บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงนเพอศกษาการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายงานของครโรงเรยนเอกชนในจงหวดนนทบร ซงน าไปสการสรางรปแบบและแนวทางการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายงานในแตละชวงอายไดอยางเหมาะสม จากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของเพอเปนแนวทางในการก าหนดกรอบความคดในการวจย ผวจยไดแบงแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของออกเปน 5 สวน ไดแก

1. แนวคดเกยวกบการเกษยณอาย 2. แนวคดเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย 3. แนวคดเกยวกบการสนบสนนทางสงคม 4. ปจจยทมความสมพนธกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย 5. งานวจยทเกยวของ

1. แนวคดเกยวกบการเกษยณอาย

1. 1 แนวคดพนฐานเกยวกบการเกษยณอาย พจนานกรมภาษาองกฤษใหนยามความหมายของค าวา “To retire” ทน ามาแปลเปนภาษาไทยวา “เกษยณอาย” วา การถอนตว การปลกตวออกจากสงคม หรอจากอาชพอยางใดอยางหนง ซงวจตร บณยะโหตระ (2537: 1) ใหความหมายของค าวา “เกษยณ” (Retirement) วาหมายถง การยต การถดถอย การออกจากสงคม กลมผรวมงานและชวตทเดนตามเวลาของงาน การเกษยณอายเปนกระบวนการทางสงคมในการประกอบอาชพทก าหนดใหบคคลทไดรบการจางงานตองออกจากงานเมอถงชวงอายทก าหนดไว หรอกลาวอกนยหนง จากสงแวดลอมหนงไปสสงแวดลอมใหม เชน การถอนตวออกจากภาวะการเปนลกจางไปสภาวะของการเปนอสระ หมดภาระหนาท ทตองปฏบต เปนตน (สรกล เจนอบรม, 2534: 52) ซงเบอรนไซด (Burnside, 1988: 603) กลาวถงการเกษยณอายคลายคลงกบแอชเลย (Atchley, 1994: 197) วา เปนวงจรชวตในการประกอบอาชพทอยในชวงต าสดของการจางงาน ความรบผดชอบตออาชพ และโอกาสในการท างานตางๆ จะลดต าลงทสด บคคลทเกษยณจะมรายไดในรปของบ าเหนจบ านาญโดยไมตองท างาน ดงนน การเกษยณอายจงเปนบทบาททางสงคมทก าหนดใหมระบบการแทนทบคคลตามสทธ หนาท และความสมพนธกบคนอน นอกจากน การเกษยณอายงานยงเปนกระบวนการใหแตละบคคลไดมการจดเตรยมชวตเพอการเรมแสวงหาสงใหม เพอการปรบตว หรอแมแตการปลกตวออกจากสงคมเมอเกษยณอายแลว

ดงนน การเกษยณอายจงเปนภาวะทบคคลถอนตวออกจากงานประจ าทท าอยเมออายครบก าหนดทหนวยงานนนก าหนดไว โดยทวไปภาวะนจะมาถงเมอบคคลมอายประมาณ 55-70 ป ซงจะแตกตางกนไปตามระดบการพฒนาของแตละประเทศ เชน ประเทศสวเดน เดนมารค ถอเอาอาย 70 ป ประเทศสหรฐอเมรกาถอเอาอาย 65 ป ประเทศอนโดนเซย มาเลเซย และประเทศในทวปอฟรกา ถอเอาอาย 55 ป ซงจ านวนอายเหลานคอเกณฑในการเขาสวยสงอายทแตละประเทศก าหนดขนไวนนเอง ส าหรบประเทศไทยถอเอาอาย 60 ป เปนเกณฑในการปลดเกษยณ เนองจากประเทศไทยถอเกณฑก าหนดบคคลทจะเปนผสงอายตามเกณฑทประชมสมชชาโลกวาดวยผสงอาย ซงเปนเกณฑสากลทก าหนดใหชายและ

8

หญงทมอายครบ 60 ปขนไปเปนผสงอาย อยางไรกด การเกษยณอายยงอาจขนอยกบอาชพและระเบยบขอบงคบของแตละหนวยงานดวย

1.2 สทธและสวสดการของครโรงเรยนเอกชน ครโรงเรยนเอกชนมสทธไดรบสวสดการททางราชการจดให ดงน 1. กองทนสงเคราะหครใหญและครโรงเรยนเอกชน จดตงขนในกระทรวงศกษาธการ ส านกบรหารงานคณะกรรมการการสงเสรมการศกษาเอกชน

(ส านกงานคณะกรรมการการศกษาเอกชนเดม) ตงแตวนท 1ตลาคม2518 โดยรฐบาลจดสรรเงนทนใหเปนเงนประเดมจ านวน30 ลานบาท การด าเนนงานเปนไปในลกษณะไมมงผลก าไรแตเนนใหครโรงเรยนเอกชนมความมนคงในอาชพ โดยมเปาหมายเพอสนบสนนและสงเสรมใหครโรงเรยนเอกชนมความเปนอยทดขน โดยจดสวสดการและสทธประโยชนตางๆใหแกครโรงเรยนเอกชนทบรรจถกตองตามพระราชบญญตโรงเรยนเอกชนพ.ศ.25252 นอกจากนยงเปนการสรางความมนใจและเปนหลกประกนความมนคงในการประกอบอาชพใหแกครโรงเรยนเอกชน รวมถงสงเสรมการออมใหแกครโรงเรยนเอกชน โดยการทครโรงเรยนเอกชนน าสงเงนสมทบกองทนสงเคราะหทกเดอน ท าใหครมเงนสะสมในสวนของตนเองเมอออกจากการเปนครจะไดรบเงนทสะสมไวพรอมดอกเบย

ทมาของรายรบ 1.รายรบทเปนเงนสมทบ ไดมาจาก 3 สวน สวนแรกคอเงนสมทบสวนของคร ในอตรารอยละ 3

ของเงนเดอนคร สวนทสองคอเงนสมทบสวนของผรบใบอนญาตในอตราเทากบสวนของคร และสวนทสามคอเงนสมทบสวนของรฐ โดยทรฐจดสรรงบประมาณใหกองทนสงเคราะหเปน2เทาของสวนของคร

2.เงนหรอทรพยสนทมผบรจาค 3.รายไดอนๆ ไดแกดอกเบยรบเกดจากการน าเงนสมทบทง 3 สวนไปฝากธนาคารทเปน

รฐวสาหกจคอธนาคารกรงไทยจ ากด(มหาชน) และธนาคารออมสน พระราชบญญตโรงเรยนเอกชนพ.ศ.2550 ก าหนดใหบคลากรทางการศกษาโรงเรยนเอกชนทสงเงน

สะสมตดตอกนครบสองเดอนแลวนบแตวนทน าเงนสะสมสงสมทบเขากองทนสงเคราะหมสทธไดรบสวสดการดงน

1.คารกษาพยาบาล ของตนเอง คสมรส บดา-มารดา และบตรทชอบดวยกฎหมายและยงไมบรรลนตภาวะจ านวน 3 คน ในอตราปละไมเกน 100,000 บาท

2.คาการศกษาของบตร จ านวนไมเกน 3 คน อายไมเกน 25 ปบรบรณ โดยเบกไดไมเกนอตราทกระทรวงการคลงก าหนด

3.คาชวยเหลอบตร จ านวนไมเกน 3 คน อายไมเกน 18 ปบรบรณ ในอตราคนละ 600 บาท/ป 4.เงนทนเลยงชพ แบงออกเปน 2 กรณคอ

เงนทนเลยงชพประเภทท 1 คอเงนทครจะไดรบเมอออกจากงานทกกรณเปนจ านวนเทากบเงนทครสงสมทบไวพรอมกบดอกเบยของเงนจ านวนนน

เงนทนเลยงชพประเภทท 2 คอเงนทกองทนสงเคราะหจายใหครเปนจ านวนเทากบเงนสมทบสวนของโรงเรยนและสวนของรฐบาลรวมกนโดยไมมดอกเบยซงครจะมสทธไดรบเมออกจากงานกรณหนงกรณใดดงน 1) ออกจากงานเมอมเวลาท างานครบ 5 ปขนไป และไดสงเงนสมทบครบทกเดอนตลอดระยะเวลาทเปนคร 2) ออกจากงานเพราะโรงเรยนเลกกจการ 3) ออกจากงานเพราะโรงเรยนเลกกจการ 4) ออกจากงานเพราะเจบปวยทพพลภาพซงแพทยทางราชการรบรอง 5) ถงแกกรรม การออกจากงานตามขอ

9

2–5 จะมเวลาการเปนครและสงเงนสมทบเทาใดกไดไมจ ากดเวลา และการใชสทธขอรบเงนจะตองใชสทธภายใน5ปนบจากวนทออกจากงานมเชนนนถอวาหมดสทธเงนจ านวนดงกลาวใหตกเปนของกองทนฯ

2. การสมครเปนสมาชกการฌาปนกจสงเคราะหชวยเพอนสมาชกครสภาทวประเทศ (ช.พ.ค.) คณสมบตของผสมครคอเปนลกจางโรงเรยนเอกชนตองปฏบตงานในสถานศกษานนๆ ไมนอยกวา3ป 3. การสมครเปนสมาชกการฌาปนกจสงเคราะหชวยเพอนสมาชกครสภากรณคสมรสถงแกกรรม

(ช.พ.ส.) คณสมบตของผสมครคอเปนคสมรสโดยชอบดวยกฎหมายของสมาชกครสภาประเภทสมทบทเปน

ลกจางโรงเรยนเอกชนตองปฏบตงานในสถานศกษานนๆ ไมนอยกวา3ป

1.3 ผลกระทบจากการเกษยณอาย การเกษยณอายเปนภาวะทเกดควบคกบการเขาสวยสงอาย จงท าใหผเกษยณอายมการเปลยนแปลงสถานภาพในขณะเดยวกนถง 2 อยางคอ สถานภาพเปนผเกษยณอายกบสถานภาพเปนผสงอาย จงกอใหเกดผลกระทบตอผเกษยณในหลายดาน ซงลวนแตมผลตอการด าเนนชวต ไดแก 1. ผลกระทบดานรางกาย ผเกษยณอายตองเผชญกบปญหาความเสอมของอวยวะตางๆ เชน ระบบประสาทตางๆ เสอมลง ตามองไมชด หตง ระบบกระดกเสอม นอกจากน ทฤษฎเกยวกบความสงอายดานชววทยา ไดแก ทฤษฎท าลายตนเอง (Autoimmunity Theory) และทฤษฎระบบภมคมกน (Immune System Theory) กลาววา เมออายมากขนรางกายจะสรางภมคมกนปรกตนอยลง พรอมๆ กบสรางภมคมกนชนดท าลายตวเองมากขน ท าใหรางกายตอสกบเชอโรคไดไมด เจบปวยงาย และเปนรนแรง ยงหากผเกษยณอายขาดความรในดานการดแลสขภาพกจะยงท าใหสขภาพเสอมลงอยางรวดเรว 2. ผลกระทบดานจตใจ การเกษยณอายกอใหเกดการเปลยนแปลงอยางฉบพลนตอกจวตรประจ าวน ผเกษยณอายตองละทงบทบาททางสงคมทเคยปฏบตมายาวนาน สญเสยต าแหนงหนาท อ านาจและเกยรตยศ ในขณะเดยวกน การเกษยณอายท าใหผเกษยณถกตตราวาเปนผสงอาย ถกมองวาไรความสามารถ นอกจากน ในวยนผสงอายยงตองเผชญกบภาวะการสญเสยบคคลใกลชด เชน การเสยชวตของคสมรส เพอนและญาตวยเดยวกน รวมถงการสญเสยสมพนธภาพในครอบครว เนองจากในวยนลกๆ มกจะมครอบครวและแยกยายไปอยตางหาก ท าใหความสมพนธระหวางพอแมลกลดถอยลง ตางคนตางอย การตดตอสมพนธหรอมกจกรรมรวมกนลดลงกวาแตกอน หากผเกษยณอายไมสามารถปรบตวตอสภาพเชนนไดจะเกดความรสกวาตนเองไรคณคา ไมมความหมาย น าไปสการมอารมณหงดหงด ซมเศรา ระแวง ทอแท ผดหวง โดดเดยว ขาดความพงพอใจตอสภาพชวตในปจจบนจนอาจถงกบฆาตวตายได (สมประสงค ศรวงศ , 2539 อางถงใน ประภาศร มานตย, 2542: 11) 3. ผลกระทบดานสงคม การเกษยณอายเปนการถอนบทบาททางสงคมภายนอก ท าใหผเกษยณมสงคมแตภายในบาน ขาดการพบปะกบเพอนรวมงาน บทบาททางสงคมลดลง อ านาจตางๆ ทเคยมกหมดไป สงผลใหผเกษยณเกดความรสกวาตนเองหมดคณคา ขาดคนเคารพยกยอง รสกเหงาและวาเหว ซงหากไมมบทบาทใหมมาทดแทนจะกอใหเกดปญหาทางจตใจได 4. ผลกระทบดานเศรษฐกจ เมอผเกษยณอายตองออกจากงานท าใหรายไดลดนอยลง ในชวงนถาภาระรบผดชอบของผเกษยณเสรจสนไปแลวกจะไมเปนปญหามากนก เพราะคาใชจายโดยทวไปจะลดลง เนองจากสวนใหญใชเวลาอยกบบาน อยางไรกตาม จะมคาใชจายเพมขนบาง ไดแก รายจายเกยวกบการดแลสขภาพทเสอมลง

10

1.4 ระยะตางๆ ของการเกษยณอาย แอชเลย (Atchley 1994: 210-211) อธบายวา การเกษยณอายเปนกระบวนการทบคคลตองพบกบการเปลยนแปลง โดยแบงเปน 6 ระยะ ดงน 1. ระยะกอนการเกษยณ (Pre-retirement Phase) แบงออกเปน 2 ชวงคอ ระยะกอนการเกษยณนานๆ (Remote Phase) ผทจะเกษยณอายยงไมรสกวตกกงวลตอการเกษยณ และระยะใกลเกษยณ (Near Phase) ผทจะเกษยณอายเรมวตกกงวลทจะตองกาวเขาสบทบาทของผสงอาย โดยจะวตกเกยวกบรายได สขภาพ และการสญเสยงาน ในระยะนหากบคคลไดมการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายกจะไมวตกกงวล หรอมความวตกกงวลเพยงเลกนอย และจะมทศนคตทดตอการเกษยณอาย 2. ระยะหลงเกษยณใหมๆ (Honeymoon Phase) ผเกษยณอายจะมความสขทไดพกผอนจากการท างาน รสกหลดพนจากหนาท มเวลาวางทเปนอสระ ไดท าในสงทตองการ ระยะนแตละบคคลจะอยในชวงเวลาทแตกตางกนไป อาจเปน 1-5 ป หรอนอยกวา 1 ปกได 3. ระยะเรมเบอหนาย (Disenchantment Phase) ผเกษยณอายจะมความเครยดสง รสกเหงา ขาดเพอน หงดหงดงาย ไมพอใจในสภาพทวไป ปรบตวไมไดกบการเปลยนแปลง 4. ระยะเรมปรบตว (Reorientation Phase) เปนระยะของการปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงแบบแผนการด าเนนชวตประจ าวนหลงเกษยณ 5. ระยะปรบตวได (Stabilization Phase) เปนระยะทมความเขาใจในบทบาทของตน สามารถปรบตวไดแลว และมความเคยชนตอการด าเนนชวตหลงเกษยณอาย 6. ระยะสดทายของชวต (Termination Phase) เปนระยะทผเกษยณอายตองพงพาผอน ไมสามารถชวยตนเองได ระยะนจะรวมไปถงวาระสดทายของการมชวตดวย กระบวนการเกษยณอายของแตละบคคลจะใชเวลาไมเทากน ขนอย กบการเตรยมความพรอมในระยะกอนการเกษยณ ผทมการเตรยมความพรอมลวงหนามาอยางดจะสามารถปรบตวผานระยะทกอใหเกดความเครยดเขาสระยะทปรบตวไดอยางรวดเรว

2. การเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย

2.1 แนวคดเกยวกบคณภาพชวตของผสงอาย คณภาพชวตเปนสงทมนษยทกคนตองการและมความส าคญอยางยงตอการด าเนนชวต นนคอ การม

ชวตทมความสขทงทางกายและใจ มความสามารถทจะด ารงสถานภาพทางเศรษฐกจสงคมไดสอดคลองกบสภาพแวดลอม สามารถแกไขปญหาเฉพาะหนาไดอยางถกตอง ไมเปนภาระและไมกอใหเกดปญหาแกครอบครว ชมชน และสงคม ดงนน คณภาพชวตจงเปนเปาหมายทพงปรารถนาในทกสงคม โดยเชอวาถาทกคนมคณภาพชวตทด การพฒนาในดานตางๆ จะท าไดดและรวดเรว เบอรกฮอรน รวมกบเซฟเฟอรและคณะ (Berghorn, Shaefer, et al, 1981 อางถงใน สปราณ แตงวงษ, 2547: 27) กลาวถงองคประกอบทเปนตวบงชคณภาพชวตวาประกอบดวย 5 ดาน คอ

1. สถานภาพทางเศรษฐกจ ไดแก ทอยอาศยในสภาพทด อาหารทมคณคา การรกษาพยาบาล เครองนงหม และอปกรณอ านวยความสะดวก เปนตน

2. สขภาพ 3. สภาพแวดลอม ทงทางดานบคคลและสงคม 4. การพงพาตนเอง

11

5. การท ากจกรรม เชน การรวมกจกรรมในสโมสร งานอดรก สมพนธภาพกบเพอนบาน เปนตน องคการยเนสโก (UNESCO, 1978 อางถงใน สรกญญา แกนทอง, 2548: 25) กลาววา คณภาพชวต

จะพจารณาจากคณภาพดานรางกาย อารมณ สงคม ไดแก โ ภชนาการ สขภาพอนามย การศกษา สภาพแวดลอม ทอยอาศย การมงานท า คานยม ศาสนา จรยธรรม กฎหมาย และปจจยดานจตวทยา

กลาวโดยสรป “คณภาพชวต” คอชวตความเปนอยทด ทเหมาะสมของแตละบคคล ทงในดานรปธรรมและนามธรรม

ในสวนของผสงอาย ลอวตน (Lawton, 1985 อางถงใน สรกญญา แกนทอง, 2548: 22-23) ศกษาพบวา ผสงอายทมคณภาพชวตทดจะตองประกอบดวยปจจยส าคญ 4 ดาน คอ

1. การมความผาสกทางดานจตใจ (Psychological Well-being) หมายถง การทบคคลสามารถประเมนไดวาประสบการณในชวตทผานมามคณภาพ โดยประเมนจากผลกระทบ ระดบความสขทไดรบและความส าเรจทไดบรรลตามความตองการหรอเปาหมายทตงไว

2. ความสามารถในการแสดงพฤตกรรม (Behavioral Competence) หมายถง ความสามารถในการท าหนาทของบคคล รวมถงการท าหนาทของรางกาย การมสขภาพทด การรบรทถกตอง และการมพฤตกรรมทางสงคมทถกตอง

3. สงแวดลอมของบคคล (Objective Environment) หมายถง สงแวดลอมทมอทธพลตอผสงอาย ไดแก ทอยอาศยและสภาพแวดลอมทางกายภาพ บคคลทมความส าคญตอผสงอาย บคคลอนทวไปทมปฏสมพนธกบผสงอาย สถานภาพทางสงคม และสภาพสงคมในชมชนทผสงอายอาศยอย

4. การรบรคณภาพชวต (Perceived Quality of life) หมายถง การทบคคลมการประเมนตนเองเกยวกบความผาสกทางจตใจ ความสามารถในการท าหนาท ตลอดจนสงแวดลอมทมตอบคคลดงทไดกลาวมา

ประนอม โอทกานนท (2554: 51-52) ไดใหนยามองคประกอบชวตทสขสมบรณของผสงอายไทย 4 องคประกอบ ดงน

องคประกอบท 1 ดานรางกาย ไดแก การรบประทานอาหารและเครองดม การออกก าลงกาย การนอนหลบพกผอน และการขบถาย

องคประกอบท 2 ดานจตใจ อารมณ และจตวญญาณ ไดแก การมความรสกทดตอตนเอง คนอน การตระหนกและยอมรบความรสกของผอน การมกจกรรมทางศาสนาและงานอดเรก การมชวตอยางมเปาหมาย มสต รจกแบงเวลา อดทน อดกลนตอสภาวการณทไมพงประสงค ยอมรบคานยมและความเชอของคนอน

องคประกอบท 3 ดานสงคม ไดแก สมพนธภาพทดในครอบครว ในสงคม การมสวนรวมกจกรรมในสงคม ในชมชน เนนทกษะการพงพาซงกนและกน

องคประกอบท 4 ดานเศรษฐกจ หมายถง การมฐานะเศรษฐกจทพอเพยงและยงยน สามารถพงพาตนเองได เนนการเกบออม การมรายได การใชจายอยางเหมาะสม และการมทอยอาศยเปนของตนเอง

วไลวรรณ ทองเจรญ และลวรรณ อนนาภรกษ (2543) ศกษาความตองการของบคคลกอนวยเกษยณ พบวา กลมตวอยางมความตองการดานตางๆ ดงน

1. ความตองการดานสขภาพ ไดแก ตองการความรดานสขภาพจากแพทย พยาบาล ตองการตรวจสขภาพประจ าปฟร ปละ 1 ครง โดยตองการคลนกตรวจรกษาเฉพาะส าหรบผสงอายมากทสด และตองการใหรบจดบรการสงเสรมสขภาพฟร

12

2 ความตองการดานสงคม ไดแก ตองการสถานทพกผอนและออกก าลงกาย ตองการใหชมชนมหนวยงานดแลผสงอายโดยเฉพาะ และตองการลดหยอนภาษเงนไดสวนบคคล

3 ความตองการดานจตใจ ไดแก ตองการความเคารพนบถอยกยองจากครอบครวและสงคม ตองการเขารวมกจกรรมทางศาสนา และตองการเขารวมกจกรรมทางขนบธรรมเนยมประเพณ

4 ความตองการดานการเงนและการงาน ไดแก ตองการใหรฐจดหางานให ตองการเงนชวยเหลอส าหรบผสงอายยากจน และตองการการเกอหนนทางการเงนจากลกหลาน

ซงคณภาพชวตทงทางดานสขภาพกาย จต อารมณ สงคม และเศรษฐานะของผสงอายขนอยกบปจจยหลก 6 ประการ คอ ระดบการศกษา รายได การมอาชพกอนวย 60 ป การมอาชพในปจจบน จ านวนบตรหลาน/ญาตพนองทชวยเหลอเกอกล และเพศ (ศรจตรา บนนาค, 2549: 97-99)

2.2 แนวคดเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย การเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายถอเปนการวางแผนชวตอยางหนง ทมเปาหมายอยทการประสบความส าเรจและความสขในชวต (Kimmel, 1980: 107) หรอทประนอม โอทกานนท (2554: 39) ใชค าวาความสขสมบรณในชวต (Wellness) วจตร บญยะโหตระ (2537: 19) แบงชวงชวตของบคคลออกเปน 3 ชวง คอ วยเดก วยผใหญ และวยสงอาย ซงชวงวยสงอายนจะเปนยคทองของชวต หากบคคลไดมการวางแผนและเตรยมความพรอมมาอยางดและรดกม การวางแผนใชชวตหลงเกษยณจงมความส าคญมากเทากบการวางแผนการศกษาในวยเดก และการวางแผนในการประกอบอาชพในวยผใหญ การวางแผนเพอใชชวตหลงเกษยณอายอยางมคณภาพ บคคลตองพจารณาตนเองและสงแวดลอมทางกายภาพและสงคม ไดแก สขภาพรางกาย สขภาพจต สมพนธภาพกบบคคลอน การใชเวลา สถานทอยอาศย วถชวตใหม และฐานะการเงนทเปลยนไป (Kiker & Myers, 1990: 53) เพอใหกระบวนการนตอเนองเปนการปองกนภาวะวกฤตในชวงสดทายของชวต

ส าหรบชวงระยะเวลาความพรอมเพอเกษยณอายทเหมาะสมนน นกวชาการหลายทานไดก าหนดไวแตกตางกน วจตร บญยะโหตระ (2537: 10) แนะน าวา ควรเตรยมลวงหนาประมาณ 10 ปกอนเกษยณอาย ธนยโสภาคย เกษมสนต (2542: 1) แนะน าวา บคคลควรเรมเตรยมตว 10-20 ปกอนเกษยณอาย ใกลเคยงกบประสบ รตนากร (2530: 78) ทสนบสนนใหขาราชการเตรยมความพรอมตงแตอาย 40 ป ในขณะทลดด และวนบรนด (Leedy & Wynbrandt, 1987: 96-97) แนะน าใหบคคลมการเตรยมความพรอมใหเรวทสด โดยใหเรมวางแผนเตรยมการไวตงแตอาย 30 ป

ศรจตรา บนนาค ใหขอคดวา การเตรยมความพรอมตงแตวยเยาว โดยการมพฤตกรรมทเหมาะสม เพอใหตนเปนทพงแกตนเองในทกๆ ดาน (self support, self reliance, self sufficiency) มความส าคญยงเพอจะเปนผสงอายทมคณภาพชวตทด มอสระและมศกดศร คงสถานภาพชวยเหลอตนเอง ครอบครวและสงคมใหไดนานทสด กอนจะเขาสภาวะพงพาและภาวะทพพลภาพ ทงนควรมการเตรยมการตงแตอยในครรภมารดาเปนตนไป (ศรจตรา บนนาค, 2549: 99) สอดคลองกบบญเทอง โพธเจรญ (2551: 122-123) ทใหขอแนะน าวาเมออยในวยศกษาเลาเรยนตองตงใจเรยน หมนขวนขวายหาความร เพอจะมโอกาสไดงานทด เมอถงวยท างาน ตองตงใจท างานอยางมงมน ซอสตยสจรต สรางผลงานใหเปนทยอมรบเพอความภาคภมใจของตนเอง รจกเกบออมเงนเพอสรางฐานะและความมนคงของชวต ไมใชชวตหรหราฟมเฟอย ตดในยศ อ านาจ ต าแหนง ดแลรกษาสขภาพรางกายและจตใจใหแขงแรง เพอทเมอถงวยเกษยณจะสามารถปรบตวปรบใจใหกบการทตองออกจากงาน ยอมรบความชราทมาเยอน และเรมตนชวตใหมในวยเกษยณไดอยางมความสข

13

แอชเลย (Atchley 1994: 210) แบงการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายออกเปน 2 ระยะ คอ 1. ระยะกอนการเกษยณนานๆ (Remote Phase) ระยะนความคดเรองการเกษยณอายยงอย

หางไกลมาก การเตรยมความพรอมในระยะนสามารถเรมไดตงแตกอนวยท างาน หรอเรมเมอวยท างาน สงทสมควรเตรยมในระยะนไดแก 1.1 การเงน ซงตองมการเตรยมในระยะยาว บคคลทตองการมชวตหลงเกษยณทสบายตองมการวางแผนดานการเงนใหมาก 1.2 การใชเวลาวาง การพฒนาทกษะการใชเวลาวางจะท าไดงายในวยหนมสาว เนองจากการศกษาวชาการตางๆ เปดกวางส าหรบวยน 1.3 การดแลรกษาสขภาพ สขภาพวยเกษยณอายจะดไดตองไดรบการดแลอยางดตงแตวยหนมสาว บคคลทไมดแลสขภาพของตนมาแตตน สขภาพในวยเกษยณอายกจะไมดตามไปดวย 2. ระยะใกลเกษยณ (Near Phase) ระยะนบคคลเรมรสกวาการเกษยณอายใกลเขามาถงตนเองแลว เชน อาจเหนคสมรส หรอเพอนรวมงานวยใกลเคยงกนเกษยณอาย สงทตองเตรยมในระยะนไดแก 2.1 ดานจตใจ พยายามยอมรบเกณฑของสงคมทถกก าหนดไว ไมวตกกงวลกบการเกษยณอายจนเกนไป 2.2 ดานทศนคตตอการเกษยณอาย หากบคคลไดมการเตรยมความพรอมในระยะกอนการเกษยณนานๆ มาอยางด จะไมเกดทศนคตดานลบตอการเกษยณอาย

หนวยงานสวนใหญมกจะจดโครงการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายใหแกผทจะเกษยณในปสดทายกอนการเกษยณ ซงจะชวยไดเพยงเรองจตใจและพฒนาทศนคตเทานน แตไมสามารถชวยเหลอในดานการเงน ทอยอาศยและสขภาพแกผเกษยณอายได เพราะเรองเหลานตองใชระยะเวลาคอนขางยาวนานและตองท ามาโดยสม าเสมอในการเตรยมการ

2.3 การเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายดานตางๆ จากการศกษาแนวคดและงานวจยทเกยวของกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายการท างาน

สามารถสรปแนวคดในการวางแผนเตรยมความพรอมกอนการเกษยณอายไดเปน 5 ดาน (บรรล ศรพานช, 2550: 39-92 ; วจตร บณยะโหตระ, 2537: 39-157 ; ศรเรอน แกวกงวาน, 2545: 525-527) ดงน

1. การเตรยมความพรอมดานเศรษฐกจ 2. การเตรยมความพรอมดานทอยอาศย 3. การเตรยมความพรอมดานสขภาพรางกาย 4. การเตรยมความพรอมดานจตใจ 5. การเตรยมความพรอมดานการใชเวลา

(1) การเตรยมความพรอมดานเศรษฐกจ การเตรยมความพรอมดานเศรษฐกจมความส าคญอยางยง เนองจากเมอเกษยณอายแลวรายไดทเคยไดรบจะลดนอยลง หากไมมการเตรยมความพรอมดานการเงนไวลวงหนาจะประสบกบปญหาดานเศรษฐกจ ศรเรอน แกวกงวาล (2545: 525) กลาววา ผเกษยณอายควรมการเตรยมความพรอมเรองทรพยสนเงนทองไวลวงหนาตงแตวยกลางคน เพราะเมอเขาสวยสงอายแลวโอกาสทจะหางานทมรายไดสงเปนไปไดยาก การหวงพงลกหลานในสภาพเศรษฐกจปจจบนเปนเรองคอนขางล าบาก การมฐานะการเงนทมนคงเปนปจจยหนงทชวยใหผเกษยณอายมความสขในบนปลายชวต ไมเปนภาระของลกหลาน รายงานการศกษาวจยทงในและ

14

ตางประเทศไดขอสรปตรงกนวา ความรสกมนคงเกยวกบการเงนเปนปจจยส าคญของความสข และความพงพอใจในตวเอง (Papalia & Olds,1995 อางถงในปยรตน เมองไทย, 2541: 39 ; ดารณ ค าเจรญ, 2541: 106) สถาบนเวชศาสตรผสงอาย (2548, 103) ไดจดท าคมอการอบรมการเตรยมความรเมอเขาสวยสงอาย โดยไดแนะน าขนตอนการมเงนใชอยางเพยงพอในวยสงอาย 6 ขนตอน คอ

ขนท 1 ตองมเงนออมประมาณ 6 เทาของคาใชจายประจ าเดอน เพอเตรยมพรอมส าหรบชวงเวลาทตองใชเงนอยางฉกเฉน

ขนท 2 จายหนทมอตราดอกเบยแพงทสดและหนทเกดจากการใชบตรเครดตกอน ขนท 3 ท าประกนชวตเพอปองกนความเสยง

ขนท 4 รวมออมทรพยกบกองทนส ารองเลยงชพตางๆ ส าหรบวยเกษยณ หรอท าประกนชวตแบบสะสมทรพย

ขนท 5 ท าประกนสขภาพและประกนอบตเหต ขนท 6 น าเงนทเหลอจาก 5 ขนแรก และจากคาใชจายประจ าไปลงทนเพอใหรายไดเพมสงขน การเตรยมความพรอมดานเศรษฐกจสามารถกระท าไดดงน (วจตร บณยะโหตระ, 2537: 39 ; บรรล ศรพานช, 2550: 77-82 ; Leedy & Wynbrandt, 1987: 85-86)

1. ประมาณการรายรบในแตละเดอน และวเคราะหแหลงทมาของรายรบ เชน เงนบ าเหนจบ านาญ รายไดจากเงนกองทนส ารองเลยงชพ รายไดจากดอกเบย/คาเชา รายไดทไดรบจากบตรหลานและแหลงตางๆ รวมทงจากการท างานหลงเกษยณอาย

2. ประมาณการรายจายในแตละเดอน และวเคราะหรายจายทคาดวาจะตองใชภายหลงเกษยณ เชน คาสาธารณปโภค คารกษาพยาบาล คาอาหาร เงนส าหรบท าบญ- บรจาคเพอสาธารณกศล และเบดเตลดอนๆ

3. ควบคมคาใชจายใหสมดลกบรายรบ ตดรายจายทไมจ าเปนออกไป 4. เตรยมหางานส ารองเพอเพมรายไดหลงเกษยณ ซงเชนเฟลด (Schoenfeld, 1993: 25 อางถงใน

ธาดา วมลฉตรเวท, 2543: 18) แนะน าวา ในกรณทจ าเปนตองหารายไดเพม ควรเตรยมหางานส ารองไวตงแตขณะยงคงด ารงต าแหนงหนาทในงานประจ าอย ซงจะท าใหไดงานทดและเงนเดอนสงกวาการหางานใหมหลงจากเกษยณอายแลว การท างานหลงเกษยณอายนอกจากจะท าใหมรายไดเพมขนแลว ยงมผลทางดานจตใจคอท าใหมความรสกทดตอตนเองดวย

5. เตรยมสะสมเงนส ารองไวใชจายภายหลงเกษยณอาย ซงควรเรมตนสะสมตงแตวยหนมสาว ในการสะสมอาจแบงเงนบางสวนสะสมในรปอสงหารมทรพย เชน บาน ทดน บางสวนสะสมในรปทองค า พนธบตร และบางสวนสะสมในรปตวเงน การประกนชวตและสขภาพ

6. หาความรในเรองการลงทนเพอใหทรพยสนงอกเงย และเตรยมจดท าพนยกรรมหรอนตกรรมตางๆ

นฤมล สะอาดโฉม (2551, 103-105) ไดแนะน าการออมเงนและการลงทนตามชวงวยดงน อาย 20-30 ป เปนวยเรมตนท างาน ยงไมมภาระรบผดชอบมากนก ควรออมเงนประมาณ

รอยละ 10-15 ของรายได ในดานการลงทนสามารถลงทนทมความเสยงระดบสงไดมากกวาวยอน สดสวนการลงทนในหน ตราสารหน และเงนฝากทเหมาะสมโดยเฉลยคอ 50 :25 :25

อาย 30-40 ป เปนวยสรางครอบครว หนาทการงานเรมมนคงแตภาระคาใชจายกเพมขน มการลงทนซอทรพยสนตางๆ ควรออมเงนประมาณรอยละ 15-20 ของรายได และควรเรมใหความส าคญกบ

15

การวางแผนเพอการเกษยณอาย ในดานการลงทนควรลดระดบความเสยงลง สดสวนการลงทนในหน ตราสารหน และเงนฝากทเหมาะสมโดยเฉลยคอ 40 : 40 :20

อาย 40-50 ป เรมเขาสวยกลางคน ครอบครวเรมมนคง ภาระการเงน/การผอนช าระหนสนตางๆ เรมผอนคลาย ควรออมเงนประมาณรอยละ 30 ของรายได วยนควรเรมลงทนในอสงหารมทรพยเพอสรางรายไดเพมทมความเสยงนอย สดสวนการลงทนในหน ตราสารหน เงนฝาก และอสงหารมทรพยทเหมาะสมโดยเฉลยคอ 30 : 30 : 20 : 20

อาย 50-60 ป เปนวยทมความมนคงทสด ควรเรมคดถงการใชเวลาวาง แตคนสวนใหญเมอถงวยนเพงเรมนกถงการวางแผนเพอเกษยณอาย สดสวนการลงทนในหน ตราสารหน เงนฝาก และอสงหารมทรพยทเหมาะสมโดยเฉลยคอ 20 : 30 : 30 : 20 และควรซอประกนชวตแบบออมทรพยไวดวย

(2) การเตรยมความพรอมดานทอยอาศย การเตรยมความพรอมดานทอยอาศยเปนสงส าคญและมความจ าเปนอยางยง ผทอยในวยท างานควรวางแผนเรองทอยอาศยแตเนนๆ เพอใหเกดความพรอมและความมนคงในวยสงอาย

การเตรยมความพรอมเรองทอยอาศยมสงทตองค านงถงคอ 1. ลกษณะการอยอาศย ควรวางแผนลวงหนาวาจะใชชวตหลงเกษยณอยกบใคร อยกบคสมรส

อยกบลกหลาน อยกบญาตพนอง หรออยตามล าพงคนเดยว หากไมมทอยอาศยเปนของตนเองตองอาศยอยรวมกบผอน เชน วด สถานสงเคราะหทงของรฐบาลและเอกชนตองพจารณาถงความสะดวกสบายและการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมใหมดวย

2. สถานทตงทอยอาศย ตองสะดวกในการเดนทาง อยใกลแหลงชมชน หากอาศยอยตามล าพงหรอกบคสมรสตองสามารถตดตอกบบตรหลานหรอญาตสนทไดสะดวก เมอตองการความชวยเหลอสามารถท าไดงาย 3. สภาพทอยอาศย ตองจดบานและสงแวดลอมใหเหมาะสมกบสภาพรางกายและขอจ ากดของวยสงอาย เพอลดอนตรายและอบตเหตตางๆ เชน เปนบานชนเดยว หรอมหองนอนอยบนชนลางของบาน พนบานใชวสดกนลน หองน ามโถสวมแบบนงและตดตงราวเกาะยดเพอพยงตว มไฟฟาใหแสงสวางเพยงพอ มระบบตดไฟชอตและไฟฉกเฉน มบรเวณบานทสามารถ ท าสวน เลยงสตว และท ากจกรรมเบาๆ ได ระยะหางระหวางภายในบานมาทรวอยในระยะทสามารถเดนไดงาย เปนตน (http://www.oppo.opp.go.th/older_ data/webpages/workoppo2/house_older%20030653.pdf) การเตรยมความพรอมดานทอยอาศยควรเรมท าตงแตวยกลางคน ผทมบานพกอาศยของตนเองหรอสามารถเลอกทอยอาศยไดเองจะมความสขภายหลงเกษยณมากกวาผท ไมมโอกาสเลอก ในกรณทผเกษยณอายไมสามารถจดหาทอยอาศยของตนเองได ควรมการวางแผนลวงหนาวาจะใชชวตรวมกบบตรหลานคนใด หรอเชาทอยอาศย หรอใชบรการสถานสงเคราะหของรฐและเอกชน

(3) การเตรยมความพรอมดานสขภาพรางกาย สขภาพรางกายเปนสงททกคนตองเอาใจใสอยางสม าเสมอมาตงแตวยหนมสาวและวยกลางคน เพอทวาเมอถงวยเกษยณอายแลวสขภาพจะไมทรดโทรมเรวกวาทควรจะเปน (Burnside, 1988: 606) เพราะในวยนระบบตางๆ ของรางกายจะมการเสอมลงอยางชดเจน โอกาสเกดโรคจงเปนไปไดงาย และเมอเปนแลวตองใชเวลารกษานาน รายงานการวจยการศกษาสถานการณความสามารถในการปฏบตกจวตรประจ าวนความตองการ และคณภาพชวตของผสงอาย พบวา ปญหาสขภาพเปนปญหาหลกทพบมากในวยสงอาย ผสงอายทศกษาสวนใหญมปญหาสขภาพอยางนอย 1 ปญหา โดยมจ านวนโรคเฉลย 2 โรค ปญหาสขภาพทไดรบการวนจฉยจาก

16

แพทยมากทสด คอ โรคความดนโลหตสง โรคขอเสอม โรคเบาหวาน ไขมนในเลอดสง และ โรคหวใจ (อทย สดสข และคณะ, 2552: 29-30)

การเตรยมความพรอมดานสขภาพรางกายสามารถกระท าไดดงน (บรรล ศรพานช, 2537: 39-72 ; ชทตย ปานปรชา, 2540: 17)

1. ตรวจสขภาพเปนประจ าทก 6 เดอน หรออยางนอยทก 1 ป 2. รบประทานอาหารทสะอาด ปลอดภย มคณคาทางโภชนาการครบถวนทกมอ ไมรบประทาน

อาหารรสจดและเครองดมมนเมา ควบคมน าหนกใหอยในมาตรฐาน 3. ดมน าสะอาดอยางนอยวนละ 10 แกว 4. อยในทอากาศถายเท หลกเลยงการอยในทแออด มฝนละออง ควนพษ 5. นอนหลบอยางนอยวนละ 8 ชวโมง หากนอนไมหลบตองหาสาเหตวามอะไรเปนสงรบกวน เชน

อณหภม หรอมความวตกกงวล เมอรสาเหตแลวตองรบแกไข หากแกไขไมไดตองรบปรกษาแพทย 6. การขบถาย ถายอจจาระทกวนโดยไมมอาการทองผกหรอทองรวง 7. ออกก าลงกายหรอบรหารรางกายทกวน อยางนอยวนละ 30 นาท

สรศกด วงครตนชวน รศนา วงครตนชวน และวชย บณแสง (2548: 9) กลาววา การปองกนไมใหเจบปวยเปนการประหยดคาใชจายทดทสดในวยสงอาย และคณภาพชวตทผสงอายทกคนตองการคอ ตาด หด เคลอนไหวชวยตวเองได ความจ าด กนได นอนหลบ ขบถายปรกต สขภาพจตด (2548: 16)

(4) การเตรยมความพรอมดานจตใจ การเกษยณอายเปนการเปลยนแปลงบทบาทและสถานภาพทางสงคมอยางฉบพลน ถอเปนภาวะวกฤตของชวต เพราะเปนความสญเสยมากทสดในชวตอยางหนง ผ เกษยณอายมกจะประสบปญหาความเครยดและการปรบตว ผทปรบตวเขากบสภาพการเปลยนแปลงนไมไดจะเกดปญหาทางดานจตใจ มอารมณหงดหงด เหงา หดห เบอหนายชวต ซงสภาพจตใจดงกลาวจะมผลกระทบถงสภาพรางกายดวย (สรกล เจนอบรม, 2534: 71) นอกจากน บญเทอง โพธเจรญ (2551: 92-94) ยงกลาววา จากศกษาพบวา ผสงอายทมทศนคตเชงบวกตอความชรา ท าใจยอมรบกบความเปลยนแปลงได ไมหวนคดถงอดตทผานมาอยางอาลยอาวรณ พอใจกบชวตปจจบน มจตใจราเรงแจมใส จะมอายยนยาว ดงนน การเตรยมความพรอมดานจตใจเพอรบสภาพการเกษยณอายจะชวยท าใหการปรบตวภายหลงเกษยณเปนไปดวยด

การเตรยมความพรอมดานจตใจสามารถกระท าไดดงน (เฉก ธนะสร, 2536: 70 ; ชทตย ปานปรชา, 2540: 17 ; บญเทอง โพธเจรญ, 2551: 94-98) 1. มองโลกในแงด ยอมรบความเปนจรง มชวตอยกบปจจบน ยอมรบการเปลยนแปลงของสงคมและสภาพแวดลอม โดยใชหลกธรรมะเปนเครองยดเหนยว ท าจตใจใหสงบ ไมเครงเครยด มการปฏบตทางจต เชน การนงสมาธ ภาวนา

2. ศกษาหาความรในเรองการเกษยณอายและพดคยกบบคคลทเกษยณอายแลว รวมทงรวมกจกรรมเพอเตรยมตวเกษยณอาย

3. สรางความสมพนธทดในครอบครว ญาตพนอง และเพอนฝง ไมท าตนใหเปนทนาร าคาญแกลกหลานหรอผใกลชด ไมแยกตวอยตามล าพงคนเดยว

4. ดแลสขภาพรางกายใหแขงแรง หมนออกก าลงกาย รบประทานอาหารทถกตองตามหลกโภชนาการ

5. มงานอดเรกหรอกจกรรมทสนใจท า

17

(5) การเตรยมความพรอมดานการใชเวลา การปลดเกษยณเปนภาวะทกระทบกระเทอนจตใจของผเกษยณอาย เนองจากภายหลงเกษยณบคคลจะมเวลาวางมาก ถาปลอยเวลาวางนนไปเฉยๆ จะเปนสงทท าลายชวตของผเกษยณอายอยางมาก ดงค ากลาวทวา “Leisure is even more dangerous for the old than the young” วธปองกนปญหาดงกลาวคอ ผเกษยณอายตองไมปลอยใหตวเองมเวลาวาง ดงนน การมกจกรรมจะชวยใหผเกษยณอายมความพงพอใจในชวต (จารนนท สมบรณสทธ, 2535 : ทองสข ค าธนะ, 2542) และมความผาสกทางใจ (ปญญภทร ภทรกณฑากล, 2544) นอกจากนการรวมในกจกรรมบางประเภทยงเปนการทดแทนบทบาทหนาททสญเสยไปจากการเกษยณอายดวย (Hooyman, 1991: 66) ซงทฤษฎกจกรรมทางสงคม (Activity Theory) ใหความส าคญทางกจกรรมทางสงคมวาเปนหลกของชวตของบคคล กลาวคอ การปรบตวของบคคลมความสมพนธอยางสงกบกจกรรมทท า ยงมกจกรรมมากขนเทาใดกจะปรบตวไดมากขนเทานน กจกรรมแบงออกได 3 ประเภท ดงน

1. กจกรรมทไมมรปแบบ (Informal Activity) ไดแก การพบปะสงสรรคกบเพอนหรอญาตมตร การมสวนรวมในกจกรรมตางๆ กบสมาชกในครอบครว การชวยเหลองานในครอบครว

2. กจกรรมทมรปแบบ (Formal Activity) ไดแก การเขารวมในชมรมตางๆ การเปนอาสาสมครเพอสงคม การเขากลมทางศาสนา กลมการเมอง การทศนศกษา และการออกก าลงกายเปนกลม ซงกจกรรมเหลานเปนกจกรรมภายนอกครอบครว

3. กจกรรมเพอการพกผอนและงานอดเรก (Solitary or Leisure Activity and Hobby) เปนกจกรรมทท าเพอความเพลดเพลน โดยทวไปแลวงานอดเรกมกจะเปนงานทท าในยามวางจากงานประจ า งานอดเรกมคณคาตอสขภาพรางกายและจตใจ สรางมตรภาพทดตอกน ใหความร ฝกทกษะ และชวยใหเกดความคดสรางสรรคอยางอสระ เหมาะสมกบทกเพศทกวย งานอดเรกทนยมกนทวไปสามารถจดเปนประเภทตางๆ เชน ประเภทงานสะสม ประเภทงานประดษฐ ประเภทงานศลปะ ประเภทงานวชาการ ประเภทงานกลางแจง ประเภทเลยงสตว ประเภทการกฬา การออกก าลงกาย ประเภทการทองเทยวไปตามสถานทตางๆ และประเภทศาสนา (ธาดา วมลฉตรเวท, 2543: 24)

การท ากจกรรมจะชวยใหผเกษยณอายรสกวาชวตมคณคา และเวลาผานไปอยางรวดเรว ไมรสกเงยบเหงา นอกจากนยงชวยใหมความปราดเปรอง คลองแคลวอยตลอดเวลา ผเกษยณอายจะเลอกใชเวลาไปกบกจกรรมประเภทใดขนอยกบความตงใจ ความสนใจ ความรสกสนก และพนความรของบคคลนนๆ ซงแตละบคคลควรเลอกใหเหมาะสมกบตนเอง โดยค านงถงฐานะทางการเงนและสขภาพรวมดวย

3. แนวคดดานการสนบสนนทางสงคม

การสนบสนนทางสงคมเปนตวแปรทางจตวทยาสงคมทมผลตอการด ารงชวตของบคคล และมบทบาทตอพฤตกรรมของบคคลไปจนชวชวต ทงนเพราะการด ารงชวตในสงคมมลกษณะเปนเครอขายทตองพงพาอาศยกน ทฤษฎการผกพนรกใคร (Attachment Theory) กลาววา การสนบสนนทางสงคมเปนปฏสมพนธระหวางบคคลทแสดงถงความผพนรกใคร การดแล การยอมรบนบถอ มการชวยเหลอซงกนและกนในดานอารมณ สงของ และขอมลขาวสาร ซงการสนบสนนเหลานจะชวยใหบคคลเผชญกบความเครยดหรอภาวะวกฤตได เปนมมมองทสอดคลองกบทฤษฎกนชน (Buffer Theory) ทมองการสนบสนนทางสงคมวาเปนแหลงประโยชนหรอเปนกนชนตานทานสถานการณความเครยด ซงจะชวยใหบคคลสามารถเผชญกบความเครยดหรอภาวะวกฤต และท าใหภาวะวกฤตลดความรนแรงลง (Caplan, 1974 อางถงใน รงทพย แปงใจ, 2542: 8)

18

โดโบรฟ (Dobrof, 1992) แบงแหลงของการสนบสนนทางสงคมตามรปแบบและความสมพนธออกเปน 2 รปแบบ คอ 1. การสนบสนนแบบเปนทางการ (formal support) เปนการสนบสนนทมาจากองคกร หนวยงาน หรอสถาบนทใหการชวยเหลอแกบคคลทงของรฐบาลและเอกชน 2. การสนบสนนแบบไมเปนทางการ (informal support) เปนการสนบสนนทเกดจากความผกพน ความรกใครระหวางบคคลซงไมเปนระบบและไมตองใชเงนเปนการแลกเปลยน เชน การสนบสนนจากสมาชกในครอบครว และกลมเพอน จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา มความคลายคลงกนในการแบงการสนบสนนทางสงคม คอแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก 1. การสนบสนนทางดานอารมณ (emotional support) เปนการสนบสนนทท าใหบคคลรบรวาตนไดรบความรก การดแลเอาใจใส ไดรบความสนทสนม มความผพนรกใครและไววางใจซงกนและกน ซงท าใหมก าลงใจในการเผชญภาวะวกฤต และมความสบายใจในการด ารงชวตอยางมความสข 2. การสนบสนนดานขอมลขาวสาร (information support) เปนการสนบสนนโดยการใหขอมลขาวสาร ความร ค าแนะน าและค าปรกษา ซงสามารถเปนแนวทางในการแกปญหาตางๆ ซงสงเสรมใหบคคลประสบความส าเรจในการแกปญหาหรอเผชญภาวะวกฤตไดอยางเหมาะสม

3. การสนบสนนดานวตถสงของ (tangible support) เปนการสนบสนนโดยการใหวตถสงของ และบรการตางๆ เพอชวยแบงเบาภาระ ซงมผลท าใหบคคลคลายภาวะวกฤตลงได

4. ปจจยทมความสมพนธกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายพอสรปไดวาปจจยทคาดวาจะมความสมพนธกบการเตรยมความพรอมประกอบดวยตวแปรทน ามาศกษา ซงอธบายรายละเอยดดงน

4.1 เพศ เพศเปนปจจยหนงทท าใหบคคลมความแตกตางกนในบทบาทหนาท ซงสงคมไทยก าหนดใหเพศชายเปนผน า เปนหวหนาครอบครว จากการทบทวนวรรณกรรมพบวามผลการศกษาทคอนขางแตกตางกน คอ การศกษาของพชราภา มนญภทราชย (2544: 139) พบวา เพศมความสมพนธกบการเตรยมการกอนเขาสวยสงอายเฉพาะในดานเศรษฐกจ โดยเพศชายมคะแนนเฉลยการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายดานเศรษฐกจสงกวาเพศหญง และจากการศกษาของธาดา วมลฉตรเวท (2543: 172) พบวา เพศหญงทมต าแหนงหนาทการงานระดบลางมการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายในระดบต ามาก อยางไรกตาม ผลการศกษาของ พมพพมข โพธปกขย (2550: 100) พบวา เพศหญงมการเตรยมตวกอนเกษยณอายการท างานมากกวาเพศชาย ในขณะททยณฐ ชวนไชยสทธ และคณะ (2552 :100-102) พบวา เพศทแตกตางกนสงผลตอการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายไมแตกตางกน

4.2 อาย

ทฤษฎพฒนาการในชวงชวตของผใหญของอรคสน (Erikson Eight Ages of Life) และทฤษฎพฤตกรรมตามวย (Development Task Theory) กลาวถงความส าคญของอายและความแตกตางของแตละบคคลเมออายเพมขนวา เมออายเพมขนหากบคคลผานพฒนาการในแตละวยไดอยางเหมาะสมยอมมการเตรยมพรอมทจะพฒนาไปสวยตอไป ซงวยสงอายเปนพฒนาการขนสดทายในชวตของมนษย ดงนน ผทม

19

อายมากกวา ผานพฒนาการตามวยมากอนนาจะเตรยมความพรอมเพอการเกษยณอายไดดกวาผทอายนอยกวา (ปยรตน เมองไทย, 2541:52-53) นอกจากนน บคคลทมอายมาก จะมระยะเวลาท างานมานาน ยอมมรายไดตอเดอนสง ท าใหมความยดหยนในการเตรยมตวกอนเกษยณอายมากกวาคนทอายนอยกวา

ธาดา วมลฉตรเวท (2543: 149) ศกษาพบวา อายมความสมพนธกบการปฏบตในการเตรยมตวกอนเขาสวยสงอาย ผทมอายมากกวาจะมคะแนนเฉลยดานการเตรยมตวสงกวาผมอายนอยกวา สอดคลองกบการศกษาของอแวนส และคนอน (Evans and other, 1985 อางถงใน ธาดา วมลฉตรเวท, 2543: 149) ปยรตน เมองไทย (2541: 140) และ ทยณฐ ชวนไชยสทธ และคณะ (2552 :98) ทพบวา การเตรยมตวกอนเกษยณอายมความสมพนธกบบคคลทมอายใกลเกษยณ นนคอ ผทมอายใกลเกษยณจะมการปฏบตในการเตรยมความพรอมกอนเขาสวยสงอายมากกวาผทมอายหางไกลจากการเกษยณ

4.3 สถานภาพสมรส

สถานภาพสมรสเปนปจจยหนงทมอทธพลตอการด ารงชวต โดยเฉพาะในดานความรสก ความคด ความเชอ รวมถงวธปฏบตตนตามพฒนาการของชวต ผทสมรสแลวจะมภาระรบผดชอบมากขน โดยเฉพาะความรบผดชอบตอสมาชกในครอบครว จงตองเพมความเชอมนและความมนคงในชวตใหมากขนดวย จงมกมความตองการดานวตถทเปนเครองหมายบงบอกสถานภาพทางสงคม เชน บาน รถยนต ทรพยสน (จรญ ทองถาวร, 2530 อางถงใน ศศมา ทวสน, 2538: 31) จากการศกษาของสดใจ น าผด (2536: 73-75) และศศมา ทวสน (2538: 84) พบวา ผทสมรสแลวและยงอยกนกบคสมรสมแนวโนมทจะมการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายในระดบสงกวาผมสถานภาพโสด หมาย หยา พชราภา มนญภทราชย (2544: 140) ศกษาพบวา สถานภาพสมรสมความสมพนธกบการเตรยมการกอนเขาสวยสงอาย โดยกลมคนโสดมคะแนนเฉลยการเตรยมการดานเศรษฐกจและสขภาพรางกายสงสด ในขณะทผทสมรสแลวมคะแนนเฉลยการเตรยมการดานสขภาพจตใจสงสด ในขณะทการศกษาของดวงจนทร บญรอดช (2540: 135) ทพบวา กลมทมสถานภาพสมรสคจะมการเกษยณดกวากลมทมสถานภาพโสด

4.4 ภาวะสขภาพ ภาวะสขภาพ หมายถง ภาวะทมความสมบรณ ไมบกพรอง ผทมภาวะสขภาพดจะตองเปนบคคลทไมมอาการของการเปนโรค สามารถด ารงชวตในสงแวดลอมตามศกยภาพของตน (Orem, 1985 อางถงใน นรนาท วทยโชคกตคณ, 2534: 43) การรบรภาวะสขภาพมความสมพนธกบการท าพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ผสงอายทมสขภาพดมแนวโนมจะท ากจกรรมเกยวกบการสงเสรมสขภาพมากกวาผสงอายทมสขภาพไมด (ขวญใจ ตนตวฒนเสถยร, 2534: 115 ; Weitzel, 1989: 99-104) ซงพชราภา มนญภทราชย (2544: 139) ศกษาพบวา ภาวะสขภาพมความสมพนธกบการเตรยมการกอนเขาสวยสงอายในดานเศรษฐกจ สขภาพรางกายและจตใจ สอดคลองกบการศกษาของบรรล ศรพานช (2531: 80-90) และแรนดอล ฟลลป และเมลวน (Randall, Phillip & Melvin, 1987: 1089) ทพบวา กลมผสงอายทมสขภาพแขงแรงจะมการเตรยมตวสงกวากลมทสขภาพไมแขงแรงอยางมนยส าคญทางสถต

4.5 ระดบการศกษา การศกษาเปนปจจยพนฐานทมผลตอพฤตกรรมของมนษย เพราะการศกษาท าใหบคคลมความรและเกดการเปลยนพฤตกรรมได นอกจากนระดบการศกษายงมอทธพลตอการประกอบอาชพ ระดบรายได สขภาพ คานยม และทศนคตตางๆ (รชน ฝนทองมงคล, 2538: 34) จากการศกษาของศศมา ทวสน (2538: 84) ฟลเลนบม (Fillenbaum, 1971: 33) และแมคเฟอรสน และกปป (McPherson & Guppy, 1979: 254-263) พบสอดคลองกนวา ระดบการศกษามความสมพนธกบ

20

การเตรยมการกอนเขาสวยสงอาย และผลการศกษาของธาดา วมลวตรเวท (2543: 144) และสมฤด ธมกตตคณ (2550:138) ระบชดเจนวา บคลการทมระดบการศกษาสงกวา มการเตรยมตวเกษยณอายการท างานมากกวากลมบคลากรทมระดบการศกษาต ากวา ในขณะทผลการศกษาของรสลน วทยวงษกงวาล (2550: 71) และทยณฐ ชวนไชยสทธ และคณะ (2552 :98) พบวา การศกษาแตกตางกนมการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายการท างานไมแตกตางกน

4.6 รายไดและความเพยงพอของรายได รายไดเปนตวบงชสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมของบคคล รวมทงยงชวยประเมนความชวยเหลอสนบสนนกนระหวางสมาชกในครอบครวและสงคม รายไดทพอเพยงในการด ารงชวตขนพนฐานยอมท าใหบคคลมโอกาสในการท ากจกรรมตางๆ เชน การดแลรกษาสขภาพ การเกบออมเงน การน าเงนไปลงทนในกจการตางๆ เพอเปนการเพมพนรายได การเลอกกจกรรมและงานอดเรกทสนใจ จากการศกษาของธาดา วมลฉตรเวท (2543: 150-151) พบวา รายไดตอเดอนมความสมพนธกบการปฏบตในการเตรยมตวกอนเขาสวยสงอาย สอดคลองกบการศกษาของฟลเลนบม (Fillenbaum, 1971: 33-36) และแมคเฟอรสน และกปป (McPherson & Guppy, 1979: 252-263) ทพบวาผมรายไดสงมระดบการเตรยมความพรอมสงกวาผมรายไดต ากวา นอกจากน พชราภา มนญภทราชย (2544: 139) ยงศกษาพบวา รายไดตอเดอนมความสมพนธกบการเตรยมการกอนเขาสวยสงอายในดานเศรษฐกจ สขภาพรางกายและจตใจ

4.7 การรบรขอมลขาวสารเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย อลเบรต แบนดรา (Albert Bandura) นกจตวทยาชาวอเมรกน ไดเสนอทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Bandura, 1977: 22 – 29 อางถงใน ภทรพร ยทธาภรณพนจ, 2547: 133-137) โดยกลาววา กระบวนการการเรยนรของมนษยประกอบดวยกระบวนการทซบซอน โดยเฉพาะในเรองของพฤตกรรมซงสวนใหญแลวเกดขนดวยการเรยนรผานตวแบบ (Learning Through Modeling) โดยตวแบบจะแบงออกเปน 2 ประเภท คอ ตวแบบทมชวต (live model) เปนตวแบบทปรากฏในบคคลหรอสงมชวต และตวแบบทเปนสญลกษณ (symbolic model) เปนตวแบบทเปนตวอกษร ค าพด หรอภาพ หรอสงอนๆ นนคอ บคคลมกเรยนรจากตวแบบวาควรท าอยางไร แลวจงเลอกเอาแตสงทด ๆ และเหมาะสมมาแสดงออก ซงตวแบบนนมอทธพลตอการเรยนรโดยท าหนาทเปนการใหขอมล การรบรขอมลขาวสารเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายผานตวแบบจะท าใหบคคลสามารถเรยนรบทบาทของตนทตองเปลยนไปภายหลงเกษยณอายได อนจะสงผลตอทศนคตและพฤตกรรมทถกตอง ซงสามารถกระท าไดโดย 1. ตวผทจะเกษยณอายเอง ควรมการเตรยมความพรอมโดยการศกษาจากเอกสาร หนงสอ โทรทศน วทย หรอแหลงความรตางๆ หรอพดคยสอบถามจากผทเกษยณอายไปกอนตน 2. หนวยงานของผทจะเกษยณ ควรจดการอบรมใหความร เพอเปนการกระตนใหเกดแนวคดในเรองการเตรยมความรเพอเกษยณอาย 3. หนวยงานตางๆ ทงภาครฐและเอกชนควรเปดด าเนนการใหความรในเรองการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย จากการศกษาของศศมา ทวสน (2538: 85) ปยรตน เมองไทย (2541: 140) และทยณฐ ชวนไชยสทธ (2552: 173-175)ไดผลสอดคลองกนวา การรบรขอมลขาวสารมความสมพนธทางบวกกบการเตรยมตวเพอเกษยณอาย ผทมการรบรขาวสารในระดบสงมแนวโนมทจะมการเตรยมความพรอมมากกวาผทมการรบรขาวสารระดบต า

21

4.8 ทศนคตตอการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย ทศนคตเปนปจจยหนงทมผลตอการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย เอจเซนและฟชไบน (Ajzen and Fishbein, 1980: 13) ใหนยามวา ทศนคตคอภาวะความพรอมทมอทธพลตอความตงใจและการกระท าพฤตกรรมของบคคล สอดคลองกบเคนดเลอร (Kendler, 1974: 671) ทใหความหมายของทศนคตวา หมายถงความพรอมของแตละบคคลทจะแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอสงเราในสงคม หรอแนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมในทางทจะสนบสนนหรอตอตานประสบการณ หรอแนวคดบางอยาง ทศนคตแบงออกเปน 3 องคประกอบ คอ สวนทเปนความคด (Cognitive Component) เปนความร ความเขาใจ และความคดของบคคล ซงจะแตกตางกนไปตามมโนทศนของบคคลตอสงนนๆ สวนทเปนความรสกหรออารมณ (Affective Component) ซงจะเปนตวเราความร ความเขาใจ และความคดของบคคลอกตอหนง ทศทางของความรสกมสองดานคอ ความรสกทดและความรสกทไมด หรอทเรยกวาความรสกในดานบวกและดานลบ สดทายคอสวนทเปนพฤตกรรม (Behavioral Component) เปนความโนมเอยงหรอความพรอมทจะกระท าหรอปฏบตใหเปนไปตามความคดและความรสก ในการวดทศนคตจะตองวดทง 3 องคประกอบ และจะตองวดเปนภาพรวม เนองจากทศนคตเปนตวเชอมระหวางความรหรอการรบรทไดรบกบการปฏบต ดงนน หากบคคลมทศนคตทด รวมกบองคประกอบอนๆ ทกระตนใหปฏบตแลว จะมแนวโนมทจะปฏบตมากกวาบคคลทมทศนคตไมด ดงการศกษาของสมนส วงศกญชร (2537:100) ทพบวา ทศนคตตอชมรมผสงอายมความสมพนธทางบวกกบการเขารวมกจกรรมของผสงอาย นอกจากน ธาดา วมลฉตรเวท (2543 : 170) ไดศกษาการเตรยมตวกอนเกษยณอายท างานของบคลากรสงกดมหาวทยาลยของรฐ พบวา บคลากรโดยรวม มคะแนนเฉลยดานทศนคตตอการเกษยณและตอการเตรยมตวกอนเกษยณอายท างาน ในระดบด และมความสมพนธทางบวกกบการปฏบตในการเตรยมตวกอนเกษยณอายท างาน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ p < .001 นนคอ ถาบคลากรมทศนคตทดตอการเกษยณและการเตรยมตวกอนเกษยณอายท างาน กจะสงเสรมใหเกดการปฏบตในการเตรยมตวกอนเกษยณอายใหมากยงขน นอกจากนยงพบวา กลมตวอยางทเปนลกจางประจ ามกมปญหาในเรองรายไดนอย มระดบการศกษาต า ไมไดรบเงนบ านาญหลงเกษยณอายท างาน ซงสงผลใหเกดทศนคตทไมดตอการเกษยณอายและสงผลลบตอการปฏบตในการเตรยมตวกอนเกษยณอายท างานดวย สอดคลองกบการศกษาของ ทยณฐ ชวนไชยสทธ (2540: 91-92) และพชราภา มนญภทราชย (2544: 142 ; 2552: 174) ทพบวาทศนคตตอการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายมความสมพนธทางบวกกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย

4.9 ปญหา/อปสรรคในการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย จากการศกษาของทยณฐ ชวนไชยสทธ และคณะ (2552: 125) พบวา ปญหา/อปสรรคในการเตรยม

ความพรอมเพอเกษยณอายของราชการครอายระหวาง 41 -50 ป มความสมพนธเชงลบกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ

5. งานวจยทเกยวของ

นอกจากการศกษาตวแปรทเปนปจจยดานประชากร ดานเศรษฐกจและสงคม และดานจตวทยา ทมความสมพนธกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายขางตนแลว ยงมการศกษาวจยอนๆ ทเกยวของ หรอมความสมพนธ และมสวนชวยสนบสนนในการศกษาการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย ดงน ปรชา อปโยคน และคณะ (2541: 227-232) ศกษาสถานภาพและบทบาทของผสงอายไทยในพนทภาคกลาง ซงเปนการศกษาเชงคณภาพ ส าหรบประเดนการเตรยมตวกอนเปนผสงอาย พบวา ผสงอายเกอบ

22

ทงหมดคดวามความจ าเปนตองเตรยมตว โดยกวาครงระบวาควรเตรยมตวตงแตอาย 50 ปขนไป แตมเพยงสวนนอยทไดวางแผนเตรยมตวลวงหนากอนเขาสวยสงอาย ผสงอายใหความส าคญกบการเตรยมตวดานการสะสมทรพยสนเงนทองมากทสด รองลงมาคอการสะสมบญบารม การจดการดานทรพยสน การปรบพฤตกรรมใหเหมาะสมกบวย การเตรยมดานจตใจ และสขภาพรางกาย มลลกา มตโก และคณะ (2542: 103-105) ศกษาสถานภาพและบทบาทของผสงอายไทยในพนทภาคเหนอ ซงเปนการศกษาเชงคณภาพ ส าหรบประเดนการเตรยมตวกอนเปนผสงอาย พบวา ผสงอายสวนใหญเหนวาควรเตรยมตวในชวงอาย 50-60 ป รองลงมาเหนวาควรเตรยมเมออาย 40 ป เพราะรางกายยงแขงแรง สามารถท างานไดเตมท อยางไรกด มผสงอายถงรอยละ 12.2 ทเหนวาไมจ าเปนตองเตรยมตว เพราะความแก ความตายเปนเรองธรรมขาต สดแตเวรกรรม ส าหรบผทเหนดวยกบการเตรยมตวเหนควรเตรยมในดานการเงนและทรพยสน และดานสขภาพรางกาย ราตร เจยมจารภา (2542, 104) ศกษาความตองการเตรยมตวกอนการเกษยณในดานรางกายและจตใจ ดานรายไดและการใชจาย ดานงานอดเรก ดานทอยอาศย และดานการมสวนรวมในสงคม ของขาราชการกอนเกษยณ (อาย 55-59 ป) มหาวทยาลยรามค าหง จ านวน 152 คน พบวา ขาราชการสวนใหญมความตองการเตรยมตวในระดบปานกลาง ยกเวนความตองการดานรางกายและจตใจท มความตองการในระดบมาก อมพร เฉลมฉตร (2542 อางถงใน ธาดา วมลฉตรเวท, 2543: 44) ศกษาความคดเหนของขาราชการครบ านาญ สงกดกระทรวงศกษาธการ ในจงหวดพระนครศรอยธยา เกยวกบการเตรยมตวส าหรบชวตหลงเกษยณอายราชการ จ านวน 30 คน พบวา กลมตวอยางมการเตรยมตวกอนเกษยณ 6 ดาน คอ (1) ดานสขภาพรางกาย โดยการออกก าลงกายสม าเสมอ รบประทานอาหารทมประโยชน ตรวจสขภาพทกป ระวงไมใหเจบปวย พกผอนใหเพยงพอ รกษาอารมณไมใหเครยด ไมคดมาก (2) ดานจตใจ โดยการเตรยมใจเกยวกบการเกษยณแตเนนๆ คบหาสมาคมกบเพอนและรวมสงสรรคเปนครงคราว (3) ดานเศรษฐกจและคาใชจาย โดยการเรมวางแผนเตรยมตวตงแตยงรบราชการ ใชจายอยางประหยด เกบสะสมเงนฝากธนาคาร ท าประกนชวต ซอหน (4) ดานการใชเวลาวาง โดยการท างานอดเรกทถนดเพอหารายได ปลกตนไม เขารวมกจกรรมในสงคมและบ าเพญประโยชน อาน-เขยนหนงสอ (5) ดานทอยอาศย โดยการจดหาทอยอาศยเปนของตนเอง (6) ดานกจกรรมสงคมโดยพบปะสงสรรคกบเพอนและญาตพนอง รวมงานสงคมบางเปนครงคราว ธระ ชยยานนท (2543: ก) ศกษาการเตรยมตวกอนเกษยณอายราชการของขาราชการต ารวจชนประทวน สงกดกองบญชาการต ารวจนครบาล จ านวน 180 ราย ใน 5 ดาน คอ ดานรางกาย ดานจตใจ ดานสงคม ดานเศรษฐกจ และดานทอยอาศย พบวา ต ารวจชนประทวนมการเตรยมตวกอนเกษยณอายทง 5 ดานในระดบปานกลาง มความตองการไดรบความชวยเหลอในดานทพกอาศยทถาวรและอาชพส ารอง ธาดา วมลฉตรเวท (2543: 149-159) ศกษาการเตรยมตวกอนเกษยณอายท างานของบคลากรสงกดมหาวทยาลยของรฐ อาย 45 ปขนไป จ านวน 975 ราย พบวา บคลากรโดยรวมมเจตคตตอการเกษยณและการเตรยมตวกอนเกษยณอายในระดบด แตมการปฏบตในการเตรยมตวกอนเกษยณอายในระดบปานกลาง โดยพบวาบคลากรโดยรวมทมอาย ระดบรายไดตอเดอน และสถาบนการศกษาตางกนมการปฏบตในการเตรยมตวกอนเกษยณอายตางกน เมอทดสอบโดยจ าแนกตามเพศพบวา บคลากรเพศชายทมอาย ระดบการศกษา ระดบรายไดตอเดอน ลกษณะสายงาน และสถาบนการศกษาตางกนมการปฏบตในการเตรยมตวกอนเกษยณอายตางกน สวนบคลากรเพศหญงทมอายและระดบรายไดตอเดอนตางกนมการปฏบตในการเตรยมตวกอนเกษยณอายตางกน

23

พชราภา มนญภทราชย (2544: 129-133) ศกษาการเตรยมตวกอนเขาสวยสงอายในชมชนเขตบางซอ ในดานสขภาพรางกายและจตใจ ดานเศรษฐกจ และดานสงคม กลมตวอยางอาย 50-59 ป จ านวน 297 คน พบวา กลมตวอยางมทศนะตอประโยชนของการเตรยมการกอนเขาสวยสงอายอยในระดบสง และมการเตรยมการกอนเขาสวยสงอายสงสดดานสขภาพรางกายและจตใจ รอยละ 65.2 รองลงมาคอเตรยมการดานสงคม รอยละ 58.8 สวนดานเศรษฐกจเตรยมเพยงรอยละ 49.0 โดยพบวา เพศ สถานภาพสมรส ภาวะสขภาพ และทศนะตอประโยชนของการเตรยมการกอนเขสวยสงอายมความสมพนธกบการเตรยมการกอนเขาสวยสงอาย นนคอ เพศชายและผมสถานภาพโสดจะมคาเฉลยของลกษณะการเตรยมการดานเศรษฐกจสงสด นอกจากนยงพบวากลมตวอยางประสบปญหาการเตรยมการดานเศรษฐกจมากทสด โดยเพศหญงจะประสบปญหาการเตรยมการดานเศรษฐกจสงกวาเพศชาย และกลมผมภาวะสขภาพออนแอจะประสบปญหาการเตรยมการดานสงคมสงสด วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (2550) ส ารวจความคดเหนของประชากรอายระหวาง 18-59 ป เพอรวบรวมความคดเหนเกยวกบความร และการเตรยมตวเพอเขาสวยชรา รวมทงทศนคตตอผสงอาย เพอเปนขอมลใหหนวยงานทเกยวของ น าไปใชประกอบเปนแนวทางในการตดตาม และประเมนผลตามแผนผสงอายแหงชาตฉบบท 2 (พ.ศ. 2545 - 2564) พบวา กลมตวอยางสวนใหญ(รอยละ35) เหนวาควรเรมเตรยมการเพอวยสงอายตงแตอายระหวาง 40-49 ป รองลงมาอาย 50-59 ป และกอน 40 ปตามล าดบ ส าหรบประเดนการเตรยมการเพอยามสงอาย สวนใหญระบวา เคยคด และไดเตรยมการมากทสดในเรอง การออมหรอสะสมเงนทอง ทรพยสน รองลงมาคอการท าตวเองใหมสขภาพกายทแขงแรง สวนเรองทไมเคยคดเตรยมการคอ เรองการท าศพส าหรบตวเอง และการท างานใหชมชน หรอเปนอาสาสมครเมออยในวยสงอาย และเมอสอบถามเกยวกบความคดเหนเกยวกบความเตมใจและความสามารถในการจายเงนสะสม เพอเปนหลกประกนยามสงอาย หากตองจายเงนใหรฐเดอนละ 200 บาท และเมออายครบ 60 ป จะไดรบเงนบ านาญเดอนละ 2,000 บาทนน มกลมตวอยางประมาณครงหนงเทานน (รอยละ 49.4) ทระบวาเตมใจและสามารถจายเงนใหรฐได

ทยณฐ ชวนไชยสทธ และคณะ (2552 :ญ-ฎ) ศกษารปแบบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการของขาราชการครสงกดเขตพนทการศกษาจงหวดนนทบร จ านวน 450 คน โดยแบงเปน 3 ชวงอายคอ อายนอย (อายไมเกน 40 ป) อายปานกลาง (อาย 41 – 50 ป) และอายมาก (อาย 51 ปขนไป) ผลการวจยพบวา ชวงอายทแตกตางกนสงผลตอการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการแตกตา งกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ซงขาราชการครทกชวงอายมคะแนนเฉลยการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการในระดบปานกลาง ส าหรบปจจยทมความสมพนธกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ ในกลมขาราชการครทอายนอย พบวา การรบรขอมลขาวสารผานตวแบบเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการมความสมพนธทางบวกกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ กลมขาราชการครทอายปานกลาง พบวา การรบรขอมลขาวสารผานตวแบบเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการมความสมพนธทางบวกกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ และปญหา/อปสรรคในการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการมความสมพนธทางลบกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ สวนกลมขาราชการครทอายมาก พบวา การรบรขอมลขาวสารผานตวแบบเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ ทศนคตเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ และการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทางบวกกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการ นอกจากนยงพบวารปแบบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายราชการของขาราชการครในแตละชวงอายมความคลายคลงกน คอขาราชการครทกชวงอายตองเตรยมความพรอมทงทางดาน

24

เศรษฐกจ ดานทอยอาศย ดานสขภาพรางกาย ดานจตใจ และดานการใชเวลา โดยครอบครวตองสนบสนนการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายทกดานในเรองอารมณ/ความรสก ดานขอมลขาวสาร และดานวตถ/สงของ ในขณะทตนสงกด/ภาครฐตองสนบสนนการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายทกดานในเรองการใหความร ค าแนะน าขอมลขาวสารเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายและการจดกจกรรมเพอสนบสนน/สงเสรมการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย มารแชลล (Marshall, 1984: 41) ศกษาการประเมนการวางแผนกอนเกษยณอายของครและผบรหารโรงเรยนประชาบาลในรฐโอกลาโฮมา ทมอาย 45 ปขนไป จ านวน 300 คน พบวา รอยละ 100 คดวาควรวางแผนความเปนอยหลงเกษยณ รอยละ 83 ไดเรมตนวางแผนแลว โดยมความเหนวาเงนเกบสะสมควรเปนรอยละ 10-20 ของรายไดประจ าในแตละเดอน วธทผวางแผนนยมมากทสดคอการรบบ านาญรายป ตองการมรายไดหลงเกษยณรอยละ 80-100 ของรายไดปจจบน และมเพยงรอยละ 10 ทไดรบการศกษาเกยวกบการเตรยมตวกอนเกษยณ ซงหวขอทไดรบความสนใจทสดคองบประมาณและการจดการบานเรอน การวางแผนการลงทนดานการเงน การวางแผนเกยวกบทรพยสน การวางแผนเรองการพกผอนหยอนใจและสนทนาการ

แรนดอล ฟลลป และเมลวน (Randall, Phillip & Melvin, 1987: 1089) ศกษาเรองประสทธผลของโปรแกรมการวางแผนเพอการเกษยณอายตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผเกษยณอาย โดยท าการศกษาในกลมคนงานทมอายระหวาง 55-65 ป พบวา ผทผานการอบรมมความรและการวางแผนในการด าเนนชวตหลงการเกษยณอายดกวาผทไมไดรบการอบรม และพบวาสถานภาพทางเศรษฐกจและ ภาวะสขภาพมความสมพนธทางบวกกบการวางแผนในการด ารงชวต

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ผวจยเหนวาแมจะมการศกษาวจยเกยวกบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย/เขาสวยสงอายมาระดบหนง แตสวนมากเปนการศกษาเพอชใหเหนถงประโยชนของการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอาย เพอเปนขอมลพนฐานใหผเกยวของน าไปด าเนนการตอไป และสวนใหญเปนการศกษาในกลมขาราชการ ทแมจะเกษยณอายไปแลวแตยงมสทธไดรบสวสดการตางๆ เชน บ าเหนจบ านาญ คารกษาพยาบาล ยงไมมการสรางรปแบบและแนวทางการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายของลกจางภาคเอกชนอยางเปนรปธรรม ผวจยจงสนใจศกษาเรองดงกลาวเพอน าขอมลมาสรางรปแบบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายส าหรบครโรงเรยนเอกชนซงสามารถประยกตและขยายผลไปยงผประกอบอาชพรบจางในภาคเอกชนทวไปได

จากการทบทวนเอกสาร งานวจยทเกยวของ และจากการสรปดงกลาว จงก าหนดเปนกรอบแนวความคดในการวจย ดงน

แผนภาพท 2.1 กรอบความคดในการวจย

ปจจยดานเศรษฐกจสงคม - ระดบการศกษา - รายได - ความเพยงพอของรายได

ปจจยดานประชากร - เพศ - สถานภาพสมรส - ภาวะสขภาพ

ปจจยดานจตวทยา - การรบรขอมลขาวสารเกยวกบ การเตรยมความพรอมเพอ เกษยณอาย - ทศนคตตอการเตรยมความพรอม เพอเกษยณอาย

การเตรยมความพรอม เพอเกษยณอายงาน

- ดานเศรษฐกจ - ดานทอยอาศย - ดานสขภาพรางกาย - ดานจตใจ - ดานการใชเวลา

ปจจยดานการสนบสนนทางสงคม

ปญหา/อปสรรค ในการเตรยมความพรอม

เพอเกษยณอาย

รปแบบการเตรยมความพรอมเพอเกษยณอายงาน

ตามชวงอาย

- ชวงอายกอนใกลเกษยณ

- ชวงอายใกลเกษยณ

ตวผทจะ เกษยณอาย

ตนสงกด/ หนวยงานภาครฐ

ครอบครว