การแนะแนว(Guidance) การแนะแนวเปนกระบวนการชวยเหลอบคคลใหเขาใจตนเองและส�งแวดลอม เพ�อใหเขาสามารถนาตนเองได และสามารถปรบตวไดอยางมความสขความเจรญกาวหนาในชวต ไดพฒนาตนเองถงขดสดในทกดาน โดยมจดประสงคท�จะใหความชวยเหลอบคคลในสามประการ คอ การปองกนปญหา การแกปญหา และการสงเสรมพฒนาการ หลกในการแนะแนว ๑.การแนะแนวจดข/นเพ�อพฒนาบคคลในทกดาน ๒.การแนะแนวเนนความแตกตางระหวางบคคล ๓.การแนะแนวเกดจากความรวมมอของผมาใชบรการและบคคลากรท�เก�ยวของ ๔.การแนะแนวยดหลกสทธและเสรภาพของบคคล ๕.การแนะแนวเปนกระบวนการตอเน�อง โดยมจดหมายท/งดานการปองกนปญหา แกปญหาและสงเสรมพฒนาการ ๖.ผทาหนาท�แนะแนวจะตองมคณสมบตและการฝกอบรมทางการแนะแนวมาโดยเฉพาะ ๗.การแนะแนวมหลกการในการชวยใหบคคลปรบตวไดในปจจบน และมการวางแผนท�ดในอนาคต ๘.การแนะแนวต/งอยบนหลกการท�วา ถาบคคลแตละคนไดพฒนาจนถงขดสดในทกดานและสามารถปรบตวไดดแลว สงคมกจะพฒนารงเรองตามไปดวย บคลกภาพของนกแนะแนว ๑.มความจรงใจไมเสแสรง เคารพในสทธสวนบคคล และยอมรบวาทกคนมคา ๒.มสขภาพจตด คอ ปรบตวไดด มอารมณม�นคง ยอมรบตนเองและพรอมท�จะแกไขปรบปรงส�งบกพรอง และสามารถเผชญปญหาได ๓.มมนษยสมพนธท�ด ปรบตวเขากบผอ�นไดงาย ๔.มความเมตตา ชอบชวยเหลอผอ�น ๕.เปนผท�ไวตอความตองการและความรสกของผอ�น สามารถเขาใจความรสกนกคดของผอ�น ๖.มเหตผลและมประสบการณกวางขวางพอท�จะเขาใจปญหานกเรยน ๗.มความสขม พจารณาส�งตางๆอยางรอบคอบ ๘.ใจกวางยอมรบฟงความคดเหนของผอ�น ๙.หม�นศกษาหาความรอยเสมอ

ความรเก�ยวกบจตวทยา

การปรบตว(Adjustment)

แนวคด ๑.ชวตของมนษยจะดารงอยไดยอมข/นอยกบการปรบตวตอสภาพแวดลอมทางกายภาพและสภาพแวดลอมทางจตวทยา ซ� งสภาพแวดลอมท/งสองลกษณะจะเปล�ยนแปลงตลอดเวลา ซ� งจะมผลท/งทางตรงและทางออมตอบคคลมากนอยแตกตางกนไปในแตละบคคล ๒.บคคลท�ไมสามารถจะปรบตวตอการเปล�ยนแปลงดงกลาวไดยอมจะเกดความทกขความเครยด และมปญหาโรคประสาท โรคจตตามมา สวนคนท�สามารถปรบตวได จะทาใหเปนคนมความสข สขภาพจตด มหลกในการดารงชวต สามารถอยในสงคมไดอยางมความสข และเปนทรพยากรท�มคณคาของสงคม การปรบตวและสขภาพจต(Adjustment and Mental Health) ชวตของสตวโลกจะดารงอยไดยอมข/นอยกบการปรบตวตอสภาพแวดลอมทางกายภาพและสภาพแวดลอมทางจตวทยา สภาพแวดลอมทางกายภาพไดแก สภาพภมประเทศ ภมอากาศ ภาวะเศรษฐกจอาคาร บานเรอน สภาพจราจร และมลภาวะตางๆ สวนสภาพแวดลอมทางจตไดแก ความรสกคบของใจ ความเครยด ความทกขและความผดหวงตางๆ สภาพแวดลอมท/งสองลกษณะจะมการเปล�ยนแปลงตลอดเวลาซ� งจะมผลท/งทางตรงและทางออมตอบคคลมากนอยแตกตางกนไปในแตบคคล บคคลท�ไมสามารถจะปรบตวตอการเปล�ยนแปลงเหลาน/ไดยอมจะมความทกข ความเครยด และมปญหาทางโรคจตโรคประสาทตามมา สวนคนท�สามารถปรบตวไดจะทาใหเปนคนท�มความสข สขภาพจตด มหลกในการดารงชวตสามารถอยในสงคมไดยางมความสข และเปนทรพยกรท�คณคาของสงคมตอไป

ความหมายและความสาคญของการปรบตว

ความหมายของการปรบตว แนวคดจตวเคราะห ซกมนด ฟรอยด มความเหนวาคนท�ปรบตวไมดมสาเหตมาจากอโก มการพฒนาออนเกดนไปจงไมสามารถประนประนอมใหอด และซปเปอรอโกเกดความสมดล เชน นกเรยนคนหน�งท�ไมซ�อสตยในการสอบ ไดลอกขอความจากหนงสอเขามาในการสอบ แสดใหเหนวานกศกษาน/ มอดท�มกาลงแรงกวา ซปเปอรอโก และอโกกขาดกาลงย /งคด การกระทาของนกศกษาคนน/ เม�อกระทาไปแลวอาจจะทาใหนกศกษาคนน/ คดมาก ถาคดทบทวนตลอดเวลาและกลมใจมากกถอวาจตใจไมปกตซ� งเปนการปรบตวท�ไมด แนวคดพฤตกรรมนยม สกนเนอร ธอรนไดค ฮล และ มลเลอร มความเช�อวาบคคจะจะปรบตวไดดหรอไมข/นอยกบการเรยนรของบคคลโดยมสภาพแวดลอมและการเสรมแรงเปนตวกาหนด บคคลจะเรยนรวาพฤตกรรมใดทาแลวไดผลด (ไดรบรางวล) บคคลจะทาพฤตกรรมน/นซ/ าอกจนเกดเปนบคลกภาพและการปรบตวของคนๆน/น

แนวคดกลมมนษยนยม โรเจอร และมาสโลว มแนวทศนะวาการปรบตวเพ�อตอบสนองตอส�งเราในสภาพแวดลอมยงเปนส�งท�ไมเพยงพอ มนษยควรมเปาหมายในชวตโดยการทาชวตใหพฒนาเจรญงอกงามมากท�สดเพ�อสการปรบตวในอดมคต ความหมายของการปรบตวจงสรปไดวา การปรบตว หมายถง ผลของความพยายามของบคคลท�จะพยายามจะแกไขปญหาท�เกดข/นแกตนเอง ไมวาปญหาน/นจะเปนปญหาดานความตองการ ดานอารมณและบคลกภาพอ�นๆ เพ�อใหการแกไขปญหาเหลาน/นเปนไปดวยความเหมาะสมกบสภาพแวดลอม จนบคคลน/นสามารถจะอยในสภาพแวดลอมน/นไดอยางปกตสข

ความสาคญของการปรบตว ๑.การรจกปรบตวเปนการบรรเทาความรสกคบของใจ(Frustration) ความขดแยง(Conflict) ความกดดน (Pressure) และความเครยด(Stress) ๒.การรจกปรบตวท�มประสทธภาพจะชวยลดปญหาสขภาพจต มนษยเกดมาดวยแรงผลกดนบางอยางในตวเอง เชน ความตองการอาหาร น/า อากาศ และส�งตางๆเพ�อการดารงชวตประจาวน แรงผลกดนเหลาน/ จะกระตนใหบคคลทกคนพยายามท�จะปรบตวอยเสมอ หากบคคลสามารถปรบตวไดด จะทาใหบคคลมความสข และจะมลกษณะพฤตกรรมปกต แตถาบคคลปรบตวไมได กจะเกดสภาพไรความสข พฤตกรรมกรรมท�เกดตามมา คอ พฤตกรรมเบ�ยงเบน ซ� งอาจเปนปญหาสขภาพจตตอไป ๓.การรจกปรบตวจะชวยใหมสขภาพกายและสขภาพจตท�ด ๔.การรจกปรบตวทาใหมบคลกภาพท�ด สรปไดวา การปรบตวมความสาคญตอวถชวตของบคคลท/งทางดานรางกายและจตใจ การปรบตวท�ด และมประสทธภาพยอมนามาซ� งสขภาพกายและสขภาพจตท�ด สวนการปรบตวท�ไมดยอมทาใหการดาเนนชวตของบคคลขาดความราบร�น อาจมปญหาความเจบปวยทางกายและทางจตใจตามมา ซ� งนบวาเปนความสญเสยท/งคณภาพของประชากรและรายจายในการรกษาโรคตางๆ ท�อาจจะเกดข/นเน�องจากขาดการปรบตวท�ด

สภาพการณท�กอใหเกดการปรบตว

๑.สภาพการณทางกายคอ สภาพการณท�เกดจากส�งเราภายนอกเปนตวอยางผลกดนใหบคคลตองปรบตว เชน การเปล�ยนแปลงของสภาพอากาศ ความแออดของท�อยอาศย แหลงม�วสม การหยาราง ความเส�อมของประเพณ และกฎระเบยบในสงคม อบตภย น/าทวมแผนดนไหว ฯลฯ ๒.สภาพการณทางจตวทยา คอ สภาพการณท�เกดจากส�งเราภายในตวบคคลท�ผลกดนใหบคคลตองปรบตว ไดแก ภาวะความคบของใจ ความขดแยงใจ ความกดดน และความเครยดตางๆ ความคบของใจ(Frustration) ความคบของใจ หมายถง สภาพของอารมณหรอความรสกท�ไมพงพอใจ ทาใหไมบรรลเปาประสงคท�ต/งไว ท/งน/ เพราะวาบคคลตองพบกบอปสรรคนานปการ อปสรรคอาจเก�ยวของกบบคคลน/น

โดยตรง หรออปสรรคบางอยางอาจเก�ยวของกบบคคลน/นโดยทางออมได และอาจมผลตกกระทบตอบคคลไดในภายหลง จงทาใหบคคลน/นเกดความหงดหงด กลมใจไมสบายใจ และกระวนกระวายใจ สาเหตของความคบของใจ ๑.บคคล เปนเหตใหเกดความคบของใจ เน�องมาจากบคคลมความบกพรองทางกาย ทางสตปญญา และทางจตใจ เชน ขาดความเช�อม�นในตนเอง ตองพ�งพาคนอ�นเสมอ เช�อในส�งผดๆมคานยมในทางไมด เหตจากตวบคคลทาใหประสบกบความคบของใจได ๒.ส�งแวดลอม ส�งแวดลอมท/งทางกายภาพ และทางสงคมเปนเหตใหเกดความคบของจตใจได เชน สถานท�อยแออดคบแคบ สถานท�ทางานมบรรยากาศท�หวาดระแวงตอกน การเกดอบตภยตางๆ ฐานะทางเศรษฐกจ การสญเสยคนรก ความขดสน ความพายแพ ความไมสมหวง เหตเหลาน/ทาใหบคคลเกดความคบของใจได(Frustration) ผลดและผลเสยของความคบของใจ ผลด ทาใหบคคลไมทอแทตอความผดหวง หรอไมสมหวง บคคลจะพยายามเอาชนะอปสรรคตางๆ ดวยความอดทน คดหาทางตอส หาหนทางแกปญหาฟนฝาเอาชนะอปสรรคใหได เม�อแกอปสรรคไดสาเรจ ยอมทาใหบคคลมความเช�อม�นในตนเอง เกดความภาคภมใจ ไดเรยนรประสบการณและสามารถจดการกบอปสรรคและความไมสมหวงท�จะเกดในโอกาสตอมาไดดวยความม�นใจ สามารถควบคมอารมณได ผลเสย ทาใหบคคลเกดอาการทางกาย และทางจตใจแปรปรวนไป เชน มความเครยด ความหวาดระแวง ความหวาดกลว ความวตกกงวล ความเศราทอแทใจ ความโกรธ ความกาวราว มจตสรระแปรปรวน และตดยาเสพตดได ความขดแยงในใจ(Conflict) หมายถง สภาวการณท�ทาใหบคคลเกดความลาบากใจ อดอด หนกใจท�ตองตดสนใจ หรอตกลงท�จะเลอกส�งใดส�งหน�งจากสภาวการณท�เขาเผชญอย สาเหตของความขดแยงในใจ ๑.ความขดแยงในใจแบบตองการท�งค (Approach – Approach Conflict) เปนความขดแยงเน�องจากบคคลน/นมความตองการสองอยางในเวลาเดยวกน แตบคคลไมสามารถสนองตอบความตองการไดท/งหมดจาเปนตองเลอกเพยงอยางใดอยางหน�งเทาน/น หรอท�เรยกในสานวนไทยวา “รกพ�เสยดายนอง” ความขดแยงชนดน/ เรยกอกอยางวาความขดแยงประเภท บวก – บวก เชน พนกงานอยากจะไดเงนเดอนเพ�ม และอยากไดโบนสเพ�มดวย แตตองเลอกเพยงอยางเดยว ๒.ความขดแยงใจแบบไมตองการท�งค (Avoidance – Avoidance Conflict) เปนความขดแยงเน�องจากบคคลมส�งท�ตนไมตองการ ๒ อยาง หรอหลายอยางในเวลาเดยวกน แตสถานการณบงคบใหตองเลอกเพยงอยางเดยว ความขดแยงใจชนดน/ เรยกอกอยางหน�งวาความขดแยงใจประเภท ลบ – ลบ ตวอยางเชน เดกท�เจบปวยตองเลอกระหวางการรบประทานยากบการฉดยา ซ� งเดกไมชอบท/งสองอยาง แตตองการเลอกหน�งอยาง

๓.ความขดแยงใจแบบท�งตองการและไมตอง (Approach – Avoidance Conflict) เปนความขดแยงใจเน�องจากบคคลมส�งท�ตนตองการเพยงอยางเดยว แตส�งน/นมลกษณะนาพงปรารถนาและไมพงปรารถนาผสมผสานกนอยเรยกอกอยางหน�งวาความขดแยงประเภท บวก – ลบ ความขดแยงน/ทาใหคนลงเลตดสนใจยาก เชน อยากไปเท�ยวตางประเทศ แตเสยดายเงนคาใชจายในการไปเท�ยว ๔.ความขดแยงแบบตองการและไมตองการในสองสถานการณ (Double Approach – Avoidance Conflict) เปนความขดแยงในใจเน�องจากบคคลมส�งท�ตนตองการท/งสองอยางโดยมสถานการณบงคบท/งสองอยาง แตตองเลอกเพยงอยางเดยว เชน สอบบรรจเขาทางานได ๒ แหง ซ� งท/ง ๒ แหงน/ มขอดขอเสยแตกตางกน

ความกดดน(Pressure) ความกดดน หมายถง สภาพการณบางประการท�บงคบหรอเรยกรองใหบคคลจาเปนตองกระทาส�งหน�งส�งใด ความกดดนมอทธพลตอพฤตกรรมและการปรบตวของแตละบคคล เชน นกศกษาไดรบการคดเลอกใหเขาศกษาตอตามโควตาสาหรบนกกฬา เม�อเขามาศกษาแลวตองต/งใจเรยนใหสาเรจการศกษาดวย ในขณะเดยวกนตองเปนนกกฬาท�ทาช�อเสยงใหกบวทยาลยดวย นกศกษาจงถกกดดนท/งจากสถานศกษา และ จากครอบครวดวย สาเหตของความกดดน ๑.ตวบคคล บคคลน/นต/งระดบความมงหมายและอดมคตไวสง เขาจงทาทกวถทางใหประสบผลสาเรจตามท�เขาต/งความมงหวงไว ดงน/นเขาอาจจะตองเผชญกบความกดดนอยตลอดเวลาจนกวาจะไปถงเปาหมาย ๒.สภาพการณ ๒.๑ สภาพการแขงขน บคคลมแนวโนมจะแขงกนท/งในดานการศกษา อาชพและความร�ารวย จงทาใหบคคลมความมานะ บากบ�น คดการใหญโต ดงน/นความกดดนจงเกดข/นตลอดเวลาไมมท�ส/นสดตราบเทายงมการแขงขนในสงคม ๒.๒ สภาพครอบครว ครอบครวมสวนกดดนใหบคคลในครอบครวไมมความสขเพราะขาดสมพนธภาพท�ด และไมเอ/อเฟ/ อเผ�อแผเทาท�ควร

ความเครยด ความเครยด คอ ภาวะของอารมณและความรสกท�ตอบสนองตอส�งเรา หรอตวท�มากระตนซ� งเปนปญหาท�กาลงเผชญกบส�งเรา ความรสกดงกลาวน/ทาใหเกดความแปรปรวนท/งทางรางกายและจตใจ วธการประเมนความเครยด

๑.การสงเกต ๑.๑ ดานอารมณ เชน มอารมณโกรธจะหงดหงด ขาดความอดทน ถอนหายใจ ทาทางเครงเครยด กระสบกระสาย แสดงอาการเหนดเหน�อย แสดงพฤตกรรมผดไปจากเดม

๑.๒ มอาการแปรปรวนทางรางกาย เชน เบ�ออาหาร น/าหนกลด ออนเพลย เบ�อการงาน เหนดเหน�อยกบการแกปญหามากมาย ๒.ใชแบบทดสอบท�จะประดษฐขIนมาเพ�อตรวจหาความเครยด

สาเหตการเกดความเครยด มลเลอร และคน (Miller and Keane,1983) กลาววามลเหตของความเครยดเกดจากปจจยใหญๆ ๒ ประการคอ ๑.สาเหตภายใน หมายถง ความเครยดท�เกดจากการเปล�ยนแปลงท�มาจากตวคนซ�งแบงสาเหตตวคนไดเปน ๒ ชนดคอ ๑.๑ สาเหตทางรางกาย ๑.๑.๑ ความเหน�อยลาทางรางกาย เน�องจากรางกายทางานหนก หรอทางานในท�มอากาศรอนจดเกนไป ๑.๑.๒ รางกายขาดการพกผอน เน�องจากรางกายไมไดหยดพกเม�อถงเวลาท�ควรพก เชน บางคนอดนอน นกศกษาตองทารายงาน หรอดหนงสอ เท�ยวเตร เท�ยวกลางคน เปนตน ๑.๑.๓ ไดรบสารอาหารและน/าไมเพยงพอ ซ� งเปนส�งจาเปนตอรางกายทาใหออนเพลย หงดหงด ปวดศรษะ ๑.๑.๔ ความเจบปวดทางรางกาย และมโรคประจาตว ๑.๒ สาเหตทางจตใจ ๑.๒.๑ อารมณไมดทกชนด ๑.๒.๒ ความรสกกลวและการสญเสย ๑.๒.๓ภาระของความคบของใจ ความขดแยงใจ และความกดดนทางใจ ๑.๒.๔อปนสยสวนบคคล บคคลแตละคนจะตองปรบตวไปตามครรลองของชวตอยเปนประจา แตเน�องจากมบคคลบางคนท�มอปนสยท�ปรบตวไดยาก เชน เปนคนใจรอน กาวราว ควบคมอารมณไมได บางคนไมเช�อม�นในตนเอง ตองพ�งพาคนอ�นตลอดเวลา เปนตน ทาใหบคคลเหลาน/ เปนคนปรบตวไดยากและเกดความเครยดไดบอย ๒.สาเหตภายนอก ๒.๑ ภยอนตรายตางๆ เชน การตกอยในภาวะสงคราม ไฟไหม น/าทวม ตองสอบแขงขน ภาวะดงกลาวทาใหเกดความกดดนและบบค/นทางจตใจอยางรนแรงและทาใหเกดความเครยดอยางรนแรงได ๒.๒การสญเสยส�งท�รก เชน การสญเสยญาตสนทมตรสหาย การสญเสยอวยวะ การสญเสยหนาท�การงาน การลมละลาย เปนตน ๒.๓การเปล�ยนแปลงในชวต การเปล�ยนแปลงในชวงหวเล/ยวหวตอของทกชวงชวตจะทาใหจตใจของบคคลเกดการแปรปรวน ทาใหเกดความเครยดได เชน ในชวงวยรนจะเครยดกบการปรบตวในเร�องการเปล�ยนแปลงทางรางกาย การคบเพ�อนตางเพศ ในชวงวยผใหญจะเครยดกบการเขาทางาน การมคครอง

การแตงงาน การเปล�ยนหรอยายงาน การมบตร ในชวงวยกลางคนจะเครยดกบการการหมดประจาเดอน สวนวยชราจะเครยดกบเร�องสขภาพ เปนตน ๒.๔ ลกษณะงาน งานบางลกษณะจะกอใหเกดความเครยดได เชน งานท�ตองรบผดชอบสง งานท�ขาดความปลอดภย งานท�ตองแขงขน งานท�ตองเส�ยงภย เปนตน ๒.๕ ภาวะเศรษฐกจตกต�า ความเครยดแบงเปน ๔ ระดบ (Frain & Valiga 1981) คอ ระดบท� ๑ ความเครยดท�เกดข/นตามปกตในชวตประจาวน เปนความเครยดท�ไมคกคามตอการดารงชวต บคคลสามารถปรบตวไดอยางอตโนมต เปนการปรบตวดวยความเคยชน ระดบท� ๒ ความเครยดระดบต�า (Mild Stress) เปนความเครยดท�เกดข/นในชวตประจาวนเน�องจากมส�งคกคาม เชน การถกสมภาษณเพ�อเขาทางานหรอพบเหตการณสาคญๆในสงคม ระดบท� ๓ ความเครยดระดบปานกลาง (Moderate Stress)ความเครยดในระดบน/ บคคลไดรบเหตการณท�กอใหเกดความเครยดเปนเวลานานไมสามารถปรบตวไดในเวลาอนรวดเรว เชน การเปล�ยนแปลงงาน การเขาทางานใหม เน�องจากอยระหวางความสาเรจและความลมเหลว ในระยะน/จะมอาการแสดงดานพฤตกรรมตางๆ เชน ปฏเสธ กาวราว เงยบขรม พดนอย เปนตน ระดบท� ๔ ความเครยดในระดบสงหรอรนแรง (Severe Stress) ความเครยดในระดบน/ บคคลมความลมเหลวในการปรบตว เน�องจากความเครยดดาเนนอยอยางตอเน�อง บคคลจะหมดแรงหรอเกดอาการเบ�อหนายในท�สด เม�อบคคลมความเครยดในระดบตางๆ เกดข/นมากหรอนอยน/น กข/นอยกบประสบการณการเรยนรท�จะแกปญหาหรอควบคมปญหาโดยวธท�แตกตางกน เรยกวา พฤตกรรมเผชญความเครยด พฤตกรรมเผชญความเครยด (Lazarus & Folkman, 1984) วธเผชญความเครยด แบงเปน ๒ ลกษณะรวมกนคอ ๑.เผชญความเครยดมงทDปญหา (Problem Focus Copy) ๒.การเผชญความเครยดโดยมงลดหรอบรรเทาอารมณตงเครยด (Emotion Focus) ๒.๑ การเผชญความเครยดจากสDงทDเกDยวของกบบคคล เชน การขอความชวยเหลอจากเพ�อนรวมงาน ๒.๒ การเผชญความเครยดดวยตนเอง เชน การออกกาลงกายอยางหกโหม การปฏเสธปญหา การรบประทานอาหารท�ผดปกต

องคประกอบของการเผชญสภาวะความเครยดท�มประสทธภาพ(Garland&Bush ,1977) ๑.สขภาพพลงงาน หรอ กาลงใจ ๒.ทกษะในการแกปญหาท/งในดานรปธรรมและนามธรรม ๓.การชวยเหลอเก/อหนนจากครอบครวหรอสงคม ๔.แหลงอานวยความสขสบาย

๕.ความเช�อถอมอทธพลตอความคดของบคคล ชวยใหสามารถควบคมเหตการณหรอเอาชนะตอส�งคกคามบางอยางได เชน ความเช�อในส�งศกดq สทธq หรอพระเจา วธคดท�เหมาะสมในการคลายความเครยด ๑.คดในแงยดหยนใหมากข/น ๒.คดอยางมเหตผล ๓.คดหลายๆแงมม ๔.คดแตเร�องดๆ ๕.คดถงคนอ�น ผลเสยของความเครยด ๑.ปวดศรษะ โดยเฉพาะปวดศรษะขางเดยว เรยกวา “ไมเกรน” เน�องจากหลอดเลอดในสมองขยายตวมากเกนไป ขณะมความเครยด ๒.ปวดตนคอ ปวดหลง ปวดเม�อยตามตว เน�องจากกลามเน/อลายเกรงตวขณะเกดความเครยด ๓.ระบบประสาทและตอมไรทอทางานมากข/น โดยเฉพาะตอมหมวกไตจะมการทางานมากข/นเม�อเกดความเครยด ระบบประสาทซมพาเทตกจะกระตนใหตอมหมวกไตสวนในหล�งฮอรดมนแอดรนาลน และ คอรตโซล คอรตโซลทาใหหลอดเลอดเลกบบตว มผลทาใหเกดความดนโลหตสง และหลอดเลอดท�มาเล/ยงหวใจจะตบตนกลามเน/อหวใจขาดเลอดทาใหเกดหวใจวายได ๔.เกดแผลในกระเพาะอาหารและลาไสจะเกดการเปล�ยนแปลงในระบบประสาทอตโนมตท�ไปควบคมกระเพาะอาหาร ทาใหเกดการหล�งน/ายอยออกมามาก น/ายอยมลกษณะเปนกรดมากจงกนกระเพาะและลาไสเลกเกดเปนแผลได ๕.เกดการเปล�ยนแปลงทางรางกายเชน มสวข/น ผมหงอกเรว ผมรวงมากข/น เพราะ ขณะเครยดเสนเลอดมาเล/ยงผวหนงจะนอยลง ทาใหเสนผมบรเวณศรษะขาดอาหาร และทาใหเกดอาการผมรวม ๖.แกเรวและอายส/น ความเครยดทาใหสขภาพโดยท�วไปของบคคลเส�อมลงเพราะอวยวะในทกระบบจะตองทางานมากข/นและทางานในลกษณะผดปกต ดงน/นคนท�มความเครยดนานๆจะดแกเรว และทาใหอายส/นดวย ๗.ชวตไมมความสข ความเครยดทาใหสขภาพกายไมด ซ� งจะมผลกระทบไปถงสขภาพจตและการดาเนนชวต ขณะท�มความเครยดชวตจงไมมความสข ๘.ความคดและสมาธเสยไป ความเครยดทาใหความคดอานลดลงและสมาธเสยไป เปนผลทาใหเกดการตดสนใจผดพลาดและเกดอบตเหตตางๆได ๙.อารมณเปล�ยนแปลง เชน เกดความวตกกงวล หงดหงด เศรา ไมเปนมตร และรสกไมม�นคง อารมณเหลาน/จะทาใหคนท�อยรอบขางพลอยไมมความสขไปดวย ๑๐.ตดสราและยาเสพตด เม�อบคคลมความเครยดจะหาทางออกโดยการด�มสรา ใชยาเสพตด ผลของสราและยาเสพตดทาใหเกดการตดและทาลายสขภาพ

๑๑.เปนโรคประสาท หรอ โรคจต บคคลท�มความเครยดบอยๆ และเปนความเครยดท�เปนอยนาน จะทาใหพฤตกรรมในทกๆดาน เปล�ยนแปลงจนกระท�งสญเสยการปรบตวท�ด จะทาใหเกดโรคประสาท และโรคจตได

กลไกการปรบตว กลไกการปรบตวแบงออกเปน ๒ ระดบคอ ๑.การปรบตวโดยบคคลรตว ๒.การปรบตวโดยบคคลไมรตว

การปรบตวโดยบคคลรตว

๑.ปรบปรงเปล�ยนแปลงตนเอง ๑.๑ ดาเนนชวตอยางมจดมงหมาย ๑.๒ เปล�ยนอปนสย ๑.๓ วางแผนเร�องเวลา ๑.๔ทางานอดเรก ๑.๕ มอารมณขน ๑.๖ พยายามระบายออกทางคาพด ๑.๗ รจกตดสนแกไขโดยใชความคดและสตปญญา ๑.๘มองคนอ�นและมองโลกในแงด ๑.๙นอนหลบพกผอนใหเพยงพอ ๑.๑๐ ฝกการทาสมาธ ๒.ปรบปรงเปล�ยนแปลงสภาพการณท�เปนปญหา ๒.๑เปล�ยนบรรยากาศท�พกอาศย หรอท�ทางาน ๒.๒หลกเล�ยงการเผชญกบสภาพการณท�เลวราย ๒.๓ปรบปรง เปล�ยนแปลงระบบการทางาน

การปรบตวโดยบคคลไมรตว การปรบตวโดยบคคลไมรตวเปนการปรบตวท�เกดข/นเองโดยท�บคคลไมรตววาตนเองกาลงลดความทกขใจ หรออาจกลาวไดวา เปนการหาทางออกอยางหน�งของบคคลเม�อเกดความคบของใจ ความขดแยงใจ หรอความเครยด หรอเม�อเผชญปญหาแลวแกปญหาไมได บคคลจะหาทางออกดวยวธใดวธหน�งซ� งเรยกวา กลไกทางจต หรอกลวธปองกนทางจต หรอกลวธานปองกนตนเอง (Defense Mechanism) กลไกดงกลาวบคคลใชเพ�อรกษา หรอคมครอง “หนา” หรอ “ศกดq ศร” ของตนเองไว เพ�อไมใหตนเองเกดทกข หรอไมสบายใจ หรอวตกกงวลเม�อตองเผชญกบสถานการณท�มปญหา

กลวธปองกนทางจต (Defense Mechanism) กลวธานปองกนตนเอง แบงออกเปนประเภทตางๆดงน/ ๑.การปฏเสธไมยอมรบความจรง (Denial of Reality) เปนการไมยอมรบความจรงหรอปฏเสธโดยไมยอมรบรไมยอมเขาใจ หรอไมเผชญตอความเปนจรงทาใหบคคลไมพงพอใจ บคคลจงพยายามแสดงพฤตกรรมหลบหลก หลกเล�ยงท�จะไมสนใจเก�ยวกบเร�องน/นๆ เพ�อทาใหตนเองเกดความสบายใจ ตวอยางเชน การไมยอมรบความจรงวามารดาของตนไดเสยชวตไปแลว เพราะจะทาใหตนเองไมสบายใจ จงหลอกตนเองวา มารดายงมชวตอย ๒.การถอยหน (Withdrawal) เปนกลไกท�พยายามหลกหนจากสถานการณท�ไมพงปรารถนาหรอหนไปจากส�งท�ทาใหเกดความไมสบายใจ เชน คนท�พดไมเกงจะหลกเล�ยงการพดในท�ชมชน ๓.การเกบกด (Repression) เปนกลไกท�พยายามจะขจดความคบของใจท�ไมมทางแกไขได หรอส�งท�คกคามตอเขา หรอสภาพการณท�ทาใหเขาไมไดรบการยอมรบ หรอสภาพการณท�ทาใหเขาสะเทอนใจหรอไมสบายใจหรอทรมานใจ โดยเขาจะพยายามลมเหตการณหรอเร�องท�เกดข/น การเกบกดท�เพ�มปรมาณมากๆจะทาใหบคคลน/นลมเร�องราวตางๆ ท�เกดข/นอยางสนทจนไมสามารถจะระลกได เชน หญงท�ถกขมขนจะจารายละเอยดของเร�องราวตางๆไมได ๔.ปฏกรยากลบเกลDอน (Reaction – Formation) เปนกลไกท�แสดงพฤตกรรมตรงขามกบความรสกท�แทจรง ท/งน/ เพ�อทาใหตวของเขาสบายใจข/น การกระทาดงกลาวเพ�อปองกนความรสกผด หรอการมความคดเหนท�เปนอนตราย หรอไมเปนท�ปรารถนาตอบคคลอ�น ซ� งอาจจะกลาวไดวาเปนลกษณะการแสดงออกแบบ “หนาเน/อใจเสอ” เชน อยตอหนาเพ�อนบานคยกนอยางมมตรภาพ แตลบหลงกลบมพฤตกรรมจองทาลายหรอแกลงกวาดขยะจากหนาบานตวเองไปใสหนาบานของเพ�อนบาน ๕.การถดถอย (Regression) เปนกลไกท�เกดข/นเม�อบคคลตกอยในภาวะวตกกงวล และบคคลไมอาจจะขจดกบความวตกกงวลท�เกดข/นได จงหาทางออกโดยการยอนไปแสดงพฤตกรรมเหมอนเดกๆ เชน รองไห กระทบเทา แลบล/น อานหนงสอการตน พฤตกรรมเหลาน/ เปนส�งท�บคคลเคยทาในอดตสมยเดกและนากลบมาใชใหมเม�อตนเองมปญหาในการปรบตว ๖.การแยกตวออกจากสงคม (Isolation) เปนการหลกเล�ยงจากสภาพการณ หรอ สถานการณท�ทาใหตนเองไมสบายใจ จงพยามยามแยกตวออกจากสภาพการณน/น เพ�อใหตนเองเกดความสบายใจ ๗.การแสดงความพการทางกาย (Conversion) เปนกลไกท�แสดงออกใหเหนความพการทางกายเพ�อลดความเครยด เชน เปนลมหมดสต แขนขากระตก แขนขาไมมแรง เปนตน ๘.การกลาวโทษบคคลอDนหรอสDงอDน (Projection) เปนการโยนความผดใหกบคนอ�นหรอส�งอ�นเพ�อใหตนเองพนผด และสบายใจท�ไมตองรบผดชอบกบการกระทาของตน การกระทาดงกลาวเปนลกษณะของบคคลท�ตรงกบสภาษตท�กลาวา “ราไมดโทษป� โทษกลอง” ตวอยางเชน พนกงานท�กระทาทจรตจะปายความผดไปใหคนอ�นเพ�อใหตนเองพนจากความผด ๙.การหาเหตผลเขาขางตนเอง (Rationalization) เปนความพยายามของบคคลท�หาเหตผลมากลาวอางเพ�อเขาขางตนเองเพ�อลดความวตกกงวล ความเครยด และเปนการรกษา “หนา” และ “ศกดq ศร” ของ

ตนเองไว สาหรบเหตผลท�นามาใชมกจะเปนคานยมท�สงคมยอมรบแมเหตผลน/นจะขดแยงกบเหตการณท�แทจรงภายในของจตใจบคคลน/น การอางเหตผลแบงออกเปน ๒ แบบคอ ๙.๑ แบบองนเปร�ยว (Sour Grape) เปนการหาเหตผลโดยอางวาไมชอบ หรอหาขอเสยในของส�งน/นมาอางประกอบเหตผลท�ตนประสบความลมเหลว เชน การสอบบรรจเขาทางานราชการไมไดกอางวางานราชการเงนเดอนนอยกวางานบรษท ซ� งจรงๆแลวอยากจะทางานราชการ ๙.๒ แบบมะนาวหวาน (Sweet Lemon) เปนการหาเหตผลมากลาวอางวาชอบหรออางขอดของส�งน/นๆเชน ชายท�แตงงานกบหญงข/ เหร มกจะกลาวอางวา “เธอเปนแมบานท�ด” และคนท�ทางานราชการมกจะกลาวอางวาเปนงานท�มเกยรต จรงๆแลวเขาไมสามารถจะหางานอ�นเพ�อมาทาแทนงานราชการได การนาเหตผลอ�นมากลาวอางกเพราะวาบคคลไมยอมรบความเปนจรงของตนเอง และตองการรกษาศกดq ศรและหนาของตนเองไว ๑๐.การชอบอางวาตนฉลาดรอบร (Intellectualization) เปนกลไกท�บคคลใชวาจาของตนพดใหสอดคลองกบทฤษฎหรอสงคม หรอสภาพการณท�แวดลอม ๑๑.การเลยนแบบ (Identification) เปนกลไกทางจตท�บคคลนาเอาบคลกภาพ ลกษณะความคด อารมณของคนอ�นมาเปนแบบอยางสาหรบตนเองนาไปปฏบต เอามาเปนบคลกภาพประจาตว โดยตวเองไมต/งใจและไมรตว เชน การเลยนแบบพฤตกรรมดาราภาพยนตร การเลยนแบบพฤตกรรมกาวราว การเลยนแบบนกเรยนท�เรยนเกง เปนตน ๑๒.การชดเชย (Compensation) เปนกลไกท�เอาชนะขอบกพรองของตนเอง ท/งดานรางกาย บคลกภาพ ฐานะทางเศรษฐกจ และทางสตปญญา ดวยวธการสรางความเดน ความสาเรจดานใดดานหน�ง เพ�อชดเชยขอบกพรองหรอจดออนของตน ท/งน/ เพ�อใหความเครยดและความทกขใจหมดไป เชน คนพการไดเปนนกวาดรปท�มช�อเสยง คนไมมโอกาสเรยนสงกจะพยายามสงเสยลกไดเรยนจบการศกษาข/นสงสด คนข/ เหรแตมารยาทด เปนตน ๑๓.การทดแทน (Substitution) เปนกลไกการแสวงหาส�งอ�นมาทดแทนส�งท�ตนชอบแตไมสามารถเปนเจาของส�งน/นได และมกจะมลกษณะคลายกน เชน สมศกดq อยากแตงงานกบสมศร แตทาไมสาเรจจงขอแตงกนกบสมสมรซ�งเปนนองสาวของสมศรแทน ๑๔.การทดเทด (Sublimation) เปนกลไกท�เปล�ยนความปรารถนาท�ตนชอบ แตสงคมไมยอมรบมาเปนความปรารถนาท�ตนชอบและสงคมยอรบ เชน มพลงแรงขบทางเพศแตแสดงออกในทางสงคมยอมรบโดยการเปนนกเขยนและศลปน มความกาวราวชอบทาลายกลายมาเปนนกกฬา นกมวย นกยงปน เปนตน ๑๕. การถายโทษ (Undoing) เปนกลไกท�บคคลแสดงการกระทาเพ�อลบการกระทาเดมของตนซ�งเปนการกระทาท�ผอ�นไมยอมรบและเปนการลางบาป หรอลบลางความผดท�ตนเองทาไวในอดต เชน การทาบญเกนกวาฐานะ ๑๖.การกาวราว (Aggression) เปนกลไกท�แสดงอาการตอสทาลายส�งท�มาขดขวางความตองการซ� งทาใหเกดความคบของใจ ความเครยด ม ๒ ลกษณะคอ

๑๖.๑ ความกาวราวโดยตรง เปนการแสดงพฤตกรรมกาวราวทางกาย วาจา โตตอบโดยตรงตอส�งท�ทาใหคบของใจ ๑๖.๒ ความกาวราวทางออม เปนการแสดงพฤตกรรมโดยทางออมเพราะไมสามารถแสดงพฤตกรรมกาวราวโดยตรงได เชน การแสดงอาการน�งเงยบเม�อถกพอด แตไปแสดงพฤตกรรมเกเรเพ�อนเม�ออยท�โรงเรยน หรอไปขดเขยนกาแพงโรงเรยนจนสกปรกเลอะเทอะ ๑๗.การเปลDยนทศทางหรอเปาหมาย (Displacement) เปนการเปล�ยนทศทางของอารมณ ความคด และความรสก ท�มตอบคคลหน�งหรอส�งใดส�งหน�งไปยงคนอ�นหรอส�งอ�นแทน เชน บคคลท�โกรธท�เจานายดดาวาตนเองทางานไมด อาจจะหาทางออกของอารมณโกรธเจานายโดยไปทารายสนข หรอบคคลท�ออนแอกวา ๑๘. การลงโทษตนเอง (Introjections) การลงโทษตนเองเปนกลไกทางจตท�นาเอาความรสกนกคดท�ไมดของคนอ�นมาไวในตว ทาใหรสกไมดตอตนเอง มองตนเองในแงราย ผลท�มองตนเองในแงรายไมดจะทาใหเกดความเศรา ปวยเปนโรคประสาท โรคจตได ๑๙.การกดระงบ (Suppression) เปนกลไกการเกบกดโดยพยามยามไมคด ไมจาประสบการบางอยางท�ตนไมพอใจ ไมยอมรบ ยงยากใจ รสกผดหวง หรอสรางความปวดราวใจ การกดระงบเปนกระบวนการท�ต/งใจกระทาในระดบจตสานกท�ตนเองรตวตลอดเวลา เชน สดใสพยายามไมคดถงชายคนรกท�ทางานอยตางประเทศ เพราะการคดถงแตชายคนรก จะทาใหสดใสขาดสมาธในการทางาน งานอาจผดพลาดได ๒๐.การฝนกลางวน หรอ เพอฝน (Day Dream of Fantacy) การฝนกลางวนหรอการเพอฝนเปนการสรางจนตนาการเพ�อหาทางตอบสนองส�งท�ตองการซ� งความตองการน/นไมไดรบการตอบสนองในชวตจรง การเพอฝนเปนวธท�เดกและวยรนใชบอยกวาผใหญ ท/งน/ เพราะเดกและวยรนมความตองการหลายอยางท�ยงไมสามารถตอบสนองได จตใจยงไมเขมแขงท�จะทนตอความเครยดได จงตองใชการฝนกลางวนเพ�อชดเชยความตองการท�ขาดหายไป ท/งน/ การฝนกลางวนถาไมมากเกนไป อาจเกดประโยชนในทางสรางสรรคได เชน การคดสรางผลงานศลปะ แตถาฝนในทางท�ไมดจะทาใหจตใจหมกมน เกดอาการหลงผดเปนโรคจตได

ขอสงเกตบางประการจากการใชกลวธานปองกนตนเอง ๑.บคคลอาจเลอกใชกลวธานปองกนตนเองวธใดวธหน�ง หรออาจจะใชหลายวธเพ�อลดความตงเครยด ความวตกกงวล และการหาทางออก ใหแกปญหาของตนได ๒.การใชกลไกทางจต ควรมขอบเขตจากด หากใชบอยคร/ งเกนไป หรอใชโดยปราศจากเหตผล กจะใหโทษแกบคคลได เชน ทาใหบคคลหลอกตวเองจนไมกลาเผชญกบความเปนจรงของชวตตนเองได ซ� งจะมผลกระทบตอการปรบตวของบคคลน/น ๓.การใชกลวธานปองกนตนเองโดยยดหลกสายกลางเปนหลกจะทาใหใหการปรบตนใหอยรอดและอยไดดวยความสขในทางสรางสรรค

ลกษณะของการปรบตวท�ด ๑.การปรบตวท�เหมาะสมมกเปนการปรบตวของบคคลท�เปนไปในทศทางท�จะนาประโยชนมาใหบคคลน/น ๒.การปรบตวแลวทาใหบคคลสามารถเขาสงคมไดอยางมประสทธภาพ ๓.การปรบตวท�ดตองไมทาใหผอ�นเดอดรอน หรอไปลวงเกนสทธและเสรภาพผอ�น ๔.บคคลท�ปรบตวมกจะไดรบการอบรมเล/ยงดแบบใหความรกและใหความสนบสนนและแบบใชเหตผลมากกวาอารมณ Landis,1955 พบวา วยรนท�มาจากครอบครวท�บดามารดาปกครองแบบประชาธปไตยจะปรบตวไดดกวาเดกท�มาจากบดามารดาท�ปกครองลกแบบเขมงวดและมอานาจเหนอบตร ๕.บคคลท�ปรบตวดมกจะมาจากครอบครวท�มฐานะทางเศรษฐกจสงกวาบคคลท�มาจากครอบครวท�มฐานะเศรษฐกจต�า งานวจยของอมพร โอตระกล (2521) พบวาผท�มปญหาการปรบตวมกมาจากครอบครวท�มฐานะเศรษฐกจตอเสยเปนสวนใหญ เดกท�มากจากบานยากจนมแนวทางเศรษฐกจต�าจะเปนคนท�ปรบตวไมดและมอารมณไมม�นคงมากกวาเดกท�มาจากครอบครวฐานะเศรษฐกจสงและปานกลาง ๖.บคคลท�ปรบตวดมกจะเปนผท�มความรสกนกคดเก�ยวกบตนเองด การวจยของคเปอรสมธ (Coopersmiths,1959) พบวาความรสกนกคดเก�ยวกบตนเองของแตละบคคลท�เปนไปในลกษณะถกตองเหมาะสมจะทาใหบคคลปรบตวเขากบสภาพแวดลอมตางๆไดด ตรงกนขาม ถาบคคลน/นไมสามารถเขาใจตนเองกยอมเกดความไมสอดคลองภายใน และปรบตวไมไดด

ผลของการปรบตว ๑.ผลดจากการปรบตวได ๑.๑ทาใหชวตมความสข หรอสขภาพจตด มประสทธภาพ มความสาเรจในชวต สามารถสนองตอบตามความตองการของรางกาย จตใจ สงคมและส�งแวดลอม ๑.๒ทาใหชวตปลอดภย อยรอดไดแมจะอยในสถานการณอนตราย หรอมภยพบตตางๆ ๑.๓ทาใหบคลกภาพดในทกๆชวงวยของชวต ๑.๔สามารถขจดทกข ความเครยด ความขดแยงในใจ ความคบของใจออกไปได ๒.ผลเสยจากการปรบตวไมได ๒.๑ มบคลกภาพไมด มพฤตกรรมไมเหมาะสม ขาดความเช�อม�นในเอง ไมกลาตดสนใจ หวาดระแวง หลงเช�อคนงาย เปนตน ๒.๒ เปล�ยนอาชพบอยๆ ปรบตวเขากบคนหรองานไมได ๒.๓ ตดยาเสพตดหรอตดสรา ๒.๔ มอาการเจบปวยทางกาย เชน โรคกระเพาะ และลาไสอกเสบ ไมเกรน เปนตน ๒.๕ เกดเปนโรคประสาท และโรคจต เน�องจากมความเครยด ความวตกกงวลตลอดเวลา

สรป การปรบตวหมายถง ผลของความพยายามของบคคลท�พยายามแกไขปญหาท�เกดข/นแกตนเอง ไมวาปญหาน/นจะเปนปญหาทางดานความตองการ อารมณ และดานบคลกภาพอ�นๆ เพ�อใหแกปญหาเหลาน/นเปนไปไดดวยความเหมาะสมกบสภาพแวดลอม จนบคคลน/นสามารถจะอยในสภาพแวดลอมน/นได สภาพการณท�กอใหเกดการปรบตวทาใหบคคลตองปรบตวเปน ๒ ลกษณะ คอ สภาพการณทางกายภาพ ไดแก การเปล�ยนแปลงของสภาพอากาศ การเปล�ยนแปลงของเวลา เปนตน สภาพการณทางจตวทยา ไดแก ความคบของใจ ความขดแยงใจ ความกดดนและความเครยด ซงตองใชกลไกการปรบตว ๒ ระดบคอ การปรบตวโดยบคคลรตว ซ� งเปนการปรบตวโดยบคคลพยายามแกปญหาท�สรางความไมสบายใจแกตน และ การปรบตวโดยบคคลไมรตวหรอกลวธานปองกนตนเอง ซ� งใชเพ�อ รกษา “หนา” หรอ “ศกดq ศร” ของตนเองเอาไว ดงน/น การปรบตวจงเปนการกระบวนการทางจตใจท�ใชเพ�อบรรลความตองการของคน สงคมและส�งแวดลอม เพ�อคงไวซ� งสขภาพจตด ในปจจบนสงคมและส�งแวดลอมมการพฒนาไปมาก ทาใหตองปรบตวมากข/น เพ�อใหเขากบสภาพความเปนอยท�เปล�ยนแปลงไป สามารถดารงชวตอยางมความสข มประสทธภาพ มความสาเรจในชวต สรางบคลกภาพท�ดในอนาคต

อารมณ (Emotion) และ บคลกภาพ (Personality)

แนวคด

๑.อารมณเปนแรงกระตน และกาหนดทศทางใหบคคลแสดงพฤตกรรมไดเชนเดยวกบแรงจงใจ อารมณมความสาคญตอการดาเนนชวตประจาวนของมนษยเปนอนมาก ถาปราศจากอารมณ มนษยไมอาจจะคดสรางสรรค และมสนทรยภาพ ๒.การควบคมอารมณเปนส�งท�มนษยทกคนตองเรยนรใหเหมาะสมกบเวลา สถานท� บคคล การแสดงอารมณท�ไมเหมาะสมกบเวลา สถานท� บคคล ยอมนามาซ� งความเครยด ความคบของใจได ๓.บคลกภาพเปนภาพรวมของบคคลซ�งประกอบดวยคณลกษณะภายนอก ไดแก รปรางหนาตา ผวพรรณ ฯลฯ และลกษณะภายในอนไดแก ทศนคต คานยม ความเช�อ ฯลฯ ลกษณะท�ปรากฎท/งภายในและภายนอกน/จะแสดงออกเปนผลรวมของพฤตกรรม ซ� งทาใหบคคลแตละคนแตกตางกน ๔.ความแตกตางกนทางบคลกภาพ เกดจากองคประกอบทางพนธกรรมและส�งแวดลอม องคประกอบท/งสองอาจทาใหเกดการสรางและพฒนาบคลกภาพไปในแนวทางท�พงประสงคของสงคมไดอยางเหมาะสม ๕.ความสาคญของบคลกภาพตอการดารงชวตมนษยในสงคมน/นมมากทเดยว ซ� งอาจจะกลาวไดวา บคลกภาพมความสาคญท/งในดานสวนตวและในดานอาชพการงานของบคคล

อารมณ (Emotion)

ธรรมชาตของอารมณ ในแตละวนบคลจะมอารมณตางๆเกดข/นมากมาย เพราะตลอดเวลาท�บคคลอยในถานการณใดสถานการณหน�ง บคคลจะอยภายใตส�งเรา (Stimulus) และประสบการณ (Experience) ท�เขามอยทาใหอารมณแปรเปล�ยนไปมา ซ� งอารมณในลกษณะดงกลาวน/ จะมอทธพลตอพฤตกรรมของบคคล อารมณเปนปฏกรยาท�เกดข/นภายใน เปนพฤตกรรมท�เกดข/นจากการเรยนร และเปนเหมอนตวกระตนใหเกดแรงจงใจท�จะนาไปสพฤตกรรมน/น อารมณและแรงจงใจจงเปนปรากฏการณท�เช�อมโยงกนอยางใกลชด กลาวคอ แรกเร�มท�มอารมณเกดข/น พฤตกรรมการจงใจกจะเกดตาม ตวอยางเชน เกดความรสกรกและพงพอใจจะทาใหเกดพฤตกรรมทางเพศตามา ซ� งอาจเปนการอยากไปพบหนาคนท�รก อยากอยใกล อยากพดคยดวย หรออกกรณ ขณะท�บคคลมความรสกโกรธ พฤตกรรมกาวราวกจะตามมา อยางไรกตามการเช�อมโยงกนดงท�กลาวคงไมเปนเชนน/นเสมอไป โดยรวมอาจกลาวไดวา อารมณและแรงจงใจเปนกระบวนการทางจตวทยาอยางเดนชดสามารถเกดข/นไดอยางเปนอสระของกนและกน แตมโอกาสท�จะมาเช�อมโยงกนไดอยางใกลชดเสมอ อารมณสามารถท�จะกระทาส�งตางๆเหมอนเปนผท�จงใจ สามารถท�จะกระตนเม�อพฤตกรรมการจงใจมอปสรรค

อารมณ มากจากภาษาองกฤษ “Emotion” มความหมายวาการเกดการเคล�อนไหว หรอภาวะท�ต�นเตน แนวคดหน�งท�ใหความเขาใจไดงายกลาวไววา อารมณเปนความรสกภายในท�เราใหบคคลกระทาหรอเปล�ยนแปลงภายในตวของเขาเอง ซ� งความรเหลาน/จะเปนความรสกท�พงพอใจ ไมพงพอใจ หรอรวมท/งสองกรณ จากความหมายและธรรมชาตของอารมณ ทาใหนกจตวทยาท/งหลายมความเหนวาองคประกอบของอารมณจะแบงออกเปน ๓ อยาง (Baron,1989) ๑.สภาวะการรคด (Cognitive states) เปนความรสกของผท�กระทาหรอประสบการณตางๆของบคคล เชน เราเคยรสกโกรธ ราเรง สะอดสะเอยน เปนตน ๒.ปฏกรยาทางสรระ (Physiological reactions) เปนการเกดการเปล�ยนแปลงในรางกายของเรา เชน หวใจเตนเรวข/นเม�อรสกต�นเตนหรอตกใจ ๓.การแสดงออกพฤตกรรม (Expressive behaviors) เปนสญญาณการแสดงออกของสภาพวะภายใน เชน เกดความพอใจกจะแสดงการย/ม หรอเม�อโกรธกอาจกลาววาจาตอวาออกมา หรอแสดงการกระทบเทา,ตบต การจาแนกอารมณ Carson (1993) มความเช�อวา บคคลมอารมณพ/นฐานอย ๓ ชนด คอความโกรธ (anger) ความกลว (fear) และความพงพอใจ (pleasure) สวนอารมณอ�นๆเปนผลท�เกดจากอารมณใดอารมณหน�งมากกวาของอารมณท/งสามน/ เชน รงเกยจ เปนรปแบบของอารมณโกรธ การอจฉาและความรสกผดจะอยบนพ/นฐานของความกลว ความรกและความสขจะมพ/นฐานมาจากความพงพอใจ ความโกรธ (anger) เปนอารมณท�ไมพงพอใจอยางแทจรง มกเกดข/นเน�องจากถกขดขวางไมใหทากจกรรมท�ตนตองการ ในแตละวยจะมความโกรธแตกตางกนไป ในวยเดก เร�องท�ทาใหโกรธมกจะเปนกจกรรมท�เดกกาลงทาอย หรอการอยากรอยากเหนและการแสดงออกซ�งความโกรธกจะแสดงออกในรปของการกาวราวทางกาย หนาตาบดบ/ง ทบตส�งของ ถาเปนวยรนหรอวยผใหญจะเปนเร�องทางสงคม การแสดงออกจะมาในรป วาจา หรอทางกาย ความกลว (fear) เปนอารมณท�แสดงออกถงความรสกวาเปนอนตราย ซ� งจะมอยมากมายท/งท�มองเหนและมองไมเหน เดกเลกๆจะกลวเสยงดง กลวส�งแปลกประหลาด ถงแมจะเปนเดกโตกยงกลว เม�อเขาสวยรนจนถงวยผใหญ จะเกดความกลวในทางสงคมมากข/น กลวความผดหวง กลวในความมบทบาททางเพศ กลวไมไดรบการยอมรบ เปนตน ความพงพอใจ (pleasure) เปนอารมณของความรสกท�มความสขท�ราเรงอยางมาก เปนความสาเรจหรอความสขสดช�นเกดข/น เม�อบคคลไดรบผลการตอสนองตาท�ตองการ ไมวาจะเปนความตองการทางดานรางกายและดานจตใจ

การแสดงออกทางอารมณ การแสดงออกทางอารมณจาแนกได ๒ ลกษณะ ดงน/

๑.การแสดงอารมณทางใบหนา การแสดงความรสกทางใบหนาจดวาเปนส�งท�สาคญอยางย�ง เพราะเปนการแสดงออกถงสภาวะทางอารมณตางๆในตวเราและบคคลอ�นท�สามารถสงเกตเหนไดบอยๆ นกสรรวทยาประมาณวา ใบหนาสามารถแสดงความรสกไดแตกตางกนถง ๒๐,๐๐๐แบบ และสวนใหญจะเกดจากการผสมกลมกลนกนของสหนาท�เปนพ/นฐานต/งแต ๒ แบบ ข/นไป เชน ไดเกรด F จากขอสอบท�ไมยตธรรม ลองสงเกตใบหนาตนเองจากกระจกเงา จะเหนวาดวงตา ค/วและหนาผากแสดงถงอารมณโกรธ ในขณะท�รมฝปากแสดงออกถงความเสยใจ ทอมกนส (Tomkins,1962) ไดเสนอทฤษฎการแสดงออกทางใบหนาคอการสะทอนอารมณเปนธรรมชาตท�ตดตวมนษยมาต/งแตเกด และเปนลกษณะการตอบสนองสากล พอล เอกแมน (Paul Ekman,1958) และคนอ�นๆไดศกษาอารมณและการแสดงออกทางสหนา พบวามอารมณ ๖ ชนดดวยกน ท�แสดงออกทางสหนาเปนลกษณะสากลท�วไป มนษยทกชาตทกภาษาจะแสดงความรสกไดตรงกน คอ เม�อเกดอารมณกลามเน/อแตละมดบนใบหนาจะมการยดหดคลายคลงกน เชน เวลาเศรามมปากจะโคงลง เวลาย/มมมปากจะโคงข/น เปนตน อารมณ ๖ ชนด ท�สอดคลองกบการแสดงออกทางใบหนาของคนท�วไปไดแก ประหลาดใจ รงเกยจ เศราเสยใจ โกรธ กลว และเปนสข ๒.การแสดงอารมณกาวราวและรนแรง โดยท�วไปเรามกจะมการแสดงออกของอารมณท�ไมเปนอนตรายตอบคคลอ�น เชน การย/มแยม การรองไห ตะโกน การสวมกอดดวยความรก การจบแกมดวย ความเอนด ฯลฯ แตจะมอารมณบางชนดซ�งเม�อแสดงมาแลวจะกอใหเกดอนตรายตอบคคลอ�นได นกจตวทยาไดใหความสนใจกบอารมณประเภทน/มากกวาจะศกษาวาอะไรเปนสาเหตท�ทาใหบคคลมการแสดงออกทางอารมณในลกษณะของความกาวราว และเปนไปในทางทาลาย หรอในทางท�ไมด ดงเชนความคบของใจและความกาวราว และเปนไปในทางทาลาย หรอในทางท�ไมด ดงเชนความคบของใจและความกาวราว เน�องจากมอารมณหลายชนดท�ซบซอนปะปนอยกบรายละเอยดบนใบหนา แตเรากอาจตดสนอารมณจากใบหนาของผน/นอยางคราวๆ โดยเนนใน ๓ มต คอ พอใจ-ไมพอใจ, ยอมรบ-ปฏเสธ และการเคล�อนไหวทางรางกาย

การควบคมอารมณ การควบคมอารมณเปนเร�องสาคญสาหรบผท�จะประสบความสขหรอความสาเรจในชวตเพราะถาไมรจกควบคมอารมณแลว เม�อมเหตการณใดๆเกดข/น กจะไมสามารถปรบตนใหเหมาะสมกบสถานการณน/นๆได บางคนอาจจะควบคมอารมณของตนเองดวยการสกดก/นไวไมแสดงออก วธน/อาจจะเปนอนตรายตอสขภาพกายและสขภาพจตได การควบคมอารมณจงเปนส�งจาเปนตอการดาเนนชวต บคคลใดรจกควบคมอารมณจะกอใหเกดผลดดงน/ ๑.ทาใหเปนคนมบคลกภาพด สามารถแสดงออกทางพฤตกรรมไดเหมาะสม ๒.ทาใหเปนคนมมนษยสมพนธด การแสดงออกทางงอารมณท�เหมาะสมจะชวยสรางมนษยสมพนธกบผอ�นไดเหมาะสม ๓.ทาใหเปนผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชาท�ด ผบรหารท�รจกวธการควบคมอารมณจะชวยใหการบรหารงานเปนไปดวยความราบร�น งานมประสทธภาพ

๔.ทาใหเปนผท�มวฒภาวะทางอารมณ เปนการแสดงออกทางอารมณใหเหมาะสมกบวย ๕.ทาใหเปนผมสขภาพจตด ผท�รจกวธการควบคมอารมณจะรจกหาวธการระบายออกของอารมณไดเหมาะสม เชน การอานหนงสอ การเลนกฬา การฟงเพลงฯลฯ วธการควบคมอารมณทDสาคญ ๑.ฝกการควบคมต/งแตในวยเดก การฝกใหเดกรจกความมเหตมผล จะทาใหเดกเกดการเรยนรและพฒนาตอไปเม�อเปนผใหญ ๒.ฝกการมสตใหรเทาทนอยเสมอ การมสตจะชวยทาใหเกดปญญาในการคนหาสาเหตและการแกไขปญหา ๓.การสรางวนยในการควบคมอารมณใหเกดความเคยชน เพ�อไมใหอารมณท�มากระทบมอทธพลเหนอตวเรา อาจจะหาทางออกเพ�อผอนคลายอารมณ เชน การเลนกฬา การหางานอดเรกทา ฯลฯ ซ� งลวนมความสาคญตอสขภาพจต ๔.อยากงวลกบส�งท�ทาผดพลาดไปแลว พยายามคดถงสถานการณปจจบน รจกเปล�ยนแปลงอารมณของตนไปตามสถานการณ จะทาใหสขภาพจตของตนดข/น ๕.ฝกการแสดงออกของอารมณใหเหมาะสมกบส�งเรา ซ� งเราจะตองคดไตรตรองใหรอบคอบมเหตผลตอส�งเราท�มาเราอารมณ ๖.สารวจประสบการณการแสดงออกของอารมณตอนเองวามผลด ผลเสยอยางไร แลวนาผลมาปรบปรงแกไขใหดข/น

บคลกภาพ (PERSONALITY)

ความหมายของบคลกภาพ การแสดงออกของบคคลแตละคนท�ตอบสนองตอส�งเราตางๆ ยอมจะมความแตกตางกน และถงแมจะเปนบคคลเดยวกน หากส�งเราท�มากระทบมความแตกตางกนกยอมจะกอใหเกดการตอบสนองท�แตกตางกนไปดวย ปฏกรยาตอบสนองของบคคลตอส�งเราจะมแบบแผนการแสดงพฤตกรรมของตนเอง ซ� งเปนการช/ ใหเหนลกษณะเฉพาะของบคคลคนน/น แบบแผนพฤตกรรมของบคคลแตละคนจะไมเหมอนกนท/งหมด แตอาจจะคลายคลงกน ซ� งน�นทาใหคนท�วไปสามารถแยกความแตกตางของบคคลแตละคนได เราเรยกแบบแผนพฤตกรรมของบคคลท�คนท�วไปรบรแลววา บคลกภาพ โดยมความสมพนธดงน/ ๑.บคลกภาพแสดงใหเราเหนเอกลกษณหรอลกษณะเฉพาะของบคคล ทาใหเราสามารถแยกแยะความแตกตางระหวางบคคลได ๒.บคลกภาพน/นตองเกดข/นบอยๆไมวาจะในส�งแวดลอมใดกตามจงจะถอวาเปนบคลกภาพ มใชเกดข/นเพยงช�วคร/ งช�วคราว ๓.บคลกภาพตองเปนพฤตกรรมท�มระบบระเบยบและมโครงสรางท�แนนอน บคลกภาพเปนเสมอนผลของการรบรท�เกดจากการรบรของผอ�น แลวเขามปฏกรยาตอบสนองทาใหเจาของบคลกภาพไดตระหนกในบคลกภาพของตนเอง และยงหมายรวมถง การรบรพฤตกรรมรวมท/งหมดของบคคลใดบคคลหน�ง ท/งในส�งท�มองเหน เชน ลกษณะของพฤตกรรม และส�งท�มองไมเหน เชน ความคด ความสนใจ ซ� งจะทาใหคนอ�นสามารถท�จะเขาใจและแยกแยะความแตกตางของบคคลน/นจากคนท�วไปได (Smith, Sarason and Sarason,1982) ดงน/นบคลกภาพ จงเปนส�งท�จะตองพจารณาใหกวางขวาง ท/งปจจยภายนอกและปจจยภายใน เชน คานยม เจตคต แรงจงใจ และความสามารถเปนตน ดวยเหตน/ บคลกภาพในอกดานหน�งจงนาจะหมายถง ลกษณะท�บคลคดและประพฤตเม�อเขาตองมการปรบตวใหเขากบส�งแวดลอม การคดและประพฤตดงกลาวน/น ไดรบอทธพลจากส�งตางๆดงตอไปน/ คอ ลกษณะเฉพาะ คานยม แรงจงใจ พนธกรรม เจตคต อารมณ ความสามารถ ภาพพจนเก�ยวกบตนเอง ความฉลาดเฉลยว และความกลาแสดงออก (Mc Connell,1974) สรป บคลกภาพ หมายถง แบบแผนพฤตกรรมของบคคลใดบคคลหน�งท�เปนท�รจกกนโดยท�วไป เปนลกษณะรวมของบคคลน/น อนประกอบดวยพฤตกรรมท�แสดงออก และเปนลกษณะเฉพาะภายในบคคล ซ� งทาใหบคคลน/นมความแตกตางจากบคคลท�วไป

ความสาคญของบคลกภาพ ๑.การยอมรบความแตกตางระหวางบคคล การท�จะบอกวาบคคลใดแตกตางจากบคคลอ�นน/น กตองอาศยการสงเกตจากส�งท�มองเหนกอนคอ พฤตกรรม โดยเฉพาะ พฤตกรรมท�เปนส�งซ� งเกดข/นอยางสม�าเสมอในตวของบคคล พฤตกรรมดงกลาวน/ คอ บคลกภาพของคนๆน/น บคลกภาพชวยใหคนเราสามารถท�จะจดจาและเขาใจบคคลแตละคนไดเปนอยางด ตลอดจนรวธท�จะปรบตวใหเขากบคนเหลาน/นได ทาใหเกดความสมพนธอนดตอกนในสงคม

๒.การตระหนกในเอกลกษณะของบคคล ดงท�กลาว บคลกภาพทาใหคนแตละคนมลกษณะเฉพาะท�เปนของตนเอง แลบคลกภาพท�เปนเอกลกษณะแหงตนน/ เองเปนตนแบบของบคลกภาพท�จะทาใหคนรนหลง หรอเดกและเยาวชนไดศกษาและเลยนแบบเอกลกษณดงกลาวได ๓.การคาดหมายพฤตกรรม บคลกภาพทาใหเราทราบลกษณะเก�ยวกบคนๆน/น และทาใหเราหรอคนอ�นๆ สามารถทานาย พฤตกรรมของคนๆน/นได ๔.ความม�นใจ การมบคลกภาพท�ดจะทาใหตวบคคลมความม�นใจในการแสดงออกมากข/น กลาแสดงออก และรแนวทางของการปฏบตท�เหมาะสมในแตละสถานการณ ๕.การปรบตวใหเขากบบคคลอ�นๆ บคลกภาพมสวนสาคญในการท�ชวยใหบคคลสามารถปรบตวเขากบบคคล และสถานการณไดดข/น รวดเรวข/น การท�เรารบคลกภาพของคนอ�น กจะทาใหเราปรบตวเขากบเขาไดงายข/น ๖.การยอมรบของกลม คนท�มบคลกภาพดมกจะเปนท�ยอมรบของท�วไป โอกาสของการท�จะตดตอสมพนธกบผอ�นกยอมมมากข/น ๗.ความสาเรจ คนท�มบคลกภาพดจะไดเปรยบคนอ�นๆเสมอเพราะการมบคลกภาพดน/น จะทาใหไดรบความเช�อม�นและศรทธาจากผพบเหน

ปจจยท�มสวนทาใหเกดการพฒนาบคลกภาพ ๑.ดานกายภาพ ไดแก องคประกอบดานกายภาพท�มอทธพลตอการเกดบคลกภาพ คอ โครงสรางรางกาย และระบบตอมตางๆ เชน ตอมไทรอยดท�ผลตฮอรโมนไทรอกซนนอยเกนไป จะทาใหบคคลเกดอาการซม สมองเฉ�อยชาในการคด การจา การเคล�อนไหว ลงเลในการตดสนใจ เหน�อยลางาย หรอถาผลตมากเกนไปกจะทาใหบคคลนอนไมหลบ กนจ ความดนสง วตกกงวล เปนตน ๒.ดานสตปญญาและความสามารถ คนท�มพฒนาการทางสตปญญาด จะสามารถไดรบการฝกฝนอบรมตางๆไดมากท/งทางดานความรและการรสกนกคด ซ� งจะทาใหผลตอการพฒนาใหเกดบคลกภาพท�ดดวย แตในทางตรงขาม ถาบคคลมความดอย หรอมความบกพรองทางสตปญญา ทาใหเขาไมสามารถจะไดรบการฝกอบรมตางๆได การพฒนาใหเกดบคลกภาพท�ด กยอมจะทาไมไดด หรอทาไดยากเม�อเปรยบเทยบกบพวกท�มสตปญญา ความสามารถสง ๓.ดานอารมณ บคคลท�มความวตกกงวล หรอมความขดแยงในตนเอง ไมสบายใจ จงหาทางผอนคลายดวยการใชวธของกลวธาน (defense mechanism) ซ�งการใชกลไกการปองกนตนเองน/ จะทาใหบคคลมลกษณะบคลกภาพท�แปรเปล�ยนไปได แตถาใชอยางเหมาะสมกจะชวยผอนคลายความวตกกงวลได บางคนทดแทนความรสกตองการทางเพศดวยการเลนกฬา ถาทาเชนน/บอยคร/ งกอาจจะพฒนาบคลกภาพแบบนกกฬาข/นได ๔.ดานความสนใจ ความสนใจท�แตกตางกนยอมจะมผลทาใหบคคลมความแตกตางในบคลกภาพไดเชนกน คนท�มความสนใจในทางวทยาศาสตร กจะพฒนาบคลกภาพในลกษณะท�ชอบสงเกต ๕.ดานพละกาลง คนท�มกาลงมากกจะชอบใชกาลงในการแสดงออกทกเร�อง โดยเฉพาะการใชกาลงในการขจดความขดแยงอยบอยๆ จะทาใหเกดบคลกภาพแบบกาวราวได

๖.ดานอปนสย การมอปนสยใจคอท�แตกตางกนยอมจะมผลทาใหบคลกภาพของบคคลแตกตางไปดวย คนท�มอปนสยใจเยน จะทาใหเขาพฒนาบคลกภาพแบบมความละเอยดรอบคอบ ตรงขามกบบคคลท�มอปนสยใจรอน กจะพฒนาบคลกภาพไปในแบบท�หนหนพลนแลน ขาดการย /งคดได ๗.ดานการปรบตวเขากบสงคม คนท�ปรบตวเขากบสงคมไดด จะพฒนาบคลกภาพแบบท�ชมชอบสงคม ในขณะท�คนท�ปรบตวเขาสงคม ในขณะคนท�ปรบตวเขากบสงคมไมไดมกจะพฒนาบคลกภาพแบบเกบตว

การสรางบคลกภาพ บคลกภาพไมใชเปนส�งท�กาเนดมาพรอมกบชวตมนษย แต บคลกภาพเปนการส�งสมลกษณะตางๆ

ตลอดชวงชวตของบคคล ดงน/นจงนาเช�อไดวา แมวามนษยเกดมาจะยงไมมบคลกภาพท�เดนชด แตบคลกภาพกนาจะเกดไดพรอมๆกบการพฒนาของบคคล คอเม�อบคคลไดมปฏสมพนธกบส�งเรา เกดความพรอมและเรยนรท�จะแสดงพฤตกรรมตางๆตามข/นพฒนาการได

อยางไรกดบคลกภาพท�เปนท�พงพอใจ หรอพงปรารถนาของสงคมกยอมจะเปนบคลกภาพท�สนบสนนสรางสรรคสงคมดวย แตการเกดบคลกภาพท�สนบสนนสงคมน/น อาจจะไมไดเกดกบบคคลไดทกคน ดงน/นการสรางบคลกภาพท�เปนท�พงปรารถนาและสรางสรรคสงคม จงเปนเร�องสาคญ ปจจยพ/นฐานสาคญบางประการในการสรางเสรมบคลกภาพท�พงประสงคของสงคม ๑.ลกษณะท�ถายทอดทางพนธกรรม พนธกรรมบางอยางเราไมสามารถแกไขไดเชน การเปนโรคตาบอดส แตการปรบตวตอสภาพทางพนธกรรมท�เปนอยเปนการเสรมสรางบคลกภาพเฉพาะแตละบคคล มากกวาการเปรยบตนเองกบบคคลอ�น ๒.การรบรตวเอง การท�บคคลมความเขาใจและรจกตนเองไดดน/น ยอมหมายถง บคคลไดสามารถประสานความสมพนธระหวางการมองตนเอง และประสบการณแหงความเปนจรงท�มอยได ทาใหบคคลไมเกดความขดแยงในตนเอง บคลกภาพท�เกดข/นจะเปนลกษณะของการท�ชวยใหมความสมพนธท�ดตอสงคม แตในทางตรงขาม ถาบคคลไมสามารถท�จะมองตนเองไดสอดคลองกบความจรง กจะเกดความขดแยงในตนเอง ดงน/นการสรางเสรมบคลกภาพจงเปนเร�องท�จะเนนเก�ยวกบการใหบคคลมการรบรตนเองไดตามความเปนจรง เพ�อบคคลจะไดมการมองตนเองอยางถกตอง ซ� งจะไดพฒนาบคลกภาพท�พงประสงคของสงคมตอไป ๓.ปฏสมพนธในสงคม บคคลจะเกดมบคลกภาพอยางไรน/น เปนผลของการท�บคคลมปฏสมพนธกบสงคม ดงน/นการปฏสมพนธกบสงคมจะทาใหบคคลไดมโอกาสรบรตนเองจากภาพการมองของผอ�น ซ� งเปนเสมอนกระจกเงาฉายภาพตวตนของบคคลออกมาไดชดเจนกวาการท�บคคลมองตนเองเพยงอยางเดยวท�มอคตสาหรบตนเองดวยในบางคร/ ง ดงน/นการเสรมสรางบคลกภาพในบคคลกควรจะไดคานงถงความสาคญของปฏสมพนธในสงคมดวย

๔.การเรยนรทางสงคม การเรยนรทางสงคมน/นเปนกระบวนการท�บคคลไดรบขอมลตางๆจากการสงเกตพฤตกรรมของบคคลอ�นและส�งแวดลอม โดยจดจาและนามาใชเปนแบบอยางในการปฏบต ฉะน/นถาหากจะใหบคคลมบคลกภาพท�พงประสงคของสงคมแลว การเสรมสรางบคลกภาพกควรจะใหบคคลได

สงเกตแบบอยางพฤตกรรมท�เหมาะสม แลวนาไปใชในกระบวนการเลอกสรรเพ�อพฒนาเปนบคลกภาพของตนเอง

การเสรมบคลกภาพและลกษณะนสย ๑.สารวจตนเอง ๑.๑การวเคราะหตนอง ๑.๒การรบฟงความคดเหนจากผอ�น ๒.ประมวลสรปเพ�อรจกตนเอง ๓.การรจกปรบปรงบคลกภาพและลกษณะนสย

ภาวะผนา (Leadership) แบสส (Bass,1990) กลาววา “ภาวะผนา คอปฏสมพนธระหวางสมาชกกบสมาชกหรอสมาชกกบกลม มกเก�ยวกบการจดโครงสรางหรอเปล�ยนแปลงโครงสรางของสถานการณ การรบรและคาดหวงของสมาชก ผนาเปนตวกระตนใหเกดการเปล�ยนแปลง เปนผซ� งการกระทาของเขามผลกระทบตอคนอ�นๆ มากกวาการกระทาของคนอ�นท�จะมามผลกระทบตอเขา ภาวะผนาเกดข/นไดเม�อสมาชกกลมคนหน�งสามารถปรบเปล�ยนแรงจงใจหรอสมรรถวสย (Competency) ของคนอ�นในกลมได” จากคานยามเหลาน/จะสรปไดวา ภาวะผเปนเร�องเก�ยวกบการท�บคคลหน�งสามารถกระตนใหเกดความเปล�ยนแปลงในดานตางๆของกลม ดวยการกระตนใหสมาชกคนอ�นในกลมเกดแรงจงใจและใชความสามารถของคนในกลมตนกระทาการเปล�ยนแปลงน/นตามการโนมนาวใจของคนผน/น ผนาสาคญหลายคนในอดตท�ผานมาวนแลวแตเปนตวอยางของคาจากดความเหลาน/ได เชน มหาตมะคานธ เหมาเจอตง อดอลฟ ฮตเลอร อนเปนผนาระดบชาต ในระดบชาตทกชาตกจะมวรบรษองตนท�มภาวะผนาใหคนในชาตยกยองเอาเปนแบบอยางและในกลมคนท�เลกลงมา ในบางองคการซ� งไมไดมช�อเสยงใหญโตระดบท�เปนท�รจกกนท�วไปกอาจจะมผนาบางคนซ�งมความสามารถอยางคนเหลาน/ไดดวยเหมอนกน ดงน/นจงไมจาเปนวาผนาจะตองเปนคนท�คนในสงคมท�วรจก อน�งมขอสงเกตวา ผนาไมจาเปนจะตองเปนคนท�มตาแหนงเปนหวหนา และหวหนากอาจจะไมใชผนา เพราะถาหวหนาไมไดสามารถกระตนแรงจงใจใหสมาชกอ�นกระทาตามได หวหนาคนน/นกไมอยในฐานะของผนา ตรงกนขามผนาอาจจะเปนสมาชกคนใดคนหน�งในกลมกไดท�ไมมตาแหนงเปนหวหนา แตเขามอทธพลกระตนโนมนาวใจคนอ�นๆ ในกลมใหเปล�ยนแปลงอะไรบางอยางตามเขาได เม�อกลาวถงเร�องการเปนผนาแลว แนวทางในการศกษาเร�องน/ไดถกแบงออกเปน ๓ ยคดวยกน คอ ยคท�หน�ง เปนการศกษาลกษณะผนา ท�มประสทธภาพวามลกษณะอยางไรบาง ยคท�สอง เปนการศกษาแบบแผนของพฤตกรรมในการเปนผนาวามผลตอการเปนผนาอยางไร และยคท�สาม เปนการศกษาปจจยอ�นนอกเหนอไปจากปจจยท�เก�ยวกบตวผนา เชน สถานการณ ลกษณะงาน ฯลฯ วามผลอยางไรตอภาวะผนา นกจตวทยาในยคแรกของการศกษาวจย เร�องผนา ไดพยายามหาใหไดวาลกษณะของผนาท�มประสทธภาพมอะไรบาง วธการวจยมกจะทาเปนข/นตอนดงน/ ๑.สรางเกณฑในการเลอกผนาท�มประสทธภาพกบดอยประสทธภาพ ๒.วดบคลกภาพของผนาท�คดมากข/นท�หน�งโดยใชแบบทดสอบทางจตวทยา เชน ความทะเยอทะยาน ลกษณะเผดจการ ความเช�อม�นในตนเอง ฯลฯ ๓.นาเอาผลการวดจากข/นท�สองมาเปรยบเทยบกนระหวางผนา ๒ ประเภทท�คดมาในข/นท� ๑ ถาลกษณะใดตางกนกจะยดถอเอาลกษณะน/นเปนลกษณะสาคญท�ผนาตองม

ครทเนอรและคนคก (Kreitner & Kinicki,1998) นกวชาการดานการจดการ ไดสรปจาการสารวจคนท�วโลกประมาณ สองหม�นคน วาลกษณะอะไรท�พวกเขาคดวาเปนลกษณะของผนาท�เขายกยอง คาตอบท�อยในระดบตนๆ ม ๔ ประการคอ การมองการณไกล (Forward Looking) ความสามารถ (Competent) การสรางแรงบนดาลใจ (Inspiring) ความซ�อสตย (Honesty) ท/ง ๔ ประการน/ทาใหเกดความเช�อถอในตวผนา นอกจากน/ไดมการนางานวจยตางๆท�มการหาลกษณะของผนามาสงเคราะหดวยวธทางสถต พบวา คนเรามการรบรลกษณะและพฤตกรรมตนแบบของภาวะผนา (Leadership Prototype) อยเหมอนกนไดแก ลกษณะดงตอไปน/ไดแก สตปญญา (Intelligence) ความเขมแขง (Masculinity) และการมอานาจครอบงาเหนอกวา (Dominance) ลกษณะสาคญสาหรบผนาท�มประสทธภาพอาจจะทาใหคนมโอกาสไดเปนผนา แตไมไดเปนหลกประกนวาเขาจะเปนผนาท�มประสทธภาพ เพราะยงมปจจยอ�น ท�มอทธพลตอประสทธภาพการทางานของผนาดวยเหมอนกน จงกลาวไดวาผนาท�ดไมไดเปนมาต/งแตเกดหรอเกดข/นมาเพราะวามกรรมพนธ การศกษาคนควาในยคตอมาไดหนเหความสนใจมาสประเดนท�วา ผนาท�ดทาอะไรบางและทาอยางไร โดยวธศกษาท�นยมใชคอ ๑.ศกษาคนท�เปนผนาโดยการสงเกตและการสอบถามเพ�อดวามแบบแผนของพฤตกรรมอยางไร เชน ชอบตาหนลกนองเม�อทางานพลาด หรอ ยกยองลกนองตอหนาคนอ�น ๒.สงเกตและตดสนวาผลงานของกลมในดานตางๆ เปนอยางไร ขวญและกาลงใจของสมาชกกลมเปนอยางไร ๓.การเปรยบเทยบผลงานของกลมโดยยดข/นท�สองเปนหลกวา ถาผลงานของกลมด และขวญกาลงใจของกลมด จะตองมาดพฤตกรรมของผนากลมเปนแบบใด จอหนสนและจอหนสน (Johnson & Johnson,1982) ไดสรปผลการวจยพบวาผนาท�มพฤตกรรมการนาแบบประชาธปไตยคอนขางจะประสบความสาเรจมากกวาผนากลมแบบ เผดจการ และ แบบเสรนยม การวจยท�มช�อเสยงในยคน/ คอการวจยท�ทาโดยคณะของอาจารยแหงมหาวทยาลยโอไฮโอสเตตแหงสหรฐอเมรกา ผลการวจยของคณะน/ทาใหเกดแบบวดภาวะผนา และการแบงมตของพฤตกรรมออกเปน ๒ มต คอ พฤตกรรมมงสมพนธ (Consideration) และพฤตกรรมมงงาน (Initiative Structure) ซ� งพบวามความแมนยาในการทานายและมความเช�อถอไดสงมาก แมการวจยในยคหลงกยงคงมตสองมตน/เปนหลก พฤตกรรมมงสมพนธ (Consideration) หมายถงพฤตกรรมท�แสดงถงความเช�อถอกนและกน ยกยองยอมรบกน การใหความอนใจ ความสนทสนมระหวางผนากบผตาม และพฤตกรรมอ�นๆ ท�เนนความหวงใยตอสมาชกกลมวาไดรบการตอบสนองความตองการหรอไม การใหมสวนรวมเปนเจาของงานและการตดสนใจการใชการส�อสารสองทาง เปนตน โดยสรปคอพฤตกรรมท�มงเนนไปสเร�องมนษยสมพนธ

พฤตกรรมมงงาน (Initiative Structure) หมายถง พฤตกรรมซ�งผนาจดระเบยบงาน การส�งงาน การคาดหมายวาใครควรจะมบทบาทอยางไร การวางแผนงาน การหาวธทางานใหเปนผลสาเรจ โดยสรปคอ พฤตกรรมท�มงทางานใหบรรลเปาหมายขององคการหรอกลมน�นเอง

ในยคน/ยงมการ จาแนกพฤตกรรมของผนาอกหลายพฤตกรรม เชน เวกซเลย และ ยเคล (Wexley & Yukl,1984) ไดจาแนกพฤตกรรมของผนาไวถง ๒๓ พฤตกรรม แมกระน/นการบอกวาพฤตกรรมแบบใดมประสทธภาพท�สดเปนเร�องยาก ดงน/นตอมาจงไดมแนวคดวาควรจะตองพจารณาปจจยอกอยางหน�งประกอบดวย เชน สถานการณ บคลกภาพของผตาม ฯลฯ จงเปนท�มาของการศกษาเร�องผนาในยคตอมา

ผนากบสถานการณ

๑.ทฤษฎผนาตามสถานการณของฟดเลอร (Fiedler’s Contingency Theory) การเปนผนาเปนการพยายามใชอานาจกระตนสมาชกกลมภายใตสถานการณอยางใดอยางหน�ง ไมวาจะเปนสถานการณจะเปนอยางไร แบบของการนาหรอพฤตกรรมการนาอยางหน�งอยางใดควรจะใชไดผลในสถานการณหน�งเทาน/น ไมนาจะใชไดกบทกสถานการณ ขอตกลงเบ/องตนคอ การท�ผนาจะสามารถนากลมไดอยางมประสทธภาพหรอไมข/นอยกบ ๒ ประการคอ บคลกภาพหรอลกษณะของผนา และสถานการณท�เอ/อหรอไมเอ/อตอการนา นอกจากน/ ฟดเลอรไดเสนอใหพจารณาวาสถานการณใดควรใชผนาแบบใดน/นมองคประกอบ ๓ ประการคอ ความสมพนธระหวางผนากบผตามดหรอไมดในการรบรของผตาม อานาจตามตาแหนงของผนามมากหรอนอย งานท�ทามโครงสรางชดเจนมากนอยอยางไร ซ� งสรปไดวา ถาความสมพนธระหวางผนากบลกนองดมาก อานาจตามตาแหนงของผนามมาก งานท�ทามโครงสรางท�ชดเจน สถานการณเชนน/ เอ/อตอการนามาก ควรใชผนาท�มลกษณะมงเอางานจงจะไดผลงานออกมาด ถาความสมพนธระหวางผนากบผตามอยแบบพอไปได อานาจพอมอยบาง และงานมโครงสรางไมคอยชดเจนมากนก สถานการณเชนน/ เอ/อตอการนาปานกลาง ควรใชผนาแบบมงเอาคนจงจะทาใหไดผลงานออกมาด นอกจากน/ผนาแบบมงเอางานยงใชไดผลดในสถานการณท�ไมเอ/อตอการนาเลย ๒.ทฤษฎวถสเปาหมาย (The Path-goal Theory) ผนาจะมอทธพลตอผตามตอเม�อผตามมองผนาวาไดจดใหมอะไรชวยพวกเขาสเปาหมายนอกเหนอไปจากท�มอยแลวในสถานการณหรอไม ถาไมไดชวยอะไรพวกเขานอกเหนอไปจากท�มอยในสถานการณผนาจะไมมอทธพลในการนาตอลกนองเลย เพราะผตามจะรบรหรอคาดหวงวาผนาจะชวยเขาใหบรรลเปาหมายไดถาผนาสามารถทาความกระจางไดวางานของเขาคออะไร จงจะแสดงพฤตกรรมตามท�ผนาตองการ “ภารกจของผนาในการจงใจผตามคอ การเพDมผลลพธตอบแทนจากการทDลกนองสามารถทางานบรรลเปาหมายได และยงตองเปนผแผวทางไปสการไดผลลพธตอบแทนดงกลาวใหสะดวกแกการเดนทาง

อยาใหมขวากหนามหรอหลมพรางใด อนDง ยงตองหาวธเพDมโอกาสของความพงพอใจจากการทางานของลกนองตลอดทางดวย” (Wexley & Yukl,1984,176)

ดงน/นหนาท�ของผนาในความหมายของทฤษฎน/ คอ การใหคาแนะนา การสอน การใหส�งจงใจในการทางาน การชวยทาทางไปสการบรรลเปาหมาย การสนบสนนในส�งท�องคการหรอกลมไมไดจดใหแกลกนองเพ�อใหเขามความสะดวกในการปฏบตงาน โดยมแบบของพฤตกรรมดงน/

๑.พฤตกรรมแบบสนบสนน เชน สรางบรรยากาศเปนมตร สนใจในความเปนอย ๒.พฤตกรรมแบบช/นา ไดแก วางแผนการทางาน ใหคาแนะนาท�ชดเจาะจง เปนตน ๓.พฤตกรรมแบบใหมสวนรวม ไดแก การปรกษากบผตามและนาเอาขอคดเหนของเขามาพจารณา

เม�อตองตดสนใจ ๔.พฤตกรรมแบบมงความสาเรจ ไดแก พฤตกรรมท�ต/งเปาหมายการทางานททาทายความสามารถ

ลกนอง เนนความเปนเลศของผลงาน เปนตน ท/งน/ผนาตองเลอกพฤตกรรมในการนาใหเหมาะสมกบองคประกอบของสถานการณ(Contingency

Factors) ซ� งแบงเปน ๒ ประการคอ ๑.คณลกษณะของผตาม (Employee Characteristics)

๑.๑ นสยการระบเหตของเหตการณวาเปนเหตจากส�งแวดลอมหรอจากตวเอง (Locus of Control) ๑.๒ความสามารถในการทางาน (Task Ability) ๑.๓ความตองการผลสมฤทธq (Need for Achievement) ๑.๔ประสบการณ (Experiences) ๑.๕ความตองการความชดเจน (Need For Clarity) เชน ถาลกนองมความสามารถสงหรอมประสบการณกไมควรใชพฤตกรรมแบบช/นาแนวทาง ควรใชพฤตกรรมแบบสนบสนน

๒.องคประกอบจากส�งแวดลอม (Environmental Factors) ๒.๑ตวงานของผตาม (Employee’s Tasks) ๒.๒ระบบการมอานาจในตนเองในการทางาน (Autonomy System) ๒.๓กลมทางานตอผตาม (Work Group) เชน ตวงานของผตามไมชดเจน ผนาควรจะใชพฤตกรรมการนาแบบช/นา

๓.ทฤษฎผนาในเชงการตดสนใจ (Vroom and Yetton’s Normative Theory) รมกบเยตตนไดใหแนวทางในการพจารณาวาสถานการณอยางไรควรจะใชวธการตดใจแบบใดและน�นคอทฤษฎผนาในแงการตดสนใจ (Vroom & Yetton, 1973) โดยพจารณา สถานการณดงน/ ๑.ผนาตองการคณภาพของการตดสนใจหรอไม (A) ๒.ผนามขอมลเพยงพอตอการตดสนใจแลวหรอยง(B) ๓.ปญหาน/นไดรบการจดระเบยบโครงสรางหรอยง (C) ๔.จาเปนหรอไมท�จะตองใหผตามยอมรบการตดสนใจ (D) ๕.ถาผนาตดสนใจเอง จะไดรบการยอมรบจากลกนองหรอไม (E) ๖.ลกนองมสวนรวมในการกาหนดเปาหมายขององคการซ� งจะไดมาจากวธการแกปญหาน/หรอไม (F) ๗.มโอกาสหรอไมท�ลกนองจะเกดการขดแยงกนเพราะผลการตดสนใจท�ผนาอยากจะเลอก (G) และมวธการตดสนใจ ๕ แบบดงน/ ๑.ผนาตดสนใจคนเดยวโดยใชขอมลในมอตนเองขณะน/นประกอบการตดสนใจ AI ๒.ผนาตดสนใจคนเดยวโดยใชขอมลท�จาเปนจากลกนองประกอบการตดสนใจ AII ๓.ผนารวมถกปญหากบลกนองทละคนแตตดสนใจเองคนเดยว CI ๔.ผนาปญหาเขาไปใหกลมลกนองอภปรายกน นาเอาความคดและขอเสนอแนะจากกลมมา ประกอบการพจารณาตดสนใจคนเดยว CII ๕.ผนานาปญหาเขาไปในกลมและรวมกบลกนองอภปรายหามตของการตดสนท�เปนท�เหนพองกนของกลมไปปฏบต GII

๔.ทฤษฎผนาตามสถานการณของเฮอรซและบลนชารด (Hersey and Blanchard’s Situational

Leadership Theory) เฮอรซและบลนชารต (Hersey & Blanchard,1977) ไดแบงพฤตกรรมของผนาออกเปน ๒ แบบคอ มงงาน และมงความสมพนธ แตเสนอเพ�มเตมคอ พฤตกรรมของผนาตองปรบตามความพรอมของผตาม คอ ความพรอม(Readiness) ความสามารถ(Ability) และความเตมใจท�จะทา (Willingness) ๔.๑ เม�อผตามมความพรอมต�า (R1) หมายถง ลกนองไมมความสามารถ ไมมแรงจงใจหรอไมเตมใจท�จะทา ผนาตองใชพฤตกรรมมงงานสงแตมงความสมพนธต�าเรยกวาพฤตกรรม ส�งการ (Telling) กลาวคอผนาตองบอกลกนองอยางละเอยด เปนการส�อสารทางเดยวจากผนาไปยงลกนอง เพราะลกนองมความสามารถและความเตมใจท�จะทางานนอย ๔.๒ เม�อผตามมความพรอมปานกลาง (R2) ผนาควรใชพฤตกรรมมงงานและมงความสมพนธแบบท�เรยกวา การขายความคด (Selling) หมายถง การขายความคดเพ�อเอาชนะใจลกนองใหตดสนใจตามท�ผนาตองการ เพราะลกนองเร�มมความสามารถในการทางานแลว แตอาจจะยงไมมความม�นใจตองการแนวทางและการทางานและการสนบสนนกาลงใจจากผนา ผนาจงตองโนมนาวใจมาก

๔.๓ เม�อผตามมความพรอมปานกลางแบบ (R3) คอมความสามารถในการทางานเตมท�แตอาจจะมความเตมใจในการทางานนอย อาจจะเกดจากความผดหวงในอดตทาใหไมอยากทา กรณน/พฤตกรรมของผนาควรเปนแบบมงงานต�าแตมงความสมพนธสงท�เรยกวา การใหมสวนรวม (Participating) หมายถงการเปดโอกาสใหลกนองไดมสวนในการตดสนใจ ผนาจงตองแสดงพฤตกรรมประเภทใหความรวมมอ ใหความสะดวกในการทางานของเขา

๔.๔ เม�อผตามมความพรอมสง (R4) ผนาควรใชพฤตกรรมแบบมงงานและมงความสมพนธต�าท/งคเรยกวา การมอบหมายอานาจ (Directing) คอ การท�อบใหลกนองมอสระในตนเองท�จะตดสนใจในการทางาน เพราะวาเขามความรความสามารถท�จะทาไดและมความเตมใจท�จะทาแลว ผนาควรใชพฤตกรรมประเภทคอยสงเกตพฤตกรรมการทางานของเขา คอยใหขอมลยอนกลบ และคอยใหรางวล

การจาแนกประเภทของผนา

๑.ภาวะผนาแบบสรางแรงบนดาลใจ (Charismatic Leadership) ภาวะผนาแบบสรางแรงบนดาลใจ (Charismatic Leadership) หมายถงความสามารถในการทDคนธรรมดาจะทาสDงทDเหนอธรรมดาไดในภาวะลาบาก (Conger,1991) โดยในปจจบนเช�อวา ความสามารถในการสรางแรงบนดาลใจเปนเร�องของการมปฏสมพนธ (Interaction) ระหวางผนากบผตาม ๑.๑ทฤษฎภาวะผนาแบบสรางแรงบนดาลใจของเฮาส (House’s Charismatic Leadership) ทฤษฎของเฮาส (House,1977) ความสามารถพเศษในการสรางแรงบนดาลใจใหผอ�นเปนความสมพนธพเศษระหวางผนากบผตามดวยการท�ผตามเช�อวาความคดผนาน/นถกตองท�สด และยอมรบผนาอยางไมมขอกงขา มความรสกนบถอผนาอยางมาก มอารมณรวมในภารกจขององคการ ต/งเปาหมายไวสง และเช�อวาตนเองสามารถมสวนทาใหองคการบรรลภารกจได มการพจารณาองคประกอบ ๓ ขอคอ ๑.องคประกอบทางดานจตลกษณะ (Leader Traits) ซ� งเนนวา ผท�จะเปนผนาดวยการสรางแรงบนดาลใจตองมความตองการใฝอานาจมาก ตองมความเช�อม�นในตนเองสง ยดม�นในทศนะของตนเองอยางมาก ๒.องคประกอบดานพฤตกรรมการนา ๒.๑ผนาตองพยายามแสดงพฤตกรรมท�สรางความประทบใจ (Impression Management) ใหผตามเหนวาเขาเปนคนมศกยภาพหรอความสามารถ อาจจะเปนไปในรปของการกลาวถงความสาเรจในอดต การแสดงความเช�อม�นวาทาได ๒.๒ผนาตองพยายามแสดงพฤตกรรมท�เปนตวอยางท�อยากใหผตามกระทาตามใหผตามเหนดวย (Setting an Example) เพ�อใหผตามลอกเลยนแบบไมเพยงแตการกระทาอยางเดยวแตใหมความคดและคานยมอยางเดยวกบผนาไปดวย ๒.๓ผนาตองพยามยามแสดงพฤตกรรมการต/งความคาดหวงระดบสงในการทางานใหกบลกนอง (Setting High Expectations) ในขณะเดยวกนกแสดงใหลกนองเหนวา ผนามความเช�อม�นวาลกนองสามารถทางานบรรลความคาดหวงได

๒.๔ผนาตองแสดงพฤตกรรมการกระตนจตใจของลกนอง (Arousing Motivation) ดวยการอธบายภาพในอนาคตท�สมพนธกบคานยมและความคาดหวงของลกนองอยางจบใจอยางท�เรยกวาเปนผมวสยทศนเราอารมณดวยการพดหรอการกระทาท�ไปกระทบความตองการของลกนอง ๓.เง�อนไขการนา ๑.๒ทฤษฎหลกการระบเหตพฤตกรรม (The Attribution Theory) คองเกอรและคะนงโก (Conger & Kanungo, 1987) ใหความเหนวาพนกงานในองคการน�นเองท�จะเปนผระบเหตของพฤตกรรมผนากตามวาเปนความสามารถในการสรางแรงบนดาลใจของผนาเม�ออยในสถานการณเฉพาะอยางหน�งๆเทาน/น ไมใชใครจะนาไดในทกสถานการณ และไมใชวาความสามารถอยางน/จะเปนคณสมบตพเศษของคนพเศษ เขายนยนวาความสามารถในการบนดาลใจของผนาแสดงออกมาเปนชดของพฤตกรรมซ�งใครกสามารถเรยนรไดดงน/ ๑.พฤตกรรมการเสนอวสยทศน ๒.พฤตกรรมการนาไปสวสยทศนอยางใหมท�แหวกแนวไปจากความคดเดม ๓.พฤตกรรมการหวงใยตอคนอ�น ๔.พฤตกรรมแสดงความเช�อม�นในตนเอง ๑.๓ทฤษฎมโนทศนเก�ยวกบตน (The Self-concept Theory) ชาเมอรและคณะ (Shamir,et.al.,1993) สรปความคดสาคญ ๔ ประการ เพ�ออธบายวา ผนาท�สรางแรงบนดาลใจสามารถชกจงใจและใชอทธพลของตนเองชกจงผคนใหทาตามตนเองไดอยางไร ๑.การทาใหผตามรสกวาตองทาตวเองใหเหมอนผนา (Personal Identification) ๒.การสรางเอกลกษณของกลม (Social Identity) ๓.การทาใหผตามซมซบคานยมและอดมการณ (Internalization) ๔.การทาใหผตามรบรวาตวผตามเองมความสามารถ (Self-efficacy)

๒.ภาวะผนาการเปล�ยนแปลงองคการ (Transformational Leadership) แบส (Bass,1991) ไดจาแนกประเภทของผนาออกเปน ๒ แบบคอ

๑.ผนาท�ตองอาศยการนาดวยการแลกเปล�ยนผลประโยชนกบลกนอง (Transactional Leadership) หมายความวา ผลประโยชนท�ผนาตองการคอผลงานตามมาตรฐาน และผลประโยชนท�ลกนอง ตองการคอรางวลท�เหมาะสมกบขนาดของงานท�ทาไป ๒.ผนาท�พยายามจะกระตนและจงใจใหลกนองเกดความปรารถนาหรอเกดแรงบนดาลใจท�จะทางาน

เพ�อใหกลมหรอองคการบรรลความสาเรจ เจรญเตบโต และพฒนา เรยกภาวะผนาแบบน/วา ภาวะผนาแบบเปล�ยนแปลงองคการ (Transformational Leadership) ภาวะผนาแบบน/ จงเนนเร�องจรยธรรมมาเก�ยวของดวย โดยแบสสไดกลาววาภาวะผนาแบบน/ มองคประกอบ ๔ อยาง ๑.การคานงถงความเปนบคคล (Individualized Consideration) หมายถง ผนาแสดงใหเหนวาตนเองหวงใยกงวลกบสวสดภาพและการพฒนาของลกนอง เปดโอกาสใหลกนองเรยนร กระตนและทาทาย ๒.การกระตนสตปญญา (Intellectual Stimulation) หมายถงการท�ผนากระตนใหลกนองรจกใชความคด ใหใชจนตนาการเพ�อปรบปรงการทางานท�ทาอยเปนประจา ยอมใหลกนองแสดงความคดแปลกใหม และใหอสระในการคด ๓.การสรางความบนดาลใจ (Inspirational Motivation)

๔.การใชอทธพลของอดมคต (Idealized Influence) เปนตวอยางท�ด ผนาแสดงใหเหนวามความวรยะบากบ�นไมยอมยอทอเพ�อใหบรรลเปาหมายใหได แสดงใหเหนวาเปนผรบผดชอบ

การกาวขIนสตาแหนงผนา ๑.มคณสมบตเหมาะสมพอดกบจงหวะท�ตาแหนงผนาวางพอด ๒.มความสามารถ ๓.มความแนวแนในนโยบายการปฏบตงาน ๔.มผสนบสนน ๕.ตองแสดงตนและประชาสมพนธตวเอง

การใหคาปรกษา(Counselling) การใหบรการปรกษา เปนกระบวนการของสมพนธภาพระหวางผใหคาปรกษาซ�งเปนนกวชาชพท�ไดรบการฝกอบรม กบผรบบรการซ� งตองการความชวยเหลอเพ�อใหผรบบรการเขาใจตนเอง เขาใจผอ�น และเขาใจส�งแวดลอมเพ�มข/น ไดปรบปรงทกษะในการตดสนใจและทกษะในการแกปญหา ตลอดจนปรบปรงความสามารถในการท�จะทาใหตนเองพฒนาข/น การใหคาปรกษาทางจตวทยามลกษณะตอไปน/ ๑.การใหบรการปรกษาเปนบรการทางวชาชพซ�งกระทาโดยผใหบรการใหคาปรกษาท�ไดรบการฝกอบรมจนมความสามารถและทกษะในการใหบรการดงกลาว ๒.การใหบรการปรกษาเปนกระบวนการของสมพนธภาพซ�งเตมไปดวยความอบอน การยอมรบ ความเขาใจ ๓.การใหบรการปรกษาเปนกระบวนการชวยเหลอใหผรบบรการมทกษะในการตดสนใจและการแกปญหา ๔.การใหบรการปรกษาจะชวยใหผรบบรการไดเรยนรตามพฤตกรรมและทศนคตใหมๆ ๕.การใหบรการปรกษาเปนความรวมมอกนระหวางผใหบรการปรกษากบผรบบรการ ๖.การใหบรการปรกษาเปนกระบวนการชวยใหบคคลพฒนาข/น

ลกษณะท�ไมใชการใหคาปรกษา ๑.การใหคาปรกษาไมใชเพยงการใหขอมล ๒.การใหคาปรกษาไมใชการใหคาแนะนา ใหขอเสนอแนะหรอคาสนบสนน ๓.การใหคาปรกษาไมใชการใหคาแนะนาทางวชาชพตางๆ ๔.การใหคาปรกษาไมใชเพยงวธเดยวท�จะชวยเหลอบคคลใหแกปญหาได ๕.การใหคาปรกษาไมใชกระบวนการท�จะชกจงใหใครคนหน�งคดหรอมพฤตกรรมตามท�ผอ�นประสงคใหเขาคดหรอทา หรอโดยวธท�คนอ�นๆคดวาดท�สดสาหรบเขา ๖.การใหคาปรกษาไมใชการคดเลอกหรอการกาหนดใหนกเรยนทางานหรอกจกรรมตางๆ ๗.การใหคาปรกษาไมใชการสอนแบบตวตอตว ๘.การใหคาปรกษาไมใชการเทศนหรอแสดงธรรม ๙.การใหคาปรกษาไมใชการแสดงความเหนใจ ปลอบโน หรอสนบสนนบารงน/าใจ ๑๐.การใหคาปรกษาไมใชการสมภาษณเพ�อเกบขอมล

ผลการวจย ของ กสมา สายสนท(๒๕๒๓) พบวา ลกษณะของบคคลท�วยรนตองการปรกษาเม�อ

ประสบปญหาดานตางๆ ซ� งเปนลกษณะท�มความสาคญเปนอนดบแรกไดแก ลกษณะทาทาง คณธรรม ความประพฤต และลกษณะท�นาเช�อถอและไววางใจ และ วชร ทรพยม (๒๕๒๑) ไดทาการสารวจ “บคลกภาพของผใหบรการปรกษาท�พงปรารถนาจากการจดลาดบของนกเรยนมธยมศกษาในประเทศไทย” ไดผลปรากฏวา บคลกภาพของผใหบรการปรกษาท�พงปรารถนาจดลาดบไดดงน/

๑.มมนษสมพนธท�ด ๒.มเหตผลและมความรอบร ๓.ใจกวาง ยอมรบฟงความคดเหนของผอ�น ๔.มความจรงใจ ๕.มเมตตา ชอบชวยเหลอผอ�น ๖.มความเช�อม�นในตนเอง ๗.รกษาความลบได ๘.มความสขม ๙.หม�นศกษาหาความรอยเสมอ จรรยาบรรณของผใหคาปรกษา

ไอวย(1987) ไดกลาวถงจรรยาบรรณของผใหบรการปรกษา ซ� งสมาคมแนะแนวแหงสหรฐอเมรกาไดกาหนดข/น ดงตอไปน/ คอ

สวนท�หน�ง จรรยาบรรณท�เก�ยวของกบสมพนธภาพระหวางผใหบรการปรกษากบผรบบรการ ๑.หนาท�สาคญของผใหบรการปรกษา คอ ใหเกยรตแกผรบบรการ และใหความเมตตาชวยเหลอผรบบรการอยางเตมความสามารถ ไมวาจะเปนการใหบรการปรกษาเปนรายบคคลหรอรายกลม ในการใหบรการปรกษาเปนกลม ผใหบรการปรกษาตองระมดระวงไมใหผรบบรการไดรบความกระทบกระท�งทางจตใจจากสมาชกในกลม ๒.ขอมลท�ไดจากผรบบรการจะตองถอเปนความลบ ในกรณของการใหบรการปรกษาเปนกลมขอใหสมาชกรกษาความลบของขอมลซ� งกนและกน ๓.ถาผใหบรการปรกษาพบวาในขณะท�ผรบบรการมารบบรการจากเขาน/น ผรบบรการไดรบบรการการปรกษาจากผใหบรการปรกษาอกคนหน�งดวย เขาตองขออนญาตจากผใหบรการปรกษาน/นกอน หรอใหผรบบรการเลอกท�จะยตการรบบรการจากผอ�น คอ จะไมใหบรการปรกษาซอนกบผอ�น ๔.ถาจะนาขอมลจากบรการไปใชประกอบการสอน การทาวจย หรอการเขยนบทความ จะตองตดขอมลสวนท�จะเปนการระบช/ตวผรบบรการออก ๕.ผใหบรการปรกษาควรช/แจงวตถประสงค กระบวนการ กลวธ และขอจากดของการใหบรการปรกษาแกผรบบรการ ๖.ผใหบรการปรกษาควรแนะนาหรอสงตวผรบบรการไปยงแหลงอ�นท�เหมาะสม ถาความชวยเหลอน/นอยนอกเหนอขอบขายท�ผใหบรการปรกษาจะชวยผรบบรการได ๗.ไมทาส�งท�จะเปนอนตรายตอผรบบรการและตอสงคม

สวนท�สอง จรรยาบรรณและหนาท�ท�วไปของผใหบรการปรกษา ๑.ผใหบรการปรกษาจะตองรบผดชอบตอผรบบรการและตอสถาบนท�ตนสงกด คอ ในเวลาอนเดยวกบท�จะตองรบผดชอบตอผรบบรการ เขาจะตองเคารพในระบบและนโยบายของสถาบนท�เขาสงกดดวย ๒.เม�อจะมการใหขอมลแกบคคลอ�นซ� งผใหบรการปรกษาพจารณาแลววาบคคลเหลาน/นจะเปนประโยชนตอผรบบรการ ขอมลน/นจะตองเท�ยงตรงปราศจากอคต และดวยความยนยอมของผรบบรการท�จะใหเปดเผยขอมลสวนน/นของตนแกผอ�น ๓.รบผดชอบท�จะเผยแพรความรทางวชาการ เชน เขยนบทความและรายงานการวจยเก�ยวกบการใหคาปรกษา ซ� งถาอางองจากผลงานของผใดจะตองทาเชงอรรถอางองไวดวย ๔.ผใหบรการปรกษาควรสรางความกาวหนาในวชาชพดวยการเกบขอมล ปรบปรงกระบวนการใหบรการปรกษาและทาวจยเก�ยวกบการใหบรการปรกษา ๕.เปนท�ปรกษาดานการทาความเขาใจพฤตกรรม และวธใหความชวยเหลอแกบคคลท�เก�ยวของ เชน คร ผปกครอง ญาตพ�นองของผรบบรการ ๖.ใหการฝกอบรมแกผท�จะนาความรและทกษะของการใหบรการปรกษาไปใช เชน ใหการอบรมแกนกวชาชพใหบรการปรกษา หรอเจาหนาท�ฝายบคคลของพนกงานบรษทหางรานหรอหนวยงานตางๆหรอแกอาจารยท�ปรกษาในมหาวทยาลยโดยอบรมใหรถงทฤษฎ ข/นตอนและฝกทกษะในการใหบรการปรกษา ตลอดจนช/แจงแกผรบอบรมถงขอบเขตความสามารถของเขาในการใหความชวยเหลอผรบบรการและเนนถงจรรยาบรรณของการใหคาปรกษาวาเปนส�งท�เขาพงยดเปนหลกปฏบตในการดาเนนงาน

บรรณานกรม

โกศล วงษสรรค และ เลศลกษณ วงคสรรค.(๒๕๕๑).สขภาพจต Mental Health.กรงเทพฯ:รวมสาสน ชยพร วชชาวธ.(๒๕๒๕).มลสารจตวทยา.กรงเทพฯ:สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. เตมศกดq คทวณช.(๒๕๔๖).จตวทยาท�วไป General Psychology.กรงเทพฯ:ซเอดยเคช�น. นพมาศ องพระ(ธระเวคน).(๒๕๕๑).ทฤษฎบคลกภาพและการปรบตว,พมพคร/ งท�๔.กรงเทพฯ:สานกพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร. วชร ทรพยม.(๒๕๒๒).ความรเบIองตนเก�ยวกบการใหคาปรกษาในโรงเรยน.กรงเทพฯ:ไทยวฒนาพานช. วชร ทรพยม.(๒๕๓๑).การแนะแนวในโรงเรยน,พมพคร/ งท� ๓.กรงเทพฯ:ไทยวฒนาพานช. วชร ทรพยม.(๒๕๔๖).ทฤษฎใหบรการปรกษา,พมพคร/ งท�๒.กรงเทพฯ:สานกพมพจฬาลงกรมหาวทยาลย. ศกดq ไทย สรกจบวร.(๒๕๔๗).จตวทยาสงคม:ทฤษฎและปฏบตการ.กรงเทพฯ:สวรยาสาสน. สทธโชค วรานสนตกล.(๒๕๔๖).จตวทยาสงคม ทฤษฎและการประยกต.กรงเทพฯ:ซเอดยเคช�น. สรอร วชชาวธ.(๒๕๔๙).จตวทยาอตสาหกรรมและองคกรเบIองตน,พมพคร/ งท� ๒.กรงเทพฯ:สานกพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร สรอร วชชาวธและคณะ(๒๕๕๐).จตวทยาท�วไป,พมพคร/ งท�๕.กรงเทพฯ:สานกพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร.