๑

แผนบรหารการสอนประจ าวชา คณะเทคโนโลยอตสาหกรรม มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา

รหสวชา STO ๔๒๐๒ ชอรายวชา สขศาสตรอตสาหกรรมและสงแวดลอม (Industrial and Environmental Hygiene) จ านวนหนวยกต ๒ (๑-๒-๓) หลกสตร วทยาศาสตรบณฑต สาขาวชา เทคโนโลยความปลอดภยและอาชวอนามย สถานภาพวชา หมวดวชาเฉพาะดาน กลมวชา วชาชพ เวลาเรยน 17 สปดาห/ภาคเรยน ผสอน อาจารย ธรรมรกษ ศรมารต ผสอนรวม - ค าอธบายรายวชา

ความรพนฐานเกยวกบสขศาสตรอตสาหกรรม ความหมายและความส าคญของสขศาสตรอตสาหกรรม องคประกอบและความส าคญของสงแวดลอมการท างาน อนตราย จากปจจยตางๆ ทางสงแวดลอมการท างาน เชน อนตรายจากชวภาพ กายภาพ เคม หลกการตระหนกถงปญหา สงแวดลอมการท างาน หลกการประเมนปญหาสงแวดลอมการท างาน และการควบคมปญหาสงแวดลอม

วตถประสงคทวไป การจดการเรยนการสอนรายวชาสขศาสตรอตสาหกรรมและสงแวดลอม มวตถประสงคทวไปเพอใหผเรยนบรรลเปาหมายการเรยนร ดงตอไปน

๑. เขาใจความหมายและขอบเขตของงานสขศาสตรอตสาหกรรมรวมถงหนวยงานดานสขศาสตรอตสาหกรรมตางๆ

๒. เขาใจมาตรฐานทางสขศาสตรอตสาหกรรม อาท TLV, BEI และการน าไปใช ๓. สามารถตระหนกถงอนตรายจากสงแวดลอมทางเคม (กาซ ไอ ตวท าละลาย อนภาค) ๔. สามารถตระหนกถงอนตรายจากสงแวดลอมทางกายภาพ (เสยง อณหภมทผดปกต รงส) ๕. สามารถตระหนกถงอนตรายจากสงแวดลอมทางชวภาพ ๖. เขาใจการส ารวจโรงงานและจดท ารายงานการส ารวจ ๗. สามารถประเมนการสมผสและเขาใจการค านวณทางดานสขศาสตรอตสาหกรรม ๘. สามารถเกบตวอยางอากาศและใชเครองมออานคาโดยตรง ๙. เขาใจวธการควบคมทางสขศาสตรอตสาหกรรมและการจดท าโปรแกรมทางดานสขศาสตร

อตสาหกรรม ๑๐. สามารถเลอกใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ

หวขอเนอหาและแผนการสอน รายวชาสขศาสตรอตสาหกรรมและสงแวดลอม จ าแนกเนอหาตามค าอธบายรายวชาไดจ านวน ๑๖ บท แตละบทมหวขอเนอหาและเวลาทใชในการจดการเรยนการสอนตลอดภาคเรยน ดงตอไปน

๒

สปดาหท หวขอเนอหา จ านวนชวโมง

กจกรรมการเรยนการสอน และสอทใช

๑ ปฐมนเทศรายวชา บทท ๑ หลกการทางสขศาสตรอตสาหกรรม

๓ แนวการสอน เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ

๒ บทท ๒ TLVs และ BEIs

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกค านวณปรมาณการรบสมผส

๓ บทท ๓ กาซ ไอ และตวท าละลาย

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกวเคราะหการสมผสกาซ ไอ และตวท าละลาย

๔ บทท ๔ อนภาค

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกวเคราะหการสมผสอนภาค

๕ บทท ๕ เสยง

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกวเคราะหการไดรบเสยง

๖ บทท ๖ อณหภมทผดปกต

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกวเคราะหการสมผสอณหภมทผดปกต

๗ บทท ๗ รงสแตกตว บทท ๘ รงสไมแตกตว

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกวเคราะหการสมผสรงส

๘. สปดาหสอบกลางภาค ๙ บทท ๙ อนตรายจากสารชวภาพ ๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ

บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกวเคราะหการสมผสสารชวภาพ

๑๐ บทท ๑๐ การส ารวจโรงงาน ๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ

๑๑ บทท ๑๑ การประเมนการสมผส ๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกค านวณเพอประเมนการสมผส

๑๒ บทท ๑๒ การเกบตวอยางอากาศ ๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกใชเครองมอเกบตวอยางอากาศ

๑๓ บทท ๑๓ เครองมออานคาโดยตรง ๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกใชเครองมออานคาโดยตรง

๓

๑๔ บทท ๑๔ วธควบคมทางสขศาสตรอตสาหกรรม

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกการเลอกวธควบคมทางสขศาสตรอตสาหกรรม

๑๕ บทท ๑๕ อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ

๑๖ บทท ๑๖ โปรแกรมทางสขศาสตรอตสาหกรรม

๓ เอกสารประกอบการสอนและหนงสอทเกยวของ บรรยาย, ถาม-ตอบ ฝกเขยนโปรแกรมทางสขศาสตรอตสาหกรรม

๑๗. สปดาหสอบปลายภาค รวม ๔๕

บทท 1

หลกการทางสขศาสตรอตสาหกรรม

ความหมายของสขศาสตรอตสาหกรรม

สขศาสตรอตสาหกรรม เปนศาสตรทเกยวกบการตระหนก ประเมน และควบคมปจจยทางสงแวดลอม ไดแก ปจจยทางเคม ฟสกส เออรโกโนมคส และชวภาพ ซงอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพ การเจบปวย และความไมสะดวกสบายในคนทกสาขาอาชพ การตระหนก ถงอนตรายของปจจยทางสงแวดลอมไดแก กาซ ไอและตวท าละลาย อนภาค เสยง อณหภมทผดปกต รงสแตกตวและรงสไมแตกตว เออรโกโนมคส อนตรายจากสารชวภาพ และการส ารวจโรงงาน การประเมน อนตรายไดแก การประเมนการสมผสทางอาชวอนามย การเกบตวอยางอากาศ และเครองมออานคาโดยตรงส าหรบกาซและไอ การควบคม อนตรายประกอบดวย วธการควบคมทางสขศาสตรอตสาหกรรม การระบายอากาศในอตสาหกรรม และอปกรณปองกนระบบหายใจ เพอใหงานทางดานสขศาสตรอตสาหกรรมบรรลเปาหมายในการคมครองคนทประกอบอาชพตางๆ ควรมการจดท าโปรแกรมทางดานสขศาสตรอตสาหกรรมในสถานทท างาน 1.1 หลกจรรยาบรรณของนกสขศาสตรอตสาหกรรม

1. ตองปฏบตงานในสายวชาชพตามหลกวชาการทางวทยาศาสตรโดยตระหนกวาชวตสขภาพ และความกนดอยดของคนท างานในทกสาขาอาชพ อาจขนอยกบการตดสนใจในวชาชพของทาน 2. มหนาทในการคมครองสขภาพอนามยและความกนดอยดของคนท างาน นกสขศาสตรอตสาหกรรมควรจะมการปรกษาหารอกบผเกยวของ (เชน ผบรหาร ลกคา ลกจาง ผรบเหมาชวง เปนตน) ในเรองเกยวกบความเสยงตอสขภาพและขอควรระวง เพอปองกนอนตรายตอสขภาพของคนงาน 3. ตองเกบขอมลสวนบคคลและขอมลทางธรกจทไดรบระหวางการปฏบตงานดานสขศาสตรอตสาหกรรมไวเปนความลบ อาจเปดเผยขอมลไดเมอเปนขอก าหนดกฎหมาย หรอเพอปองกนอนตรายตอสขภาพและความปลอดภยของคนงานและชมชน 4. ตองใหบรการในขอบเขตทมความเชยวชาญ ซงไดจากการศกษา การฝกอบรม หรอมประสบการณในงานทเฉพาะนนๆ

5. ตองมความรบผดชอบทจะคงไวซงความซอสตยในวชาชพ 1.2 คณะท างานทางดาน อาชวอนามยและความปลอดภยนะคะ คณะท างานทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย คณะท างานทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย ประกอบดวยนกสขศาสตรอตสาหกรรม เจาหนาทความปลอดภยระดบวชาชพ (Safety professional) พยาบาลอาชวอนามย (Occupational health nurse) แพทยอาชวอนามย (Occupational physician) ลกจาง ผ บรหารระดบสง และผ บรหารตามสายบงคบบญชาและผเกยวของอนๆ ขนกบขนาดและลกษณะของหนวยงาน ผรวมงานทกคนจะตองท างานรวมกน เพอทจะใหขอมลและรวมกนท ากจกรรมทสนบสนนใหบรรลวตถประสงคของการสงเสรมสงแวดลอมการท างานทปลอดภยและถกสขลกษณะ แมวาแตละคนจะมการท างานทแตกตางกนแตจะมการเชอมโยงกนเพอใหการท างานประสพผลส าเรจ องคประกอบทจะท าใหการท างานทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยส าเรจนน ขนกบการตดสนใจของผบรหารระดบสง และผบรหารตามสายบงคบบญชา การตดสนใจของผบรหารในการ สนบสนนโครงการ อาจพจารณาไดจากการมสวนรวมในโครงการ และผบรหารปฏบตตามแนวทางการปฏบตทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยเหมอนกบการใหความส าคญทางดานการผลต เจาหนาทความปลอดภยระดบวชาชพ (Safety professional) จะตองมความรดานวทยาศาสตรสขภาพ สงคมศาสตร วศวกรรม ฟสกส เคม สถต คณตศาสตร และหลกการวดและการวเคราะห ซงรวมถงการประเมนทางดานความปลอดภยในสถานทท างาน หนาทโดยทวไปของเจาหนาทความปลอดภยมดงน ตรวจสอบ สบคนหาสภาวะทเปนอนตราย ฝกประเมนความรนแรงของอบตเหตและการสญเสย พฒนาวธการควบคมอนตราย โดยก าหนดวธการควบคมและโปรแกรมการควบคมอนตรายในกระบวนการท างานทงหมด แจงขอมลการควบคมอนตรายใหกบผเกยวของโดยตรง เชน ผบรหาร ผวางแผน และกระตนใหมการพจารณาเรองความปลอดภยรวมไปกบกระบวนการผลตในอตสาหกรรม ตรวจวดและประเมนประสทธภาพของระบบควบคมอนตราย พฒนาและปรบปรงระบบควบคมเพอใหไดประสทธภาพสงสด พยาบาลอาชวอนามย (Occupational health nurse) เปนบคคลส าคญในการใหบรการทางดานสขภาพอนามยของคนงาน พยาบาลอาชวอนามยจะมหนาทในการสงเสรมปกปอง และท าให

คนงานมสขภาพดโดยไดอยในสงแวดลอมการท างานทดและปลอดภย พยาบาลอาชวอนามยจะเปนสวนทเชอมตอระหวางสถานะทางสขภาพของลกจาง กระบวนการท างานและความสามารถของคนงานในการท างาน แพทยอาชวอนามย (Occupational physician) แพทยทผานการฝกอบรมหรอมประสบการณ และความรอยางกวางขวางเกยวกบสาเหตของการเกดโรคจากการท างานและอนตรายของสารเคม ฟสกส ชวภาพ และเออรโกโนมคสทมตอคนงาน อาการและอาการแสดงของการไดรบสารแบบเฉยบพลนและเรอรง สามารถรกษาโรคทเกดขนได จดมงหมายหลกของแพทยอาชวอนามยกเพอปองกนโรคจากการท างาน เพอเกดโรคจากการท างานขน สามารถรกษาโรคจากการท างานใหหายได และชวยใหคนงานมสถานทท างานทดและปลอดภย มการจดท าโครงการเฝาระวงทางการแพทยโดยจดใหมการทดสอบทจ าเปนตามลกษณะงานเพอดแลสขภาพของคนงาน และสามารถตรวจพบความผดปกตของคนงานไดกอนทจะเกดโรคจากการท างาน ลกจาง (Employee) เปนสวนส าคญในโครงการอาชวอนามยและความปลอดภย ลกจางเปนแหลงขอมลของขนตอนการท างาน วธการท างานและอนตรายทเกดจากกระบวนการท างานตางๆในอตสาหกรรม คณะกรรมการอาชวอนามย ความปลอดภยและสงแวดลอม เปนคณะกรรมการทตองจดตงขนในโรงงานทมคนงานตงแต 50 คนขนไป เปนสถานททมการท างานรวมกนของผบรหารและพนกงาน โดยมทงตวแทนฝายนายจางและฝายคนงาน มการรวมมอกน มการแลกเปลยนความคดเหนของผเกยวของในโครงการอาชวอนามยและความปลอดภย แนะน านโยบายทางดานการบรหาร ท าการส ารวจสถานทท างานเปนระยะ ประเมนและสงเสรมกจกรรมทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย การประชมกรรมการจะท าใหมการจดท าโครงการทางดานสขศาสตรอตสาหกรรมและความปลอดภย และการเสนอนโยบายทางดานความปลอดภยทเหมาะสม (ดร.พรพมล กองทพย. สขศาสตรอตสาหกรรม. น าอกษรการพมพ, พมพครงท 2 พ.ศ. 2545.) 1.3 หนวยงานทางดานสขศาสตรอตสาหกรรมของตางประเทศ 1. American Conference of Governmental Industrial Hygiene (ACGIH) กอตงเมอ ป ค.ศ.1938 โดยกลมนกสขศาสตรอตสาหกรรมทท างานกบรฐบาลของประเทศสหรฐอเมรกา วตถประสงคเพอใชทประชมนเปนตวกลาง ส าหรบกจกรรมตางๆ ดงน แลกเปลยนประสบการณและความคดเหนทางดานสขศาสตรอตสาหกรรม ปรบมาตรฐานและเทคนคในการดแลสขภาพของคนงานในโรงงานอตสาหกรรม และพฒนาระบบการบรหารจดการเพอปกปองสขภาพอนามยของคนงาน

ACGIH เปนหนวยงานทมประโยชนมากตอการปรบปรงการใหบรการทางดานสขภาพอนามยของคนงานใน ภาคอตสาหกรรม คณะกรรมการทางดาน Industrial ventilation และ Threshold Limit Value (TLV) ของ ACGIH มชอเสยงไปทวโลก โดยท าหนาทก าหนดคา TLV และมการปรบคาเหลาน ตามความเหมาะสมทกๆ ป 2. The Occupational Safety and Health Administration (OSHA) กอตงเมอวนท 28 เมษายน ค.ศ.1971 เปนหนวยงานทอยใน U.S. Department of Labor ซง OSHA มหนาทตาม OSHA Act (เปนกฎหมายเพอการดแลสขภาพของคนงานทงชายและหญงใหปลอดภยและมสภาวะการท างานทด เพอปกปองทรพยากรมนษย) ซงก าหนดใหมหนวยงาน National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) อยใน Centers for Disease Control (CDC) ซงเปนหนวยงานทอยใน U.S. Public Health Service OSHA มหนาทหลก ดงน

ออกกฎหมาย มาตรฐาน ทางดานสขภาพอนามยและความปลอดภยโดยไดรบขอมลทางดานเทคนคจาก NIOSH มาตรฐานของ OSHA เรยกวา Permissible exposure limit (PELs) มอ านาจทจะเขาท าการส ารวจสถานทท างานวาเปนไปตามมาตรฐานหรอไม สามารถสมภาษณลกจางระหวางการส ารวจได ลกจางหรอตวแทนลกจางสามารถแจงเกยวกบการไมปฏบตตามมาตรฐานทางกฎหมายได มอ านาจในการตรวจสอบ สบคน สอบสวนและเสนอมาตรการลงโทษ และก าหนดใหนายจางตองเกบขอมลระดบสารเคมอนตรายในสถานทท างาน และแจงผลใหคนงานทราบ 3. The National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) OSHA Act ก าหนดให NIOSH มหนาทดงตอไปนท าการศกษาวจยทางดานอาชวอนามยและความปลอดภยท าการศกษาวจยเกยวกบผลตอสขภาพของคนงานเนองจากการไดรบสารจากสงแวดลอมในการท างาน ท าหนาทในการตรวจสอบอนตรายทางดานตางๆและใหค าแนะน าในการออกขอก าหนดกฎหมาย พฒนามาตรการเกยวกบการใชสารพษ และระดบของสารเคมทปลอดภยตอผปฏบตงาน ระดบของสารทเสนอแนะโดย NIOSH เรยกวา Recommended Exposure Limit (RELs) มหนาทในการทดสอบและออกใบรบรองอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ (Respiratory Protective Equipment) ฝกอบรมคนทท าหนาทเกยวกบสขภาพอนามยของคนงานเพอรองรบ OSHA Act และท าการวจยและโครงการเพอปรบปรงการปองกนและรกษาสขภาพของคนงาน การตรวจสขภาพ เปนตน งานวจยของ NIOSH จะเกดขนระหวางกจกรรมการประเมนอนตรายตอสขภาพของคนงานในสถานทท างาน ซงอาจจะท าโดยไดรบการรองขอจากนายจาง ลกจางหรอตวแทนลกจาง นอกจากการท างานวจยแลว NIOSH ยงสนบสนนใหทนกบมหาวทยาลย วทยาลย และหนวยงานเอกชน และใหทนสนบสนนในการจดฝกอบรมใหกบวทยาลยและมหาวทยาลยทวประเทศ

NIOSH เปนหนวยงาน Educational Resource Centers (ERCs) ซงจดฝกอบรมใหกบแพทยอาช

วอนามย พยาบาลอาชวอนามย นกสขศาสตรอตสาหกรรม เจาหนาทความปลอดภย นกเออรโกโน

มคส และบคคลากรอนๆทอยในงานดานอาชวอนามยและความปลอดภย

1.4 ปจจยสงแวดลอมในการท างาน ปจจยทางสงแวดลอม ทท าใหเกดการบาดเจบ ปวย สขภาพไมด ความไมสะดวกสะบายในคนงาน แบงไดเปน 4 ประเภท คอ 1. ปจจยสงแวดลอมทางกายภาพ (Physical Environment) เชน เสยงดง ความสนสะเทอน ความรอน ความเยน รงสทแตกตวและไมแตกตว คลนแมเหลกไฟฟา แสงสวาง ความกดดนบรรยากาศ นอกจากนยงรวมถงเครองจกร เครองมอ อปกรณตาง ๆ และบรเวณสถานทท างาน เปนตน 2. ปจจยสงแวดลอมทางเคม (Chemical Environment) เชน สารเคมชนดตาง ๆ ทใชเปนวตถดบ หรอผลผลตรวมถงของเสยทตองก าจด โดยทวไปสารเคมดงกลาวอาจจะอยในรปของกาซ ไอ ฝ น ฟม ละออง ควน หรออยในรปของเหลว เชน ตวท าละลาย (Solvents) ตาง ๆ เปนตน 3. ปจจยสงแวดลอมทางชวภาพ (Biological Environment) มทงชนดทมชวตและไมมชวต ตวอยางสงแวดลอมทางชวภาพทมชวต เชน ไวรส แบคทเรย เชอรา พยาธ แมลงและสตวอน ๆ เชน ง เปนตน สวนตวอยางสงแวดลอมทางชวภาพทไมมชวต เชน ฝ นหรอละอองของพชตาง ๆ ซงรวมถงฝ นไม ฝ นฝายและฝ นเมลดพชตาง ๆ เปนตน 4. ปจจยสงแวดลอมทางเออรโกโนมก (Ergonomics Environment) เ ชน การออกแบบเครองมอ สถานทท างานหรอวธท างานใหเหมาะสมกบผปฏบตงาน งานบางอยางทตองเรงรดกบเวลา การท างานเปนผลด การท างานทมชวโมงการท างานทยาวนาน การท างานทหนกเกนไป การท างานทซ าซากจ าเจ การท างานทไมเหมาะสมกบความสามารถของรางกายและจตใจ ตลอดจนอรยาบถการท างานทไมเหมาะสม เปนตน 1.4.1 อนตรายจากปจจยสงแวดลอมทางกายภาพ (Physical Hazards) - เสยงดง (Noise) มาจากการใชงานเครองจกร เครองมอ และอปกรณตาง ๆ ในสถานทปฏบตงาน โดยอาจจ าแนกชนดของเสยงดงไดเปนประเภทใหญ ๆ ดงน คอ เสยงทดงอยางตอเนอง เชน เลอยวงเดอน เสยงพดลม เครองก าเนดไฟฟา เปนตน และเสยงกระทบ เชน เสยงระเบด เสยงการตอกเสาเขมในการกอสราง เสยงจากการตหรอทบโลหะ เสยงเครองย าหมด เปนตน

โดยเสยงดงทเกดขนในระหวางการท างานนน อาจมระดบความดงของเสยงทแตกตางกนออกไป ซงความดงนมหนวยเปนเดซเบล (Decibel = db) ซงถาผปฏบตงานอยในสงแวดลอมในการท างานทมเสยงดงเกน 90 เดซเบล วนละ 8 ชวโมงเปนเวลานาน จะท าใหประสาทหเสอมได มขอสงเกตงาย ๆ คอ ถาหากนงคยกนในโรงงาน โดยมระยะหางเพยงเลกนอย แตกยงตองตะโกนอย กแสดงวาเสยงในโรงงานในขณะน นนาจะเกน 90 เดซเบล อนตรายจากเสยงทเกดขนกบผปฏบตงาน มดงน คอ - ผลเสยทางดานจตใจ ท าใหตกใจ ร าคาญ รบกวนการพกผอนและการท างาน เปนอปสรรคในการพดหรอการสอความระหวางผปฏบตงาน จนท าใหท างานผดพลาด ซงอาจสงผลใหเกดอบตเหตขนได นอกจากนเสยงดงยงท าใหประสทธภาพในการท างานลดลงอกดวย - ผลเสยทางดานรางกาย ท าใหปวดแกวห ในกรณทไดรบเสยงดงมาก ๆ อาจท าใหสญเสยการไดยนทงแบบชวคราวหรอถาวรได - ความสนสะเทอน (Vibration) ทเกดจากเครองมอหรออปกรณตาง ๆ เชน เครองเจาะหรอตดหนทใชในการรอถอนอาคารหรอถนนและทใชในกจการเหมองแร เปนตน ความสนสะเทอนนสวนมากจะกอใหเกดอนตรายทนวมอ เพราะการจบหรอถอเครองมอทมความสนสะเทอนเปนเวลานาน ๆ จะท าใหการไหลเวยนของเลอดทจะไปหลอเลยงทนวมอไมเปนไปตามปกต ท าใหเกดโรคทเรยกวา “Dead Fingers หรอ White Fingers (Reynaud‘s Phenomenon)” และยงถานวมอนนสมผสกบความเยนดวยแลว อาการกจะรนแรงขน คอ อาจจะมอาการนวซดและนวไมมความรสกอยางชวคราวและถาวรได - ความกดดนบรรยากาศทผดปกต (Extreme Pressure) แยกไดเปน 2 ประเภท คอ 1. Hyperbaric คอ สภาวะทมความดนสงกวาปกต เชน การด าน าลงไปในททมความลกมาก ๆ ถาเกดความไมสมดลของความดนในรางกาย อาจมเนอเยอบางสวนถกท าลาย (Barotrauma) จากการขยายตวหรอหดตวของชองวางทมอากาศในรางกาย (รากฟน ชองจมก ปอดและห) ซงจะเกดขนไดจากการเปลยนความดนอยางรวดเรว เชน ตอนทด าน าลงไปลกมาก ๆ หรอด าน ากลบขนมาอยางรวดเรว เปนตน

2. Decompression Sickness คอ สภาวะทรางกายไดรบความดนสง ในระหวางทถกกดดวยความดนสงนน จะท าใหมฟองกาซไนโตรเจนเขาไปในระบบหมนเวยนของเลอดและเนอเยอ ถาฟองกาซเขาไปทเนอเยอ ขอตอหรอใตกลามเนอกจะท าใหเกดการเปนตะครวอยางรนแรงได

- อณหภมทผดปกต (Extreme Temperature) แบงไดเปน 2 ประเภท คอ 1. ความเครยดจากความรอน (Heat Stress) เกดจากการท างานในสภาวะแวดลอมทมอณหภมสง เชน การหลอมโลหะ การรด การหลอมแกว เปนตน โดยเมออณหภมในการท างานสงขนรางกายจะปรบตวดวยการเพมอตราการเตนของหวใจ แลวมผลท าใหอณหภมของรางกายสงขน และเกดการสญเสยเหงอมากกวาปกต จนท าใหเกดอนตรายได เชน การเปนลมชกเพราะความรอน การเปนตะครว และการเหนอยลาจากความรอน เปนตน 2. ความเครยดจากความเยน (Cold Stress) เกดขนในกรณทรางกายไดรบความเยน หรออยในทเยนเปนเวลานาน สงผลใหรางกายมการสญเสยความรอน เสนเลอดจะหดตวเพอรกษาความรอนเอาไว รางกายจะสนเพอเพมอณหภมของรางกาย ตวอยางอนตรายจากความเยนทรจกกนด คอ Frostbite ซงเกดขนเมอเนอเยอของรางกายไดรบความเยนจนแขงและกดเนอเยอนน - แสงสวาง (Illumination) ในสถานทปฏบตงาน หากมแสงสวางพอเหมาะกจะชวยท าใหผปฏบตงานท างานไดอยางปลอดภยและมประสทธภาพสง แตในทางตรงกนขามถาหากแสงสวางนนไมเหมาะสม ไมวาจะนอยหรอมากเกนไป กอาจจะกอใหเกดปญหาได เชน เมอมแสงสวางนอยเกนไปผปฏบตงานอาจจะตองใชสายตาเพงมากกวาปกต ซงจะท าใหเกดอาการปวดศรษะและดวงตาเมอยลา รวมถงอาจเปนสาเหตของอบตเหตได สวนกรณทแสงสวางมากเกนไปกอาจท าใหตาพราได เปนตน - รงส (Radiation) ม 2 ชนด คอ 1. รงสชนดแตกตว (Ionizing Radiation) เกดจากคลนแมเหลกไฟฟา เชน รงสแอลฟา รงสเบตา รงสเอกซ รงสแกมมา นวตรอน เปนตน ตวอยางงานในดานการแพทย ดานวทยาศาสตรและอตสาหกรรมบางประเภททมการใชรงสเอกซ สามารถกอใหเกดอนตรายได เนองจากรงสเอกซมอ านาจในการทะลทะลวงสงมาก ถาหากรงสนกระทบถกรางกายผปฏบตงานกจะสามารถท าลายเนอเยอตาง ๆ ในรางกายได 2. รงสชนดไมแตกตว (Nonionizing Radiation) เกดจากคลนแมเหลกไฟฟาชนดทมความยาวคลนกวางกวารงสชนดแตกตว เชน รงสเหนอมวง รงสใตแดง ไมโครเวฟ และคลนวทย เปนตน โดยรงสเหลานอาจเกดขนเมอมการเชอมประสาน การหลอมโลหะ การหลอมแกว การเปาแกว การท าหลอดไฟฟา การใชหลอดรงสเหนอมวง การบดกร เปนตน โดยทวไปคลนวทยจะมอนตรายคอนขางนอย ส าหรบรงสใตแดงอาจจะท าใหผวหนงไหมและตาเปนตอได สวนรงสเหนอมวงนนกอาจท าใหผวหนงแหง เหยวยน และอาจท าใหเกดอาการเยอบตาอกเสบได เปนตน อนตรายของรงส ม 2 แบบ คอ

- รงสทเปนอนตรายเมออยนอกรางกาย (External Hazard) เชน รงสเอกซ รงสแกมมา และนวตรอน โดยรงสชนดนสามารถทะลทะลวงไดไกล ซงจะเกดการ Ionization ขณะผานเขาไปในรางกายผปฏบตงาน - รงสทเปนอนตรายเมออยในรางกาย (Internal Hazard) เชน รงสแอลฟา โดยรงสแอลฟาจะท าใหเกดการ Ionization ของเนอเยอในปอด ทอง เปนตน แผลเปดทไมมผนงกนเมอไดรบรงสกจะท าใหเนอเยอบรเวณนนถกท าลาย สวนรงสเบตาเปนอนตรายไดทงภายนอกและภายในรางกาย เพราะวาเมอรงสเบตาอยนอกรางกายจะท าใหผวหนงไหมไดเมอสมผสผวหนง 1.4.2 อนตรายจากปจจยสงแวดลอมทางเคม (Chemical Hazards) อนตรายของสารเคมทงหลาย โดยทวไปจะมากจะนอยขนอยกบปจจยหลก 4 ประการ คอ - ปจจยดานสมบตของสารเคม เชน องคประกอบของสารเคม ลกษณะทางกายภาพของสารเคม - ปจจยดานการไดรบหรอเกยวของกบสารเคม เชน ปรมาณทเขาสรางกาย ระยะเวลาทไดรบการดดซม - ปจจยดานบคคล เชน กรรมพนธ เพศ อาย ภาวะโภชนาการ - ปจจยดานสภาวะแวดลอมตาง ๆ เชน อณหภม ความชน ความกดดนบรรยากาศ สารเคมในสถานทปฏบตงานไมวาจะเปนในโรงงานอตสาหกรรม อตสาหกรรมในครวเรอน เกษตรกรรม เหมองแร และกจการอน ๆ โดยทวไปแลวจะมโอกาสเขาสรางกายผปฏบตงานได 3 ทาง ดงน คอ - การสดดม (Inhalation) โดยการหายใจเอาสารเคมในรปของกาซ ไอฝ น ควน ละออง เขาไปในระบบทางเดนหายใจ - การดดซมทางผวหนง (Skin) โดยสารเคมบางชนดสามารถซมผานผวหนงปกตได และบางชนดอาจจะเขาสรางกายเมอผวหนงมบาดแผลหรอถลอก - การกน (Ingestion) โดยสารเคมทเขาสรางกายทางปากมกเกดจากการกนเขาไปโดยไมไดตงใจ เชน กรณทผปฏบตงานน ามอทเปอนสารเคมแลวไปหยบจบอาหาร ขนม โดยไมไดลางมอใหสะอาดเสยกอน หรอฝ นสารเคมอาจฟงกระจายและลอยไปตดรมฝปากของผปฏบตงานในขณะท างาน เปนตน อนตรายของสารเคม โดยทวไปสามารถแบงออกไดเปน 3 กลม คอ กล มท 1 อนตรายของกาซและไอ แบงเปน 4 กลมยอย คอ สารทท าใหหมดสต เชน กาซคารบอนมอนอกไซด และไฮโดรเจนไซยาไนด เปนตน

สารทท าใหเกดการระคายเคอง เชน แอมโมเนย ฟอรมลดไฮด ซลเฟอรไดออกไซด ไนโตรเจนไดออกไซด เปนตน สารทมพษตอระบบของรางกาย เชน เบนซน คารบอนเตตระคลอไรด เปนตน สารทกอมะเรง (Carcinogen) เชน เบนซน มกเกลคารบอนบอนล กลมท 2 อนตรายของอนภาค ไดแก - ฝ นหรอฟมทเปนพษ เชน ตะกว แมงกานส แคดเมยม เปนตน - ฝ นทท าใหเกดโรคปอดฝ น เชน ฝ นใยหน (Asbestos) ฝ นหน ถานหน เปนตน - ฝ นสารกอมะเรง เชน ฝ นใยหน โครเมต ยเรเนยม เปนตน - ละอองพษ เชน กรดโครมก และสารปราบศตรพช เปนตน กลมท 3 อนตรายของสารเคมทเปนของเหลว ทจดวาเปนประเดนส าคญ คอ ตวท าละลาย (Solvents) ตาง ๆ ซงอาจจะรวมถงน ามนเชอเพลง ยางสน แอลกอฮอล และสารสงเคราะหบางชนด เปนตน โดยระดบความรนแรงของตวท าละลายนน จะกอใหเกดปญหาตออวยวะและระบบของรางกาย เชน อาจเปนอนตรายตอตบหรอกดระบบประสาทสวนกลาง เปนตน นอกจากนแลวสารเคมชนดนยงอาจเปนอนตรายตอผวหนงได คอท าใหเกดการระคายเคอง ท าใหผวหนงบวมแดง และยงจะท าใหผวหนงเกดการแพสารเคมอยางรนแรง เปนตน โดยอนตรายจากปจจยสงแวดลอมทางเคมนน ไมวาจะเปนผลจากการสมผสในรปของกาซ ไอ ฝ น ควน ละออง ฟม หรอของเหลว อาจจะท าใหเกดอนตรายไดทงแบบเฉยบพลนหรอเรอรงได ขนอยกบปรมาณ ความเขมขน และระยะเวลาในการสมผสสารนน ๆ 1.4.3 อนตรายจากปจจยสงแวดลอมทางชวภาพ (Biological Hazards) โดยอนตรายทเกดขนนนอาจเนองมาจากสาเหตตาง ๆ ดงน คอ - ตดเชอโรคตาง ๆ อนเนองมาจากการสมผสกบสงทกอใหเกดโรค เชน สตว หนงสตว ขนสตว ฟางขาว ชานออยทมเชอโรคหรอจลนทรย เปนตน - เปนโรคพยาธ จากการท างานทเกยวของกบแหลงของโปรโตซว หนอนพยาธ สวนแมลงน าโรคนน สวนมากจะท าใหเกดความผดปกตขนทผวหนง - ระคายเคอง หรอเปนภมแพจากการท างานใกลชดกบพชและสตวบางชนด โดยอนตรายทเกดขนนนจะมสาเหตมาจากฝ น เชน ขนและเกลดของแมลง มลสตว ขเลอย เกสรดอกไม สปอรของเชอรา และยงรวมถงฝ นเสนใยพช เชน ฝาย ชานออย ปาน ปอ หรอเมลดพช เปนตน - การถกสตวกดในระหวางท างาน เชน งพษ หรอแมลงตอย เปนตน

1.4.4 อนตรายจากปจจยทางเออรโกโนมก (Ergonomics Hazards) แบงออกเปน 4 กลม ดงน คอ - เกดความเครยดหรอรสกเบอหนายตองาน โดยทวไปจะเกดจากความตองการขนพนฐานของการท างานทไมไดรบการตอบสนองอยางเหมาะสม เชน คาจางต า การปกครองอยางไมมมนษยสมพนธของหวหนางาน บรรยากาศการท างานทตงเครยด การเกดความรสกวาตนเองไมมความส าคญในงาน การขาดความเขาใจและความรกใครในกลมผรวมงาน การท างานทซ าซากจ าเจ การท างานอยคนเดยวในหองโดยไมมโอกาสตดตอกบเพอนรวมงาน และการน าระบบการท างานแบบอตโนมตบางชนดมาใช ท าใหผปฏบตงานรสกมความส าคญนอยลง เปนตน ปญหานกอใหเกดผลเสยตามมา เชน ท าใหผปฏบตงานเปนโรคประสาท ตดสราและสารเสพตด เกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการท างาน เปนตน - เกดความกดดนจากสภาพงานทไมเหมาะสม เชน การท างานเปนผลดหรอเปนกะทนอกเหนอจากเวลาปกต ถาผปฏบตงานคนใดไมสามารถปรบตวได ในทสดกจะเกดความกดดนอนกอใหเกดผลกระทบตอระบบกลไกการท างานของรางกาย เกดปญหาสขภาพเสอมโทรม ซงอาจท าใหเปนโรคกระเพาะอาหาร โรคหวใจ และเกดปญหาในระบบไหลเวยนโลหต นตอระบบกลไกของรางกาย เกดปญหาสขภาพเสอมโทรมซงอยงไปกวานน เมอตองอดหลบอดนอนมาก ๆ กอาจท าใหอารมณเสย หงดหงด จนกลายเปนโรคประสาทได - เกดอบตเหตจากปญหาจตวทยาสงคม เชน งานบางอยางทมความซ าซากจ าเจและตองเรงรบ เชน การประกอบชนสวนผลตภณฑบางชนด นอกจากจะท าใหเกดการเบอหนายแลว อาจจะท าใหเกดการผดพลาดขนได ซงอาจหมายถงการเกดอบตเหตนนเอง นอกจากนผปฏบตงานบางคนอาจตองมภาระความรบผดชอบตอครอบครวมาก และประกอบกบรายไดทไมพอกบรายจาย อาจสงผลใหตองดนรนท างานใหมากขนโดยการท างานลวงเวลา แตบางครงรางกายรบไมไดกอาจท าใหเกดอบตเหตขนไดเชนเดยวกน - เกดการเจบปวยจากอรยาบถในการท างานทไมเหมาะสม เชน พนกงานพมพขอมลคอมพวเตอร ทอาจมการจดวางอปกรณการท างานอยในต าแหนงหรอระยะหางทไมเหมาะสม เชน โตะ เกาอ ทอาจสงหรอต าจนเกนไป และการพมพงานทเรงรบตดตอกนวนละหลาย ๆ ชวโมง ไมมเวลาหยดพกอยางเหมาะสม ท าใหเปนโรคนวแขงเหยยดนวล าบาก และมอาการปวดเจบททองแขนเมอใชนวกด เปนตน

ตวอยางความสมพนธระหวางอาชพและอนตรายจากปจจยสงแวดลอมในการท างาน

1.5 สขศาสตรอตสาหกรรมจะครอบคลมการด าเนนงานในดานการตระหนกหรอคนหาปญหา ประเมนระดบของปญหา และควบคมปองกนปญหาสงแวดลอมในการท างาน ดงน คอ - การตระหนกถงปญหาสงแวดลอมในการท างาน (Recognition) เปนการตระหนกหรอคนหาอนตรายจากปจจยสงแวดลอมในการท างานทเปนปญหาคกคามตอสขภาพอนามย การท าใหรางกายเสอมเรวกวาปกต หรอเปนสาเหตของความรสกไมสบายและท าใหประสทธภาพในการท างานลดลง

- การประเมนระดบปญหาสงแวดลอมในการท างาน (Evaluation) เปนการประเมนระดบปญหาปจจยสงแวดลอมในการท างานทอาจคกคามตอสขภาพอนามย ซงเกดขนในหรอจากสถานทปฏบตงาน โดยใชความร ประสบการณ ในการตรวจวดและวเคราะหระดบปญหาสงแวดลอม ไมวาจะเปนปญหาสงแวดลอมทางเคม ทางกายภาพ ทางเออรโกโนมก หรอทางชวภาพ ซงผลจากการประเมนนน จะท าใหทราบถงระดบความปลอดภยของสงแวดลอมนนวา มความปลอดภยมากนอยเพยงใด หรออาจจะมอนตรายในระยะสนหรอระยะยาว - การควบคมปองกนปญหาสงแวดลอมในการท างาน (Control) เปนการด าเนนมาตรการปองกนหรอแกไข เพอลดอนตรายตอสขภาพของผปฏบตงานลงใหเหลอนอยทสด การควบคมปองกนอาจรวมถง การลดจ านวนผปฏบตงานทเกยวของกบปญหาลงละวเคราะหระดบสารเคมในอากาศ ระดบสงแวดลอมทางกายภาพสภาวะกวาปกต หรอเปนสาเ การเปลยนมาใชสารทมอนตรายนอยกวา การเปลยนแปลงกระบวนการผลตเพอขจด หรอลดการสมผสสงทเปนอนตรายใหนอยลง การตดตงระบบระบายอากาศ การดแลความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอย และการจดหาอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล เปนตน 1.6 บทบาทและหนาทความรบผดชอบของนกสขศาสตรอตสาหกรรม (Industrial Hygienists) เปนนกอาชวอนามยระดบวชาชพซงมหนาทหลกในการควบคมปจจยทางสงแวดลอม หรออนตรายตอสขภาพทเกดจากการท างานหรอเปนผลจากการท างาน โดยนกสขศาสตรอตสาหกรรมจะไดรบการฝกอบรมและเรยนร ทงทางภาคทฤษฎและภาคปฏบตในดานตาง ๆ เชน วศวกรรม ฟสกส เคม การแพทย วทยาศาสตร สงแวดลอม ความปลอดภยและชววทยา เพอใหมความรเกยวกบผลของสงแวดลอมทางเคม กายภาพ ชวภาพ และเออรโกโนมกทสงผลกระทบตอสขภาพของผปฏบตงาน โดยนกสขศาสตรอตสาหกรรมจะมบทบาทส าคญในการด าเนนงาน เพอใหมนใจไดวาสถานทปฏบตงานนน ๆ จะปราศจากอนตรายทคกคามตอสขภาพ หรอลดอนตรายใหเหลอนอยทสดเทาทจะเปนไปได และผปฏบตงาน รวมถงผทอาศยอยในชมชนใกลเคยงกบโรงงาน จะไดรบการปองกนอนตรายเชนเดยวกนดวย ซงนกสขศาสตรอตสาหกรรมควรทจะด าเนนงานในเชงรก กลาวคอ มการท างานรวมกบคณะท างานทางดานอาชวอนามยและความปลอดภย ในการคาดคะเนปญหาทอาจเกดขน และด าเนนการปองกนใหไดกอนทเหตการณจะเกดขน แทนทจะคอยตามแกไขปญหาหลงเกดเหตการณขนแลว โดยนกสขศาสตรอตสาหกรรมจะใชทงศาสตร (Science) ในการคาดคะเน ตระหนก ประเมน และควบคมอนตราย และศลป (Art) ส าหรบกระบวนการตดสนใจ สรางสรรค ปฏสมพนธ และสอสารกบผปฏบตงานดวย

นอกจากนยงตองมการเฝาตรวจตดตามสภาวะแวดลอมในการท างาน และใชเทคนคการวเคราะหอยางถกตอง ในการตรวจจบขอบเขตของการสมผสของผปฏบตงาน รวมถงเลอกใชมาตรการควบคมเชงวศวกรรม การบรหาร และมาตรการอน ๆ ทเหมาะสม เขามาควบคมอนตรายตาง ๆ ทอาจจะคกคามตอสขภาพของผปฏบตงาน กลาวโดยสรป บทบาทและหนาทความรบผดชอบของนกสขศาสตรอตสาหกรรมนน จะยดหลกการท างาน 3 ประการ คอ 1. ท าการส ารวจสถานทปฏบตงาน เพอเปนการตระหนกหรอคนหาอนตรายทอาจเกดจากสภาพแวดลอมในการท างานภายในสถานทปฏบตงานนน ๆ 2. ท าการประเมนอนตรายตาง ๆ ทพบจากการส ารวจ โดยอาจใชเครองมอและอปกรณดานสขศาสตรอตสาหกรรมมาประกอบการท างาน เชน อปกรณตรวจวดระดบเสยง อปกรณตรวจวดดชนความรอน อปกรณตรวจวดแสงสวาง อปกรณเกบตวอยางอากาศ หรอวเคราะหหาปรมาณสารเคมตาง ๆ เปนตน 3. เมอทราบถงระดบอนตรายตาง ๆ จากการประเมนแลว ล าดบขนตอนถดไป กจะพยายามจดใหมมาตรการควบคมและปองกน หรอปรบปรงสงแวดลอมในการท างานทไมเหมาะสมนนใหดขนอยางมประสทธภาพ เชน จดใหมระบบการระบายอากาศทเหมาะสม ปรบปรงและตดตงอปกรณ หรอวสดดดซบเสยงรอบ ๆ เครองจกรทมเสยงดง และการจดสวสดการทางดานสขาภบาลทเหมาะสม เปนตน หลงจากนนกจะมการตรวจตราและเฝาระวงทางดานสขศาสตรอตสาหกรรมเปนระยะ ๆ เพอจะไดทราบถงความผดปกตของสงแวดลอมในการท างานและหาทางปรบปรงแกไข ทงยงตองใหความรหรอจดการฝกอบรมใหแกผปฏบตงานหรอผทเกยวของ ตลอดจนการศกษาวจยทางวชาการโรคระบาด เพอใหทราบถงปญหาโรคภยไขเจบทเกดขน และความเกยวพนกบลกษณะงานทท า เปนตน

อางอง

ศรพร วนฟน. (2557). แผนงานสขศาสตรอตสาหกรรม (Industrial Hygiene Program) (ตอนท 1). http://thailandindustry.com.ไทยแลนดอนดสตรดอทคอม พรพมล กองทพย. (2545). สขศาสาตรอตสาหกรรม: ตระหนก ประเมน ควบคม.กรงเทพฯ:

ภาควชาอาชวอนามยและความปลอดภย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล วทยา อยสข. (2552). สาระการเรยนรวชาอาชวอนามยและความปลอดภย. กรงเทพฯ: หจก.เบสท

กราฟฟค เพรช อดลย บณฑกล. (2544). คมอาชวเวชศาสตร 2000. กรงเทพฯ: สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-

ญปน).