Leerlingen beter helpen in het keuzeproces. Dat is in de kern waar CSG Jan Arentsz zich al sinds 2011, toen de Onderwijsraad met het advies kwam om de oude mavo beter te laten aansluiten op mbo en havo, op heeft gefocust. Onder verantwoordelijkheid van David van Wijk, teamleider bovenbouw vmbo TL, is een plan bedacht dat aan beide doelen moest beantwoorden. De uitvoering van deze onderwijs­vernieuwing is stapsgewijs in 2015 begonnen. Alle TL­leerlingen volgen allereerst verplicht een beroepsgericht vak waarbij ze de keus hebben uit drie verschillende vakken; smart technology (robotica), mens, activiteit en zorg (maz) en economie, management en organisatie (emo). Er wordt een uitzondering gemaakt voor excellen­te leerlingen die meer belang hebben bij een extra theoretisch vak in hun pakket omdat ze naar de havo

willen. Maar ook leerlingen met een beroepsgericht vak kunnen naar de havo.

Juiste beeldenDavid van Wijk: “Het scheelt enorm dat onze TL­ leerlingen een beroepsgericht vak volgen, want dat geeft hen beelden van beroepen die ze eerst niet hadden. De docent smart technology heeft nu leer­lingen in de klas die daadwerkelijk de techniek ingaan. Zij zoeken een beroepsopleiding in die richting. Deze leerlingen hebben geleerd om te programmeren, computerspellen na te bouwen, werken met een laser cutter of met andere moderne apparatuur. Ze zijn ook op excursie geweest in het bedrijfsleven. Daardoor krijgen ze andere, dé juiste, beelden bij techniek. Eerder kozen ze een mbo­ opleiding zonder dat ze wisten waarvoor ze kozen.

Een betere aansluiting vanuit het vmbo op mbo en havo. Binnen het onderwijs-veld wordt er al jaren voor gepleit. CSG Jan Arentsz in Alkmaar heeft er serieus werk van gemaakt. Door het aanbieden van een aantal beroepsgerichte vakken in de bovenbouw kunnen vmbo-leerlingen TL, op basis van reële beroepsbeel-den, bewuster kiezen voor een vervolgstudie en beroep. Tegelijkertijd biedt de school in de bovenbouw verdiepingsmodules aan waarbij rekening wordt gehouden met niveauverschillen tussen leerlingen.

CSG Jan Arentsz biedt TL-leerlingen onderwijs op maat

01

AAN DE HAND VAN DIFFERENTIATIE

David van Wijk (links) en Jan Willem Heemstra

De keuze voor techniek kwam op onze school niet zo veel voor en neemt nu toe. En in deze regio is er heel veel werk in die hoek.”

Favoriete lesDe vierdejaars leerlingen én vrienden Jaïro Nurse (15) en Kay Duineveld (15) hebben ook gekozen voor smart technology. Drie uur per week volgen ze dit vak dat tot hun favoriete lessen behoort. Kay: “Het werken met laptops en computers spreekt mij zeer aan. We mogen zelf veel doen, krijgen leuke opdrachten waarbij we ook leren samenwerken. Eigenlijk laat dit vak ons op een andere manier leren.”

Juiste spoorNa het examen vervolgen beiden hun studie aan het mbo en kiezen ze de opleiding tot ICT­beheerder. Vooral Jaïro is door de lessen smart technology, maar ook door het volgen van een verdiepingsmodule op het juiste spoor beland. “Aanvankelijk wilde ik naar de havo, maar in de verdiepingslessen ben ik gaan twijfelen. Kan ik de havo wel aan? Ik ben namelijk geen type dat altijd de concentratie kan opbrengen om te leren. Daarom ben ik ook gestopt met mijn verdiepingsmodule. Ik kies voor een beroep waarbij je én je hoofd én je handen moet gebruiken.”Vmbo­vestigingsdirecteur Jan Willem Heemstra luistert aandacht mee. “Jaïro vind ik een goed voorbeeld van iemand die heel bewust zijn vervolg­opleiding kiest”, zegt hij. “De Jaïro’s van drie jaar geleden zouden allemaal naar de havo zijn gegaan om uiteindelijk – met of zonder diploma – toch in het mbo te belanden. Dan heb je spijtig genoeg wel twee jaar verspeeld. Door te ervaren waar zijn

daadwerkelijke interesses liggen en te ontdekken dat hij onvoldoende zitvlees heeft voor de havo, komt Jaïro meteen op de goede plek terecht. Dat is grote winst.”

VerdiepingsmodulesTegelijkertijd met de invoering van de beroeps­gerichte vakken in 2015 volgde de introductie van de zogeheten verdiepingsmodules. Allereerst in klas 3 in de vakken Nederlands, Engels en wiskunde, het jaar daarna in dezelfde vakken in klas 4. In 2017 volgden de andere vakken in de 3e klas en sinds dit schooljaar is er ook in de 4e klas een aanbod van verdiepingsmodules in alle examenvakken. David van Wijk: “Meer dan de beroepsgerichte vakken zijn de verdiepingsmodules uniek. Juist vanwege onze verdiepingsmodules is Jan Arentsz een bijzondere school.”

DifferentiërenDe gedachte achter de verdiepingsmodules is differentiëren, rekening houden met de niveau­verschillen tussen leerlingen door de lesstof te moduleren. Deze modules hebben onder andere tot doel om na het behalen van het diploma beter voorbereid de havo in te stromen. De school bedacht een gewaagde onderwijsvorm om de differentiatie mogelijk te maken.

“Wij hadden een stoute gedachte”, zegt David van Wijk, die ook roostermaker is. “Niet alle leerlingen hebben al onze lessen nodig om de eindstreep te halen. We besloten bij alle lessen in klas 3 en 4 er één uur af te halen. Die uren kunnen we inzetten in

02

Jaïro Nurse (links) en Kay Duineveld

de differentiatiemodules.” In een schooljaar zijn dat vier blokken van acht weken waarin de leerling één uur per week les krijgt in het gekozen vak. Dat is altijd op basis van vrijwilligheid.

“WIJ HADDEN EEN STOUTE GEDACHTE: HAAL BIJ ALLE LESSENER ÉÉN UUR AF”David van Wijk, teamleider vmbo TL

Deze onderwijsvorm betekent dat het rooster een stuk compacter wordt. “In plaats van 32 uur per week hebben de leerlingen nu 26 of 27 uur per week les.” Van Wijk concentreert het rooster tussen het 3e, 4e, 5e, 6e en 7e lesuur. De eerste uren en het 8ste uur blijven leeg. “In de ruimte die zo ontstaat, met name aan het begin van de dag, worden de verdiepingsmodules geroosterd.”Jan Willem Heemstra: “De Inspectie kijkt niet meer zo angstvallig naar de onderwijstijd. Daar maken wij gebruik van. In het verleden werden scholen afgerekend op de onderwijstijd die we per leerling aanboden, maar scholen hebben meer ruimte gekregen om anders tegen de onderwijstijden aan te kijken. We mogen spelen met die uren. Het gemiddeld aantal uren per leerling ligt vast, maar je mag variëren in de uren in de groepen.”

Verplichte herkansingMinder uren les in de examenvakken. Gaat dat niet ten koste van de zwakke leerlingen? “Nee”, zegt David van Wijk. “Er zijn wel collega’s die zeggen dat ze zó weinig lessen overhouden dat ze meer instructie moeten geven waardoor hun lessen voor leerlingen

zwaarder zijn geworden. Dat houden we in de gaten. Maar we doen niemand tekort. Leerlingen die een onvoldoende scoren voor een examenvak krijgen steunmodules (herhaalmodules) van vijf weken met aan het eind een verplichte herkansing.”

Uitgangspunt van de school is namelijk dat alle examenvakken voldoende moeten zijn. In de herhaalmodules krijgt de leerling in kleine groepen les waarbij hij veel persoonlijke aandacht krijgt van de docent. “Leerlingen worden bijgespijkerd om een voldoende te halen. Vorig schooljaar is in klas drie van de 100 leerlingen één iemand, nota bene vrij­willig, blijven zitten. Dat komt omdat alle leerlingen met onvoldoendes de kans hebben gehad om te verbeteren. Dus konden ze allemaal door naar het examenjaar.”

Extra urenIlse Vis (16) en Nathan de Vries (15) zijn vierdejaars TL­leerlingen die hebben gekozen voor een aantal verdiepingsmodules. “Ik wil graag naar de havo en volg de verdiepingsmodules wiskunde en geschie­denis”, zegt Ilse. “Ik maak deze extra uren zodat ik beter kan aansluiten in havo 4. Bovendien is mij verteld dat ik eerder op de havo wordt aangenomen als ik kan laten zien dat ik iets extra’s heb gedaan. Met een havodiploma als basis heb ik uiteindelijk meer mogelijkheden voor een wat hoger gekwalifi­ceerde baan in de zorg, denk ik.”

UitdagingNathan probeerde het al eens op de havo, maar haakte af vanwege moeilijkheden met Engels. Hij wil graag terug naar de havo. “Omdat ik vind dat je moet afmaken waaraan je bent begonnen”, zegt hij. Hij volgt liefst vier verdiepingsmodules; geschiedenis, wis­ en natuurkunde en economie. “Ik sta gemiddeld

03

Nathan de Vries en Ilse Vis

een acht en volg deze verdiepingslessen omdat ik uit­gedaagd wil worden. Zo blijft school toch leuk voor me.” Zijn toekomstige beroep staat al heel lang vast. “Net als mijn vader wil ik buschauffeur worden, dat zeg ik al van kleins af aan. Een geweldig mooi beroep. Alleen wil ik internationaal rijden, dat doet mijn vader niet.”

Jan Willem Heemstra kan er wel om lachen. Een pracht kerel, die Nathan, zegt hij. “Leuk verhaal, hè. Die jongen heeft genoeg in zijn mars om na de havo, en eventueel nog een vervolgopleiding, leidinggevende in het busbedrijf te worden. Het zou me niet verbazen als dit, nadat hij eerst op de bus heeft gezeten, in de toekomst ook gebeurt.” Heemstra gelooft heilig in de koers die CSG Jan Arentsz een aantal jaar geleden heeft ingezet. “We hebben een onderwijspakket ontwikkeld dat recht doet aan de doelstellingen van Sterk Beroeps­onderwijs. We ondersteunen leerlingen in het keuzeproces, zorgen voor een betere aansluiting op mbo en havo en maken zichtbaar dat we rekening willen houden met verschillen tussen leerlingen. Eenvoudig is dit allemaal niet, want het roosteren iedere acht weken is een crime. Dit allemaal organise­ren is ontzettend lastig en weerhoudt, naar mijn idee, scholen er van om het ook zo te doen.”

Jan Willem Heemstra noemt nog een aantal voor delen van differentiëren. “Op afstand zie ik dat leerlingen in het 3e en 4e jaar heel actief bij het onderwijs zijn betrokken, want ze moeten voortdurend kiezen welke modules ze gaan volgen. Dat was in het verleden niet. Toen had een leerling geen invloed op de inrichting van zijn onderwijs.” En ook: “Docenten dachten dat leerlingen massaal onvoldoendes zouden halen, want ze mogen immers toch herkansen. Dat blijkt helemaal niet het geval, want leerlingen vinden het helemaal niet leuk om

onvoldoendes te halen. Ze willen niet in de groepen met herhaalmodules terecht komen. Ze willen als het ware gewone leerlingen zijn. Hun motivatie voor school is toegenomen.”

“IN HET VERLEDEN HADDE LEERLING GEEN INVLOED OP DE INRICHTINGVAN ZIJN ONDERWIJS”Jan Willem Heemstra, vestigingsdirecteur vmbo

Ouders positiefHij noemt nog voordeel. “Onze docenten zijn actiever en creatiever geworden. Ze moeten met minder uren klassikaal de lesstof aanbieden en vervolgens moeten ze bedenken hoe ze in de differentiatie­uren hun toe­hoorders bedienen. Het maakt natuurlijk uit of je voor een groep herkansers staat of voor een groep die naar de havo gaat. Docenten moeten dus goed nadenken wat ze precies in dat uur gaan doen en daardoor wordt de les leuker, denk ik.” En wat hij misschien wel het allerbelangrijkste vindt: “De ouders onderschrijven de koers van de school. Ze zien voor zich waar wij naartoe werken. Dat vinden ze voor hun kinderen een passend en goed verhaal.”

VoorsorterenWat Jan Arentsz feitelijk doet, zegt David van Wijk tenslotte, is voorsorteren op de nieuwe leerweg die in 2021 in de plaats komt van de Gemengde Leerweg en de Theoretische Leerweg. “Wij hebben al een praktijk­component in het onderwijs aangebracht en werken aan een betere aansluiting op de havo. Dus wij hopen dat het onderwijs in deze nieuwe leerweg er straks zo’n beetje uitziet zoals wij het nu al geven.”

04tekst Communicatiebureau Harry Willemsen fotografie Sijmen Hendriks vormgeving studioZebravink

Kay Duineveld werkt met de laser cutter.