ชุดความรู้ด้านการอนุรักษ์...

ชดความรดานการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกา

เลมท ๑ ความรความเขาใจเกยวกบเมองเกาในประเทศไทย

“...ในประเทศสยามน มของโบราณ เชน เจดยสถานและวตถตางๆ

ซงสมเดจพระเจาแผนดนแลชางผช�านาญศลปศาสตร

ไดสรางไวแตปางกอนเปนอนมาก

ของโบราณเชนกลาวมายอมเปนหลกฐานในพงศาวดาร

และเปนเครองอปกรณการตรวจตราหาความรโบราณคดตางๆ

อนเจรญประโยชน และเกยรตยศของบานเมอง

เพราะฉะนนบรรดาอารยะประเทศ

จงถอวาเปนนาทของรฐบาล จะตองเอาเปนธระเกอกล

การตรวจตรารกษาของโบราณ อนมอยในประเทศของตน...”

พระบรมราชโองการใน

พระบาทสมเดจพระรามาธบดศรสนทรมหาวชราวธพระมงกฎเกลาเจาอยหว

รชกาลท ๖

“...โบราณวตถศลปวตถและโบราณสถาน ทงหลายเปนของม

คณคาและจ�าเปนแกการศกษาคนควาในทางประวตศาสตรศลป

โบราณคด เปนการแสดงถง ความเจรญรงเรองของชาตไทย ทม

มาแตอดต ควรสงวนรกษาไวใหคงทนถาวรเปนสมบตสวนรวม

ของชาตไวตลอดกาล...”

ความตอนหนง ในพระราชด�ารส

ในพธเปดพพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา จงหวดพระนครศรอยธยา

วนท ๒๖ ธนวาคม ๒๕๐๔

“...โบราณสถานนนเปนเกยรตของชาต อฐเกาๆ แผนเดยวกมคา

ควรจะชวยกนรกษาไว ถาเราขาดสโขทย อยธยา และกรงเทพฯ แลว

ประเทศไทยกไมมความหมาย...”

ความตอนหนง ในพระราชด�ารส

ในวโรกาสเสดจฯ ประพาสอยธยา

พ.ศ. ๒๕๐๖

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ด�าเนนงานอนรกษและพฒนาเมองเกา ตามระเบยบ

ส�านกนายกรฐมนตร วาดวยการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทร และเมองเกา

พ.ศ. ๒๕๔๖ ซงมคณะกรรมการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทรและเมองเกา

ท�าหนาทก�ากบดแล โดยทผานมาเปนการด�าเนนงานในเชงนโยบาย และจากการส�ารวจ

ตรวจสอบขอมลในพนทเมองเกาพบวา การรบรของผมสวนเกยวของในพนทเมองเกา

ยงไมกวางขวางนก ส�านกงานฯ จงจดท�าโครงการพฒนาขดความสามารถในการอนรกษ

และพฒนาเมองเกา โดยการจดท�าชดความรดานการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการ

เมองเกา เพอเปนการสรางความร ความเขาใจใหกบผมสวนเกยวของในพนทเมองเกา

ทกภาคสวน เพอใหเมองเกาซงเปนแหลงมรดกทางวฒนธรรม แหลงเรยนร และแหลงทองเทยว

ไดรบการคมครองใหอยในสภาพทเหมาะสม

การจดท�าชดความรดานการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกาน ส�านกงานฯ

ไดมอบหมายใหสถาบนวจยและใหค�าปรกษาแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร ด�าเนนการ

โดยไดรบความเหนชอบจากคณะอนกรรมการกลนกรองและพจารณาแผนการด�าเนนงาน

ในพนทเมองเกา ภายใตคณะกรรมการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทรและเมองเกา

อกทงไดรบความรวมมอเปนอยางดจากส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยในการ

เผยแพรขอมลทเกยวของกบการอนรกษยานเกา

ส�านกงานฯ หวงเปนอยางยงวา ชดความรนจะกอใหเกดผลในทางปฏบตเพอใหสามารถ

ใชประโยชนกบเมองเกาไดอยางยงยน ถกตองตามหลกวชาการ และสามารถสงตอมรดก

ทางวฒนธรรมทมคายงแกคนรนตอๆ ไปในอนาคต รวมทง สงเสรมใหทกภาคสวนทเกยวของ

ทงชมชนในพนท องคกรตางๆ ทงภาครฐ และเอกชน มความตระหนกในการอนรกษ พฒนา

และบรหารจดการคณภาพสงแวดลอมของเมองเกาใหมคณภาพสงแวดลอมทดยงขนตอไป

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ตลาคม ๒๕๕๔

คำานำา

ขอแนะนำาการใชชดความรดานการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกา

ขอแนะนำาการใชชดความรดานการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกา

ชดความรนจดท�าขนภายใตโครงการพฒนาขดความสามารถในการ

อนรกษและพฒนาเมองเกา โดยส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ไดมอบหมายใหสถาบนวจยและใหค�าปรกษาแหงมหาวทยาลย

ธรรมศาสตรเปนผศกษาและจดท�า ในการด�าเนนงานมการสอบถามขอมลจาก

ทกภาคสวนจากการประชมคณะอนกรรมการอนรกษและพฒนาเมองเการะดบเมอง

ส�าหรบเมองเกากลมท ๑ เพอทราบความตองการในการใชงานชดความร และ

น�าขอมลดงกลาวมาออกแบบชดความรทแบงเปน ๖ เลม และเหมาะส�าหรบการ

ใชงานของกลมเปาหมายทตางกน ดงน

เลมท ๑ ความรความเขาใจเกยวกบเมองเกาในประเทศไทย

เปนความรพนฐานทเหมาะส�าหรบกลมเปาหมายทกกลม เพอใหมความ

รความเขาใจเกยวกบเมองเกาในประเทศไทย โดยเฉพาะคร อาจารยทสามารถ

น�าขอมลไปถายทอดแกเดก และเยาวชนใหมความร ความเขาใจ เกดจตส�านก

และความตระหนกในการอนรกษเมองเกา ซงเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาต

ไวตอไป เนอหาในชดความรเลมท ๑ ประกอบดวย

ความรความเขาใจเกยวกบเมองเกาในประเทศไทย

เมองเกาคออะไร

องคประกอบของเมองเกา ไดแก ก�าแพงเมอง - คเมองปอม แบบแผนโครงขายคมนาคมในเมองเกา ทหมายตาในบรเวณเมองเกา และธรรมชาตในเมองเกา

การจดแบงกลมเมองเกา โดยแบงเปน เมองเกากลมท ๑ กลมท ๒ และกลมท ๓

คณคาความส�าคญของเมองเกา

เลมท ๒ แนวคดและหลกเกณฑโดยทวไปเกยวกบการอนรกษ

พฒนา และฟนฟเมองเกา

เปนความรในการอนรกษ โดยเฉพาะหลกการส�าหรบการอนรกษ

พฒนา และฟนฟเมองเกา เหมาะกบกลมเปาหมายทเปนผท�าหนาทใน

การบรหารจดการเมองเกา ไดแก ผวาราชการจงหวด ส�านกงานจงหวด

คณะอนกรรมการอนรกษและพฒนาเมองเการะดบเมอง ส�านกงาน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด องคการบรหารสวนจงหวด

เทศบาล องคการบรหารสวนต�าบล และกลมชมชนทอาศยอยในเขตเมองเกา

องคกรเอกชน และองคกรสนบสนนอนๆ เพอจะไดทราบหลกการและ

แนวทางปฏบตในการบรหารจดการเมองเกาทสอดคลองกบกระบวนการ

ในการอนรกษและอ�านวยประโยชนในระยะยาวไดอยางยงยน เนอหาใน

ชดความรเลมท ๒ ประกอบดวย

แนวคดและหลกเกณฑโดยทวไปเกยวกบการอนรกษ

พฒนา และฟนฟเมองเกา

การวางแผนเพอการอนรกษเมองเกา ประกอบดวย

ขนท ๑ การระบ ขนท ๒ วธการรกษา และขนท ๓ การน�ามาปฏบต

การรกษาเอกลกษณ ภมทศน และการฟนฟเมองเกา

ประกอบดวย หลกการอนรกษและพฒนาเมองเกา การฟนฟชมชนเมองเกา

และการจดการภมสถาปตยกรรมในยานเมองเกา

เลมท ๓ ระเบยบ กฎหมาย และขอบงคบทเกยวของกบการ

อนรกษและพฒนาเมองเกาในประเทศไทย

เปนความรในการอนรกษทเหมาะกบกลมเปาหมายทเปนกลม

ของผท�าหนาทในการบรหารจดการเมองเกา ไดแก ผวาราชการจงหวด

ส�านกงานจงหวด คณะอนกรรมการอนรกษและพฒนาเมองเการะดบเมอง

ค

องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล องคการบรหารสวนต�าบล และชมชน

ทอาศยอยภายในเมองเกา ทงกลมผใชงานกฎหมาย และกลมผมหนาท

ตองปฏบตตามกฎหมาย ในเลมจะน�าเสนอกฎบตรระหวางประเทศ ซง

เปนหลกการส�าคญในการอนรกษ และรวบรวมพระราชบญญตตางๆ ท

เกยวของ และสามารถใชเปนเครองมอในการบรหารจดการเมองเกาได

รวมทง การน�าเสนอกฎหมายตามพระราชบญญตวาดวยการเขาชอเสนอ

ขอบญญตทองถน พ.ศ.๒๕๔๒ ซงภาคประชาชนทอาศยอยในพนทเมอง

เกาในฐานะทเปนผมสวนเกยวของโดยตรงสามารถด�าเนนการได เนอหา

ในชดความรเลมท ๓ ประกอบดวย

ระเบยบ กฎหมาย และขอบงคบระบถงเมองเกาไวอยางไร

มาตรการอนรกษและพฒนาเมองเกาในระดบสากล

การครอบครองกรรมสทธโดยรฐ

การออกกฎหมาย

แรงจงใจ

การเปลยน/โอนสทธในการพฒนาทรพยสน

การใหขอมลขาวสาร

กฎบตรระหวางประเทศเพอการอนรกษและบรณะ

โบราณสถานและแหลงทตง อาท กฎบตรฟลอเรนซวา

ดวยการสงวนรกษาสวน ประวตศาสตร กฎบตรเพอการปกปองคมครอง

และการจดการมรดกทางโบราณคด และกฎบตรวาดวยมรดกสงกอสราง

พนถนเปนตน

ง

ระเบยบ กฎหมาย และขอบงคบทเกยวของกบ

การอนรกษ และพฒนาเมองเกา ในประเทศไทย อาท

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. ๒๕๓๕

พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถศลปวตถ และพพธภณฑสถาน

แหงชาต พ.ศ. ๒๕๐๔ พระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ. ๒๕๑๘

และพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. ๒๕๒๒ เปนตน

การบงคบใชกฎหมายอนในการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกา

เลมท ๔ กจกรรมเพอการอนรกษและพฒนาเมองเกา ส�าหรบประชาชนและเยาวชน

เปนความรพนฐานทเหมาะส�าหรบกลมเปาหมายทกกลม โดยเฉพาะ

ชมชน กลมสงคม และประชาชนทอาศยอยในเขตเมองเกา คร อาจารย

รวมทง องคกรเอกชนหรอองคกรสนบสนนอนๆ ในการจดกจกรรมท

เปนประโยชนในการอนรกษและพฒนาเมองเกาอยางยงยน ภายในเลม

จะมตวอยางโครงการตางๆ ทด�าเนนการแลวประสบความส�าเรจ โดย

แยกเปนกจกรรมส�าหรบประชาชนทวไป ทงกจกรรมระดบละแวกชมชน

ระดบชมชน ระดบยาน กจกรรมระดบเมอง และกจกรรมระดบประเทศ

รวมทง กจกรรมส�าหรบเยาวชน ทงกจกรรมระดบละแวกชมชน

ระดบชมชน ระดบยาน กจกรรมระดบเมอง และกจกรรมระดบโรงเรยน

ซงผสนใจสามารถน�ากจกรรมเหลานไปปรบใชใหเหมาะสมตามความตองการ

และงบประมาณในการจดกจกรรมได เนอหาในชดความรเลมท ๔ ประกอบดวย

กจกรรมส�าหรบประชาชนทวไป ประกอบดวยกจกรรมระดบละแวกชมชน ระดบชมชนหรอระดบยาน กจกรรมระดบเมอง

กจกรรมระดบประเทศ

จ

กจกรรมส�าหรบเยาวชน ประกอบดวย

กจกรรมระดบละแวกชมชน ระดบชมชนหรอระดบเมอง กจกรรมระดบ

โรงเรยน

เลมท ๕ การจดท�าแผนงาน/โครงการอนรกษ พฒนา และบรหาร

จดการเมองเกาส�าหรบหนวยงานทเกยวของ

เปนความร พนฐานทเหมาะส�าหรบกล มเปาหมายทกกล ม

โดยเฉพาะกลมเปาหมายทเปนกลมของผท�าหนาทในการบรหารจดการ

เมองเกา ไดแก ผวาราชการจงหวด ส�านกงานจงหวด คณะอนกรรมการ

อนรกษและพฒนาเมองเการะดบเมอง องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล

องคการบรหารสวนต�าบล และชมชนทอาศยอยภายในเมองเกาชมชน

กลมสงคม และประชาชนทอาศยอยในเขตเมองเกา โดยเนอหาเปน

ตวอยางโครงการขนาดใหญทใชงบประมาณของรฐในการอนรกษ พฒนา

และบรหารจดการเมองเกา เพอประโยชนในการอนรกษและพฒนาเมองเกา

อยางยงยน เนอหาในชดความรเลมท ๕ ประกอบดวย

ปญหาและสงทไมสมควรด�าเนนการในพนทเมองเกา

สาเหตของปญหาในการอนรกษ พฒนา และฟนฟเมองเกา

หลกการจดท�าแผนงาน/โครงการอนรกษ พฒนา และ

บรหารจดการเมองเกา

แนวทางในการจดท�าแผนงาน/โครงการอนรกษ พฒนา

และบรหารจดการเมองเกา

แผนงาน/โครงการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการ

เมองเกา ทจะด�าเนนการในพนทเมองเกา

ฉ

เลมท ๖ บทเรยนการอนรกษ และพฒนาเมองเกา กรณศกษา

เปนความรพนฐานทเหมาะส�าหรบกลมเปาหมายทกกลมทงภาครฐ

ภาคประชาชนโดยเฉพาะชมชน กลมสงคม และประชาชนทอาศยอยใน

เขตเมองเกา คร อาจารย ตลอดจน ภาคเอกชน ทงองคกรเอกชนหรอ

องคกรสนบสนนอนๆ เพอรวมกนน�าตวอยางการด�าเนนการทเกดประโยชน

กบการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกาอยางยงยน มาปรบใช

กบเมองเกาทตองการได เนอหาในชดความรเลมท ๖ เปนการน�าเสนอ

บทเรยนการอนรกษ และพฒนาเมองเกา กรณศกษาเมองเกานาน

การด�าเนนงานของส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย และเมองเกา

ในสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม

ช

รายชอผด�าเนนโครงการ

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม

ทปรกษา

๑. นายสพฒน หวงวงศวฒนา เลขาธการส�านกงานนโยบายและ

แผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

๒. นางสาวอาระยา นนทโพธเดช รองเลขาธการส�านกงานนโยบายและ

แผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

๓. นางอษา เกยรตชยพพฒน ผเชยวชาญเฉพาะดานสงแวดลอม

๔. นางดวงมาลย สนธวนช ผอ�านวยการกองอนรกษสงแวดลอม

ธรรมชาตและศลปกรรม

คณะกรรมการผก�ากบดแลโครงการ

๑. นางสกลยา ปณฑะจกร นกวชาการสงแวดลอมช�านาญการพเศษ

๒. นางกตตมา ยนเจรญ นกวชาการสงแวดลอมช�านาญการพเศษ

๓. นางสาวกรพนธ พยคฆประการณ นกวชาการสงแวดลอมช�านาญการพเศษ

๔. นางสาวกนกกาญจน โกตรมย นกวชาการสงแวดลอมช�านาญการ

๕. นางสาวสรวรรณ สโอฬาร นกวชาการสงแวดลอมช�านาญการ

รายชอคณะผศกษา

สถาบนวจยและใหค�าปรกษาแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร

๑. รองศาสตราจารย โรจน คณเอนก คณะวทยาศาสตร

และเทคโนโลย

๒. ผชวยศาสตราจารย ดร.ยงธนศร พมลเสถยร คณะสถาปตยกรรมศาสตร

และการผงเมอง

๓. ผชวยศาสตราจารย ดร.สมบรณ กรตประยร คณะวทยาศาสตร


๔. ผชวยศาสตราจารย ดร.วลาวณย ภมรสวรรณ คณะวทยาศาสตร


๕. อาจารย ดร.ไตรเทพ วชยโกวทเทน คณะวทยาศาสตร


๖. อาจารย สมเจตน วมลเกษม โรงเรยนสตรศรนาน

๗. อาจารย จรวฒน รงเลศตระกลชย คณะวทยาศาสตร


คณะอนกรรมการกลนกรองและพจารณาแผนการด�าเนนงาน

ในพนทเมองเกา

๑. นายวทญญ ณ ถลาง อนกรรมการและทปรกษา

๒. รองศาสตราจารย ประสงค เอยมอนนต อนกรรมการและทปรกษา

๓. นายบญญวฒน ทพทส อนกรรมการและทปรกษา

๔. นายมานตย ศรวรรณ ประธานอนกรรมการ

๕. นายเฉลมศกด วานชสมบต รองประธานอนกรรมการ

๖. เลขาธการส�านกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อนกรรมการ

๗. ผแทนส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย อนกรรมการ

๘. ผแทนส�านกงานคณะกรรมการพฒนา

การเศรษฐกจและสงคมแหงชาต อนกรรมการ

๙. ผแทนกรมสงเสรมวฒนธรรม อนกรรมการ

๑๐. ผแทนกรมการทองเทยว อนกรรมการ

๑๑. ผแทนกรมทางหลวงชนบท อนกรรมการ

๑๒. ผแทนกรมธนารกษ อนกรรมการ

๑๓. ผแทนกรมโยธาธการและผงเมอง อนกรรมการ

๑๔. ผแทนกรมศลปากร อนกรรมการ

๑๕. ผแทนผวาราชการจงหวดทเกยวของ อนกรรมการ

๑๖. ผแทนองคกรปกครองทองถนทเกยวของ อนกรรมการ

๑๗. ผแทนการทองเทยวแหงประเทศไทย อนกรรมการ

๑๘. ผแทนสมาคมสถาปนกสยาม

ในพระบรมราชปถมภ อนกรรมการ

๑๙. ผแทนสมาคมอนรกษศลปกรรม

และสงแวดลอม อนกรรมการ

๒๐. ผแทนสมาคมนกผงเมองไทย อนกรรมการ

๒๑. นายสวชญ รศมภต อนกรรมการ

๒๒. นางนศานาท สถรกล อนกรรมการ

๒๓. รองศาสตราจารย เอกรนทร อนกลยทธธน อนกรรมการ

๒๔. ผแทนชมชนทเกยวของโดยความเหนชอบ

ของประธานอนกรรมการ อนกรรมการ

๒๕. เจาหนาทส�านกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อนกรรมการและเลขานการ

๒๖. เจาหนาทส�านกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อนกรรมการและผชวยเลขานการ

๒๗. เจาหนาทส�านกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อนกรรมการและผชวยเลขานการ

ฎ

ค�าน�า ก

ขอแนะน�าการใชชดความรดานการอนรกษ

พฒนา และบรหารจดการเมองเกา ข

รายชอผด�าเนนโครงการ ซ

รายชอคณะผศกษาสถาบนวจยและใหค�าปรกษา

แหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร ฌ

คณะอนกรรมการกลนกรองและพจารณา

แผนการด�าเนนงานในพนทเมองเกา ญ

ความรความเขาใจเกยวกบเมองเกาในประเทศไทย 1

เมองเกาคออะไร ๓

องคประกอบของเมองเกา ๙

ก�าแพงเมอง-คเมอง 1๐

ปอม 1๒

แบบแผนโครงขายคมนาคมในเมองเกา ๑๖

ทหมายตาในบรเวณเมองเกา ๑๘

ธรรมชาตในเมองเกา ๑๙

การจดแบงกลมเมองเกา 2๓

กลมท ๑ 2๔

กลมท ๒ ๒๘

กลมท ๓ ๒๘

คณคาความส�าคญของเมองเกา 3๑

บรรณานกรม 3๖

สารบญ

เลมท ๑ ความรความเขาใจเกยวกบเมองเกาในประเทศไทย | 1

ความรความเขาใจ เกยวกบเมองเกาในประเทศไทย

กอนทจะมบานเมองทอาศยกนอยในปจจบนน มนษยในยคเรมแรกไดม

การรวมตวกนเพอตงถนฐานจนเกดเปนชมชนทมลกษณะสอดคลองกบสภาพ

ของแหลงทตงทางภมศาสตร ภมอากาศ ตลอดจนลกษณะทางเศรษฐกจและ

สงคม และเมอชมชนเหลานนมพฒนาการมาอยางตอเนองจนมลกษณะทถาวร

และอายของชมชนยาวนานขน ชมชนนนจงเรมมลกษณะทปรากฏเอกลกษณ

ชดเจน จนกลายเปนเมอง และเมอเวลาผานไปลกษณะของเมองดงเดมกจะเรม

แตกตางจากเมองทเกดขนใหมในภายหลงอยางชดเจนมากขน สงผลใหเมองเกา

มลกษณะทเปนอตลกษณและคณลกษณะเฉพาะ (Identity and Character)

รวมทงมบรณภาพ และความเปนของเดมแท (Integrity and Authenticity)

จนกลายเปนแหลงมรดกทางวฒนธรรมทส�าคญของชาต ทงในสวนทเปนรป

ธรรม (Tangible heritage) และสวนทเปนนามธรรม (Intangible heritage)

ในประเทศไทยปรากฏเมองเกามากมายกระจายอยในทกภาคของประเทศ

เมองเกาจ�านวนมากเปนพนททมประชากรใชประโยชนเปนทตงชมชนตอเนอง

มาจนถงปจจบน เมองเกาเหลานมประวตความเปนมายาวนาน มเรองราวของ

การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมตามชวงเวลาตางๆ อยางมากมาย ซง

2 | ชดความรดานการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกา

สามารถใชเปนตวอยางในการศกษาท�าความเขาใจเรองทศทางและแนวโนมของ

การเปลยนแปลงสงคมและวฒนธรรมมนษยไดอยางด

ปจจบนดวยการพฒนาทท�าใหเกดการเปลยนแปลงทางกายภาพ และสงคม

ตลอดจนวฒนธรรม ท�าใหเมองเกาถกเปลยนสภาพไปอยางมาก และรวดเรว

จนบางแหงไดถกท�าลายลงอยางสนเชง จงจ�าเปนอยางยงทจะตองด�าเนนการ

เพอแทรกแซงกระบวนการทท�าใหเกดการเปลยนสภาพ หรอการท�าลายเหลานน

เพออนรกษรองรอยและพนทบางสวนทมความส�าคญตอการศกษาประวตความ

เปนมา และการเปลยนแปลงของเมองเกาในประเทศไทยไว มใหเสอมสภาพจน

หมดสนไปกอนเวลาอนควร และรกษามรดกทางวฒนธรรมสมยอดตเหลานไว ให

เปนสมบตตกทอดแกประชากรรนลกหลานสบไป

ในชดความรนจะล�าดบความจากความหมายและนยามของเมองเกา

องคประกอบของเมองเกา ตลอดจน การจดแบงกลมของเมองเกา ซงเปนทมา

ของการด�าเนนงานในเมองส�าคญกลมท๑ จ�านวน ๑๐ เมองในระยะแรก และจะ

สรปถงคณคาและความส�าคญของเมองเกาทจะตองด�าเนนการอนรกษไวตอไป


เมอง ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานไดใหความหมายไวเปน ๓

ประการ คอ (๑) หมายถง แดน หรอประเทศ อาท เมองมนษย เมองบาดาล เมอง

ไทย เปนตน (๒) หมายถง เขตซงเคยเปนเมองส�าคญในระดบจงหวด ตอมาถก

ลดฐานะเปนอ�าเภอ อาท เมองไชยา เมองขขนธ และ (๓) หมายถง เขตซงเปน

ทชมนมและเปนทตงศาลากลางจงหวดในครงกอน ถาเปนเมองใหญ หมายถง

เขตภายในก�าแพงเมอง จากความหมายดงกลาวจะเหนไดวา เมองเปนบรเวณ

ทมขอบเขต และเปนทอยอาศยของผคน แตความส�าคญของเมองเกา นาจะอย

ทเมองนนเกาดวยอะไร ดวยเพราะมโบราณสถานอยภายในเมอง มบานเรอน

เกาแก หรอเพราะมกลมชนทอยอาศยสบเนองมายาวนาน ดงนน ความหมาย

ทชดเจนทสดจะถอนยามเมองเกาตามระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการ

อนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทรและเมองเกา พ.ศ.๒๕๔๖ ดงน

• เมองหรอบรเวณของเมองทมลกษณะพเศษเฉพาะแหงสบตอมา

แตกาลกอน หรอมลกษณะเปนเอกลกษณวฒนธรรมทองถน หรอ

มลกษณะจ�าเพาะของสมยหนงในประวตศาสตร

• เมองหรอบรเวณของเมองทมรปแบบผสมผสานสถาปตยกรรม

ทองถนหรอมลกษณะเปนรปแบบววฒนาการทางสงคมทสบตอ

มาในยคตาง ๆ

• เมองหรอบรเวณของเมองทเคยเปนตวเมองดงเดมในสมยหนงและ

ยงคงมลกษณะเดนประกอบดวยโบราณสถาน

เมองเกาคออะไร


• เมองหรอบรเวณของเมองซงโดยหลกฐานทางประวตศาสตรหรอ

โดยอาย หรอโดยลกษณะแหงสถาปตยกรรม หรอคณคาในทาง

ศลปะ โบราณคด หรอประวตศาสตร

นยามดงกลาว คณะกรรมการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทรและ

เมองเกา (๒๕๔๘) จงจดประเภทเมองเกาเปน ๔ ประเภท คอ

(๑) เมองหรอบรเวณของเมองทมลกษณะพเศษเฉพาะแหงสบตอมาแต

กาลกอน และมเอกลกษณของวฒนธรรมทองถน หรอมรปแบบผสมผสานของ

สถาปตยกรรมทองถน หรอมลกษณะของรปแบบววฒนาการทางสงคมทสบ

ตอมาของยคตางๆ หรอเคยเปนตวเมองดงเดมในสมยหนง หรอโดยหลกฐาน

ทางประวตศาสตร หรอสถาปตยกรรมซงมคณคาในทางศลปะ โบราณคด หรอ

ประวตศาสตร แตไมพบหลกฐานทางกายภาพทบงบอกถงลกษณะอนเดนชด

ของโครงสรางเมองในอดต ตวอยางของเมองเกาในประเภทน ไดแก รองรอย

การตงถนฐานของชมชนโบราณ ซงพบในประเทศไทยมากกวา ๑,๒๐๘ แหง

และแหลงโบราณคดในชนดน เปนตน

ภาพดาวเทยมบรเวณเมองจนเสน จงหวดนครสวรรค ซงจดเปนเมองเกาประเภท (๑)

ทมา: GoogleEarth.com


(๒) เมองหรอบรเวณของเมองทมลกษณะพเศษเฉพาะแหงสบตอมาแต




ทางประวตศาสตรหรอสถาปตยกรรมซงมคณคาในทางศลปะ โบราณคด หรอ

ประวตศาสตร ทปรากฏหลกฐานทางกายภาพอนบงบอกถงลกษณะอนเดนชด

ของโครงสรางเมอง หรอโบราณวตถสถานในอดต และปจจบนไมมผคนพก

อาศย หรอพกอาศยอยนอย มลกษณะเปนเมองราง และไดรบการอนรกษไวใน

ลกษณะอนสรณสถาน หรออทยานประวตศาสตร โดยกลายประโยชนใชสอย

เปนแหลงศกษา หรอแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม เชน อทยานประวตศาสตร

ตางๆ ของกรมศลปากร

ภาพดาวเทยมบรเวณเมองศรเทพ จงหวดเพชรบรณ ซงเปนเมองเกาประเภท (๒)



(๓) เมองหรอบรเวณของเมองทมลกษณะพเศษเฉพาะแหงสบตอมาแต





ประวตศาสตร ทปรากฏหลกฐานทางกายภาพอนบงบอกถงลกษณะอนเดน

ชดของโครงสรางเมอง หรอโบราณวตถสถานในอดต และมการใชสอยใน

ลกษณะของเมองทยงมชวตอยางตอเนองจากอดตถงปจจบน ในลกษณะ

ชมชนเมองขนาดเลก หรอเมองทมไดเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ สงคม การ

บรหารจดการของจงหวด ไดแก ยานเมองเกา ยานชมชนเกา เชน เมองนครชม

เมองเชยงแสน เมองถลาง เปนตน

ภาพดาวเทยมบรเวณเมองเชยงแสน จงหวดเชยงราย ซงเปนเมองเกาประเภท (๓)



(๔) เมองหรอบรเวณของเมองทมลกษณะพเศษเฉพาะแหงสบตอมาแต





ประวตศาสตร ทปรากฏหลกฐานทางกายภาพทบงบอกถงลกษณะอนเดนชด

ของโครงสรางเมองหรอโบราณวตถสถานในอดต และมการใชสอยในลกษณะ

ของเมองทยงมชวตอยางตอเนองจากอดตถงปจจบน ในลกษณะชมชนเมอง

ขนาดใหญทเปน ศนยกลางทางเศรษฐกจ สงคม การบรหารจดการของจงหวด

ทมจ�านวนประชากรพกอาศยเปนจ�านวนมาก เชน บรเวณกรงรตนโกสนทร

เมองเชยงใหม เมองนครศรธรรมราช เมองสงขลา เปนตน

ภาพดาวเทยมบรเวณกรงรตนโกสนทร ซงเปนเมองเกาประเภท (๔)



โดยสรปแลวเมองเกาประเภท (๑) และ (๒) มกจะอยในลกษณะของ

เมองเกาประเภทเมองโบราณ ทมภมทศนแบบพพธภณฑ (Museum Landscape)

ซงแมจะมการตงถนฐานอยอาศยในปจจบน แตกไมไดมความเกยวของ หรอสบ

เนองจากการตงถนฐานในอดต ดงนนลกษณะการใชทดนจงไมซบซอน เนองจาก

มจ�านวนประชากรในพนทไมมากนก หรอเปนพนทของรฐ เมองเกาลกษณะนจง

สามารถบรหารจดการไดอยางมประสทธภาพ ภายใตพระราชบญญตโบราณสถาน

โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ.๒๕๐๔ แกไขเพมเตม

พ.ศ.๒๕๓๕ โดยกรมศลปากร

สวนเมองเกาประเภท (๓) และ (๔) เปนเมองเกาทมการอยอาศยสบเนอง

มาจากในอดต จงเปนเมองทยงมชวต (Living Environment) เพยงแตเมองเกา

ประเภท (๓) จะมขนาดเลกกวาเมองเกาประเภท (๔) ดงนนเมองเกาประเภทน

จงมลกษณะการใชทดนคอนขางสลบซบซอน ท�าใหไมสามารถบรหารจดการ

ไดอยางมประสทธภาพโดยหนวยงานใดหนวยงานหนง โดยสรปแลวเมองเกา

หรอเมองประวตศาสตรประเภท (๓) และ (๔) มลกษณะดงน

• มลกษณะพเศษและมเอกลกษณของวฒนธรรมทองถน

• มรปแบบของสถาปตยกรรมเฉพาะทอยรวมตวกนเปนกลม

• มความเปนตวแทนของรปแบบววฒนาการทางสงคม หรอเคยเปน

ตวเมองดงเดมในสมยหนง ซงโดยหลกฐานทางประวตศาสตร หรอ

สถาปตยกรรมมคณคาในทางศลปะ โบราณคด หรอประวตศาสตร

• การปรากฏของหลกฐานทางกายภาพทบงบอกถงลกษณะอนเดน

ชดของโครงสรางเมอง หรอแหลงมรดกทางวฒนธรรมจากอดต

• การใชสอยในลกษณะเมองทยงมชวต (Living Environment)


องคประกอบของเมองเกา

องคประกอบของเมอง เปนสงทบงบอกถงประวตศาสตร เศรษฐกจ

สงคม การปกครอง และศลปวฒนธรรม มคณคาใหอนชนรนหลงไดศกษาและ

ท�าใหเกดความภมใจในสงทบรรพบรษไดสรางไว

ดงนน การพฒนาเมองเกาไมวาจะเปนเมองเกายคใดตองระมดระวงการ

พฒนาเปนพเศษ มใหมการท�าลายองคประกอบเมอง เนอเมอง และบรรยากาศ

ของเมองเกา การพฒนาเมองลกษณะนเรยกวา การพฒนาเชงอนรกษ ซงเปนการ

พฒนาทใชส�าหรบพนทเมองเกา สวนการพฒนาทใชส�าหรบพนทเจรญเตบโต

ใหมเรยกวา การพฒนาเชงเศรษฐกจ ซงแยกพนทออกไปใหพนจากบรเวณทควร

อนรกษทงดานธรรมชาตและศลปกรรม

องคประกอบของเมองเกา ไดแก ก�าแพงเมอง-คเมอง ปอม ประต

อาคาร สวนสาธารณะ กลมอาคาร ถนน สะพาน และสงแวดลอมทเกยวของ

ซงองคประกอบเมองเหลาน ท�าใหประชาชนไดศกษาววฒนาการการตงถนฐาน

ของชนชาตในเรองตางๆ ไดอยางถกตองและชดเจนขน ซงเปนความรและความภาค

ภมใจในความสามารถของบรรพบรษทไดสรางมรดกทางวฒนธรรมไว


ก�าแพงเมอง-คเมอง เปนองคประกอบเมองเกาทก�าหนดขอบเขตเมองแตละ

ชน เชน ก�าแพงเมอง-คเมองชนนอก และก�าแพงเมอง-คเมองชนใน นอกจาก

น ก�าแพงเมอง-คเมอง ยงมสวนชวยปองกนขาศกทเขามารกรานได ดงนน

ก�าแพงเมอง-คเมองจงมความส�าคญยง

ก�าแพงเมอง-คเมอง มลกษณะแตกตางกนแตละเมอง บางเมองมก�าแพง

เมองทแขงแรงมาก เชน เมองสโขทย มก�าแพงเมอง-คเมอง ๓ ชน เรยกวาตรบรณ

แมวาก�าแพงเมองเปนดนแตมความสงใหญมนคง ก�าแพงเมอง-คเมอง ชนนอก

ของเมองเกาเชยงใหมเปนดน สวนก�าแพงเมองชนในเปนอฐสงใหญมนคงเชนกน

ตามมมก�าแพงกออฐพเศษท�าเปนปอมมมเมองเรยกวา แจง

สวนเมองเกาก�าแพงเพชร ก�าแพงเมองเปนศลาแลงกอสองชนบรรจดน

ภายในเปนเชงเทนปอมตามแนวก�าแพงกอยนออกไป เพอตรวจตราขาศกตาม

แนวก�าแพงไดเปนแนวคอดสรางปอมทววฒนาการขนมาอกขนหนง

ทหมายตาของเมองธรรมชาตในเขตเมองเกา

ประตเมอง

โครงขายคมนาคม

ปอม ก�าแพงเมอง

คเมอง

๑. ก�าแพงเมอง-คเมอง


ประตเมอง

ก�าแพงเมอง

บางเมองมการปองกนขาศกอยางแขงแรง จงมการสรางก�าแพงเมอง

และคเมองหลายชนส�าหรบการปองกนรอบนอก บางทสรางเฉพาะคเมองโดย

ไมมก�าแพง แตสรางปอมไวเปนระยะเพอคอยระวงภย เชน เมองกรงเทพฯ

สมยรชกาลท ๔ ทขดคลองผดงกรงเกษมใหเปนคเมองชนนอก

ปจจบนแมวาการศกสงครามมไดท�าการรบพงแบบตวถงตวเชนทเกดขน

ในอดต การคมนาคมทางน�าลดนอยลงโดยใชการคมนาคมทางบกมากขน และ

การเลกใชน�าจากคลองเพออปโภคและบรโภค ก�าแพงเมอง-คเมอง จงหมดความ

ส�าคญตามประโยชนการใชสอยในอดต แตกลบมความส�าคญตามประวตศาสตร

และวฒนธรรมการตงถนฐานชมชนมากยงขนเมอมระยะเวลานานขน ดงนน

ก�าแพงเมอง-คเมอง จงเปนองคประกอบเมองทส�าคญทสามารถสอใหประจกษ

ถงการตงถนฐานของชมชนในอดต สอใหทราบถงการปกครองปองกนและการ

บรหารชมชนในอดต นอกจากนยงสอใหทราบถงความรความสามารถในการใช

เทคโนโลยการกอสรางและวสดกอสราง ซงเปนพนฐานความรใหแกชนรนหลงดวย

ภาพดาวเทยมแสดงใหเหนก�าแพงเมอง-คเมอง ๓ ชนซงเรยกวา ตรบรณ ของเมองเกาสโขทย

ทมา: http://www.GoogleEarth.com และ http://travel.kapook.com/view27348.html


ก�าแพงเมอง-คเมอง เปนสวนหนงของปอม เนองจากเปนสงทสรางขนเพอ

เปนขอบเขตชมชนเพอปองกนมใหฝายปรปกษบกรก รกล�าเขามาในเมอง หรอ

ท�าลาย ดงนนตามความในมาตรา ๑๓๐๔ (๓) ของประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชย และตามความในมาตรา ๔ แหงพระราชบญญตทราชพสด พ.ศ.๒๕๑๘

กระทรวงการคลงเปนผถอกรรมสทธโดยมกรมธนารกษเปนเจาหนาทดแล รกษา

คมครอง ปองกนและจดการตามอ�านาจหนาททางกฎหมายทกประการ

๒. ปอมปอม เปนสงทมนษยปลกสรางขน เพอใชเปนสถานทคอยระวงเหตตางๆ

เชน ปอมยาม ปอมปน ปอมต�ารวจ ปอมเมอง ปอมทกอสรางขนมาอาจท�าเปน

ก�าแพงลอมรอบพนท และอาจมสงปลกสรางอยในพนทหรอไมกได ขนาดของ

ปอมมตงแตขนาดเลกมผยนไดคนเดยว หรออาจมขนาดใหญจนเปนคายและ

ใหญมากจนกลายเปนเมองกได ดงนนปอมอาจเปนไดทงองคประกอบของเมอง

อาจมขนาดใหญจนเปนเมองเสยเองดวย

ภาพดาวเทยมแสดงใหเหนก�าแพงเมอง-คเมอง ของเมองเกาก�าแพงเพชร

ทมา: http://www.GoogleEarth.com และ http://thaagoon.wordpress.com


กรณทปอมเปนองคประกอบของเมอง จงมปอมทตงอยโดดๆ เรยกวา ปอม

โดด เชน ปอมทงเศรษฐ และปอมเจาจนทรทจงหวดก�าแพงเพชร ปอมเขานอยและ

ปอมเขาหวแดงทจงหวดสงขลา ปอมวไชยประสทธ และปอมปจจามตรทกรงเทพฯ

ฝงธนบร สวนปอมทตงอยตามแนวก�าแพงเมองต�าแหนงตางๆ เชน ปอมทตงตาม

มมก�าแพงเมองเรยกวา ปอมมมเมอง เปนตน ดงนน ปอมทเปนองคประกอบของ

เมองอาจเรยกไดวา ปอมเมอง

ในอดต ปอมประจ�าเมองตางๆ มความส�าคญอยางยงทางยทธศาสตร การ

ทหารและการเมอง เนองจากปอมเหลานนเปนสถานทตงหนวยงานทคอยระวง

เหตตามจดตางๆ ของเมอง ดงนนในการกอสรางปอมตางๆ จงมการพฒนาอยาง

ตอเนองทงรปแบบเพอใหไดประโยชนใชสอยทเหมาะสมยงขน เชน ท�าใหเกด

มมยนออกจากผนงใหมากเพอจะไดระวงก�าแพงเมองไดดขน ดานวสดกอสราง

กมการพฒนาใหมนคงแขงแรงขน จากการกอสรางดวยดนกเปลยนเปนอฐ หน

และศลาแลง เปนตน

ตอมาระยะหลง เมอมการพฒนาดานเทคโนโลยมากยงขน ระยะปฏบต

การของอาวธสมยใหมไกลมากขน ปอมเมองจงลดความส�าคญลงจนหมดความ

จ�าเปน จงมการใชปอมเพอประโยชนอยางอน เชน ใชเปนทอยอาศยหรอสถาน

ทราชการ ไดแก ปอมปจจามตรทาดนแดง กรงเทพฯ ปอมชยชนะสงครามและ

ปอมแผลงไฟฟาซงเปนปอมปน แจงซงเปนปอมมม


ปอมทาโพธ จงหวดลพบร บางแหงใชเปนสวนสาธารณะขนาดเลก ไดแก ปอม

พระสเมร บางล�าพ กรงเทพฯ

อยางไรกตาม ปอมเมองบางแหงยงดช�ารดทรดโทรม ตวปอมอาจถก

ท�าลาย พนทถกบกรกและบรเวณโดยรอบไดมการกอสรางอาคารจนหนาแนน

แออด หรอสรางอาคารสงบดบงจนกระทงไมรสกวาเปนปอมเมอง ซงเคยมความ

ส�าคญมากอน ทเปนเชนนเนองจากยงขาดการจดการทดกบพนทตวปอมและ

บรเวณรอบๆ ปอม

ดงนน การพฒนาปอมประจ�าเมองใหมสภาพทเหมาะสม จงตองค�านงถง

ต�าแหนงทตงของปอมเหลานน สภาพของตวปอม และสภาพแวดลอม ประกอบดวย

สวนหนงของปอมปเจาสมงพราย จงหวดสมทรปราการซงอยในสภาพททรดโทรม


- ต�าแหนงทตง ขนาดและความส�าคญของปอม การพจารณาตองด

ครอบคลมทงเมองกอน เพอสรางความเขาใจวาปอมนนๆ เปนองคประกอบเมอง

ทมหนาทและความส�าคญอยางไร เชน ปอมโดด ซงมต�าแหนงทตงหางออกไป

จากก�าแพงเมอง หากหางออกไปไมมากกตองพฒนาใหเหนวาเปนสวนประกอบ

ของเมองมากกวาปอมโดดทตงอยไกล ซงพฒนาใหมความอสระมากขนได สวน

ปอมทเปนสวนของก�าแพงเมองทตงอยเหนอประต กลางชวงก�าแพง และอยตาม

มมก�าแพงเมองนน ตองพฒนารวมกบก�าแพงเมองและคเมอง เมอดโดยรวมแลว

ตองมความสอดคลองกลมกลนกนทงหมดดวย

- สภาพของปอม ตองตรวจสภาพเพอดความมนคงแขงแรงของ

โครงสราง วสดทใชกอสราง ความสมบรณของรปแบบ เพอก�าหนดแนวทางการ

อนรกษ ซงการอนรกษดงกลาวไมจ�าเปนตองท�าขนจนสมบรณครบถวน ทงนขน

อยกบสภาพทวไปของตวปอมเอง และองคประกอบอนทอยขางเคยง บางแหง

แมวาอาคารจะหมดสภาพลงไปแลว ในการอนรกษกไมจ�าเปนตองสรางขนมา

ใหมจนครบ แตอาจรกษาพนทไวโดยหาวธแสดงขอบเขตใหเหนแนวและขนาด

โดยมการแสดงภาพเปนแผนปายและลายเสนไว เปนตน

- สภาพแวดลอม ตองตรวจสอบบรเวณโดยรอบเพอคมครองการ

มองใหเหนภาพทปรากฏสวยงาม ปองกนมใหมการกอสรางสงอนทไมสอดคลอง

กลมกลนเขามาอยในภาพทมองเหน สงกอสรางดงกลาวอาจเปน อาคาร ปายโฆษณา

เสารบสงคลนโทรคมนาคมประเภทตางๆ และสงกอสรางอนๆ ทใหภาพกลมกลน

เปนตน นอกจากนยงตองควบคมการใชประโยชนทดนโดยรอบทงกจกรรมทท�าให

เกดการสะเทอน การสญจรทพลกพลาน การควบคมความสงและความหนาแนน

ของอาคารในบรเวณโดยรอบ มใหมอาคารสงเกนไป และหนาแนนมากเกนไป

ถาจะท�าใหสภาพแวดลอมดควรใหมทโลงใหมาก และปลกตนไมใหญใหความ

รมรนตามสภาพธรรมชาต โดยดแลใหมการรกษาความสะอาด


การบ�ารงรกษา สภาพแวดลอมทจดไว นอกจากจะตองใหไดประโยชน

ใชสอยทเหมาะสมแลว ยงตองค�านงถงความเปนธรรมชาตและการดแลรกษา

ใหท�าไดสะดวก งายและประหยด รวมทงหากสามารถจงใจใหผทอยอาศยรอบ

บรเวณปอมหรอโบราณสถานตางๆ ชวยดแลรกษาโดยใหรสกวาเปนสวนหนง

ในชมชน สามารถไดประโยชนจากพนทเหลานน กจะเปนประโยชนอยางยง

ในอดตการสญจรทางน�านบวามความส�าคญอยางยง แมน�า ล�าคลอง จง

เปรยบเสมอนเสนโลหตของเมอง ซงการเดนทางทางบก เชน ถนน ทางเดน กใช

ควบคกนไปดวย ยวดยานทใชในการเดนทางยงมความเรวนอย จ�านวนประชากร

ของเมองกมนอย เมองจงยงไมมความพลกพลาน วนวาย ยงมความสงบนาอย

บรเวณตางๆ ของเมองยงไมมความหนาแนน พนทระหวางอาคารตางๆ สอง

ขางทางสญจรจงเปนทโลงวางสลบกบตนไมเขยวชอม ท�าใหดรมรน บางบรเวณ

มอาคารสงใหญซงอาจเปนวหารของวดส�าคญ ตงอยทามกลางกลมทอยอาศยซง

เปนบานเรอนราษฎร ท�าใหเปนจดเดน เปนทหมายตาของแตละชมชนอยางเดนชด

เมอมองไปยงบรเวณเมองจงเหนทวไมเขยวชอมปะปนอยกบอาคารบาน

เรอน ส�าหรบชมชนส�าคญจะเหนอาคารใหญซงเปนศาสนสถานประจ�าทองถน

ตงสงเดนอยเปนระยะตามแนวเสนทางสญจรทงทางน�าและทางบก ท�าใหเปนท

สะดดตาแกผพบเหน และเมอเขาไปในเมอง โครงขายคมนาคมของเมองในอดต

ประกอบดวย แมน�า ล�าคลอง ถนน ตรอก และซอย ซงใชเปนเสนทางสญจรของ

ชาวเมอง จดเปลยนเสนทางคมนาคมจากจดหนงไปสอกจดหนงมความสบสน

วนวาย มผคนเปลยนเสนทางสญจรจ�านวนมาก ท�าใหมกจกรรมทตอเนองเกด

ขนอกมาก ไดแก การคาขาย การทองเทยว การใหบรการตางๆ ตามจดเปลยน

เสนทาง เชน ทาเรอ ทารถ และจดรอรถประจ�าทาง

๓. แบบแผนโครงขายคมนาคมในเมองเกา


สวนพนททเปนเนอเมองสวนทลกเขาไปจากถนน เปนบรเวณตรอกและ

ซอย ในอดตใชเปนทางเดนเทา ทางเกวยน ทางรถมา รถเขน รถจกรยาน ซง

มความเรวต�า หลายถนน ตรอก ซอย มขนาดเลก แคบและคดเคยวโคงไปตาม

บานเรอน โดยมเสนทางสญจรหลก ไดแก ถนน แมน�า หรอคลองลอมอยรอบ

นอก ลกษณะเชนน ท�าใหเกดความสงบแกพนททเปนเนอเมองซงสวนใหญใช

เปนทอยอาศยของชาวเมอง

ดงนน การพฒนาเมองเกาจงไมควรใชวธขยายถนนหรอเปลยนแปลงแนว

ถนน เพอเปนการรกษาเนอเมองเดมไวเปนแหลงประวตศาสตรและศลปกรรม

หากมการพฒนาใหพฒนาตามความเหมาะสม โดยเนนการรกษาสภาพแวดลอม

และบรรยากาศของความเปนเมองเดมไว

ส�าหรบการพฒนาในอตราทสง ไดแก การตดถนนใหม ควรก�าหนด

แนวถนนใหหางออกไปจากบรเวณเมองเกาโดยไมใหอทธพลความเจรญเขาไป

คกคามบรเวณเมองเกา ทงนเมอมการกอสรางขนาดสงใหญซงมพนทใชสอยมาก

ความเจรญและความพลกพลานจะไดไมเขาไปกระทบบรเวณทเปนเมองเกา

ส�าหรบแมน�า ค คลอง ซงมการใชสอยนอยลง ควรสรางกจกรรมอนเสรม

เพอรกษาไวใหเปนทโลงของเมองมากกวาจะปลอยใหกลายเปนรางระบายน�า และ

ตองรกษาใหมความสะอาดตามแบบธรรมชาตใหมากทสด สวนแมน�าและคลอง

ทกวางพอทใชในการสญจรได ควรจดใหมการเดนเรอเพอชวยในการสญจรให

เปนระบบขนสงมวลชนของเมองดวย และยงท�าใหแมน�า ค คลอง ยงรกษาความ

ส�าคญเปนองคประกอบของเมองอย การพฒนาลกษณะนเรยกวา การพฒนาเชง

อนรกษ คอการพฒนาเทาทพนทจะมความสามารถรองรบไดโดยไมรสกมความ

อดอด และสามารถรกษาพนทสเขยวของเมองดวย


เมองมกมทหมายตาหลายแหง มทงทหมายตาทเดนมากและนอย สวนท

เดนมากมกถกเรยกวาเปนทหมายตาหลก สวนทเดนรองลงมากเปนทหมายตา

รอง ทหมายตาหลกสวนมาก มกเปนททมความส�าคญของเมอง หากมประโยชน

ใชสอยของเมองเปนหลกดวย ยงท�าใหทหมายตานนมความสมบรณยงขน เชน

พระปรางควดอรณราชวราราม พระอโบสถวดกลยาณมตร วดซางตาครซ

เจดยภเขาทองวดสระเกศ โลหะปราสาทวดราชนดดา เสาชงชา วหารวดสทศน

อนสาวรยประชาธปไตย พระทนงอนนตสมาคม เปนตน

ความเดนสงาของทหมายตาโดยทวไป มกขนอยกบความส�าคญของพนท

และบรเวณ ขนาดของทหมายตา และการจดสภาพแวดลอมวาจะสงเสรมให

ทหมายตามความเดนสงามากเพยงใด ทหมายตาทปรากฏอยตามเมองทวไป

ยอมกลายเปนสญลกษณของเมอง ผคนรจกเมองเหลานนเพราะมทหมายตาให

ประทบใจและส�านกใหจดจ�า สวนใหญจะเปนทหมายตาทด เชน องคพระปฐม

เจดย จงหวดนครปฐม วดมหาธาต จงหวดราชบร พระนครคร (เขาวง) จงหวด

เพชรบร พระเจดยวดมหาธาต จงหวดนครศรธรรมราช เปนตน

การเปลยนแปลงต�าแหนงทตงทหมายตาของเมองโดยไมไดตงใจ มก

เกดขนโดยการกอสรางอาคารสงใหญเพอตองการพนทใชสอยมากๆ และอาจ

ตองการใหอาคารดเดนโดยมไดตรวจสอบสภาพแวดลอม บางทความเดนของ

อาคารทเกดใหมทไมเหมาะสม ไปแขงกบความเดนของทหมายตาเดมทมคณคา

อยแลว ท�าใหไดทหมายตาใหมทไมเหมาะสมมาแทน บางททหมายตาทไดมาใหม

อาจไมสอดคลองกลมกลนกบอาคารรอบๆ เปนการท�าใหยานและบรเวณทม

สภาพแวดลอมกลมกลนกบกลมอาคารอยแลวตองเสยไป

๔. ทหมายตาในบรเวณเมองเกา


ดงนน การก�าหนดต�าแหนง ขนาด และความเดนทหมายตาระดบเมอง

ตองถกก�าหนดโดยการออกแบบชมชนเมอง ซงการก�าหนดโดยหลกแลวตอง

ยดถอการมองจากต�าแหนงมองและเสนทางสญจรตางๆ เพอหาจดปะทะสายตา

แลวก�าหนดต�าแหนง ขนาดและความเดนของทหมายตาแตละแหง เมอก�าหนด

ต�าแหนง ขนาด และความเดนของทหมายตาหลกไดแลว จงก�าหนดทหมายตา

รองของเมอง ของยาน และของบรเวณตอไป ทหมายตาของเมองทถกก�าหนด

ไว มกกลายเปนสญลกษณของเมอง จนกระทงบางครงเมอนกถงเมองนนหรอ

บรเวณนน จะนกถงทหมายตาของเมอง และของบรเวณแตละแหงไดทนท เชน

เมอพดถงจงหวดนครปฐม จะนกถงองคพระปฐมเจดย เปนตน

หากตองการขยายพนทเมองออกไปเปนบรเวณกวาง และตองการใหม

ทหมายตาของเมองในสวนทขยายดวย จะตองมการออกแบบชมชนเมองใหม

พรอมทงก�าหนดต�าแหนงและขนาดทหมายตาของเมองสวนขยายไวดวย ตลอด

จนอาคารทจะกอสราง ณ ต�าแหนงดงกลาว ตองมการประกวดแบบเพอใหไดท

หมายตาทเหมาะสมและสอดคลองกบประโยชนใชสอยของเมอง เมองดงกลาว

กจะมทหมายตาทเหมาะสม

ธรรมชาตเปนสงส�าคญส�าหรบชวตมนษย เพราะแทจรงแลวมนษยเปน

สวนหนงของธรรมชาต และไมสามารถแยกออกจากกนได ดงนน เมองซงเปนทอย

อาศยของมนษยจงควรมการรกษาความเปนธรรมชาตไวใหไดมากทสด ธรรมชาต

ในเมองจงเปนองคประกอบทส�าคญของเมองเกา ทงนหากด�าเนนการอนรกษ

ศลปกรรมในเมองเปนอยางด แตไมดแลในสวนของธรรมชาตในเมอง สภาพโดย

รวมของเมองเกากจะดเสอมโทรม และแขงกระดางตามไปดวย

๕. ธรรมชาตในเมองเกา


ดงนน บรเวณทโลงวางของเมองจดตางๆ ควรท�าความสะอาด ปลกตนไม

ใหญบนลานพนแขงเพอใชเปนทพกผอนของชาวเมอง หากมทโลงวางขนาดใหญ

พอสมควร ควรจดกจกรรมส�าหรบใหชาวเมองท�ากจกรรมเปนทสาธารณะและ

เพอการพกผอนหยอนใจ หรออาจเรยกวา ลานคนเมอง แทนการจดสวนหยอมท

จดไวใชดเพอความสวยงามอยางเดยว ซงมคาดแลรกษาสง นอกจากนธรรมชาต

ในเมองยงรวมถงการรกษาตนไมใหญในเมอง การรกษาแหลงน�าของเมอง ฯลฯ

การจดการทดนอกจากจะใหสภาพแวดลอมทดแลว ยงชวยเพมความสงางามแก

แหลงศลปกรรมในเมอง และชวยยกระดบคณภาพชวตของคนในเมองเกาอกดวย

องคประกอบของเมองตามทไดกลาวถงแลวนนเปนสงทตองรกษาไว เพอ

ใหความเปนเมองเกามความสมบรณ และชวยใหเมองเกาสามารถด�ารงอยได

อยางยงยน

อยางไรกตาม ในพนทเมองเกายอมมการตงอาคาร บานเรอนอยดวย

และอาจกลาวไดวาบรเวณทตงอาคารบานเรอนเหลานนเปนเนอเมองเกา ทงน

ในเมองเกาทมการอยอาศยตอเนองมาเปนระยะเวลานานจะยงคงปรากฏอาคาร

เมองโอซากา ประเทศญปนรกษาล�าน�า

และสรางพนทสเขยวไวรมล�าน�าทงสองฝงเพอเปนปอด

และเปนทพกผอนของชาวเมอง

การรกษาตนไมใหญของเมองเปนการรกษาธรรมชาต

ในเมอง ในภาพเปนตนไมใหญทขนอยบรเวณก�าแพง

เมองเกาแพร


บานเรอนเกาแก ทมการปลกสรางอยหางๆ กน จงเปนเมองทมความหนาแนน

ไมมากนก รวมทงระดบความสงของอาคารมกไมเกน ๒ ชน สวนเมองทมการ

พฒนาเปนระยะเวลานานจะปรากฏบานเรอน และอาคารสมยใหมแทรกอย

ดวย อกทงการตงถนฐานมกมความหนาแนนเพมขน รวมทงยงปรากฏอาคารทม

ความสงปะปนอยดวย ซงการดแลรกษาเนอเมองเกานจะปรากฏอยในชดความร

เลมท ๒ แนวคดและหลกเกณฑโดยทวไปเกยวกบการอนรกษ พฒนา และฟนฟ

เมองเกาตอไป


การจดแบงกลมเมองเกา

ขนตอนแรกในการอนรกษแหลงมรดกทางวฒนธรรมทปฏบตกนเปนสากล

คอ การศกษา ส�ารวจ และจดท�าทะเบยนรายชอแหลงทประกอบดวยขอมลพน

ฐานของแหลง เพอใหไดฐานขอมลทเหมาะสมส�าหรบน�าไปใชประกอบการด�าเนน

การเพอใหเกดการอนรกษควบคไปกบการพฒนาเมองเกาของประเทศไทยได

อยางมประสทธภาพ และเกดประโยชนอยางยงยนแกสงคมและวฒนธรรมไทย

ในปจจบนและอนาคต โดยหลกเกณฑทใชในการพจารณาจดล�าดบความส�าคญ

ของเมองประวตศาสตรไดมผศกษาไวแลว โดยใชเกณฑของส�านกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (๒๕๔๘) ดงน

1. ทตงและสภาพทางภมศาสตร

2. ประวตความเปนมาและพฒนาการทางประวตศาสตรและโบราณคด

3. ขอบเขตพนทและสภาพทางกายภาพโดยรวมของพนททงทาง

ดานสถาปตยกรรม องคประกอบเมอง สงแวดลอมทางธรรมชาต

และภมทศน

4. สภาพความส�าคญทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ทเกยวของกบ

ประเดนการอนรกษ

5. คณคาความส�าคญ ความเปนของแทดงเดมและบรณภาพ

(Authenticity and Integrity)


6. การบรหารจดการและระเบยบขอบงคบในพนท

7. ภยคกคามและปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงของพนท

8. คณคาความส�าคญโดยรวมของพนท

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (๒๕๔๘)

ไดใชตวอยางเมองส�าคญประมาณ ๘๐ แหง โดยในชนตนไดแบงเมองดงกลาว

ออกเปน ๓ กลม เพอประกาศเปนเมองเกาตามนโยบายของรฐบาล โดยมเหตผล

ส�าคญของความเปนเมองทางประวตศาสตร ทมการอยอาศยมากกวาความเปน

เมองโบราณ ดงนคอ

กลมท ๑ เหตผลคอ เปนเมองเกาทมความส�าคญทางประวตศาสตรและ

โบราณคด มขนาดใหญในฐานะศนยกลางของอาณาจกรในยคใดยคหนง มหลกฐาน

ของงานศลปกรรมทมลกษณะทบงบอกถงความเปนเอกลกษณของอาณาจกรนนๆ ใน

อดต และในปจจบนมการอยอาศยของชมชนใหมซอนทบชมชนเดม และนบเปน

เหตผลส�าคญอยางหนงทจะตองเรงประกาศเมองในกลมนเพอปองกนภยคกคามท

เกดจากการบกรก หรอการขยายตวของเมองเหลาน ท�าใหตองเรงประกาศความ

ส�าคญของการเปนเมองเกาใหชดเจนเพอการด�าเนนการทางดานการพฒนาและ

อนรกษทเหมาะสมตอไป เมองในกลมนไดคดเลอกแลวม ๑๐ เมอง คอ เมองเกา

เชยงใหม เมองเกานาน เมองเกาล�าปาง เมองเกาล�าพน เมองเกาก�าแพงเพชร

เมองเกาพษณโลก เมองเกาลพบร เมองเกาพมาย เมองเกานครศรธรรมราช และ

เมองเกาสงขลา

ทงนเมองเกาสโขทยและอยธยาควรจดอยในกลมนดวย แตเนองจาก

ทง ๒ เมองไดรบการประกาศเขตควบคมใหเปนอทยานประวตศาสตรและ

นครประวตศาสตร และมการก�าหนดขอบเขตทชดเจนแลวระดบหนงจงไมจด

อยในกลมน


เมองเกาเชยงใหม เมองเกาล�าปาง

เมองเกาล�าพน เมองเกาพษณโลก

เมองเกานาน เมองเกาก�าแพงเพชร

ภาพดาวเทยมของเมองเกากลมท ๑ ในประเทศไทย

ทมา: http://www.GoogleEarth.com และ http://www.PointAsia.com


เมองเกาสงขลา เมองเกานครศรธรรมราช

เมองเกาลพบร เมองเกาพมาย

ภาพดาวเทยมของเมองเกากลมท ๑ ในประเทศไทย

ทมา: http://www.GoogleEarth.com และ http://www.PointAsia.com


สภาพทางกายภาพ และสงส�าคญในเมองเกากลมท ๑

โบราณสถานในเมองเกาก�าแพงเพชร วดภมนทรโบราณสถานส�าคญกลางเมองเกานาน

วดปงสนกในเมองเกาล�าปาง อนสาวรยสามกษตรยและศาลากลางหลงเกาใน

เมองเกาเชยงใหม

เมองเกาสงขลามองจากยอดเขาตงกวน ปราสาทหนพมายโบราณสถานกลางเมองเกาพมาย


กลมท ๒ เปนเมองทมความส�าคญรองลงมาจากกลมท ๑ ทงในเรอง

ของขนาดเมองทเลกกวา เมองในกลมนสวนใหญเปนเมองบรวารในฐานะเมอง

ลกหลวง ประการส�าคญคอสภาพการเปนเมองใหมทสรางซอนทบกบเมองเกา

และภยคกคามตางๆ ยงไมเรงดวนเทากลมท ๑ เมองในกลมนม ๒๖ เมอง ไดแก

เมองเกาเชยงราย เมองเกาพะเยา เมองเกาแพร เมองเกาตาก เมองเกาพจตร

เมองเกาสรรคบร เมองเกาอทอง เมองเกาสพรรณบร เมองเกากาญจนบร เมองเกา

ราชบร เมองเกาเพชรบร เมองเกานครนายก เมองเการะยอง เมองเกาจนทบร

เมองเกานครราชสมา เมองเกาบรรมย เมองเกาสรนทร เมองเการอยเอด เมองเกา

สกลนคร เมองเการะนอง เมองเกาตะกวปา เมองเกาภเกต เมองเกาปตตาน

เมองเกายะลา เมองเกาสตล และเมองเกานราธวาส

กลมท ๓ เปนเมองโบราณขนาดเลก ทมหลกฐานทางโบราณคดและ

ศลปกรรมคอนขางนอย และปจจบนอาจมชมชนหรอไมมการอยอาศยจงอยใน

ภาพดาวเทยมบรเวณเมองเกาแพรซงเปนเมองเกากลมท ๒

จะเหนก�าแพงเมอง-คเมองทมผงเปนรปหอยสงข


สภาพเมองราง ถามการอยอาศยจะเปนเพยงชมชนในระดบต�าบลหรออ�าเภอ

เทานน จงยงไมอยในขายของความจ�าเปนเรงดวนในการประกาศเปนเมองเกา

เทาทไดมการจดท�าทะเบยนฐานขอมล มจ�านวน ๓๙ เมอง ไดแก เมองเชยงแสน

เมองบว เวยงกมกาม เวยงเจดลน เวยงทากาน เวยงสวนดอก เวยงทาวงทอง

เวยงบว เวยงปลาม เวยงพระธาตจอมทอง เวยงลอ เวยงหนองหา เมองโคกไมเดน

เมองดอนคา เมองไพศาล เมองบางขลง เมองทงยง เมองนครไทย เมองศรเทพ

เมองก�าแพงแสน เมองซบจ�าปา เมองดงคอน เมองอตะเภา เมองบานคเมอง

เมองครฑ เมองสงห เมองคบว เมองดงละคร เมองศรมโหสถ เมองเสมา เมอง

คเชยงเหยน เมองเสอ ดงเมองแอม ดอนเมองเตย เมองฟาแดดสงยาง เมองสลกได

เมองหนองหาน เมองไชยา เมองยะรง และยงมเมองทอยในกลมนแตยงไมม

การศกษาขอมลอกหลายเมอง

บานวงศบร ซงเปนสถาปตยกรรมพนถนในเมองเกาแพร


ในเวลาตอมาไดมการก�าหนดและประกาศพนทเมองเกา ตามทได

ก�าหนดไวในยทธศาสตรในการอนรกษและพฒนาเมองเกา ขณะนไดมการ

ด�าเนนการในเมองเกากลมท ๑ โดยมค�าสงคณะกรรมการอนรกษและพฒนา

กรงรตนโกสนทรและเมองเกา เรอง แตงตงคณะอนกรรมการอนรกษและพฒนา

เมองเกากลมท ๑ ทง ๑๐ เมอง และมการก�าหนดของเขตของเมองเกาดงกลาว

ตามระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทร

และเมองเกาพ.ศ.๒๕๔๖ ส�าหรบเมองเกาอนๆ ทองถนสามารถก�าหนดขอบเขต

เมองเกาตามรายละเอยดวธการปฏบตทจะไดกลาวถงในเรองของการวางแผน

อนรกษเมองเกาในชดความรเลมท ๒ ตอไป

ภาพดาวเทยมบรเวณเมองศรมโหสถ จงหวดปราจนบร ซงเปนเมองเกากลมท ๓


คณคาความสำาคญของเมองเกา

ในอดตการอนรกษและพฒนาเมองเกาอาศยการด�าเนนงานของ

กรมศลปากร ตามพระราชบญญตบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ

และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ.๒๕๐๔ แกไขเพมเตม พ.ศ.๒๕๓๕ ไดมการ

แบงประเภทโบราณสถานไวตามรายงานการจดล�าดบโบราณสถาน การแบงกลม

ดงกลาวไดใชลกษณะทางกายภาพเปนเกณฑ ม ๖ ประเภท ซงมประเภทหนงท

คลายกบเมองเกาคอ ยาน ชมชน และเมองประวตศาสตร โดยมความหมายวา

“ยานหรอเมองทประกอบดวยโบราณสถาน รองรอยหลกฐานของเมอง เชน พนท

คเมอง ก�าแพงเมอง หรอพนทตงสถาปตยกรรมทมลกษณะกลมกลนกน มความ

เกาแกตอเนองมาแตอดตจนถงชวงเวลาหนง และมเรองราวสบตอกนมาเปนรป

แบบตางๆ ทเกยวของกบวถชวต และพฒนาการของสงคมในทองถนนนๆ ซงจะ

ครอบคลมพนทและขอบเขตกวางกวากลมของสงกอสราง”

ในปจจบนกระแสการอนรกษไดแพรกระจายไปอยางกวางขวาง การ

ด�าเนนการอนรกษเมองเกาตามกฎหมายนอกจากพระราชบญญตโบราณสถานฯ

ตามทไดกลาวถงแลว ยงมการด�าเนนการตามระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวย

การอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทร และเมองเกา พ.ศ.๒๕๔๖ และกฎหมาย

อกหลายฉบบ นอกจากนยงแพรขยายเขาสกลมประชาชน และชมชน ท�าใหเกด

แนวคดทวา ยานเกา หรอเมองเกา มไดเปนบรเวณทมบานเรอนเกาแกมารวมตว

กนเทานน หากแตเปนจดเรมตนของสงคมในปจจบนน ซงหากจะหาจตวญญาณ


ของสงคมหรอชมชนในปจจบนคงตองพจารณาจากยานเกาหรอเมองเกานนเอง

ดงทรองศาสตราจารย เรอเอก ชวทย สจฉายา รน. (๒๕๒๒) ไดกลาวถงเมองเกา

ไววา

“เมองเกามใชกลองอฐกลองไมเทานน แตเปนทกอรางสรางตว สะสม

อารยะธรรมของมนษยชาตทไดสรางความเฉพาะตวขน ขณะทเมองเปนทตง

ถนฐานท�ามาหากน เพราะฉะนนการปรบปรงฟนฟเมองจงเปนทงการอนรกษ

พรอมๆ ไปเพอใหสามารถใชประโยชนตอไปไดอยางยงยน”

ในประเทศญปนซงเปนประเทศทพฒนาแลว และมการอนรกษเมองเกา

ในประเทศไวมากกวา ๘๐ แหง ไดมแนวคดทถกปลกฝงจากรนสรนในเรองของ

การอนรกษวา “หากไมสามารถรกษาบานไวได กจะรกษาเมองไวไมได และหาก

ไมสามารถรกษาเมองไวได กจะไมสามารถรกษาประเทศไวได” ดงนน ประชาชน

ทกคน จงถอเปนภารกจในการรกษาเมองเกา และแหลงศลปกรรมตางๆ ไวเพอ

ใหเปนแหลงถายทอดจตวญญาณของคนญปนจากรนหนงสรนตอไป

ดงนน จะเหนไดวาบรเวณทจะถกเรยกวาเปนยานเกา หรอเมองเกาได

นน จะตองเปนบรเวณทมความแตกตางจากบรเวณอนในลกษณะทยงคงรกษา

ลกษณะทเปนอตลกษณและคณลกษณะเฉพาะ (Identity and Character) รวม

ทงมบรณภาพ และความเปนของเดมแท (Integrity and Authenticity) จน

กลายเปนแหลงมรดกทางวฒนธรรมทส�าคญของชาต ทงในสวนทเปนรปธรรม

(Tangible heritage) และสวนทเปนนามธรรม (Intangible heritage) จงเหน

ไดวาพนทซงจะเปนยานเกา หรอเมองเกาไดนนเปนพนทซงมความพเศษ หาได

ยาก จงควรไดรบการอนรกษและพฒนาอยางเหมาะสม เพอทจะสามารถด�ารง

คณคาความเปนมรดกทางวฒนธรรมทส�าคญของชาตไวได พรอมไปกบการใช


ประโยชนอยางยงยน เพอคงไวซงความสมดลของระบบนเวศเมอง และประโยชน

สขของประชาชน ซงคณคาและความส�าคญของเมองเกาสามารถสรปได ดงน

1. ดานสนทรยภาพ ความสวยงาม ซงแบบอยางความส�าเรจในการ

ออกแบบหรอการกอสรางในสมยหนงๆ มความพเศษและมคณคา

ดานศลปะ สถาปตยกรรม และวศวกรรม

บานอาย ๑๕๐ ปบนเกาะสมย ตวเรอนมการใชไมจ�าหลกลวดลายทสวยงาม (ภาพเลก)

ประดบอยโดยทวไป ชวยใหเกดการจรรโลงใจแกผมาเยอน


2. ดานตวแทน อาคารหรอสงกอสรางทเปนตวแทนของรปแบบทาง

ศลปะสถาปตยกรรมและวศวกรรมทแพรหลาย เชน เรอนไทย

3. ดานความหายาก อาคารหรอสงกอสรางทมลกษณะพเศษ แปลก

ไมมทอนในโลก เนองจากเปนเอกลกษณในแตละยคสมย

4. ดานความส�าคญทางประวตศาสตร อาคารหรอสงกอสรางท

เกยวของและมความส�าคญในสมยใดสมยหนงหรอเหตการณหนง

ในประวตศาสตร

เรอนพนถนในยานเมองเกาพมเรยง จงหวดสราษฎรธานมลกษณะตวเหงาปนลม (ลกศรช)

ทเปนเอกลกษณเฉพาะแหง


5. ดานความส�าคญทางวฒนธรรม อาคารสถานท ขนบธรรมเนยม

ประเพณ แนวปฏบต วถชวตของผคน กลมเชอชาต การสกการะบชา

และพธกรรมทางศาสนาทมความส�าคญดานวฒนธรรมส�าหรบชมชน

ส�าหรบแนวทางในการอนรกษและพฒนาเมองเกาจะไดกลาวถงในชด

ความรดานการอนรกษ พฒนา และบรหารจดการเมองเกา เลมท ๒ หลกการ

และวธการอนรกษ พฒนา และฟนฟเมองเกา ตอไป

บรรณานกรม

เอกสารภาษาไทย

กรมศลปากร. ๒๕๒๖. จารกสมยสโขทย. กรมศลปากร: กรงเทพมหานคร.

กรมศลปากร. ๒๕๓๒. เอกสารกองโบราณคด หมายเลข ๑/๒๕๓๒

ทฤษฎและแนวปฏบตการอนรกษอนสรณสถานและแหลงโบราณคด.

บรษทหรญพฒน จ�ากด: กรงเทพมหานคร.

กรรณการ วมลเกษม. ๒๕๒๖. อกษรฝกขามทพบในศลาจารกภาคเหนอ.

มหาวทยาลยศลปากร: นครปฐม.

กองโครงการอนรกษ. ๒๕๕๒. รายงานฉบบสมบรณโครงการเกบรวบรวม

ขอมลอาคารอนรกษจงหวดเพชรบร. ฝายบรหารงานอนรกษ

ส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย: กรงเทพมหานคร.

กองโครงการอนรกษ. มปป. โครงการปรบปรงฟนฟตกแถวถนนหนาพระลาน.

ฝายบรหารงานอนรกษ ส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย:

กรงเทพมหานคร.

คณะกรรมการช�าระพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. ๒๕๔๒.

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒.

บรษทนานมบคสพบลเคชนส จ�ากด: กรงเทพมหานคร ๑,๔๓๖ หนา.

คณะกรรมการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทรและเมองเกา. ๒๕๔๘.

ยทธศาสตรการอนรกษและพฒนาเมองเกา พ.ศ. ๒๕๔๘ – ๒๕๕๒.

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม,


คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร. ๒๕๓๙.

โครงการศกษาเพอจดท�าแผนการจดการอนรกษและปรบปรงสภาพ

แวดลอมเมองเกาพษณโลก เสนอตอส�านกงานนโยบายและ

แผนสงแวดลอม, กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม


คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๓๖.

โครงการจดท�าแผนการจดการการอนรกษและปรบปรง

สภาพแวดลอมเมองเกาก�าแพงเพชร เสนอตอส�านกงาน

นโยบายและแผนสงแวดลอม. โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,


คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๓๗.

โครงการจดท�าแผนการจดการอนรกษและปรบปรง

สภาพแวดลอมเมองเกาลพบร เสนอตอส�านกงานนโยบายและ

แผนสงแวดลอม กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย

และสงแวดลอม. บรษทสหธรรมก จ�ากด กรงเทพมหานคร.

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๓๙.

โครงการจดท�าแผนการจดการอนรกษและปรบปรงสภาพแวดลอม

เมองเกานครศรธรรมราช

เสนอตอส�านกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม.

บรษทสหธรรมก จ�ากด กรงเทพมหานคร.

ชาตร เจรญศร. ม.ป.ป. เมอนานไดถกเลอกเปนเมองเกา.

เอกสารอดส�าเนา ม.ป.ท.

นจ หญชระนนทน. ๒๕๒๐. การอนรกษธรรมชาตและศลปกรรมในเมอง.

ขาวสารส�านกผงเมอง. ๓๓/๒๕๒๐ หนา ๒๖-๒๙.

บรษทวทยรกษ จ�ากด. ๒๕๔๑. แผนการจดการอนรกษและปรบปรง

สภาพแวดลอมเมองเกาพมาย เสนอตอส�านกงานนโยบาย

และแผนสงแวดลอม กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลย

และสงแวดลอม, กรงเทพมหานคร.

ประสงค เอยมอนนต. ๒๕๕๐. การพฒนาเมอง/ชมชนเมองในแนวอนรกษ.

เอกสารประกอบการสมมนาโครงการจดท�ามาตรฐานคณภาพ

สงแวดลอมธรรมชาตและสงแวดลอมศลปกรรม: เมองเกา

ภายใตโครงการบรหารจดการและฟนฟสงแวดลอมธรรมชาต

และศลปกรรม. หนา ๑-๓๑

ประสทธ พงศอดม. ๒๕๓๙. “นนทบรศรนครนาน” ประวตศาสตร

สงคม และครสตศาสนา. หางหนสวนจ�ากดโรงพมพชวนพมพ:

กรงเทพมหานคร

พงศาวดารเมองนาน. ๒๕๐๗. ประชมพงศาวดารฉบบหอสมดแหงชาต

เลม ๔ ภาคท ๑๐. ส�านกพมพกาวหนา: กรงเทพมหานคร

พรรณเพญ เครอไทย. ๒๕๔๕. อกษรไทยนเทศ. สถาบนวจย

มหาวทยาลยเชยงใหม: เชยงใหม

ภาควชาภาษาตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๔๖.

ภาษา – จารก ฉบบท ๙ . โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร: นครปฐม

ศนยนตศาสตร. ๒๕๔๑. คมอประชาชน กฎหมายองคการบรหารสวนต�าบล.

โครงการเผยแพรวชานตศาสตร คณะนตศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร: กรงเทพมหานคร

ศนยสงเสรมและพฒนาพลงแผนดนเชงคณภาพ. ๒๕๕๐. ภฏาน- ไทย

มตรภาพแหงความสขไรพรมแดน. บรษทพรกหวานกราฟฟรค จ�ากด:

กรงเทพมหานคร

สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท และคณะสงแวดลอม

และทรพยากรศาสตรมหาวทยาลยมหดล และ

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๓๖.

โครงการจดท�าแผนการจดการการอนรกษและปรบปรงสภาพแวดลอม

เมองเกาสงขลา เสนอตอส�านกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม.


สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบทและคณะสงแวดลอม

และทรพยากรศาสตรมหาวทยาลยมหดลและคณะสถาปตยกรรมศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๓๗. โครงการจดท�าแผนการจดการและ

อนรกษสภาพแวดลอมเมองเกาเชยงใหม เสนอตอส�านกงานนโยบาย

และแผนสงแวดลอม. บรษทสหธรรมก จ�ากด กรงเทพมหานคร.

สมาคมอนรกษศลปกรรมและสงแวดลอม. ๒๕๔๒.

โครงการศกษาส�ารวจก�าหนดแนวทางอนรกษและปรบปรงสภาแวดลอม

เมองเกาล�าปาง เสนอตอ ส�านกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม

กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร.

ส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม

และคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๔๙.

แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม. บรษทอมรนทรพรนตง

แอนดพบลชชง จ�ากด (มหาชน) กรงเทพมหานคร.

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. ๒๕๔๗.

รายงานฉบบสมบรณโครงการแนวทางการจดท�าแผนแมบทเพอ

การอนรกษสงแวดลอมธรรมชาต.

สถาบนวจยสภาวะแวดลอมจฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพมหานคร

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. ๒๕๔๘.

ระบบเพอการอนรกษสงแวดลอมทางวฒนธรรม.

โครงการความรวมมอระหวางรฐบาลไทยและเดนมารกดาน

การจดการมรดกทางวฒนธรรม.


รายงานฉบบสมบรณแผนแมบทและผงแมบทการอนรกษและ

พฒนาบรเวณเมองเกานาน. บรษท ซนครอนกรป จ�ากด และ

บรษท มรดกโลกจ�ากด: กรงเทพมหานคร


รายงานขนสดทายโครงการศกษา ส�ารวจ และจดท�าบญชรายชอ

มรดกทางวฒนธรรมเมองเกาทวประเทศ เมองส�าคญอนดบ๑

(ภาคเหนอตอนบน-ภาคเหนอตอนลาง).

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร: กรงเทพมหานคร


แผนทชมชนเมองเกานาน. กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาต

และศลปกรรม: กรงเทพมหานคร.


แผนทมรดกทางวฒนธรรมนครล�าปาง. กองอนรกษสงแวดลอม

ธรรมชาตและศลปกรรม: กรงเทพมหานคร.

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. ๒๕๕๐.

โครงการจดท�ามาตรฐานคณภาพสงแวดลอมธรรมชาต

และสงแวดลอมศลปกรรม: เมองเกา ภายใตโครงการบรหาร

จดการและฟนฟสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม.

สถาบนวจยและใหค�าปรกษาแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร:

กรงเทพมหานคร. ๒๒๑ หนา

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. ๒๕๕๓.

โครงการบรณาการเพอจดท�าแนวเขตและมาตรการ

ก�าหนดเขตคมครองสงแวดลอมศลปกรรม พนทเมองศรมโหสถ

จงหวดปราจนบร. สถาบนวจยและใหค�าปรกษาแหง

มหาวทยาลยธรรมศาสตร: กรงเทพมหานคร.

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. ๒๕๕๓.

แผนแมบทและผงแมบทการอนรกษและพฒนาบรเวณ

เมองเกาล�าพน. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม: กรงเทพมหานคร.

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. มปป.

โครงการก�าหนดขอบเขตพนทเมองเกา.

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม:


ส�านกสงเสรมการปลกปา. ๒๕๓๖. การปลกปาไม. กรมปาไม:


เอกสารภาษาองกฤษ

Cleere, Henry (ed.). ๑๙๘๓. Approaches to the Archaeological

Heritage: A Comparative Study of World Cultural

Resource Management Systems. Cambridge:

Cambridge University Press.

Cohen, Nahoum. ๑๙๙๙. Urban Conservation. Cambridge:

The MIT Press.

Eiam-anant, Prasong. ๑๙๙๗. Guidelines on Conservation of

Northern Vernacular Houses” paper no ๐๑๙ presented

in International Conference on Conservation and

Revitalization of Vernacular Architecture, May, Bangkok.

Feilden, M. Bernard & Jokilehto, Jukka. ๑๙๙๓. Management

Guidelines for World Cultural Heritage Sites,

Rome: ICCROM.

Feilden, M. Bernard & Jokilehto, Jukka. ๑๙๙๗. Management

Guidelines for World Cultural Heritage Sites.

Rome: ICCROM.

Feilden, B. M. & Jokilehto, J. ๑๙๙๘. Management Guidelines

for World Cultural Heritage Sites. second edition.

Rome: ICCROM/UNESCO/ICOMOS.

Goakes, J. Robert. ๑๙๘๗. How to Design the Aesthetics of

Townscape, Australia: Boolarong Publications.

Holliday, John, C. ๑๙๗๓. British City Centre Planning in

Holliday (ed.) City Centre Development: A Strategy

of British City Centre Planning and Case Studies of Five

City Centres, London: Charles Knight and Co.

ICOMOS. ๑๙๘๗. Charter for the Conservation of Historic Towns

and Urban Areas (Washington Charter).

Lynch, Kevin. ๑๙๘๑. A Theory of Good City Form. Cambridge:

The MIT Press.

Lynch, Kevin. ๑๙๖๐. The Image of the City. Cambridge:

The MIT Press.

Manley, Sandra and Guise, Richard. ๑๙๙๘. “Conservation

in the Built Environment in Greed, C. and Roberts,

M. (eds.). Introducing Urban Design. Essex: Longman.

pp. ๖๔-๘๖.

Ministry of Culture-Information. ๒๐๑๑. World Heritage

Hoi An. Hoi An People Committee: Hoi An

Nguyen The Thuc. ๒๐๑๐. The former capital of Hue.

NXB Thong Tan: Hue

Ngo Van Doanh. ๒๐๐๘. My Son Relics.

The Gioi Publishers: Ha Noi

Punter, John. ๑๙๙๙. Design Guidelines in American Cities.

Liverpool: Liverpool University Press.

Schuster, Mark, J., Monchaux, J. and Riley, II. C. A. (eds.). ๑๙๙๗.

Preserving the Built Heritage: Tools for Implementation

Salzburg seminar, Hanover and London: University

Press of New England.

Spreiregen, Paul, D. ๑๙๖๕. Urban Design: The Architecture

of Town and Cities. New York: McGraw Hill.

Stovel, Herb. ๑๙๙๘. Risk Preparedness: A management

Manual for World Cultural Heritage. Rome: ICCROM.

Stovel, Herb. ๒๐๐๒. Approaches to Managing Urban Trans

formation for Historic Cities in Lung, David (ed.)

The Conservation of Urban Heritage: Macao Vision.

Macao S.A.R.: Instituto Cultural. pp. ๑๐๓-๑๒๐.

Swigielski, W. Konrad. Leicester in Holliday, J. C. (ed.), ๑๙๗๓.

City Centre Development: A Study of British City Centre

Planning and Case Studies of Five English City Centres.

London: Charles Knight.

Tunnard, Christopher. ๑๙๗๘. The United States: Federal

Funds for Rescue. The Conservation of Cities.

Paris:UNESCO, pp. ๙๐-๑๑๐.

อนเตอรเนต

กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม เรอง แผนทมรดกทางวฒนธรรม

กระบวนการเรยนรของชมชน (Cultural Heritage Atlas).

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, สบคนเมอวนท

๑ กรกฎาคม ๒๕๕๔, จาก http://www.onep.go.th/ncecd

โครงการสอชมชนลมน�าโขง เครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและ

วฒนธรรมลมน�าโขง-ลานนา. เรอง การท�ากจกรรมแผนท

ชมชนของกลมเยาวชนในต�าบลศรดอนชย จงหวดเชยงราย.

สบคนเมอวนท ๗ กรกฎาคม๒๕๕๔,

จาก http://www.mekonglover.com

แผนทยานอนรกษบรเวณถนน Moody. สบคนเมอวนท ๙ กมภาพนธ

๒๕๕๔, http://www.cheshireeast.gov.uk/images/

Moody%20St%20Map.jpg

พระบรมฉายาลกษณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว.

สบคนเมอวนท ๒๔ มถนายน ๒๕๕๔,

จาก http://www.kingdomthai.ob.tc/test6.1.html

พระบรมฉายาลกษณพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระปรมนทร

มหาภมพลอดลยเดช สบคนเมอวนท ๒๔ มถนายน ๒๕๕๔,

จาก http://www.ohmpps.go.th/searchsheetlist_

en.php?get=1&offset=34209

ภาพดาวเทยมเมองเกา. สบคนเมอวนท ๙ กรกฎาคม ๒๕๕๔, จาก

http://www/GoogleEarth.com และ

http://www.PointAsia.com

รปการจดกจกรรมการประกวดส�าหรบนกเรยนในโรงเรยน ในเขตอ�าเภอ

ศรเชยงใหม จงหวดหนองคาย. สบคนเมอวนท ๒๐ กรกฎาคม ๒๕๕๔,

จาก http://www.bannapo.org/print.php?type=N&item_id=36

รปการจดกจกรรม “ถนนคนเดนเชยงคาน” จงหวดเลย. สบคนเมอวนท

๑ กรกฎาคม ๒๕๕๔, จาก www.chiangkan.com/wp/

รปการจดกจกรรม “ถนนคนเดนยานเมองเกาบานสงหทา” เทศบาลเมอง

ยโสธร จงหวดยโสธร. สบคนเมอวนท ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๕๔, จาก

http://travel.thaiza.com/detail_182246.html

รปการจดงานสมมนาเชงวชาการและงานนทรรศการ ณ ตลาดน�าโบราณ

บางพล จงหวดสมทรปราการ. สบคนเมอวนท ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๕๔,

จาก www.paknam.com

รปการจดนทรรศการภาพถายในชมชนรมน�าจนทบร จงหวดจนทบร.

สบคนเมอวนท ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๕๔,

จาก http://www.chanthaboonriver.com

รปก�าแพงเมองเกาก�าแพงเพชร. สบคนเมอวนท ๙ มถนายน ๒๕๕๔,

จาก http://thaagoon. wordpresss.com

รปก�าแพงเมองเกาสโขทย. สบคนเมอวนท ๙ มถนายน ๒๕๕๔,

จาก http://travel.kapook.com/ view27348.html

รปแจง. สบคนเมอวนท ๒๑ มถนายน ๒๕๕๔,

จาก http://www.oknation.net/blog/lovecondo3/ 2009/09/17/entry-2

รปงานเทศกาลแหเทยนพรรษา ณ บรเวณทงศรเมอง จงหวดอบลราชธาน.

สบคนเมอวนท ๘ กรกฎาคม ๒๕๕๔, จาก: http://guideubon.com

และ http://www.muangthai.com

รปงานแสดงประกอบแสง ส เสยง ชด “วมายนาฏการ” ณ บรเวณหนา

อทยานประวตศาสตรพมาย อ�าเภอพมาย จงหวดนครราชสมา.


จาก http://www.krungshing.com/forum/showthread.php?t=175

รปผลการประกวดภาพถาย “วถชวตยานเมองเกาภเกต” ครงท ๑๒.


จาก http://fws.cc/lifephoto/index.php?topic=737.

รปแผนทสามชกตลาดรอยป จงหวดสพรรณบร.

สบคนเมอวนท ๑๕ กรกฎาคม๒๕๕๔,

จาก http://www.samchuk.in.th/flight-market.html

รปพพธภณฑลฟ. สบคนเมอวนท ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔,

จาก http://mayorasa.blogspot.com/๒๐๑๐/๑๑/blog-post_๒๐.html

รป Franklin Court. สบคนเมอวนท ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔, จาก

http://pioneer.chula.ac.th/ ~yongyudh/book๑/post.html

วรรณศลป พรพนธ. ระเบยงผงเมอง : เวบไซตเพอการเรยนการสอน

เรอง แผนทมรดกทางวฒนธรรมชมชนบางนอยนอก

จงหวดสมทรสงคราม. สบคนเมอวนท ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๕๔,

จาก http://pioneer.netserv. chula.ac.th/~pwannasi/student.htm

ชุดความรู้ด้านการอนุรักษ์...

Documents