (N.J.) : Prentice-Hall.

Rimé, B., Bouvy, H., Leborgne, B., & Rouillon, F. (1978). Psychopathy and nonverbal

behavior in an interpersonal situation. Journal of Abnormal Psychology, 87, 636-643.

Sanger, L., & Wales, J. (2001). http://www.wikipedia.com.

Van Dale, onlinewoordenboek. http://www.vandale.nl.

Van Marwijk, F. (2005). Lichaamstaal. Retrieved April 13, 2007, from

http://lichaamstaal.web-log.nl.

Vrij, A., Mann, S. (2001a). Telling and Detecting Lies in a High-stake Situation: the Case of a

Convicted Murderer. Applied Cognitive Psychology, 15, 187-203.

67

http://www.wikipedia.com/

http://www.vandale.nl/

http://lichaamstaal.web-log.nl/

Vrij, A., Mann, S. (2001b). Who Killed My Relative? Police Officers’ Ability to Detect Real-

Life High-Stake Lies. Psychology, Crime & Law, 7, 119-132.

Walters, G.D., Gray, N.S., Jackson, R.L., Sewell K.W., Rogers, R., Taylor, J., Snowden, R.J.

(2007). A Taxometric Analysis of the Psychopathy Checklist: Screening Version

(PCL:SV): Further Evidence of Dimensionality. Psychological Assessment, 19(3),

330-339.

Williamson, S.E. (1991). Cohesion and Coherence in the Speech of Psychopathic Criminals.

In Lee, Z. (2008). Psychopathy and Verbal Indicators of Deception in Offenders.

Woodworth, M., Porter, S. (2002). In Cold Blood: Characteristics of Criminal Homicides as a

Function of Psychopathy. Journal of Abnormal Psychology, 111(3), 436-445.

Zolondek, S., Lilienfeld, S.O., Patrick, C.J., & Fowler, K.A. (2006). The Interpersonal

Measure of Psychopathy – Construct and Incremental Validity in Male Prisoners.

Assessment, 13, 470-482.

Seminarie

Hare, R.D. (2006, september). Psychopathy and Its Implications for Mental Health and

Criminal Justice. Symposium gesteund door Universiteit Gent, Gent, Belgïe.

68

BIJLAGE 1: CASUS BERT Situering :

- Gezin van afkomst

Bert slaakt zijn eerste kreet in maart 1962. Hij wordt als 3de kind geboren in een gezin van 6

kinderen. Hij heeft twee oudere broers, 1 jongere broer en ook nog 2 jongere zussen.

Zijn vader is een harde werker, en vind je niet vaak thuis. Vandaar dat de opvoeding van de

kinderen vooral op de schouders van zijn moeder terecht komt. Ze is streng maar

rechtvaardig. Over het algemeen is er een goede verstandhouding, zowel tussen de kinderen

en de ouders, als tussen de kinderen onderling. Bert is de enige die als kind zijn moeder eens

durfde tegenspreken. Hij heeft steeds de grootste mond gehad, maar ook het kleinste hartje

van de familie.

De ouders van Bert leven beide en zijn nog steeds gehuwd.

- School

Bert vinden we als schooljongen terug op de gemeentelijke jongensschool. Hij is echter geen

vlotte student en wil liever gaan werken. Zo komt het dat hij op zijn 14de stopt met school en

in dienst treedt bij een vloerder.

- Werk

Omdat Bert schoolmoe is, start hij op zijn 14de al met werken (in 1976) bij een vloerder. Hij

blijft er dienen tot 1980. Hierna kiest hij een totaal andere richting en gaat hij werken in een

meubelfabriek. Hij doet dit werk heel goed. Het verkopen is hem als het ware op het lijf

geschreven. Maar nog voor 1989 stopt zijn carrière als verkoper, doordat de firma failliet gaat.

Vanaf dan start hij aan een resem interim jobs. 10 Jaar lang werkt hij als interim, onder andere

als monteur, schilder, magazijnbeheerder,… een gans assortiment van jobs. In september

1999 stopt Bert met werken. Hij heeft een arbeidsongeval gehad en is werkongeschikt.

- Criminaliteit

Bert heeft nooit een effectieve veroordeling gekregen. Wel is hij eens moeten verschijnen

voor de rechtbank voor het rijden onder invloed.

- Relationeel

Bert heeft niet veel vriendinnetjes. Na een verkering van 2 jaar, huwt Bert in 1985 zijn eerste

lief, Marina. De moeder van Bert waarschuwt Marina nog voor hun huwelijk: Bert is heel

69

egoïstisch, hij denkt enkel aan zichzelf, zit constant te liegen, en voetbal komt voor alles.

Maar Marina’s liefde is sterk, en ze stapt toch in het huwelijksbootje. Enkele maanden na hun

huwelijk krijgen ze een zoon, Timothy. Later blijkt dat haar schoonmoeder volledig gelijk

had. Door een samenloop van omstandigheden (egoïsme van Bert, leugens, enige interesse is

voetbal) gaat het koppel officieel uit elkaar in 1997. Timothy gaat bij zijn moeder wonen. Hij

omschrijft zijn relatie met zijn vader als slecht. Bert is vaak te laat of vergeet Timothy op te

pikken volgens de afspraken van de bezoeksregeling. Timothy vindt het moeilijk om de

waarheid te achterhalen in de verhalen die zijn vader vertelt. Verder zegt hij ook dat Bert vaak

niet thuiskwam, en nooit iets in huis deed. De enige interesse die zijn vader heeft is voetbal.

In datzelfde jaar (1997) leert Bert Christine kennen. Ondanks hun relatie heeft het koppel

nooit officieel samen gewoond. Bert verklaart hierbij dat ‘hij geen vrouw in huis neemt om

mee samen te leven, of om een leven mee uit te bouwen. Maar hij heeft wel een vrouw om te

doen wat een man en een vrouw graag doen, namelijk seks.’ Christine heeft 2 kinderen uit een

vorig huwelijk. Bert kan het goed vinden met de dochter, maar met de zoon verloopt het

stroever. Maar ook tussen Christine en Timothy loopt het alles behalve van een leien dakje.

Dit zorgt voor problemen tussen het koppel onderling. En na een dik jaar beslist Christine een

punt te zetten achter hun relatie. Ze kan de situatie tussen haar en Timothy niet langer aan.

Maar vooral kan ze niet langer verdragen hoe Bert van haar geld leeft. Bert is zeker capabel

om te werken, maar hij neemt enkel hier en daar een interim job aan die nooit lang blijft

duren.

Ook na deze relatie zit Bert niet lang alleen. Na enkele maanden start hij een relatie met een

getrouwde vrouw, Paula. Ze beslist haar man Stefaan, en haar 3 kinderen te verlaten. Ze gaat

samenwonen met Bert in een appartement. Ondanks de affaire is er nog een goede

verstandhouding tussen Bert en Stefaan. De twee zijn geen beste vrienden, maar ze gaan

respectvol met elkaar om. Na 7 maanden valt het gemis van haar kinderen zwaar bij Paula. Ze

keert terug naar haar gezin. Zogezegd is de relatie stopgezet met Bert, maar de minnaars zien

elkaar 5 dagen op 7.

- Sociaal leven

In september 1999 wordt Bert werkonbekwaam verklaard ten gevolge van een halstrauma. De

sociale contacten die hij heeft vinden vooral plaats op de voetbal, of in cafés. Bert gaat

dagelijks zijn pintjes drinken in verschillende kroegen van de stad. Hij heeft er veel kennissen

maar geen échte vrienden of mensen op wie hij kan rekenen. Zijn kroegmaten omschrijven

Bert als een zelfzeker en sociaal persoon. Hij heeft een grote mond en schept graag op.

70

Bij de voetbal is Bert jeugdcoördinator. Hij pocht graag over de prachtige prestaties die hij er

levert. Hij spreekt enkel over toptransfers die dankzij hem tot stand zijn gekomen.

Feiten:

- Vaststellingen

Op 20 januari 2000 wordt ’s avonds het lichaam van Paula ’s aangetroffen op de overloop van

het appartement van Bert. Ze heeft haar kledij aan, maar haar broek staat open. De wetsdokter

stelt vast dat Paula tussen 12u en 13u30 is gestorven. Op de trap wordt een ceintuur van een

kamerjas gevonden. Dit blijkt het moordwapen te zijn. Als doodsoorzaak noteert men

strangulatie en mechanische asfyxie door druk op de hals.

- Bert zijn verhaal

Om 8u15 komt Paula bij hem thuis binnen met haar sleutel. Ze blijft maar enkele minuten

maar ze spreken af om elkaar ’s middags terug op hun appartement te zien. De rest van de

voormiddag vult Bert met het halen van boodschappen en het appartement op te ruimen. Rond

12u30 komt Paula toe. Ze eten niets, maar Paula drinkt wel een porto. Daarna gaan ze samen

in bed en hebben ze seks. Paula wast zich nadien in het bad, en Bert wast zich aan de lavabo.

Rond 13u15 vertrekt Bert uit het appartement en gaat naar een café. Ze hebben afgesproken

om vanaf nu elk hun weg te gaan. Er volgt een innig afscheid, maar er is zeker geen ruzie.

Paula wou nog de was doen, en zou dan ook vertrekken want ze had een afspraak in een ander

café met haar man, Stefaan. Tussen 13u en 18u houdt Bert een kroegentocht. Hij schuimt

café na café af. In één kroeg loopt hij Stefaan tegen het lijf. Deze vraagt Bert of hij Paula

gezien heeft, want dat ze niet is komen opdagen voor hun afspraak die middag. Bert zegt dat

hij Stefaan niet kan helpen, dat hij niet weet waar ze is.

Om 18u30 gaat Bert naar huis. Hij loopt de trap op zonder licht, en als hij boven komt, raakt

hij iets met zijn voet. Hij ontsteekt het licht en ziet Paula liggen. Hij roept naar haar, probeert

haar te wekken, en gooit de riem die op haar lichaam ligt weg. Wanneer Paula niet reageert,

loopt Bert naar beneden, naar de winkelier en vraagt hem of hij de 100 kan bellen.

De mensen van de brandweer zijn eerst ter plaatse. Het MUG-team komt tegen 18u49 op de

misdaadscène toe.

71

- Extra

Het verhaal van Bert vertoont vele gaten. Getuigenissen van buren, mensen van de brandweer,

leden van het MUG-team, veranderingen in zijn eigen verklaringen, een huiszoeking en

wetenschappelijk sporenonderzoek duiden op een ander relaas van de gebeurtenissen.

* De buren weten te vertellen dat Bert en Paula geregeld ruzie hadden. Toch heeft niemand

ooit gezien dat Bert Paula sloeg. Bert en Paula hadden hun affaire officieel gestopt, en Paula

woonde terug bij haar gezin. Maar ondanks dit alles werd Paula nog vaak gespot op het

appartement van Bert. Op de dag van de feiten meent de onderbuur gestommel, geruzie en

geroep te hebben gehoord rond 13u15-13u30.

* De brandweerlieden waren eerst ter plaatse en omschrijven hoe Bert onrustig en

zenuwachtig op hen stond te wachten. Één van de vrijwilligers zegt dat hij in zijn 25-jarige

carrière bij de brandweer nog nooit zo’n reactie als die van Bert heeft gezien. “Hij was

ongepast en overdreven paniekerig.” Ook de verplegers van het MUG-team verklaren dat

Bert geen natuurlijk emotionele reactie vertoonde bij hun aankomst. “Hij was verbaal enorm

agressief en bleef continu tekeer gaan. Mijn collega diende hem een temesta expidet toe.”

* Bij de huiszoeking ziet men dat de inhoud van de wasmachine allesbehalve gebruikelijk is.

Een goede huisvrouw als Paula zou een blauwe jeans, een wit onderhemd en keuken-en

badhanddoeken namelijk niet samen in één wasbeurt wassen.

* In juni 2000 wordt ook de polygraaf gebruikt bij het verhoren van Bert. Het besluit is als

volgt: De antwoorden omtrent de moord zijn misleidend. Met andere woorden hij heeft niet de

volledige waarheid gezegd. Bert zegt dat hij de vragen niet goed heeft begrepen. Hieruit volgt

dan ook dat hij zelf geen waarde hecht aan de uitslag van de test.

* De verklaringen van Bert wijzigen geregeld. Telkens de politie duidt op een fout in zijn

verhaal, weet hij er onmiddellijk een ander antwoord op te formuleren. Op een bepaald

moment echter weigert hij zijn verhaal nog verder te doen voor de gerechtelijk politie. Hij wil

niet langer door hen verhoord worden, want ze hebben zijn vertrouwen in het onderzoek

zwaar geschonden. Elk verhaal dat niet blijkt samen te vallen met de verklaringen van Bert,

wordt door hem afgeschreven als leugens.

- Veroordeling

In juni 2001 wordt Bert beschuldigd aan doodslag voor de Kamer van

Inbeschuldigingstelling. Bert gaat niet akkoord en gaat in cassatieberoep.

72

Hoewel Bert tijdens het onderzoek in hechtenis zit voor zware beschuldigingen is hij nooit

ontredderd of depressief. Integendeel, hij straalt zelfvertrouwen en zelfzekerheid uit.

Na het onderzoek wordt Bert in maart 2002 nogmaals schuldig bevonden voor doodslag op

zijn vriendin Paula. Het Hof van Assissen veroordeelt hem tot 20 jaar cel. Bert blijft echter

zijn onschuld beweren. Hij schreeuwt zijn onschuld uit in de media, schrijft naar vrienden en

kennissen om hen te overtuigen dat hij onschuldig is (en suggereert dat Stefaan, de man van

Paula, de dader is). In zijn brieven beschuldigt hij ook het gerechtelijk systeem, ze doen hun

werk niet correct. Bert is het slachtoffer geworden van onprofessioneel werk.

73

BIJLAGE 2: CASUS LOUIS Situering :

- Gezin van afkomst

Louis wordt in de winter van 1970 geboren. Hij wordt onmiddellijk in de watten gelegd door

zijn ouders en zijn 3-jarige broer. Zijn moeder is huisvrouw en zijn vader heeft een

kaderfunctie in een belangrijk petroleumbedrijf. Zeven jaar later krijgt Louis er een zusje bij.

Het gezin kent geen noemenswaardige problemen. Er zijn hechte banden tussen de kinderen

onderling en ook met de ouders. Louis zegt enkel positieve herinneringen te hebben aan zijn

jeugdjaren.

- School

In het lager onderwijs is Louis geen topstudent. Toch is het niet zo dat hij problemen ervaart.

Hij is met andere woorden een gemiddelde leerling.

Op zijn 12 jaar spreken de dokters over hyperkinetische problemen bij Louis. De problemen

van snel afgeleid zijn en de overbeweeglijkheid staan tegenwoordig bekend onder de naam

ADHD (= Attention Deficit Hyperactivity Dysfunctoin). Als gevolg hiervan moet Louis

rilatine innemen ( 2 co van 10mg rilatine).

Louis start het middelbaar onderwijs in het ASO. Na twee jaar verandert hij naar het

beroepsonderwijs en volgt daar autotechniek. Hij behaalt een A2 diploma voor

elektromechanica. Na zijn middelbare studies vangt Louis een opleiding voor industrieel

ingenieur aan. Hierover zegt hij zelf ‘zwaar gebuisd te zijn’.

Hij verliest echter de moed niet en start lessen in het avondonderwijs. Na 3 jaar behaalt hij

een graduaat elektromechanica.

- Werk

Op zijn 18 jaar werkt Louis als onderhoudstechnicus bij het OCMW. Ondertussen zet hij zich

in om via een avondschoolopleiding een A1 te halen voor elektromechanica. Eenmaal hij dit

diploma op zak heeft, start hij bij de politie. Hij is inspecteur binnen de politie van

Antwerpen.

74

- Criminaliteit

Louis heeft een blanco strafregister. Hij is nooit eerder in contact gekomen met de politie of

de rechtbank.

- Relationeel

Er is geen informatie ter beschikking over het relationele leven van Louis in zijn jeugdjaren.

Wel weten we dat hij op 22-jarige leeftijd gaat samenwonen met Chantal. Ze is een

verpleegster op de dienst oncologie. Hij omschrijft haar als een fantastische vrouw. In 1997

stapt het koppel in het huwelijksbootje. Ze krijgen samen vier prachtige dochters.

- Sociaal leven

Door zijn beroep als politie-inspecteur heeft Louis vele sociale contacten, niet alleen met

collega’s maar ook met burgers. Naast zijn werk heeft Louis ook zijn gezin. Hij probeert vaak

thuis te zijn bij zijn vrouw. Louis geniet ook van de momenten die hij spendeert bij zijn drie

dochters. In de rest van zijn vrije tijd surft Louis regelmatig op het internet, of neemt hij een

boek in de hand. Ook is hij een motorfanaat. Hij is eigenaar van twee motoren. Naast dit alles

is Louis ook al meer dan 10 jaar lid van een schietclub.

Feiten :

- Vaststellingen

Op 22 juli 2003 worden twee Algerijnse mannen opgenomen in het AZ ziekenhuis in

Antwerpen. Men vindt er sporen van slagen op de rug, armen en benen. Er zijn ook een aantal

lichte kwetsuren. Beide personen worden opgenomen ter observatie omwille van een lichte

hersenschudding.

- Verklaringen van de slachtoffers

De Algerijnse mannen beweren dat twee agenten verantwoordelijk zijn voor hun

verwondingen. Kamel en Mourad verklaren het volgende: “We zijn gewoon wat aan het

rondlopen als plots een politie-combi aankomt. De agenten stappen uit en verplichten ons om

in te stappen, zonder voorafgaande identificatie of fouillering.” Kamel herkent één van de

agenten als zijnde iemand die hem eerder deze week op straat had gearresteerd. De verklaring

gaat verder “De agenten rijden naar een afgelegen garage. Hier bedreigen ze ons niet alleen,

maar worden we ook over gans ons lichaam gestampt en geslagen door hun voeten en hun

75

matrak.” Kamel zegt verder nog “De agent die ik herkende steekt op een bepaald moment

zijn vuurwapen in mijn mond.”

- Louis’ verhaal

In zijn eerste verhoor zegt Louis niets te weten over de feiten. Op het moment van de feiten

zegt Louis aan de andere kant van de zone aan het werk te zijn i.v.m. een verwaarloosde hond.

Dit klopt ook volgens het proces-verbaal dat Louis samen met zijn collega opstelde.

In een volgende verhoor komt Louis met een heel ander verhaal over de brug. Dit keer valt

zijn relaas min of meer samen met dat van zijn collega. Hier volgt een korte samenvatting van

de verklaring van Louis:

“We controleren de afgelegen garage steeds, het is een locatie die hoort bij onze gewoonlijke

patrouille. Mijn collega gaat naar binnen en plots hoor ik hem roepen ‘Halt politie!’. Ik stap

uit de combi en ga naar binnen. Ik zie dat mijn collega wordt bedreigd door twee personen.

De ene heeft een spuit in zijn hand en roept dat hij seropositief is. De andere persoon heeft

een mes in zijn hand. Ik moet mijn wapenstok gebruiken om die personen te ontwapenen. Ik

geef hen hierbij een aantal matrakslagen zoals aangeleerd op de politieschool, op het

achterwerk, de bovenarmen, dijbenen achterzijde en de rug. Ik dien 7 tot 8 matrakslagen toe.

De situatie is nu onder controle en samen met mijn collega ga ik over tot de fouillering. Op

dat moment zeg ik tegen mijn collega ‘Kom maat, we zijn hier weg, we gaan naar buiten, het

is hier te gevaarlijk ‘. De tweede man ontsnapt en ik ga hem achterna. Maar ik keer terug na

een tijdje en vervoeg me terug bij mijn collega. De andere man is ondertussen ook ontsnapt.

Na dit voorval zeg ik tegen mijn collega dat we alles later wel op papier zullen zetten.”

Op de vraag waarom hij gelogen heeft in eerst instantie antwoordt Louis het volgende: “Ik

was bang voor een tuchtonderzoek wegens het niet opstellen van een proces-verbaal.”

- Verhaal van de collega van Louis

“Ik ben zelf nog maar een paar maanden in dienst, en mijn collega Louis nam de beslissing

om niets van de zaak te maken. Ik heb hem gevolgd in zijn beslissing. Ik durfde niet ingaan

tegen de beslissing van iemand als Louis. Er werd mij door Louis opgedragen te zwijgen, hij

kwam naar me toe en zei ‘Niets zeggen, alles ontkennen, er is niets gebeurd, we zijn nergens

geweest.’ Tijdens ons bezoek in de afgelegen garage, gebeurde onder andere het volgende:

Louis gaf een trap in de zij van de persoon die hij op de grond had doen liggen. Ik hoorde de

krak van de breuk van zijn rib. Louis ging gewoon verder. Hij nam zijn matrak en sloeg op de

schouderbladen, rug, hoofd en billen van de man. De man gilde van de pijn. Louis sloeg heel

76

veel en heel hard. Louis begon te lachen, maar toen hij het mes zag van de tweede man, werd

hij heel kwaad. Hij zei toen dat hij ‘le chef, le loi, le dieu’ was. Louis liet de mannen kiezen

tussen 5,10 of 15 matrakslagen. Hij liet de mannen tellen terwijl hij hen sloeg. Ik had schrik

van Louis, hij was gewoon zot. Het was alsof Louis een bolleke had genomen.”

- Psychiatrisch onderzoek

B.A. doet het klinische psychiatrisch onderzoek van Louis. Na zijn eerste onderzoek komt de

volgende conclusie naar voor: “De betrokkene is medewerkzaam, hij stelt zich niet rancuneus

op m.b.t. zijn collega, die hem belastert, noch t.o.v. de overheidsinstanties. Er is zelfs sprake

van een grote mate van empathie ten opzichte van deze personen. Ik heb geen hautaine ik-

gerichte opstelling bemerkt, het zelfbeeld is realistisch. Het intelligentieonderzoek toont aan

dat Louis een IQ heeft van meer dan 130 (=hoogbegaafd). Louis heeft controle over zijn eigen

handelen, impulsiviteit van de betrokkene is normaal. Het gevoelsleven omvat geen

bijzonderheden. De gewetensfunctie is toereikend ontwikkeld.”

Dit is het eerste besluit dat de gerechtspsychiater neemt. Maar hij keert hier snel op terug en

geeft toe dat hij misleid werd. B.A. schrijft nog vóór zijn tweede onderzoek “De betrokkene is

vertrouwd met het politioneel en juridische apparaat en zijn werkwijze. Hij heeft ook een

hoge intelligentie. Dit in rekeningschap brengende kunnen we stellen dat hij ter kwader trouw

zijn kennis heeft gebruikt om hierop in te spelen. Op grond van dit alles kan beslist worden

dat Louis wel degelijk psychopathische kenmerken heeft in zijn persoonlijkheid.”

De PCL-R wordt afgenomen van Louis en resulteert in een totaalscore van 15. In de volgende

tabel worden de scores per factor weergegeven, met hun bijhorende items. (zie Tabel 1)

Tabel 1:

Factor 1 Factor 2Gladde prater 2 Nood aan stimulatie 2Opgeblazen gevoel van eigenwaarde 2 Parasitaire levensstijl 0Pathologisch liegen 2 Gebrekkige gedragscontrole 0Manipulatief 2 Vroege gedragsproblemen 0Gebrek aan berouw 2 Ontbreken realistische doelen 0Ontbreken van emot. diepgang 1 Impulsiviteit 0Gebrek aan empathie 1 Onverantwoordelijkheid 0Niet nemen van verantw. eigen gedrag 1 Jeugddelinquentie 0 Herroeping voorwaardelijke ivhst. 0 Criminele veelzijdigheid 0 TOTAALSCORE FACTOR 1 13 TOTAALSCORE FACTOR 2 2

77

Zoals de tabel aangeeft hebben we vooral te maken met een verhoogde F1 score. Factor 1

geeft een weergave van de kernpsychopathie: de persoon is egoïstisch, ongevoelig, en maakt

zonder wroeging gebruik van anderen.

De tweede factor meet het antisociale gedrag. Dit is opvallend laag, maar het mag ons niet

verwonderen. Louis functioneert als politie-inspecteur. Deze job vereist een open en sociale

ingesteldheid.

Hierbij voeg ik ook een korte weergave van de notities van de gerechtspsychiater. Hij somt

hierbij de kenmerken op die hij terugvindt bij Louis:

- Louis kan geen autoriteit verdragen: Hij heeft ook geen oor voor raadgevingen en

bijsturingen.

- Hij heeft een buitenechtelijke relatie.

- Louis heeft een heel hoge eigendunk.

- De betrokkene gaat in tegen de regels en de normen van het korps.

- Hij heeft weinig empathie of inlevingsvermogen.

- Er is een sterke interesse aanwezig voor uniform en andere machtsattributen (bijv.

wapens).

Deze bevindingen en de PCL-R score ondersteunen elkaar mateloos.

- Extra

* Het is niet de eerste keer dat Louis in opspraak komt. Hij wordt enkele jaren voordien

opgemerkt als lid van de ordedienst van het Nationalistisch Studenten Verbond. Deze

vereniging bestaat uit extreem rechtse studenten die jaarlijks een betoging organiseert. Louis

dient als het ware Rob Verreyken –alias Rob Klop (gekend voor de vele vechtpartijen waar hij

steeds in terecht komt)- hij is een Vlaams Blokker, een echte vreemdelingenhater.

* Louis ervaart zijn opsluiting in de gevangenis als een hel. Zijn gevangenschap ondervindt

hij al een trauma. Dit is heel aannemelijk. Gezien zijn status als inspecteur zal hij geen

benijdenswaardige positie hebben tussen de overige gedetineerden.

* B.A. is niet de enige psychiater die zich laat misleiden door Louis. De huisarts van Louis

zegt dat Louis heel veel belang hecht aan eerlijkheid. Hij vertelt ook dat het gezin een

prioriteit is voor Louis. De huisarts herkent zeker geen psychopathische eigenschappen bij

zijn cliënt. Louis raadpleegt ook een psychiater T.D. sinds hij in de gevangenis zit. Hij is er in

behandeling voor trauma, depressie en angsten. Ook deze psychiater mist de diagnose van

psychopathie.

78

- Veroordeling

Louis wordt in verdenking gesteld van:

- Valsheid door openbare officieren in authentieke akte met gebruik (het

opstellen van een vals proces-verbaal om zichzelf een alibi te verschaffen en

zo het incident te verdoezelen),

- Ontvoering (de Algerijnen werden verplicht mee te gaan in de combi),

- Opzettelijke slagen en verwondingen met werkonbekwaamheid tot gevolg (de

slagen en schoppen die Kamel en Mourad kregen),

- Beroving van de slachtoffers (100 € die ontvreemd werd bij Mourad) én

- Bedreiging door gebaren of zinnebeelden (wapen in de mond, woordgebruik).

De rechter in eerste aanleg spreekt zijn straffen uit in mei 2006. De verdediging zegt

onmiddellijk in beroep te gaan. De zaak wordt voorgelegd aan het Hof van Beroep. Hier volgt

een schematische weergave van de eventuele verschillen in uitspraak in de rechtbank van

Eerste Aanleg, en in het Hof van Beroep.

In verdenking van Eerste Aanleg Hof van Beroep

Valsheid in authentieke akte Vrijgesproken Schuldig

Ontvoering Vrijgesproken Schuldig

Opzettelijke slagen & verwondingen Schuldig Schuldig

Beroving Schuldig Vrijgesproken

Bedreiging Schuldig Schuldig

De rechter acht Louis ook schuldig aan psychisch geweld doordat Louis zijn wapen in de

mond van Kamel stak. Louis wordt veroordeeld tot een celstraf van 3 jaar, waarvan 18

maanden effectief. Zijn carrière als politieman is hiermee ook afgelopen. Hij is voor het leven

geschorst bij de politie. De rechter geeft hem nog het volgende mee “Wie moet waken over de

toepassing van de wet, moet ze in eerst plaats zelf naleven. Door uw optreden heeft u het

vertrouwen van de burger in de politie en het gerecht geschaad.”

79

Tijdens het proces was er geen burgerlijke partij. Kamel is namelijk overleden in de

gevangenis, Mourad verdween met de noorderzon na zijn vrijlating.

80

BIJLAGE 3: CASUS DIMITRI Jammer genoeg is er geen persoonlijk dossier ter beschikking van deze persoon. Door de

weinige gegevens is het moeilijk om een duidelijke schets te maken van Dimitri. Toch

probeer ik aan de hand van het beschikbare materiaal en het verhoor een schets te geven van

zijn situatie.

Situering:

- Gezinssituatie

Dimitri wordt geboren in 1988 te Brussel. Vier jaar later krijgt hij er een zusje bij. De broer-

en zusverhouding is verre van optimaal. Het pesten van zijn zus is een dagelijkse bezigheid.

Hij kan het bijvoorbeeld niet verdragen dat Debbie aan zijn spullen zit. Dimitri zorgt ervoor

dat de kabel van de playstation altijd verstopt is zodat Debbie er zeker niet mee kan spelen als

Dimitri niet thuis is. Dimitri verklaart over de relatie met zijn zus “Het contact met mijn zus is

echt een ramp. Echt elke dag hebben we ambras. Zij kan niets goeds zeggen over mij en ik

kan niets goeds zeggen over haar. Ze moet van mijn spullen afblijven, en als ze eraan kwam,

en ik zag het, dan maakte ze met mij wat mee. Dikken ambras, bijna elke dag. “

De ouders van Dimitri zijn harde werkers. Zijn moeder is tewerk gesteld in de industrie, en

zijn vader in de bouw. Hij zag zijn ouders niet veel, maximum een paar uren per dag. Maar de

minieme contacten worden niet als aangenaam ervaren.

De ouders van Dimitri verklaren: “Met onze Dimitri hadden we problemen van in het begin.

Op school ging het van kwaad naar erger. Zijn agressie was niet te beheersen, steeds had hij

problemen. Thuis hadden we hem iets beter onder controle, maar ook niet altijd. Zijn zus

pesten, ons tegen elkaar opzetten, stelen,… ”

Dimitri gaat net als zijn ouders gaan werken, en als hij thuis komt is hij moe van het vele en

harde werk. “Ik legde me dan in de zetel, maar mijn zus werd dat ook moe, omdat zij altijd

alles alleen moest doen. En ons moeder kwam dan altijd op mijn dak, en dan begon ik

kriekelig te worden.”

Met zijn vader heeft Dimitri een ‘gewone’ relatie. Veel kan er niet mislopen want ze zien

elkaar nauwelijks. In de week is het een keer 5 minuten hier of daar, maar nooit langer dan

een uur. Enkel de zaterdagnamiddag zitten vader en zoon eens samen.

De grootmoeder van Dimitri woont net naast zijn ouderlijke thuis. Doordat het thuis niet altijd

vlot verloopt tussen Dimitri en zijn ouders vlucht hij vaak naar zijn grootmoeder. Dimitri zegt

hierover “Dat was degene met wie ik het het meeste vond. Thuis moest ik buiten staan om te

81

roken, maar daar mocht ik binnen roken. Ze weet ook wat ze kan vragen aan mij en wat niet.

Over het uitgaan mocht ze wel vragen, maar over school of werk moest ze niet afkomen. Dat

is zo het enigste waarnaar ze dan ook vraagt, want ze weet dat ik over de rest toch niet zal

antwoorden. Ik wou dat wel vertellen maar ik wou het daar echt niet over hebben. Ze heeft

zelf al zorgen genoeg, als ik dan nog eens mijn zorgen aan haar neus zal hangen.”

- School

Al in het eerste middelbaar gaat Dimitri niet graag naar school. Als hij thuis komt met een

slecht rapport vragen zijn ouders om uitleg. Het enige dat Dimitri kan geven als reactie is dat

hij echt niet graag op de schoolbanken zit. Na een tijd vragen zijn ouders het niet meer en zijn

ze blij dat hij gewoon naar school gaat. Op zijn 16 jaar is Dimitri de schoolbanken meer dan

moe. Hij beslist om op leercontract te gaan. Zijn ouders zijn er direct mee akkoord, er is nooit

discussie over geweest. Maar Dimitri verklaart zelf dat het meerdere keren is misgelopen op

school. Hij zegt dat hij er niet van terugschrikt om zijn vuisten te gebruiken. “Als je in Brussel

op school zit is 90% immigrant. Door al wat ik heb meegemaakt en door wat ik daar (op de

Brusselse school nvdr.) heb gezien ben ik meer en meer racist geworden. Je wordt uitgedaagd

en ge antwoordt er terug op, en het gaat verder en verder. Op den duur begint dat zo van ‘hou

je bek of ik klop erop’, en na een kwartier heb je elkaar vast.” Door het agressieve gedrag, en

de daaruit volgende problemen, stopt hij ook zijn leercontract. Dimitri verlaat het

schoolsysteem en gaat full-time werken. Hij volgt zijn ouders in de bouwsector en werkt mee

aan grote afbraakwerken.

- Relationeel

In school staat Dimitri niet vaak bij meisjes, ze staan altijd apart. Maar Dimitri heeft nog een

vriendin gehad met wie hij 3 maanden samen was. Hij leerde haar kennen op de school in

Mechelen, maar ze woonden ver uit elkaar. Dit was dan ook de reden van de breuk. Dimitri

verklaart “ We gingen het op dezelfde dag uitmaken. We woonden veel te ver uit elkaar, en

zagen elkaar bijna niet. Ik was tijdens de dag aan het werk, en ’s avonds moest zij werken

onder leercontract.”

Maar veel hartzeer lijkt Dimitri aan de prille liefde niet over te houden. Hij vertelt in zijn

verhoor over de breuk “ ’t Zal mij een zorg wezen, nu ben ik op mijn gemak. Ik kan nu gaan

waar en wanneer ik wil.”

82

Als de verhoorders reageren dat het blijkbaar geen grote liefde was, antwoordt Dimitri “Het

was niet echt een vurige vlam, het viel wel mee, maar het was niet iets dat lang zou blijven

duren. Ik heb liever geen vrouw of wel een vrouw. Anders is dat ieder weekend zagen. Nu kan

ik doen wat ik wil.”

- Sociaal Leven

Op school vind je hem niet vaak bij zijn klasgenoten terug. Dimitri zegt “Ik zat meestal bij

hogere klassen. Ik trek meestal op met meer volwassen mensen, 18- of 19-jarigen, oudere

vissers,… Uiteindelijk zijn er maar weinig mensen die ik ken, die even oud zijn als ik.”

Dimitri geeft hier de volgende verklaring voor “Misschien door mijn grootte (Dimitri is

ongeveer 2 meter nvdr.) of omdat ik geen schrik heb om iets terug te zeggen als ze mij

aanspreken.”

Dimitri stopt op zijn 16 jaar met school lopen en gaat werken. Ondanks zijn agressieve

karaktertrek (cfr. School) kan hij toch heel rustig zijn eenmaal hij aan het water zit. Dimitri is

dol op vissen. Hij kent er alles van, hij weet de beste plaatsjes te vinden, de trucjes om je

beetkansen te verhogen, … Uren en uren spendeert Dimitri langs het water. Hij zit er rustig te

wachten tot hij beet heeft, slaapt er in zijn tent, maakt een praatje met de andere vissers,…

Naast zijn werk, en het vissen gaat Dimitri in het weekend op café. Hij drinkt er dan op het

gemak met zijn vrienden een pint. Heel strikt zijn ze er niet in, maar zijn ouders verwachten

hem wel tegen 1u30 thuis.

Als hij bij zijn grootmoeder zit, kijkt Dimitri vaak naar TV-programma’s over de oorlog.

Dimitri vindt dit interessant en zijn opa neemt vaak programma’s op voor hem.

Feiten :

Wegens geheimhouding van de interne informatie volgt hier een korte schets van de

samenvatting van de feiten.

Mei 2004. Marie heeft net haar jongste zoon borstvoeding gegeven. Hierna beslist ze te gaan

joggen, iets wat ze geregeld doet. Maar haar man wordt ongerust als ze na uren nog niet terug

is. Hij gaat zijn vrouw zoeken maar vindt haar nergens. Marie zal niet meer naar huis komen.

’s Nachts wordt ze gevonden, in een bosje gedumpt, geslagen en gewurgd.

83

- Dimitri’s verhaal

“Ik zit te vissen en het is reeds later op de avond. Mijn lijn ligt uit en er komt een boot

aanleggen. Ik haal mijn lijn in en eenmaal de boot stilligt gooi ik mijn lijn opnieuw uit.

Hierdoor heb ik blijkbaar de boot geraakt, ik weet niet juist hoe het gebeurd is. Hoedanook

de schipper komt razend naar mij toe gestapt. Hij begint te roepen op me dat ik mijn lijn

terug moet inhalen. We raken in een fameuze discussie. Plots is er een vrouw die voorbij jogt.

Ze keert terug en ze blijft daar zo staan. Ze hoort dat de schipper en ik aan het discussiëren

zijn en ze komt dichterbij. Ik vind niet dat het haar zaken zijn, maar ik blijf me richten tot de

schipper. Plots begint zij haar daar ook in te moeien, en zegt ze op gemene toon ‘ja, ik vind

ook dat je je lijn moet inhalen’. Ik zie niet wat zij daar in te zeggen heeft. Ondertussen komt er

nog een schip toe dat zich wil aanleggen. Na een tijdje heb ik dan maar toegegeven en gezegd

‘jaja, ’t is al goed, ik ga mijn lijn wel inhalen’. Het heeft toch geen nut om daar te blijven

liggen als er twee boten rusten. De schipper en de vrouw zijn dan weggegaan. Ik blijf daar

zitten, maar kan mijn woede en frustratie niet verkroppen. De beslissing om de vrouw die aan

het joggen is achterna te gaan volgt snel. Ik sprint naar haar toe en vraag haar wat haar

bezielt, waar ze zich eigenlijk mee moeit. Ze stopt en ik leg mijn fiets daar. Ik begin haar te

vragen wat het probleem is, en waarom ze haar eigenlijk moeit, en wat ze daar doet. Ik vertel

haar dat het iets tussen mij en die schipper is en dat zij daar moet buiten blijven. ‘Ik was vrij

pissed’. Ze antwoordt dat ze gewoon een keer kwam kijken omdat ze ons had horen

discussiëren. Ik blijf bij mijn standpunt dat zij haar daar niet mee moet komen moeien. Zo

begint ze dan ook te discussiëren en begint ze haar stem te verheffen. Ik kan daar niet tegen,

en ik word daar razend van. Ik neem haar vast en jah, dan is het weer allemaal om zeep.

Zodra ik echt razend wordt dan weet ik maar heel weinig van wat ik doe. Die vrouw kan zich

dan loswringen en ze loopt weer weg. Ik ren erachter, echt razend, en duw haar tegen een

boom. Ik kon haar dan te grazen nemen bij haar keel met mijn twee handen. Ik was echt

razend. Ik probeer ze met één hand vast te houden en de andere in de grond te duwen, maar

ze glijdt uit. Op dat moment voel ik me razend. Ik weet niet meer of ik haar geslagen heb of

niet. Hoe dan ook neem ik haar dan bij de keel vast, en op dat moment is ze aan het stikken.

Maar ik besef dat zelf niet. Het dringt niet tot me door dat ze geen lucht meer heeft, en dus

blijf ik gewoon verder doen, en weet ik van geen ophouden. Ik voel wel dat ze met haar

handen mijn polsen vast neemt. ‘Ze probeert los te komen, maar dat lukt haar dus niet’. Op

een gegeven moment beweegt ze niet meer. Het lijkt me beter om ze verder in de bosjes te

trekken. Omdat ik toch niet zeker ben dat ze dood is, en bang ben dat ze de politie zou

84

verwittigen, zet ik mijn voet nog een keer op haar keel. Zo heb ik toch een iets zekerder gevoel

dat ze dood is. Ik besef dat niet zo goed. Het is puur uit woede. Ik besef het en besef het niet.”

Na confrontatie met het bewijsmateriaal (verhoren van de schippers, nabestaanden van de

jogster, autopsie van het lichaam,…), vertelt Dimitri een ander verhaal. De ganse

geschiedenis met de schipper blijkt niet te kloppen. Er heeft zich helemaal geen ruzie

voorgedaan tussen de schipper en Dimitri. Hij verklaart hierbij ‘Ik heb dit verhaal verzonnen

omdat ik niet wilde dat jullie zouden denken dat verkrachting het motief was. Weet ik veel wat

jullie allemaal bedenken, maar dit wou ik niet.’

Dus er was geen discussie tussen de schipper en Dimitri. Waarom gaat hij dan op de vrouw

af?

“ Ge zit daar, die komt daar aangelopen, die mindert vaart voorbij mijn plaats, en ze kijkt

naar mij. Mij niet gelaten, maar ze loopt door en kijkt nog eens achterom, weet ik veel voor

wat dat is. Tenslotte loopt ze verder en kijkt ze nog eens achterom, ik vind dat eigenaardig. Ik

pak mijn fiets, rij erachter. Ik haal haar in en vraag haar wat er scheelt, of ik soms iets van

haar aan heb? Die vrouw reageert ‘ik was gewoon aan het zien’ en ze zegt dan wat , maar

wat interesseert het mij. Ik zeg haar dat het toch niet normaal is dat ze 7 keer omkijkt. Hierop

begint zo kribbig en grof te doen. Ik houd stand en zeg haar dat er toch wel iets moet schelen

als een mens 37 keer achter zich om kijkt. Ze zij blijft beweren dat het geen waar is, en blijft

hierover verder zeveren. Op dat moment pak ik die vast bij haar keel.

En de rest van de verklaring valt samen met het eerste relaas van deze 16-jarige moordenaar.

- Veroordeling

Gezien Dimitri op het moment van de feiten nog maar 16 jaar was komt hij voor in de

jeugdrechtbank. Maar in 2005 wordt de zaak uit handen gegeven door de jeugdrechter. Via de

raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling wordt Dimitri doorverwezen naar het hof

van assisen. Zo wordt Dimitri 3 jaar na de feiten berecht voor het hof van assisen. Hier wordt

hij schuldig bevonden over de hele lijn. Hij krijgt de maximumstraf van 30 jaar.

85

Donald Harvey “Angel of Death”

Information researched and summarized by Elizabeth Sellers

Pannill Hedgecock Melissa Georges

Department of Psychology

Radford University Radford, VA 24142-6946

Date

Age

Life Event

04-15-52 0 Born in Booneville, Kentucky. Was the first of three children. October

1952 6

months Head injury – father fell asleep holding him and dropped him. He didn’t seem to be seriously injured, but his soft spot hadn’t closed.

Parents had an abusive relationship with each other.

1957 5 years Head injury – fell off running board of a truck. He didn’t lose consciousness, but had a cut 10-12 centimeters long on the back of the head.

1956-1972 Ages 4-20

Sexual abuse – Uncle Wayne (mother’s ½ brother) would abuse him when he went to grandmother’s house. Uncle Wayne primarily used Donald as an aid to masturbation, but they also engaged in oral sex.

1957-1972 Ages 5-20

Sexual abuse – an older neighbor (Dan Thomas) sexually abused him. He noted later that he liked that Dan gave him money.

April 1968 16 Received diploma from the American School (correspondence school in Chicago). Obtained his GED later this year.

1968 16 First sexual encounter in which he was an equal partner.

1969 17 Started an occasional relationship with James Peluso which continued for about 15 years.

1970 18 Left home and moved to London, Kentucky. 05-11-70 18 Started work at Marymount Hospital.

1970 18 Was raped by Randy White (roommate).

05-30-70 18

First kill – smothered Logan Evans with a sheet of blue plastic and a pillow. He listened to his heartrate with a stethoscope until he was dead. He disposed of the plastic and cleaned him up, dressing him in a clean hospital gown. He had no fear of getting caught and notified the nurse on duty.

05-31-70 18 Killed James Tyree on accident by using the wrong size catheter on him. Tyree let him proceed, but then yelled at him to take it out. Donald then used the heel of his hand to control him until he vomited blood and died.

06-22-70 18 Killed Elizabeth Wyatt. This was his first “mercy kill” – he was aware that she was praying to die. She told him she wished she could die, so he turned her oxygen supply very low in order to kill her. Four hours later, a nurse found her dead.

07-10-70 18 Killed Eugene McQueen by turning him on his stomach when he knew he wasn’t supposed to. He drowned in his own fluids. Harvey informed the nurse that McQueen looked bad, but she said for him to continue. Therefore he proceeded to

bathe him after he was dead in order to avoid suspicion. This was covered up by the hospital. For as long as he worked at Marymount, the doctors and nurses teased him for bathing a dead man.

07-12-70 18 Killed Harvey Williams on accident by using a faulty gas tank. He went into cardiac arrest and died.

07-24-60 18

Killed Ben Gilbert. This was significant because it was his first premeditated murder. Ben had knocked Donald unconscious with a urinal and poured its contents over him, claiming that he thought Donald was a burglar. Harvey retaliated by catheterizing Gilbert using a female sized #20 catheter instead of the smaller #18 for men. He then straightened out a coat hanger and shoved the wire through the catheter about two feet, puncturing his bladder and bowel. He went into instant shck, breaking into a cold sweat and going into a coma. Harvey disposed of the wire and replaced the #20 catheter with a #18.

07-28-70 18 Ben Gilbert died.

1970 18

Started a 7 month relationship with Vernon Midden. Vernon was an undertaker that was married with children. Vernon taught Donald lots of ins and outs of how the body reacts when certain things are done to it (ex. when it is smothered). This came in handy when he was trying to get away with his murders.

1970 18 Vernon (his lover) introduced Donald to the occult, but wouldn’t let him take part in the rituals because he wasn’t a member.

08-15-70 18 Killed Maude Nichols using a faulty oxygen tank. She had been sent there with bed sores so bad that maggots crawled in the sores. No one wanted to give her care, so he killed her.

08-30-70 18

Killed William Bowling by not turning his oxygen on. He had been brought to the hospital due to difficulty breathing. Donald’s action was intentional but spontaneous. He wanted to end the patient’s struggles to breathe. He died of a massive heart attack.

11-04-70 18

Killed Viola Reed Wyan using a faulty oxygen tank. He commented that she smelled bad. She was suffering from leukemia and electrolyte imbalance. He decided to end her suffering, so he attempted to kill her by plastic and pillow smothering, but someone came in and he had to stop. Therefore, he got the faulty oxygen tank and killed her that way.

12-07-70 18 Killed Margaret Harrison by giving her an overdose of Demerol, morphine, and codeine that was intended for another patient. He monitored her pulse until it dropped to 0 and she stopped breathing.

January 1971 18 Relationship with Vernon Midden began to go sour. He became depressed and

fantasized about embalming Vernon alive.

01-09-71 18 Killed Sam Carroll using a faulty oxygen tank. He had pneumonia and an obstruction of his small intestine. Donald decided he had suffered enough and retrieved the faulty oxygen tank.

01-15-71 18 Killed Maggie Rawlins by smothering her with a pillow. He put a plastic bag between her face and a pillow in order to avoid fibers in her airways. She was treated for a bad burn on her arm.

01-23-71 18

Killed Silas Butner using a faulty oxygen tank. He had been experiencing kidney problems. He had attempted to kill him multiple times by smothering him, but each time was interrupted. There was an autopsy in this case, but the true cause of death was never discovered.

01-26-71 18 Killed John Combs using a faulty gas tank. He had a bad heart and difficulty breathing. Tried to smother him with a plastic bag unsuccessfully, so returned to the faulty oxygen tank. Donald described this killing as a “mercy” killing.

03-14-71 18

Killed Milton Bryant Sasser by giving him an overdose of morphine that he had stolen from the cabinet at the nurse’s station. He had been brought in for congestive heart failure. Donald made the mistake fo trying to dispose of the hypodermic needle in a toilet, stopping it up. The maintenance man discovered the needle. However, no one recognized a connection between the needle and Sasser’s

death. 03-27-71 18 Last day at Marymount Hospital. (Reason unknown)

June 1971 19

Arson – set a fire in the bathroom of an empty apartment in the building where he lived because he was depressed. This was an unsuccessful suicide attempt in which he tried to kill himself through asphyxiation. He was arrested and paid a $50 fine.

1971 19

First heterosexual encounter with Ruth Anne Hodges, the daughter of a family he was staying with while in Frankfort, Kentucky applying for a job. They were drunk, and he doesn’t remember what happened, although he does remember being naked with her. Nine months later, she had a son in which she named Donald as the father. At times he has talked about his 2 children, but at other times he has denied they exist.

1971 19 Was arrested for suspicion of burglary in his apartment building; the real reason for the arrest was to question Donald about the occult. Donald actually admitted to the police to killing 15 people at Marymount Hospital, but no one believed him.

June 16, 1971 19 Enlisted in the Air Force.

1971 19 Sexual encounter with Jim. This was significant because Donald said he had an urge to kill Jim, but refrained because his deterrent was a fear of getting caught, not an aversion to killing.

1971 19 Tried to kill himself using an overdose of NyQuil because he was depressed.

March 9, 1972 19

Discharged from the Air Force was classified as medical reasons, under honorable conditions. The overdose of NyQuil led to the Air Force finding out about his arrest and resulted in therapy and ultimately his discharge.

1972 19

Tried to kill himself using Placydil and Equanil because he was depressed due to an argument with his family. Was taken to the hospital and his stomach was pumped. He was then transferred to the VA hospital as an inpatient when his parents told him he was no longer welcome at their house. Was then treated as am outpatient.

1972 19 Began working at Cardinal Hill Convalescent Hospital in Lexington, Kentucky. He worked there fore 5 months full time and another 2 years part time. He did not kill anyone while working there.

1972-1973 19-20 Began dating Russell Addison. They lived together and had a 10 month relationship.

1973-1978 20-25 Began a 5 year intermittent relationship with Ken Estes. They lived together for portions of this.

Got more interested in the occult. September

1975 23 Got a job as a nursing assistant at the VA Hospital in Lexington.

1975 23 Donald reduced oxygen flow of Joseph Harris, possibly resulting in his death (although he was never indicted for this).

1975 23 James Twitty, James Ritter, Harry Rhodes, and Sterling Moore died in the ward. Donald believes he had something to do with their deaths but doesn’t remember any specifics.

June 1977 25

Joined occult through an initiation that is only available for heterosexual couples. Therefore he was hooked up with “Jan” as his partner and the two of them were initiated by switching partners with a couple already in the occult. This resulted in the conception of his second child. During this initiation, he received his spiritual guide, Duncan, that would assist him in figuring out who to kill. Duncan was a doctor during his lifetime.

1980 28

Began dating off and on Doug Hill. They heatedly argued often, and after one fight, Donald retaliated by slipping arsenic into Doug’s ice cream. This was significant because it was the first person outside of the hospital he had tried to harm.

August 1, 28 Started a relationship with Carl Hoeweler. They moved in together and settled into

1980 a pattern of living.

1980 28 When Donald found out that Carl had been going to the park every Monday and “playing around” with other men, he started feeding him small doses of arsenic to make him sick on Sunday so that he couldn’t go to the park on Monday.

1980 28

Donald thought that Diane (Carl’s “faghag”) was trying to split up their relationship so he gave her hepatitis B that he stole from the VA hospital. He also poisoned her with acrylic acid and tried to infect her with AIDS he stole as well (but it didn’t work).

1983 (death:

April 10, 1983)

31

Killed Helen Metzger because he thought she was a threat to Carl and an indirect threat to him. He did this by sprinkling arsenic on the leftovers he gave her and in a jar of mayonnaise as well. Several weeks later he gave her more in a pie. She developed a paralysis and moved upwards. He claims he didn’t mean to give her a lethal dose, but the paralysis set in. Following a tracheotomy, she started hemorrhaging and never regained consciousness. Her death was attributed to Guillain-Barre Syndrome.

1983 31 Helen’s family got sick due to the arsenic in the mayonnaise after the gathering at her apartment after the funeral. No one died and it was believed to be food poisoning.

April 25, 1983

(death: May 1, 1983)

31 Killed Carl’s father, Henry Howeler by giving him arsenic. He died 4 days later due to a stroke and kidney failure.

Late 1983 – early 1984

31

Accidentally killed Howard Vetter (Carl’s brother-in-law). Donald had been using wood alcohol to remove adhesive labels and left the solution in a vodka bottle. Carl got hold of the wrong bottle and served Howard a few drinks from it. He was sick for a week, and suffered a heart attack. His death was attributed to cardiac failure.

09-19-84 32 Accidentally killed Hiram Proffit by giving him the wrong dosage of heparin. He told no one about the error and it was not detected.

11-09-84 32

Killed ex-boyfriend James Peluso because he asked him to “help him out” if he ever became unable to care for himself. He gave him arsenic in a daiquiri and in some pudding. He became ill again at home and was returned to the VA hospital. His death had been expected due to cardiac problems, so no autopsy was performed.

March 18, 1985

(death: March 23,

1985

32 Killed Edward Wilson, a neighbor, because he wanted to protect Carl. Wilson believed that Carl was cheating him on his utility bills. In order to protect Carl, he put arsenic into Wilson’s Peptobismal. He died 5 days later.

March 1985 32 Promoted to morgue supervisor.

1985 32 Joined National Socialist Party (neo-Nazi). Later claimed he wasn’t a sympathizer, but instead was there gathering info for friends that wanted to destroy the party.

July 1985 33

Was fired from VA hospital because they found a gun in his gym bag, which was strictly against policy. They also found a small specimen of liver mounted in paraffin wax to be sliced with a microtome for microscopic examination in his locker. Due to errors in the investigation, none of this appeared on his record. (Donald believes that Carl planted the gun.)

02-24-86 33 Started new job at Daniel Drake Memorial in Cincinnati, Ohio. No suspicions were raised about his reasons for leaving previous jobs.

04-08-86 33

Killed Nathaniel Watson by smothering him with a wet, plastic garbage can liner which he placed over his face, pushing it into his mouth and into his nostrils. He had tried to kill him in the same manner multiple times, but was interrupted each time. He didn’t think that Watson, a semi-comatose man being fed through a

gastric tube, should live that way. He had also heard that Watson was a convicted rapist (even though this was never substantiated). He removed the pillow and threw the plastic bag in the trash and carried on to his next patient. Watson was found ¾ of an hour later by a nurse.

04-12-86 33 Killed Leon Nelson by smothering him in the same manner as Nathaniel Watson.

04-19-86 34 Killed Virgil Weddle by putting rat poison in his pudding. He had died of an apparent heart attack, which was expected by his illness. Donald took cookies from Weddle and ate them during his occult ceremony for Duncan.

04-20-86 34 Attempted to kill Lawrence Berndsen with rat poison repeatedly. He was transferred to a nursing home and died there days later.

05-02-86 34 His relationship with Carl started to have lots of trouble and they argued a lot. He became paranoid that Carl was out to get him. Donald and Carl broke up.

05-02-86 34 Killed Doris Nally by putting cyanide in her apple juice.

05-05-86 34 Daisy Key completed an employee evaluation on Donald. He was rated as “Good” on 6 of 10 criteria and “Acceptable” on the other 4.

06-20-86 34 Killed Edward Schreibeis by giving him arsenic in his soup. There was no autopsy conducted.

May-June 1986 34 Attempted to poison Willie Johnson using arsenic four times in his food.

06-29-86 34 Killed Robert Crockett by putting an cyanide solution into an I.V. No autopsy was conducted.

07-07-86 34 Killed Donald Barney by giving him cyanide through his feeding tube as well as an injection of cyanide into his buttocks.

07-25-86 34 Killed James Woods by giving him a cyanide solution in his gastric tube.

08-16-86 34 Killed Earnest Frey by giving him arsenic in his gastric tube. Donald took an old pair of knitted booties.

08-17-86 34 Moved to Middletown, Ohio.

08-29-86 34 Killed Milton Canter by giving him a cyanide solution in his nasal tube. Permission for autopsy was not granted. Donald took a lap blanket form Canter.

09-17-86 34 Killed Roger Evans by giving him cyanide in his gastric tube. Autopsy was given, but no cyanide was found.

09-20-86 34 Killed Clayborn Kendrick by giving him cyanide in his gastric tube and an injection into his testes.

10-29-86 34 Killed Albert Buehlmann by feeding him cyanide dissolved in a cup of water. 10-30-86 34 Killed William Collins by giving him cyanide dissolved in orange juice.

11-04-86 34 Killed Henry Cody by giving him cyanide dissolved in water through his gastric tube. Permission for an autopsy was not given.

November, 1986 34 Began seeing Dr. Mark Barbara for treatment of depression, due to the break up

with Carl. November,

1986 34 Head injury – tried to commit suicide by driving his car off a mountain road, resulting in a head injury.

Autumn 1986 34 Occult rituals became more regular and he started bringing cyanide to the hospital

on a regular basis.

11-22-86 34 Killed Mose Thompson by giving him cyanide dissolved in water through his gastric tube.

12-09-86 34 Killed Odas Day by giving him a cyanide solution.

12-10-86 34 Killed Cleo Fish by giving her cyanide mixed with cranberry juice. Donald took a lock of hair from her and burned it during his occult ceremony for Duncan.

1986 34 Poisoned Harold White and John Oldendick with arsenic, but the doses were too small to be fatal. Harvey believes that in Oldendick’s case, the dose of arsenic actually healed him.

01-10-87 34 Killed Leo Parker by giving him cyanide in his feed bag. An autopsy failed to find he was poisoned.

02-05-87 34 Killed Margaret Kuckro by giving her cyanide in her orange juice. February 34 Killed Stella Lemon by giving her cyanide in her orange juice. She died several

1987 (death:

March 16, 1986)

weeks later.

03-06-87 34 Killed Joe Pike by feeding him Detachol, an adhesive remover intended for use with colostomy bags.

03-07-87 34 Killed Hilda Leitz by feeding her Detachol through her G-tube as well as in her orange juice.

03-07-87 34 Killed John Powell by giving him cyanide in his gastric feeding tube. An autopsy was performed.

03-08-87 34

The autopsy for John Powell was conducted by Dr. Lee Lehman, a forensic psychologist who had a background in biochemistry, knowing specifically about cyanide. This meant that he knew exactly what cyanide smelled like and how to identify that smell. He cut open John Powell and immediately smelled the smell of bitter almonds (the smell of cyanide) and knew that foul play was afoot. He then proceeded with the autopsy and send samples to other labs in order to confirm what he thought about cyanide. The three labs that he sent the samples to for confirmation confirmed what he had thought.

March 1987 34 The Cincinnati Police Department was notified.

March-April 1987 34

Investigations of John Powell’s death began. First his food supply was looked into. The his wife was questioned. Nurses at the hospital were interviewed and during one of these interviews, Donald Harvey’s name was brought up because of his questionable ending of employment at the VA Hospital. Hospital employees at this time were volunteering to take polygraph tests, and Donald volunteered to take one after buying a book on how to beat lie detector tests. He called in sick the day of his scheduled appointment and did not take the test. Since he did not take the test, Donald was brought in for questioning. Detectives Jim Lawson and Ron Camden questioned him for a while, playing a bit of “good cop, bad cop,” until finally Donald confessed to having put cyanide in John Powell’s G-tube. He explained that it was because he felt sorry for him and for his family. He denied having ever done that for anyone else.

04-06-87 34 Donald was indicted for aggravated first degree murder of John Powell. Soon after this, William Whalen was appointed his public defender.

05-26-87 35

Competency hearing was conducted by Dr. Schmidtgoessling and Roger Fisher, a clinical psychologist. Roger Fisher concluded that Harvey knew the difference between right and wrong and was able to conform to the conduct of the law. He also concluded that Donald was free of any emotional disease or defect of the mind. Dr. Schmidtgoessling concluded that Donald had a history of depression because of childhood experiences, but he was not and never had been psychotic.

June 1987 35

On WCPO-TV evening news, Pat Minarcin questioned another reporter on the air about possibility that Harvey had been responsible for other deaths at Drake Hospital. He then started receiving anonymous phone calls from nurses detailing other deaths Donald had caused. He then met with the nurses and started investigating even more. He denied all of his investigations to the superintendent of the hospital because the nurses feared repercussions, since the hospital had stopped its investigations. He discovered that the pattern of deaths and Harvey’s work schedule was very similar. He had all of this information, but couldn’t use any of it on the air. He went to Whalen and informed him of his story. This sent Whalen into a frenzy of trying to find out everything that happened and getting a plea bargain set.

June 1987 35 Whalen did not consider an insanity plea – Donald didn’t want it.

June 1987 35 Whalen worked out a plea bargain that included that he confess to all of the murders he had committed in return for taking the death penalty off the table. If he left any of his murders out, the deal was off the table.

Confessed: 07/09/1987 Charged:

08/18/1987

35

Charged with murder of Helen Metzger from her home in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of patient Leon Nelson from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with attempted murder of patient John Oldenick from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of patient Leo Parker from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of James Peluso from Carl’s home in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of patient Joseph Pike from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of patient John Powell from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of patient Edward Schreibeis from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of patient Virgil Weddle from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with attempted murder of patient Harold White from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of Edward Wilson from his home and was indicted of the charges


08/18/1987

35

Charged with murder of patient James Wood from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges

August 21, 1987 35

Hamilton County, Ohio; Harvey would go to court to hear his plea. There was no trial, no arguments from either attorney, just the reading of his indictments which he pleaded guilty to each. Each of the twenty-nine indictments was read and since Harvey plead guilty to each the judge went ahead with his sentencing based on the plea agreement. He received three consecutive life terms; with the minimum time actually served for a life sentence would be twenty years, Harvey would be in incarceration for sixty years.

August 21, 1987 35

Since Harvey had been under a plea agreement he was told by his attorney that if he admitted to any more murders in Hamilton County that he would be a “dead man”

January 22, 1988 35

Harvey was indicted for three more murders at Drake: Nathaniel Watson, Doris Nally, and Henry Cody. He was indicted for three more counts of attempted murder there as well: Willie Johnson, Lawrence Bernsden, and Anna Hood.

1988 35

Returned to Hamilton County Pleas Court where he again faced Judge Mathews. He was sentences to twenty years to life on each of the murders and ten to twenty-five years on each of the attempted murders; the sentences were to run concurrently with the life terms he was already serving. Harvey had not been convicted of twenty-eight counts of murder and seven counts of attempted murder in Hamilton County, Ohio.

September 6, 1987 35

Harvey agreed to a taped confession where he would provide names and details of deaths in which he caused at Marymount Hospital and would plead guilty to any criminal charges brought by a Laurel County grand jury.


11/02/1987

35

Charged with murder of patient John V. Combs from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with murder of patient Ben H. Gilbert from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with voluntary manslaughter of patient Eugene McQueen from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with murder of patient Viola Reed Wyan from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with murder of patient Elizabeth Wyatt from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with murder of patient William Bowling from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with murder of patient Silas Butner from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with murder of patient Maude Nichols from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges


11/02/1987

35

Charged with murder of patient Maggie Rawlins from Marymount Hospital in Kentucky and was indicted of the charges

1988 35 Although Harvey had confessed to killing thirteen patients, only ten victims could be corroborated. Three of his claimed victims could not be identified.

1988 35 The grand jury returned indictments on eight counts of murder: William Bowling, Maude Nichols, Viola Wyan, Silas Butner, John Combs, Maggie Rawlins, Ben

Gilbert, and Elizabeth Wyatt. They returned one indictment of voluntary manslaughter: Eugene McQueen. Harvey pleaded guilty to all nine counts. Circuit Judge Lewis Hopper sentenced him to life in prison for each murder and twenty years for manslaughter, the sentences to be served in Ohio concurrently with the three life terms for convictions in Hamilton County.


02/19/1988

35

Charged with attempted murder of patient Lawrence Berndsen from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


02/19/1988

35

Charged with murder of patient Henry Cody from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


02/19/1988

35

Charged with attempted murder of patient Anna Hood from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


02/19/1988

35

Charged with attempted murder of patient Willie Johnson from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


02/19/1988

35

Charged with murder of patient Doris Nally from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges


02/19/1988

35

Charged with murder of patient Nathaniel Watson from Drake Hospital in Ohio and was indicted of the charges

1988 35 18 Civil suits were brought in Hamilton county which totaled $235,000,000, which included families of the victims, the hospital administrators and trustees, and various medical staffs.

03-01-88 35

Attorney for Shelton Gillispie widower of Ruth Gillispie filed a $25,000,000 suit for compensatory damages and another $50,000,000 suit in punitive damages against Donald Harvey, Daniel Drake memorial Hospital, Jan Taylor, and the board of Hamilton County commissioners. Harvey had not confessed to causing Ruth Gillispie’s death, and her case was not covered by the plea bargain. He had repeatedly denied that he had injured her in any way. Ironically, he had assisted in her autopsy.

04-13-88 35

Jan Taylor, his supervisor at Drake, pleaded no contest to falsification of a public document as a part of a plea bargain substituting that charge for the four counts of tampering with evidence. Taylor had added handwritten notes to Harvey’s file, indicating that two of his former employers had told Drake representatives that he was eligible for rehire.

October 1991 39 Agreement was reached for the Gillespie case. The settlement was confidential,

but it was reported to be around $45,000. No criminal charges were filed.

02-05-03 51 Was part of an interview on 60 Minutes II featuring health-care workers who kill patients – he indicated that the reason he got away with it for 17 years was that the doctors are overworked and sometimes don’t even see the patients after they die.

2048 96 Possibility of parole

General Information Sex Male Race White

Number of victims Harvey confessed to 87; however, he was only convicted of 36 murders, and one intentional manslaughter

Country where killing occurred United States States where killing occurred Ohio and Kentucky Type of killer Angel of Death Height Unknown Childhood Information Date of birth April 15, 1952 Location Booneville, Kentucky Birth order 1st of 3 Number of siblings 2 XYY? Unknown – exudes many feminine characteristics and

behaviors Raised by Both parents – however, his grandmother and neighbors

played a large part in raising him as well. Birth category Oldest Parent’s marital status Separated for a short time when young, but reconciled shortly

after. Family event Separated due to abuse by both parties Age of family event 3 Problems in school? Yes – was teased Teased while in school? Yes – was called a sissy because all the girls liked him. Physically attractive? Yes – was always obsessed with his looks. He even went to

the lengths of wearing dress clothes as a child to elementary school.

Physical defect? No Speech defect? No Head injury? • Father fell asleep holding him and dropped him –

didn’t seem to be seriously injured but his soft spot hadn’t closed. (6 months)

• Fell off running board of a truck resulting in a 10-12 centimeter long cut on the back of his head (5 years old)

• Tried to commit suicide by driving his car off a mountain road, resulting in a serious head injury.

Physically abused? No evidence found. Psychologically abused? Father called him feminine names. Sexually abused? • Uncle Wayne would abuse him when he went to

grandmother’s house starting when he was 4 and the relationship continued for 16 years.

• Dan Thomas, an older neighbor, sexually abused him starting at age 5 for 15 years.

Father’s occupation First was a tobacco farmer, then worked in a factory, and then as a door-fitter with Mosler Safe Company

Age of first sexual experience Nonconsensual – 4 Consensual – 16

Age when first had intercourse Consensual – 16 Mother’s occupation Homemaker Father abused drugs/alcohol No Mother abused drugs/alcohol No Cognitive Ability Highest grade in school 9 – left school in order to accelerate his graduation (his

principal noted this).

Highest degree GED Grades in school High marks IQ Unknown – was noted how intelligent he is though. Work History Served in the military? Branch Air force Type of discharge Tried to commit suicide by overdosing on NyQuil. Follow-

up of that incident led to disclosure of his previous arrest and subsequent therapy in Kentucky. Because he had concealed that history from the recruiter, he was discharged from the Air Force. This was classified as medical, under honorable conditions.

Saw combat duty No Killed enemy during service? N/A Applied for job as a cop? No Worked in law enforcement? No Fired from jobs? • Was laid off of a factory job due to work being slow.

• Was forced to resign from VA Hospital for bringing a pistol to work in his gym bag, which was explicitly against policy. (July 18, 1985)

Types of jobs worked Factory worker very early, but then became a nursing assistant for most of his career.

Employment status during series Employed as a nursing assistant. Relationships

Sexual preference Homosexual Marital status Single Number of children 2 Lives with his children No – there is some confusion on if they are his children or not Living with One was adopted; one lives with mother. Triad Animal torture Hacked a chick in two with a hoe. (age 9) Fire setting Set a fire in a bathroom of an empty apartment in the building

where he lived because he was depressed. Bed wetting Unknown Killer Psychological Information Abused drugs? No – however did attempt suicide with over the counter drugs

multiple times. Used Deseryl, prescribed by his psychiatrist. Abused alcohol? No Been to a psychologist? Yes – went to a psychiatrist three times after an arrest around

age 19. Later started receiving regular treatment by a psychiatrist (Dr. Mark Barbara) after becoming extremely depressed about his break-up with Carl.

Time in forensic hospital? Was in a psychiatric unit reserved for inmates while awaiting trial; however, did not serve time in one.

Diagnosis Psychopathic-type personality disorder

Killer Criminal History

Committed previous crimes? Was arrested for arson – paid a $50 fine. Was arrested for suspicion of burglary in his apartment building; the real reason for the arrest was to question Donald about the occult.

Spend time in jail? No Spend time in prison? No

Killed prior to series? Age? Killed for 18 years starting at age 18. Prior to that, he did not kill anyone.

Serial Killing

Number of victims Harvey confessed to 87; however, he was only convicted of 36 murders, and one intentional manslaughter

Victim type Elderly and ailing patients mostly; however, also killed people that he perceived as a danger to the life that he led.

Killer age at start of series 18 Gender of victims Male and female Race of victims All races Age of victims Mostly elderly; those he perceived as a danger to the life that

he led were closer to his own age (mid 20s or 30s) Method of killing Smothering with plastic and pillow; poisoned with arsenic,

cyanide, cleaning fluid, rat poison, Demerol, morphine, codeine; deprivation of oxygen using a faulty oxygen tank; attempted to use injections of HIV and hepatitis B unsuccessfully

Type of serial killer Angel of Death How close did killer live? Either at his work or in neighborhood. Killing occurred in home of victim? In some cases, but for the most part in the hospital in which

he worked. Killing occurred in home of killer? In some cases, but for the most part in the hospital in which

he worked. Weapon In some cases, he brought it with him (ex. poison); in other

cases he found the weapon on the scene (ex. pillow) Behavior During Crimes Rape? No Tortured victims? No Stalked victims? No Overkill? No Quick & efficient? Usually – sometimes it would take a few days for the victim

to die, but for the most part they died quickly. Used blindfold? No Bound the victims? No After Death Behavior Sex with the body? No Mutilated body? No Ate part of the body? No Drank victim’s blood? Yes, but not every time. Posed the body? No Took totem – body part No – however, did take blood and saliva. Took totem – personal item Yes – for example: cookies, which he ate during an occult

ceremony; a knitted pair of booties; a lap blanket; a lock of hair which he burned during an occult ceremony

Robbed victim or location No Disposal of Body Left at scene, no attempt to hide Yes Left at scene, hidden No Left at scene, buried No Moved, no attempt to hide No Moved, buried No Cut-up and disposed of No Moved, too home No

Sentencing Date killer arrested April 6, 1987 Date convicted August 21, 1987 – Ohio

October 21, 1987 – Kentucky Sentence • Ohio – 20 years to life for each murder; 10-25 for

each attempted murder. These were to be served concurrently to the murder convictions. He also was fined $270,000. Civil suits brought by the families of the victims and the hospitals asked for $235,000,000.

• Kentucky – Life in prison for each murder; 20 years for manslaughter. These were to be served in Ohio concurrent to the murder convictions.

Killer executed? No Did killer plead NGRI? No – did not meet the criteria for NGRI Was the NGRI plea successful? N/A Name and state of prison Warren County Correctional Facility Killer committed suicide? Attempted during his depressions of his youth. Killer killed in prison? No Date of death Still alive

References Angels of Death. Retrieved November 15, 2005. http://www.thebiographychannel.co.uk/biography_story/1053:50/1/Angels_of_Death.htm. Donald Harvey. Retrieved November 15, 2005. http://www.crimezzz.net/serialkillerrs/H/HARVEY_donald.php. Horn, D. Angel of Death. Retrieved September 25, 2005 from The Cincinnati Post website: http://global.factiva.com/en/arch/print_results.asp. Lohr, D. Angel of Death The Donald Harvey Story. Retrieved September 25, 2005 from Court TV’s The Crime Library website: www.crimelibrary.com/serial_killers/weird/donald_harvey/1.html. Whalen, William (2005). Defending Donald Harvey: the case of America’s most notorious angel-of-death serial killer. Cincinnati: Emmis Books.

abstract - lib.ugent.be · abstract deze thesis handelt over individuen met een psychopathische...

Documents