AMASYA TARİHİ

1

ABDİZADE HÜSEYİN HÜSAMEDDİN EFENDİ

AMASYA TARİHİ

4 Cilt Zeyli

AMASYA TARİHİ

2

Büyük Türk ırkını ve dilini dirilten Cumhurbaşkanımız ulu önderimiz Kemal Atatürk’ün ve başbakanımız Kutlu İsmet İnönü’nün takdirlerini

gören Amasya Tarihi, işbu dördüncü cildin bakıyyesini bastırmakla önemli himmetleri geçen Amasya İlbayı Kadri ve Halk Partisi başkanı

Veysi Begoğlu Bay Sıtkı ile İlbaylık daimi encümeni üyelerine teşekkürlerini sunar.

AMASYA TARİHİ

3

AMASYA TARİHİNDEN ÜÇÜNCÜ DEVRE BAKIYYESİ

Receb Paşa Amasyalı’dır. Kapıcuoğlu Mehmed Aga bin Receb Aga’nın oğludur.

Birâderi Bostancı-başı Hâcı Ahmed Aga’nın yardımı ile ser-çeşme olmuşdu. 1119 senesi receb gurresinde mîr-i mîrânlıkla Amasya mutasarrıfı olub Rûm-ili’nde bulunduğundan Amasyalı esbâk kul kethüdâsı Türk Şa’bân Aga-zâde Mehmed Aga mütesellim oldu.

Az sonra Mü’ezzinbaşoğlu Abdî Aga’nın hakkındaki şikâyetlerin tahkîkine dâ’ir fermân gelüb ahvâli teftîş idilmeğe başlandı. Bu esnâda Abdî Aga da tevkîf idildi.

Şa’bân evâhirinde Özbek sefîri Mir Mehmed Nasır Hân mihmân-dârı olan Amasyalı Sefer Aga-zâde vezir Mehmed Paşa ile Amasya’ya geldi. Mütesellim Mehmed Aga bâ-fermân-ı âlî sefîrin i‛zâz ve ikrâmına me’mûr olub /3/ Dârü’s-selâm Mahallesi’nde vezir Mehmed Paşa’nın konağına indirildi. Otuz beş gün Amasya’da istirâhat idüb Amasya a’yânının konaklarında sıra da‘vet ile ‛izzet ve ikrâm gördü.

Ramazân bayramının ikinci günü Buhara’ya müteveccîhen Mehmed Paşa ile birlikte Amasya’dan gitdi. Şevvâlin on dokuzuncu günü Mehmed Paşa’nın kethüdâsı olan a’yândan Sefer Aga-zâde Hasan Aga evkâf-ı-Sultânîye mütevellîsi oldu. Mü’ezzin-başıoğlu Abdî Aga hakkındaki şikâyetlerin ba‘zıları doğru görülerek Ankara’ya sürüldü.

Zi-l-hiccede sâbık Mısır vâlisi Amasyalı Küçük Ali-zâde Hüseyin Paşa vefât idüb oğlu olmadığından müsâdereden kurtulan malı kızı Fatma Hânım’a ve yeğenleri Ali, Mehmed Beglere kaldı. Yeğeni Ali Beg, Bozok sancâğı begi

AMASYA TARİHİ

4

ve diğer yeğeni Mehmed Beg de Bülbül Hâtûn vakfı mütevellîsi oldu. Yörgüç Paşa Câmi’i civârında Şadi Beg Tekyesi şeyhliği de halvetîye meşâyihinden Mustafa Efendi’ye virildi.

1120 senesi muharrem gurresinde Ladikli Feyzullah Efendi’nin yerine Abubekir Efendi Amasya kadısı ve nakîbü’l-eşrâf kâ’im-makâmı Emir Hâcı Abdüllâtif Aga baş-a’yân olub müntesiblerinden Seyyid İbrahim Aga nakîb kâ’im-makâmı oldu. /4/

Muharremin on dördüncü günü Hâce Paşa-zâde Hâcı Ömer Aga’nın azli ile a’yândan Fazlıoğlu Sarı Hâcı Ali Efendi şehir kethüdâsı oldu. Bu zât Fazlı-zâde Fazlı Paşa bin Hasan Efendi bin Fazlullah Efendi’nin amucası oğlu idi.

Safer evâ’ilinde Avkatlı İbrahim Aga’nın ref’inden Uluslu Kürt Seyyid İbrahim Aga Amasya alaybegisi oldu. Rebiü’l-evvelde Amasya müftisi ve Sultânîye müderrisi kibâr-ı fuzalâdan İkinci-zâde Abdullah Sânî Efendi öbür dünyaya göçdüğünden Büyük Aga (Hüseyniye müderrisi) Koca Mu’id İsmail Efendi Amasya müftisi ve diğer fuzalâdan Mütevellî-zâde Hâc Ahmed Efendi de Sultânîye müderrisi oldu.

Şa’bân evâhirinde şehir kethüdâsı Hâcı Ali Efendi’nin ba‘zı ahvâli esnâfı ve a’yânı dîl-gîr eylediğinden azli ile baş-a’yân Emir Hâcı Abdüllatif Aga ilâveten şehir kethüdâsı da olub nüfûz ve ikbâli katmerlendi.

Şevvâl evâ’ilinde yirmi yıldan beri yeniçeri serdârı olan Apardı İbrahim Aga bin Mehmed Aga1 ve zi-l-ka’de evâ’ilinde Ya’kub Paşa müderrisi ulemâdan Mehmed Efendi vefât idüb oda-başı Sekizinci Halil Aga serdâr ve ulemâdan Ebubekir Efendi müderris oldu. /6/

1121 senesi muharreminin on üçüncü günü Halil Aga’nın ref’inden Ellibirin İbrahim Aga yeniçeri serdârı olub saferde Amasya mutasarrıfı Boz Receb Paşa terfi’an Karahisâr-ı Şarkî beglerbegisi olduğundan Amasya sancâğı selefi Ahmed Paşa’ya tevcîh idildi.

Ahmed Paşa Amasyalı sekbân-zâdedir. 1121 senesi saferinin on ikinci günü Amasya

mutasarrıfı olub harbe me’mûr olduğundan baş-a’yânlığa seçilen Türk Şa’bânoğlu Mehmed Aga yine Amasya mütesellimliğinde kaldı.

Saferin yirimisinde baş-a’yânlıkdan atılan Emir Hâcı Abdüllatif Çelebi şehir kethüdâlığından da çıkarılub a’yândan Çırçırlıoğlu Hâcı Mehmed Aga şehir kethüdâsı oldu. Rebiü’l-evvel gurresinde Şeyhü’l-İslâm Ebe-zâde Abdullah Efendi’nin imâmı Köprülü Halil Efendi-zâde İsmail Efendi Amasya kadısı oldu.

Rebiü’l-evvel evâhirinde sâdâtın zoruyla Emir Hâcı Abdüllâtif Çelebi yine nakîb kâ’im-makâmı oldu. Cümâd el-ûlâ evâ’ilinde Amasya erkânından Şehzâde ve Masûme Hâtûnlar vakıfları mütevellîsi ve esbâk baş-a’yân Hâcı /7/

1 Bu İbrahim Ağa, Amasya’da Apardıoğullarının büyük atasıdır.

AMASYA TARİHİ

5

Hâfız Abdülbakî Efendi vefât idüb tevliyeti oğulları Mustafa, Mehmed Agalara virildi.2

Cümâd el-ûlânın yirmi birinci günü Belgrad vâlisi olub İstanbul’a celbedilen ve Amasya’da “Çırçırlıoğlu” dimekle meşhûr olan Firârî Seyyid Hasan Paşa, Sadr-ı a’zam Çorlulu Ali Paşa’nın gadr ve desîsesi ile maktûl olub mahdûmlarından Mehmed, Ali Begler Amasya’ya gönderildi. Diğer küçük mahdûmu Seyyid Abdullah Paşa da enderûna alındı.

Cümâd el-âhirde sipâhi kethüdâsı Hâcı Ömer Aga’nın yerine sipâhilerden Şa’bân Aga kethüdâ-yeri ve az sonra Şehsüvaroğlu Seyyid Mehmed Paşa Sivas vâlisi olduğundan recebde kâ’im-makâm Emir Hâcı Abdüllâtif Aga ilâveten yine şehir kethüdâsı olub eski nüfûzunu buldu.

Recebde Pervane Beg Câmi’i vâ‘izi ulemâdan Abdullah, Fağfur Paşa mütevellîsi kibâr-ı ulemâ ve sâdâtdan Ilgazılı Hâcı Seyyid Yusuf, fuzalâdan Gelgiraslı İbrahim Efendilerle dergâh-ı âli kapucı-başlarından Sadullah Beg-zâde Mehmed Beg vefât itdi. Müverrih Abdî Efendi-zâde Şeyh Seyyid Ali Efendi Pervane Beg Câmi’i vâ‘izi oldu. Zi-l-ka’denin altısında İstanbul’a /8/ giden evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi Sefer Aga-zâde Hasan Aga’nın yerine sâbık Bozok begi Yeğen Ali Beg mütevellî oldu. Zi-l-hiccede hattât-ı meşhûr Yörgüç Paşa vakfı kâtibi ve câmi’i hatîbi Hâfız Abdulcelil Efendi bin Ali Efendi vefâtıyla3 kitâbet ve hitâbeti mahdûmu Hâfız İbrahim Efendi’ye virildi.

Zi-l-hicce sonunda Amasya sancâğı Kefe beglerbegisi Kaya Ali Paşa ya virildi.

Kaya Ali Paşa Amasyalı’dır. 1122 senesi muharremi gurresinde Amasya mutasarrıfı

olub Sefer Aga-zâde Mehmed Paşa kethüdâlığından türeyen Sarı Beg-zâde Keskin İsmail Aga Amasya mütesellimi, Fazlı-zâde Hâcı Ali Efendi baş-a’yân ve Avkatlı İbrahim Aga da Amasya alaybegisi oldu.

Rebiü’l-evvel sonlarında vüzerâdan Çerkes Mehmed Paşa (Sivas vâlisi) harbe me’mûr oldu. Amasya mutasarrıfı Kaya Ali Paşa gelüb işe başladı. Rebiü’l-âhirin on dokuzuncu günü fuzalâ-yı şu‘arâ ve mevâlîden esbâk Amasya müftisi Bayram İdi’ Efendi bin /9/ Mustafa Efendi bin Abdî Efendi Konya mollası olub giderken Eskişehir’de vefât itdi. Mahdûmları Atıf Ahmed, Akif Mustafa, Raif Mehmed, Seyyid Abdurrahim Efendiler de meşâyih-i ulemâ ve şu’arâdan idiler.

Ancak şehir kethüdâsı ve nakîb kâ’im-makâmı Emir Hâcı Abdüllatif Aga, mutasarrıfı kendisine imâle ve bayağı teshîr iderek sancâk işlerini elde itdiğinden a’yân ve halkın şikâyetlerine bâ’is oldu. Bu yüzden mutasarrıf Kaya Ali Paşa cümâd el-âhirde azl idilüb Amasya sancâğı selefi Ahmed Paşa’ya verilir.

2 Hâcı Abdülbâki Efendi, Amasya’da Hâcı Bâkioğullarının büyük atasıdır. 3 Bu Abdülcelil Efendi, Amasya’da Hattâtoğullarının büyük atasıdır. Bunlara “Hattâtoğulları”

dinmekdedir.

AMASYA TARİHİ

6

Ahmed Paşa Amasyalı sekbân-zâdedir. 1122 senesi cümâd el-âhirinin yirmi üçüncü

günü Amasya mutasarrıfı olub Rus harbine me’mûr olduğundan kethüdâsı Hâcı Ali Aga mütesellim oldu. Receb gurresinde sâbık mutasarrıf Kaya Ali Paşa da evkâf-ı Sultânîye tevliyefiyle kayrıldı. Yeğen Ali Beg de Rûm-ili’de bir sancâk begi olarak harbe gitdi.

Ramazânın gurresinde Süleyman Efendi Amasya kadısı olub geldi. Amasya sipâhileri ve yeniçerileri Rus harbine gitdiğinden yeniçeri kudemâsından Hatîboğlu Mehmed Aga serdâr vekîli olarak Amasya’da kaldı. A’yândan /10/ bir çokları da kapuları halkıyle harbe me’mûren Rûm-ili’ne gitdi.

1223 senesi muharreminde Amasya mütesellimi Hâcı Ali Aga da imdâd-ı sefesî akçesiyle beraber harbe gitdiğinden baş-a’yân seçilen Emir Hâcı Abdüllatif Aga mütesellim vekîli ve livânın muhâfızı olub kaldı. Ramazânın gurresinde fuzalâdan Şeyhî Mehmed Efendi-zâde Abdurrahman Efendi Amasya kadısı olub zi-l-ka’denin on dördüncü günü bostancı-başı Amasyalı Hâcı Ahmed Aga vezâretle kapudân-ı deryâ oldu.

Lâkin Kaya Ali Paşa, kendisinin azline sebeb olan Emir Hâcı Aga’nın ser-bâzâne hareketlerini hoş görmedi. Emir Hâcı Aga’nın rakîbleri olan Fazlı-zâde Hâcı Ali Efendi ve Avkatlı İbrahim Aga ile birleşüb Hâcı Aga’nın aleyhinde ağır şikâyetler der-meyân ve Hâcı Aga da bunların aleyhinde makâmâtı iz’âc eylemişdi.

Mütesellîm Hâcı Ali Aga harbden avdet idüb bâ-fermân-ı âlî bunların aleyhinde tahkîkâta başladı. Zi-l-hiccenin sekizinci günü Emir Hâcı Abdüllatif Aga baş-a’yânlıkdan ve şehir kethüdâlığından azl ile Amasya Kal‘ası’nda kal‘a-bend olub Kaya Ali Paşa da tevliyetden azl idilerek İstanbul’a gitdi. /11/

Paşadan mahlûl olan evkâf-ı Sultânîye tevliyeti Hâcı Kadiroğlu Hâcı Ahmed Aga’ya virildi. Fuzalâdan ders-i ‘âmm ve Mehmed Paşa müderrisi Çorumlu Hâfız Seyyid Mehmed Efendi nakîb kâ’im-makâmı ve Fazlı-zâde Hâcı Ali Efendi baş-a’yân ve şehir kethüdâsı ve Ömer Aga da sipâhi kethüdâsı oldu.

Kurban bayramının birinci günü sabahında Amasya müftisi ve Büyük Aga müderrisi Hâce Mu’id İsmail Efendi vefât itdiğinden Sultânîye müderrisi ve şeyhü’l-ulemâ Mütevellî-zâde Hâcı Ahmed Efendi Amasya müftisi ve kibâr-ı ulemâdân Kayyum-zâde İsmail Efendi de Büyük Aga müderrisi oldu.

Emir Hâcı rakîblerinden alaybegi Avkatlı İbrahim Aga da azl idilüb meşâhir-i zu‛amâdan Sarı Beg-zâde Mehmed Beg alaybegi oldu. Zi-l-hiccenin yirmi ikisinde kapudân-ı deryâ Amasyalı vezir Hâcı Ahmed Paşa İstanbul kâ’im-makâmı olarak fevkalâde ta’ayyün eylediğinden rikâb-ı hümâyûn kâ’im-makâmı olan Dâmâd Ali Paşa’nın istirkâbını celb itdi.

1124 senesi muharreminin evâsıtında vezir Hâcı Ahmed Paşa Emir Hâcı Aga’nın muhibbi ve hâmîsi olduğundan istihsâl eylediği fermân-ı âlî üzerine Emir Hâcı Abdüllatif Çelebi afv ve ıtlâk idilerek hânesinde ikâmetine müsâ’ade /12/ buyuruldu. Ancak kal‘a-bend olduğu esnâda hasımları aleyhine şikâyetler yağdırmış, bunların da tahkîkine fermân almışdır.

AMASYA TARİHİ

7

Rebiü’l-evvel evâ’ilinde yapılan tahkîkâtın neticesi olarak Fazlı-zâde Hâcı Ali Efendi ile Avkatlı İbrahim Aga Amasya’dan kaldırılub Samsun’a i‘zâm ve kal‘a-bend idildi.

Cümâd el-ûlâda Amasya mutasarrıfı Ahmed Paşa Rus harbinde görülen hizmetlerine mükâfâten Rûm-ili beglerbegiliği pâyesi ile Özi Kal‘ası muhâfızı olduğundan Amasya sancâğı sâbık Mar‘aş beglerbegisi Ali Paşa’ya virildi.

Ali Paşa Köprülü’dür. Dede-zâde Mustafa Aga’nın oğlu ve sadr-ı esbâk Köprülü-

zâde Fazıl Nu’man Paşa’nın babalığıdır. 1124 senesi cümâd el-ûlânın üçüncü günü Amasya mutasarrıfı olub geldi. Kethüdâ-yeri Helvacı İsmail Aga idi.

Bu ayın yirmisinde Hazreti Pîr İlyâs türbedârı ve vakfı mütevellîsi ve zâviyesi şeyhi sulehâ-yı ulemâdan Yusuf Efendi vefâtıyle mahdûmu Hüseyin Efendi yerine kâ’im oldu. Receb evâ’ilinde meşâyih-i sulehâdan Darb-hâneci Tekyesi ve esnâf şeyhi Eskici-zâde Halvetî İbrahim Efendi de vefât /13/ idüb yerine halîfesi ve Pervane Câmi’i vâ‘izi Şeyh Ali Efendi Darb-hâneci Tekyesi ve esnâf şeyhi oldu.

Receb evâ’ilinde Kurdoğlu Ali Beg bin Ahmed Beg bin Kurd Mehmed Beg, Hızır ve Mehmed Paşalar vakfı mütevellîsi Hayreddin-zâde Ali Çelebi bin Ahmed Efendi bin İbrahim Efendi aleyhinde açtığı tevliyet da‘vâsını kazanub bî-çâre Ali Çelebi’yi Ankara’ya nefy itdirdi.

Mutasarrıf Ali Paşa bu hâdiseden dolayı pek çok lisâne gelmiş, buna benzer başka yolsuz işlere de ikdâm itmiş olduğundan aleyhinde yağan şikâyetler üzerine şa’bân evâ’ilinde azl idilmiş ve Amasya sancâğı Rus muhârebesinde hizmetleri görülen ser-çeşme Mirza Ali Beg’e virilmişdir.

Mirza Ali Beg Amasya dâhilinde Zana Köyü’nden olduğu münâsebetle “Zanalı”

dimekle meşhûrdur. Dârü’s-sa’âde agası hasekîlerinden Zanalı Ca’fer Aga bin Mahmud Aga’nın oğlu ve sadr-ı esbâk Hubyarlı Hâcı Ahmed Paşa’nın babadan kardaşıdır. 1124 senesi şa’bânının yedinci günü Amasya begi olub tarafından kethüdâ-yeri ve /14/ baba dostu Helvacı İsmail Aga Amasya mütesellimi oldu.4

Zi-l-ka’denin yirmisinde Sultân Bâyezid Câmi’i kürsi şeyhi müfessir Hızır Efendi-zâde Ya’kub Efendi pîr ve alîl olduğundan kürsi şeyhliğini oğlu ders-i ‘âmm Abdülâziz Efendi’ye virdi. Zi-l-hiccesinde mütesellim İsmail Aga Mirza Beg’in kethüdâsı olduğundan a’yândan câmi’i sahibi Çorakcıoğlu Hâcı Halil Aga Amasya mütesellimi oldu.

1125 senesi muharreminin beşinde Hindî Hâcı Ahmed Aga evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi ve az sonra esnâf şeyhi Seyyid Ali Efendi nakîb kâ’im-makâmı oldu. Safer evâ’ilinde meşâhir-i ‛ulemâdan müfessir Hızır Efendi-zâde Ya’kub Efendi vefât itdi.

4 Bu İsmail Ağa, Amasya’da Helvacıoğullarının büyük atasıdır. Bunlardan Hasan Şevki Efendi bin

Hâcı Abduş Efendi geçen yıl vefât itdi.

AMASYA TARİHİ

8

Rebiü’l-evvelde Sivas beglerbegisi İvaz Paşa pek cür’et-kârâne hareketlerinden dolayı i‘dâm idildiğinden Amasyalı Fazlı-zâde Fazlı Paşa Sivas vâlisi olub geldi.

Recebde Hızır Paşa müderrisi Uzun Mehmed Efendi-zâde Şeyh Mahmud Efendi Üsküdar’da vefât eylediğinden Üçüncü Sultân Ahmed Hân’a kasîde takdîm iderek kendisini /15/ tanıtan Amasya ulemâsından Îdî-zâde şâ’ir Atıf Ahmed Efendi bâ-fermân-ı âlî Hızır Paşa müderrisi oldu.

Ramazân gurresinde Köprülü Halil Efendi-zâde İsmail Efendi ikinci def’a Amasya kadısı olub geldi. Şevvâlinde evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi Hindî Hâcı Ahmed Aga mîr-i mîrânlıkla Karahisâr-ı Şarkî mutasarrıfı oldukda mîr-livâlardan Yeğen Ali Beg Sultânîye mütevellîsi oldu. Zi-l-hicce gurresinde vâli Fazlı Paşa’nın arzı ve ricâsyıla Samsun’da kal‘a-bend olan Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi ve Avkatlı İbrahim Aga afv ve tahliye idilüb Amasya’ya geldiler.

Zi-l-hicce evâ’ilinde Dâmâd Ali Paşa’nın gamz ve nifâkı yüzünden İstanbul kâ’im-makâmı Amasyalı Hâcı Ahmed Paşa Musul eyâletiyle İstanbul’dan çıkarılub yolda iken azl ile Amasya’ya nefy dilmekle5 zi-l-hicce evâhirinde geldi.

1126 senesi muharreminin gurresinde Kadı İsmail Efendi tarafından Amasyalı Hayreddin-zâde Mehmed Efendi Amasya nâ’ibi ve Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi baş-a’yân olub Sultânîye mütevellîsi Yeğen Ali Beg’e sancâk virildiğinden Bekir Beg-zâde Osman Beg bin Ömer Paşa Sultânîye mütevellîsi oldu.

Safer evâ’ilinde Amasya müftisi ve Sultânîye /16/ müderrisi Mütevellî-zâde Hâcı Ahmed Efendi âhirete göçdüğünden Firuz Aga müderrisi İnallı Hâcı Mehmed Efendi Amasya müftisi ve kibâr-ı ulemâdan Tokadlı Mustafa Efendi de Sultânîye müderrisi oldu. Safer evâhirinde Taşçı-zâde Hâcı Ahmed Aga şehir kethüdâsı ve yirmi sekizinde mîr-âhûr Amasyalı Emmi-zâde Mehmed Aga Rûm-ili beglerbegiligi pâyesiyle rikâb-ı hümâyûn kâ’im-makâmı olarak ta’ayyün itdi.

Rebiü’l-evvelde Kürt Seyyid İbrahim Aga Amasya alaybegisi oldu. Rebü’l-âhirde padişâhın hâs tabîblerinden Amasyalı Hâcı Mahmud Efendi Dâmâd Ali Paşa’nın nifâkıyla İstanbul’dan menfîyen gelüb Amasya için ayn-i ni’met oldu.

Cümâd el-ûlâda Fazlı Paşa Ankara’ya nakl idildiğinden esbâk Amasya mutasarrıfı olan İzmitli Çingâne Vezir Ali Paşa Sivas vâlisi olub geldi. Şa’bân evâ’ilinde Emir Hâcı Abdüllâtif Çelebi nakîb kâ’im-makâmı oldu.

Ramazân evâ’ilinde rikâb-ı hümâyûn kâ’im-makâmı Amasyalı Mehmed Paşa’ya vezâret virilmesi, Sadr-ı a’zam Dâmâd Ali Paşa’ya dağ-derûn oldu. Bunu müte’âkıb Amasya’da menfî olan Vezir Hâcı Ahmed Paşa avf-ı âlîye mazhar olub Rodos vâlisi olarak Amasya’dan gitdi.

5 Silahtar tarihinde esbâb-ı azli ve nefyi yazılıdır.

AMASYA TARİHİ

9

Şevvâlinde Sultânîye mütevellîsi Osman Beg’in /17/ yerine kapucu-başılardan Siyavuşoğlu Kırık Hasan Aga mütevellî ve Zülfikar Efendi birâderi Vezir Ali Paşa da Sivas vâlisi olub harbe gitdiğinden sâbık mütevellî Osman Beg Sivas mütesellimi oldu.

1127 senesi muharrem gurresinde Şeyh Ahmed-zâde Mürtaiş Yusuf Efendi Amasya kadısı olub dergâh-ı âlî kapucu-başlarından telhisî Mustafa Aga Amasya mütesellimi olub Amasya begi Mirza Beg’e sâbık mütesellim Hâcı Ali Aga ve alaybegi Kürt Seyyid İbrahim Aga ve sâ’ir zu’amâ, yeniçeri, sipâhi olanlar harbe gitdi.

Saferde esbâk müfti Zanalı Hâcı Seyyid Ahmed Efendi nakîb kâ’im-makâmı ve rebiü’l-evvelin altıncı günü a’yândan Moramollu Hâcı Süleyman Aga Sultânîye mütevellîsi ve recebde mütesellim Mustafa Aga harbe gitdiğinden Hâcı Kadiroğlu Ahmed Aga Amasya mütesellimi oldu. Şevvâlde Mora harbine me’mûr olan Hindî Ahmed Paşa ihtiyâr olub işe yaramadığından tekâ’üde sevkiyle Mora’dan Amasya’ya geldi.6

Zi-l-ka’de evâ’ilinde Sadr-ı a’zam Dâmâd Ali Paşa’nın istirkâb ve nifâkı yüzünden rikâb-ı /18/ hümâyûn kâ’im-makâmı Amasyalı Mehmed Paşa azliyle Bender’e i‘zâm ve oraya vusûlünda yok yere i‘dâm idildiği gibi Rodos vâlisi olan diğer Amasyalı Hâcı Ahmed Paşa da Rodos’da i‘dâm idilüb Dâmâd Paşa iki rakîbinden kurtuldu.

Zi-l-hicce evâ’ilinde Amasya müftisi İnallı Hâcı Mehmed Efendi’nin istifâsı ile Sultânîye müderrisi Tokadlı Mustafa Efendi Amasya müftisi oldu. Bu sene a’yân-ı ‛ulemâdan Darb-hâneci Tekyesi ve esnâf şeyhi ve Pervane Beg Câmi’i vâ‘izi Şeyh Seyyid Ali Efendi, mevlevî-hâne şeyhi Ebubekir Dede, esbâk alaybegi Avkatlı İbrahim Aga, Mora harbinde şehîden vefât itdi.7 Arap Salih Dede mevlevî-hâne şeyhi, Şeyh Seyyid Halil Efendi de esnâf şeyhi ve Pervane Beg vâ‘izi oldu.

1128 senesi muharreminin gurresinde Mora harbinde fedâkârâne harbeden Amasya begi Mirza Beg’e mîr-i mîrânlık ve ilâveten Karahisâr-ı Şarkî mutasarrıflığı ve Amasya alaybegisi Kürt Seyyid İbrahim Aga’ya Türkmen agalığı, sâbık alaybegi Sarıbey-zâde Mehmed Beg’e /19/ Çorum begliği virildi. Ceddim Doğan Beg-zâde Kara Hüseyin Aga Amasya alaybegisi oldu.

Müte’âkiben Ömer Paşa-zâde Osman Beg baş-a’yân olub levâzım ve mühimmât-ı harbiyeyi ihzâr ve irsâle me’mûr oldu. Bu esnâda Merzifon voyvadası Hasan Aga, Mecidözü voyvadası Mamalıoğlu Ömer Beg, Köprü voyvadası Çomulu Ali Paşa-zâde Mehmed Beg, Ladik voyvadası Bölük-başı Seyyid Ali Aga ve Havza voyvadası Dereköylü Ahmed Aga idi.

Saferde Amasya mütesellimi Hâcı Ahmed Aga harbe gitdiğinden yerine telhisî Mustafa Aga ikinci def’a Amasya mütesellimi oldu. Cümâd el-âhirde deve iştirâsına me’mûr olan Merzifon voyvadası Hasan Aga, halkdan topladığı 6 Hindî Ahmet Paşa, Hind elçisi olduğundan Hindî dinmişdir. Amasya’da Hindîoğullarının büyük

atasıdır. 7 Avkatlı İbrahim Ağa da Avkatlıoğullarının büyük atalarıdır. İbrahim Ağa’nın oğulları Veli, Mehmed,

Ali Ağalar pek meşhûr idiler.

AMASYA TARİHİ

10

i‛âne parasını Kadı Ali, Sultânîye-i Merzifon müderris ve müftisi Abdullah Efendilerle der-ceyb iderek deve yaptıkları anlaşıldığından her üçü de azl ve Samsun’a nefy ve kal‘a-bend idilüb aldıkları paralar kendilerinden tahsîl idilüb sâhiblerine virildi.

Bunun üzerine Merzifon a’yânı Kasaboğlu Halil Aga’nın yeğeni Tuz Mehmed Aga Merzifon voyvadası ve Îdî-zâde Seyyid Abdurrahman Efendi Merzifon kadısı, ulemâdan Kamlıklı Mustafa Efendi Sultânîye-i Merzifon müderrisi ve müftisi ve a’yândan Nuhoğlu Hâcı İbrahim /20/ Aga da Sultânîye-i Merzifon mütevellîsi oldu.

Şevvâl evâ’ilinde Amasya müftisi Tokadlı Mustafa Efendi’nin azliyle yerine nakîb kâ’im-makâmı ve Atabeg müderrisi ve Hâce Sultân Tekyesi mütevellîsi Zanalı Seyyid Hâcı Ahmed Efendi ikinci def’a Amasya müftisi olduğundan Ortaköylü ders-i ‘âmm Seyyid Hâcı Abdülvehhab Efendi nakîb kâ’im-makâmı oldu.

Zi-l-ka’de evâ’ilinde Gümüş mahkemesi basılub bî-çâre kadı Mehmed Efendi şehîd idildiğinden Amasya alaybegi Kara Hüseyin Aga eşkiyâyı ta’kibe gitdi. Nâ’ib-zâde Seyyid Abdullah Efendi de Gümüş kadısı oldu. Zi-l-hicce evâ’ilinde Burma Minare Câmi’i ittisâlindeki mektebi yaptıran esbâk mi‛mâr-başı ve küçük defterdâr Amasyalı Hasan Efendi bin Hüseyin Beg İstanbul’da vefât itdi. Medrese ve câmi’i vakfı vardır.

1129 senesi muharreminin gurresinde Amasyalı Mahmud Çavuş-zâde İbrahim Efendi Amasya kadısı ve Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi baş-a’yân olub rebiü’l-evvelin ikinci günü Amasya erlerinden Türkmen agası Uluslu Kürt Seyyid İbrahim Aga Mora harbinde kazandığı muvaffakiyetlere mükâfâten Rûm-ili pâyesi ve beglerbegi rütbesi ile Sivas vâlisi ve Amasyalı /21/ Kaya Ali Paşa da Adana beglerbegisi olub her ikisi de Mora’da birer kal‘a muhâfızı oldu.

Cümâd el-ûlânın dördüncü günü Köprü müftisi ve Fazıl Ahmed Paşa müderrisi fuzalâdan Osmancıklı Mehmed Efendi vefât idüb yerine mahdûmu Abdurrahman Efendi ile akrabâsından “Çelebi Müfti” dimekle meşhûr Mustafa Efendi Fazıl Paşa müderrisi ve müfti oldu.

Recebde sâbık Amasya müftisi Firuz Aga müderrisi İnallı Hâcı Mehmed Efendi vefât itdi. Mahdûmları Abdurrahman, İbrahim Efendilere Havza’da Firuz Aga müderrisliği virildi. Mirâc gicesinde sâdât ile halk arasında münâkaşalar olduğundan Müfti Zanalı Hâcı Ahmed Efendi azl idilüb yerine Yörgüç Paşa müderrisi Hâcı Hâfız Ali Efendi Amasya müftisi olub kavga kesildi.

Şa’bân evâsıtında mîr-âhûr-ı evvel Köprülü İbrahim Aga bin Yusuf Aga vezâretle rikâb-ı hümâyûn kâ’im-makâmı ve şevvâlde baş-a’yân Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi şehir kethüdâsı da olub nüfûzu ikbâl-ı kemâlini buldu. Şevvâlin dördüncü günü İyas Aga müderrisi Ali Efendi’nin kasriyyediyle İstanbul’da Köprülü Mehmed Paşa Dârü’l-hadisi müderrisi olan Îdî-zâde Mustafa Akif Efendi İyas Aga müderrisi /22/ olarak Amasya’ya geldi. Sultân Bâyezid Câmi’inde tedrîse başladı.

AMASYA TARİHİ

11

Zi-l-ka’de gurresinde Ömer Paşa-zâde Osman Beg Amasya mütesellimi ve baş-a’yân olub şehir kethüdâsı Hâcı Ali Efendi i‘ânât-ı harbiyyenin cem‛inde yararlık göstermeye çalışdı. Zi-l-hiccede sâbık müfti Tokadlı Hâcı Mustafa Efendi vefât eylediğinden fazl ve kemâliyle kendisini Amasya’da tanıtan Akif Mustafa Efendi Sultânîye müderrisi oldu.

1130 senesi muharrem gurresinde mütesellim ve baş-a’yân Osman Beg, nakîb kâ’im-makâmı Emir Hâcı Abdullâtif Çelebi, şehir kethüdâsı Hâcı Ali Efendi, alaybegi Kara Hüseyin Aga yerinde kaldı. Safer gurresinde Müfti Hâcı Ali Efendi’nin istifâsına binâ’en Sultânîye müderrisi Akif Mustafa Efendi Amasya müftisi oldu. İstanbul’da Bostancı-başı olan Sivaslı Mehmed Aga’nın birâderi nalbantlıkdan Mar‘aş beglerbegisi olan Ahî Mehmed Paşa da Sivas vâliliğine nakl idildi.

Rebiü’l-evvelinde Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi baş-a’yâna karşı geldiğinden azliyle baş-a’yânın kethüdâsı Sancıoğlu Hâcı Ahmed Aga şehir kethüdâsı oldu. Meclis a’zâsından Siyavuşoğlu Kırık Hasan Aga da baş-a’yâna dayanıb büyük işlere karıştığından dillendi. /23/

Şa’bân gurresinde Şeyh Mehmed Efendi Amasya kadısı olub geldi. Bu esnâda mütesellim ve baş-a’yân Osman Beg’in nüfûz ve icrâ’atına karşı halk arasında dedikodular çoğaldı. Mü’ezzin-başıoğlu Hâcı Abdî, Sultân Bâyezid baş-mü’ezzini Yeniceli Hâfız Mehmed Efendiler Osman Beg’in gözdelerindendi.

Osman Beg, âlim, muktedir, zâbit, ulemâ ve üdebâya muhibb, mûsikîye düşkün, necîb, kerîm muharrir bir zât idi. Şâdgeldi Paşa’nın torunu olduğu her hâlinden belli idi. Şu‘arâdan Hâcı Abdî, Yeniceli Hâfız’ın tîz ve yanık sesi, Amasya’yı ağlatır ve inletirdi.

Bu esnâda Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim İlmî Beg, meclis-i a’yân a’zâsından zikr u senâya değer bir zât idi. A’yân içinde fâzıl, edîb, kerîm idi. Birâderi Osman Beg de ulemâ ve üdebâdan bir zât olub bâb-ı âlîde sadâret mektûbî hulefâsındandı.

1131 muharrem gurresinde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân seçilüb Osman Beg mütesellimlikde kaldı. Bunlar Amasya’nın medâr-ı şerefi, bâ’is-i iftihârı beglerdi. Osman Beg, esbâk Anadolu vâlisi Vezir Ömer Paşa’nın mahdûmu olduğundan Alaca Hamam ittisâlindeki konağı pek muhteşem, dâ’iresi vezirâne idi. Hâcı İbrahim Beg de bundan aşağı değildi. /24/

Fakat Amasya’nın büyük agaları bunları çekemediler, şikâyetler tertîb iderek bunları düşürmek istediler. Bu şikâyetleri dikkat gözüne alan bâb-ı âlî Osman Beg’in ve etbâ’ının ahvâlini teftîşe Müfti Akif Mustafa Efendi’yi me’mûr ve müvellâ ta‛yin iderek bir kıt’a fermân gönderdi.

Safer evâ’ilinde tahkîkât başladı. Kadı Şeyh Mehmed Efendi’den de Yeniceli Hâfız Mehmed, Kırık Hasan Aga’nın imâmı Osmancıklı Hâfız Ahmed, Dereköylü Mehmed Efendilerle başlarında bulunan Kırık Hasan Aga bâb-ı âlîye ve meşîhata şikâyetler der-meyân ve kadı da bunların tezvirât olduğunu beyân itmişlerdi.

AMASYA TARİHİ

12

Cümâd el-ûlâ ibtidâlarında sâdır olan fermân-ı âlî ile bu şikâyetleri de müfti efendinin tahkîkine havâle idildi. Ancak kadı efendi, bu havâleden telâşa düşdü. Çünkü kadı ile müfti arası ba‘zı mesâ’ilden dolayı açıkdı.

Şa’bânda Hüseyin ve Firuz Agalar evkâfının tevliyeti baş-a’yân Hâcı İbrahim Beg’e tevcîh idildi. Şevvâl sonlarında esbâk baş-a’yân Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi ve İbadullah Câmi’i imâmı Şeyhü’l-kurra Hâfız Mehmed Efendi vefât itdi. Hâcı Ali Efendi’nin oğulları Hâcı Said Ahmed Aga ile Hâfız Mehmed Efendi pederlerinin yerini tutdu. /25/

Cereyân iden tahkîkât, a’yândan hayli agaları ve ba‘zı mütesellimleri alâkadar idiyordu. Müfti Efendi ile Osman Beg’in de arası iyi değildi. Kadı Şeyh Mehmed Efendi’nin âzline binâ’en zi-l-ka’de gurresinde Mustafa Efendi Amasya kadısı olub geldi. Amasya sancâğı Mirza Paşa’nın uhdesinden sarf idilerek Ahmed Beg’e mîr-i mîrânlıkla tevcîh idildi.

Ahmed Paşa Sivaslı’dır. İstanbul’da bostancı-başı olan Sivaslı Mehmed Aga bin

Süleyman Beg’in oğludur. On dört yaşında bir çocuk olduğu halde 1131 zi-l-hiccesinin gurresinde Amasya mutasarrıfı oldu. Vusûlüne kadar Amasya alaybegi Kara Hüseyin Aga mütesellim olarak sancâğı idâreye başladı.

Zi-l-hiccenin sekizinci günü dedikoduya bâ‛is olan Emir Hâcı Abdullatif, Sancıoğlu Hâcı Ahmed, Serdâr Cebecioğlu İbrahim Agaların azline binâ’en Îdî-zâde Abdurrahim Efendi nakîb kâ’im-makâmı, a’yândan Çigdemoğlu Hâcı Ali Aga şehir kethüdâsı, Hindîoğlu Yirmibirin Mehmed Aga da yeniçeri serdârı oldu.

1132 senesi muharrem gurresinde Ömer Paşa-zâde Osman Beg baş-a’yân seçildi. Birkaç gün /26/ sonra mutasarrıf Ahmed Paşa kethüdâsı Sivaslı Yusuf Aga8 ile Amasya’ya geldi. Sin ü sâli bir sancâğı idâre idecek çağda olmadığından mütesellim Hüseyin Aga’yı ibkâ iderek kethüdâsı ile işe başladı.

Bu sene Amasya eşrâfından Emir Hâcı Abdullâtif Çelebi Karaağaç meydanında müceddiden bir mescîd ve musallâ binâ itdiği gibi dergâh-ı âlî kapucu-başılarından Çorakcıoğlu Hâcı Halil Aga da Aşağı Pazar’da yaptığı musallaya minber koydu.

Safer gurresinde mutasarrıf Âhmet Paşa, pederinin arzı ve ricâsı üzerine Rûm-ili pâyesine ilâveten Çorum sancâğına da mutasarrıf olub ikbâlı parladı. Sâbık Çorum mutasarrıfı Mamalıoğlu Ömer Paşa bundan pek ziyâde müte’essir oldu.

Rebiü’l-evvelde ulemâdan Şeyh Mehmed Efendi Hızır Paşa Câmi’i vâ‘izi olub cümâd el-ûlâda mütesellim ve alaybegi Hüseyin Aga sancâğı teftîşe ve zuhûr iden eşkiyâyı ta’kibe gidüb zu’amâdan Abdulbaki Aga mütesellim kâ’im-makâmı oldu.

8 Yusuf Ağa Amasya’da “Çapkun Yusuf Ağa” dimekle meşhûr olmuşdur.

AMASYA TARİHİ

13

Ramazânın gurresinde nakîb Abdurrahim Efendi Zile kadısı olduğundan sâdât-ı ulemâdan /27/ sâbık müfti Zanalı Hâcı Ahmed Efendi nakîb kâ’im-makâmı oldu. Baş-a’yân ile müfti Âkif Efendi’nin nüfûzlarına karşı durdu.

Şevvâlde Üçler vâ‘izi ulemâdan Yahya Efendi’nin vefâtyle vaz’iyesi kibâr-ı sulehâdan Şeyh İbrahim Efendi’ye virildi. Zi-l-ka’de gurresinde Müfti-zâde el-Hâcc Halil Efendi Amasya kadısı ve tarafından Abdulbaki Efendi Amasya nâ’ibi ve zi-l-hicce gurresinde Şahinoğlu Osman Aga bin Mustafa Amasya mütesellimi oldu. Bu esnâda Enderûn Câmi’i vâ‘izi ulemâdan İsmail Efendi vefât itdi.

1133 senesi muharrem gurresinde Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân olub meclis-i a’yânı ve büyük agaları murâkabe ve Hicâz’a gidenlerin işlerini rü’yet itmek üzere bir de Hâcılar meclisi kurulduğundan hâcı-başılığa mevâlîden Kırmacıoğlu Hâcı Hüseyin Efendi seçildi.

Safer gurresinde Ahmed Efendi Amasya nâ’ibi olub Abdülbaki Efendi çekildi. Çünkü mutasarrıf etbâ’ının nüfûz ve sultasına karşı gelemediğinden istifâya mecbûr olmuşdu. Ahmed Efendi de bu derde mübtelâ olduğundan Amasya kadılığı sâbık Erzincân kadısı ve hâcı-başı Hüseyin Efendi’ye tevcîh idildi. /28/

Ancak mutasarrıf Paşa dâmâd-ı padişâhî olmak üzere pederi tarafından da‘vet idildiğinden Amasya’dan kalkub Çorum’a ve buradan da İstanbul’a hareket itmişdi. Bu esnâda Sivas, Amasya, Çorum sancâklarından yükselen ağır şikâyetler tevâlî iderek bâb-ı âlîye feryâdlar yağıyordu.

Binâ’enaleyh cümâd el-âhir evâ’ilinde Mehmed Aga bostancı-başılıkdan azliyle Üsküdar’da inzivâ itdi. Oğlu Ahmed Paşa da Amasya ve Çorum sancâklarından azl idilüb Sivas’a i‘zâm ve Sivas vâlisi Ahî Mehmed Paşa i‘dâm idildikde Amasya sancâğı Akşehir mutasarrıfı Ebubekir Paşa’ya ve Sivas vâliliği de Topal Yusuf Paşa-zâde Mustafa Paşa’ya virildi.

Ebubekir Paşa Divrikli’dir. “Hamisoğlu” dimekle meşhûrdur. 1133 senesi cümâd el-

âhirinin dokuzuncu günü Amasya mutasarrıfı olub Şahinoğlu Osman Aga’yı mütesellimlikde ibkâ iderek harbe me’mûren şarka gitdi. Sivas vâlisi de Divrikli idi.

Bu esnâda Sultân Bâyezid Câmi’i hatîbi kibâr-ı sulehâdan ve ulemâdan Hâce-zâde Hâcı Hâfız Halil Efendi vefât idüb Hâfız Mustafa /29/ Efendi hatîb oldu. Bu Halil Efendi, vüzerâdan Abdülgani Paşa ile kütüb-hâne sahibi Hâcı Emir imâm Abdüllâtif ve ricâlden Mehmed Emin Efendilerin pederidir. Zi-l-hiccede Îdî-zâde Abdurrahim Efendi nakîb kâ’im-makâmı oldu.

Çorakçıoğlu el-Hâcc Halil Aga, ma’zûl ve maktûl olan Ahî Mehmed Paşa ile birâderi bostancı-başı Mehmed Aga’nın metrûkâtını ahz ü kabza me’mûren Sivas’a gitmiş, müsâdere idilen muhallefâtın bedellerini takdîm itmek üzere İstanbul’a hareket itmişdi.

1134 senesi muharrem gurresinde a’yândan Hâce Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân ve Murat Beg-zâde Hâcı Mehmed Aga Amasya mütesellimi olub

AMASYA TARİHİ

14

sâbık mutasarrıf zamanında yapılan yolsuzlukların tetkîkâtına başlandı. Bu esnâda Amasya a’yânından câmi’i sâhibi Çorakçıoğlu Hâcı Halil Aga hizmet ve istikâmetine binâ’en mîr-i mîrânlıkla Kocaeli sancâğı mutasarrıfı oldu.

Rebiü’l-evvelde Ömer Paşa-zâde Osman, Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim, evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi Yeğen Hâcı Ali Beglerle Ortaköylü Hâcı Vehhab, Giridlioğlu Hâcı Ebubekir Efendilerin, Sancıoğulları Ahmed ve Hasan ve Kırık Hasan Agaların muhâsebelerini rü‘yet ve haklarındaki şikâyetleri tahkîk itmeğe yine Müfti Akif Mustafa Efendi me’mûr oldu. /30/

Cümâd el-ûlâ gurresinde Bahaeddin Mehmed Efendi Amasya kadısı olub geldi. Bu esnâda a’yândan Gürcü-zâde Hâcı İsmail Beg ve Teyze-zâdesi Hasan Aga Torumtay vakfı tevliyeti için mütevellîleri aleyhine da‘vâ açdı. Kadı bu da‘vâdan dolayı hayli müşkilâta düşdü.

Çünkü Torumtay’ın son evlâd-ı zükûrundan Dursun Beg’in oğlu olmadığından tevliyet iki kızlarına tevcîh idilmişdi. Dâmâdları da ulemâdan Mustafa Efendi ve Gürcü-zâde Mustafa Beg’di. Kızların vefâtından sonra tevliyet Mustafa Efendi-zâde Şeyh Mehmed Efendi’ye ve ba‘dehû Mustafa Beg-zâde Mehmed Beg’e ve bunların vefâtında Şeyh Mehmed Efendi-zâde Hâcı Abdurrahman Efendi’ye müstakîlen tevcîh idilmiş ve geçen yıl Hâcı Abdurrahman Efendi’nin de vefâtıyla kardaşları Hâfız Hasan ve İbrahim Efendiler’e virilmişdi.

Da‘vânın canlı noktası batn-ı ûlâ ve sânî olmalarında idi. Hâcı İsmail Beg’le Hasan Aga, kendilerinin batn-ı ûlâ olduklarını mütevellîler de bunların batın-ı sânî ve kendilerinin batn-ı ûlâ olduklarını iddi’â idiyorlardı. Gürcü-zâde Mehmed Beg’in oğlu olan Hâcı İsmail Beg ve Hasan Aga da‘vâlarını isbât için uğraşdılar. Öbürleri de hilâfını iddi’â ve isbâta çalışdılar. /31/

Receb evâ’ilinde evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi mîr-livâ Yeğen Ali Beg’in vefâtıyla emvâl-ı müthîşesi müsâdere idilmek üzere zabt ve temhîr idildiğinden oğulları Osman, İbrahim Begler İstanbul’a gitdiler. Bu esnâda esbâk kapucular kethüdâsı Amasyalı Hâcı Veli Aga evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olarak İstanbul’dan geldi.

Şa’bân’da Gürci-zâde da‘vâsı pek müşkilât ile hâl’ idilerek Hâcı İsmail Beg ve refîki Hasan Aga Torumtay vakfına müştereken mütevellî olub iki birâder mahrûm idildi. Kadı aleyhinde hayli acıklı sözler söylendi. Tahkîkâta me’mûr olan müfti Akif Efendi de tarafgîrlik idiyor diyerek bununla alaybegi Kuloğlu Mustafa Beg aleyhine şikâyetler tevâlî itmekde ve a’yânın ihtilâfları had bir şekle girmekde idi. Bu esnâda mutasarrıf Ebubekir Paşa beglerbegi olduğundan Amasya sancâğı ile Konya vâliliği Çıldır vâlisi Vezir Mehmed Paşa’ya tevcîh idildi.

Mehmed Paşa Kal‘acıklı’dır. Şahsuvar-zâde Vezir Gâzi Paşa’nın evlâdındandır. 1134

senesi şevvâlinin yedinci günü Amasya mutasarrıfı ve İran harbine me’mûr olduğundan a’yânın şikâyetlerini /32/ tahkîk ve aralarını ıslah için Maktûl-zâde

AMASYA TARİHİ

15

kethüdâsı Merzifonlu Hâcı Hüseyin Aga Amasya mütesellimi olub Merzifon’dan sür’atle geldi.

Zi-l-ka’de gurresinde müfti Akif Mustafa Efendi ve alaybegi Mustafa Beg azl idilüb kibâr-ı ulemâdan İyas Aga müderrisi Hâce-zâde Mehmed Efendi Amasya müftisi ve Kara Hüseyin Aga alaybegi olub Kadı Bahaeddin Mehmed Efendi İstanbul’a hareketle İspîrî-zâde Abdülbaki Efendi Amasya nâ’ibi oldu. Hüseyin Aga, a’yânın zimmetlerini tahsîl ve mütesellim Hâcı Hüseyin Aga da ihtilâflarını hâl iderek aralarını buldu. Amasya’ya büyük hizmet itdi.

Çünkü Amasya a’yânının kapuları halkı muntazam, kuvvet ve servetleri mükemmeldi. Aralarındaki münâferet bu kuvvet ve servetlerini biribiri aleyhinde kullanacak pek muhâtaralı bir şekle girmişdi. Bu teftîş esnâsında Ömer Paşa-zâde Osman Beg, a’yâna gücenüb dâ’iresini dağıtarak Mısır’a gitdi. Amasya’daki konağı, ceddi evkâfının tevliyetini, çiftlikler ile emlâkının idâresini amuca-zâdesi Mehmed Beg’e bırakdı.

Bu esnâda enderûnda kilâr çavuş-başısı Amasyalı Hâcı Kasım-zâde Hasan Aga Amasya’ya /33/ gönderilüb Hüseyin ve Firuz Agaların vakıflarına mütevellî oldu. Sâbık mütevellî Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg’in muhâsebe ve teftîş emrini getirdi. Bunun da teftîşine başlandı.

1135 senesi muharrem gurresinde Gürcü-zâde Hâcı İsmail Beg baş-a’yân seçildi. Emir Hâcı Abdüllâtif Çelebi nakîb kâ’im-makâmı, Fazlıoğlu Said Ahmed Aga şehir kethüdâsı, Merzifon a’yânı Tuz Mehmed Aga, Ladik a’yânı Hâceoğlu Sun’ullah Aga, Köprü a’yânı Çeltekli Hâcı Mehmed Aga idi.

Safer evâ’ilinde Konya vâlisi ve Amasya mutasarrıfı Mehmed Paşa İran harbinde vefât eylediğinden Amasya sancâğı sâbık baş-a’yân mîr-livâ İbrahim Beg’e mîr-i mîrânlıkla tevcîh ve İran harbine me’mûr olduğu tebliğ idildi.

İbrahim Paşa Amasyalı’dır. Hâce Paşa-zâde Ömer Beg bin Dede Ali Beg bin Hâce

Ahmed Paşa’nın oğludur. 1135 senesi saferinin beşinci günü Amasya mutasarrıfı oldu. Muradoğlu Hâcı Mehmed Aga’yı mütesellim ta‛yin iderek İran harbine gitdi. Sâbık mütesellim Hâcı Hüseyin Aga da bütün Sivas vilâyeti timâr ve ze’âmet bedelâtını tahsîle me’mûr oldu. /34/

Rebiü’l-evvelde bütün Sivas vilâyeti askerleri harbe gitdiğinden eşkiyâdan Atmacaoğulları fırsat bulub Amasya-Tokad yolunu kesdikleri anlaşılmakla bâ-fermân-ı âlî Amasya a’yânı Gürcü-zâde Hâcı İsmail ve birâderi İbrahim, Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beglerle Şahinoğlu Osman ve Hâcı Abdullâtif Agalar bu eşkiyâyı tenkîle me’mûr oldular.

Bunlardan her birinin yanlarında yüzer nefer yaya, ellişer nefer de atlı kuvvetler ile eşkiyâyı on beş gün ta’kib iderek Turhal, Varay ve Kaz-âbâd dağlarında Atmacaoğullarını ve bunlara karışan şakîleri tutub i‘dâm iderek Amasya sancâğını temizlediklerine mükâfeten her biri rütbelerle taltîf idildiler.

Bu esnâda Yeğen-zâde Osman ve İbrahim Begler de İstanbul’dan afv-ı âlî fermânını alarak gelüb pederlerinin emvâl ve emlâk-ı azîmesini paylaşdılar. Sonra me’mûr oldukları İran harbine adamları ile beraber gitdiler.

AMASYA TARİHİ

16

Zi-l-ka’de sonlarında Hazreti Pîr İlyâs türbedâr ve mütevellî ve tekyesi şeyhi Hâfız Hüseyin Efendi bin Yusuf Efendi vefât idüb mahdûmu Abdurrahim Efendi yerine geçdi.

1136 senesi muharrem gurresinde baş-a’yân Gürcü-zâde Hâcı İsmail Beg yerinde kalub Dânişoğlu Hâcı Osman Efendi hâcı-başı oldu. /35/ Safer evâ’ilinde sipâhi kethüdâsı Taşçıoğlu Hâcı Ahmed Aga, baş-a’yân Hâcı İsmail Beg ve ba‘zı a’yân yanlarına aldıkları neferât ile beraber harbe gidüb Sivas vilâyeti muhassılı Maktûl-zâde kethüdâsı Hâcı Hüseyin Aga da Rûm-ili beglerbegiligi pâyesi ile Musul vâlisi oldu.

Rebiü’l-evvel ibtidâlarında kibâr-ı ulemâdan Hıfzı-zâde Hâcı Hâfız Ali Efendi vefât idüb yerine fuzalâdan Kürt Hâfız Ali Efendi Yörgüç Paşa müderrisi ve sonra Amasya mutasarrıfı İran harbinde gösterdiği muvaffakiyetlere binâ’en Rûm-ili pâyesi ile Şehr-i Zor vâlisi olub Amasya sancâğı sâbık Musul beglerbegisi Mehmed Paşa’ya virildi.

Mehmed Paşa Nevşehirli’dir. Sadr-ı a’zam İbrahim Paşa’nın akrabâsından olub “Solak”

dimekle meşhûrdur. 1136 senesi rebiü’l-evvelinin onuncu günü Amasya mutasarrıfı olub kethüdâsı Ahmed Aga’yı mütesellim gönderdi. Kendisi İran Harbi ile meşgûl oldu.

Rebiü’l-âhirde Amasya alaybegisi Kara Hüseyin Aga, sâbık alaybegi Kuloğlu Mustafa Beg, Amasya serdârı İbrahim Aga, sâbık Serdâr Hindioğlu Mehmed Aga, sipâhi kethüdâsı Hâcı Ahmed Aga, sâbıkı Ömer Aga, Amasya’nın /36/ bütün zu‛amâ ve erbâb-ı timârı ve yeniçerileri harbe gitdiler.

Cümâd el-ûlâ gurresinde Şeyh Mehmed Efendi Amasya kadısı olub geldi. Nakîb kâ’im-makâmı baş-a’yân vekîli ve zehâ’ir-i askeriyyenin cem‛i ve sevkine me’mûr oldu. Şevvâlinde Amasya mutasarrıfı Solak Mehmed Paşa Ankara beglerbegisi oldukda Amasya sancâğı Çorum mutasarrıfı Mehmed Paşa’ya virildi.

Mehmet Paşa Malatyalı’dır. “Rüşvanoğlu” dimekle meşhûrdur. 1136 senesi şevvâlinin

altıncı günü Amasya mutasarrıfı olub, kendisi İran harbine me’mûr olduğundan birâderi Halil Beg Amasya mütesellimi olarak geldi.

1137 senesi muharrem gurresinde baş-a’yân ve hâcı-başı vesâ’ir erbâb-ı menâsıb yerinde kaldı. Muharremin on dördünde şehir kethüdâsı Hâcı Ali Aga’nın vefâtı ile Usuloğlu Hâcı Mustafa Beg bin Hâcı Ömer Beg şehir kethüdâsı ve İsmail Efendi Amasya nâ’ibi olub geldi.

Saferde Amasya mutasarrıfı Mehmed Paşa terfi’an Sivas vâlisi olub Amasya sancâğı uhdesinde kaldığından Amasya mütesellimi Halil Beg Sivas mütesellimi ve harbden avdet /37/ iden Turutoğlu Hâcı Mehmed Aga da Amasya mütesellimi oldu.

Rebiü’l-evvelde baş-a’yân ve Torumtay vakfı Mütevellisi İran harbinde vefât itdiği anlaşıldığından mütesellimi Torutoğlu Hâcı Mehmed Aga baş-a’yân

AMASYA TARİHİ

17

ve Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg Torumtay vakfına mütevellî oldu. Sâbık mütevellî Şeyh Mehmedoğulları Hâfız Hasan ve İbrahim Efendiler tevliyet da‘vâsına kalkışdılar.

Şa’bânda Amasya a’yânından Hâcı Bilaloğlu Hâcı Osman Aga Efendi vefâtıyla oğlu Hâcı Bilal Aga yerini tutdu. Ramazân sonlarında Sivas vâlisi ve Amasya mutasarrıfı Mehmed Paşa İran harbinde vurulub vefât eylediğinden Amasya sancâğı Özi muhâfızı Osman Paşa’ya tevcîh idildi. İnebahtı muhâfızı Mirza Mehmed Paşa da Sivas vâlisi oldu.

Osman Paşa Kal’acıklı’dır. “Şahsuvâr-zâde” dimekle meşhûr bir mîr-i mîrândır. 1137

senesi şevvâlinin dördüncü günü Amasya mutasarrıfı olub kendisi Özi muhâfızı olduğundan kethüdâsı Mehmed Aga’yı mütesellim gönderdi. Şevvâlin onunda Müfti Hâce-zâde Mehmed Efendi istifâ idüb yerine Mehmed Paşa müderrisi/38/ fuzalâdan Çorumlu Hâfız Mehmed Efendi Amasya müftisi oldu.

Torumtay vakfının tevliyet da‘vâsı nâ’ib İsmail Efendi’yi yorduğundan istifâya mecbûr olmuşşu. Zi-l-ka’de gurresinde sâbık Kastamonu kadısı Çeten-zâde Hâcı Ahmed Efendi Amasya kadısı olub geldi. Zi-l-hiccede Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg müdde’ileri irzâ iderek müstakîlen mütevellî olub mahkeme ve fetevâ-hâne bu müz’ic da‘vâdan kurtuldu.

1138 gurresinde Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân, Dânişoğlu Hâcı Hâfız Mustafa Efendi hâcı-başı oldu. Rebiü’l-evvelin on dokuzuncu günü Trabzon vâlisi Arifî Ahmed Paşa Sivas vâlisi olmuşdu.

Cümâd el-ûlâ gurresinde Birinci Osman Aga’nın ref’iyle Kallâş Mehmed Aga yeniçeri serdârı ve sonra sipâhi kethüdâsı Ahmed Aga yerine sipâhilerden Niğdeli İbrahim Aga kethüdâ-yeri oldu.

Bu esnâda Amasya mutasarrıfı ve Özi muhâfızı Osman Paşa’nın gerek Özi ve gerek Amasya’da irtikâb itdiği seyyi’ât ve mezâlimi ve Amasya mütesellimi Mehmed Aga’nın harekât-ı zâlimânesi yüzünden acıklı şikâyetler tevâlî itdiğinden her ikisi de i‘dâm idilerek Amasya sancâğı Özi muhâfızı olan Mehmed Paşa’ya virildi. /39/

Mehmed Paşa Sivaslı’dır. “Boğazlıyanlıoğlu” dimekle meşhûr bir mîr-i mîrândır. 1138

senesi cümâd el-ûlânın sekizinci günü Amasya mutasarrıfı ve Özi muhâfızı olub baş-a’yân Hâcı İbrahim Beg Amasya mütesellimi oldu.

Çünkü Hâcı İbrahim Beg, İstanbul’da yeniçeri ocağında ocak imâmı olan Amasyalı Halil Efendi’nin kayın pederi ve sadâret tezkerecesi Amasyalı İbrahim Efendi’nin pek dostu idi.

Şa’bân ortalarında ünlü a’yândan nakîb kâ’im-makâmı Hâce-zâde Emir Hâcı Abdüllâtif Çelebi bin Abdüllâtif Efendi bin Hâce Mehmed Efendi vefât idüb Ok meydanında yaptırdığı musallânın mihrâbı hizâsında Kurtboğan Türbesi’nin üst tarafında yol kenarına defn idildi. Yukarı Hamam ittisâlindeki

AMASYA TARİHİ

18

muhteşem konağı ve servet-i müdhîşesi ihtiyâten zabt ve temhîr idildi. Îdî-zâde Abdurrahim Efendi nakîb kâ’im-makâmı oldu.

Şevvâl evâ’ilinde Hemedan’ın fethinde büyük yararlığı görülen Amasya mîr-âlâyı Kara Hüseyin Beg mîr-livâlıkla Hemedan Kal‘ası muhâfızı ve Kuloğlu Mustafa Beg de Amasya mîr-âlâyı oldu.

1139 senesi muharrem intihâbında baş-a’yân /40/ ve mütesellim Hâcı İbrahim Beg ve diğer agalar yerinde kaldı. Kadı Çeten-zâde Hâcı Ahmed Efendi idâreli bir âlim olduğundan halka ve a’yâna kendisini sevdirmişdi.

Rebiü’l-evvel gurresinde Amasya serdârı Türk Şa’bânoğlu Altıncı Hüseyin Aga bin Mehmed Aga dârü’l-harbe sevk idilen askere baş-buğ olub gitdi. Onuncu Mehmed Aga da serdâr vekîli oldu.

Cümâd el-ûlâ gurresinde sâbık Tuzla kadısı Hâcı Mustafa Efendi Amasya kadısı olub tarafından Eyyüb Efendi Amasya nâ’ibi oldu. Bu esnâda Amasya divân kâtibi de Merzifonlu Eyyüb Efendi olduğundan Amasya şu‘ârâsının dillerinde Sabri Eyyüb mazmûnları meydan aldı.

Ancak mutasarrıf Mehmed Paşa’nın Özi’de ve mütesellimi Hâcı İbrahim Beg’in Amasya’da tevâtüren sâbit olan ef’âl-i zâlimânesi üzerine mutasarrıf azl ve sonra katl idildiğinden Amasya sancâğı Karahisâr-ı Şarkî sancâğı ile birlikde Musul beglerbegisi Hâcı Hüseyin Paşa’ya virildi.

Hâcı Hüseyin Paşa Merzifonlu’dur. Cin Abdullah Aga’nın oğludur. Maktûl Merzifonî Kara

Mustafa Paşa-zâde /41/ Ali Paşa’nın kethüdâsı olduğu münâsebetle “Maktûl-zâde kethüdâsı” dimekle meşhûrdur. 1139 senesi cümâd el-‘ulânın sekizinci günü Amasya mutasarrıfı ve Merzifon a’yânı Tuz Mehmed Aga da Amasya mütesellimi olub geldi.

Tuz Mehmed Aga’nın Amasya’ya geldiğini müte’âkıb bâ-fermân-ı âlî sâbık mütesellim ve baş-a’yân Hâcı İbrahim Beg’i habs iderek zimmetinde olan halkın ve mîrînin matlûbâtını tahsîle kıyâm itdi. Yeğen-zâde Hâcı Osman Beg baş-a’yân ve Tuz Mehmed Aga’nın amuca-zâdesi Kara Mustafa Aga da zehâ’ir-i askeriyyenin cem ve sevkine me’mûr ve Avkatlıoğlu Veli Aga da Merzifon voyvadası oldu.

Cümâd el-âhirde Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg’in zimmeti tahsîl idilüb kendisi Samsun’a sürülmüş ve orada kal‘a-bend idilerek şakîleri susturulmuşdu.

Recebde Emir Hâcı merhûmun servet-i azîmesi vârisleri arasında taksîm idilmesine dâ’ir fermân geldi. Şa’bânda bu emvâli taksîme me’mûren Anadolu kazaskeri Merzifonî Dürrî Mehmed Efendi tarafından kassâm-ı askerî Halil Bahri Efendi Amasya’ya geldi. Emir Hâcı metrûkâtını kendisinden önce vefât iden oğlu Hüseyin Aga’nın oğulları Ali ve Mustafa /42/ Agalarla iki zevcesi ve iki kızı arasında taksîm iderek külliyetli resm-i kısmet alub gitdi.

Şevvâlde Amasya mütesellimi Tuz Mehmed Aga harbe gidüb amuca-zâdesi Kara Mustafa Agabin Mustafa Aga Amasya kâ’im-makâmı oldu.

Bu sene “Dersi tamam” dimekle meşhûr Müfti-zâde Ömer Efendi bin Adurrahman Efendi, Hızır Paşa müderrisi fuzalâ ve şu‘arâdan Îdî-zâde Atıf

AMASYA TARİHİ

19

Ahmed Efendi vefât idüb Hemedan Kal‘ası muhâfızı ve Der-güzin sancâğı begi ceddim Doğanoğlu Kara Hüseyin Beg bin Abdullah Beg harb iderken şehîd oldu. Yine bu muhârebede yararlığı görülen Amasya mutasarrıfı Hâcı Hüseyin Paşa vezâretle Musul vâlisi ve Amasya mütesellimi Tuz Mehmed Aga da Kars beglerbegisi oldu.

Mehmed Paşa İstanbullu’dur. Dâmâd ve Sadr-ı a’zam Nevşehirli İbrahim Paşa’nın vezir

oğludur. 1140 senesi gurresinde arpalık vechile Amasya mutasarrıfı olub kethüdâsı Süleyman Aga tarafından bi’l-iltizâm Hâcı Kadiroğlu Hâcı Ahmed Aga Amasya mütesellimi, Helvacı İsmail Aga baş-a’yân, Dânişoğlu Hâcı Osman Aga hâcı-başı oldu. /43/

Saferde Sancıoğlu Hâcı Hasan Aga şehir kethüdâsı ve rebiü’l-evvelde vüzerâdan Silâhdâr Mehmed Paşa Sivas vâlisi oldu.

Cümâd el-âhir gurresinde Amasya kazâsı sâbık Mekke mollası Amasyalı Mahmud Paşa-zâde Hâcı İbrahim Efendi’ye arpalık virildiğinden Eyyüb Efendi Amasya nâ’ibi ve İstanbul’da Amasyalı Musluoğlu İbrahim Efendi baş-defterdâr (mâliye nâzırı) oldu.

Ramazânda meşâhir-i ulemâdan Büyük Aga müderrisi Kayyum-zâde Hâcı İsmail Efendi ve şevvâlde Mahmud Çelebi Tekyesi şeyhi Arpacıoğlu Şeyh Abdurrahman Efendi ve zi-l-hiccede esbâk müfti ve kâ’im-makâm Zanalı Hâcı Ahmed Efendi vefât itdi.

1141 senesi muharrem gurresinde İbrahim Efendi Amasya nâ’ibi ve Avkatoğlu Mehmed Aga Amasya mütesellimi ve Mecidözü voyvadası ve Yeğen-zâde Hâcı Osman Beg baş-a’yân olub Helvacı Hâcı İsmail Aga da bütün Sivas vilâyeti cizye muhassılı oldu.

Saferde a’yândan Yakası Tellioğlu Hâcı Ahmed Aga bin Mustafa Aga şehir kethüdâsı olub rebiü’l-evvelin on üçüncü günü Amasya müftisi Hâfız Mehmed Efendi’nin azliyle fuhûl-i ulemâdan Tokadlı Şeyh Mustafa Efendi Amasya müftisi oldu. /44/

Rebiü’l-âhir gurresinde Çiğdem Begoğlu Şirin Mehmed Aga bin Ali Aga nakîb kâ’im-makâmı olub recebde Mehmed Paşa Câmi’i vâ’izi ve Yakut Paşa vakfı mütevellîsi fukahâdan Bolulu İbrahim Efendi vefât itdi. Ramazân gurresinde İsmail Adlî Efendi Amasya nâ’ibi olub geldi.

Hâcı Hüseyin Paşa Musullu’dur. Amasyalı Abdülcelil-zâde Abdülcelil Aga bin Hâcı Hüseyin

Aga bin Abdülcelil Efendi mahdûmu Musul mütesellimi ve gümrük emîni Hâcı Mehmed Aga’nın oğludur.9 Amucası Hâcı İsmail Paşa’nın dâmâdı olub 1141 senesi şevvâlinin gurresinde Amasya mutasarrıfı ve kethüdâ-yeri Taşçıoğlu Hâcı Ahmed Aga Amasya mütesellimi oldu.

9 Mukâta’a ve Mâlîye ve Ahkâm defterlerinde böyle görüldü. Ceddi Abdulcelil Ağa bin Hâcı

Hüseyin Ağa Sultan Süleyman’ın evkâfı mütevellisi olduğu da kendinin imzâsı ile görüldü.

AMASYA TARİHİ

20

Bunu müte’âkıb Amasyalı Hâce Paşa-zâde Hâcı İbrahim Paşa da Sivas beglerbegisi olub vâli, mutasarrıf, alaybegi Yegen Bekir Beg, serdâr ve yeniçerilerde Revân harbine gitdiler. Esbâk kul kethüdâsı Amasyalı Türk /45/ Şa’bân Aga’nın kölesi Şahin Mehmed Aga Revân harbinde yeniçeri agası vekîli olub Amasya serdârı Türk Şa’bânoğlu Altıncı Hüseyin Aga’nın şecâ’atini ve yararlığını görmekle kendisine dâmâd itdi.

Bu sene Yörgüç Paşa vakfı mütevellîsi Amasya erkânından Yörgüçoğlu Hâcı Ömer Beg bin Mustafa Beg’in vefâtına binâ’en mahdûmu Hâcı Ahmed ve amuca-zâdeleri Hâcı Mustafa Beg bin Osman Beg ve Mehmed Beg bin Mehmed Beg müştereken vakfa mütevellî oldular.

1142 senesi muharrem gurresinde Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân, Dânişoğlu Hâcı Osman Efendi hâcı-başı ve ayın yirmisinde Sancıoğlu Hâcı Hasan Aga şehir kethüdâsı, Sarı Beg-zâde Osman Beg de alaybegi oldu.

Safer gurresinde Revân harbine giden Amasya mütesellimi Hâcı Ahmed Aga’nın yerine Yeğen-zâde Hâcı Osman Beg mütesellim oldu ise de rebiü’l-evvelde bu da Revân’a gitdiğinden Muradoğlu Hâcı Mehmed Aga Amasya kâ’im-makâmı oldu.

Rebiü’l-âhir gurresinde Hâcı Abdullah Efendi Amasya nâ’ibi ve cümâd el-ûlânın yirmi beşinde Amasya serdârı Sakaoğlu /46/ Onsekizin İsmail Aga yararlık gösterdiğinden turnacı-başılık pâyesi ile Gence agası ve muhâfızı oldu.

Ramazânda esbâk Müfti Hâce-zâde Hâcı Mehmed Efendi vefât itdi. Bu esnâda a’yânın birbiri aleyhinde dedikoduları şiddetlendi. Çünkü bir tarafdan baş-a’yân Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg’in pek taşkın hareketi, diğer tarafdan da Helvacı Hâcı İsmail Aga’nın buna muhâlefeti günden güne kendini gösteriyordu. Her ikisinin de tarafdârları çokdu.

Zi-l-ka’denin on üçüncü gecesi her nasılsa kazâ’en Hâcı İlyâs Mahallesi’nde Hâcı İbrahim Beg’in yaldızlı ve muhteşem konağı civârında bir hânede yangın çıkdı. Bu yangını derhâl söndürecek yerde Hâcı İbrahim Beg’in muhâlifleri tarafından kasden yakıldığı söylendi. Bu yüzden bir kızıl kıyâmet kopdu.

Her iki tarafın etbâ’ı birbirine girdiğinden yangın büyüdü. Koca bir mahalle başdan başa yandı. Kanlar akdı. Çok canlar yakıldı. Ulemâ ve müşâbih bir tarafdan, hükümet ve zâbıta me’mûrları diğer tarafdan araya girüb güç hâl ile kavga ve felâketin önü alınabildi.

Bu esnâda şehir kethüdâsı Hâcı Hasan Aga ve a’yândan Hâcı Bâkîoğlu Hâfız Mustafa Aga gibi ünlü bir kaç kimseler vefât itdi. /47/ İki tarafdan on kadar kimseler maktûl olub pek çok hâneler yağma idildi. İstanbul’a şikâyetler yağdı.

Selim Paşa Çankırılı’dır. Can Arslan Paşa-zâde Hüseyin Paşa’nın oğludur. 1143

senesi muharrem gurresinde Amasya mutasarrıfı olub geldi. Her iki tarafdan yüz kadar kimseleri tevkîf iderek tahkîkâtına başladı.

AMASYA TARİHİ

21

Eski bir hânedân olan Hâce Paşa-zâde el-Hâcc Ömer Aga bin Gâzi İbrahim Beg baş-a’yân ve Pîrî Agaoğlu Hâcı Osman Aga hâcı-başı, Yakası Tellioğlu Hâcı Ahmed Aga da şehir kethüdâsı olmuşdu. Vak’adan doğan da‘vâlara bakmak üzere Îdî-zâde Akif Mustafa Efendi de bâ-fermân-ı âlî hâkim oldu. Fakat Selim Paşa, Amasya’nın a’yân ve halkı arasındaki tefrika ve cidâlin büyük, hâdîs olan vak’anın pek mühîm, Hâcı İbrahim Beg’e karşı vaz’iyetin müşkîl olduğunu gördü. Çünkü Hâcı İbrahim Beg’in kapusı halkı, bir vezirin ma’iyyeti kadar çok ve muntazam idi.

Zaten İran harbi de pek kızışmış, Nadir Şah’ın her tarafda galebesi yüzünden bir an evvel dârü’l-harbe hareketi tâ’cil idilmişdi. Vaz’iyeti olduğu gibi bâb-ı âlîye bildirdi. Rebiü’l-evvel /48/ gurresinde Murad Begoğlu Hâcı Mustafa Aga’yı Amasya mütesellimi nasb iderek İran harbine gitdi.

Rebiü’l-evvelin on üçüncü günü tarafgirlik idiyor diyerek Müfti Şeyh Mustafa Efendi’nin azliyle sâbık müfti Çorumlu Hâfız Mehmed Efendi yine Amasya müftisi oldu.

Yeni cülûs iden Birinci Sultân Mahmud’un lâlâsı esbâk kul kethüdâsı Amasyalı Hâce Alioğlu Salih Aga’nın mahdûmu Osman Aga Rûm-ili pâyesi ile kapucılar kethüdâsı ve diğer Amasyalı Hâcı Feyzullahoğlu Gül Ahmed Aga bin Mehmed silâhdâr agası olduğundan kapu yoldaşları Helvacı Hâcı İsmail Aga tarafı sevinmişdi.

Rebiü’l-âhir gurresinde Amasya kadısı Amasyalı Mahmud Paşa-zâde Hâcı İbrahim Efendi İstanbul kadısı olduğundan Ankaralı Abdülkerim Efendi Amasya kadısı olub tarafından Hıfzı-zâde Hâcı Abdullah Efendi Amasya nâ’ibi oldu.

Bu esnâda Mısır vâlisi ve Anadolu müfettişi olan Köprülü-zâde Vezir Fazıl Abdullah Paşa pek düzgün kapusı halkı ile büyük ve parlak bir ihtifâl içinde Amasya’ya gelüb Hâcılar Meydanı’nda kurdurduğu çadırlarda ikâmet ve tahkîkâta mübâşeret iderek Amasya’nın erkân ve a’yânını, ulemâ ve meşâyihini da‘vet itdi. /49/

Fâzıl Abdullah Paşa, da‘vet itdiği zevâtı esnâfın kethüdâlarını, sâdâtın nakîblerini, halkın yiğit-başlarını tek tek dinledi. Bundan sonra Hâcı İbrahim Begle Helvacı İsmail Aga’yı ve tarafdârlarından belli başlı kimseleri habs idüb ilk habs idilenlerden çoklarını, aceze gürûhunu salıverdi.

Çünkü ilk def’a Selim Paşa’nın habs itdiği adamlar, halk tabakasındandı. İçlerinde asıl vak’ayı ihdâs iden dişli kimseler yokdu. Dişli ve hâdiseyi çıkaranların her biri birer a’yâna müntesibdi. Abdullah Paşa, vak’ayı etrâfıyla yazub kâ’imesini, ya’ni tahkîkât evrâkını bâb-ı âlîye ve divân-ı hümâyûna gönderdi.

Bir yıldan beri Köprü a’yânı da cidâl ve kavgadan hâlî değillerdi. Köprü kadısı Amasyalı Ali Hulusi Efendi’ye hitâben gelen fermân ile a’yânın münâza’âlarını hall ü fasla me’mûr olmuşdu. Lâkin köprü a’yânı Çeltekli Hâcı Mehmed Aga, Hâcı Süleyman Aga, Kirazoğlu Hâcı Hüseyin Aga pek cür’etkâr olduklarından mes’ele bir türlü halledilemiyordu. Bu yüzden Abdullah Paşa’ya şikâyetler idilmişdi.

AMASYA TARİHİ

22

Fâzıl Abdullah Paşa bu mes’eleyi de halletmek üzere cümâd el-ûlânın ibtidâlarında peder ve ceddinin vatanı olan Köprü’ye gitdi. /50/ A’yânı barıştırdı. Köprü’de ceddinin olub kendisine isâbet iden konağı ile emlâk-ı azîmesini küçük mahdûmu Ammar Beg’e hîbe ve teslim itdiğne dâ’ir 12 cümâd el-ûlâ 1143 tarihli bir hüccet-i şer’iye10 görüldü.

İstanbul’dan aldığı fermân ile cümâd el-ûlâ evâ’ilinde tekrar Amasya’ya gelüb Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg’le menzilci-başı Turhallı Hâcı Hasan Aga’yı Samsun’a sürüb kal‘a-bend itdi. Helvacı Hâcı İsmail ile Dânişoğlu Hâcı Hâfız Mustafa Aga’yı Ankara’ya, ders-i ‘âmm Kara İsmail ile Giridlioğlu Hâcı Ebubekir Efendileri Diyarbekir’e, Ortaköylü Hâcı Vehhab ile Ziyâreli Hâcı Ömer Efendileri Tokad’a, sipâhi kethüdâsı İbekli Ömer ile yeniçeri serdârı Kallâş Mehmed Agaları Sivas’a Sancıoğullarını da Karahisâr-ı Şarkîye gönderdi. Erbâb-ı cinâyetden on iki kimseyi de i‘dâm itdirdi.

Fakat Abdullah Paşa, Amasya’da en ziyâde baş-a’yân Hâce Paşa-zâde Ömer Aga’yı begenüb dâ’iresine aldı. Kendisine kethüdâ nasb iderek beraber götürdüğünden Şahinoğlu Hâcı Osman Aga baş-a’yân oldu.

Cümâd el-âhir ibtidâlarında Amasya müftisi /51/ Çorumlu Hâcı Hâfız Mehmed Efendi dâr-ı bekâya göçdüğünden sâbık müfti Tokadlı Şeyh Mustafa Efendi yine Amasya müftisi ve Müfti-zâde Hâcı Abdurrahman Efendi Amasya nâ’ibi oldu.

Bu esnâda enderun ricâlinden ve rikâb ağalarından miftâh ağası Amasyalı Kethüdâ-zâde Mehmet Ağa bin Mustafa Ağa menfîyen Amasya’ya geldi. Ramazanın yirmi ikisinde Köprü müftisi ve Fazıl Ahmed Paşa müderrisi Osmancıklı Çelebi Hâcı Mustafa Efendi vefât idüb ulemâdan Hâcı Ali Efendi müftî oldu.

Zi-l-hicce gurresinde Amasya mütesellimi Hâcı Mustafa Aga İran harbine me’mûr olduğundan yerine baş-a’yân Hâcı Osman Aga Amasya mütesellimi olub Şirin Mehmed Aga da nakîb kâ’im-makâmı oldu. Amasya erkânından Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg vefât itdi.

1144 senesi muharrem gurresinde Müfti Şeyh Mustafa Efendi’nin azliyle İdı-zâde Akif Mustafa Efendi Amasya müftisi ve muharrem sonlarında harben yararlılığı görülen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Trabzon beglerbegisi ve rebiü’l-âhir gurresinde Ömer Efendi Amasya nâ’ibi oldu. /52/

Mirza Ali Paşa Amasyalı’dır. “Zanalı” dimekle meşhûrdur. 1144 senesi rebiü’l-âhirin on

dokuzuncu günü Amasya mutasarrıfı olub İran harbinde olduğundan Şahinoğlu Hâcı Osman Aga yine Amasya müteselllimi oldu.

Bu esnâda Amasya’nın ünlü hekîmi ve Dârü’ş-şifa tabîbi Mahmud Efendi vefât idüb yerine mahdûmu İsmail Efendi tabîb oldu. Recebde mütesellim Hâcı Osman Aga imdâd-ı seferî i‘ânelerini ve Amasya askerini alub Hemedan’a

10 Köprü eşrâfından Keşşafoğlu Hâcı Sa’id Beg, bu hüccet-i şer’iyyenin fotoğrafla alınmış bir sûretini

bana göndermişdi. Uzunca olduğundan aynen yazılmadı.

AMASYA TARİHİ

23

gitdiğinden Keklikoğlu Hâcı Halil Aga bin Osman Aga mütesellim vekîli oldu. Müte’âkıben Müfti Akif Efendi Hicaz’a gidüb kardaşı Ra’if Mehmed Efendi’yi vekîl bırakdı.

Ancak bu gidişi ve vekîl idişi, şeyhü’l-İslâmdan isti‘zân idilmemişti. Akif Efendi’nin müftiliği ba’zı a’yânın işine gelmediğinden almaksızın Hicâz’a gitdiği meşîhata ihbâr ve şikâyet idildi. Bu yüzden şa’bânın on beşenci günü azl idilüb Şeyh Mustafa Efendi yine Amasya müftisi ve Torun Ali Aga da nakîb oldu.

1145 senesi muharreminde afv idilen Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân olub /53/ Helvacı İsmail Aga ile İran harbine me’mûr oldular. Saferde her ikisi de bütün kuvvetlerini alub harbe gitdiler. Kaya Ali Paşa-zâde Hâcı Süleyman Beg baş-a’yân vekîli ve Bilaoğlu Hâcı Bilal Aga da hâcı-başı ve Amasyalı Hindî-zâde Mehmed Aga bin Hindî Ahmed Paşa da İstanbul’da kul kethüdâsı olmuşdu.

Rebiü’l-âhir gurresinde Çeten-zâde Hâcı Ahmed Efendi ikinci def’a Amasya kadısı olub vusûlüne kadar Ömer Efendi niyâbetde kaldı.

Bu esnâda evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi Hâcı Veli Aga vefât eylediğinden enderûn ricâlinden Hâcı Efendi-zâde Ebubekir Aga Sultaniye mütevellisi olub geldi

Şevvâl ortalarında Hindioğlu Mehmed Aga kul kethüdâlığından ma’zûlen Amasya’ya gelüb zi-l-ka’de gurresinde Apardıoğlu Mehmed Ağa serdengeçtiler agası olarak harbe gitdi.

Bu sene imdâd-ı seferî olmak üzere Sivas vilâyetinden istenilen yüz kırk bin İstanbul kilesi buğday ve arpadan Amasya’da Geldiklan Kazâsı’na ikibin beşyüz seksen iki kile buğday ve bin dokuz yüz otuz yedi kile arpa isâbet eylediğinden mütesellim Osman Aga bunları toplayub orduya teslim itdi.

Bu sene kış pek şiddetli olduğundan pek /54/ çok kar yağdı. Nisan ayında müthîş yağmurlar yağub karlar eridiğinden Yeşilırmak azdı. Her tarafı su kapladı. Amasya’nın ortası deryâya döndü. Bunu müte’âkıb azgın seller akub dere kenarında olan hâneleri ırmağa indirdi. İnsan ve hayvan telefâtı çok olub Sultân Bâyezid İmâreti, matbahı, bahçe duvârları harâb oldu. Bade’l-keşf 2099 kuruşla ta’mirine dâ’ir mütevellî Abubekir Aga’ya me‘zûniyet virildi.

1146 muharreminde Hâcı İbrahim Beg İran harbinde yararlık ve fedâkârlık gösterdiğinden kendisine mîr-âhûrluk pâyesi virilmişdi. Rakîbi Helvacı Hâcı İsmail Aga muhârebede şehîd olduğundan mahdûmu Abdüllatif Aga’ya ze’âmet virildi. Kallâş Mehmed Aga serdâr ve zu’amâdan Seyfullah Aga da alaybegi ve rebiü’l-evvelde Amasya mutasarrıfı Mirza Paşa Ankara beglerbegisi oldu.

Selim Paşa Can Arslan Paşa-zâde vezir olub 1146 senesi rebiü’l-evvelinin on

dokuzuncu günü ikinci def’a Amasya mutasarrıfı olub harbe me’mûr olduğundan dergâh-ı âlî kapucı-başılarından “Tatar agası” dimekle meşhûr Amasyalı Hâcı Kasımoğlu Ömer Aga Amasya mütesellimi olub geldi. /55/

AMASYA TARİHİ

24

Bundan akdem kul kethüdâlığından ma’zûlen Amasya’ya gelen Hindîoğlu Hâcı Mehmed Aga harb için Revân’a gidüb orada yeniçeri agası vekîli olarak harb itdi. Serdârlardan Kırmacıoğlu Ahmed Aga da beraberdi.

Ancak mütesellim Ömer Aga’nın ahvâl ve harekât-ı cesûrânesi a’yân ve halkı bî-zâr idiyordu. Çünkü Ömer Aga, Kırım Hânı Mengli Giray Hân’ın veziri mesâbesinde agası idi. Kırım’da öğrendiği siyâset-i mülkîyeyi Amasya’da icrâya kalkışdığından hem kendisine, hem de halk ve a’yâna ziyân virdi. Bu yüzden şikâyetler çoğaldı.

Recebde ulemâdan Şeyh Hızır-zâde İbrahim Efendi bin Abdüllatif Efendi nakîb kâ’im-makâmı olub şa’bânın onuncu günü a’yân ve hâciyânın takdîm itdikleri mahzar üzerine mütesellim Ömer Aga azl ve habs idilerek Çanakkal’a’ya gönderildi. Yerine Avkatlıoğlu Mehmed Aga Amasya mütesellimi ve zi-l-ka’dede harbe gidüb Muradoğlu Hâcı Mehmed Aga vekîli oldu.

1147 senesi muharreminde mütesellim vekîli Hâcı Mehmed Aga baş-a’yân ve Amasya mütesellimi, Serrâc-oğlu Hâcı Hâfız Mehmed Aga hâcı-başı olub zu’amâdan Kara Hüseyinoğlu Abdullah Beg, alaybegi ve kethüdâ-yı sadr-ı âlî Amasyalı /56/ Hâcı Feyzullahoğlu Gül Ahmed Aga vezâretle şeyhü’l-harem ve Cidde vâlisi oldu.

Saferde Mütevellîoğlu Hâcı Hâfız Hasan Aga şehir kethüdâsı olub rebiü’l-evvelin on yedinci cum’a günü öğle vakti gün tutulub ortalık karardı. Cum’a namâzının edâsında câmi’ilerde mumlar ve kandiller yakmağa mecbûriyet görüldü. Sonra havayı müthîş bir duman kablayub harâret artdı. İkindi vaktine kadar hava açılabildi. Cümâd el-ûlâda Selim Paşa Sayda vâlisi oldu.

Hâcı Ömer Paşa Amasyalı’dır. Sâbık Şehr-i Zor beglerbegisi olub Gâzi İbrahim Beg bin

Mustafa Beg bin Hâce Ahmed Paşa’nın oğludur. 1147 senesi cümâd el-ûlânın yirmi birinci günü Amasya mutasarrıfı ve Hemedan muhâfızı olub kethüdâsı Köprülü Yahya Aga’yı Amasya mütesellimi nasb iderek gönderdi.

Bu ayın yirmi yedinci günü ikindiye yakın Amasya ve havâlisinde dehşetli ve uğultulu bir zelzele olub Yukarı Kal’ada Beg Câmi’i, Dizdâriye Medresesi, Şâmlar Mahallesi’nde İyas Aga Câmi’i minaresi, Hüseyin Aga Medresesi, Yakut Paşa Bedestânı, Loğ minare ve kâr-gîr hânelerle eski binâların çoğu kısmen /57/ yıkıldı. Yukarı Kal‘adan büyük bir kaya parçası yuvarlanub İçerişehir’de uğruna gelen hâneleri ve insanları ezdi.

Cümâd el-âhirin üçüncü günü Rûm-ili kadı-askeri Merzifonlu Dürrî Mehmed Efendi Şeyhü’l-İslâm ve ramazân gurresinde sâbık Mekke mollası “Büyük Hâfız” dimekle meşhûr fuzalâdan Amasyalı Hâfız Mehmed Efendi arpalık vechile Amasya kadısı ve Müfti-zâde Hâcı Halil Efendi Amasya nâ’ibi oldu.

Şevvâlin yirmi üçüncü günü Amasya müftisi Tokadlı Şeyh Mustafa Efendi’nin vefâtına binâ’en Merzifon Sultânîsi müderrisi Müfti-zâde Halil

AMASYA TARİHİ

25

Efendi Şeyhü’l-İslâmın himmetiyle Amasya müftisi olub geldi. Onlu nâ’iblerden Müfti-zâde Ömer, Kadı-zâde Hâcı Ömer Efendilerle mütesellim-i sâbık Muradoğlu Hâcı Mehmed Aga bu sene vefât itdi.

1148 muharrem gurresinde nakîb kâ’im-makâmı Îdî-zâde Abdürrahim Efendi Amasya nâ’ibi ve Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân ve Sultânîye mütevellîsi Hâcı Efendi-zâde Hâcı Ebubekir Aga hâcı-başı oldu. Saferde mütesellim Yahya Aga, i’ânât-ı seferîyeyi alub Hemedan’a gitdiğinden baş-a’yân Amasya mütesellimi ve cümâd el-ûlâda mutasarrıf Ömer Paşa şehîd oldu. /58/

Hüseyin Paşa Eğinli bir mîr-i mîrândır. 1148 senesi cümâd el-ûlânın on dördüncü günü

Amasya mutasarrıfı olub İran serdârı Köprülü-zâde Abdullah Paşa’nın yanında harb ile meşgûl olduğundan baş-a’yân Hâcı İbrahim Beg yine mütesellim oldu.

Receb evâ’ilinde Abdullah Paşa Câmi’i imâmı şeyhü’l-kurra Hâcı Hâfız Ömer Efendi vefât itdi. Şevvâlde İran ser-askeri Fazıl Abdullah Paşa şehîd olduğundan şehâdetine sebebiyyet viren Trabzon vâlisi Merzifonlu Vezir Kara Mustafa Paşa ile Amasya mutasarrıfı Hüseyin Paşa i‘dâm idildi.

Süleyman Paşa Çerkes’dir. Kölelikle enderûna girüb Rûm-ili pâyesi ile Silâhdâr agası

sonra Bursa mutasarrıfı olarak harbe gitmişdi. 1148 şevvâlinin on yedinci günü Amasya mutasarrıfı olub dergâh-ı âlî kapucu-başılarından Amasyalı Hâcı Süleyman Aga Amasya mütesellimi oldu.11 /59/

Bu esnâda martdan i’tibâren üç yıl müddetle evkâf-ı Sultânîye tevliyeti yine Ebubekir Aga’ya virilmişdi. Zi-l-ka’dede Küçük Alioğlu Vezir Hüseyin Paşa kerîmesi Fatma Hânım’ın Amasya’da Mehmed Paşa Câmi’i yanında yaptırdığı Hâtûniye dinilen medresesi hitâma irdiğinden müderrisliği Mehmed Paşa Câmi’i vâ‘izi Hâfız Hüseyin Efendi’ye ve tevliyeti de akrabâsından Yeğen-zâde Hâcı İbrahim Beg’e virildi.

Bu yıl a’yândan Sa’âtcioğullarından Hâcı Hâfız Mehmed Efendi vefât idüb Hâcı Kadiroğlu Hâcı Mustafa Aga, esbâk alaybegi Kuloğlu Mustafa Beg ser-asker Abdullah Paşa ile şehîd oldular.

1148 senesi muharrem gurresinden Yeğen-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân, Hâcı Bilâloğlu Hâcı Celal Aga hâcı-başı oldu. Safer ibtidâsında Müfti Halil Efendi’nin azliyle Büyük Aga müderrisi Ayıntablı Hâcı Osman Efendi Amasya müftisi oldu.

Ramazân gurresinde Anadolu sadâretinden ma’zûl Amasyalı Hâcı İbrahim Efendi arpalık vechile Amasya kadısı olub yeğeni Ahmed Efendi Amasya nâ’ibi olarak geldi. Zi-l-ka’desinde Türidioğlu Hâcı Ahmed Aga şehir kethüdâsı oldu. /60/

11 Bu Süleyman Ağa, padişâhın çukadârlığından çıkma olduğundan “Çukadâr Süleyman Ağa”

dimekle meşhûr idi.

AMASYA TARİHİ

26

İbrahim Paşa Köprülü’dür. Sâbık Şehr-i Zor beglerbegisi olub dede-zâdelikle

meşhûrdur. Köprülü-zâde Abdullah Paşa’nın dâ’iresinde 1149 zi-l-hiccesinin yedinci günü Amasya mutasarrıfı oldu. Nâdir Şâh muhârebesi ile meşgûl olduğundan Köprü a’yânı Dede-zâde Torun Ya’kub Aga’yı Amasya mütesellimi nasb itdi.

Zi-l-hiccenin on yedinci gecesi fuhûl-i ulemâdan Yörgüç Paşa müderrisi Kürt Hâfız Ali Efendi vefât idüb mahdûmu fuzalâdan Hâfız Abdurrahman Efendi müderris oldu.

1150 muharremi gurresinde Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân ve Yörgüçoğlu Hâcı Hâfız Mustafa Beg hâcı-başı ve safer evâ’ilinde Vezir Ya’kub Paşa Sivas vâlisi olub geldi. Ba‘dehû Usuloğlu Mustafa Beg şehir kethüdâsı ve zu’amâdan Fethullah Aga alaybegi oldu.

Ancak Amasya nâ’ibi Ahmed Efendi genç ve tecrübesiz olduğundan ba‘zı ahvâl-ı nâ be câya cür’et ve mahkeme kâtibi Fazlıoğlu Hâcı Mehmed Efendi buna mümâşât iderek halkı dîl-gîr itmekde idi.

Nihayet vâli Ya’kub Paşa kendisine idilen /61/ acı şikâyetlere dayanamadı. Nâ’ibi Amasya’dan kaldırub İstanbul’a gönderdi. Kâtibi de azl idüb ulemâdan Gümüşlü Hâcı Mehmed Efendi mahkeme kâtibi ve cümâd el-ûlâ gurresinde Îdî-zâde Abdurrahim Efendi Amasya nâ’ibi oldu.

Cümâd el-âhir gurresinde Hâcı Osman Efendi Amasya kadısı olub nâ’ib ibkâ idildi. Yirmisinde Hazreti Pîr İlyâs türbedâr ve mütevellîsi Yusuf Efendi-zâde Abdurrahim Efendi vefât ile birâderi Şeyh İsmail Efendi türbedâr ve mütevellî ve zâviye şeyhi oldu.

Seydî Gâzi Paşa Niksarlı’dır. Mîr-i mîrân olub Melik Dânişmend Ahmed Gâzi evlâdından

Hâcı Ali Beg bin Hasan Çelebi bin Ebulmuslim Çelebi oğludur. 1150 şa’bânının altıncı günü Amasya mutasarrıfı ve Rûm-ili’nde kal‘a muhâfızı olub Şahinoğlu Hâcı Osman Aga Amasya mütesellimi oldu.

Ramazânda Salkı Salih Aga yeniçeri serdârı ve zi-l-ka’de gurresinde Şeyh İbrahim Efendi-zâde Abdurrahman Efendi nakîb ve yirmi üçünde Zanalı Ca’fer Aga-zâde Hâcı Ahmed Aga vezâretle sedâret kâ’im-makâmı oldu.

Çokdan beri Amasya Kazâsı, ba‘zen ilmi /62/ nâkıs, ba‘zen de hırsı gâlib adamlara tevcîh ve onlar tarafından da iltizâm usûlü üzere bir takım tecrübesiz, yahut tamah-kâr nâ’ibler ta‛yin idildiği cihetle hayli hadiseler olmuşdu.

Bunu nazar-ı dikkâte alan sadr-ı âlî kâ’im-makâmı Amasyalı Ahmed Paşa, Amasya kazâsını mûsile-i Süleymânîye derecesine, ya’ni mahrec-i mevlevîyeti raddesine çıkarmış, mûsile-i Süleymânîye müderrislerine tevcîh idilmesine dâ’ir fermân alub Amasya’ya tebliğ itdirmişdi.12

12 Fermân, Anadolu kazaskeri Mirza-zâde Neyli Ahmet Efendi’ye hitâben sâdır olub bir sûreti

Amasya sicillâtında görüldü.

AMASYA TARİHİ

27

1151 muharreminde fuzalâdan ve sulehâdan Halfet Gâzi müderrisi ve Fethiye vâ‘izi İrekli-zâde Hâcı Hasan Efendi âlem-i ebedîye göçdü. Saferde Çankırı sancâğı ile cebeci-başı olan Zanalı Mirza Ali Paşa vefât itdi.

Rebiü’l-evvelde kadı-asker Amasyalı Hâcı İbrahim Efendi Amasya’da yaptırdığı Feyzîye (Aşağı Bakacak) Medresesi’ni ikmâl itmekle müderrisliğini akrabâsından Hâcı Mahmud Efendi’ye virdi.

Rebiü’l-âhirin yirmisinde Merzifonlu Tuz Mehmed Paşa Vidin harbinde yararlığı görüldüğünden vezâretle Diyarbekir valîsi ve Amasya alaybegisi Avkatlıoğlu Mustafa Beg /62/ bin Veli Aga mîr-i mîrânlıkla Aksaray mutasarrıfı oldu.

İbrahim Paşa Köprülü’dür. 1151 cümâd el-ûlânın on dokuzuncu günü ikinci def’a

Amasya mutasarrıfı olub Vidin ordusuna me’mûr olduğundan Köprü a’yânı Torun Ya’kub Aga Amasya mütesellimi ve zu’amâdan Genç Ali Beg alaybegi oldu.

Cümâd el-âhirin ibtidâlarında Amasya’da Mahmud Çelebi Tekyesi ittisâlinde bir medrese yapan Amasya müftisi Antepli Hâcı Kara Osman Efendi vefât idüb Halfet Gâzi müderrisi Taş-âbâdlı Hâcı Hâfız Ahmed Efendi Amasya müftisi oldu.

Receb gurresinde Anadolu sadâreti ma‘zûlu Amasyalı Hâcı İbrahim Efendi arpalık vechile Amasya kadısı olub tarafından Îdî-zâde Abdurrahman Efendi nâ’ibi ve şa’bânda mutasarrıf şehîd oldu.

Hâmis Paşa Divrikli’dir. Hamis-zâde Ebubekir Paşa’nın oğludur. 1151 şa’bânının

dördüncü günü Amasya mutasarrıfı olub Vidin harbi ile meşgûl /64/ olduğundan Yeğen-zâde Ömer Beg bin Hâcı İbrahim Beg Amasya mütesellimi oldu.

Ramazân evâ’ilinde esnâf şeyhi Hâcı İbrahim Efendi nakîb olub leyle-i Kadirin seherinde muhaddis-i meşhûr Hıfzı-zâde Hâcı Hâfız Osman Fa’ik Efendi Pervane Beg Câmi’indeki i’tikâf-hânesinde hâl-i secdede dâr-ı kudse rıhlet itdi.

Şevvâlde salâh ve takvâsıyle meşhûr mevlevî-hâne şeyhi Arap Salih Ulvî Dede dâr-ı na’ime göçdü. Meydancı Derviş Mehmed Dede mevlevî şeyhi oldu.

Zi-l-hiccede Karakulak Mustafa Paşa-zâde Yüzbaşı Ali Beg alaybegi olub vâ‘iz-i meşhûr Cum’a-zâde Hâcı Osman Efendi, Uzun Müderris-zâde Mustafa Efendi vefât itdi.

1152 muharreminde Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg yine baş-a’yân ve Zanalıoğlu Şerif Mehmed Efendi nakîb ve cümâd el-âhirde Keklikoğlu Hâcı Halil Aga şehir kethüdâsı ve şa’bânda Helvacıoğlu Birinci Abdî Aga serdâr olub vüzerâdan Uluslu Kürt İbrahim Paşa vefât itdi.

1153 muharreminde miftâh agası Hâcı Mehmed Aga Amasya mütesellimi ve Yeğen-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân, Hâcı Kadiroğlu Hâcı Hâfız Mehmed Aga hâcı-başı ve rebiü’l-evvelin yirmi yedinci günü Zanalı-zâde /65/ Hâcı Ahmed Paşa sadr-ı a’zam, Amasyalı Hâcı Efendi-zâde Hâcı Ebubekir Aga

AMASYA TARİHİ

28

sedâret kapucılar kethüdâsı diğer Amasyalı Süleyman Aga harem kethüdâsı, diğer Amasyalı Mehmed Aga da selâm agası oldu.13

Bir gün sonra Amasya kadısı ve Feyziye Medresesi vâkıfı esbâk Anadolu kazaskeri Amasyalı Hâcı İbrahim Efendi vefât itdi. Rebiü’l-âhir gurresinde mûsile-i Süleymânîye müderrislerinden Hâcı Mustafa Efendi Amasya kadısı olub geldi.

Rebiü’l-âhirin on yedisinde yeniçeri ocağında Amasyalı Sakaoğlu Onsekizin İsmail Aga kul kethüdâsı olarak parladı. Zorluoğlu altmış yedinin Mehmed Aga Amasya serdârı oldu.

Cümâd el-ûlâde Vidin muhârebesinde bozulan Vidin ser-askeri Merzifonlu Tuz Mehmed Paşa ma’iyyyetinde Amasya mutasarrıfı Hamis Paşa da bozulduğundan her ikisi de i‘dâm idildi.

Timur Süleyman Paşa Merzifonlu’dur. Zoğu Nahiyesi’nden Sipâhi Osman bin Mehmed’in oğlu

ve Cevher Mehmed /66/ Paşa’nın kardaşıdır. Bunlara “Zoğulu” dinirdi. 1153 cümâd el-ûlâ ibtidâsında Amasya mutasarrıfı olub İran harbi ile meşgûl olduğundan Yeğenoğlu Ömer Beg Amasya mütesellimi ve Fethullah Aga da alaybegi oldu.

Bu esnâda elli yıldan beri Güç Arslan Beg evlâdına meşrût olan Geldiklan kazâsında Kırık nâm-ı diğer Hunti karyesi mâlikânesi mutasarrıfı evlâd-ı vâkıfdan Hızır Aga-zâde Mehmed Emin Efendi bin Mehmed bin Hızır Aga Geldiklan ve Turhal taraflarında türeyen eşkiyânın elinde evlâdı ile beraber şehîd olduğu herkesi pek müte’essir itmiş eşkıyâ Tokad- Çorum yollarını kesmişdi.

Cümâd el-âhirde eşkıyâyı tenkîle me’mûr olarak sadr-ı a’zam agalarından Amasyalı Hasan Aga ve selâm agası Mehmed Aga Amasya’ya geldiler. Alaybegi Fetullah ve serdâr Birinci Abdî Agaları yanlarına alub ta‘kibâta gitdiler.

Şevvâlin dördüncü günü Müfti Hâcı Ahmed Efendi fetevâdan çekildiğinden Niksarlı Hâcı Halil Efendi Amasya müftisi ve Fazlıoğullarının nüfûzu ile mahkeme kâtibi Gümüşlü Hâcı Mehmed Efendi de azl idilüb Fazlıoğlu Hâcı Mehmed Efendi mahkeme baş-kâtibi oldu.

Zi-l-hiccede eşkıyâyı tenkîle muvaffak olan /67/ Hasan Aga mîr-i mîrânlıkla Karahisâr-ı Şarkî mutasarrıfı oldu. Bu esnâda mevâlîden ve Amasya ulemâsından Şa’bân Efendi-zâde Hâcı Mehmed Efendi vefât idüb14 cihetleri oğulları Abdürrezzak, İbrahim Efendiler’e virildi.

Bu sene Birinci Sultân Mahmud Hân’ın câriyelerinden Hindî Paşa-zâde Ahmed Beg bin Ali Beg’in zevcesi Fatma Hânım Amasya’da Gümüşlü-zâde Câmi’i ittisâlinde yaptırdığı medresesi hitâma irmiş olduğundan Fatımîye

13 Amasya’da Harem Kethüdâsıoğulları, Selâm Agasıoğulları bunların evlâdlarıdır. 14 Hâcı Mehmed Efendi Amasya’da Şa’bânoğullarının büyük atasıdır.

AMASYA TARİHİ

29

dinilen bu medresenin müderrisliği Hazreti Pîr İlyâs türbedârı Şeyh İsmail Efendi’ye virildi.

1154 muharrem gurresinde Hâcı Kadiroğlu Hâcı Hâfız Mehmed Aga baş-a’yân ve Kapancı Hâcı Ahmed Aga hâcı-başı olub birkaç gün sonra Müfti Hâcı Halil Efendi’nin azliyle Ya’kub Paşa müderrisi fukahâdan Akdağlı Hacı Mustafa Efendi ulemâ ve a’yânın zoru ile Amasya müftisi ve cebeci-başı Amasyalı Hâcı Kadiroğlu Köse Ali Aga da vezâretle Diyarbekir valîsi oldu.

Safer evâ’ilinde Amasya erkânından Yeğenoğlu Hâcı İbrahim Beg İran harbinde ve İçerişehir’de Osmanîye Tekye Medresesi /68/ müderrisi ulemâdan Derviş Mehmed Efendi vefât itdi.

Rebiü’l-âhirde Zorluoğlu Mehmed Aga yeniçeri serdârı olub Amasya- Samsun yolunda türeyen eşkiyâyı ta’kibe gitdi. Cümâd el-ûlâda eşkiyâyı tepeliyerek muvaffakiyetle avdet itdiğinden hasekî pâyesini aldı.

Cümâd el-âhirin sekizinde Canik muhassılı Amasyalı Osman Aga’ya ve Amasya mütesellimi Ömer Beg’e vârid olan fermân-ı âlîde Terme ve Fatsa kazâlarına musallat olan Çubukcuoğlu kapıcu-başı Hâcı Ahmed ile oğlu Süleyman ve kaynı Ali ve Sakaoğlu Ömer Agaların15 der-dest ve Ankara’ya i‘zâmı emredilmiş olduğundan icrâ idildi.

Bu ayın yirmisinde Müfti Hâcı Mustafa Efendi fetevâdan istifâ eylediğinden Taş-âbâdlı Hâcı Ahmed Efendi ikinci def’a Amasya müftisi oldu. Amasya mutasarrıfı Timur Süleyman Paşa muhârebede yararlılığı görülüb şa’bânda vezâretle Sivas vâlisi olduğundan kardaşı Çorum begi Cevher Beg’e mîr-i mîrânlıkla Amasya sancâğı virildi. /69/

Cevher Mehmed Paşa Merzifonlu’dur. 1154 şa’bânının onuncu günü Amasya mutasarrıfı oldu.

Kardaşının ma’iyyetinde Nadir Şâh muhârebâtı ile meşgûl olduğundan kethüdâsı Mirza Aga bin İsmail Beg’i Amasya mütesellimi olarak gönderdi.

Şevvâl sonlarında Amasya mahkemesi baş-kâtibi Fazlıoğlu Hâcı Hâfız Mehmed Efendi vefât idüb mahkeme kitâbeti Gümüşlü Hâcı Mehmed Efendi’ye virildi.

Zi-l-ka’de gurresinde Ankaralı Abdülkerim-zâde Fazlullah Efendi Amasya kadısı olub geldi. Serdengeçtiler agası kasab Bekiroğlu Abdülfettah Aga serdâr olub selefi Zorluoğlu Hasekî Mehmed Aga asker sevkine me’mûr oldular. Bu sene sâbık Amasya nâ’ibi ve Kasım Beg müderrisi Fazlıoğlu Hâcı Ahmed Efendi vefât idüb oğulları Mustafa, Ali Efendiler yerini tutdu.

1155 muharrem gurresinde Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân, Müfti-zâde Halil Efendi nakîb, a’yândan sâbık Canik muhassılı Hâcı Osman Aga mübâya’âcı olub Samsun’da oturdu. Saferde Karakulak-zâde Ali Beg alaybegi oldu. /70/

Rebiü’l-evvelde Amasya mütesellimi Mirza Aga harbe gitdiğinden Raht-van Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg mütesellim vekîli ve rebiü’l-âhirde sâbık surre 15 Hâcı Ahmet Ağa, meşhûr Fatsalı’dır. Süleyman Ağa, Hazinedâr Süleyman Paşa’dır.

AMASYA TARİHİ

30

emîni Amasyalı Hâcı Ali Aga evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olarak İstanbul’dan geldi. Ve şa’bânda mütüsellim Mirza Aga da ordudan geldi.

Şevvâl evâ’ilinde Sivas vâlisi Timur Paşa Kars muhâfızı olduğundan Amasyalı Köse Ali Paşa Sivas vâlisi ve kethüdâsı olan yeğeni Hüseyin Aga Sivas mütesellimi ve zi-l-ka’de gurresinde Amasyalı İmâm-zâde Hâcı Mehmed Efendi Amasya kadısı olub geldi.

1156 muharrem gurresinde Rahtvan Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg baş-a’yân, Hâcı Feyzullahoğlu Hâcı Hüseyin Ağa hâcı-başı ve ayın onuncu günü mütesellim Mirza Aga’nın yerine Merzifon voyvodası Hâcı Süleyman Aga Amasya mütesellimi oldu.

Rebiü’l-evvelde Amasya serdârı Zorluoğlu Hasekî Mehmed Aga Erzurum ve Şark ser-askeri Zanalı-zâde Hâcı Ahmed Paşa ordusuna me’mûr olarak Erzurum’a gitdi. Anahtar agası Hâcı Mahmud Aga Samsun zehâ’ir-i askeriyye anbar emîni Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg’in mahdûmu Mustafa Aga mîr-i mîrânlıkla Şehzâde Sâfi mihmândârı, diğer Amasyalı Küçük Hüseyin Aga da nüzûl emîni oldu. /71/

Bu esnâda Sivas vâlisi Hâcı Kadir-zâde Köse Ali Paşa, İran harbinde muvaffak olamadığından azliyle kendisini, kethüdâsını, kapucılar kethüdâsı Solak Ali Aga’yı, İstanbul’a ihzâr için bostancılar halifesi Hâcı Ahmed Aga Amasya’ya gelüb yanına miktâr-ı kâfi kuvvet alarak Sivas’a gitdi. Şa’bân evâ’ilinde Hamali-zâde Ahmed Paşa Sivas vâlisi ve İstanbul’da kul kethüdâsı olan Amasyalı Sakaoğlu İsmail Aga yeniçeri agası olub zi-l-ka’de gurresinde Burhâneddin Ahmed Efendi Amasya kadısı oldu.

Selim Paşa Can Arslan Paşa-zâde’dir. 1156 zi-l-ka’desinin on beşinde Amasya

mutasarrıfı olub kethüdâsı Mehmed Aga’yı Amasya mütesellimi gönderdi. Bir gün sonra Müfti Ahmed Efendi azliyle Şeyh Mustafa Efendi yine Amasya müftisi oldu.

1157 Muharrem gurresinde Müfti-zâde Abdülbaki Efendi Amasya nâ’ibi, Vasi Çelebi-zâde Mahmud Efendi nakîb oldu. Saferde Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi şehir kethüdâsı rebiü’l-âhirde Amasya sancâğı sâbık Tiflis vâlisi Vezir İshak Paşa’ya virildi. /72/

İshak Paşa Ahıshalı’dır. Gürcü vüzerâdan olub 1157 rebiü’l-âhirinin on ikisinde

Amasya mutasarrıfı ve anahtar agası Hâcı Mehmed Aga Amasya mütesellimi oldu. Çünkü İshak Paşa gayet pîr olduğundan Amasya’ya gelemedi. Cümâd el-ûlâ gurresinde Fazlıoğlunun azliyle Hâce Paşa-zâde Hâcı Ömer Aga bin Osman Beg şehir kethüdâsı oldu. Bu ayda mutasarrıfa Çıldır eyâleti virildi.

Cevher Mehmed Paşa Merzifonlu’dur. 1157 cümâd el-ûlâsının yirmi beşinci günü ikinci def’a

Amasya mutasarrıfı ve Mirza Aga da Amasya mütesellimi olub geldi. Cümâd

AMASYA TARİHİ

31

el-âhir gurresinde mevâlîden Şeyh-zâde Ahmed Efendi Amasya kadısı ve Yunus Efendi nâ’ibi oldu.

Şa’bânda aylardan beri Köprü kadısı Salih ve müftisi Hâcı Mustafa Efendilerle a’yân Carullahoğlu Hâcı Hüseyin Aga arasında devam iden münâferet dolayısıyla Köprü mahkemesi ansızın basılub bî-çâre kadı acıklı bir surette şehîd idildi, kâtibi yaralandı. /73/

Bunu haber alan Amasya alaybegisi Sarı Beg-zâde Mehmed Beg derhal Köprü’ye gitdi. Katleden beş adamla beraber müfti ve a’yânı Amasya’ya getirüb tevkîf iderek mahkemeye virdi. Ramazânda takdîm idilen mebâliğ-i mühimme ile Cevher Paşa tarafından bilâ-muhâkeme mevkûflar salıverildi. Bu yüzden şevvâlde azl idildi.

Osman Paşa Çorumlu’dur. Çorum’un Alaca Nahiyesi’nden Mamalı-zâde Ömer

Paşa’nın oğludur. Buna mâ‘nâlı bir suretde “Alacalı Osman Paşa” dindi. 1157 şevvâlin altısında Amasya mutasarrıfı ve Köprü a’yânı Torun Ya’kub Aga Amasya mütesellimi olub geldi. Buna “Ulu Ya’kub Aga” da dinirdi.

Ya’kub Aga, Köprü ahvâline vâkıf olduğundan sâbık müfti Hâcı Mustafa ile sâbık a’yân Hâcı Hüseyin Aga’yı ve mahkemeyi basub kadıyı şehîd iden kimseleri Amasya’ya celb ve tevkîf idüb vak’anın tahkîkâtına başlandı.

Bu sene Amasya’nın esbâk müftisi, Müfti-zâde Hâcı Halil Efendi, a’yândan Kapancı Hâcı Ahmed Aga16, mevâlîden Zanalı-zâde Şerif /74/ Mehmed Efendi, Îdî-zâde Abdurrahim Efendi, Hızır ve Mehmed Paşalar vakfı mütevellîsi Kurdoğlu Hâcı Hüseyin ve ‘amm-zâdesi Hâcı Mehmed Begle ve yeniçeri agası Amasyalı İsmail Aga vefât itdi.

1158 rebiü’l-âhirinde sâbık baş-a’yân Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg orduda harb iderken vefât idüb mahdûmu Mustafa Paşa mütevellî ve Yeğen Bekiroğlu Ahmed Beg alaybegi ve Yeğen-zâde Ömer Beg baş-a’yân olmuşdu.

Cümâd el-âhir gurresinde Abdülfettah Efendi Amasya kadısı olub geldi. Ancak Amasya mutasarrıfı Çakır Pençeli Osman Paşa irtikâbâtıyla halkı bî-zâr iderek şikâyet idildiğinden şa’bânda azliyle Merzifon’da ikâmete me’mûr ve sonra maktûl oldu.

Ömer Paşa Bozoklu’dur. Tokmak Hasan Paşa’nın oğludur. 1158 şa’bânın yirmi üçüncü

günü Amasya mutasarrıfı olub baş-a’yân Yeğenoğlu Ömer Beg mütesellim oldu. Bu esnâda yirmi yedi yıl kadar Mısır’da mîr-livâ olan Amasyalı Bekir Beg-

zâde Hâcı Osman Beg bin Ömer Paşa Mısır’dan İstanbul’a gelüb huzûr-ı hümâyûna kabul ve taltîf /75/ idilerek Bursa’ya gönderildi. Buradan da Amasya’ya geldi. Şevvâlinde sipâhiler agası Amasyalı Hâcı Bâkîoğlu Abdî Aga bin Mustafa Aga ma’zûlen Amasya’ya gönderildi.

16 Hâcı Ahmet Ağa, Amasya’da Kapancıoğulların büyük atasıdır.

AMASYA TARİHİ

32

Zi-l-ka’de evâ’ilinde Amasyalı Firârî Hasan Paşa-zâde Abdullah Beg vezâretle Kıbrıs vâlisi ve zi-l-hicce gurresinde mîr-livâ Hâcı Osman Beg’in büyük mahdûmu “Göleli” dimekle meşhûr Mehmed Beg mîr-i mîrânlıkla Çorum mutasarrıfı, Amasya’ya gelen sipâhiler agası Abdî Aga da Amasya mütesellimi olub arefe günü şeyhü’l-ulemâ meşhûr Akdağlı Hâcı Mustafa Efendi vefât itdi.

1159 muharrem gurresinde kapucu-başılardan Hâcı Feyzullahoğlu Hâcı Hüseyin Aga baş-a’yân ve sadr-ı a’zam Hasan Paşa agalarından Amasyalı Hâcı Hüseyin Aga da İstanbul’dan gelüb bâ-fermân-ı âlî şehir kethüdâsı oldu.17

Şa’bân gurresinde ordu kadısı Amasyalı Hâcı Kasımoğlu Mehmed Rıza Efendi Amasya kadısı18 olub Müfti-zâde Abdülbaki Efendi nâ’ibi oldu. /76/

Ramazânın yirmi sekizinci günü Müfti Şeyh Mustafa Efendi fetevâdan istifâ eylediğinden Firuz Aga müderrisi Ziyâreli Hâcı Ömer Efendi Amasya müftisi ve zi-l-ka’de gurresinde Erzincânî Salih Efendi Amasya nâ’ibi oldu.

Murtaza Paşa Eyyüblü Nuh Efendi’nin oğludur. Vüzerâdandır. 1160 muharremi

gurresinde Amasya mutasarrıfı olub İran Harbi ile meşgûl olduğundan a’yândan harem kethüdâsı Hâcı Süleyman Aga Amasya mütesellimi ve intihâbda Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg baş-a’yân, Fazlıoğlu Hâcı Hâfız Mustafa Efendi hâcı-başı oldu.

Saferde mîr-livâ Hâcı Osman Beg’e Elbasan sancâğı virildi. İran seferleri uzadığından bir i‘ânât-ı harbiyye meclisi kurulub a’yân ve hâciyândan üçer zât a’zâ, Müfti Hâcı Ömer Efendi re’is, mütesellim Hâcı Süleyman Aga nâzır, Murtaza Paşa kethüdâsı Mehmed Aga da toplanan zâhire ve i‘âneleri alub Paşa’ya götürmeğe me’mûr olmuşdu.

Nakit ve zâhire gibi halkdan toplanan i‘âneleri Fazlıoğlu Hâcı Mustafa ve Ali Efendiler müfti efendiden ahz ve tesellüm iderek kethüdâ /77/ Mehmed Aga’ya teslim itmek üzere Samsun anbâr me’mûruna gönderildiği esnâda yarı yarıya i‘ânelerden ihtilâs idildiği anbâr emîninin gönderdiği musaddak defterden anlaşıldı.

Mütesellîm Hâcı Süleyman Aga ile paşanın agası isticvâb idildi. Mütesellim re’isden sorulmasını beyân ve ahz ü teslime me’mûr Fazlıoğulları da re’isden noksan aldıklarını ve re’is olan müfti de bilâ- noksan teslim itdiğini meclis huzûrunda defter ibrâz iderek der-meyân itdi. Mütesellim Fazlıoğullarına mu’in olduğundan bî-çâre müfti yalnız kaldı.

Meclis a’zâsı vilâyete ve bâb-ı âlîye takdîm itdikleri mahzar üzerine Müfti Hâcı Ömer Efendi cümâd el-ûlânın on üçüncü günü azliyle Ziyâre’de ikâmete me’mûr olub Şeyh Mustafa Efendi yine Amasya müftisi oldu.

17Hacı Hüseyin Ağa, Amasya’da Şehir kethüdâsıoğullarının büyük atasıdır. Bunlardan Şeyh Arifî

Mehmed Efendi ve Kâmil Ahmed Efendi, Ziyaeddin Efendi meşhûrdur. 18Mehmed Rıza Efendi, esbâk Amasya mütesellîmi tatar ağası Ömer Ağa’nın kardaşı oğludur.

AMASYA TARİHİ

33

Ömer Paşa İspirli’dir. Zarbona Ebubekir Paşa’nın oğludur. 1160 cümâd el-ûlânın

yirmisinde Amasya mutasarrıfı ve İran harbine me’mûr olduğundan baş-a’yân Hâcı Ahmed Beg Amasya mütesellimi ve şa’bânın on yedisinde Amasya’da “Çırçırlıoğlu” dimekle meşhûr Abdullah Paşa sadr-ı a’zam ve harem kethüdâsı Amasyalı Hâcı Abdullah /78/ Aga da kapucılar kethüdâsı oldu. Bu esnâda Amasya kadısı Müjdeci-zâde Mehmed Efendi olmuşdu.

İhtilâsın ilk tahkîkinde Fazlıoğullarının mes‘ûliyetleri anlaşılıyordu. Sonra mes‘ûliyet, müfti-i ma‘zûla ve şehir kethüdâsı Hâcı Hüseyin Aga’ya yükletilüb tazmîne mahkûm oldular. Bu hüküm Karakuş, ulemâ ve a’yânı tenfîr, halka da te’sîr itmişdi.

Şevvâl evâ’ilinde Zar Alioğlu Mehmed Paşa Sivas vâlisi olduğundan müntesîbleri Fazlıoğullarının nüfûzları artdı. Hâcı-başı Fazlıoğlu Hâcı Mustafa Efendi ilâveten şehir kethüdâsı oldu. Fazlıoğullarının aleyhinde atub tutan nakîb Hâcı Bâkîoğlu Hâcı Abdülbaki Aga da mühim sâdât dinilerek azl idilüb Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi nakîb oldu.

1161 muharrem intihâbında Hâcı Efendioğlu Hâcı Ahmed Aga baş-a’yân, emir Hâcıoğlu Torun Hâcı Ali Aga hâcı-başı olması Fazlıoğullarına karşı halkın vaz’iyet aldıklarını anlatdı.

Safer evâ’ilinde şâyân-ı dikkatdir ki ber-vech-i mâlikâne Canik muhassılı dergâh-ı âlî kapucu-başılarından Fatsalı Ahmed Aga bin Süleyman Aga bin Abdurrahman Aga pek zalimâne /79/ hareket eylediğinden Irım, Akçay, Olsa köyleri halkı toplanub otuz nefer etbâ’ı ile beraber Ahmed Aga’yı paraladılar, oğulları Süleyman, Ali Begleri bırakdılar.19

Cevher Mehmed Paşa Merzifon-zâde oğludur. 1161 saferinin yirmi yedinci günü yine Amasya

mutasarrıfı ve kethüdâsı Hâcı Mirza Aga mütesellimi olarak geldi. Rebiü’l-evvel gurresinde ulemâ ve a’yânın ittifakıyle Fazlıoğulları azl idilüb Torun Hâcı Ali Aga nakîb ve sâbık kethüdâ Hâcı Hüseyin Aga da şehir kethüdâsı oldu.

Bu ayın ortalarında Yukarı Kal‘ada Dizdâriye müderrisi, Beg Câmi’i vâ‘izi ve mekteb mu’allimi meşâhir-i ulemâdan Hâcı Mehmed Efendi vefât itdi. Şa’bân gurresinde Tatar Agası-zâde Mehmed Emin Efendi Amasya kadısı ve müte’âkıben Hâcı Mirza Aga’nın da azliyle baş-a’yân Hâcı Ahmed Aga Amasya mütesellimi oldu.

Zi-l-ka’dede hitâm bulan ihtilâs takikâtı neticesinde ihtilâs idilen emvâl ve nükûd, Murtaza Paşa’nın Samsun’da bıraktığı anbâr me’mûru ile kethüdâsının zimmetinde kaldığı anlaşıldığından Fazlıoğulları, Müfti Hâcı Ömer Efendi, /80/ şehir kethüdâsı Hâcı Hüseyin Aga bera’et kazandı. Müfti ıtlâk idildi.

Zi-l-hicce evâ’ilinde mahkeme baş-kâtibi Gümüşlü Hâcı Mehmed Efendi vefât idüb Fazlıoğlu Hâcı İsmail Efendi bin Hâcı Mehmed Efendi baş-kâtib 19 Bu vak‘â, ahkâm ve mâlîye defterlerinde görüldü.

AMASYA TARİHİ

34

oldu. Müfti Şeyh Mustafa Efendi istifâ idüb Taş-âbâdlı Hâcı Ahmed Efendi yine Amasya müftisi oldu. Bu ayın yirmi altısında İstanbul’da saray-ı hümâyûn hâcesi şârih-i Buhârî ve Müslîm Amasyalı Yusuf Efendi-zâde Abdullah Hilmi Efendi vefât itdi.

1162 muharremi intihâbında Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg baş-a’yân, Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi hâcı-başı oldu. Muharremin gayesinde Hâcı Ahmed Efendi’nin fetevâdan çekilmesi üzerine İyas Aga müderrisi Çorumlu Hâcı Ali Efendi Amasya müftisi ve rebiü’l-evvelin yirmisinde kul kethüdâsı Amasyalı Hüseyin Aga yeniçeri agası oldu.

Hasan Paşa Amasyalı’dır. Gümüşlü-zâde Mahallesi’nde Hâcı Kasımoğlu Hâcı Ömer

Aga’nın oğludur. 1162 cümâd el-âhirinin dokuzuncu günü Amasya mutasarrıfı ve baş-a’yân Hâcı Ahmed Beg mütesellimi oldu. Şa’bânın üçüncü günü meşâhir-i ulemâdan Saçlı Dâmâd Hâcı Osman Efendi merhûm oldu. Mahdûmu Hâcı Bakır Mehmed /81/ Efendi ulemâ ve şu‘arâdandı.

Berât gecesi ulemâ arasında çıkan bir hadise üzerine Çorumlu Müfti istifâya mecbûr olub meşâhir-i ulemâdan Mehmed Paşa müderrisi Aybatsalı Abdullah Efendi Amasya müftisi ve şevvâl ibtidâlarında sadr-ı âlî kethüdâsı Amasyalı Hâce-zâde Abdülgani, Abdî Aga vezâretle Tırhala vâlisi oldu.

Ebubekir Paşa Amasyalı’dır. Köprübaşı Mahallesi eşrâfından ve Şâdgeldi Paşa

afhadından Mısır mîr-livâsı Bekir Beg-zâde Hâcı Osman Beg bin Ömer Paşa bin Ebubekir Beg’in oğludur.

1163 muharremi ibtidâsında Amasya mutasarrıfı ve harbe me’mûr olub baş-a’yân Hâcı Ahmed Beg mütesellimi ve Feyzullah Efendi Amasya nâ’ibi oldu.

Safer evâ’ilinde Fethullah Aga alaybegi ve Türidioğlu Hâcı Süleyman Aga şehir kethüdâsı ve rebiü’l-evvelde Çiğdem Begoğlu Hâcı Ali Aga nakîb olub şa’bân gurresinde defterdâr Amasyalı İbrahim Efendi’nin birâderi Ahmed Efendi-zâde Muslîhiddin Efendi Amasya kadısı ve zi-l-hiccenin evâ’ilinde Müfti Abdullah Efendi’nin istifâsı ile büyük âlimlerden /82/ Uluslu Hâcı Mehmed Efendi Amasya müftisi oldu.

1164 muharreminde mutasarrıf Bekir Paşa’nın kayın birâderi Mustafa Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân ve Amasya mütesellimi, Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg hâcı-başı, Hâcı Bâkîoğlu Hâcı Abdülbaki Aga da nakîb kâ’im-makâmı oldu.

Rebiü’l-evvelde a’yândan Hâcı Kadiroğlu Hâfız Mehmed Aga evkâf-ı Sultânîye ve Şehzâdeler vakfı mütevellîsi olarak İstanbul’dan geldi. Mevlid günü Bekir Beg-zâde Hâcı Osman Beg Dârü’l-hadis Medresesi’ni hitâma irdirdiğinden a’yân ve ulemâya konağında mükellef bir ziyâfet çekti. Konağının karşısında Dârü’l-hadis ve kütüb-hânesinin resm-i kûşâdını yapdı. Müderris ve

AMASYA TARİHİ

35

muhaddis ta‛yin itdiği meşâhir-i ulemâdan Laz İbrahim Efendi tarafından Fatiha süresi tefsîrinden bir ders okundu.

Rebiü’l-âhirde Amasyalı Kalaycı Halil Aga saray-ı hümâyûnda bostancı başı, şevvâlde Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi nakîb kâ’im-makâmı ve Abdülcelil-zâde Hâcı Hüseyin Paşa Sivas vâlisi oldu.

Receb evâ’ilinde meşâhir-i fuzalâdan Ladik müftisi ve Şeyhü’l-İslâm Mehmed Efendi Medresesi müderrisi Amidî Mehmed Şerif Efendi /83/ vefât idüb büyük mahdûmu Ömer Efendi müfti ve diğer mahdûmu Mehmed Tâhir Efendi müderris oldu.

Şevvâlde çokdan beri hasta olan Müfti Hâcı Mehmed esir-i firâş olduğundan fetevâdan çekilüb Mehmed Paşa müderrisi Aybatsalı Uzun Abdullah Efendi yine Amasya müftisi oldu. Zi-l-hiccede sâbık müfti vefât itdi.

Bu sene Amasya havâlîsine Kürt aşiretlerinden Milli Aşireti re’isleri Süleyman Paşa-zâde Musa Beg bin Halil Beg’le gelüb yerleşdi. Musa Beg, ma‘iyyeti düzgün, servet ve sâmânıyla meşhûr olub başında tehdîdini ikâ’a muktedîr bir kuvvet vardı.

Kezâlik dârü’l-hadisi yapan Hâcı Osman Beg, Saman Pazarı üstünde yaptırdığı iki kapulı hânı, Alaca Hamam’ı, bir çok müsakkafâtı vakfederek hâsılâtını dârü‘l-hadis, kütüb-hâne, Köprübaşı’ndaki câmi’i ve çeşmesi gibi hayrâtına tahsîs ve vakfiyesini tanzim itdi.

1165 muharreminde mütesellim ve baş-a’yân Hâcı İbrahim Beg olub Serrâc-oğlu Hâcı İsmail Efendi hâcı-başı, safer gurresinde Ahmed Ataullah Efendi Amasya nâ’ibi ve rebiü’l-evvelde Zaralı-zâde Mehmed Paşa Sivas valîsi oldu.

Rebiü’l-âhirde Yegenoğlu Ömer Beg Milli /84/ Aşiretî re’isi Musa Beg’in kerîmesini tezevvüc idüb gayet debdebeli bir düğün yapdı. Her iki taraf da nüfûz kazandı. Zorluoğlu Hasekî Mehmed Aga kul kethüdâsı ve cümâd el-ûlâda Amasyalı Gürcü-zâde Mustafa Paşa da vezâretle Eğriboz valîsi oldu.

Şevvâl evâ’ilinde Hasekî Mehmed Aga kul kethüdâlığından ve hâmîsi olan Amasyalı Hâcı Halil Aga da bostancı-başılıkdan azl idildi. Zi-l-hicce gâyesinde Amasya sancâğı sâbık Sivas vâlisi Vezir Mehmed Paşa’ya arpalık virildi.

Mehmed Paşa Sivaslı’dır. Zarâlı-zâde Osman Paşa’nın oğludur.20 1166 muharreminin

gurresinde Amasya mutasarrıfı olub sipâhiler kethüdâsı olan Fazlıoğlu Hâcı Mustafa Aga’yı mütesellim nasb itdi. Buna Mustafa Efendi de dinirdi.

Mehmed Paşa, Sivas vâlisi iken Amasya tahsîlâtından hazine-i mâlîyeye gönderilmek üzere Sivas defterdârına teslim idilen büyük ve mühim bir meblâğı kendi işlerine sarf itmişdi. Bu hâl istanbul’a aksetdikde paranın gönderilmesi emir ve te’kit ve aldırmayınca azl ve tehdîd idildi./85/

20 Mukâta’ât ve mâlîye Defterlerinde Zar Ali-zâde yazılıdır.Tahfîfen “Zaralı-zâde” dinmişdir.

AMASYA TARİHİ

36

Paşa, işin fenâya varacağını anlayınca ba‘zı vüzerâya ve sadr-ı a’zama mürâca’atla Amasya sancâğını taleb ve imhâlini ricâ iderek parayı ödeyeceğini beyân eylediğinden matlûbu isâf idildi.

Ancak, Amasya sancâğı uhdesine tevcîh idilmeden önce muhassıllar ta‛yin iderek Sivas’dan gönderdi. İhtilâs itdiği paraları halkdan ikinci def’a tahsîl itdirmek için mütesellimine buyruldu gönderüb tahsîline kıyâm ve az sonra Amasya mutasarrıfı olduğunu ve Sivas’dan hareket itdiğini bildirdi.

Fazlıoğulları, Mehmed Paşa’nın mukaddem virdiği emri üzerine paraların tahsîlâtına kıyâm ve Sivas’dan gelen tahsîldârlar işe mübâşeret itdikleri cihetle şikâyetler bâb-ı âlîye yağdı.

Bu hareket, yeniçeriler ve hâsseten halk arasında dehşetli bir infi’âl uyandırdı. Muhassılları ve Fazlıoğullarını tahsîlâtdan men‘ iden halk, boğazları sedd idib Mehmed Paşa’yı Amasya’ya sokmamak ve tahsîlâta kıyâm idenleri öldürmek için ittifak itdiler.

Vaz’iyet pek korkunç idi. Çünkü vergilerini tamamıyle virmiş olan halk, tekrar tahsîl idileceğinden korkub her türlü muhâtarayı göze aldırmışlardı. Bunu takdir iden mütesellim /86/ muhassılları durdurmuş ahvâli Mehmed Paşa’ya bildirmişdi.

Bâb-ı âlî, şikâyetleri muhîk gördüğünden derhal Mehmed Paşa’yı azl ve yerine İçil mutasarrıfı Cevher Paşa’yı ta‛yin itdiği halde bundan ma’lûmâtı olmayan Mehmed Paşa boğaza kadar gelmiş, halk ise müsellâhan paşayı geri çevirmeye kıyâm itmiş, Helvacı Pınarı önünde oldukça önemli bir boğuşma olmuşdu.

Fakat Amasya a’yânı araya girüb paşayı iknâya çalışdıkları esnâda fermân-ı âlî gelüb tebliğ idilince Mehmed Paşa dönüb Sivas’a gitdi. Kavga da bitdi. Paşanın adamlarından bir kaçı öldü. Amasyalılar’dan da yaralanan oldu.

Cevher Mehmed Paşa Merzifon’da Zoğulu’dur. 1166 saferinin gurresinde dördüncü def’a

Amasya mutasarrıfı olup ve Hâcı Efendi-zâde Hâcı Ahmed Aga’yı mütesellim nasb itdi. Ancak tahsîlât mes’elesinden galeyâna gelen halk, Cevher Paşa’nın zaten bildikleri ef’âl-i şedîdesinden emîn olmadıkları cihetle şikâyetler devam itdi. Bu yüzden Amasya sancâğı şevvâlde Çankırı mutasarrıfı Ebubekir Paşa’ya virildi. /87/

Ebubekir Paşa Amasyalı’dır. Bekir Beg-zâde Hâcı Osman Beg’in oğludur. 1166

şevvâlinin altıncı günü ikinci def’a Amasya mutasarrıfı oldu. Vusûlüne kadar kethüdâsı Keyvanoğullarından Rüstem Aga’yı Amasya mütesellimi nasb idüb gönderdi. Sonra kendisi de geldi.

Ebubekir Paşa, geldiğinden bir kaç gün sonra bir bakâya meclisi kurub hesâb işlerine vâkıf kimseleri a’zâ yapdı. Amasya sancâğında vâkî bakâya ve Zaralıoğlu Mehmed Paşa’nın miktâr-ı zimmeti tetkîk ve tesbît idilerek neticesini bâb-ı âlîye arz idüb zi-l-hiccede harbe me’mûren Rûm-ili’ne gitdi. Raht-vân

AMASYA TARİHİ

37

Paşa-zâde Hâcı Ali Beg bin Hâcı Ahmed Beg’i mütesellim nasb itdi. Bekir Paşa’nın pederi Hâcı Osman Beg bu yıl vefât itdi.

1167 muharreminde kapucu-başılardan Yeğenoğlu Ömer Beg baş-a’yân ve Hâcı Efendioğlu Hâcı Ahmed Aga hâcı-başı olub imdâd-ı seferî i’âneleri toplandı. Safer ibtidâsında Merzifonî Hazinedâroğlu Mehmed Efendi Amasya kadısı olub geldi. Mutasarrıf Ebubekir Paşa da Köstendil mutasarrıfı oldu. /88/

Cevher Paşa Zoğulu’dur. 1167 şa’bânının on altıncı günü yine Amasya mutasarrıfı ve

Hâcı Efendioğlu Hâcı Ahmed Aga mütesellimi oldu. Bu esnâda esbâk yeniçeri agası Amasyalı Hüseyin Aga Rûm-ili beglerbegisi pâyesiyle Hotin muhâfızı oldu.

Şevvâlin dördüncü günü Müfti Aybatsalı Hâcı Abdullah Efendi’nin azliyle İyas Aga müderrisi Çorumlu Hâcı Ali Efendi ikinci def’a Amasya müftisi ve Fazlıoğlu Abdülaziz Efendi bin Hâcı Ali Efendi nakîb kâ’im-makâmı oldu. Zi-l-ka’dede, Gürcü-zâde Mustafa Paşa’nın vefâtı ile Torumtay vakfının tevliyeti birâderleri ulemâdan Hâfız Hıfzı Mehmed Efendi ile Ali Beg’e virildi. Merzifon müftisi ve Çelebi Sultân müderrisi Abdullah Efendi bin Şeyh Mehmed Efendi de vefât itdi.

1168 muharreminde Mustafa Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân ve zu’amâdan Ömer Beg alaybegi, sipâhilerden Deli Hüseyin Aga kethüdâ-yeri21

olub Mar‘aş beglerbegisi Abdullah Paşa’ya Amasya sancâğı virildi. /89/ Abdullah Paşa İstanbullu’dur. Esbâk Amasya müftisi Yeğen Osman Efendi-zâde

Mehmed Efendi ahfâdından Mustafa Efendi-zâde Mehmed Efendi’nin oğludur. 1168 muharreminin sekizinci günü Amasya mutasarrıfı22 olub vusûlüne kadar Hâcı Efendioğlu Hâcı Ahmed Aga mütesellimi oldu.

Saferin on yedisinde Müfti Hâcı Ali Efendi ilâveten nakîb kâ’im-makâmı olub mevki’i sağlandı. Yirmi sekizinci cum’a günü Birinci Sultân Mahmud Hân’ın vefâtıyla birâderi Üçüncü Sultân Osman Hân tahta çıkdı. Müte’âkıben Çeteci Abdullah Paşa Sivas vâlisi oldu.

Receb ibtidâsında Çevkânî-zâde İbrahim Efendi Amasya kadısı olub geldi. Mutasarrıf Abdullah Paşa, sadâret kethüdâlığından vezâret umarken Mar‘aş’a atılması merâkına dokundu. Oraya vusûlünde hasta olub tebdîl-i hava için ceddinin vatanı olan Amasya’yı özleyerek kendi talebi ile Amasya mutasarrıfı olmuşdu. Recebde vefât itdi.

21 Bu Hüseyin Ağa Amasya’da Deli Hüseyinoğullarının büyük atasıdır. 22 Bu Abdullah Paşa’nın mutasarrıflığı emri Amasya sicillâtında görüldü.

AMASYA TARİHİ

38

Ebubekir Paşa Amasyalı’dır. Bekir Beg-zâde olub divân-ı /90/ hümâyûn teşrifâtcısı Akif

Mehmed Beg’in pederidir. 1168 recebinin yirmi dokuzuncu günü Amasya mutasarrıfı olub Hâcı Efendioğlu Hâcı Ahmed Aga yine mütesellim oldu.

Şa’bânın ibtidâsında mütesellimin kayın pederi ve müfti efendinin hısımı Çorumlu Hâcı Zeynelabidin Aga nakîb kâ’im-makâmı oldu. Buna Zeynel Aga dinirdi. Zeyneloğullarının büyük atasıdır. Şa’bânın yedisinde baş-defterdâr Amasyalı Hatîb-zâde Nâ’ilî Abdullah Paşa bin Halil Aga vezâretle sadr-ı a’zam oldu.

Zi-l-hicce ibtidâsında Kadı İbrahim Efendi İstanbul’a gidüb Taş-âbâdlı Hâcı Ahmed Efendi-zâde mahkeme kâtibi, Mehmed Emin Efendi Amasya nâ’ibi ve Gül Ahmed Paşa birâder-zâdesi Hâcı Feyzullahoğlu Hâcı Hüseyin Aga bin Hâcı İsmail Efendi Amasya mütesellimi oldu.

Bu yıl, kul kethüdâlığından mîr-i mîrân olub Köprü’de menfiyyen mukîm olan Gürcü Mehmed Paşa ve Amasya Mevlevî-hânesi şeyhi Hâcı Ahmed Dede vefât idüb mesnevî-hân İsmail Dede şeyh oldu.

1169 muharreminde Hâcı Efendioğlu Hâcı Ahmed Aga baş-a’yân olub onuncu günü Müfti Hâcı Ali Efendi’nin azliyle Torumtay müderrisi Köprülü Hâcı Mehmed Efendi Amasya müftisi ve saferde Sarıbey-zâde Mehmed Beg Amasya alaybegisi oldu. /91/

Cümâd el-‘ulâ ibtidâsında enderûn ağlarından Amasyalı Ca’fer Aga evkâf-ı Sultânîye ve şehzâdeler vakfı mütevellîsi olarak İstanbul’dan geldi. Receb ibtidâsında Çavuş-zâde Feyzullah Efendi bin İbrahim Efendi Amasya kadısı Fazlıoğlu Hâcı Mustafa Aga sipâhiler kethüdâsı ve birâderi Hâcı Ali Efendi nakîb kâ’im-makâmı oldu.

Çünkü Zaralıoğlu Mehmed Paşa, Amasya’nın sâbıkâ tahsîlâtından zimmetine geçen mebâliğ-i mühimmeyi te’diye itmek şartı ile Sivas vâlisi olmuşdu. Bu aydan i’tibâren zimmet-i sâbıkasını bakâya nâmiyle tahsîle emr-i şedîd virdi. Fazlıoğullarını tahsîle me’mûr idüb Amasya alaybegisi Mehmed Beg’e kızını virmiş, anı da kendisine rabt itmişdi.

Mehmed Beg, bütün kuyûd-ı resmîye ve şer‘îyenin gösterdiği üzre eben an cedd Amasyalı bir zât idi. Bu esnâda Sivas alaybegisi olub Amasya’dan Sivas’a gitdiğinden kendini belâdan kurtardı. Yerine Yegenoğlu Ömer Beg’in etbâ‘ından Kürt Ebubekir Beg alaybegi oldu.

Mutasarrıf Ebubekir Paşa Bender muhâfızı idi. Mütesellimi Hâcı Hüseyin Aga da vâlinin emr-i şedîdine karşı duramadı. Bu yüzden dedikodu çoğaldı. A’yân da halk ile beraber olub ağır şikâyetler bâb-ı âlîye yağdı. /92/

Vali Mehmed Paşa, gerek Sivas ve gerek Amasya emvâlinden zimmetine geçen paraları ziyâdesiyle bütün vilâyet halkına garâmeten tevzî iderek vilâyetin her tarafında bunları tahsîle koyuldu. Fakat köylerden kendisine güvenen yiğitler, levendler vâlinin irtikâbât ve tahsîlât ve mezâlimi yüzünden şekâvete kalkışdılar. Amasya, Zile Tokad havâlîsinde köyleri basıyorlar, canları yakıyorlardı.

AMASYA TARİHİ

39

Amasya havâlisinde şakîlik yapan leventler Sarı Kadıoğlu Pehlivân Mehmed gâyet yiğit ve cür’et-kâr bir sergerdenin emriyle hareket idiyorlardı. Bunların miktârı ilk önce azdı. Gitdikçe çoğaldı. Bu esnâda İbekli Ömer Aga’nın oğlu Mustafa Aga da Zaralıoğlunun zûlmünden kaçub levent eşkiyâsına karışdı. Buna İbeklioğlu dinir, gâyet yiğit ve pehlivân bir adamdı. Eşkiyâ sergerdesi Mehmed Pehlivânın kethüdâ-yı şekâveti oldu.

Bu yıl a’yândan Sa’âtcioğlu Hâcı Mehmed Efendi, Abdî Paşa birâderi ve kütüb-hâne sahibi olan Sultân Bâyezid Câmi’i imâm-ı evveli Emir İmâm Hâcı Abdullah Efendi, Hızır Paşa müderrisi Veliyüddin Efendi, vefât itdi.

1170 muharreminde Yeğen-zâde Ömer Beg baş-a’yân, Hâcıoğlu Hâcı Ahmed Aga hâcı-başı hâcı Abdulbâkî Aga da nakîb kâ’im-makâmı olub Fazlı oğullarının tahsîlâtı şiddetlendi. /93/

Bu yüzden eşkiyânın yollarda, bellerde ve köylerde irtikâb itdikleri işkenceler, yağma ve gâretler halkı tedhîş idiyor, Kürt Bekir Beg’in ta‘kibâtı, Amasya havâlisine münhasır kalıyor, halkın feryâdı yürekleri eziyordu.

Bundan müte’essir olan ulemâ, a’yân ve hâciyân tahsîlâta i’tirâz iderek efkâr-ı umûmîyenin galeyânını teskîne hizmet ve bir mazhar-ı umûmî ile divân-ı hümâyûna şikâyet itdi.

Receb ibtidâsında mevâlîden Osman Efendi Amasya kadısı olub geldi. Şa’bân ayında Fazlıoğullarının konakları halk tarafından taşlandı. On kadar tahsîldârlar fenâ döğüldü. Bunlardan biri dayak altında can virdi. Mes’ele büyüdü. Bir tarafdan Fazlıoğullarının takımları, diğer tarafdan a’yân ile halk her tarafa şikâyetler yağdırdı.

Şu hadiseler ve Levent eşkiyâsının türemesi sırf vâli olacak derebeginin seyyi’ât ve mezâlimi yüzünden olduğu anlaşıldığından bâ-fermân-i âlî Sivas vâlisi olan Çeteci Vezir Abdullah Paşa kuvveti ile Zaralıoğlu Mehmed Paşa azl ve i‘dâm idildi.

Ömer Paşa Bozoklu’dur. Tokmak Hasan Paşa’nın oğludur. 1170 ramazânının yirmi

yedinci günü /94/ Amasya mutasarrıfı olub vusûlüne kadar Hâcı Feyzullahoğlu Hâcı Hüseyin Aga’yı mütesellim nasb itdi.

Zaralıoğlunun i‘dâmı üzerine halk Fazlıoğullarının haksız yere kendilerinden tahsîl itdikleri mallarının kendilerine verilmesini musırrâne istediler. Ulemâ ve a’yân, bu talebi haklı görüb mağdûrlara tarafdâr oldular.

Zi-l-hicce ibtidâsında Kadı Osman Efendi halkın mahkemeye hücûmundan korkub Abdullah Efendi’yi nâ’ib ta‛yin iderek İstanbul’a can atdı. Bu esnâda diğer Zaralıoğlu Feyzullah Paşa Sivas vâlisi olduğundan Fazlıoğullarına yeniden can geldi.

Mutasarrıf Ömer Paşa geldiğinden bir ay sonra levend eşkiyâsını ta’kibe gidüb mahdûmu Hasan Beg Amasya mütesellimi oldu. Millîoğlu Musa Beg, alaybegi Kürt Bekir Beg de beraber gitdi. Çünkü Musa Beg’in oldukça mühim bir kuvveti vardı.

AMASYA TARİHİ

40

1171 saferinde Kadı Osman Efendi meşîhatin emri olmaksızın kazâyı terk itdiğinden azl idilüb Konyalı Yegen-zâde Mehmed Arif Efendi Amasya kadısı oldu. Bu da gelemEyyüb nâ’ibi ibkâ itdi.

Az sonra Hâcı Hüseyin Aga yine şehir kethüdâsı ve saferin ortalarında Fazlıoğlu /95/ Hâcı Ali Efendi nakîb kâ’im-makâmı ve on altıncı pazar gecesi Üçüncü Sultân Osman’ın vefâtı ile Üçüncü Sultân Ahmed şeh-zâdesi Üçüncü Sultân Mustafa Hân Osmanlı tahtına oturdu.

Rebiü’l-evvelde mutasarrıf Ömer Paşa Levent eşkiyâsını ta’kib iderken sergerde Mehmed Pehlivânın koluna tesadüf eylediğinden vurulub vefât itdiğinden Amasya sancâğı mîr-i mîrânlıkla oğlu Hasan Beg’e virildi.

Hasan Paşa Bozoklu’dur. 1171 rebiü’l-evvelinin beşinci günü Amasya mutasarrıfı

oldu. Levent eşkiyâsının harbinde yararlığı görülen Millîoğlu Musa Beg mütesellim olub Hasan Paşa eşkiyâ harbine gitdi.

Rebiü’l-âhirde çukadâr-ı şehr-yârî Zanalı Mirza Paşa-zâde Ahmed Aga menfî ve cümâd el-âhir ibtidâsında hazine-i hümâyûn kethüdâsı Mehmed Aga evkâf-ı Sultânîye ve şeh-zâdeler vakfı mütevellîsi olarak Amasya’ya geldiler.

Recebde sâbık müfti ve İyas Aga müderrisi Çorumlu Hâcı Ali Efendi vefât idüb ulemâdan Hüseyin Efendi müderris oldu. Şa’bânda Sunkurluoğlu Hâcı Mehmed Aga’nın Amasya’da yaptırdığı medresesi hitâm bulduğundan /96/ Çorumlu Hâcı İsmail Hatif Efendi ilk müderris oldu.

Şevvâlde ağır şikâyetleri tahkîk ve mücrîmleri tecziye itmek üzere “bâ fermân-ı âlî sâbık Gence vâlisi Vezir Mehmed Paşa”23 Amasya’ya gelüb Hâcılar Meydanı’na indi. Ma‘iyyetinde asker vardı.

Mehmed Paşa bir kaç gün sonra anlaşıldı ki kul kethüdâlığından ma’zûlen Amasya’ya gelüb İran harbine giderek mîr-i mîrân ve sonra vezir olan Amasyalı Hindî Ahmed Paşa-zâdedir. Birâder-zâdesi olan Hâcı Ahmed Beg bin Ali Beg’i yanın alub tahkîkâta başladı.

Fakat vâlinin iltizâm ve himâyesinde olan Fazlıoğulları ile a’vân ü ensârı müfettiş paşayı iğfal iderek vak’anın sebebleri ulemâ olduğunu iddi’â ve tedârik itdikleri adamları ile paşayı iknâ itdiler.

Bütün töhmetler sâbık müfti Hâcı Mehmed ve İmâret şeyhi Hâcı Mehmed, şeyhü’l-kurra Hâcı İbrahim Efendiler’e yükletildiğinden bî-çâreler gice evlerinden kaldırılub Kıbrıs’da Magosa Kal‘ası’na nefy idildiler. Halkdan bir kaç kimse kal‘a-bend ve iki kimse i‘dâm idildi.

Mehmed Paşa’yı iğfâle birinci bâ’is yeğeni Hindîoğlu Hâcı Ahmed Beg, ikincisi de Amasya /97/ a’yânının biribirine karşı vaz’iyeti idi. Yeğen-zâde Ömer Beg, nüfûz ve iktidâr ile a’yâna kendisini saydırmışdı. Müfettiş paşanın en ziyâde dikkat-i nazarını çeken Ömer Beg’di.

Binâen-aleyh zi-l-hicce ibtidâlarında Yeğen-zâde Ömer Beg, mîr-i mîrânlıkla Van vâlisi olarak Amasya’dan kaldırıldı. Lâkin efkâr-ı umûmîye 23 Amasya sicillâtında böyle yazılıdır.

AMASYA TARİHİ

41

müfettiş paşanın vak’a müsebbiblerini himâye itmesinden fevkalâde dîl-gîr olduğundan şikâyetler devam itdi. Müfettiş de gitdi.

1172 muharreminde Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ali Beg baş-a’yân, Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi hâcı-başı ve nakîb oldu. Saferde efkâr-ı umûmîyenin galeyânını teskîn idemeyen mutasarrıf da azl idildi.

Ebubekir Paşa Amasyalı’dır. Bekir Beg-zâde Hâcı Osman Beg’in oğludur. 1172

saferinin yirmi sekizinci günü Amasya mutasarrıfı olub vusûlüne kadar baş-a’yân Hâcı Ali Beg mütesellim oldu.

Rebiü’l-evvelde mutasarrıf geldi. Hâcı Kadiroğlu Hâcı Hâfız Mehmed Aga hâcı-başı ve Emir Hâcıoğlu Hâcı Mustafa Aga da nakîb oldu. Bu ayda Hatuniye hatîbi Çavuşlu Hâcı Mehmed /98/ Efendi bin Receb vefât idüb madûmu Hâfız Ahned Efendi hatîb oldu.

Rebiü’l-âhirde sâbık Şâm vâlisi ve emirü’l-Hâc olan Mekkî-zâde Hâcı Hüseyin Paşa hâc yolunda urbâna mağlûb olduğundan azl ü habs ve sonra Amasya’ya nefy idilmekle gelüb İçerişehir’de ikâmet itdirildi.

Cümâd el-âhir ibtidâsında Şeyh Mehmed Efendi Amasya kadısı olub geldi. Recebde ulemânın başı Îdî-zâde Hâcı Akif Mustafa Efendi riyâsetinde toplanan âlimler Magosa Kal‘ası’na sürülen âlimlerin günahsız ve Fazlıoğullarının suçlu olduklarına dâ’ir bir mazhar-ı umûmî yazub divân-ı hümâyûna gönderdiler.

Şevvâlde Magosa’ya gönderilen âlimler İstanbul’a celb idilüb zi-l-hiccede afv ve tatyîb idilerek Amasya’ya gönderdiler. Vak’aların ikinci def’a tahkîkâtına lüzûm görüldü. Bu yıl Atabeg müderrisi Zanalı-zâde Hâcı Abdullah Efendi vefât idüb oğulları Ahmed, Mahmud Efendiler yerini tutdu.

1173 muharreminde Hâcı Feyzullahoğlu Hâcı Hüseyin Aga baş-a’yân ve mütesellim olub mutasarrıf Bekir Paşa levent eşkiyâsı ile meşgûl ve mahkeme kâtibi Fazlıoğlu Hâcı İsmail Efendi de Amasya nâ’ibi olub kadı İstanbul’a gitdi. /99/

Saferde Fazlıoğullarının muhâsebe ve muhâkemesine ve teftîş-i ahvâllerine mübâşir ta‛yin idilen Silahşör Behzât Aga adamları ile İstanbul’dan gelüb bâ- fermân-ı âlî Müfti-zâde Abdullah Efendi husûsî hâkim ta‛yin idildi.

Rebiü’l-evvelde müfti, nâ’ib ve kâtib, şehir kethüdâsı, nakîb azl idilüb fuzalâdan Sekü Köylüoğlu Hâcı Kâşif Mehmed Efendi müfti, Abdullah Efendi nâ’ib, Taş-âbâdî-zâde Hâcı Mehmed Emin Efendi mahkeme kâtibi, Damgacı Hâcı Ahmed Aga şehir kethüdâsı ve Hâcı Bâkî Aga da nakîb oldu.

Recebin yirmi birinci pazar günü sabahında fâzıl-ı meşhûr esbâk müfti ve Sultânîye müderrisi Îdî-zâde Hâcı Akif Mustafa Efendi vefât itdi. Amasya büyük bir mâtem günü yaşadı.

Ramazânda esbâk bostancı-başı Halil Aga-zâde Hâcı Ömer Aga vefât idüb malının üçte biri ile bir medrese yaptırılmasını vasîyet ve müfti Kâşif Mehmed Efendi’yi vâsî nasb itmişdi. Yaptırılan medreseye Kâşifîye dindi.

AMASYA TARİHİ

42

Şevvâl ibtidâlarında yapılan muhâsebe ve muhâkeme neticesinde Fazlıoğullarının zimmetleri ve tahsîl idilmiş vergileri ikinci def’a tahsîl idüb zimmetlerine geçirdikleri sâbit olduğundan hukûk, hazine ve halkı tazmîne mahkûm olub Amasya Kal‘ası’na habs idildiler. /100/

Zi-l-ka’dede Magosa’ya gönderilen Torumtay müderrisi ve sâbık müfti Köprülü Hâcı Mehmed Efendi, sonra Yörgüç Paşa müderrisi Kürt Hâfızoğlu fuzalâdan Hâcı Abdurrahman Efendi ve Torumtay vakfı mütevellîsi Gürcü-zâde Hâfız Hıfzı Mehmed Efendi vefât itdi.

1174 muharreminde mevlevî-hâne şeyhi Ahmed Efendi baş-a’yân ve Moramulluoğlu Hâcı Mehmed Aga hâcı-başı ve iki gün sonra Çorumlu Hâcı Ali Efendi Amasya müftisi ve Gürcü-zâde Halil Beg bin Mustafa Paşa Torumtay vakfı mütevellîsi oldu.

Rebiü’l-âhir ibtidâsında Birgili Süleyman Efendi kadı ve yine Abdullah Efendi Amasya nâ’ibi olub Fazlıoğulları, hazine ve halkın hukukunu tamamı ile ödediklerine binâ’en bâ-fermân-ı âlî Magosa Kal‘ası’na i‘zâm ve kal‘a-bend idildikden sonra Behzad Aga İstanbul’a gitdi.

Müfti Hâcı Ali Efendi, hastalandığından istifâ idüb yerine Aybatsalı Hâcı Abdullah Efendi Amasya müftisi oldu. Buna “Uzun Müfti” dinirdi. Rebiü’l-âhirde sâbık müfti Çorumlu Hâcı Ali Efendi bin Abdülfettah Efendi ve bir gün sonra ders-i ‘âmm Kürd Mustafa Efendi vefât itdi.

Cümâd el-ûlâda Bozok begi meşhûr Abdülcebbar-zâde Çapan Ahmed Beg mîr-i mîrânlıkla Sivas vâlisi oldu. /101/

Süleyman Paşa Çermikli’dir. Kürt Ahmed Paşa’nın oğludur. 1174 ramazânının

ibtidâsında Amasya mutasarrıfı olub Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg mütesellimi oldu. Bu esnâda İstanbul müderrislerinden Galatasaraylı mu’allim ve vâ‘izi Amasyalı Enbiyâ-zâde Mehmed Efendi ve nakîb-i esbâk Şeyh-zâde Hâcı İbrahim Efendi vefât itdi.

1175 muharreminde Gürcü-zâde Halil Beg baş-a’yân ve Raht-vân-zâde Hâcı Ahmed Beg bin İbrahim Beg Amasya mütesellimi ve Moramolluoğlu Hâcı Mehmed Aga hâcı-başı ve şehir kethüdâsı ve bir kaç gün sonra Uzun Müfti azl idilüb “İmâret şeyhi” dimekle meşhûr İkinci-zâde Hâcı Mehmed Efendi Amasya müftisi oldu.

Sâbık mutasarrıf Bekir Paşa’nın şiddeti eşkiyâyı sindirmişdi. Paşanın Rûm-ili’ne gitmesinden fırsat bulan eşkiyâ sergerdesi Deli Pehlivân Mehmed ve kethüdâsı İbeklioğlu Acar Mustafa başlarında olan dörtyüz kadar levent eşkiyâsı ile Amasya, Çorum, Zile, Tokad, Merzifon havâlîsinde dolaşarak yolları kesüb köyleri yağma ve Sivas vilâyetini tehdît itmeğe başlamışlardı. /102/

Her tarafdan yükselen feryâd üzerine mutasarrıf, mütesellim, baş-a’yân, alaybegi Çuçu Paşa-zâde İsmail, sâbık alaybegi Kürt Bekir Beglerle kır serdârı Kasım, sipâhiler kethüdâsı Deli Hüseyin, yeniçeri serdârı Çıtırık Mehmed Agalar yanlarına aldıkları kuvvetlerle eşkiyâ üzerine gitdiler.

AMASYA TARİHİ

43

Bunlardan başka Merzifon a’yânı Kara Müsellim Süleyman Aga, Mecidözü a’yânı Avkatlıoğlu Hâcı Ali Aga, Gümüş a’yânı, Cevheroğlu Hâcı Ahmed Aga, Çorum mutasarrıfı Cevher Paşa, Sivas alaybegisi Sarı Beg-zâde Mehmed Beg de eşkiyâyı tenkîle me’mûr olmuşlardı.

Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ali Beg mütesellim vekîli olub Amasya’yı muhafazaya me’mûr oldu. Bu esnâda saray-ı hümâyûnda Amasyalı Gümüş Süleyman Aga bostancı-başı (zabtiye nâzırı) ve rebiü’l-evvelde Amasya’da menfî olan Mekkî-zâde Hâcı Hüseyin Paşa Gazze sancâğı mutasarrıfı ve Kudüs muhâfızı olub gitdi.

Cümâd el-âhirde Mustafa Efendi Amasya kadısı olub geldi. Şa’bânda haremeyn kise-dârı Amasyalı Hâcı Ahmed Efendi evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olub mahdûmu Es’ad Mehmed Efendi kâ’im-makâm olarak geldi. Masraf-zâde İbrahim Efendi de Çelebi Sultân vakfı mütevellîsi olub yerine sâbıkı Hâcı Süleyman Efendi kâ’im-makâmı oldu. /103/

Şevvâlde mutasarrıf Süleyman Paşa Varay tarafında eşkiyâyı basub sıkışdırdı. Fakat Acar Mustafa’nın kumândası ile hareket iden eşkiyâ, Paşayı bozub perişân ve mecbûrî firâr iderek bütün ağırlığı yağma idildi. Paşa da Amasya’ya kaçub canını kurtarabildi.

Cevher Paşa Merzifonlu’dur. 1175 zi-l-ka’desinin birinci günü Amasya mutasarrıfı

olub ma‘iyyetinde bulunan kuvvetden istifâde emeliyle Millîoğlu Musa Beg’i Amasya mütesellimi yapdı. Bununla birleşüb eşkiyâ üzerine gitdi. Hâcı Ali Beg yine mütesellim vekîli oldu. Ancak Süleyman Paşa, firârı gidermek için bütün varlığı ile eşkiyâ üzerine atıldı.

Cevher Paşa Kutluca köyü civârında eşkiyânın kurduğu bir pusuya düşüb bozuldu. Ma‘iyyeti başından dağılub Mecidözü kasabasında Avkatlıoğlu Hâcı Ali Aga’nın yanına gitdi.

Fakat Turhal tarafında bulunan Sarı Beg-zâde Mehmed Beg, Cevher Paşa’yı bozan eşkiyâyı günlerce izledi. Deli Pehlivânın medâr-ı kuvveti olan Acar Mustafa’yı bezl itdiği para, dil, rütbe kuvveti ile kendisine celb iderek bunun yardımı ile eşkiyâyı târ u mâr itdi. Acar Mustafa’yı bölük-başı yapdı. /104/

Mehmed Paşa Amasyalı’dır. Ötedenberi âbâ ü ecdâdı Amasya’da alaybegi ve zâ‘im olan

Sarı Ali Beg-zâde Osman Aga bin Mehmed Beg’in oğludur. Sivaslı değildir. Eşkiyâya karşı yararlığı görüldüğünden mîr-i mîrânlıkla 1175 zi-l-hiccesinin birinci günü Amasya mutasarrıfı oldu.

Sipâhiler kethüdâsı Deli Hüseyin Aga’yı Amasya mütesellimi nasb idüb eşkiyâyı ta‘kîbe koyuldu.

Amasya a’yânından Hâcı Efendioğlu selâm agası Hâcı Mehmed Aga, yeniçeri serdârı Ak Hasanoğlu Halil Aga, sâbıkı Semercioğlu Hüseyin Aga da Ladik, Akdağ, Taşova Erbaâ taraflarına gidüb eşkiyâyı ta’kib itmekde idiler.

AMASYA TARİHİ

44

Zi-l-hicce ibtidâlarında Şerif Efendi-zâde Hâcı Mustafa Efendi nakîb oldu. Bostancı-başı Gümüş Süleyman Aga da24 ma‘zûlen Amasya’ya gönderildi.

Sultaniye evkâfı mütevellîsi Amasyalı Hâcı Ahmed Efendi vefât idüb oğlu Es’ad Mehmed Efendi mütevellî oldu. /105/

1176 muharreminde Gürcü-zâde Halil Beg baş-a’yân, Hâcı Kadiroğlu Hâcı Hâfız Mehmed Aga hâcı-başı oldu. Bir tarafdan sâbık mutasarrıf Süleyman Paşa, diğer tarafdan lâhik mutasarrıf Mehmed Paşa, eşkiyâ sergerdesini bastırub kanlı bir muhârebeden sonra Deli Pehlivân pek çok avânesi ile tepelendi. Arta kalanı da perişân bir halde Hüseyin-âbâd ve Alaca taraflarına kaçdı.

Her iki mutasarrıfın şu muvaffakiyetleri takdîr idilerek Çorum sancâğına giren eşkiyâyı ta’kib itmek üzere Mehmed Paşa Rûm-ili pâyesiyle Çorum sancâğına nakledildi. Süleyman Paşa’ya da yine Amasya sancâğı virildi.

Süleyman Paşa

Çermikli’dir. 1176 saferinin yirmi birinci günü Amasya mutasarrıfı oldu. Eşkiyâ harbinde yararlığı görülen Gürcü-zâde Halil Beg’e kapucu-başılık verilerek pâyesi yükseldi ve Amasya mütesellimi oldu.

Rebiü’l-âhirde Çorum mutasarrıfı Mehmed Paşa Hüseyin-âbâd ve Alaca tarafına kaçan eşkiyâyı toptan istisâl iderek büyük yararlıklar gösterdiğinden vezâretle Trabzon vâlisi ve İbekoğlu Mustafa Aga da silâhdâr agası oldu. /106/

Kezalik Amasya, Merzifon, Köprü a’yânı da eşkiyânın istisâlinde hizmetler iderek Amasya sancâğı eşkiyâdan temizlendi. Yararlıkları görülenlerden Hâcı Efendi-zâde Hâcı Mehmed Aga’ya mîr-i mîrânlık, diğerlerine kapucı-başılık ve Ak Hasanoğlu Halil, Semercioğlu Hüseyin, Topçuoğlu Mehmed Agalara turnacı-başılık rütbeleri virildi.

Şa’bânın ortalarında enderûnda harem-i hümâyûn mehter-başısı olan Amasyalı Ahmed Aga evkâf-ı Sultânîye mütevelisi ve Mustafa Aga kâ’im-makâmı olub geldi. Şevvâlde Resmo mutasarrıfı Vezir Hüseyin Paşa’ya Amasya sancâğı virildi.

Hüseyin Paşa Amasyalı’dır. Esbâk kul kethüdâsı Amasyalı Türk Şa’bân Aga-zâde

Mehmed Aga’nın oğludur. 1176 şevvâlinin sekizinci günü kendi ricâsı ile Amasya mutasarrıfı olub tebdîl-i hava için geldi. Hasta olduğundan a’yândan Türidioğlu Hâcı Süleyman Aga Amasya mütesellimi oldu.

Şevvâlin on altıncı günü hasta olan Amasya müftisi Şeyh Mehmed Efendi vefât itdi. Hastalığı zamanında vekâlet iden mahdûmu Sultânîye müderrisi Hâfız Abdurrahman Efendi /107/ Amasya müftisi oldu. İmâret şeyhliği de diğer mahdûmları Osman, Abdurrahim, Mahmud, Mustafa Efendiler’e virildi.

24 Gümüşlü Süleyman Ağa Amasya’da Gümüşoğulları’nın atasıdır. Bunlar Helkis Mahallesi’nde

idiler. Mahdûmu Halil Aga meşhûrdur.

AMASYA TARİHİ

45

Zi-l-ka’de ibtidâsında Amasyalı Hatîb-zâde Mahmud Efendi Amasya kadısı ve yeni müfti olan Abdurrahman Efendi nâ’ibi oldu. Amasya’nın fetevâ ve kazâsını nefsinde cem‘ itdi.

Birkaç gün sonra Mehmed Paşa müderrisi büyük âlimlerden “Emir Müderris” dimekle meşhûr Hâcı Ahmed Efendi Beyzâvî tefsirini hatim eylediğinden yüz kadar talebesine pek debdebeli icâzet düğünü yapıldı. Etrâfdan âlimler ve müftiler da‘vet idildi. Sultân Bâyezid Câmi’i dar geldiğinden Ok Meydanı’ndaki musallaya çıkıldı.

Amasya mutasarrıfı Hüseyin Paşa geldi. Muasalla değil, bütün Ok meydanı dolub taştı. Bir mahşer hâlini aldı. Bütün ulemâ, a’yân ve halk huzûrunda Lâz İbrahim Efendi, gür sesi ile icâzet-nâmeyi okudu. Huzzârı ağlatdı. Bir kaç Ermeni müslümân oldu.

1177 muharreminde mahkeme baş-kâtibi Fazlıoğlu Hâcı İsmail Efendi, rebiü’l-evvelde ve Sultân Bâyezid hatîbi şâ’ir ve hânende olan Hâfız Kâmil Mehmed Efendi vefât itdi. Taş-âbâdî-zâde Hâcı Mehmed Emin Efendi mahkeme baş-kâtibi ve Gürcü-zâde Hâcı Ahmed Beg alaybegi oldu. /108/

Recebde yeniçeri serdârı Cebecioğlu Osman Aga Hüseyin Paşa’nın kethüdâsı olub a’yândan Çiğdem Beg-zâde Hâcı Ali Aga da vefât itdi. Şa’bânın ikinci günü Dârü’s-sa’âde agası kâtibi Bolulu İzzet Mehmed Efendi evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olarak Amasya’ya geldi.

Zi-l-ka’de ibtidâsında Birgili Süleyman Efendi ikinci def’a Amasya kadısı olub tarafından mahkeme kâtibi Mehmed Emin Efendi nâ’ibi oldu. Bu yıl a’yândan ve kapucu-başılardan Hâcı Kadiroğlu Hâcı Hâfız Mehmed Aga ve enderûn ricâlinden Amasyalı Sarı Beg-zâde İsmail Beg bin Ali Beg vefât itdi.

1178 muharreminde Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ali Beg baş-a’yân, Gözdaşoğlu Hâcı Ali Aga bin Hâcı Mustafa Aga hâcı-başı ve Hâcı Zeynel Aga nakîb olub saferde ulemâ ve a’yândan Serrâc-oğlu Hâcı İsmail Efendi bin Hâcı Mehmed Aga vefât itdi. Bu yıl Haseki-başı Merzifonlu Madih Ali Efendi musâhib-i şehr-yârî oldu.

Rebiü’l-evvelde âlimlerin başı fuzalâdan Torumtay müderrisi Laz Hâcı İbrahim Efendi bin Musa vefât idüb mahdûmu ders-i ‘âmm Musa Efendi müderris oldu. Rebiü’l-âhirde müfessir Emir Müderris Hâcı Ahmed Efendi de vefât itdi. /109/

Cümâd el-âhir ibtidâsında Hâcı Osman Efendi Amasya kadısı olub geldi. Receb ibtidâlarında müfti ve hâcı-başı azl idilüb fetvâ emîni Hâcı Servahdi Mustafa Efendi Amasya müftisi ve Bostancıoğlu Hâcı Mehmed Aga da hâcı-başı oldu.

Şa’bânda Rus muhârebesi melhûz olmakla Amasya mutasarrıfı Hüseyin Paşa İçil sancâğı ile Özi Kal‘ası muhâfızı ve Özi eyâleti vâlisi olduğundan Amasya sancâğı sâbık Ankara beglerbegisi Ebubekir Paşa’ya virildi.

Ebubekir Paşa Amasyalı’dır. Bekir Beg-zâde Hâcı Osman Beg’in oğludur. 1178

şa’bânının on dördüncü günü Amasya mutasarrıfı ve Bender muhâfızı olub

AMASYA TARİHİ

46

Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg mütesellim oldu. Baş-a’yânın riyâseti altında toplanan bütün a’yân ve hâciyân harb i’ânesi cem‘i ve harbe me’mûr olanların firâr itmeyecekleri tekâfül-i umûmî altına alındı.

Şevvâl evâ’ilinde Sivas vâlisi Çapan Ahmed Paşa pek zâlimâne hareketinden dolayı i‘dâm idildikde Amasyalı Sarı Beg-zâde Vezir Mehmed Paşa Sivas vâlisi ve zi-l-ka’de ibtidâsında mutasarrıfın yeğeni Abdullah Beg bin Abdî Beg bin Hâcı Osman Beg Amasya mütesellimi /110/ oldu. Bu yıl a’yândan Hâcı Zeynel Aga ve Rûm-ili pâyeli İçil mutasarrıfı Şahinoğlu Hâcı Osman Paşa vefât itdi.

1179 muharreminde Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ahmed Beg baş-a’yân, Hâcı Efendioğlu Hâcı Ahmed Aga hâcı-başı, Selâm Beg-zâde Abdullah Beg de alaybegi oldu. Rebiü’l-evvelde alaybegi, yeniçeri serdârlarından Dayıoğlu Süleyman, Kara Hüseyinoğlu Abdî, Ak Hasanoğlu Halil, Kallâşoğlu Genç Ahmed ve kethüdâ Deli Hüseyin Agalar da zâ’imler, sipâhiler, yeniçerilerle harbe gitdi. idilen muhârebede mutasarrıf olan Bender muhâfızı Abubekir Paşa bozulub Ruslar’a esir oldu.

Mehmed Paşa Halebli’dir. “Halebli Abaza Mehmed Paşa” dimekle meşhûrdur. Gönye

muhâfızı iken 1179 cümâd el-âhirin on dördüncü günü Amasya mutasarrıf ve baş-a’yân Hâcı Ahmed Beg mütesellimi oldu.

Receb evâ’ilinde evkâf-ı Sultânîye kâtibi hattât Kâtib-zâde Hâfız Osman Efendi bin Ahmed Efendi Hicaz’a gidüb oğlu Abdullah Efendi’yi vekîl itmişdi. Ramazânın sonlarında alaybegi Abdullah Beg harbde yaralanub geldiğinden Çûçûoğlu İsmail Beg alaybegi oldu. /111/

Şevvâl evâ’ilinde Zeynel-zâde Hâfız Ali Efendi şehir kethüdâsı ve dokuzuncu günü haremeyn kise-dârı Amasyalı Nüzhet Ömer Efendi bin Mustafa Aga evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi ve musâhib Madih Ali Efendi de Merzifon’da Çelebi Sultân vakfı mütevellîsi oldu. Nüzhet Ömer Efendi Amasya’ya geldi. Madih Ali Efendi’nin kâ’im-makâmı Süleyman Efendi oldu. Sâbık evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi Mehmed İzzet Efendi de İstanbul’a gitdi.

Zi-l-ka’de ibtidâsında Bolulu-zâde Hâfız İbrahim Efendi Amasya kadısı olub Müfti-zâde Hâcı Mustafa Efendi nâ’ibi oldu. Bu esnâda Şeyhü’l-kurra Şeyh Cû’ili Hâcı İbrahim Efendi bin Yahya ve esbâk müfti Ziyâreli Hâcı Ömer Efendi, Hazreti Pîr İlyâs türbedâr ve mütevellîsi ve Fâtimîye müderrisi Şeyh Hâfız İsmail Efendi ve Kâtib-zâde Hâfız Osman Efendi de Mekke’de vefât itdi.

1180 muharreminde Gürcü-zâde Halil Beg baş-a’yân, Çukadâroğlu Hâcı Ahmed Aga hâcı-başı, Emir Hâcıoğlu Hâcı Mustafa Aga nakîb ve Bekir Beg-zâde Abdullah Beg de mübâya’acı oldu. Saferde Merzifon voyvadası Tuz Mehmed Paşa-zâde Ahmed Beg mîr-i mîrânlıkla Van vâlisi olub “Hazinedâr Çırağı” dimekle meşhûr Merzifonlu Sadık Mehmed Aga voyvada olarak harbe gitdi. /112/

Bu sene a’yândan Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Ali Beg bin Hâcı Ahmed Beg Hicâz’a gitmişdi. Mekke’de vefât idüb azâtlı kölesi Hâcı Yusuf Aga vâsî

AMASYA TARİHİ

47

olmuşdu. Avdetinde Taşhân içinde yaptırdığı mescidin vakfiyesini tanzim itdirdi. Selâm Beg-zâde Abdullah Beg de vefât itdi. Ebubekir Paşa esâretinden kurtarılub Amasya’ya geldi.

Ahmed Paşa Merzifonlu’dur. Tuz Mehmed Paşa’nın oğludur. 1181 saferinin yirmi

altıncı günü Amasya mutasarrıfı olub Van muhâfızı olduğundan baş-a’yân Gürcü-zâde Halil Beg mütesellimi oldu.

Rebiü’l-evvelde Hâcı Servahdi Efendi’nin azliyle sâbık müfti Hâcı Abdurrahman Efendi Amasya müftisi ve rebiü’l-âhirde Köprülü Topaloğlu Osman Aga bin Ahmed Aga kul kethüdâlığında yeniçeri agası oldu.

Zi-l-ka’de ibtidâsında İstanbul müderrislerinden Amasyalı Küçük Hâfız Mehmed Efendi Amasya kadısı olub Hâcı Servahdi Mustafa Efendi nâ’ibi oldu. Hâcı-başı Gözdaşoğlu Hâcı Ali Aga ayın sonunda ve Hızır Paşa müderrisi Hâcı Mehmed Efendi, harbden gelen Ebubekir /113/ Paşa ve mahdûmu teşrifatcı Akif Mehmed Beg vefât itdi.

Hızır Paşa müderrisliği imtihânında Ürgüblü Ahmed Efendi ders-i ‘âmmlar arasında birinciliği kazandığından müderris oldu. Bunu imtihân iden muhakkık Sekü Köylüoğlu Kâşif Mehmed ve Fazıl Çelebi-zâde Hâcı Hüseyin Efendilerin takdirlerini almışdı.

1182 muharreminde esnâf ve bedestân kethüdâsı Îdî-zâde Hâfız Mehmed Efendi baş-a’yân olub Gürcü-zâde Halil Beg beşyüz nefer ma‘iyyetle dârü’l-harbe gitdi. Yenicelioğlu Hâcı Mehmed Aga Amasya mütesellimi ve saferde Avkatlı-zâde Mustafa Paşa Sivas vâlisi ve rebiü’l-evvelde Amasya mutasarrıfı Ruslar’a esir oldu.

Hâcı Hidayet Paşa Çerkeşli’dir. Hidayet-zâde Hâcı Ali Aga bin Halil Aga’nın oğludur. Şehr-

i Zor vâlisi iken 1182 rebiü’l-evvelinin on üçüncü günü Amasya mutasarrıfı olub kethüdâsı İskilibli Hâcı Halil Aga mütesellim olarak geldi.

Âyândan Hâcı Kadiroğlu Mustafa, Ahmed Agalar yüzellişer, Hâcı Bâkîoğlu Hâcı Abdülbaki Aga yüz, serdâr Yüzbaşıoğlu Mustafa /114/ Aga dört yüz seksen, Ali Hâceoğlu Salih Aga doksan, Köprü serdârı Hâcı Kasımoğlu Ahmed Aga yüz kırk, Köprü a’yânı Danacı İbrahim Aga elli beş nefer ma‘iyyetlerine baş-buğ olub savaşa gitdiler.

Rebiü’l-evvelin yirmisinde Zeyneloğlunun azliyle Çorakcıoğlu Hâcı Mustafa Aga şehir kethüdâsı, alaybegi İsmail Beg’in ordu’da vefâtı ile Kesdekoğlu Ahmed Beg bin Mustafa Beg alaybegi ve cümâd el-âhirde Hıfzı-zâde Hâcı Abdülgani Efendi hâcı-başı oldu.

Şa’bânın ikinci günü müfti efendinin azliyle Fazıl Hâcı Kaşif Mehmed Efendi Amasya müftisi oldu. Şa’bânın sonlarında Uzun Müfti Aybatsalı Hâcı Abdullah Efendi vefât itdi.

Ramazânda baş-a’yân Hâfız Mehmed Efendi gece hânesine giren ba‘zı erâzil tarafından tehlikeli bir suretde yaralandı. Bir gün sonra vefât itdi. Yerine

AMASYA TARİHİ

48

Yenicelioğlu Hâcı Mehmed Aga baş-a’yân oldu. Mütesellim Hâcı Halil Aga katilleri taharriyâta koyuldu. Şevvâlda Zanalı Hâcı Ahmed Paşa-zâde Ömer Beg mübâya’acı olarak Amasya’ya geldi. Selefi Bekir Beg-zâde Abdullah Beg de Sivas vilâyeti mübâya’acısı olub gitdi.

Zi-l-ka’de evâ’ilinde Aişe Sultân kethüdâsı Merzifonlu Hâcı Hasan Aga evkâf-ı Sultânîye /115/ müderrisi ve mahdûmu Hamid Mehmed Efendi kâ’im-makâmı olarak geldi. Hâcı Hasan Aga, “Atçeken agası” dimekle meşhûr idi.

1183 muharreminde Hâcı İbrahim Efendi bin Hâcı Osman Efendi hâcı-başı, Gürci-zâde Köseoğlu Hâcı Ömer Aga bin Hâcı Mehmed Aga baş-a’yân ve Dânişoğlu Hâcı Ahmed Beg de alaybegisi, saferde Gül Ahmed Paşa-zâde Hâcı Ali Paşa Sivas vâlisi ve Bender ser-askeri olub amuca-zâdesi ve kethüdâsı Amasyalı Hâcı Feyzullahoğlu İkinci Hüseyin Aga idi.

Rebiü’l-evvelin dokuzuncu günü sâbık müfti ve Sultânîye müderrisi Hâcı Hâfız Abdurrahman Efendi vefât idüb Akif Mustafa Efendi-zâde Kâmil İsmail Efendi müderris ve rebiü’l-âhirde Hâcı Halil Efendi Amasya kadısı ve Müfti Kâşif Efendi’nin azliyle Müfti Şeyh-zâde İsmail Efendi Amasya müftisi oldu.

Cümâd el-âhirin beşinci günü Gürcü-zâde Halil Beg, muhârebede gösterdiği yararlığa binâ’en mîr-i mîrânlıkla Akşehir mutasarrıfı ve Tutrakan muhâfızı oldu. Bu esnâda Sivas vâliliği Sarım İbrahim Paşa’ya virildiğinden tarafından Çapanoğlu Selim Beg Sivas mütesellimi olmuşdu. Bunun nüfûzu Zaralıoğullarını bastırdı.

Şevvâlde Bender civârında harb iden mutasarrıf /116/ Hidayet Paşa şehîd olub fırkası bozulmak üzere iken fırkanın başına geçerek yararlıklar gösteren Merzifon voyvadası Hâcı Sadık Mehmed Aga’ya Amasya sancâğı Rûm-ili pâyesiyle virildi.

Hâcı Sadık Mehmed Paşa Merzifonlu’dur. Hazinedâr Süleyman Paşa çırağı olduğu münâsebetle

“Hazinedâr çırağı” dinmişdi. 1183 şevvâlinin on üçüncü günü Amasya mutasarrıfı ve Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg bin Ömer Beg de mütesellimi oldu.

Zi-l-ka’denin on dokuzuncu günü günü sadr-ı âlî-i mektubî vekili Amasyalı Mehmed Nesib Efendi tezkere-i sânî ve Amasya evkâf-ı Sultânîyesi mütevellîsi olub evkâf kâtibi Hattât Köse Mehmed Emin Efendi kâ’im-makâm ve tezkere-i sânî, Amasyalı Emir Hâcıoğlu Hüseyin Rami Efendi de mîr-i mîrânlıkla Çorum mutasarrıfı oldu.

Bu yıl hâcı-başı Danışoğlu Hâcı İbrahim, Sultân Bâyezid imâm ve hatîbi Sekü Köylüoğlu Ömer ve İçerişehir’de Osmânîye müderrisi Ömer Efendiler vefât itdi. Esbâk yeniçeri agası Köprülü Topaloğlu Osman Aga vezâretle Tırhala vâlisi ve harbe me’mûr oldu. /117/

1184 muharreminde mütesellim Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân, Hâcı Servahdi Mustafa Efendi hâcı-başı, Emir Hâcıoğlu Hâcı Mustafa Aga nakîb, Çorakcıoğlu Hâcı Mustafa Aga da şehir kethüdâsı oldu.

AMASYA TARİHİ

49

Safer evâ’ilinde mutasarrıf Sadık Paşa, Rus harbinde şecâ’at ve muvaffakiyetler gösterdiğinden vezâretle İbrâ’il muhâfızı olub Amasya sancâğı uhdesinde kaldı. Ancak Canik muhassılı Canikli Hâcı Ali Beg’in haset ve istirkâbını celbetdi. Saferin on dördüncü günü Müfti Efendi’nin azliyle Sunkurlu müderrisi Çorumlu Kara İsmail Efendi Amasya müftisi oldu.

İsmail Paşa Yenişehirli’dir. Abaza Mehmed Paşa’nın hazinedârıdır. Canik muhassılı

Hâcı Ali Beg’in bir hiyâneti yüzünden İbrâ’il önünde münhezim olan mutasarrıf Sadık Mehmed Paşa’nın azline binâ’en mîr-i mîrânlıkla Amasya mutasarrıfı ve Mora’da kal’a muhâfızı olduğundan Hüseyin Paşa kethüdâsı Cebecioğlu Hâcı Osman Aga bi’l-iltizâm Amasya mütesellimi oldu.

Cümâd el-ûlâda Sarım İbrahim Paşa ordusunda çarHâcı olan Rûm-ili pâyeli Amasyalı miftah agası Mehmed Paşa ve Üçler Câmi’i kürsi şeyhi Mustafa Efendi vefât itdi. Paşa’nın /118/ mahdûmları Mustafa, Abdülahat Begler Amasya’daki emlâkine vâris oldular.

Hâcı Kadiroğulları Mustafa ve Ahmed Agalar, amucaları rikâb-ı hümâyûn kethüdâsı Hâcı Hüseyin Aga ya güvenerek Mehmed Paşa’nın vefâtında asker tedârik itmek üzere Amasya’ya gelmişlerdi. Canik muhassılı Hâcı Ali Beg, bunları firârî gösterüb haklarında acı şikâyetler yazdı.

Hâcı Ali Beg, Canik ve havâlisinde kendi nüfûzuna karşı duracak a’yânı birer suretle ortadan kaldırmak istiyordu. Hâcı Hüseyin Aga’nın nüfûz ve ikbâli sâyesinde Amasya’da Hâcı Kadiroğulları oldukca mühim bir nüfûza mâlik olmuşlardı.

Sadık Paşa ile Hâcı Ali Beg’in tahrirât-ı müdhîşesi üzerine verilen fermân mucebince Mustafa ve Ahmed Agalar Amasya’da i‘dâm idildi.

Şa’bânda Hâcı Kadiroğlu Hâcı Hüseyin Aga da sadr-ı âlî kethüdâsı oldu. Hâcı Ali Beg, Rusların Tutrakan üzerine hücûmunda muhâfızı Gürcü-zâde Halil Paşa’yı gözden düşürmek için imdâd itmediği halde kendisi esir oldu.

Abaza Mehmed Paşa, büyük bir cesâret gösterüb Hâcı Ali Beg’i esâretden kurtardığı gibi yaptığı ihânetden dolayı Hâcı Ali Beg’in /119/ i‘dâmı mukarrer iken âni bir ricâ ve minnetle i‘dâm cezâsından da kurtardı.

1185 muharreminde Cebecioğlu Hâcı Osman Aga yine Amasya mütesellimi oldu. Fakat altı yıldan beri devam iden harb ve i‘âneler dolayısıyla zirâ’at durdu, ortalığı kaht ü galâ sardı. Muharremin on dokuzuncu günü şehir kethüdâsı Hâcı Feyzullah Efendi vefât idüb Zeyneloğlu Hâfız Ali Efendi şehir kethüdâsı oldu.

Ba‘dehû mütesellim ve baş-a’yân ile Ak Hasanoğlu Hâcı Halil Aga serdengeçti taburları teşkil iderek dârü’l-harbe gitdiler. Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg mütesellim kâ’im-makâmı ve hâcı-başı Abdulgani Efendi baş-a’yân vekîli olmuşlardı.

Safer ibtidâsında Alâ’iyeli Beg-zâde Halil Efendi Amasya kadısı oldu. Sultân Bâyezid Câmi’inin baş-mü’ezzini ve Amasya’nın bülbülü Hâfız Ali Efendi vefât itdi.

AMASYA TARİHİ

50

Şevvâlde Vezir Abaza Mehmed Paşa’nın fırkası fenâ halde bozulmuşdu. Abaza Paşa’nın i‘dâmına Canik muhassılı Hâcı Ali Beg me’mûr oldu. Kendisini esaretden ve i‘dâm cezâsından kurtaran Abaza Mehmed Paşa’yı büyük bir serin kanlılıkla öldürdü. Bu esnâda Gürcü-zâde Halil Paşa’nın muhârebede fedâkârâne gayreti /120/ ve yararlığı görüldüğünden Rûm-ili pâyesi ile Amasya sancâğı virildi.

Halil Paşa Amasyalı’dır. Gürcü-zâde Vezir Mustafa Paşa bin Hâcı İbrahim Beg’in

oğludur. 1185 zi-l-hiccesinin dördüncü günü Amasya mutasarrıfı olub yeğeni

alaybegi Hâcı Ahmed Beg Amasya mütesellimi ve Hâcı Servahdi Efendi Amasya nâ’ibi idi.

1186 gurresinde Amasyalı Hâcı Osman Efendi Amasya kadısı olub tarafından mahkeme baş-kâtibi Hâcı Mehmed Emin Efendi Amasya nâ’ibi ve Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân ve Hâcı Servahdi Efendi hâcı-başı oldu. Kaht ü galâ da şiddetlendi.

Rebiü’l-evvelde ocakda çavuş-başı olan Paşalıoğlu Ali Aga dârü’l-harbden avdet idenleri sevk ve irsâle me’mûren Amasya’ya geldi. Bunu müte’âkıb Amasya sancâğı kendi taleb ve ibrâmıyle Canik muhassılı, Trabzon mutasarrıfı Karahisâr-ı Şarkî mütesellimi, Sivas vâli kâ’im-makâmı Hâcı Ali Beg’e ber-vech-i mâlikâne virildi.

Hâcı Ali Beg Canikli’dir. Canik muhassılı iken halk elinde /121/ Fatsalı Hâcı Ahmed

Aga bin Süleyman Aga bin Abdurrahman Aga’nın ikinci oğlu yahut kaynıdır. 1186 rebiü’l-evvelinin on ikinci günü Amasya mutasarrıfı ve kendisi Boğdan ser-askeri yanında olduğundan baş-a’yân Hâcı İbrahim Beg Amasya mütesellimi oldu.

Paşalıoğlu Ali Aga’nın ocakdan gelmesi ve müte’âkıben Hâcı Ali Beg gibi gâyet şedîd bir derebeginin Amasya mutasarrıfı olması üzerine dârü’l-harbden gelen yeniçeriler ve firârîler toplanub baş-buğları Yüzbaşıoğlu Mustafa Aga’nın bayrağı altında Rûm-ili’ne gitdiler.

Rebiü’l-âhirin sonlarında arda kalan yeniçerileri de yine ocakdan gelen turnacı-başı Seyfullah Aga baş-buğları olan Ali Hâceoğlu Salih Aga’nın bayrağı altında sevk itdi.

Bunlardan başka Amasya a’yânından sipâhiler kethüdâsı Kömüş Mehmedoğlu Hâcı Yusuf Aga, Müjdecioğlu Hâcı Abdülkadir Aga, Şehir kethüdâsı oğlu Hâcı İbrahim Aga tedârik itdikleri gönüllü neferlerine baş-buğ olub dârü’l-harbe gitdiler. Hindîoğlu Hâcı Ahmed Aga bin Ali Beg de dört yüz deve tedârik iderek zahâ’ir-i askeriyyenin orduya nakl ü teslimine me’mûr oldu.

Şevvâl evâ’ilinde Amasya mutasarrıfı Hâcı Ali Beg vezâretle Erzurum vâlisi ve Kars /122/ ser-askeri olub Amasya’dan kuvvet istedi. Hayli Amasyalılar müşârün-ileyhin dâ’iresine girüb hizmetler kabul itdiler.

AMASYA TARİHİ

51

Bu esnâda Amasya a’yânından serdengeçtiler agası Ak Hasanoğlu Hâcı Halil Aga mîr-i mîrânlıkla Tutrakan muhâfızı ve diğer serdengeçtiler agası Cebecioğlu Hâcı Osman Aga da kapucu-başılıkla Hâcı Halil Paşa’nın yanına me’mûr oldu.

Zi-l-ka’de evâ’ilinde asker sürücülüğüne me’mûren ocakdan turnacı-başı Amasyalı Taşcıoğlu Mehmed Aga Amasya’ya geldi. Buna Amasya yeniçerileri “Emirtaş” dimişlerdi. Zi-l-hicce ibtidâsında Şerif Mehmed Efendi Amasya kadısı olub mahkeme kâtibi Hâcı Mehmed Emin Efendi nâ’ibi ve Çalık Mehmedoğlu Halil Aga da turnacı-başılık pâyesiyle Vâlis Kal‘ası muhâfızı oldu.

1187 muharreminde Raht-vân-zâde Hâcı İbrahim Beg Amasya mütesellimi, Türidioğlu Hâcı Ali Aga hâcı-başı, Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga Hâcı Ali Paşa’nın vekîl-i umûru oldu. Bu esnâda Silâhdâr agası Amasyalı Hâcı Feyzullahoğlu Yeğen Ali Aga bin Hâcı Hüseyin Aga, rikâb-ı hümâyûn kethüdâsı Amasyalı Hâcı Kadiroğlu Hâcı Hüseyin Aga’nın sevk ve himmeti sâyesinde vezâretle Erzurum vâlisi oldu. /123/

Saferde mütesellim Hâcı İbrahim Beg, Gözdaşoğlu’nun nüfûzuna boyun eğmediğinden isti‘fa idüb rebiü’l-evvelde sipâhiler kethüdâsı Deli Hüseyin Aga Amasya mütesellimi ve Türidioğlu Hâcı Ali Aga baş-a’yân oldu. Gözdaşoğlunun her işe karışmasına Deli Hüseyin Aga da dayanamadığından şa’bân ibtidâsında çekilüb baş-a’yân Hâcı Ali Aga mütesellim oldu.

Bu esnâda Amasya fırkası a’yânı Rus harbinde oldukça yararlıklar gösterdiğinden Gürcü-zâde Halil Paşa, Yegen-zâde Ömer Paşa, Ak Hasan-zâde Hâcı Halil Paşa vezâretle taltîf idildiler. Diğer Gürcü-zâde Hâcı Osman Aga mîr-i mîrânlıkla Çankırı ve Dalkılıç baş-buğu ve serdengeçtiler agası Cebecioğlu Osman Aga da mîr-i mîrânlıkla Alâ’iye mutasarrıfı ve serdengeçtiler kumândânı oldu.

Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga, Hâcı Ali Paşa’ya vekâleti sâyesinde Amasya sancâğının maddeten mütesellimi ve âmiri mevki'inde idi. Ramazânın ibtidâsında İsmail Es’ad Efendi Amasya kadısı olub fuzalâdan Ya’kub Paşa müderrisi Gümüşhâneli Ebubekir Efendi’yi nâ’ib ta‛yin itdi. Rusya harbi de hitâma irdi.

Zi-l-ka’denin sekizinci günü Üçüncü Sultân Mustafa’nın vefâtıyla birâderi Birinci Abdülhâmid Hân Osmanlı tahtına oturdu. /124/

Zi-l-hiccenin yirmi birinci günü Kara Müfti İsmail Efendi’nin azliyle Hâcı Servahdi Mustafa Efendi ikinci def’a Amasya müftisi oldu.

1188 muharreminde Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga baş-a’yân ve birâderi Hâcı Ebubekir Aga hâcı-başı olub Hâcı Ali Paşa’nın büyük oğlu Canik muhassılı Battal Hüseyin Beg Amasya mütesellimi oldu. Beşinci günü haremeyn muhâsebe kâtibi Şerif Mehmed Efendi evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olub geldi.

Muharremin on ikinci günü müfti Hâcı Servahdi Efendi’nin azliyle Sekû Köylüoğlu Hâcı Kâşif Mehmed Efendi Amasya müftisi oldu. Safer evâ’ilinde mukaddemâ esir olan Sadık Mehmed Paşa ile Yeğen-zâde Ömer Paşa esâretden

AMASYA TARİHİ

52

kurtuldu. Her ikisinin de vezâretleri alınub Sadık Mehmed Paşa Merzifon ve Ömer Paşa da Çorum’da ikâmete me’mûr oldu.

Çünkü muhârebe münâsebetiyle bir çok zevâta vezâret virilmiş, bu vüzerâyı geçindirecek sancâkların vâridâtı azalmış olduğundan vüzerâ tasfiyeye tâbi’ tutulmuşdu. Bu esnâda vezâretleri alınan Amasyalılardan Ak Hasan-zâde Hâcı Halil Paşa Erzurum’da, Gürcü-zâde Halil Paşa Amasya’da ikâme idildi.

Yine bu esnâda mahkeme baş-kâtibi Hâcı Mehmed Emin Efendi vefât eylediğinden oğlu /125/ Ahmed Efendi kâtib ve Yörgüç Paşa müderrisi oldu.

Rebiü’l-evvelde Battal Hüseyin Beg’e gelen Hâcı Ali Paşa’nın şiddetli emri Köprü, Ladik, Gümüş müftileri ve ba‘zı a’yânı nüfûz-ı hükümete karşı koydukları, idâre işlerine karışdıkları bahânesiyle Amasya’ya celb ve habs idilerek ba‘zılarından ağır fidye-i necât alındı, ba‘zıları külliyen müsâdere ve ba‘zıları da i‘dâm idildi.

Ladik müftisi Hâcı Mustafa Efendi gâyet fakîh, zâhid bir pîr-i fânî idi. Habs-hânede cefâya tahammül idemediğinden vefât itdi. Gümüş müftisi Şeyh Mehmed Efendi, Merzifon müftisi Hâcı Ali Efendi ağır fidye-i necât virüb yakalarını kurtardı. Köprü müftisi Çelebi-zâde Hâcı Abdullah Efendi de para virüb Köprü’ye giderek az sonra vefât itdi.

Bu esnâda Amasya sancâğı müthiş bir felâket içinde kıvranıyordu. Bir kâht u galâ olanca şiddetiyle halkın üzerine çökmüşdü. Diğeri Hâcı Ali Paşa’nın ve evlâd-ı etbâ’ının merhametsizce hareketleri zulm ve işkenceleri halkı canından bezdiriyordu.

Ötedenberi Amasya sancâğının halkı, Amasya a’yânının himâye-i müşfikânesiyle mes‘udâne yaşardı. Hâcı Ali Paşa Amasya a’yânının elinden iş gelen büyüklerini Amasya’dan uzaklaştırdı, küçüklerini de ya kendisine uydurdu, yahut /126/ pençe-i kahrı altında sindirdi. Halka tahammülünden ziyâde yüklendi.

Bundan dolayı bunalan halk, Amasya ulemâsının umdesi, cesâret-i medenîyesiyle meşhûr Amasya müftisi Hâcı Kâşif Mehmed Efendi’ye mürâca’at itmişlerdi. Hâcı Kâşif Efendi ulemâyı topladı. Hâcı Ali Paşa’nın ve Battal Hüseyin Beg’in mezâlim ve seyyi’âtını tâdât iderek divân-ı hümâyûna bir mahzar-ı umûmî yazub takdîm ve feryât itdi.

Bunu haber alan Hâcı Ali Paşa, Padişâhı ve bâb-ı âlîyi bir takım yalanlarla kandırdı. Lâzım gelen yerlere atiyyeler, hediyeler takdîm iderek her tarafı susturdu. Recebde bî-çâre müftiyi azl itdikden sonra ertesi gece hânesinden ansızın kaldırub Bafra’ya gönderdi. Yerine Sultânîye müderrisi Akif Efendi-zâde Hâcı İsmail Kâmil Efendi’yi Amasya müftisi yaptı. Bu da yetmedi. Ramazânın yirmi yedinci Kadir Gecesi’nde sahur vakti Fâzıl Hâcı Kaşif Mehmed Efendi Bafra’da salben i‘dâm idildiği gibi mahzarı yazan şehîd-i müşârü’n-ileyhin yeğeni İbrahim Efendi de Amasya’da Battal Hüseyin Beg’in emriyle bayram günü i‘dâm idildi. İmzâ sâhibleri olan Amasya âlimlerini çil yavrusu gibi birer tarafa sürüb dağıtdı.

Bu zâlimâne hareketlerinden dolayı Amasya ve mülhâkâtında ulemâ ve a’yânın gizlice /127/ İstanbul’a gönderdikleri şikâyetler ve feryat-nâmeler yeni

AMASYA TARİHİ

53

sadr-ı a’zam olan eski Amasya evkâf-ı Sultânîyesi mütevellîsi Bolulu İzzet Mehmed Paşa’ya takdîm ve Hâcı Ali Paşa ile oğlunun canlar yakan mezâlimini ‘arz ve Amasya sancâğını bunların zulüm ve tasallutlarından kurtarılması ricâ idildi.

Bâb-ı âlî ve hâsseten Birinci Sultân Abdulhamid, Hâcı Ali Paşa’dan bayağı yılar, isyân itmesinden korkar, bunun için müdârayı iltizâm iderdi. Çünkü Hâcı Ali Paşa’nın askeri kuvveti diğer vâlilere nisbetle hem çok hem de muntazamdı.

1189 muharreminde Hâcı Ali Paşa halkın şikâyet itdiği mütesellim Battal Hüseyin Beg’i Amasya’dan kaldırub yerine ikinci oğlu Mikdat Ahmed Beg’i mütesellim gönderdi. Vüsûlüne kadar Merzifon voyvadası Kavaklı Deli Ali Aga gibi bir cür’etkâr geldi.

Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga baş-a’yân olub kapıcu-başılık rütbesi ile okşandı. Birâderi Hâcı Ebubekir Aga hâcı-başı oldu. Müntesiblerden Hândanoğlu Şirin Ali Efendi Sa’di Çelebi evkâfına mütevellî ve Osman Çelebi Dârü‘l-hadisine müderris oldu.

Fakat Kâşif Mehmed Efendi’nin i‘dâmı, Şeyhü’l-İslâm İbrahim Beg’i pek sinirlendirmişdi. /128/ Gâliba Hâcı Ali Paşa, Amasya müftisi İsmail Kâmil Efendi’den aldığı fetvâyı göstermiş olmalıdır ki müfti Efendi azl idilüb İstanbul’a kaldırıldı. Yerine sâbık müfti Kara İsmail Efendi Amasya müftisi ve selefi de Eyyüb’de ikâmete me’mûr oldu. Çünkü İsmail Kâmil Efendi, ulemâ-i resmîyeden olub tedrîs-i iftânın ehli değildi.

Muharremin onuncu günü Zeyneloğlu Hâfız Ali Efendi de azl idilüb Sa’âtçıoğlu Salih Efendi şehir kethüdâsı ve cümâd el-ûlâ ibtidâsında Mehmed Efendi Amasya kadısı olub mahkeme baş-kâtibi Hâcı Ahmed Efendi nâ’ibi oldu. Bu zât âlim, kâtib, şâ’ir olub Gözdaşoğullarının kafadârı idi. Buna “Kafadâr Efendi” dinirdi.

Bu esnâda Mikdat Ahmed Beg Amasya’ya gelüb vekîli Merzifon’a gitdi. Mikdat Ahmed Beg on altı yaşlarında bir genç olduğundan baş-a’yân mütesellim kâ’im-makâmı olub sancâğı idâreye başladı.

Şevvâl evâ’ilinde Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga Amasya mütesellimi oldu. Mikdat Ahmed Beg Samsun’a döndü. Hâcı Ali Paşa’dan gelen emir ve tâ‘limât üzerine ba‘zı a’yân müsâdere ve nefy idilerek yine şikâyetler yükseldi.

Bu esnâda Sultân Bâyezid kürsi şeyhi ve şeyhü’l-muhaddisîn Sekü Köylüoğlu Hâcı Hâfız Osman Efendi vefât eylediğinden Çelebi-zâde Hâcı Hüseyin Efendi /129/ şeyhü’l-muhaddisîn ve Abdülmuttalib Efendi bin Mustafa Efendi de kürsi şeyhi oldu.

Hâcı Ali Paşa, Sadık Mehmed Paşa’yı şakîleri tahrîk itmekle ittihâm iderek Merzifon’da i‘dâm itdirdi. Meşhûr âlimlerden Hâcı Servahdi Mustafa Efendi, a’yândan miftah agası Mehmed Paşa-zâde Hâcı Mustafa Beg vefât itdi.

Yusuf Paşa Amasyalı’dır. A’yândan Hâcı Bilâloğlu Hâcı Osman Aga’nın oğludur.

Canikli Hâcı Ali Paşa ve evlâd-ı etbâ‘ı aleyhinde her tarafdan yükselen

AMASYA TARİHİ

54

şikâyetler üzerine azliyle 1189 zi-l-ka’desinin ilk günü Amasya mutasarrıfı oldu. Kendisi Resmo muhâfızı olduğundan sadr-ı esbâk Ragıb Mehmed Paşa’nın kapucılar kethüdâlığından yetişme Amasyalı Ebubekir Aga mütesellim olub İstanbul’dan geldi. İki ay Amasya’yı güzel idâre itdi.

1190 muharremi ibtidâsında sâbık topçu-başı Mustafa Aga bi’l-iltizâm Amasya mütesellimi olub geldi. Selefi Ebubekir Aga da hâslar emîni ve Şerif-zâde Mehmed Şerif Efendi de /130/ evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olarak İstanbul’dan geldi. Bunlar da Amasyalı idiler. İstanbul’a celb idilen sâbık müfti İsmail Kâmil Efendi Sultânîye müderrisliğinden de azl idilüb Uluslu Osman Efendi Sultânîye müderrisi olarak bu da İstanbul’dan geldi. Ahvâl oldukca düzeldi. Şikâyetler tetkîke başlandı.

Şa’bân ibtidâsında İstanbul müderrislerinden Amasyalı Şeyh-zâde Mustafa Efendi Amasya kadısı olub kâtib Ahmed Efendi yine nâ’ib oldu. Şevvâlde Yeğen-zâde Ömer Paşa Çorum’dan Amasya’ya geldi.

Fakat Hâcı Ali Paşa Amasya’yı kaybetdiğine pek kızıyordu. Mükerreren istemişdi. Bu def’a Trabzon vâlisi ve Kırım ser-askeri olduğu münâsebetle gayret ve sadakâtını artırır diye taleb itdiği Amasya sancâğı yine ber-vech-i mâlikâne oğlu Mikdat Ahmed Beg’e vezâretle tevcîh idildi.

Miktad Ahmed Paşa Canikli’dir. “Canikli-zâde” dimekle meşhûrdur. 1191 muharremi

ibtidâsında Amasya mutasarrıfı olub kethüdâsı a’yândan Müjdecioğlu Hâcı Abdulkadir Aga’yı mütesellim nasbetdi. /131/ Bekir Beg-zâde Abdullah Beg baş-a’yân ve Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga hâcı-başı oldu.

Rebiü’l-evvelde sâbık Kayseri mutasarrıfı Yeğen-zâde Ömer Paşa Van vâlisi olub gitdi.

Rebiü’l-evvelde Kara Müfti azl idilüb fuzalâdan Çelebi-zâde Hâcı Hüseyin Efendi ulemânın ve mütesellimin zoriyle Amasya müftisi ve zi-l-ka’de evâ’ilinde Amasyalı Ocak İmâmı-zâde İbrahim Hıfzı Efendi vezâretle Erzurum vâlisi oldu. Bu yıl a’yândan Hâcı Sa’adeddin Efendi ve Hindî Hâcı Hasan Aga vefât itdi.

1192 muharremi ibtidâsında baş-a’yân Bekir Beg-zâde Abdullah Beg Amasya mütesellimi ve Sarı Ahmedoğlu Hâcı Ömer Aga hâcı-başı ve Şakir Mehmed Efendi Amasya kadısı olub geldi.

Rebiü’l-evvelde mutasarrıf Mikdat Ahmed Paşa ilâveten Sivas vâlisi olub nüfûz ve ikbâli katmerlendi. Amasya mukâta’atı mütezimi Hâcı Abdulkadir Aga ve hâslar emîni ve cizye-dâr da müntesiblerden Ahmed Aga olub selefleri Mustafa Can ve Ebubekir Agalar İstanbul’a gitmişlerdir.

Bu esnâda şakîlerden on beş kadar kimse İstanbul’a hareket itmişlerdi. Mikdat Ahmed Paşa, bunların dokuzunu elde idüb öldürmüş, /132/ bunları İstanbul’a gönderenlerin aleyhinde ta‘kibâta başlamışdı. Bundan a’yân ve halk pek müte’essirdi.

Cümâd el-âhirde Sultân Bâyezid kürsi şeyhi Abdülmuttalib Efendi vefât idüb ulemâdan Hâfız Mustafa Efendi kürsi şeyhi oldu. Receb evâ’ilinde müfti

AMASYA TARİHİ

55

ve Mustafa Aga medresesi müderrisi ve Şeyhü’l-muhâdisîn Hâcı Hüseyin Efendi de vefât idüb Arabacıoğlu Hâcı Hüseyin Efendi Amasya müftisi ve Süleyman Efendi müderris oldu.

Şa’bân ibtidâsında Kadı Şakir Mehmed Efendi Mikdat Paşa’nın nüfûzundan korkub Gümüşhâneli Ebubekir Efendi’yi nâ’ib ta‛yin iderek İstanbul’a gitdi. A’yândan Milli Musa Beg nüfûzlu bir zât idi. Mikdat Paşa bunu da çekemedi. Aleyhinde şikâyetçiler çıkardı, aldığı emir üzerine şevvâlda bî-çâreyi i‘dâm ve muhallefâtını zabt itdirdi.

Fakat bu i‘dâm, hukûk-ı halkı siyânet itmeğe çalışan Amasya a’yânı üzerinde fenâ bir te’sir uyandırmış. Amasya’nın a’yân ve halkına karşı büyük teveccühler ve iyilikler gösteren Bozok mutasarrıfı Çapanoğlu Mustafa Beg’e Hâcı Ali Paşa’nın evlât ve etbâ‘ının mezâlim ve gadrinden korkan Amasya a’yânını sığındırmışdı. Hâcı Ali Paşa, Amasya a’yânının Çapanoğlu’na /133/ ilticâ itmelerine fevkalâde hiddet idiyor, hiddetinden tecâvüzâtını artırıyordu.

Ötedenberi Caniklilerle Çapanoğulları birbirine düşmandı. Bu iki derebeylerin adâvetlerinden a’yân ve halk, çok ziyânlara giriyor, Çapanoğlu Canikliler’i ezmek için Amasya a’yânına büyük kıymetler veriyordu.

1193 muharreminin onuncu günü evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi Mehmed Efendi vefât idüb tevliyet mahdûmu Abdullah Rüşdü, Mehmed Sa’id Efendilere virildi. Rebiü’l-evvelde Sivas vâlisi İzzet Mehmed Paşa Erzurum’a nakl idildi. Dağıstanlı Ali Paşa Sivas vâlisi olarak geldi.

Mikdat Paşa’nın zâlimâne hareketleri, Çapanoğlu Mustafa Beg’in kuvveti ve kıymetini artırıyordu. Mustafa Beg’in yanına ilticâ iden a’yânın perişân olan â’ileleri gerek vâliye ve gerek bâb-ı âlîye acıklı şikâyetler yağdırıyorlardı.

Cümâd el-ûlâda haksız yere ve hod-serâne müsâdere itdiği a’yânın emvâl ve emlâkinin kendilerine verilmesini emir ve ihtâr iden fermân-ı âlîye Mikdat Paşa inkıyâd itmedi. Çapanoğlu Mustafa Beg de bu fermâna ınkıyâd itmesini ibtidâ ricâ ve sonra tehdît itdi.

Miktad Ahmed Paşa, tecrübesizlik idüb /134/ tehdîde kızdı. Çapanoğullarının idâreleri altında bulunan Çorum sancâğına başındaki Lâzlardan ve Gürcülerden mürekkeb bir kuvve-i askeriyye gönderdi. Maksadı Çorum’u urub yağma itdirmekdi. Fakat Mustafa Beg, bunu anlayub Çorum’a bir müdâfa’a kuvveti bırakmış kendisi de bütün kuvvetiyle hazır bir halde bulunmuş olduğundan Mikdat Paşa’nın bu tecâvüzü kendisine büyük bir vesile-i ta’arruz oldu. Bütün kuvvetiyle Amasya üzerine yürüdü. Zile üzerinden Geldiklan Ovası’na geldi. Bunu haber alan Mikdat Paşa da bütün kuvvetiyle gidüb Mustafa Beg’i karşıladı.

Şa’bân sonlarında iki derebegi kanlı bir harbe tutuşdu. Vâli kendi vilâyeti dâhilinde cereyân iden bu kanlı harbe seyirci kaldı. Fermân dinlemeyen Mikdat Paşa fenâ halde bozuldu. Kaçub Amasya’ya sığındı. Bu esnâda Amasyalı Dayıoğlu Süleyman Aga yeniçeri agası olmuşdu.

Mustafa Beg, muntazam yürüyüşle Mikdat Paşa’yı ta’kib iderek Amasya’ya girdi. Paşa pederinden istimdât iderek Amasya’dan kaçub Samsun yolunu tutdu. Mustafa Beg’in Amasya’ya girdiği gün Amasyalıların sevincine

AMASYA TARİHİ

56

payân yokdu. Mikdat Paşa’nın Amasya’da zulmen idindiği bütün servet ve sâmânı, akâr /135/ ve emlâki zabt idildi. Ba‘zıları sâhiblerine geri virildi.

Hâcı Ali Paşa, en ziyâde güvendiği büyük ordusu ile Samsun’dan kalkub Kavağa indi. Mustafa Beg de Amasya ve kazâları mağdûrlarından aldığı kuvvetle ordusunu takviye iderek Amasya’dan kalkub Samsun üzerine yürüdü. Kavak önünde Hâcı Ali Paşa ordusunu karşıladı.

Ramazân sonlarında iki kuvvet çarpışdı. Zulüm ile adâlet, istibdâd ile hürriyet harb itdi. Mustafa Beg’in ordusu ta’arruz iderek üç gün içinde Hâcı Ali Paşa’nın ordusu bozuldu. Adalet zulmü yıkdı. Hürriyet istibdâda galebe itdi. Ali Paşa ve oğulları kaçub soluğu Trabzon’da aldılar.

Şevvâl evâ’ilinde Mustafa Beg gâlibâne Samsun’a girdi. Hâcı Ali Paşa ve evlâdının bütün ağırlıklarını zabt itdi. Pek çok canı yanmışları da fevkalâde sevindirdi. Amasya ve havâlîsinden büyük bir kâbusu kaldırıldı.

Bu muhârebeyi ve Hâcı Ali Paşa’nın bozulub kaçtığını haber alan Sultân Abdülhamid, memnûn olmakla beraber iki derebeginin muhârebesini hoş görmedi. Sivas vâlisi Ali Paşa’ya fevkalâde kızdı. Amasya sancâğını sâbık Sinob muhâfızı Hâcı Ali Paşa’ya virdi. /136/

Hâcı Ali Paşa Köprülü’dür. Çorumluoğlu Hâcı Mustafa Beg’in oğludur. Rus harbinde

mîr-i mîrân ve Sinob muhâfızı ve Canikli Hâcı Ali Paşa’nın şerrine uğrayub menkûb olmuşdu. 1193 şevvâlinin on yedinci günü Amasya mutasarrıfı olub geldi.

Hâcı Ali ve oğulları Battal Hüseyin ve Mikdat Paşalarla Sivas vâlisi Dağıstanî Hâcı Ali Paşa’nın i‘dâmlarına fermân çıktığından Canikliler Kırım’a kaçub Rusya Devleti’ne ilticâ iderek i‘dâmdan kurtuldular.

İstanbul’dan gönderilen bostancılar kethüdâsı Mustafa Aga marifetiyle Sivas vâlisi i‘dâm idilüb yerine Amasyalı Vezir Yeğen Ali Paşa ikinci def’a Sivas vâlisi oldu. Ve Merzifonlu Sadık Paşa-zâde İbrahim Beg Canik muhassılı olub Çapanoğlu Mustafa Beg de İstanbul’a celb idildiğinden birâderi Süleyman Beg Bozok kâ’im-makâmı oldu.

Mutasarrıf Hâcı Ali Paşa, Mikdat Paşa’nın adamlarından Müjdecioğlu Hâcı Abdulkadir Aga ile Gözdaşoğullarını habs iderek erbâbı hukûkun mahkemeye mürâca’at itmelerini i’lân itdi. /137/

Zi-l-ka’dede hak sâhiblerinin hakları alındıkdan sonra Hâcı Abdulkadir Aga Karahisâr-ı Şarkî’ye ve Gözdaşoğulları Kastamonu’ya sürüldüğünden ortalık bir derece sükûn buldu. Bu esnâda maktûl Millî Musa Beg’in zabt idilen muhallefâtının vârislerine virilmesi hakkında bir fermân Gâliboğulları Mustafa Süleyman, Halil Begleri ve kızlarını sevindirdi.

Zi-l-hicce ibtidâsında Çorumlu Hâcı Ali Paşa-zâde Mehmed Emin Beg alaybegi oldu. Fuzalâdan Ya’kub Paşa müderrisi Uzun Süleyman Efendi vefât idüb oğulları Mustafa, Abdullah Efendiler müderris oldu. Bunlara “Uzun Müderrisoğulları” dindi.

AMASYA TARİHİ

57

1194 muharreminde alaybegi Mehmed Emin Beg Amasya mütesellimi olub Caniklilerin şerrinden inzivâ iden Bekir Beg-zâde Hâcı Abdullah Beg baş-a’yân ve Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg hâcı-başı ve Mustafa Efendi Amasya kadısı oldu.

Miktad Paşa’nın zamanında pek ziyâde dillenmiş olan Gözdaşoğullarının kafadârı mahkeme kâtibi ve Amasya nâ’ibi Ahmed Efendi azl ve tevkîf idilerek Fazlıoğlu Hâcı Ahmed Efendi bin Hâcı İsmail Efendi mahkeme kâtibi oldu. Sâbık kâtibin aleyhindeki şikâyetler tetkîke başlandı. /138/

Halil Paşa Amasyalı’dır. Gürcü-zâde Mustafa Paşa’nın oğludur. 1194 ramazânının

dördüncü günü Begşehri mutasarrıfı iken Amasya mutasarrıfı ve şevvâl evâ’ilinde Mecidözü voyvadası Avkatlıoğlu Fındık Mustafa Aga bin Hâcı Ali Aga mîr-i mîrânlıkla İçil mutasarrıfı oldu.

Sâbık nâ’ib ve kâtibin şer’i ve kanûna muhâlif ahvâli nâ-becâya cür’eti sâbit görüldüğünden sâdır olan fermân üzerine Amasya’da i‘dâm idildi. Yörgüç Paş müderrisliği büyük âlimlerden Çorumlu Hâcı Osman Muhlis Efendi’ye virildi.

Zi-l-ka’de ibtidâsında mutasarrıf Halil Paşa, İstanbul’a gidüb sipâhi kethüdâsı Kömüşoğlu Hâcı Yusuf Aga Amasya mütesellimi oldu. Bundan önce Malatya sancâğı ile Tulcu muhâfızı iken ma‘zûlen Amasya’ya gelen Yeğen-zâde Ömer Paşa, Sultân Bâyezid vâ‘izi Hâfız Mustafa Efendi bu esnâda vefât itdi.

1195 muharremi ibtidâsında Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân ve alaybegi Mehmed Emin Beg de Köprü voyvadası olduğundan Fethullah Aga-zâde Abdullah Beg alaybegi oldu. /139/

Saferde mahkeme baş-kâtibi ve Amasya nâ’ibi Fazlıoğlu Hâcı Ahmed Efendi’nin ba‘zı ahvâli nâbecâ görüldüğünden azliyle birâderi Feyzullah Efendi bin İsmail Efendi mahkeme kâtibi oldu. Rebiü’l-evvel ibtidâsında da Nuh Efendi Amasya kadısı olub geldi.

Mustafa Paşa Sivas’da sâkin olan Amasyalılardandır. Sefer Agaoğullarından Hâcı

Abdülbaki Aga bin Hâcı Ahmed Beg’in oğlu ve Amasyalı Sarı Beg-zâde Mehmed Paşa’nın dâmâdıdır. Mutasarrıf-ı sâbık Mar‘aş beglerbegisi olduğundan 1195 rebiü’l-âhirinin ibtidâsında Amasya mutasarrıfı oldu. Kendisi Sinob muhâfızı idi sâbık kethüdâ kâtibi Abdullah Efendi Amasya mütesellimi olarak menfî şeklinde geldi. Oğlu Mehmed Beg işlerini görürdü.

Mehmed Paşa Alâ’iyelidir. Serdengeçti agalarından Yusuf Aga’nın oğludur. Anadolu

vâliliğinden ma‘zûl iken 1195 cümâd el-âhirinin dokuzuncu günü Amasya mutasarrıfı ve Hotin muhâfızı olduğundan /140/ mütesellim Abdullah Efendi ibkâ idildi.

AMASYA TARİHİ

58

Bu ayın sonlarında Müfti Hâcı Hüseyin Efendi de azl idilüb selefi Kara İsmail Efendi Amasya müftisi oldu. Receb ortalarında Kırım’a kaçan Canikliler Rus İmparatoru’nun iltimâsiyle affa mazhar olarak Samsun’a geldiklerinden Hâcı Ali Paşa’ya ibkâ-yı vezâretle Trabzon eyâleti ve oğlu Mikdat Ahmed Paşa’ya da ibtidâ İçil ve sonra Amasya sancâğı ber-vech-i mâlikâne (!) ihsân idildi.

Miktad Ahmed Paşa Canikli-zâdedir. 1195 şa’bânında ibtidâsında ikinci def’a Amasya

mutasarrıfı olub Abdullah Efendi yine mütesellimlikde ibkâ idildi. Miktad Paşa’nın muhâliflerinden Gürcü-zâde Halil Paşa Mar‘aşdan yeni

geldiği halde Mikdat Paşa tarafından alyhinde şikâyetler tertib idildilğinden Kütahya’da ikâmete me’mûr olmuşdu. Oradan Erzurum’a kaçub vâlisi Yazıcı-zâde Mustafa Paşa’ya sığındı.

Çomuluoğlu Hâcı Ali Paşa ile Avkatlıoğlu Mustafa Paşa da Bozok begi Hâcı Mustafa Beg’in yanına gitdi. Müjdecioğlu ile Gözdaşoğulları da geldiler. /141/

Şevvâl evâ’ilinde Amasya mütesellimi Abdullah Efendi afv idilüb İstanbul’a gitdikde Müjdecioğlu Hâcı Abdulkadir Aga Amasya mütesellimi ve Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga Mikdat Paşa’nın vekîl-i umûru ve zi-l-hiccede Ali Efendi evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olub geldi.

1196 muharreminde mutasarrıf Mikdat Ahmed Paşa Amasya’ya gelüb yerleşdi. Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga baş-a’yân ve kardaşı Hâcı Ebubekir Aga hâcı-başı oldu. Bu ayın sonunda ünlü a’yândan Hâcı Efendi-zâde Hâcı Ahmed Aga vefât itdi.

Safer ibtidâsında Çorum sancâğı da Mikdat Paşa’ya virildiğinden dâ’iresi genişledi. Zaten Canik sancâğı uhdesinde olmakla Amasya üç sancâkdan mürekkeb bir vilâyet merkezi ve a’yândan Hâcı Yusuf Aga Amasya mütesellimi ve Cebecioğlu Hâcı İbrahim Efendi nakîb oldu.

Fakat şehir kethüdâsı Zeyneloğlu Hâfız Ali Efendi Mikdat Paşa’yı gücendirdiğinden rebiü’l-evvelin ortalarında azliyle Konya’ya nefy idildi. Sa’âtcioğlu Hâcı Salih Efendi şehir kethüdâsı oldu. Ramazânın on sekizinci günü akşamı baş-a’yânı Köprübaşı’ndaki konağında iftâra da‘vetli olan Bekir Paşa müderrisi ve Sultân /142/ Bâyezid imâm-ı evveli Emir İmâmoğlu Hâcı Halil Efendi terâvih namazından sonra hânesine giderken Rum Kilisesi önünde bir şahs-ı meçhûl tarafından kurşunla şehîd idildi.

Hâcı Halil Efendi, baş-a’yânın işlerine i‘tirâz idenlerden natûk, âlim, doğru sözlü bir zât olduğundan baş-a’yân kendisinden çekinir, açıkdan dost görünürdü. Halk, merhûmun şehâdetini Mikdat Paşa ve başa’yândan bilmişdi. Kadı Nuh Efendi, mütesellim Hâcı Yusuf Aga, nakîb Hâcı İbrahim Efendi, alaybegi Ahmed Beg gibi zavâtı günlerce meşgûl iden şahs-ı kâtil, bir türlü bulunamadı.

AMASYA TARİHİ

59

Nakib Hâcı İbrahim Efendi, katilin herhalde bulunmasını musırrâne taleb itmediğinden azliyle sâdâtdan Hâcı Osman Aga nakîb oldu. Kadı da kâtilin bulunmasına pek ehemmiyet viriyordu.

Şehidin oğulları Sadullah, Mehmed Emin, Ahmed, İsmail Efendiler, İstanbul’da amuca-zâdeleri bulunan sadâret mektûbî kalemi hulefâsından Abdulgani Paşa-zâde Süleyman Feyzi Beg vasıtası ile divân-ı hümâyûna şikâyet ve feryât itmekde idiler.

Zi-l-ka’de ibtidâsında kadı azl idilüb Çavuşoğlu Mehmed Emin Efendi Amasya kadısı oldu ise de gelmedi. Tarafından Şâmlı-zâde Ali Efendi nâ’ib olub geldi. Bu esnâda yeniçeri agalığından ma‘zûl Amasyalı Dayıoğlu Süleyman /143/ Aga Rûm-ili pâyesiyle Hotin muhâfızı oldu.

Yine bu esnâda Gümüş voyvadası ve Maden Emîni Haseki Mehmed Aga Gümüş a’yânı Hâcı Ebubekir Aga’yı Mikdat Paşa dan aldığı gizli emir üzerine bir bahâne bulub salben i‘dâm ve hânesini ihrâk itdiğinden vârisleri İstanbul’a şikâyet ve İstanbul kadısı Gümüşlü Müfti-zâde Ahmed Efendi’ye mürâca’at itmişlerdi.

Zi-l-hicce ibtidâsında kâtilin bulunamadığından dolayı halkın diline düşen Hâcı Yusuf Aga’nın azliyle Müjdecioğlu Hâcı Abdulkadir Aga Amasya mütesellimi ve a’yândan Köseoğlu Ya’kub Aga evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi oldu. A’yândan Avkatlıoğlu Hâcı İbrahim Aga bin Mehmed Aga bu yıl vefât itdi.

1197 muharremi ibtidâsında Mikdat Paşa Samsun’a gidüb mu’ârızlarından ve kapucı-başlarından Bekir Beg-zâde Hâcı Abdullah bâ- fermân-ı âlî baş-a’yân ve Köprübaşı Mahallesi’nden Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga hâcı-başı olub katil Haseki Mehmed Aga’nın mevkûfen muhâkemesine ve Hâcı Halil Efendi kâtilinin behe-me-hâl bulunmasına dâ’ir şiddetli bir fermân geldi. Turnacı-başı Kolçak-zâde Mustafa Aga da serdâr oldu.

Bu esnâda sadâret kethüdâlığından ma‘zûl /144/Amasyalı Ocak İmâmi-zâde Mustafa Efendi vezâretle Erzurum vâlisi ve Çorumluoğlu Hâcı Ali Efendi şehir kethüdâsı ve saferde Fethullahoğlu Abdullah Beg alaybegi oldu.

Rebiü’l-evvelde Hâcı Halil Efendi’nin kâtili bulundu. Tahkîkâta başlandı. Kâtil, Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga’nın tâbî’i iken vak’adan evvel kendisine yol virdiği ve bir kaç gün de kardaşı Hâcı Ebubekir Aga’nın evinde kaldığı anlaşılıyordu. Bu esnâda ulemâdan Müderris-zâde Abdurrahim Efendi bin Şeyh Ahmed Efendi vefât itdi.

Rebiü’l-âhirde Sa’âtcioğlu Salih Efendi yine şehir kethüdâsı oldu. Cümâd el-âhirde Hasekî Mehmed’in kasden Hâcı Ebubekir Aga’yı asub öldürdüğü sâbit olduğundan kısâs ilâmı virildi. Şa’bânda sâdır olan fermân ile Gümüş Kasabası’nda kısâsen i‘dâm idildi.

Ramazânın birinci günü Kara Müfti İsmail Efendi’nin azliyle Arabacıoğlu Hâcı Hüseyin Efendi tekrar Amasya müftisi oldu. Şevvâl tevcîhatı defterinde: “eyâlet-i Kars İçil sancâğı üzerinde olmak şartı ile ilhâkân mîr-i

AMASYA TARİHİ

60

mîrândan İbekli-zâde Mustafa Paşa’ya tevcîh” diye telhîs idilmiş olduğu görüldü.25 /145/

Şevvâl ortalarında Amasya yeniçerilerini tesbit itmek için dergâh-ı âlî çavuşlarından Aydınlı Mehmed Aga ile ocakdan orta yazıcısı Bağdadlı Ali Aga Amasya’ya geldi. Tahkîk idilerek Amasya’da 380 nefer yeniçeri olduğu anlaşıldı.

Zi-l-hiccenin yirmi yedisinde haseki-başı Hâcı İbrahim Efendi evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olub İstanbul’dan geldi. Bu yıl, sâbık şehir kethüdâsı Zeyneloğlu Hâcı Ali Efendi Konya’da vefât itdi.

1198 muharremi ibtidâsında Hâcı Yusuf Aga mütesellim ve kapucı-başılardan Yenicelioğlu Hâcı Ahmed Aga baş-a’yân, Türidioğlu Hâcı Ali Aga hâcı-başı olub müte’âkıben müfti efendinin azliyle selefi Kara Müfti İsmail Efendi Amasya müftisi oldu. Meclis-i a’yân a’zâları değişüb Hâcı Halil Efendi’nin şahâdeti mes’elesinden berâ’et kazanan Gözdaşoğulları a’zâ oldular.

Receb ibtidâsında Kastamonulu Mehmed Şakir Efendi ikinci def’a Amasya kadısı ve tarafından Şâmî-zâde Ali Efendi nâ’ibi oldu. Receb evâ’ilinde a’yândan Şahinoğlu Osman Paşa-zâde Mustafa Beg mîr-i mîrânlıkla Faş muhâfızı ve Gönye sancâğı mutasarrıfı oldu.

Berât gicesi Sunkurlu müderrisi Kara Müfti Hâcı İsmail Hatif Efendi vefât eylediğinden /146/ büyük âlimlerden Fenercioğlu Hâcı Halil Keşfi Efendi Amasya müftisi ve Kara Müfti-zâde Hâcı Ahmed Efendi Sunkurlu müderrisi oldu. Halk arasında yeni müftiye Evliyâ Halil Efendi dinirdi.

Şevvâl evâ’ilinde Amasya erkânından Bekir Beg-zâde Hâcı Abdullah Beg halkın zoriyle Amasya mütesellimi olmuşdu.

Fakat Mikdat Paşa’nın evâmir ve ahvâl-ı nâ-becâsına tahammül idemediğinden zi-l-hicce gâyesinde isti‘fâ idüb Amasyalı Mustafa Paşa’nın kethüdâsı oldu.

1199 muharremi ibtidâsında a’yândan Hâcı Yusuf Aga Amasya mütesellimi ve Türidioğlu Hâcı Ali Aga baş-a’yân ve Kestekoğlu Ahmed Beg alaybegi oldu.

Muharremin on altıncı günü enderûnda oda lâlası Cezairli Ali Aga evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olarak menfiyyen Amasya’ya geldi. Saferde Menzilcioğlu Hâcı Ali Efendi şehir kethüdâsı ve rebiü’l-âhirde Ziyâre eşrâfından Hâcı Mustafa Aga’nın Ziyâre’de yaptırdığı medreseye ulemâdan Hâfız Mehmed Efendi bin Abdulbâkî ilk müderris oldu.

Cümâd el-ûlâda Ya’kub Paşa müderrisi ve Sultânîye vâ‘izi Gümüşhâneli Ebubekir Efendi Kastamonu’ya gidüb yerine fuzalâdan /147/ İkinci-zâde Mehmed Efendi müderis ve vâ‘izi oldu. Cümâd el-âhirede sâdâtın büyüklerinden Köse Mehmedoğlu Hâcı Ömer Aga nakîb kâ’im-makâmı oldu.

25 İbekçi-zâde Mustafa Paşa, Amasya’nın İbek Köyü’nden İbekli Ömer Ağa’nın oğlu olduğu da

kayden sâbitdir. İpek-zâde değildir. Mahdûmu Nu’man Beg Amasya’da meşhûrdur.

AMASYA TARİHİ

61

Şa’bânda Trabzon vâlisi Canikli Hâcı Ali Paşa vefât eylediğinden oğlu Mikdat Ahmed Paşa’ya Sivas eyâleti virildi. Ramazânda Gümüşlü Müfti-zâde Ahmed Efendi Anadolu kadı-askeri oldu. Bu yıl Köprü müftisi Müfti Çelebi-zâde Hâcı Abdullah ve Merzifon müftisi Ma’kûl-zâde Hâcı İbrahim Efendiler vefât itdi.

1200 muharreminde Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga baş-a’yân ve kardaşı Hâcı Ebubekir Aga hâcı-başı olub saferde Mikdat Paşa’ya dahâlet iden Köprülü Hâcı Ali Paşa-zâde Mehmed Emin Beg Köprü voyvadası ve Amasya alaybegi oldu. Bu esnâda Amasyalı Genç Ali-zâde Ahmed Aga bostancı-başı olmuşdu.

Rebiü’l-evvelde Sivas ve Amasya halkı Mikdat Paşa’dan acı şikâyetler itmekle Paşa Sivas’dan Konya vâliliğine atıldı ise de Amasya uhdesinde kaldı. Rebiü’l-âhirin onuncu günü Gümüşlü Müfti-zâde Ahmed Efendi Şeyhü’l-İslâm oldu. Recebde Hâcı Receb Efendi Amasya kadısı olub geldi.

Ramazânda Amasyalı Cebeci-zâde Osman Paşa Hotin muhâfızı olub müte’âkıben vezâret /148/ virildi. Şevvâl tevcîhâtında Mikdat Paşa’nın ricâsiyle Sivas vâliliği yine uhdesinde kalub şikâyetler boşa gitdi. Şevvâlinde Ladikli Ahmed Aga silahdâr-ı şehr-yârî oldu.

Zi-l-ka’dede Emir Hâcıoğlu Hâcı Hüseyin Efendi bin Hâcı Mustafa Aga nakîb olub fuzalâdan Kölüklüoğlu Hâcı Ömer Efendi ve nahîvci Hâce Musa Efendi vefât itdi. Musa Efendi Çevikçe Mahallesi’nde iki çeşme yaptırub emlâkini bunlara vakf itmişdi. Mahdûmu Hâfız Mehmed Efendi mütevellî oldu.

1201 muharremi ibtidâsında Müjdecioğlu Hâcı Abdülkadir Aga Amasya mütesellimi, Gözdaşoğulları baş-a’yân ve hâcı-başı olub Hâcı Mustafa Aga, Mikdat Paşa’nın kethüdâsı olduğundan bütün işleri Hâcı Aga’nın re’yi ile yürürdü.

Bu esnâda bir gelin mes’elesi çıktı. Pek çok dedikodular oldu. Mikdat Paşa’nın harekâtında ne vezârete, ne de haysiyet-i insaniyeye yakışmaz şeyler görülmeğe başladı. Bu yüzden kanlı hadiseler oldu.

Miktad Paşa, a’yânın ve yeniçerilerin harekâtında hissetdiği tahavvülü görünce Amasya sancâğını mahdûmu Hasan Beg’in idâresine terk iderek kendi aleyhinde türeyen eşkıyânın ta’kibine gitdi. Hasan Beg Amasya /149/ mütesellimi oldu. Henüz on iki yaşında idi. Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga bunun lâlâsı müdir-i umûru idi.

Mecidözü tarafından çıkan Püsküllüoğulları Mikdat Paşa’nın ve etbâ‘ının zûlüm ve kahrından doğub türemiş eşkiyâ idi. Bundan Gavur Ali adlı nâ-merdin idâresinde Amasya’nın garb ve cenûb taraflarını kestirmişlerdi.

Cümâd el-âhirede Amasya müftisi ve Osman Çelebi müderrisi Evliyâ Halil Efendi müderrisliği dâmâdı ünlü âlimlerden Soruklu Hâfız Ali Efendi bin Ahmede terk etti. Şevvalde Amasyalı Yeniceli-zâde Hafız Ahmed Efendi Tob-hâne nâzırı oldu. Âlimlerden Üçler Câmi’i imâmı Müfti-zâde Osman Efendi vefât idüb oğlu Mehmed Hâlis Efendi imâm oldu.

1202 rebiü’l-evvelinde mütesellim Hasan Beg, kendisine âkâr tedâriki için Serrâc-hâne Câmi’i etrâfındaki vakıf dükkânları cebren zabt ve temellük

AMASYA TARİHİ

62

itmeğe ve kirâlarını peşin alub müstecirlere teslim itmek üzere içindeki sâhiblerini çıkarmağa kalkışdı.

Çünkü pederi Mikdat Paşa da Atabeg Medresesi tarafındaki vakıf demirci dükkânlarını cebren zabt ve temellük iderek kendisine âkâr idinmiş ve i‘tirâz idenleri ve sâhiblerini iskât itmişdi. İ‘tirâz idenlerin başında Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi vardı. /150/

Bu zât, şimdi daha büyük bir cesâret-i medenîye ibrâz iderek Hasan Beg’e ve Hâcı Aga’ya karşı çıkışdı. Hâcı Şâdgeldi Paşa’nın vakfı Serrâc-hâne Câmi’i mesâlihine vakf olan bu dükkânlara alâkadâr olan yeniçeri alemdârları da Hâcı Ahmed Efendi’ye mû’in olub iş büyüdü ise de kuvvetle bastırıldı.

Rebiü’l-âhirde sarây-ı hümâyûn yazı hâcesi çavuşân-ı şehr-yârîden hattât-ı meşhûr Amasyalı Nüzhet Ahmed Efendi-zâde Es’ad Mehmed Efendi Çelebi Sultân vakfı mütevellîsi olarak Merzifon’a gönderildi. Haseki-başı Hâcı Ali Efendi de evkâf-ı Sultânîye mütevellîsi olub Amasya’ya geldi.

Cümâd el-ûlâ ibtidâsında Abdurrahman Efendi Amasya kadısı olub geldi. Şâyân-ı hayretdir ki Mikdat Paşa, eşkiyâ çetesinin bir baskınına uğrayub ma‘iyyeti târ u mâr oldu. Kendi canını güç kurtarub Amasya’ya kaçdı. Bir çeteye karşı şân-ı vezâretini, kendi şerefini berbât itdi. Püsküllü oğulları da kuvvetlendi.

Bu ahvâli de arz itmek üzere her tarafdan İstanbul’a koşan şikâyetçilerden Amasya’nın perişân ahvâline ve Mikdat Paşa’nın mezâlim ve seyyi’âtına vâkıf olan Birinci Sultân Abdulhamid şa’bân evâ’ilinde Mikdat Ahmed Paşa’nın vezâretini ref‘ ve Dimetoka’ya def‘ itdi. /151/

Hasan Paşa Zıhneli’dir. 1202 senesi şa’bânın yedinci günü Amasya mutasarrıfı ve

İsakçı muhâfızı olub bâb-ı âlî, müşârün-ileyhin tarafından Uzun Abdullah Paşa-zâde mîr-i mîrân Abdünnebi Paşa’yı26 Amasya mütesellimi nasb idüb Mikdat Paşa’yı Amasya’dan ihrâca me’mûr itdi.

Ancak mütesellim paşanın vürûduna kadar Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg bâ- fermân-ı âlî mütesellim vekîli oldu. Mikdat Paşa birâderi gibi Rusya’ya kaçmak istedi. Fakat her tarafı muhâliflerle çevrik olduğundan çare bulamadı. Paşanın etbâ’ı ve tarafdârları, hâsseten divân kâtibi Fazlıoğlu Abdüsselâm Efendi bin Hâcı Mustafa Efendi telâşa düşmüşlerdi.

Ramazânın yirmi üçüncü günü Müfti Hâcı Evliyâ Halil Efendi fetvâdan isti‘fâ idüb Yörgüç Paşa müderrisi Çorumlu Hâcı Osman Efendi Amasya müftisi oldu. Şevvâl evâ’ilinde Amasya mütesellimi Abdünnebi Paşa bir kuvve-i kâfiye ile geldi. Mikdat Paşa’yı Amasya’dan bilâ-hâdise çıkarub Dimetoka’ya yolladı.

Abdünnebi Paşa, halkın en çok şikâyet /152/ itdiği Gözdaşoğullarını ve divân efendisini tevkîf iderek haklarında tahkîkât yaptı. Fakat halkın bunlara karşı kindârâne vaz’iyeti üzerine her üçünü de gece Samsun’a i‘zâm ve kal‘a- 26 Bu ta‘rifât, Amasya sicillâtında ve teblig-i resmîde yazılır.

AMASYA TARİHİ

63

bend itdi. Bu esnâda kul kethüdâsı Amasyalı Yüzbaşıoğlu Mehmed Emin Aga yeniçeri agası oldu.

Bu yıl ünlü muhaddislerden Arab Hâce dinilen Mekkeli Hâcı Hüseyin Efendi, Mehmed Paşa Câmi’i hatîb ve vâ‘izi Şeyhü’z-zürefâ dinilen Hâcı Mehmed Zarîf Efendi ve sâbık mütesellim Müjdecioğlu Hâcı Abdülkadir Aga bin Hâcı İbrahim Aga bin Müjdeci Hâcı Mustafa Aga vefât itdi. Zürefâ-zâde Abdurrahim Efendi hatîb ve vâ‘iz oldu.

1203 muharreminde Gürcü-zâde Hâcı İbrahim Beg baş-a’yân, Yeniceli-zâde Hâcı Ahmed Aga hâcı-başı oldu. Baş-a’yân, bu esnâda rikâb-ı hümâyûn kâ’im-makâmı olan Amasyalı Mustafa Paşa’nın ve hâcı-başı da tob-hâne nâzırı Yeniceli-zâde Hâfız Ahmed Efendi bin Hâcı Hüseyin Efendi’nin akrabâsından idiler.

Bundan sonra Rus Harbi açıldığından baş-a’yân, hâcı-başı, Müjdeci-zâde Yusuf Aga, serdârlarından serdengeçtiler agası Kutoğlu Hüseyin Aga, Kolçakoğlu Mustafa Aga, Tobcuoğlu Abdurrahman Aga, Kara Hüseyinoğlu /153/ Mehmed Aga teşkil itdikleri taburlara bölüklere baş-buğ olub harbe gitdiler. Bu esnâda Amasyalı Dayıoğlu Süleyman Paşa da vezâretle harbe me’mûr oldu.

A’yândan Kayalı Paşa-zâde Hâcı Ömer Beg baş-a’yân vekîli, Köseoğlu Hâcı Ömer Aga hâcı-başı vekîli olarak harb i‘ânatını toplayub göndermeğe me’mûr oldular. Mütesellim Abdünnebi Paşa da Amasya’nın püsküllü belâsı olan eşkiyâ Püsküllüoğullarının ta’kibine alaybegi Hindîoğlu İbrahim Aga’yı alub gitdi.

Rebiü’l-evvelde Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg mütesellim vekîli olub rebiü’l-âhirde enderûnda has-oda lâlâsı Ali Aga evkâf-ı Sultânîye tevliyetiyle çırağ olduğundan Hâcı Ali Efendi mütevellî kâ’im-makâmı olarak geldi.

Recebin on dördüncü salı günü Sultân Abdülhamid-i evvelin vefâtıyla Üçüncü Sultân Selim Hân tahta çıktı. Ladikli Abdullah Aga bin Abdulkerim Efendi silâhdâr-ı şehr-yârî ve Amasyalı Hüsâmeddin Aga bin Ali Aga kahveci-başı oldu.27 /154/

Şa’bânda saray-ı hümâyûnda kuşcu-başı olan Amasyalı Yeşilli-zâde Hasan Aga Amasya’ya gönderilüb Hüseyin Aga vakfı mütevellîsi ve eski sarây agası Merzifonlu Hâcı Yusuf Aga Merzifon’a gönderilüb Çelebi Sultân vakfı mütevellîsi ve a’yândan Menkülcüoğlu Hâcı Hâfız Mehmed Efendi şehir kethüdâsı oldu.

Şevvâl evâ’ilinde Müfti Hâcı Osman Efendi’nin azli ile Büyük Aga müderrisi fuzalâdan Şeyh-zâde Abdullah Vecih Efendi Amasya müftisi oldu. Zi-l-hicce evâhîrinde Amasya sancâğı Sultân Selim’in kız kardaşı Beyhân Sultân matbahına hâs ta‛yin idildiğine dâ’ir fermân sâdır oldu. 27 Hüsameddin Ağa, Ayasofya mahzeni evrâkında bulduğum 1198 tarihli Enderûn Ağaları

defterinde “Hüsam Âlî Amasya” ve pederi 1181 tarihli Enderûn defterinin çavuşân kısmından “Âlî Hüsam Amasya” ve 1163 tarihlisinde yedinci bölükde “Ali Amasya” diye yazılı gördüm.

AMASYA TARİHİ

64

Bu yüzden Amasya sancâğı Beyhân Sultân kethüdâsı Karahisârlı Kocabaş Ahmed Efendi’ye mürâca’at iden Canik muhassalı ve Karahisâr-ı Şarkî mutasarrıfı Canikli-zâde Hayreddin Ragıb Paşa ile Bozok mutasarrıfı Çapan-zâde Süleyman Beg’in kapu kethüdâları arasında adeta müzâyedeye kondu.

Bâb-ı âlî, bu rezâleti haber aldığından Amasya sancâğını yeniçeri agalığından ma‘zûlen Tokad voyvadası ve kâl-hâne emîni olan Mehmed Emin Aga’ya iltizâm sûretiyle tevcîh itdi.

Emin Mehmed Aga Amasyalı’dır. “Yüzbaşıoğlu” dimekle meşhûrdur. /155/ Karakulak

Mustafa Paşa-zâde Yüzbaşı Ali Beg’in torunu ve Amasya serdârı Yüzbaşıoğlu Mustafa Aga’nın oğlu olduğu ocak defterlerinden anlaşıldı. 1204 muharremi ibtidâsında Amasya muhassılı oldu.

Amasya sancâğı hâsları geçen yıllara nisbetle değerinden fazlaya iltizâm idilmiş olduğundan halka tarh idilen rüsûm oldukça ağırdı. Bununla beraber Caniklioğullarının ve etbâ‘ının mezâliminden kurtulmuş olan sancâk halkı buna memnûn oldu.

Saferde Rus harbinde yararlığı görülen Amasya serdengeçtiler agası Kolçakoğlu Mustafa Aga turnacı-başılık pâyesi ile baş-buğ ve müte’âkıben Amasya a’yânından Yeniceli-zâde Hâcı Ahmed Aga mîr-i mîrânlıkla Tutrakan muhâfızı oldu.

Rebiü’l-evvelde Abdullah Vecih Efendi fetvâdan azliyle Dizdâroğlu Hâcı Hüseyin Efendi Amasya müftisi oldu. Çorum mutasarrıfı ve ber-vech-i mâlikâne Mecidözü muhassılı Avkatlı Fındık Mustafa Paşa, harb yerinden kaçub Mecidözü’ne geldiği haber alındıkta fermânlı olub Amasya muhassılı Mehmed Emin Aga tarafından tutularak i‘dâm idildi.

Bunun i‘dâmını işiden Püsküllüoğulları da perişân Püsküllüoğulları olub gizlendikleri yerlerden birer, birer /156/ basılub kimi i‘dâm, kimi de gizlendiği evlerle beraber ihrâk idilerek Amasya’nın püsküllü belâsı da mündefî‘ oldu.

Fındık Paşa-zâde Süleyman Beg Amasya’ya getirilüb eşkiyânın tenkîl ve istisâlinde hizmeti geçen Millioğlu Süleyman Beg Mecidözü voyvadası oldu. Avkatlıoğulları ortadan kaldırıldı.

Rebiü’l-âhirde Köprülü Hâcı Paşa-zâde Mehmed Emin Beg Amasya alaybegi olub geldi. Köprü a’yânından Ulu Ya’kuboğlu Hâcı Ömer Beg Köprü voyvadası ve Zaralıoğlu Receb Beg de vezâretle Sivas vâlisi oldu.

Cümâd el-ûlâda büyük müderrislerden Hasan Efendi kadı olub tarafından Şerif Efendi-zâde İbrahim Efendi Amasya nâ’ibi oldu. Bu ayda Mahmud Çelebi Tekyesi şeyhi Hâcı Mustafa Efendi vefât idüb yerine oğlu Şeyh Abdullah Efendi geçdi.

Receb evâ’ilinde şeyhü’l-kurra Hâcı İbrahim Cuî Efendi’nin tilmiz ve dâmâdı şeyhü’l-kurra Hâfız Hasan Efendi ve zi-l-ka’dede esnâf şeyhi Hâcı Ali Efendi vefât idüb oğlu İbrahim Efendi esnâf şeyhi ve Müfti Hüseyin Efendi de

AMASYA TARİHİ

65

fetvâdan çekilüb seleflerinden Çorumlu Hâcı Osman Efendi Amasya müftisi oldu. /157/

Hayreddin Ragıb Paşa Canikli’dir. Hâcı Ali Paşa-zâde Battal Hüseyin Paşa’nın büyük oğludur.

Beyhân Sultân kethüdâsı mürtekib Ahmed Efendi’ye takdîm itdiği ağır hediyeler mukâbilinde ve değerinden pek fahiş olarak 1205 muharremi gurresinde Amasya muhassılı olub tarafından Köse Mehmedoğlu Hâcı Ömer Aga Amasya mütesellimi oldu.

Ömer Aga, Köprülü Mehmed Paşa devrinde Amasya serdârı olan Ya’kub Aga-zâde Köse Mehmed Aga’nın ahfâdından Hâcı İbrahim Aga bin Hâcı Ali Aga’nın oğludur. Amuca-zâdesi Derviş Ya’kub Aga bin Hâcı İsmail Aga olub bunun oğlu dâmâd-ı şehr-yârî Zühtü İsmail Paşa’dır.

Bu yıl bir tarafdan imdâd-ı seferî, diğer tarafdan iltizâm rusûmu halka pek ağır geldi. Bunların tarh ve tevzi‘înde ağır davranan şehir kethüdâsı Hâcı Hafız Mehmed Efendinin azli ile Zeyneloğlu Hâcı Ömer Efendi şehir kethüdâsı oldu.

Amasya livâsına ötedenberi tertib idilen seferîye ve hazerîye imdâdı mâliye defterlerinde şöyle yazılmışdı: “Livây-ı Amasya- /158/ seferriye-i mutasarrıf-ı livâ 85.500, hazeriyye-i mutasarrıf-ı livâ 3000 kuruş”

O zamanın hesâbı üzerine bu mikdâr imdâd-ı seferî en büyük ve birinci sancâklara mahsûs bir meblağdı. Çorum’un seferîye imdâdı 67.500 ve hazerîye imdâdı 2.250 kuruşdu. Amasya etrafında bulunan sancâklar da Çorum gibi idi.

Halbuki rüsûm-ı iltizâmîye yüz bin kuruş sinîn-i sâbıkada Amasya hâslarının tutarı altmış bin kuruşdu. Mehmed Emin seksen bin kuruşa almışdı. Kethüdâ Ahmed Efendi’nin belâsiyle yüz bini bulmuşdu. Tahsîldârının kendi hesâbına koparacağı rüsûm-ı tahsîliye buna eklenirse Ahmed kethüdânın alacağı katmerli la’netler anlaşılır. Ordunun i’âşesi için vilâyetden tarh idilecek i’âneler de ayrı idi.

Safer evâ’ilinde Samsun’da kal‘a-bend olan Gözdaşoğulları ile Abdusselâm Efendi afva mazhâr olub geldiler. Düşdükleri mevki’leri elde itmeğe çalışdılar. Hayreddin Paşa, imdâd-ı seferî parası ile rüsûm-ı iltizâmîyeyi şiddetle taleb ve Gözdaşoğullarını tahsîle me’mûr itdi.

Halbuki Hayreddin Paşa sefere gidecek değildi. Hazeriyye imdâdı isteyecekdi. Çünkü Trabzon ve Erzurum vâlisi olan Köle Sarı Abdullah Paşa, şark ser-askeri olub Anapa’yı müdâfa’a itmeğe me’mûrdu. Hayreddin Paşa da /159/ bu harbe gidecekdi. Her ikisi de gitmEyyüb ayak sürüyordu.

Rebiü’l-evvelde Gözdaşoğlu Hâcı Mustafa Aga baş-a’yân ve birâderi Hâcı Ebubekir Aga hâcı-başı olub Fazlıoğlu Abdusselâm Efendi de divân efendisi ünvânı ile tahsîlât işlerini deruhte itmişlerdi.

Şa’bânın on altıncı günü Müfti Hâcı Osman Efendi ba‘zı mezâlime alet olduğundan azliyle bâ- fermân-ı âlî Çorum’a nefy idilüb selefi Dizdâroğlu Hâcı Hüseyin Efendi yine Amasya müftisi oldu. Bu esnâda Samsun halkı Hayreddin

AMASYA TARİHİ

66

Paşa’nın mezâliminden dolayı aleyhine kıyâm iderek harb idiyorlardı. Hayreddin Paşa bâb-ı âlî ve Amasya’dan istimdât itdi.

Bâb-ı âlî, Sinob muhâfızı Süleyman Fevzi Paşa’yı Samsun’a me’mûr itdiği gibi Amasya a’yânı Hâcı Mustafa Aga da para kuvvetiyle topladığı asker ile Samsun’a gitdi. Her ikisi de Hayreddin Paşa’yı halkın elinden ve muhâsarasından kurtarmağa çalışdı.

Bunun üzerine canı yanan Amasya’nın a’yân ve halkı da İstanbul’a şikâyetçiler gönderüb İstanbul ve saray ricâlinin merhametlerini celbe çalışdılar. Diğer tarafdan Sarı Abdullah Paşa ve Hayreddin Paşa harbe gitmediklerinden Anapa’yı Ruslar istilâ itdi. /160/

Bunları haber alan Üçüncü Sultân Selim, fevkalâde hiddetlendi. Sâdır olan fermân üzerine Sarı Abdullah Paşa Trabzon’da, Hayreddin Paşa Samsun’da, bunlardan çok zâlim olan Mikdat Ahmed Paşa da Dimetoka’da i‘dâm28 idilerek Canik sancâğı Kıbrıs muhassılı Hâcı Osman Aga ve Amasya sancâğı da Bozok mutasarrıfı Süleyman Beg’e tevcîh idildi.

Süleyman Beg Bozokludur. 1098’de Çorum’da müderris görülen Abdulcebbar Efendi

evlâdından Çapan Ahmed Paşa bin Ömer Aga bin Abdulcebbar Efendi’nin üçüncü oğludur. Buna Cebbar-zâde dindiği gibi Çapanoğlu da dinirdi.

1206 muharremi ibtidâsından i’tibâren Amasya muhassılı olub tarafından ve dergâh-ı âlî kapucı-başlarından Ömer Paşa-zâde Hâcı Abdullah Beg Amasya mütesellimi oldu.

Muharremin üçüncü günü baltacılar kethüdâsı Yusuf Aga evkâf-ı Sultânîye tevliyetiyle çırağ idilüb baltacılardan Amasyalı Kâtib-zâde Hâfız Osman Aga mütevellî kâ’im-makâmı olarak İstanbul’dan geldi. /161/

Rebiü’l-evvelde Müfti Hâcı Hüseyin Efendi’nin istifâsı üzerine ulemâ ve a’yânın ittifakiyle Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi Amasya müftisi oldu. Sâbık müftinin müsevvidi ve nakîb kâ’im-makâmı Hâcı Ömeroğlu Hâcı Ömer Efendi bin Mehmed de azl idilüb Emir Hâcıoğlu Hâcı Hüseyin Efendi kâ’im-makâm oldu.

Cümâd el-ûlâ ibtidâsında Ahmed Reşid Efendi Amasya kâdısı olub geldi. Bu esnâda Dimetoka’da i’dâm idilen Mikdât Ahmed Paşa’nın Amasya, Cânik, Karahisâr-ı Şarkî ve Sivas’da olan bütün metrukâtı zapt ve tahrîr olunmak üzre Cânik muhassılı Osman Aga’ya ve Amasya mütesellimi Abdullah Beg’e hitâben bir fermân geldi. Bu fermân mucebince Amasya’da mukîm olan Mikdât Paşa-zâde Hasan Beg Seddülbâhîr’e nefy idildi.

Cümâd el-âhirde Amasya a’yânından ve meşhûr zenginlerinden Arab Hüseyinoğlu el-Hâcc Hüseyin Aga vefât itdiğinden terekesi tahrîr ve vârisleri arasında taksîm idilmek üzere Anadolu kazaskeri Hayrullah Efendi tarafından çukadârı Mehmed Salih Aga geldi. Kadı taksîm itdi. Bu da külliyetli rüsûm kısmeti alub gitdi. 28 Bunlara dâ’ir Cevdet Paşa tarihinde tafsilât vardır.

AMASYA TARİHİ

67

Receb evâ’ilinde evkâf-ı Sultânîye kâtibi hattât-ı meşhûr Kâtib-zâde Mehmed Sa’id Efendi vefât idüb yerine yeğeni Kâtib-zâde Hâfız /162/ Ahmed Kâmil Efendi bin Abdullah Efendi geçdi.

Şimdiye kadar cereyân iden tahkîkâtdan anlaşıldığı üzere Hayreddin Ragıb Paşa zamanında bir takım fukara ahâliye zülûm ve gadr itdikleri anlaşılan “Kırgözoğlu Uzun İbrahim”, “Hamaloğlu Hâcı Mehmed bin Mustafa”, “Kel Musaoğlu Hüseyin”, “Kara Tavukoğlu Mehmed”, “Suruklu Ali Efendi” dimekle ma’rûf kimseler hakkında fermân gelüb Çankırı’ya nefy idildiler.

Çünkü bunlar Çorum’a nefy idilen sâbık Müfti Osman Efendi hakkında afv ve ıtlâk emrini istihsâl itmek üzere İstanbul’a adamlar göndermişlerdi. Bunu haber alan Beyhân Sultân‘ın kethüdâsı Ahmed Efendi padişâha arz ve iş’âr eylediğinden bunlar da İstanbul’da buldurulub Çankırı’ya sürülmüşlerdir.

Ramazânda Amasya erkânından Raht-vân Paşa-zâde Hâcı İbrahim Beg bin Ömer Beg vefât idüb zi-l-hicce evâ’ilinde Çorum’a nefy idilen Müfti sâbık Hâcı Osman Efendi afv idilerek Amasya’ya geldi. Amasya sancâğı Cebbâr-zâde Süleyman Beg uhdesinde ibkâ idildi.

Hâcı Lütfullah Aga Amasyalı’dır. “Hâcı Lutoğlu” dimekle meşhûr /163/ olan Hâcı Ömer

Aga bin Hâcı Mehmed Aga bin Hâcı Lüfullah Efendi oğludur. Dergâh-ı âlî kapucı-başılarından Hâcı Feyzullahoğlu Hâcı Feyzullah bin Hâcı Hüseyin Aga’nın oğlu Abdurrahman Aga ile müştereken 1207 muharremi ibtidâsında Amasya mütesellimi olub İstanbul’dan geldi. Hâcı Lütfullah Aga, sarây-ı hümâyûnda hazinedâr-başı olan Amasyalı Hasan Aga’nın kahveci-başılığından yetişdi. Muhassılı Süleyman Beg’den iltizâm iderek Amasya mütesellimi olmuşdu.

Muharrem intihâbında Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Osman Beg bin Ömer Beg baş-a’yân ve muhtâr-ı belde olub muharremin on ikisinde Sultân Selim’in kahveci-başısı ve gözdesi Amasyalı Sarı Hüsam-zâde Hüsâmeddin Aga vezâretle Bosna vâlisi ve yirmi altıncı günü baş-muhâsebeci Amasyalı-zâde Hâcı İbrahim Reşid Efendi sadâret kethüdâsı oldu.

Saferde Yörgüç Paşa müderrisi olan kâtib Maktûl Ahmed Efendi-zâde Nu’man Efendi’nin azliyle selefi müfti-i sâbık Hâcı Osman Efendi yine müderris olarak eski mevki’ini elde itdi.

Rebiü’l-evvelde kadı ile müfti arasında çıkan bir mes’eleden dolayı Müfti Hâcı Ahmed Efendi azl idilüb selefi Hâcı Hüseyin Efendi /164/Amasya müftisi oldu. Merzifon’da Yeni Câmi’i vâ‘izi ünlü âlimlerden Kurdoğlu Yahya Efendi vefât idüb yerine oğlu Hâfız Mehmed Efendi geçdi.

Cümâd el-ûlâ ibtidâsında mevâlîden mahkeme kâtibi Hâcı Osman Rıfkı Efendi Amasya kadısı ve Fazlıoğlu Hâcı Ahmed Efendi mahkeme kâtibi oldu. Bu ayın sonlarında Müfti Hâcı Hüseyin Efendi’nin istifâsı ve ulemânın ricâsı üzerine Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi yine Amasya müftisi ve Menzilcioğlu Hâcı Ali Efendi şehir kethüdâsı oldu.

AMASYA TARİHİ

68

Receb evâ’ilinde Anadolu vâlisi İznikli Ali Paşa’nın kethüdâsı Amasyalı Çiğdem Beg-zâde Hâfız Mehmed Aga mîr-i mîrânlıkla Karahisâr-ı sâhib mutasarrıfı oldu. Buna Seyit Paşa dinirdi. Şevvâl evâ’ilinde Çankırı’ya nefy idilenler afv idilüb geldiler.

Süleyman Beg Mecidözülüdür. Avkatlı-zâde Mustafa Paşa bin Hâcı Ali Aga bin Avkatlı

İbrahim Aga’nın oğludur. Beyhân Sultân tarafından 1208 muharremi ibtidâsında bi’l-iltizâm Amasya muhassılı ve mütesellimi oldu. Çapanoğlu Süleyman Beg’in adamı idi. /165/

Muharrem ibtidâsında Kayalı Paşa-zâde Hâcı Süleyman Beg baş-a’yân ve Damgacıoğlu Süleyman Aga Amasya serdârı olmuşdu. Bu esnâda nizâm-ı cedîd fermânı dergâh-ı âlî gediklülerinden Amasyalı Kayalı Paşa-zâde Kâşif Ömer Aga yediyle Amasya’ya geldi. Bütün ulemâ, a’yân ve halk önünde okunan bu fermân ile Amasya’dan nizâm-ı cedîd efrâdı istendi.

Safer evâ’ilinde muhâsebe hulefâsından Uzun Hâfız Mehmed Efendi ile sadâret mektubî hulefâsından Mahmud Efendi Amasya’ya geldiler. Toplanacak nizâm-ı cedîd efrâdına nezâret ve levâzım-ı askeriyye mübâya‘a itmeğe me’mûr oldukları ellerindeki buyruldudan anlaşıldı.

Uzun Hâfız Mehmed Efendi, Amasyalı Kadı-zâde Abdullah Efendi bin Mehmed Efendi’nin oğlu olduğu 1197 tarihli sicilden anlaşıldı. Mehmed Efendi de sadâret kethüdâsı Amasyalı-zâde Hâcı İbrahim Efendi’nin amucası hattât-ı meşhûr Rasih Mehmed Efendi bin el-Hâcc İbrahim Aga’nın akrabâsından idi.

Bu iki zât, zâhirde mübâya‘acı idiler. Fakat hakikat-ı halde nizâm-ı cedîdin ne dimek olduğunu, mu’allem askerin devlet ve millete fevkalâde ihtiyâcını anlatmağa, a’yân ve halkın, hâsseten ulemâ ve yeniçerilerin hissiyâtını ve /166/ ahvâl-i ruhîyelerini tahkîk ve iş’âr itmeğe me’mûr idiler.

Bu fermân üzerine nizâm-ı cedîd ocağına yeniçerilerden ve sâ’ir gençlerden gireceklerin mahkemede açılan deftere yazılması i’lân idildi. Gelen Hâfız Mehmed ve Mahmud Efendilerle Amasya kadısı Hâcı Rıfkı Efendi yer yer izahât virdiler. Halkı nizâm-ı cedîd ocağına girmeğe teşvik itdiler. Halk üzerinde iyi hisler ve şevkler uyandırdılar.

Sadâret kethüdâsı Amasyalı-zâde Hâcı İbrahim Efendi’nin baş-a’yân Hâcı Süleyman Beg’e yazdığı mektûb ve efendilerin virdikleri izahât üzerine Amasya gençlerinden ve yeniçerilerden hayli adamlar nizâm-ı cedid efrâdı yazıldı.

Rebiü’l-âhir ibtidâlarında “Çaloğlu” dimekle meşhûr Çalık Mehmedoğlu Hüseyin Aga Amasya serdârı cümâd el-ûlâ ibtidâsında Şeyh Halil Efendi Amasya kadısı olub geldi. Bu esnâda ocak agalarından gizlice serdâr Hüseyin Aga’ya ve ba‘zı alemdârlara mektûblar gelüb ocak gayretini gütmeleri ve muhâlefet itmeleri tenbih idiliyordu.

Bu mektûblara çokları aldandı. Çünkü hissiyât-ı dinîyeyi okşuyordu. Ulemâ, a’yân ve halk iki taraf oldu. Cümâd el-âhir ibtidâlarında /167/ kör bir taassubla yeniçeriliğe sarılmış olan halkdan ve yeniçerilerden mürekkeb câhil

AMASYA TARİHİ

69

bir kitle mahkemeyi basub nizâm-ı cedîdin efrâdının künyeleri yazılan defteri yırtub paraladılar. Ba‘zı mahkeme me’mûrlarını hırpaladılar. Alaybegi, yeniçeri serdârı adeta seyirci oldular. Mütesellim beg de bundan dolayı acz gösterdi.

Bundan sonra yapılan uzun tahkîkâtdan müşevvikler ve rezâlet yapanlar meydana çıkdı. Müşevviklerden alaybegi Mehmed Emin Beg Diyarbekir’e, Serdâr Hüseyin Aga Karahisâr-ı Şarkî’ye, a’yândan nakîb kâ’im-makâmı Fazlıoğlu Hâcı Ali ve mahkeme kâtibi Ahmed Efendiler Samsun’a, Suruklu Hâce Ali Efendi de Çankırı’ya sürülüb kal‘a-bend idildiler. Yapanlar da cezâlarını gördüler.

Bunların yerine sâbık kadı ve nâ’ib Hâcı Rıfkı Osman Efendi mahkeme kâtibi, Merzifonlu Hazinedâr-zâde Mustafa Beg alaybegi, Müllabalıoğlu Hâcı Hasan Efendi nakîb kâ’im-makâmı, Damgacıoğlu Süleyman Aga da yeniçeri serdârı oldu.

Çaloğlunun yardaklarından ve eski serdârlardan Kebce Ahmed, Kasab Bekiroğlu Ebubekir, Gönyelioğlu Mehmed Agalar da gâ’iblere karışdılar. /168/

Şa’bânın üçüncü günü Müfti Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi de yeniçeri tarafdârlığı ile azl idilüb selefi Dizdâroğlu Hâcı Hüseyin Efendi yine Amasya müftisi oldu. Deftere yazılan nizâm-ı cedîd efrâdının künyeleri yeniden tashîh idilerek bütün levâzımiyle ve Hâfız Mehmed ve Mahmud Efendiler’in ma’rifetiyle İstanbul’a gönderdildi.

Lâkin mütesellim Avkatlıoğlu Süleyaman Beg’in muhâliflere karşı âciz bir mevki’de kalması İstanbul’da hoş görülmediğinden Amasya sancâğı Hazinedâroğlu Süleyman Beg’e ilzâm idildi.

Süleyman Beg Canikli’dir. Hâcı Ali Paşa’nın büyük kardaşı Hazinedâr Süleyman Paşa-

zâde Mehmed Beg’in oğludur. “Hazinedâr-zâde” dimekle meşhûrdur. 1209 muharrem ibtidâsında Amasya muhassılı olub a’yândan Kayalı Paşa-zâde Hâcı Süleyman Beg Amasya mütesellimi oldu.

Saferde Hâcı Ali Efendi’nin azli ile Zeyneloğlu Hâcı Ömer Efendi şehir kethüdâsı oldu. Çapan-zâde Süleyman Beg’e rağmen nizâm-ı cedîd aleyhdârı olanlar ikbâl ve i’tibâr gördü.

Rebiü’l-evvel ibtidâsında Müfti Hâcı Hüseyin /169/ Efendi’nin azliyle selefi Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi Amasya müftisi ve Emir Hâcıoğlu Hâcı Hüseyin Efendi nakîb kâ’im-makâmı, Selâm-zâde Mustafa Aga Amasya serdârı oldu.

Hazinedâr-zâde Süleyman Beg’in hâmîsi silâhdâr-ı şehr-yârî Ladikli Abdullah Aga idi. Bu zâtın sâye-i ikbâlinde Canik ve Amasya gibi iki mühim sancâğın mutasarrıf ve muhassılı olmuşdu. Lakin bunun kadrini bilmedi. Efendisinin başını belâya uğratdı.

Bu Süleyman Beg, nizâm-ı cedîd tarafdârı görünmekle beraber mu’terizlerin başında idi. Geçen yıl Amasya’dan istenilen efrâd-ı nizâmîyenin bir kısmı gitdiği halde diğer kısmın sevkinde türlü müşkilât gösteriyor, mu’terizleri istihdâm idiyordu.

AMASYA TARİHİ

70

Fakat Amasya mütesellimi Kayalı Paşa-zâde Hâcı Süleyman Beg, nizâm-ı cedîd efrâdının bakiyyesini sevk iderek bir cesâret-i medenîye gösterdi. Mu’terizlere karşı durdu. Bunun mukâbilinde kapucı-başılık rütbesiyle taltîf idildi.

Şevvâl evâ’ilinde Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi’nin azliyle selefi Hâcı Hüseyin Efendi yine Amasya müftisi oldu. Altıncı günü halvetîye şeyhlerinin büyüklerinden ve âlimlerinden Çevikçe Tekyesi şeyhi ve Abdullah Vecih Efendi’nin /170/ babası Şeyh Hasan Sinan Efendi dâr-ı kudse göçdü. Amasya büyük bir mâtem günü yaşadı. Yerine ikinci oğlu Mehmed Şerif Efendi geçdi.

1210 muharremi ibtidâsında Hazinedâroğlu Süleyman Beg tarafından Köse Mehmedoğlu Hâcı Ömer Aga Amasya mütesellimi ve Kayalı Paşa-zâde Hâcı Ömer Beg de baş-a’yân ve muhtâr-ı belde oldu.

Rebiü’l-evvelde kadı İstanbul’a gidüb kâtib Hâcı Rıfkı Osman Efendi Amasya nâ’ibi ve cümâd el-ûlâ ibtidâsında Halil Efendi Amasya kadısı olub tarafından İsmail Efendi nâ’ibi olarak geldi.

Cümâd el-âhirde Hazinedâroğlu’nun hamîsi olan silâhdâr-ı şehr-yârî Ladikli Abdullah Aga vezâret umarken gözden düşüp azl ve tekâ’üde sevk idildi. Buna sebeb Hazinedâroğlunun ser-bâzâne hareketi ve nizâm-ı cedîd aleydârlığı zann olunur.

Receb ibtidâsında Dizdâr-zâde Hâcı Hüseyin Efendi ulemânın ibrâm ile fetvâdan çekilüb selefi Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi yine Amasya müftisi oldu. Bu yıl ulemâdan tabîb-i meşhûr Medineli Hâcı Süleyman, vâ‘iz mühtedi Mehmed Efendiler ve a’yândan Amasyalı İbrahim Hıfzı Paşa çukadârı Hâcı Ahmed Arif Aga ve /171/ yeniçeri zâbitânından Tobçuoğlu Hâcı Abdurrahman Aga vefât itdi.

Hâcı Abdurrahman Aga’nın oğlu olmadığından malının sülüsünü Aşağı Pazar’da Hâcı Ömer Beg mescîdinin ta’mirine vasiyyet ve kardaşının oğlu Mehmed Aga bin Mustafa Aga’yı vâsî nasb itmişdi. Mehmed Aga, amucasının sülüs malı olan iki bin kuruşla mescîdi yıktırub mücedded ve câmi’i olarak yaptırdı. İttisâlinde bir bâb dükkân da ilâve idüb câmi’in mesâlihine vakıf ve tahsîs itdi.

Süleyman Beg Bozoklu‘dur. 1211 muharremi ibtidâsında Amasya muhassılı olub

tarafından Millîoğlu Hâcı Süleyman Beg mütesellim ve sâbık Kayalı Paşa-zâde Hâcı Süleyman Beg baş-a’yân ve muhtâr-ı belde oldu.

Saferde müfti, nakîb, şehir kethüdâsı biribirini müte’âkıb azl idilüb Dizdâroğlu Hâcı Hüseyin Efendi Amasya müftisi, Müllabalıoğlu Hâcı Hasan Efendi nakîb ve Kayalı Paşa-zâde Hâcı Ömer Beg de şehir kethüdâsı oldu.

Recebin yirmisinde Müfti Hâcı Hüseyin Efendi hastalanub esir-i firâş olduğundan selefi Ürgüblü Hâcı Ahmed Efendi i’âde idildi. Müfti-i /172/ sâbık da yedi gün sonra vefât idüb Ürgüblü Efendi rakîbinden kurtuldu.

Şa’bânda Hızır Paşa Mahallesi’nde muhassıl begin teberru’ eylediği geniş bağ arsası üzerine başlanan eser-i cedîd konağı ve nizâm-ı cedîd ocağı ikmâl idildiğinden resmen küşât ve mütesellim-i livâ kapucı-başılıkla taltîf idildi.

AMASYA TARİHİ

71

Zi-l-ka’de evâhirinde Amasya nâ’ibi ve mahkeme kâtibi Hatîb-zâde Hâcı Rıfkı Osman Efendi vefât eylediğinden Fazlıoğlu Feyzullah Efendi Amasya nâ’ibi ve Samsun’dan gelen diğer Fazlıoğlu Hâcı Ahmed Efendi mahkeme kâtibi oldu.

Zi-l-hiccede Merzifon‘un Hâcı Adil Mahallesi’nde Hâcı Hasan Aga’nın yaptırdığı Şifâ’iye Medresesi müderrrisliğine Şeyh Ahmed Nasıh Efendi bin Ebubekir Efendi müceddîden ta‛yin idilerek şifâ-i şerîf tedrîsine hasr-ı evkât itdi.

Bu yıl Amasya erkânından Gürcü-zâde Halil Paşa a’yândan Türidioğlu Hâcı Ali Aga, yeniçeri zâbitânından Semercioğlu Hâcı Hasan Aga, Hâfız-zâde Hâcı Abdülgani Efendi, Hızır ve Mehmed Paşalar vakfı mütevellîsi Kurdoğlu Hâcı Mahmud Beg vefât itdi. Tevliyet oğlu Mehmed Beg’e virildi.

1212 muharremi gurresinde a’yândan Yörgüç /173/ Paşa-zâde Hâcı Hasan Beg bin Hâcı Ahmed Beg bin Hâcı Ömer Beg baş-a’yân ve muhtâr-ı belde olub mütesellim ve muhassıl yerlerinde kaldı. Saferde Kul kethüdâsı Amasyalı Kutoğlu Hüseyin Aga yeniçeri agası oldu.

Cümâd el-ûlâ ibtidâsında İsmail Efendi kadı olub tarafından kâtib Fazlıoğlu Hâcı Ahmed Efendi Amasya nâ’ibi oldu. Şa’bân ortalarında yeniçeri agası Kutoğlu Hüseyin Aga azl idilüb şevvâl tevcîhâtında mîr-i mîrânlıkla Niğbolu muhâfızı oldu. Berât gecesinde behrizi dinilen Amasyalı Mehmed Paşa’nın evlâdına vakf eylediği Memi Dede önündeki cesîm bağının mütevellîsi Paşa-zâde Halil Beg bin Osman Beg vefât idüb oğlu olmadığından tevliyeti kızı Kaya Hâtûna virildi.

Sadık Mehmed Aga Amasyalı’dır. Esbâk yeniçeri agası Yüzbaşıoğlu Mehmed Emin Aga’nın

oğludur. İltizâma tâlib olan Çapanoğlu Süleyman Begle Rusya’dan yeni gelen Canik muhassılı Caniklioğlu Tayyar Mahmud Beg’e rağmen 1213 muharremi ibtidâsında Amasya muhassılı olub geldi.

Mahkeme kâtibi ve Amasya nâ’ibi Fazlıoğlu Hâcı Ahmed Efendi’ den halkın şikâyetleri çokdu. Muharremde azliyle Müfti-zâde Abdurahman /174/ Efendi Amasya nâ’ibi ve diğer Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendi de mahkeme baş-kâtibi oldu.

Rebiü’l-âhir ibtidâsında mevâlîden sahaflar Şeyhî-zâde Ahmed Sa’id Efendi Amasya kadısı olub Keçeci-zâde Mehmed Arif Efendi nâ’ibi olarak geldi.

Cümâd el-âhirde Niğbolu muhâfızı Amasyalı Kutoğlu Hüseyin Paşa vezâretle Silistire vâlisi ve diğer Amasyalı Gürcü-zâde Osman Paşa da Anadolu vâlisi oldu.

Şa’bânda Yörgüç Paşa müderrisi esbâk müfti Hâcı Osman Muhlis, Ramazânda Pervane Beg, Gümüşlü câmi’ileri vâ‘izi müfessir-i meşhûr Amasyalı Hâcı Abdunnebi, şevvâlin on birinci günü Amasya müftisi Büyük Ürgüblü Hâcı Ahmed, Zi-l-ka’dede ünlü ‘âlimlerden Veysi Begoğlu Hâcı Veysi, zi-l-hiccede muhaddis Hâcı Hâfız Mustafa, Emir İmâm-zâde Fazıl Sadullah Efendilerle, a’yândan Hindîoğlu Hâcı Mehmed Aga vefât itdi.

AMASYA TARİHİ

72

Şevvâlin yirmi birinde ünlü âlimlerden Ankaralı Mustafa Efendi a’yânın zoriyle Amasya müftisi olduysa da gönderilen mürâseleyi kabul itmEyyüb istifâ eylediğinden imâret şeyhi Amasyalı Mehmed Efendi Amasya /175/ müftisi29 ve büyük âlimlerden Çayköylü Hâcı Ahmed Hakî Efendi Yörgüç Paşa müderrisi ve Nabi-zâde Şerif Mehmed Efendi de Pervane Beg ve Gümüşlü-zâde Câmi’ileri vâ’izi oldu.

Tayyar Mahmud Beg Trabzonlu’dur. Canikli-zâde Battal Hüseyin Paşa’nın oğludur. 1214

muharremi ibtidâsında virilen büyük hediyeler mukâbilinde Amasya muhassılı ve Canik mutasarrıfı oldu. Tarafından Hazinedâroğlu Süleyman Beg Amasya mütesellimi olub geldi. Kayalı Paşa-zâde Hâcı Süleyman Beg baş-a’yân ve muhtâr-ı belde oldu.

Bir kaç gün evvel vefât iden alaybegi Kaba Mahmud Aga’nın yerine Hindîoğlu İbrahim Aga alaybegi oldu. Merhûmun ze’âmeti oğulları Ahmed ve Abdullah Beglere virildi. Bundan evvel Amasya mîr-alâyı iken Diyarbekir’e nefy idilen Hâcı Paşa-zâde Mehmed Emin Beg Köprü voyvadası ve Carullahoğlu Hâcı Hüseyin Aga da köprü a’yânı oldu.

Safer evâ’ilinde Tayyar Mahmud Beg büyük bir ihtişâm ve ihtifâl içinde Amasya’ya /176/ geldi. Mikdat Paşa’nın yârânı Tayyar Beg’in etrâfını sardı. Tayyar Beg pek uçarı gidiyor, Rus Prensi gibi cebbârâne etvârı herkese hayret veriyordu.

Saferin yirmisinde Müfti Mehmed Efendi’nin azliyle gözdesi olan Kara Müfti-zâde Mustafa Vazıh Efendi Amasya müftisi oldu. Rebiü’l-evelde Köprü’ye gidüb orada kendisine muhâlif görünen kimseleri tecrîm iderek canlarını yakdı. Sonra Bafra’ya gitdi. Her yerde kendisine uyan kimselere ihsânlar itdi.

Rebiü’l-âhirde Amasya’nın bedeliye-i timâr mültezimi Közeoğlu Derviş Ya’kub Aga tahsîlâtına başladığı esnâda Tayyar Beg de bedel-i iltizâm tahsîlâtına şiddetli emirler virdi. Ya’kub Aga’nın tahsîlâtı mu’ayyen bir bedeldi. Kimse bundan müte’essir değildi. Fakat Tayyar Beg’in tahsilâtı yamandı. Mahsûlâtdan onda bir alacağı yerde üçde bir aldırıyordu. Şahnaların alacağı kahve, ekmek, yem bedeli de ayrı idi.

Cümâd el-ûlâ ibtidâsında Müfti-zâde Abdurrahman Efendi Amasya kadısı olub geldi. Fakat ‘öşr yerine sülûs alınması pek zâlimâne bir hareket olduğundan halk müftilere ve âlimlere koşdu. Fetvâlar ve yardımlar istedi.

Müftü Vâzıh Efendi, bir tarafdan halkın /177/ hücûmu, diğer tarafdan Tayyar Beg’in teveccühü karşısında bir müddet şaşaladı sonra emr-i veliyyi’l-emre itâ’at lüzumiyle fetvâ virdi. Dârü’l-hadis müderrisi Suruklu Hâcı Ali Efendi dayanamadı. Onda bir yerine üçte bir alınması meşrû’ değildir dediğinden azliyle müderisliği Şirin Ali Efendi’ye virildi.

29 Mülgâ meşihât dâ’iresindeki defter-i müftiyânda böyle görüldü. Ancak imâret şeyhi olduğuna

göre esbâk müfti Abdurrahman Efendi’nin oğlu olduğu anlaşılır.

AMASYA TARİHİ

73

Cümâd el-ûlânın yirmisinde ulemânın ittifâkıyla Vâzıh Efendi müftilikden çıkarılub yerine üstâdı olan fuzalâdan Âkif Efendi-zâde Abdurrahman Efendi Amasya müftisi oldu. Buna Amasya mütesellimi Hazinedâroğlu Süleyman Beg mâni olamadı.

Bu hâdisede Merzifon müftisi Nuri-zâde Hâcı Ahmed, Köprü müftisi Kıldır-zâde Şeyh Hâcı Mustafa, Gümüş müftisi Şeyh Hâcı Osman, Ladik müftisi Müfti-zâde Hâcı Abdullah Efendiler menfi cevâblar virdiler. Hatta Kıldır-zâde va’zında ‘öşr yerine sülüs alanı tefsîk itdi.

Bunları duyan Tayyar Mahmud Beg, fenâ halde sinirlendi. Derhâl Amasya alaybegi Hindîoğlu İbrahim Aga’yı azl idüb Hâcı Vehhaboğlu Hâcı Abdülvehhab Aga’yı alaybegi yaptı. Ba‘zı köylerde halk sülüs tahsîlâtına silâh ile muhâlefet itmişlerdi. Bunu işidince köpürdü.

Receb ibtidâsında mütesellim Süleyman /178/ Beg’i de azl idüb diğer Hazinedâroğlu Abdullah Beg’i mütesellim olarak gönderdi. Bu da Amasya müftisi Abdurrahim Efendi’yi azl ve tahkîr iderek ünlü âlimlerden münzevî ve Halfet müderrisi Mar’aşlı Hâcı Mahmud Efendi’yi cebren Amasya müftisi yaptırdı. Fakat Hâcı Mahmud Efendi, gizlendiği yerden meydana çıkmadı.

Şa’bân evâ’ilinde Tayyar Beg’in şiddetli emriyle tahsîlâta i’tirâz ve müdâhale iden âlimlerden Âkif-zâde Abdurrahim, Sultân Bâyezid müderrisi Osman, Payaslı Hâcı Mehmed, Suruklu Hâcı Ali, Şeyhü’l-kurra Hâcı Hâfız Hasan, ders-i ‘âmm Tavilli Hâcı Hasan, mahkeme kâtibi Fazlıoğlu Hâcı Ahmed, selefi Fazlıoğlu Hâcı Ali Efendiler ansızın gece hânelerinden kaldırılub hakaretlerle Samsun’a gönderildi.

Şâyân-ı dikkatdir ki mütesellim Abdullah Beg, emr-i âlî olmaksızın ulemânın bu türlü nefy ve tahrîkine muvâfakat idemeyen alaybegi Hâcı Abdülvehhab Aga’yı azl idüb yerine selefi Hindîoğlu İbrahim Aga’yı ta‛yin iderek ulemâyı bu İbrahim Aga’ya sürdürdü. Fakat İbrahim Aga’ya bu hareketi felâket getirdi.

Tayyar Beg, bu kadarla kalmadı. Sülüs tahsîline en ziyâde muhâlefet, kendisinin aleyhinde ağır sözler sarf iden Köprü müftisi /179/ Hâcı Mustafa Efendi’nin i‘dâmını emr itdi. Köprü şeyhi Çorumlu Şeyh Ömer Efendi gibi müttaki bir zâtı fenâ halde tahkîr iderek sürdürdü.

Köprü voyvadası Mehmed Emin Beg ve a’yânı Hâcı Hüseyin Aga, verilen emri icrâ idecek adamlar tedârik iderek şa’bânın on birinci gecesi seherinde Müfti Efendi teheccüt namazını kılarken boğazına arka tarafdan geçirdikleri iplerle boğub parçaladılar.

Bunu haber alan Zeytun mâlikânesi mutasarrıfı Abdal Begoğlu Mehmed Aga Tayyar Beg’in şahnalarını ve tahsîldârlarını Zeytun kazâsından sürüb çıkardı. Bütün kuvvetiyle Köprü üzerine yürüdü. Fakat Tayyar Beg’in Bafra’dan gönderdiği kuvvete karşı mağlûben tutuldu. Bu da i‘dâm ve Zeytun kazâsının bütün zenginleri müsâdere idildi.

Tayyar Beg’in bu türlü mezâlimini durduracak ve cezâlandıracak bir kuvvet yokdu. Çünkü bu esnâda Rûm-ili eşkiyâsı ile pek meşgûl olan devlet

AMASYA TARİHİ

74

Anadolu derebeyleriyle uğraşacak vakti yokdu. Derebeylerin en yamanı Rus İmparatoru’nun şarkî Anadolu’ya musallat itdirdiği Canikli oğullarıydı.

Mütesellîm Abdullah Beg’in yanında söz anlamaz lazlar ve gürcülerden mürekkeb bir /180/ kuvve-i mühimme vardı. Amasya a’yânının bu kuvvete karşı koyacak ne kuvvetleri, ne de cesâretleri yokdu. Bundan dolayı Abdullah Beg, Tayyar Beg’in her istediğini, her zulmü pervâsız yapıyordu.

Ulemânın nefyinden sonra ders-i ‘âmm Canikli Hasan Efendi Sultânîye Müdderrisi, Fazlıoğlu Feyzullah Efendi mahkeme kâtibi oldu. Amasya kadısı Abdurrahman Efendi, hadiseyi şeyhü’l-İslâma kemâl-i te’essürle yazub arz itdiği gibi menfî ulemâ da müsteşâr-ı saltanat olan Amasyalı-zâde Hâcı İbrahim Efendi’ye sûzîşle yazub istimdâd itmişlerdi.

Ramazân ibtidâsında müftilik mürâselesi Mahmud Efendi’ye geldiği halde istifâsında ısrâr ve ihtifâ eylediğinden Kara Müfti-zâde Vâzıh Mustafa Efendi yine Amasya müftisi oldu.

Amasya a’yânından muhâlifler gizlice bir mahzar-ı umûmî tertib idüb İstanbul’da divân-ı humâyûna takdîm ve feryât itdiler. Bunu haber alan mütesellim Abdullah Beg, mahzarı tertib ve imzâ idenleri tahkîk ve taharrî iderek ta’kibât yapıyordu.

Şevvâlde nakîb Molla Bâlî-zâde Hâcı Hasan Efendi mahzarı imzâ itdiğinden dolayı azliyle Ladikli Mustafa Efendi nakîb oldu. /181/ Lâkin İstanbul’dan aldığı evâmir ve tenbihât-ı şedîdeden müte’essir olan Trabzon vâlisi Battal Hüseyin Paşa, oğlu olacak Tayyar Mahmud Beg’e âlimlerin derhâl Amasya’ya gönderilmesini yazdı ve gönderildi.

Şevvâlin sonlarında Dârü’l-hadis müderrisi Hândanoğlu Şirin Ali Efendi vefât eylediğinden Samsun’dan yeni gelen Suruklu Hâcı Ali Efendi yine müderris oldu. Merhûmun Hasan Aga, Hüseyin Aga adlı iki oğlu ma’rûfdur.

Zi-l-ka’de evâ’ilinde mütesellim Abdullah Beg, Samsun’a çağrılub yerine Mikdat Ahmed Paşa-zâde Hasan Beg Amasya mütesellimi olarak gönderildi. Hasan Beg, on sekiz yaşında idi.

Amasya’ya gedikde Şirin Ali Efendi-zâde Hâfız Hasan Aga’yı kendisine kethüdâ, Suruklu Hâcı Ali Efendi’yi mu’allim, Zeyneloğlu Ömer Efendi’yi musâhib, Kapancıoğlu Hâcı Süleyman Aga’yı da vekîl-i harç nasb iderek işe başladı. Bu esnâda müftiliğe intihâb idilüb kabul itmeyen Mar‘aşlı Hâcı Mahmud Efendi vefât idüb yerine Erzincânî Hâcı Evliyâ İbrahim Efendi Halfet Gâzi müderrisi oldu.

1215 muharremi ibtidâsında Arab Hüseyinoğlu Hâcı Ömer Aga mütesellim kâ’im-makâmı oldu. Vâzıh Mustafa Efendi yine müftilikden kaldırılub yerine Akif-zâde Abdurrahman Efendi Amasya müftisi oldu.

Saferde Sultânîye müderrisi yapılan Canikli Hasan Efendi’nin vefâtıyla selef-i mağdûru Uluslu Hâcı Osman Efendi müderris oldu. Nefy idilen âlimler, birer suretle taltîf idilerek gönülleri alınıyordu. /182/

Safer evâhirinde Tayyar Beg’in başında toplanan kuvvetden devletçe istifâde itmek üzere pederi Battal Hüseyin Paşa’nın iltimâs ve ricâsıyla uhdesine

AMASYA TARİHİ

75

vezâret rütbesi tevcîh ve Mısır harbine me’mûr olmakla seri’ân kapusı halkiyle azimeti emr ve te’kit idildi.

Tayyar Mahmud Paşa, vezir olunca Amasya a’yânından Özlü Yusuf Aga bin Mustafa Beg’i silâhdârı ve delil-başısı ve “bevvâb-ı kemâlhâne-i irfân-ı zemanım” diyen Sultân Bâyezid Medresesi bevvâb-ı şu‘arâdan Mehmed Nedim Efendi divân kâtibi olarak cümâd el-âhirde İstanbul’a gitdi. Orada Rûm-ili eşkiyâsı ile harbe me’mûr olub Edirne’ye gönderildi. Amasya’dan aldığı kuvvete Amasya kâ’im-makâmı Hâcı Ömer Aga baş-buğ olmuşdu.

Receb ibtidâsında Hasan Beg’in kethüdâsı Şirinoğlu Hâfız Hasan Aga Amasya kâ’im-makâmı oldu. Çünkü Hasan Aga’nın küçük kardaşı Hüseyin Aga Çukadar-ı şehr-yârî idi.

Şa’bânda Amasyalı Gürcü-zâde Osman Paşa’nın oğlu Ahmed Kâmil Beg’e mîr-i mîrânlık /183/ virildi. Zi-l-ka’de evâ’ilinde Erzurum vâlisi olan Battal Hüseyin Paşa’nın yerine oğlu Tayyar Mahmud Paşa Trabzon vâlisi, Amasya ve Canik muhassalı, Karahisâr-ı Şarkî mutasarrıfı olarak nüfûzu artdı.

Bu yıl ünlü âlimlerden kitâblarını Abdüllâtif Kütüb-hânesi’ne vakf iden mevâlîden Bolulu-zâde Hâcı İbrahim Efendi, Kaz-âbâdî Hâcı Hüseyin Efendi, a’yândan Cebeci-zâde Vezir Osman Paşa’nın kardaşı Hâcı Ahmed Aga, Eğri Câmi’i vâ’izi ders-i ‘âmm Abdurrahim Efendi vefât itdi. Şadman Çelebi bin Kaya Paşa’nın vakfı olan İl Arslan Köyü’nün mâlikânesi mutasarrıf ve mütevellîsi Fazlıoğlu Feyzullah Efendi bin Mustafa Efendi de vefât idüb tevliyeti oğulları Mehmed Emin, Ahmed Efendilere virildi.

1216 muharreminde Raht-vân Paşa-zâde Hâcı Osman Beg baş-a’yân ve muhtâr-ı belde olub Rûm-ili’nden yeni gelen Hâcı Ömer Aga Amasya kâ’im-makâmı oldu. Mütesellim Hasan Beg, pederinin cebren temellük idilüb azl ve i‘dâmında vakfa i’âde idilen akârât-ı mevkûfeyi zabta kıyâm eylediyse de kadı ve müfti efendilerin nasihâtleriyle ferâgat itmeğe mecbûr oldu.

Cümâd el-âhir ibtidâsında Ahmed Nurullah Efendi kadı olub tarafından Keçeci-zâde Mehmed Arif Efendi ikinci def’a Amasya /184/ nâ’ibi olub geldi. Şa’bân evâ’ilinde Silistire vâlisi Amasyalı Kutoğlu Hüseyin Paşa’ya Erzurum eyâleti virilüb oraya vusûlünde ahz ve i‘dâm için Sivas ve Trabzon vâlilerine fermân gönderilmişdi.

Şevvâlin onuncu günü Yörgüç Paşa vakfı mütevellîsi Yörgüçoğlu Hâcı Hasan Beg vefât idüb tevliyet-i müştereki olan Yörgüçoğlu Abdullah Beg’e müstakîlen virildi. İki gün sonra Merzifon müftisi Nuri-zâde Hâcı Ahmed Efendi de vefât idüb Hâcı Ali Medresesi müderrisliği oğlu Mehmed Efendi’ye virildi.

Zi-l-ka’dede Kutoğlu Hüseyin Paşa’nın Akdağ eteklerinde tahassün itdiği anlaşılmakla Amasya mütesellimi Hasan Beg ve Mahmud Tayyar Paşa kuvvetleriyle muhasara idildikte Hüseyin Paşa harb itmeden teslim oldu. Başı kesilüb İstanbul’a gönderildi.

AMASYA TARİHİ

76

Tayyar Mahmud Paşa, Bâb-ı âlîye bu husus için yazdığı tahrirâtında30 “Kutoğlu Hüseyin Paşa, ceddimin emekdârı bir yeniçeri olub himâyesi zimmeti bendegâneme müterettib bir şiâr-ı bunüvvet iken mücerret zât-ı melek-simât-ı mülûkâneye isbât-ı sadakât ve ubudiyet için uğur-ı hümâyûnlarında /185/ bezl-i can iderek infâz-ı fermân itdim” diyerek Trabzon’da ibkâsını ve Hasan Beg’e kapucı-başılık niyâz idiyordu.

Bu tahrirât üzerine Tayyar Mahmud Paşa Trabzon’da ibkâ idildi. Hasan Beg’e de kapucı-başılık virildi. Zi-l-ka’denin yirmi beşinde müfti Akif-zâde mudârâyı bilemediğinden azliyle Hasan Beg’in mu’allimi Suruklu Hâcı Ali Efendi Amasya müftisi oldu.

Bu yıl a’yândan Kayalı Paşa-zâde Hâcı Ömer Beg, Hâcı Lutfullahoğlu Hâcı Osman Efendi, Esnâf şeyhi Hâcı İbrahim Efendi vefât itdi. Hâcı İbrahim Efendi’nin oğulları Mehmed, İsmail Efendilerdir. Şeyh İsmail Efendi, esnâf şeyhi olub “Kabasakal” dimekle meşhûrdur.31

1217 muharremi ibtidâsında Üçler Câmi’i mütevellîsi ve Hasan Beg’in kethüdâsı Şirin-zâde Hâfız Hasan Aga Amasya kâ’im-makâmı ve Gürcü-zâde İbrahim Beg baş-a’yân olub rütbe alan mütesellim Hasan Beg’in tavrı değişdi. Ahvâl ve harekâtı a’yân ve halka ağır gelmeğe başladı.

Müftü Suruklu Hâcı Ali Efendi, kâ’im-makâm Hâfız Hasan Aga, şehir kethüdâsı Zeyneloğlu Hâcı Ömer Efendi halkın diline düşüb /186/ meclislerde, kahve-hânelerde bunların zem ve gıybeti halka eğlence oldu. Acı sözler ve şikâyetler aldı yürüdü.

Muharrem evâ’ilinde Pervane Beg ve Gümüşlü-zâde Câmi’ileri vâ‘izi âlimlerden müfessir Nabi Efendi-zâde Şerif Mehmed Efendi vefât idüb şeyhlerin âlimlerinden Süleyman Efendi bu câmi’ilerin kürsi şeyhi oldu.

Bu esnâda Hindîoğlu İbrahim Aga alaybegi, Çıtırıkoğlu Hüseyin Aga yeniçeri serdârı, Kalın Bacakoğlu Mehmed Aga delil-başı olub Hasan Beg’in ve Tayyar Paşa’nın gözderindendi. Bunlarla Amasya’nın yeniçeri, sipâhi ve zu’amâ kuvvetlerini kendisine râm idiyordu.

Cümâd el-ûlânın on ikisinde Diyarbekir vâlisi Amasyalı Köse-zâde Vezir İsmail Zühtü Paşa bin Derviş Ya’kub Aga Sivas vâlisi oldu. Kethüdâsı Amasya erkânından Bekir Beg-zâde Hâcı Abdullah Beg’di. Amasya’nın a’yân ve halkı buna biraz sevinmiş, imdâd ideceğini ummuşdu.

Bu ayda Osman Çelebi müderrisi İrfani-zâde Hâfız Abdüsselâm Efendi vefât eylediğinden âlimlerden Hâfız Mehmed Nuri Efendi bin Abdullah Efendi bi’l-imtihân müderris oldu.

Cümâd el-âhirin on ikisinde Sivas vâlisi /187/ Diyarbekir’de vefât eylediğinden halkın sevindiğine deymedi. Receb evâ’ilinde Kara Hüseyinoğlu Hüseyin Aga serdâr olduğundan birkaç gün sonra yeniçerilerin kethüdâsı Ömer Efendi arasında çıkan bir gavgayı bastırdı. Ömer Efendi’nin azliyle Bakırcıoğlu Hâcı Mustafa Efendi şehir kethüdâsı oldu.

30 Bu tahrirât mahzen-i evrâkda görülüb ibâresi aynen alındı. 31 Şeyh İsmail Efendi, şimdi ber-hayat olan esbâk Adliye Nâzırı İsmail Beg’in dedesidir.

AMASYA TARİHİ

77

Şa’bân evâ’ilinde “Enderûn Câmi’i Vâkıfı” dimekle meşhûr Melik İsmail Gâzi vakfı mütevellîsi Hâfız Mehmed Aga’nın vefâtıyla Oğulbey-zâde Osman Beg32 mütevellî oldu.

Şevvâlin dördüncü günü Erzurum müftiliğinden vezâretle Erzurum vâlisi olan Kadı-zâde Abdurrahman Paşa Sivas ve yirmisinde Amasyalı Yeniceli-zâde Ahmed Paşa vezâretle Adana vâlisi oldu.

Bu zâtın ilm ü iktidârı Amasya âlimlerini harekete getirdi. Bu ayın sonlarında âlimler Sultân Bâyezid Câmi’inde toplandı. Müfti Suruklu Hâcı Ali Efendi’nin ba‘zı fetvâları hakkında uzun münâkaşalar idildi. Müfti isti’fâya mecbûr olub fâzıl-ı meşhûr Şeyh-zâde Hâcı Abdullah Vecih Efendi Amasya müftisi oldu. /188/

Hâcı Ali Efendi’nin istifâsı, nakîb kâ’im-makâmı Molla Bâlîoğlunu da düşürüb Ladikli Müderris Mustafa Efendi kâ’im-makâm ve Cebecioğlu Hâcı Hüseyin Aga serdâr oldu. Lâkin ‘ulemânın bu hareketi, mütesellim Hasan Beg’in onuruna dokundu. Hâsseten müfti olan Hâcı Abdullah Vecih Efendi’ye kalben kızmışdı, bunu derhâl azl itmeğe cesâret idemedi.

1218 muharremi ibtidâsında Tayyar Paşa’nın silâhdârı olan Özlü Hâcı Yusuf Aga Amasya kâ’im-makâmı, selefi Şirinoğlu Hâcı Hâfız Hasan Aga baş-a’yân ve muhtâr-ı belde olub Hasan Beyin kethüdâlığında kaldı.

Safer ibtidâsında Müfti Hâcı Abdullah Vecih Efendi, mütesellim Hasan Beg’in kırgınlığını duyub fetvâdan çekildi. Yerine Selefi Suruklu Hâcı Ali Efendi yine Amasya müftisi oldu. Bu esnâda Amasya a’yânından Benderli Seyfullah Aga-zâde Hâcı İbrahim Aga mübâya’acı olub geldi.

Rebiü’l-evvel ibtidâsında Osman Hamdi Efendi Amasya nâ’ibi ve rebiü’l-âhirin yirmi beşinde Anadolu vâlisi Gürcü-zâde Osman Paşa Erzurum vâlisi oldu. Kethüdâsı kapucı-başılardan Amasyalı Hâcı Abdullahoğlu Mahmud Aga idi.

Osman Paşa, dişli vüzerâdan olub serkeşâne /189/ harekâtından dolayı Erzurum eyâleti Tayyar Mahmud Paşa’ya tevcîh idilerek Osman Paşa’nın i‘dâmına fermân virilmişdi. Osman Paşa, İstanbul’da kapu kethüdâsından i‘dâm idileceğini haber alınca sakınub korunarak Erzurum’a gidiyordu.

Cümâd el-ûlâ ibtidâsında Köprülü Raht-vanoğlu İsmail Efendi Amasya kadısı ve tarafından Memiş Efendi-zâde Hüseyin Efendi nâ’ibi olub geldi. Bu ayın on sekizinde Tayyar Mahmud Paşa kuvvetleriyle Gürcü-zâde Osman Paşa kuvvetleri karşılaşdı. Muş mutasarrıfı Murad Paşa kuvveti de Tayyar Paşa kuvvetine yardım itdiğinden Osman Paşa kuvveti mağlûb ve Murad Paşa elinde maktûl oldu.33

Tayyar Mahmud Paşa, Osman Paşa’nın i‘dâmından sonra bütün askeriyle Amasya’ya gelüb eser-i cedîd konağına yerleşdi. Amasyalılara bir gösteriş yapdı. Ulemâ ve sâdâtın toplanmasından dolayı serzenişler itdi. Suruklu Hâcı

32 Osman İsmail, Yörgüç Paşa evlâdından “Oğul Beg” dimekle meşhûr Osman Beg bin Hâcı

Mustafa Beg bin Osman Beg’in oğludur. 33 Osman Paşa’nın ahvâli ve esbâb-ı i’dâmı Cevdet Paşa tarihinde mufassaldır.

AMASYA TARİHİ

78

Ali Efendi’nin müftiliğe i’âdesinden dolayı âlimler arasında hâsıl olan kırgınlığı gidermek için recebin dokuzuncu günü Suruklu’nun azliyle Kara Müfti-zâde Vâzıh Mustafa Efendi üçüncü def’a müfti oldu. /190/

Bundan sonra Tayyar Paşa, Meydan Köprüsü başında Ehlî Hâtûn Türbesi ittisâlinde yaptırdığı medresenin resm-i küşâdını debdebeli bir suretde icrâ itdi. Âlimlere ziyâfet ve atiyyeler virdi. Müderrisliğine de âlimlerin en fâzılı olan Payaslı Hâcı Mehmed Efendi’yi ta‛yin itdi.

Fakat bunların masrafını Amasya Şehir kethüdâlığı sandığından çektiği halde kudûmîye nâmı ile halk üzerine vergiler tarh iderek cebren tahsîl itdirdi. Askerî, zâtî ve seferî masraflarını tamamiyle çıkardı.

Tayyar Paşa şa’bânda Amasya’dan gidüb şevvâl evâ’ilinde Kallaşoğlu Hüseyin Aga serdâr oldu. Lâkin Hasan Beg’in sefâhat ve rüûneti çekilmez bir hale geldi. Hafta hediyesi, cum’a ziyâreti, a’yânı ve erbâbı serveti pek dîl-gîr idiyordu.

Bununla beraber Vâzıh Efendi’nin müftiliği âlimlere pek ağır geldi. Zi-l-ka’de ibtidâsında âlimlerin ittifakiyle Amasya fetvâsından düşürüldü, yerine selefi ve zamanın allâmesi olan Şeyh-zâde Abdullah Vecihi Efendi yine Amasya müftisi oldu.

Amasya ve mülhakâtından bâb-ı âlîye ve divân-ı hümâyûna Tayyar Paşa’nın mezâliminden şikâyetler yağdı. /191/ Tayyar Paşa’nın serbestâne hareketi ve yanında bulundurduğu kuvveti dikkate değerdi. Bu kadar acı şikâyetler üzerine Amasya sancâğı uhdesinden alındığı takdirde cebren sancâğı istilâ ve müştekîleri ifnâ itmesi de pek muhtemeldi.

Bunun için zi-l-ka’denin yirmi beşinde Sivas Eyâleti Silistre vâlisi Divrikli Vezir Yusuf Paşa’ya tevcîh ve bir an evvel bütün kapusı halkıyla Sivas’a gitmesi ta’cîl ve te’kît idilerek Amasya sancâğı zi-l-hiccenin on sekizinci günü muharrem ibtidâsından i’tibâren Bozok mutasarrıfı Süleyman Beg’e ilzâm idildi.

Zi-l-hiccenin sonlarında Sivas vâlisi Yusuf Paşa gelüb Sivas’a yerleşdi. Amasya sancâğı mütesellimliği de Süleyman Beg tarafından Millî-zâde Hâcı Süleyman Beg’e virildi. Yanına miktâr-ı kâfî kuvvet tefrîk idildi.

Bâb-ı âlî tarafından Tayyar Mahmud Paşa’ya vâli tarafından da mütesellim Hasan Beg’e Amasya sancâğının Bozok mutasarrıfı Süleyman Beg’e ilzâm ve tevcîh idildiği fermânlarla iş’âr idilerek sancâğı mütesellimine teslim ve muhâlefetden sakınmaları ihtâr olunmuşdu.

Bu kadar fermânlara ve ihtârlara rağmen Tayyar Mahmud Paşa mütesellimi Hasan Beg’e virdiği emr-i kat’ide Amasya sancâğını her ihtimâle karşı iyi muhâfaza itmesini ve Süleyman /192/ Beg’in mütesellimine teslim itmemesini şiddetle tenbih ve ihtâr itdi.

Millî-zâde Hâcı Süleyman Beg yanındaki kuvvetle zi-l-hiccenin yirmi sekizinci günü Derbent önüne gelüb cenûb boğazını tutdu. Ertesi günü mütesellim Hasan Beg’e Amasya’dan çıkub gitmesini ve sancâğı teslim itmesini bildirdi. Buna red cevabı alınca şehre doğru yürüdü.

AMASYA TARİHİ

79

Hasan Beg, yanındaki kuvveti kâfî sandı, muhâlefete kalkışdı. Fakat Hâcı Süleyman Beg’in kuvveti halkın yardımı sâyesinde harben gâlib geldiğinden zarûretle Hasan Beg Amasya’dan çıkdı. Yerini Hâcı Süleyman Beg’e bırakdı.

Süleyman Beg Bozoklu’dur. Abdulcebbar-zâde Çapan Ahmed Paşa’nın oğludur. 1219

muharremi ibtidâsında Amasya muhassılı olub mütesellimi olan Millî-zâde Hâcı Süleyman Beg Amasya’ya yerleşdi. Yeğen-zâde Hâcı Hüseyin Beg bin Ömer Paşa baş-a’yân ve muhtâr-ı belde ve kavga esnâsında korkusundan gâ’iblere karışan Amasya nâ’ibi Hüseyin Efendi’nin yerine Mehmed Nureddin Efendi nâ’ib oldu. /193/

Amasya’dan çıkan Hasan Beg, bütün kuvvetini toplayub Kavak Nahiyesi önünde oturdu. Ahvâli Tayyar Mahmud Paşa’ya yazdı. Tayyar Mahmud Paşa, pek hodbin, serkeş, müstebit bir adamdı. Kendi menfa’âti uğrunda kimseyi tanımazdı.

Amasya sancâğını kendisinin bir mâlikânesi sayardı. Bunun kendi rakîbi ve düşmanı olan Çapan-zâde Süleyman Beg’e virilmesini çekemedi. Hele Hasan Beg’in Amasya’dan kuvve-i cebriye ile çıkarılması pek gücüne gitdi.

Tayyar Paşa’nın nüzûl emîni olan Mühürdâr-zâde Mustafa Necib Efendi tarihçesinde diyor ki: “Tayyar Mahmud Paşa, Bafra’dan bu hususu Üçüncü Sultân Selim’e arz iderek mâlikânesi olan Amasya sancâğının kendi uhdesinde ibkâsını niyâz itdi. Halbuki Amasya Beyhân Sultân’ın mâlikânesiydi.

Sultân Selim, Tayyar Paşa’yı tesliye ve teskin itmek için iltifâtı hâvî bir fermân ile ikinci mîr-âhûru Şirin-zâde Es’ad Mehdi Beg’i Bafra’ya gönderdi. Kendisine lâzım gelen nasihâtları virdi. Bu yıl, Amasya sancâğı madem ki Süleyman Beg’e virilmişdir, gelecek yıl da yine kendisine verileceğini ve Süleyman Beg’e dokunmamasını bildirdi.”

Tayyar Paşa, bu kadar va’d ve /194/ iltifât-ı Padişâhîye karşı sükûnet ve itâ’at göstereceği yerde niyâzının redd idilmesine pek ziyâde kızdı. Adeta onuruna dokundu. Bî-çâre Es’ad Beg’i habs iderek hazırladığı askerinin başına geçdi.

Bafra’dan hareket idüb Köprü’ye ve buradan Havza’ya gelüb Mikdat Paşa-zâde Hasan Beg’in kumândâsındaki kuvvetle birleşdi. Kavak a’yânı Deli Hâcı Ali Aga ile Köprü a’yânı Hâcı Paşa-zâde Mehmed Beg’in kuvvetleri de kendisine iltihâk itdi.

Millî-zâde Hâcı Süleyman Beg, Amasya’yı tesellüm itdikden sonra me’mûrîn ve a’yândan kimseye dokunmadı. Yalnız sâdâtın şikâyetleri üzerine safer ibtidâsında Hâcı Ali Efendi’nin yerine Vâsî Çelebi-zâde Hâcı Muhyiddin Aga nakîb kâ’im-makâmı oldu.

Safer evâhirinde Tayyar Mahmud Paşa, bütün kuvvetiyle Havza’dan Amasya üzerine yürüdü. Halbuki Çapan-zâde Süleyman Beg kuvvet ve nüfûz itibariyle Tayyar Paşa’dan aşağı değildi, bununla beraber devlete sâdık, mut’î, teceddüd-perverdi. Amasya mütesellimi Süleyman Beg, Tayyar Paşa ve Hasan

AMASYA TARİHİ

80

Beg’in hareket ve niy’etlerini Çapan-zâde Süleyman Beg’e Mecidözü mâlikânesi mutasarrıfı Avkatlı-zâde Süleyman Beg’e arz ve istimdât itmeğe /195/ mecbûr olmuş, Tayyar Paşa hücûm iderse avdet itmesine dâ’ir emr almışdı.

Tayyar Paşa, ma‘iyyetiyle beraber sür’âtle gelüb Amasya’yı basdı. Hâcı Süleyman Begle biraz müsâdemeden sonra rebiü’l-evvelin birinci günü cebren Amasya’ya girdi. Bütün sancâğı zabt ve istilâ ve Hasan Beg’i yine mütesellim nasb iderek Amasya tarihinin dördüncü devresine hitâm virdi.34

Amasya vilâyeti dördüncü tarihi devrinde eski şeref’ini büyük bir varlık içinde yaşatıyordu. İçtimaî, ilmî, sınaî, iktisadî, hayatları, üçüncü devrenin aynı idi. Eski şerefinden nesne kaybetmedi.

Bu devrenin ricâli, ya’ni askerî ve mülkî erleri, hâsseten fazıl âlimleri, kâmîl şeyhleri, /196/ kalem ve halk şâ’irleri, iyi hattâtları, san’atkârları üçüncü devreye fâ’ik sayılacak dereceyi buldu. Erleri arasında ufak tefek hayat mücadelesi benlik gürültüleri oldu.

Ancak millî birliği bozan, devlet düzenini kıran isyân ve şekâvet yoluna girmiş adamları, vatan ve millet duygularından mahrûm olan Caniklioğulları gibi derebegileri yokdu. Amasya erlerinin bütün kaygıları, Türk varlığını birlik içinde yüksek yaşatmakdı.

34 Hasan Beg’in Amasya’dan hurûcu ve sonra gelüb Amasya’yı zabt ve i´dâmı vak´alarına şâhid

olan iki zâta yetişebildim. Biri 1308’de Efte köyünde yüz on iki yaşında vefât iden Molla Ali Ağa’dır. Diğeri Amasya’da 1311’de yüz on beş yaşında vefât iden ulemâdan Çarşambalı Hâcı Abdülkadir Efendi’dir. Bunlardan aldığım ve mahzen-i evrâkda gördüğüm defterlerden ve Amasya ve meşihât sicillâtından topladığım ma’lûmâtı sırasiyle telhîs iderek yazdım.